"ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ" ЖАС ҦСТАЗДАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«ӨРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АКЦИОНЕРЛІК
ҚОҒАМЫНЫҢ ФИЛИАЛЫ
АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ
БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН
КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ

ЖАС ҰСТАЗДАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛ

Ақтөбе 2019

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«ӚРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҦЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АКЦИОНЕРЛІК

ҚОҒАМЫНЫҢ ФИЛИАЛЫ
АҚТӚБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН

АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН
КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ

ЖАС ҦСТАЗДАРҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҦРАЛ

АҚТӚБЕ,
2019

1

ӘОЖ373
КБЖ74.26
Р 24

Пікір жазғандар:

ТағановаА.М., п.ғ.к., Қ.Жҧбанов атындағы Ақтӛбе ӛңірлік мемлекеттік
университетінің оқытушысы

Давлеткалиева Е.С., п.ғ.к., «Ӛрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық
орталығы» АҚ филиалы Ақтӛбе облысы бойынша ПҚБАИ

«Ӛрлеу» біліктілікті арттыру ҧлттық орталығы» АҚ филиалы Ақтӛбе
облысы бойынша ПҚ БАИ 14.03.2019 жылғы сараптау кеңесінің №1 хаттамасы
шешімінің негізінде баспаға ҧсынылды.

Р 28
Рахатова К.Ж., Бексултанова И.И.-Оқушылардың оқу жетістіктерін

критериалды бағалау: жас ҧстаздарға арналған әдістемелік қҧрал.-«Ӛрлеу»
БАҦО АҚ филиалы Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің
біліктілігін арттыру институты – Ақтӛбе: 2019. – 80б.

ISBN 978-601-7954-28-4

Әдістемелік қҧралда оқушылардың жетістіктерін жаңаша бағалау жҥйесі –
критериалды бағалаудың оқу ҥдерісіндегі маңыздылығы және оның пән
мҧғалімдерінің кәсіби қҧзыреттілігін арттыруға ықпалы кӛрсетілген.
Критериалды бағалаудың педагогикалық, психологиялық негіздері, жалпы
тҥсінігі, критериалды бағалауды тәжірибеде жҥзеге асыру жолдары, бағалау
әдістемесін тәжірибеде қолдану мен тиімді ҧйымдастыруға арналған әдіс-тәсіл
тҥрлері ҧсынылған.

Әдістемелік қҧрал жас ҧстаздарға, білім беру ҧйымдарының пән
мҧғалімдеріне, әдіскерлеріне арналған.

ӘОЖ 373
КБЖ 74.26

ISBN 978-601-7954-28-4 «ӚРЛЕУ» БАҦО» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ФИЛИАЛЫ

АҚТӚБЕ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ

БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ, 2019

2

КІРІСПЕ

Бағалау білім беру процесінің қажетті қҧрамдас бӛлігі, яғни білім берудің
ағымдағы және соңғы сатыларындағы оқушылардың кӛрсеткіштері туралы
ақпаратты жинау және талдау болып табылады. Бағалаудың мақсаты,
міндеттері, пәні, объектісі, принциптері, әдістері, нысандары мен қҧралдары
мектеп әкімшілігінің, мҧғалімдердің, ата-аналардың және білім алушылардың
оқу процесінің барлық пәндеріне тҥсінікті болуы керек.

Бағалау жҥйесі білім беру сапасын анықтауға, оның әлемдік стандарттарға
сәйкестігін қамтамасыз етуге мҥмкіндік беретін жетістіктерді ӛлшеу мен
диагностикалаудың негізгі қҧралы және алынған нәтижелерді жоспарланған
мақсаттармен салыстырып тексеру процесін бағалау. Ол қазіргі заманғы білім
берудің стратегиясы мен тактикасын тҥбегейлі шешеді, білім мазмҧнын және
бағалау нысанын жақсартады.

Бағалау процесін қайта қараудың ӛзектілігі білім берудің қазіргі заманғы
стратегиялық мақсаттары, білім берудің халықаралық стандарттар мен білім
сапасына қойылатын заманауи талаптарды ескере отырып, білім беру деңгейін
кӛтеру қажеттілігімен, объективтілікті қамтамасыз ету мақсатында
оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың бірыңғай талаптарын әзірлеу
қажеттілігімен анықталады.

Критериалды бағалау жҥйесінің ҥлкен артықшылығы білім алушыға
тҥсетін кҥйзеліс жҥктемесінің тӛмендеуі болып табылады. Бірлескен
ынтымақтастықта ӛзіндік, жҧптық, топтық жҧмыс дағдыларын иелену процесі
белгісінен, маңызды әлеуметтік қҧзыреттілікті дамытуға ӛзгереді. Критериалды
бағалау білім алушылардың оқуға деген қызығушылығын дамыту, оқытудың
ізгілікті, достық ортасын қҧру, оқу процесінде білім алушыларды қолдау, білім
алушылардың оқуға деген ынтасын одан әрі нығайту, зерттеу, шығармашылық
іс-әрекеттерге қатысу ҥшін пайдаланылады.

Әдістемелік қҧралда жаңартылған білім беру мазмҧны жағдайында
оқушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау туралы мәліметтер
беріледі.

3

1. КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУДЫ ҦЙЫМДАСТЫРУ МЕН ӚТКІЗУДІҢ
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Білім беру қызметінің қҧрамдас бӛлігі ретіндегі бағалау мәселесі кӛп
қырлы. Білім алушылардың білім, білік, дағдыларын қалыптастырудың шарты
ретіндегі бағалау–оқушылардың оқу іс-әрекетінің жетістіктерін бағалаудағы
жалпы ҥдеріс. Бағалау іс-әрекеттерінің қҧрамы мен оның функционалдық
бӛліктерінің бірі ретінде ақыл-ойдың біртіндеп қалыптасу теориясы да сәйкес
келеді. Сол себептен, білім алушының ӛзіндік және жеке қасиеттерін бағалау
мен оның білім беру қызметінің нәтижелерін тҥсіну психологиялық-
педагогикалық зерттеулерде ерекше орын алады. Зерттеу бойынша білім
алушылардың оқу іс-әрекеттерінің жетістіктерін бағалау кішігірім формалар
(бет әлпетінде, қимылдарда, дауыс модуляциясында, орындау туралы қысқа
ескертулерде және т.б.); жалпы сипаттамасында; таңбаларда; бағалау туралы
ӛтініште (ата-аналар жиналыстарында білім алушымен жеке сӛйлесу кезінде);
басқа мектептің ішкі кестесінде кӛзделген ӛзге де нысандар тҥрінде кӛрсетілуі
мҥмкін.

Психологиялық-педагогикалық зерттеулер бағалаудың әртҥрлі
аспектілерін анықтайды, олар–табиғат, рӛл, бағалау функциялары,
мҧғалімдердің бағалау жҧмысының қҧрылымы және т.б. Ал, білім алушының
оқу жетістіктерін бағалау критерийлерінің бірыңғай жҥйесін әзірлеу,
мҧғалімдер мен оқушылардың талаптарды белгілеу мен қабылдаудағы жеке
қасиеттерінің әсері жеке даму міндетін сәтті орындауға септігін тигізеді. Ол
ҥшін бағалау жҥйесінің атқаратын функцияларын айқындаймыз:

1.Нормативті функция–белгілі бір білім алушының жетістіктерін
мақҧлдаған кӛрсеткіш, сол себепті білім алушының білім алуына және белгілі
бір тарау мен бӛлімді немесе межені бітіруіне сәйкес келетін барлық қҧқықтық
салдары бар, жекелеген оқушының жҧмысын әкімшілік қадағалау, мектептегі
сыныптар, олардың даярлық деңгейлері және оқытушының жҧмысының
сапасын бақылау (бес жыл бҧрынғы немесе бірнеше білім алушының
тәжірибесіне сәйкес).

2.Ақпараттық-диагностикалық функция оқу ҥрдісінің барлық
қатысушылары арасында маңызды байланыстың негізгі ҧстанымдарын, білім
алушының мазмҧнды және эмоционалдық кӛрінісін, сондай-ақ мҧғалімдердің
педагогикалық тактикасы мен бейнесін қамтиды.

Жоғарыда кӛрсетілген функциялардың кӛмегі білім алушының
тӛмендегідей дамуына әсер етеді:

а) бағалау білім алушының ақыл-ой жҧмысын қалыптастырады, бҧл –
нақты жҧмыс процесін тҥсінуге және ӛз білімін тҥсінуге ықпал етуіне;

б) табысқа жету немесе сәтсіздікке ҧшырау арқылы білім алушының
аффективті-талғампаздық сапасына ынталандырушы әсер ету, бағалау кезіндегі
жетістіктер мен кемшіліктерді анықтап, оған талдау, жинақтау жасау,
шағымдар мен ҧсыныстарды анықтау, әрекеттер мен қарым-қатынастарды
белгілеу, жоспарлау, болжауына;

4

в) психикалық жҧмысты, сапалық ӛзгерістерді, бҧрынғы тәжірибенің
қоршаған ортасындағы объектілерді қабылдауға әсер ету қҧрылымын ӛзгерту
және жеке тҧлғаның «жеделдету немесе бәсеңдету» кӛзқарасы болған жағдайда
оқыту, зияткерлік механизмдердің қазіргі заманға сай трансформациясына.

Бағалау, сонымен бірге, білім алушының психологиялық-педагогикалық
дамуы мен жеке тҧлғалық қабілетін бағалауға тікелей әсер етеді, яғни оқушы
еңбегін педагогикалық бағалау мен психологиялық тҧрғыда қолдау осы кезеңде
қатар жҥреді.

Педагогикалық бағалау мектептегі сынып пен білім алушының арасындағы
қатынастар мен кӛзқарастардың ӛзгеруіне ықпал етеді. Педагогикалық
бағалаудың әсерінен білім алушының пікірін ӛзгерту және сынып ішіндегі
қарым-қатынастарды реттеуге болады. Осы орайда, педагогикалық бағалауды
жаңа бағалау формасына айналдырудағы ӛзгерістер отбасының кҥнделікті
ӛмірінде де мықты орын алады, себебі педагогикалық бағалау отбасы мен
мектеп арасындағы қарым-қатынасқа тәуелді. Отбасы мен мектеп
ынтымақтастығы арқасында және білім алушының бағаланған қызметінің
әсерінен ӛзін-ӛзі бағалау мен ӛзінен ӛзі талап ету деңгейі қалыптасады. Бағалау
ӛзіндік қҧндылық қағидасы бойынша әрекет етеді, яғни «Әлеуметтік топтардың
мҥшелері тарапынан жеке адамның пікірлері мен кӛзқарастарын ӛзгерту,
бағалау» және ӛзін-ӛзі бағалаудың ықпалы «жеке білім алушының мінез-қҧлқы
мен қызметінде кҥшті тҥзету факторы» болып табылады. Мҧғалімнің тӛмен
немесе жоғары бағалары білім алушының білім беру ісінде сәттілік немесе
сәтсіздік жағдайлары деңгейінің ӛзгеруіне әкеледі.

Психологиялық зерттеулер бойынша педагогтың, сыныптасының, ата-
анасының және басқа да тҧлғалардың бағалауы сыртқы уәж ретінде оқушының
ішкі уәжін дамытады, яғни білім алушы білмегенін білуге ҧмтылады.
Психологиялық тҧрғыда зейінін шоғырландырған оқушы ынта, жігер, ҧмтылыс
деген қасиеттерге мотивацияланады. Оқушының қажеттілігін қанағаттандыру
ҥшін педагог белсенді әдіс-тәсілдерді тиімді қолдануы және оқушылардың
жеке бас қҧндылығын дамытуы қажет.

Қҧндылықты дамыта отырып, мҧғалімдер деңгейі мықты білім
алушыларды жоғары бағалайды, демек, ӛздерінің білімдерін қайта бағалауға
және одан әрі сапалы жетілдіруге кедергі келтіретін жоғары деңгейдегі

5

ҧмтылыстарды қалыптастырады. Ал, деңгейі тӛмен оқушылардың бағасын
мҧғалім тӛмен бағалайды немесе берген тапсырмасы тек тӛменгі деңгейдегі
талаптарды қалыптастыруға ғана ықпал етеді, оларды тек жай тапсырмамен
ғана ынталандырады, осы жерде мҧғалім нашар жауаптың да қҧндылығы бар
екенін білгені абзал. Себебі, бағалау білім алушының назарын аудару қабілетін
қалыптастыру және психикалық танымдық процестерді дамыту негізі болып
табылады. Білім алушының оқу жетістіктерін критерийлермен бағалау процесін
ҧйымдастыру кезінде білім беру және танымдық белсенділіктің бірқатар
психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін ескеру керек: автономия, ӛз
білімін және дағдысын кеңейтуге, оқушылардың білім беру міндеттерін шешу
жолдарын іздестіруге, ӛз білімін лайықты бағалай білуге ҧмтылуға деген
жетістіктер.

Білім алушының оқу жетістіктерін критерийлермен бағалау:

білім алушының жеке білім беру траекториясын таңдау және оны қҧру
жолдарын іздестіруді;

оқу әрекеті мен ӛзін-ӛзі зерттеу ҥдерісінде оқу-танымдық қызметтің
дамуын;

сыныптастармен қарым-қатынас жасау, оның әріптестерді бағалауға
деген қызығушылығы, яғни ӛзара бағалауды жҥзеге асыруын;

теориялық және сыни ойлауды қалыптастыруын;

селективтілік, тҧрақты кӛңіл бӛлінуін, концентрацияның артуын,
қабылдаудың мақсаттылығын анықтайды.

Бағалаудың психологиялық-педагогикалық негіздері білім алушылардың
жҧмысындағы кемшіліктер мен оларды жою себептерін анықтайды. Себебі,
мҧғалімге оқушылардың білім деңгейіне және олардың қалай бағаланғанына
қатысты ақпарат беру маңызды. Білімді тексеру – оқушы білімін
шоғырландыру, нақтылау, тҥсіну және жҥйелеу. Ол нақты білімді
мҥмкіндігінше барынша терең және толығымен айқындау ҥшін
ҧйымдастырылуы керек. Бағалау жҥйесіндегі қазіргі заманғы ҥрдістер тҧтастай
алғанда қҧзыреттілік тәсілімен және жаңа білім беру парадигмасына
негізделген белгілі бір критерийлер мен оқушының жеке жетістіктерін
салыстырудан тҧрады. Осы кӛзқарастардың негізінде білім беру стандарттары
жасалады, стандарт білім беру ҧйымдарының педагогикалық практикасына
жаңа критерийлік бағалау жҥйесін енгізуге қойылатын талаптарды белгілейді.

Критериалды бағалау білім алушылардың оқу жетістіктерін белгілі бір
критерийлермен салыстыру негізінде, оқушылардың білімін және когнитивті
қҧзыреттілігін қалыптастыруға ықпал ететін білім беру мақсаттары мен
мазмҧнына сәйкес келетін процестің барлық қатысушылары ҥшін белгілі бір
критерийлерді қалыптастыруға негізделген процесс ретінде тҥсіндіріледі.

Критериалды бағалау жҥйесінің әдіснамалық негізі В.П. Беспальконың
критериалды оқыту технологиясы болып табылады, оның теориясының негізгі
ережелерінде дәстҥрлі оқу ҥрдісінде оқыту параметрлері әрқашан бекітіледі
(барлығы ҥшін бірдей оқу уақыты, ақпарат беру тәсілі және т.б.). Ал,
американдық психологтар Дж. Кэрролл мен Б. Блум оқу нәтижелерін тҧрақты,

6

бекітілген параметр ретінде ҧсынады. Бҧл жағдайда барлық оқушылар
критерийдің нәтижесіне қол жеткізу ҥшін басқа оқу жағдайларының
параметрлері ӛзгереді.

Б.Г.Ананьев: «Бағаның болмауы бағаның ең нашар тҥрі болып табылады,
себебі бҧл бағыт беретін әсер емес, керісінше бағыт бермейтін әсер, объект
жақсы ынталандырушы емес, керісінше депрессияға әкелуші, ӛзінің нақты
білімі кӛрініс тапқан объективті баға негізінде ӛзіндік бағалауды қҧрудың
орнына адамды субъективті тҥсіндірілген тҧспалдарға, жартылай тҥсінікті
жағдайларға, педагог пен оқушылардың мінез-қҧлқына негізделуге
мәжбҥрлейді» дейді.

Борис Герасимович Ананьев(1907-1972)- кеңес психологы ЛМУ (СПбМУ)
психология факультетінің тҧжырымдамасының негізін қалаған,орталық рӛлді
психология атқаратын адамтану жҥйелік моделін қҧрастырушы. Американдық
психологтардың кӛзқарастары мен ресейлік ғалым В.П.Беспальконың зерттеуі
негізінде критериалды-бағдарланған оқытудың технологиясы әзірленді, ол
толық оқу технологиясы деп аталады, ӛйткені оның бастапқы нҥктесі – барлық
оқушылар білуге қабілетті оқу материалы. Мҧны орындау ҥшін оқыту немесе
білім беру стандарттарының критерийлері белгіленуі керек делінген
В.П.Беспалько зерттеуінде.

Қазақстан Республикасында соңғы жылдары білім беру саласындағы
жҥргізіліп жатқан Майкл Скривен (1967)«оқу жоспарын тҧрақты жетілдіруде
рӛл атқаратын» даму ҥдерісін сипаттау ҥшін «формативті» терминін алғашқы
болып қолданғандардың бірі. Сондай-ақ, ол даму «оны осы рӛлдерде анықтау
ҥшін «формативті» және «жиынтық» терминдерін ҧсына отырып, «басшыларға
бірыңғай оқу жоспары даму ҥдерісінің кӛмегімен ӛзінің бастапқы рӛлінде
жетілдірілді ме, мектеп жҥйесіне енгізу бойынша шығындарды ақтау
мақсатымен қолда бар баламаларға айтарлықтай алға шығу болып табылады ма,
соны шешу мҥмкіндігін береді» - деп атап ӛтті.

Екі жыл ӛткеннен кейін Бенджамин Блум (1969) мектеп тестілеріне дәл
осындай әдісті қолданды, тіпті керісінше, бҧл оқыту-ҥйрету ҥдерісінің әрбір
сатысында ескертулер мен тҥзетулерді беру мақсатымен «формативті дамуды»
қолдану болды.Формативті даму деп мҧғалімдердің оқушыларды оқыту
ҥдерісіндегі қосымша қҧралдар ретінде қолданылатын қысқа тестілер бойынша
дамытуды айтқан. Осы тестілер дамудың жіктеуші және тӛрешілік қызметінің
бӛлігі ретінде бағаланып, қолданып отырғанда, формативті дамуды одан да
тиімдірек қолдану, оны баға қою ҥдерісінен бӛліп алып,ең бастысы, оқыту ҥшін
қосымша қҧрал ретінде қолдану болып отырғанын тҥсіндірді. Сондай-ақ,
Б.Блум ӛзінің әріптестерімен бірге кейінгі жҧмысында «формативті даму»
терминін қолдануды жалғастырды, ал «формативті бағалау» термині
әдеттегідей, «негізгі баға алдындағы кез келген бағалауды» сипаттау ҥшін
қолданылды.

Бірақ термин 1970 және 1980 жылдардың басында зерттеу немесе
тәжірибенің маңызды мақсатымен салыстырғанда бастысын қамтып кӛрсетпеді.
Жалпы «формативті бағалау» мен «формативті даму» терминдерін қолдану

7

жағдайы бойынша болашақта оқытуды дамыту ҥшін тестілер формалды бағалау
рәсімдері ретінде қарастырылды.

«Формативті бағалау оқыту мақсаттарын анықтау және оқыту ҥдерісін
сәйкесінше реттеу мақсатында прогресс пен оқушының материалды игеруін
жиі, интерактивті бағалау ретінде қарастырады» (Луни, 2005)«Формативті
бағалау– мҧғалімдер оқытатын тақырыптар мен дағдыларды игеруін бағалау
ҥшін қолданатын қҧрал. Сондай-ақ, ол оқыту кезінде белгілі бір білім
алушылардың қателерін және материалды аяғына дейін тҥсінбеуін анықтаудың
«ӛзегі» болып табылады» (Каль, 2005)деген пікірлер де орын ала бастады.

1990 жылдан бастап Ҧлыбритания мектептерінде бағалаудың екі
(формативті және суммативті бағалау) тҥрін пайдалана бастады. Осының
ішінде бағалаудың екінші тҥрі кеңінен таныла бастады, бҧл «формативті
бағалау» немесе «қалыптастырушы бағалау» немесе «оқу ҥшін бағалау» ретінде
белгілі болды. Бҧл бағалау оқуды жақсарту ҥшін мҧғалімдерді, оқушыларды
және басқаларды қажетті ақпаратпен қамтамасыз ететін оқуды ағымдық
бағалау дегенді білдіреді.

Білім беру саласындағы мҧғалімдер мен саясаткерлер ортасында зерттеу
нәтижелерін таныту мақсатында1989 жылдан бері жҧмыс істеп келе жатқан
Ҧлыбритания ғалымдарынан тҧратын Бағалауды Реформалау Тобы (Assessment
Reform Group) 1999жылы «Оқу ҥшін бағалау» деген кітапша жариялады. Осы
уақыттан бастап оқыту ҥшін бағалау тҧжырымдамасы кеңінен таныла бастады.
Осы кітапшаның негізгі мәтіні Бағалауды Реформалау Тобы ҧйымдастырған
Пол Блэк пен Дилан Уильямның зерттеулеріне шолу ретінде ҧсынылған. Шолу
1987-1997 жж. аралығында білім берудің кӛптеген аспектілері бойынша және
пәндік салалар бойынша ӛткізілген әлемдік зерттеулерді қарастырды. Блэк пен
Уильям 250 зерттеуге талдау жасап, оның 50 зерттеуіне айрықша назар
аударған, себебі бҧл зерттеулерден оқыту ҥшін бағалау тәжірибесін
пайдалануға негізделген «араласудан» кейін ҥлгерімнің жақсарғандығының
дәлелдерін кӛруге болады. Бҧл жетістіктер жаңағы айтылған «араласуға» дейін
және одан кейін жиынтық тестілермен ӛлшеніп, әсер коэффиценті 0,4-тен 0,7-ге
дейін жеткен. Бҧл орайда 0,4-ке тең әсер мӛлшері орташа оқушының 2-ші
кезеңнің белгіленген деңгейінің тӛрттен ҥшіне жылжуын қамтамасыз еткен.
Сонымен қатар, зерттеулерде оқу ҥлгерімі тӛмен оқушылардың кӛрсеткіші
айтылғаннан да жоғары болған, бҧл кӛптеген мҧғалімдер мен саясаткерлердің
оқу ҥшін бағалау тәсілінің ӛзектілігі мен маңыздығы туралы пікірлерін
ӛзгертіп, бҧл әдіске қызығушылық білдіруіне тҥрткі болды.

Зерттеу нәтижелері туралы саясат пен тәжірибені хабарлауды сақтауға
арналған Бағалау реформасының тобы (Ҧлыбританиядағы мамандар тобы)
бағалау жағымды, сондай-ақ жағымсыз оқытуға әсер ету артықшылығын растау
және оқыту ҥдерісіне мҥмкіндік туғызатын бағалау ерекшеліктерінің
қорытындыларын шығаратын жеті ережені ҧсынды:

• ол - ажырамас бӛлігі болып табылатын оқыту және ҥйрету мақсатында
енгізілді;

• ол -оқыту мақсаттарын балалармен бӛлісуден тҧрады;

8

• ол - балаларға олар ҧмтылатын стандарттарды білу мен анықтап тануда
кӛмек кӛрсетуге бағытталған;

• ол - балаларды ӛзін-ӛзі бағалауға қатысуға тартады;
• ол - ескертулер мен тҥсініктемелерді қамтамасыз етеді, балалар олардың
кӛмегімен ӛздерінің кейінгі қадамдары мен оларды қалай қолдану қажеттігін
анықтайды;
• ол - әрбір оқушы жақсарта алатын сенімділікті бекітеді;
• ол - оқушыларды да, мҧғалімдерді де бағалау бойынша деректерді
зерттеу мен рефлексияға қатысуға тартады (Броудфут және қос.авт., 1999,7б)-
деп кӛрсетті.
Жоғарыда баяндалғанды негізге ала отырып, кӛптеген авторлардың
мҧғалімдердің жоспарлы оқуды дәлелдей келе оқушыларды бағалайтын ҥдеріс
ретінде формативті бағалауға назарын аударуына қарамастан (Эйнсворт және
Вигут, 2006) кем дегенде ғасырдың ширегі бойы кейбір авторлар басты рӛлді
оқушыларға бӛлгендігі қҧпия емес. Уильям (1999ж, 2000ж.) қалыптастырушы
бағалау ішіне мҧғалімнің сауалын, оқушының жауабы мен рӛлін қосуды
ҧсынды (атап айтсақ, жетістік ҥшін ӛлшемді тҥсіну, сараптамалық бағалау және
ӛзін-ӛзі бағалау). Сондай-ақ басқа авторлар оқыту ҥшін бағалауды тҥсінудің
басқа ҧқсас тәсілдерін ҧсынған.
Критериалды бағалаудың қалыптастырушы және жиынтық бағалауға
бӛлінетініне қарап, кез келген мҧғалім неліктен қалыптастырушы бағалау
оқыту мен оқуды жетілдіру проблемаларын шешудің маңызды мәселесіне
айналып отыр деген сҧрақ қоюы мҥмкін, онысы орынды да. Әрбір оқушының
жеке жетістіктерін басқа оқушылармен салыстырмай және оқу нәтижесінің
әкімшілік қорытындысы ретінде қарастырмай, мектепке қалыптастырушы
бағалау тәсілдерін енгізу міндеті бҥгінгі таңда кӛкейкесті мәселеге айналған.
Бағалаудың бҧл тҥрінің қалыптастырушы болып аталатындығы бағаның нақты
бір оқушыға, оның білім мазмҧнын меңгерудегі жетіспеушіліктерін анықтауға,
оның орнын барынша тиімді толықтыруға бағытталған. Мҧғалім осындай
бағалау әрекеті арқылы пәнді меңгерудің мақсатын нақты анықтап, оқушының
ӛткен тақырыптарды біртҧтас, ҥйлесімді тҥрде елестетуіне, нәтижені
бақылаудың барабар (адекватты) тәсілдерін ӛзі анықтай білуіне,жоғары
деңгейге жетуге ынталануына кӛмектеседі. Оқушылар ӛзін-ӛзі бағалау
ҧстанымдарын, ӛзінің жҧмыс нәтижелерін жетілдіру тәсілдерін меңгереді,
ӛзінің оқуына деген жауапкершілікті мҧғаліммен бӛліседі.
Қалыптастырушы бағалау әр сабақта және кҥнде жҥргізіліп тҧрады. Бҧл
білім алушылар ӛздерінің оқудың қандай сатысында тҧрғанын, қандай бағытта
даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау ҥшін
қолданатын мәліметтерді әзірлеу және тҥсіндіру ҥдерісі болып табылады. Бҧл
ретте мҧғалімдер жалғыз бағалаушы тҧлға болмайтындығына назар
аударылады. Мҧнда оқушылар сыныптастарын және ӛздерін бағалауға тартуы
мҥмкін және белсенді тҥрде бағалауға қатысуы керек.
Қалыптастырушы бағалау сондай-ақ, мҧғалімдерге сыныптағы
оқушылардың ҥлгерімін бақылап отыруға мҥмкіндік береді, олар:
- оқушылардың оқудың мақсатын білуі және тҥсінуі;

9

-мақсат кең және сҧрақ тҥрінде тҧжырымдалуы керек. Бала қандай
нәтижеге келетінін толық білу керек. Нәтижелер нақты, бақыланатын, ӛлшемді,
қолжетімді мақсатқа жауап беру керек;

-Оқушылардың ӛзіндік оқуға белсенді қатысуы;
-Оқушылар алған білімін қолдана білулері және ӛздігінен тҥрлендіріп,
дамытып, толықтыра алулары керек, сондай-ақ әртҥрлі қалып пен мәнмәтінде
қарастыра білуілері қажет;
-Оқушылардың ӛздерін ӛздері бағалай алуы және ӛздерінің оқуын қалай
жақсартуға болатындығын тҥсіну қажеттілігі;
-Бағалау ҥдерісін шынайы және бәріне тҥсінікті болу ҥшін бағалау
критерийлерін қҧра алулары керек.
-Ӛзінің оқуының мақсаты мен жетістікке қалай жетуін білу ҥшін оқушылар
ӛзін ӛзі бағалауды ҥйрену керек. Ол ҥшін ӛзін-ӛзі бағалау, ӛз ойын

пайымдайтын сҧрақтар беруге болады.
Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқытуды ӛзгертуі. Бағалау оқытудың

қҧрамдас бӛлігі және қорытындылау сатысы. Формативті бағалауды пайдалану
тиімді оқытудың негізі болып табылады. Себебі формативті бағалау оқушы-
лардың пәнге деген қызығушылығын арттыру жолдарына елеулі әсер етеді.

Оқыту мен оқу саласында жҥргізілген зерттеулердің бірінде сыныптың
«қара жәшік» деген техникалық метафорасы қолданылған, бҧл арқылы оқыту
ҥшін бағалауды қолдану «қара жәшік ішіндегі жҧмыс» ретінде белгілі болды.
(Қара жәшік ішінде: бағалау арқылы стандарттарды арттыру(Inside the black
box: raising standards through classroom assessment. Пол Блэк и Дилан Уильям
(1998г).

ҚазақстанРеспубликасында мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты (ҚР МЖМБС) білім алушылардың дайындық деңгейіне, білім беру
мазмҧнына, білім алушылардың оқу жҥктемесінің ең жоғарғы кӛлеміне және
оқу мерзіміне қойылатын жалпы талаптардың жиынтығын анықтайды. Оқу
ҥшін бағалау – бҧл білім алушылар ӛздерінің оқудың қандай сатысында
тҧрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек
екендігін анықтау ҥшін оқушылар мен олардың мҧғалімдері қолданатын
мәліметтерді іздеу және тҥсіндіру ҥдерісі.

МЖМБС 2015 - нәтижеге бағытталған білім беру моделі;
2012 - қҧндылықтарға бағдарлануы;
- «Не ҥшін оқимын?»сҧрағы аясында ӛрбуі;
- кҥтілетін нәтиженің кең ауқымды дағдылар болуы

- білімге бағытталған білім беру моделі;
- «Нені оқытамыз?» сҧрағы аясында ӛрбуі;
- оқу пәндері және ББД белгіленуі

Егер бағалау ҥдерісі мҧғалімдерге оқушылардың білім алуын арттыруға
қатысты қолдана алатын ақпарат алуға мҥмкіндік берсе, бағалау қызметі

10

оқытуға кӛмектесе алады. Мҧғалімдермен және қҧрдастарымен жҧмыс істей
отырып, оқушылар ӛзінің оқуын бағалау ҥшін де, сондай-ақ қҧрдастарының
оқуын бағалау ҥшін кері байланысты қолдана алады. Мҧғалімдер бҧл
деректерді ӛздері қолданатын оқыту мен тапсырма беру стратегияларын
ӛзгерту ҥшін пайдалана алады. Сабақ беру барысында алынған деректер
мҧғалімдік жҧмысты оқушылардың оқу қажеттіліктері сәйкестігіне келтіру
мақсатында бейімдеу ҥшін пайдаланылған жағдайда ол қалыптастырушы
бағалау болып табылады. Сондықтан критериалды бағалау мен оның тҥрлері–
оқушының білім алуын ҥнемі бақылап отыратын мақсатқа бағытталған ҥзіліссіз
ҥдеріс. Қазіргі білім беруде бҧл бағалаудың мақсаты – оқу ҥдерісі арасында
оқушы мен мҧғалімнің іс-әрекетіне тҥзетулер енгізу, оларды талдау, жинақтау,
қорыту, тҥзетулер енгізу, сапалы білім беру.

Сапалы білім беру – оқыту мен тәрбиелеудің ҥздіксіз ҥдерісі. Қазіргі кезде
білім берудегі мақсат жан-жақты білімді, ӛмір сҥруге бейім ӛзіндік ой- талғамы
бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жеке тҧлғаны қалыптастыру. Бҧрын
оқытуда оқушылар тек қана тыңдаушы, орындаушы болып келсе, ал қазіргі
оқушы ӛздігінен білім іздейтін жеке тҧлға екендігіне ерекше мән беруіміз
керек. Бҥгінгі білім беруде оқушыны білімділік, іскерлік, шығармашылық
әдістерге баулудың жолдарын іздестіре отырып, мҧғалім-шәкірт арасында
рухани және сезім бірлестігін айқындайды. Қазіргі кезде оған жететін жаңа
педагогикалық технологиялар да баршылық. Соның бірі –елімізге жаңартылған
білім беру мазмҧнымен енген критериалды бағалау жолдары.

Критериалды бағалау – оқушының оқу нәтижелерін білім беру мақсаттары
мен мазмҧнына сәйкес келетін, білім беру ҥдерісіне қатысушылардың (оқушы,
мектеп әкімшілігі, ата-аналар, заңды тҧлғалар және т.б.) барлығына алдын ала
таныс, ҧжым талқысынан ӛткен, нақты анықталған ӛлшемдер арқылы
оқушының оқу жетістіктерін салыстыруға негізделген ҥдеріс.

Сыныптағы бағалау тек қана техникалық тәсіл емес. Мҧғалімдер жазбаша
немесе ауызша тҥрде баға қою арқылы бағалайды. Олар қолданатын кез келген
нысананың артында тек қана объективті немесе жеткілікті дәрежеде объективті
емес нормалар мен стандарттар ғана емес, сондай-ақ баланың дамуы, оқуы
және ынтасы туралы тҥсінік, сонымен қатар ӛзін ӛзі бағалау, қабілеттілік және
кҥш-жігер сияқты ҧғымдарға қатысты қҧндылықтар жатыр.

Бағалау – оқу дәлелдері жоспарлы және жҥйелі жинақталатын және де оқу
сапасы туралы қорытынды қабылдау ҥшін қолданылатын кез келген қызметті
сипаттайтын ҧғым. Бҧл ҧғым екі аспектіні кӛздейді: оқуды бағалау және оқу
ҥшін бағалау. Бағалаудың тҥрлі нысандары олардың оқуды жақсарту әлеуеті
тҧрғысынан сипатталған және оқуды критериалды бағалауды зерделеуге
бағытталған. «Бағалау» термині «жақын отыру» деген сӛзді білдіреді. Бір адам
басқа адамның не айтып, не істегенін немесе ӛзін ӛзі бақылау жағдайында
ӛзінің дербес ойлауын, тҥсінігін, тәртібін мҧқият бақылауы болып табылады.
Бҧл ресми тестілер, емтихандардан бастап, мҧғалімдер кҥніне жҥз рет ӛткізетін
бейресми бағалауға дейінгі бҥкіл бағалау тҥрлерін қамтиды. Бір тапсырма
қолдағы қарындаш пен қаламның кӛмегімен жҥргізілсе, басқалары сыныптағы

11

әдеттегі сӛйлесу кезінде сҧрақ қоюға негізделеді. Бағалаудың барлық тҥрлеріне
жалпы сипаттамалар тән және олар тӛмендегілерді қамтиды:

 қадағалау;
 алынған мәліметтер интерпретациясы;

 бҧдан арғы іс-әрекеттерді анықтауға бағытталған қорытынды.

Мҧғалімнің бағалаудағы рӛлі

Мҧғалім тәлім- Мҧғалім жетекші ре- Мҧғалім есеп- Мҧғалім баяндамашы

гер ретінде - кері тінде - топтағы ағым- ке алу маманы ретінде – оқушылар-

байланысты және дағы жҧмыс ҥдерісіне ретінде – оқу- дың ӛсуіне қатысты

әр оқушыға қол- алып жҥру ҥшін диаг- шылардың ӛс- ата-аналарына, оқу-

дау кӛрсетуді ностикалық ақпарат уі мен жетіс- шыларға және мектеп

қамтамасыз жинастырушы. тіктері туралы әкімшілігіне

етеді. жазады. баяндайды.

Оқу ҥшін бағалаудың негізгі сипаттамалары:
1. Оқыту мақсатымен бӛлісу.
2. Алда не кҥтіп тҧрғанын оқушылардың білуіне кӛмектесу.
3. Ӛзін-ӛзі және қҧрбыларын бағалау.
4. Оқушылардың білім алуын жақсарту ҥшін не қажет екендігіне кӛмек
беретін пікірлермен қамтамасыз ету.
5. Оқушылардың ӛздерін жетілдіре алатынына сенімділігін дамыту.
6. Ӛзара бірлесіп бағалау туралы ақпаратты талдау және ойластыру.
Қадағалауды ӛткізу ҥшін оқушылардың нені білетіндігін және не істей
алатындығын, сонымен қатар олардың қандай қиындықпен кездесуі мҥмкін
екендігін анықтау қажет. Сыныптағы әдеттегі іс-әрекетті, балалардың ӛзара
әңгімесін тыңдап, тапсырманы орындап отырған оқушыларды қадағалау.
Оқушының сҧрақтарға берген жауаптары бақылануы керек. Бағалайтын тҧлға
алынған мәліметтердің мәнін анықтай білуі қажет.
Интерпретация қызығушылық тудыратын мәселелерге, ерекше дағдылар,
кӛзқарастар немесе оқыту тҥрлеріне қатысты жҥргізіледі. Мҧндай ӛлшемдерді
кӛбінесе критерий деп атап, оларды оқу мақсаттарына немесе міндеттеріне
жатқызады. Мҧғалім жоспарланбаған ӛзара әрекеттесушілікті, нәтижелерді
бағалайды және ӛткенге шолу ӛлшемдерін қолданады. Интерпретацияның
кӛмегімен мінез-қҧлықты сипаттауға немесе тҥсіндіруге талпындыруға болады,

логикалық қорытынды шығарылады. Мысалы, бала айтқан нәрсе оның миында
болып жатқан қҧбылыстың нәтижесі болып табылады. Мәліметтерді
интерпретациялау негізінді қорытынды жасалады, ол бағалауды кӛздейді. Бҧл
кезеңде бағалау ҥдерісі туралы мақсаттарға және алынған ақпарат
қолданылатын міндеттерге байланысты әр тҥрлі нысанда жҥруі мҥмкін.

Оқу ҥшін бағалауға қарағанда, оқуды бағалаудың мақсаты, керісінше,
оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Оқуды
бағалау кезінде бір оқушының жетістіктерінің белгіленген нормаларымен
немесе бірдей жастағы оқушылардың қол жеткізген деңгеймен арақатынасы

12

салыстырылған соң қорытынды жасалады. Мҧндай қорытындылар стандартқа
немесе деңгей тҥрінде келтірілген межелікке сәйкес немесе сәйкес емес деген
нысанда жасалады.

Оқу ҥшін бағалау кезінде қолданылатын қадағалау, интерпретация және
ӛлшемдер оқуды бағалау кезінде қолданылатын ӛлшемдерге ҧқсас болуы
мҥмкін, бірақ олардан туатын қорытынды мен шешім басқа сипатта болады.

Қазақстандағы бағалау жҥйесіне талдау
(сараптамалық зерттеу нәтижесі бойынша)

ЭЫДҦ Ҧлттық білім беру «Критерийлерге негізделген бағалау жүйесін енгізу
саясатына шолу. өте маңызды … . Ол өз кезегінде …. Мұғалімдердің
Қазақстандағы орта білім бағаны көтеріп қоюларына тосқауыл болады»

беру, 2014

Дҥниежҥзілік SABER, Білім беру «... Педагогикалық тәжірибені жетілдіру үшін
банк нәтижелерін жақсартудағы бағалау нәтижелерін қолданатын саясат қызмет
жҥйелі тәсілдеме Ел бойынша
істемейді»
есеп – Қазақстан, 2013

Ақпараттық SABER, Оқушыларды бағалау. «… оқу жетістіктерінің деңгейі әлі де болса белгісіз
аналитикалық Ел бойынша есеп – Қазақстан, … ағымдағы бағалаудың сапасына мониторинг
жасайтын қолданыстағы механизмдерді шектеулер
орталық 2013 бар»
«… бағалау критерийлерінің, күтілетін
нәтижелердің, бағалау тәсілдерін қолданудың
толық сипаттамасы жоқ»

Назарбаев Қазақстан «Мектепте алған бағамен сыртқы бағалау
университеті Республикасындағы білім нәтижелері арасында корреляциялық байланыс
беру жҥйесінің дамуы мен жоқтығы ескертіледі… Қазақстанда оқу үлгерімі
жағдайы туралы ҧлттық нашар оқушыларды жүйелі қолдау
баяндама (2014 жылдың
қарастырылмаған …»
нәтижесі бойынша)

9-сынып оқушыларының оқу «ОЖСБ-дың орташа балы бойынша
нәтижелері мен сыртқы бағалау көрсеткіштердің төрт жыл ішінде төмендегені
нәтижелерінің анализі – ОЖСБ-2015 байқалады: 2012 ж., 2013 ж., 2014 ж.,2015 ж.
«… ОЖСБ жоғары балл алған оқушылардың

тоқсандық бағалары төмен немесе керісінше»

Қазақстан Республикасындағы 2015- «Баға қою үшін анық критерийлер жоқ
2020 жж білім беруді жаңартудың болғандықтан … әдетте, бағалар мұғалімнің
стратегиялық бағыттары, 2014 еркімен қойылады. … Қолданыстағы білімді
бағалау жүйесіне міндетті түрде радикалды
өзгертулер енгізу аса қажет»

13

Қазіргі уақытта мемлекетімізде барлық мектеп пәндерінде ҧсынылатын
оқыту стандарттары нақты оқыту критерийлерін әзірлеу ҥшін негіз болып
табылады. Критериалды оқыту технологиясының меңгертілуі-яғни тапсырма-
лардың тҥрлерін, олардың кӛрсетілу формасын, білім алушыларға кӛмек
кӛрсету тҥрлерін ӛзгерту арқылы барлық оқушыларға толыққанды оқытуды
және жеке дамуды мҥмкін етпейтінін мойындамай, міндетті критерийлердің
деңгейіне қол жеткізуге мҥмкіндік береді.Оқу нәтижелерінің айырмашылық-
тары жалпыға бірдей білім беру нәтижесінен тыс болуы мҥмкін, яғни кейінгі
дифференциалды оқытудың нәтижелері жасалатын жалпы білім беру
минимумы болуы мҥмкін.

Критериалды оқыту ҥлгісі келесі кезеңдерді қамтиды:
1. Тақырыпты меңгерудің стандартты (критерийлері) нақты білім беру
нәтижелерінің тізімінде (бағдарлама талап ететін оқыту деңгейін анықтайтын
оқыту мақсаттары) нақты анықталған;
2. Сынақ жҧмысының сынақтарын дайындады;
3. Оқу материалы бӛлек бӛліктерге бӛлінеді (білім беру бӛлімдері).
Әрбір кезең оқу материалының біртҧтас бӛлімі болып табылады.
Критериалды бағдарланған оқыту технологиясы – ғылыми негізделген
оқыту мақсаттары.
Оқушылар қабылдаған және іске асырған ғылыми негізделген мақсаттар
мҧғалім мен оқушылардың жҧмысының мағынасын жақындатуға алып келеді,
оқытудың жеке бағытын қамтамасыз етеді. Жоғарыда айтылғандай, ҧлттық
мектептің тәжірибесінде білім берудің тәрбиелік, даму және білім беру
мақсаттары ерекшеленеді. Ал, американдық мектептерде когнитивтік
(зияткерлік даму); әлеуметтік (тәрбиелеу), аффективті (дамушы) мақсаттар
қойылған. Тәрбиелеу және даму мақсаттарын бір сабақта іске асыру мҥмкін
емес, оларды іс жҥзінде анықтау да қиынға соғады, сондықтан бҥгінгі кҥні
оларды әр сабаққа емес, сабақтар жҥйесін жоспарлау кезінде ҧсынуға болады.
Мҧндай мақсаттар аз (2-3)болуы керек. Оларды қалыптастыру кезінде екі
факторды ескеру керек: білім беру материалының мазмҧнын оқу және дамыту
мҥмкіндіктері; сынып оқушыларының даму ерекшеліктері (жас,
интеллектуалдық, адамгершілік және т.б.). Әрине, тақырыптық негізде
анықталған білім беру және дамыту мақсаттары мҧғалім жҥзеге асыратын
мақсаттардың барлығын толығымен пайдаланыла алмайды, бірақ олар ең басты
міндеттерді кӛрсетіп, жҥйелік рӛл атқарады. Оқушының жеке ерекшелігі
мҧғалімнің тәжірибелік қызметін деңгейлеп қарауын талап етеді,содан кейін
барып критериалды бағдарланған оқыту технологиясы бойынша оқыту
мақсаттарына (оқу материалдары мен әрекеттеріне) қатысты болуы қажет.
Мақсатты тҧжырымдаудың негізі ғылыми кӛзқарас емес, кҥнделікті немесе
интуитивті-логикалық кӛзқарастар болып табылады, жаттығулардың
мақсаттары тым тҥсінікті, абстрактілі тҥрде белгіленеді. Мҧғалімнің мақсатты
әрекетіндегі кейбір кемшіліктер:

мақсаттар тым кеңінен жоспарланып, одан әрі нақтылаусыз қалады;

мақсат оқытудың мазмҧнымен ҧштаспай жатады;

мақсат мҧғалімнің міндетіне қойылған әрекет арқылы қалыптасады.

14

Осылайша, оқытудың мақсаттарын сипаттаудың жолын табу мҧғалімге
ӛзекті мәселе болып қала бермек. Мҧғалім оқыту барысында жоспарланған
оқыту мақсатына нақты оқытудың нәтижесін біріктіруге қабілетті болады.
Критериалды бағдарланған оқытудың технологиялық мақсаттарын белгілеу
оқушылардың іс-әрекеттерінде айқындалған, сенімді тҥрде тҥсіндірілген және
анықталған оқу нәтижесі арқылы мақсаттарды тҧжырымдауды қамтиды. Іс-
әрекеттегі оқу мақсатын нақтылау оқушылардан кҥтілетін белгілі бір іс-
әрекеттерді беруді қамтиды. Мәселен, «Ауа райы картасында символдық
таңбаларды пайдалана білу», мақсаты: а) картада пайдаланылатын рәміздерді
есте сақтау; б) оларды анықтау; в) картаны олардың кӛмегімен оқып шығу; г)
осы картадағы ауа-райы болжамы. Мақсаттың мҧндай сипаттамасы оқу
нәтижесінің белгілі бір стандартқа кӛшуіне, оқушы жетістігінің критерийіне
орай алынған конструктивті сипатқа ие болуына ықпал етеді. Сабақтың
мақсатын орнату технологиясының сипаттамасы оқушылардың білімдерін,
дағдыларын, қабілеттерін игерудің және шығармашылық тәжірибені
дамытудың ықтимал деңгейіне қатысты болады. Оқудың ҥш деңгейі бар.

1-деңгей–танысу, ажырату. Бҧл–тану қызметі. Оқушылар мҧны объектілер,
процестер немесе әрекеттер туралы алдын ала білетін ақпаратты қайта
қабылдаған кезде ғана орындай алады.

2-деңгей–алгоритмдік. Осыған дейін алынған білімді репродуктивті,
алгоритмді қолдану. Оқушылар берілген тапсырманы орындау ҥстінде алдыңғы
білімді есіне тҥсіреді оны ӛз бетімен қолданады, бір тҧжырымға келеді.

3-деңгей–шығармашылық. Бҧрын алынған білімді пайдалану, типтік
тапсырмаларды шешу дағдылары. Бҧл оқушыларға жаңа ақпаратты немесе
субъективті тҥрде алынған, яғни, ӛз жемісін беретін ӛнімді әрекет. Осы тҧста
оқушылар эвристикалық іс-қимыл жасайды немесе объективті тҥрде
«ережелерсіз» әрекет етеді, белгілі бір салада әрекет етудің басқа ережелерін,
яғни ғылыми-зерттеу жҧмыстарын жасайды. Мақсатты жҧмыс барысында
мҧғалім осы сабақтың тақырыбы болып табылатын мазмҧн элементтерін
анықтайды; әрбір элемент ҥшін оны меңгеру деңгейін және стандартты
талаптарды, уақытты, оқушы қажеттілігін басшылыққа ала отырып жалпылама
мақсатты анықтайды; мақсаттарды тҧжырымдайды және тиісінше мақсаттарға
қол жеткізу ҥшін қажетті әрекеттер мен әдістерді таңдайды. Оқу нәтижелерін
тексеру және бағалау оқыту мақсаттарына бағытталуы керек. Педагогикалық
практикада бҧл қҧбылыс тестілеуде және мақсаттарды бағалауда жеткіліксіз
болған кезде кең таралған. Мысалы, стандарттарға сәйкес, мазмҧнның кейбір
элементі білім деңгейінде және типтік дағдылар (алгоритмдік деңгей) бойынша
білуге тиіс, ал тестілеу және бағалау деректерден дҧрыс жауапты таңдау ҥшін
сынақтарды қолдану арқылы тану деңгейінде жҥзеге асырылады.

В.П. Беспальконың критериалды оқыту әдістемесі мектеп оқушыларының
функционалдық сауаттылығын қалыптастыру тҧрғысынан критериалды бағалау
жҥйесін әзірлеу ҥшін негіз болып табылады. Әдістеме негізінде қандай да бір
нәрсенің бағалануы, анықталуы немесе жіктелуі бағалаудың нәтижесі болып
табылады. Критерийлерді бағалау–критериалды бағалау болып табылады, яғни
білім беру және когнитивтік қҧзыреттілікті дамытудың тҥрлі салаларында

15

оқушылардың жетістіктерін кӛрсететін компоненттерден (критерийлерден)
тҧратын баға. Критерийлерді бағалау–бағалаудың әртҥрлі тҥрлері, нысандары
мен әдістері мен ӛзін-ӛзі бағалау әдісі. Әкімшілік қадағалау–жеке
оқушылардың жҧмысты орындауы, мектеп сыныптары, олардың дайындық
деңгейі және мҧғалім жҧмысының сапасы. Бҧл функция арқылы басқару
функциясы зерттеледі және жҧмыс ӛнімділігінің сандық және сапалық
деңгейлерін тексеруге мҥмкіндік беріледі. Педагогикадағы критериалды
бағалаудың оң аспектілері: оқушы ӛзінің оқытудың нақты субъектісі болып
табылады; оның мектептегі алаңдаушылығы тӛмендейді; оқытушы кеңесші,
маман, тәрбиеші болады. Осылайша, критериалды бағалау оқушылар мен
мҧғалімдердің денсаулығын сақтау әлеуетіне ие. Критериалды бағалау кезінде
мҧғалім қызметінің параметрлері ӛзгереді:

-оқушылардың жеке басы емес, жҧмысы бағаланады;
- оқушылардың жҧмысы басқа оқушылардың жақсы орындаған жҧмыс-
тарымен емес, белгілі және бҧрын белгілі стандарттармен салыстырылады;
- нақты міндеттердің әртҥрлі формалары пайдаланылады және ӛте жақсы
аяқталған тапсырмалардың анық және нақты сипаттамасы бар;
- оқушының ӛз жетістік деңгейін белгілей алатын критерийдің алгоритмін
әзірлеу;
- оқушылардың ӛзін-ӛзі бағалауға кӛшуі;
- оқу мақсаттарының нақты кӛрінісін бағалау критерийі ғана бағаланады;
- пән бойынша жалпы білім беру мақсаттары оқушылардың осы пән
бойынша жетістіктерін бағалау критерийлері болып табылады және жеке шы-
ғармашылығымен анықталған нәтижелерді қорытындылауға мҥмкіндік береді.
Критериалды бағалау жҥйесі қалыптастырушы бағалауды (ағымдағы
бағалау) және жынтық бағалауды (оқу жоспарының бӛлімдерін аяқтағаннан
кейін, тоқсан және бір жыл ҥшін қорытынды бағалау) қамтиды.
Қалыптастырушы бағалау сабақта немесе ҥйде кҥнделікті жҧмыс
барысында білім мен дағдыларды меңгеру деңгейін анықтауға арналған. Ол
әртҥрлі формаларда жҥргізіледі және мҧғалім мен оқушыларға ӛз жҧмыстарын
тҥзетуге, кемшіліктерді жоюға мҥмкіндік береді. Тоқсандық жҧмыстарды және
қорытынды баға белгілерін белгілеу кезінде қалыптастырушы бағалау назарға
алынбайды. Жиынтық бағалау оқу бӛлімдері, тараулары соңында білім деңгейін
және оқу дағдыларын анықтауға арналған. Оқушылардың бағалау критерий-
лерін тҥсінуі және тҥсіндіруі қалыптастырушы бағалаудың қҧрамдас бӛлігі,
яғни оның ӛз оқыту процесіне белсенді қатысуы. Кейбір жағдайларда, мҧғалім
критерийлерде кӛрсетілмеген басқа да қателер немесе кемшіліктерді тапса,
оқушыға осы қателіктерге назар аударуды ҧсынуы мҥмкін. Мысалы, «Дҥние
тану» сабағында әңгіме жазбас бҧрын мҧғалім келесі критерийлерді айтады:
1) әңгімені 6 немесе одан да кӛп сӛйлемдерден тҧру;
2) тарихтағы қалалардың, ӛзендер мен кӛлдердің атауларын пайдалану;
3) әңгімеде туған жердің кӛрікті жерлерін кӛрсету.
Жҧмыс аяқталған соң мҧғалім бағалау критерийлері бойынша қол
жеткізген нәтижелер туралы, сондай-ақ басқа да қателіктер туралы сӛз
қозғайды: «Жақсы, сіздің әңгімеңіз 10 сӛйлемнен тҧрады, сіз ӛзіңіздің жеріңізді

16

әдемі тҥрде сипаттадыңыз, ӛзендер мен кӛлдердің атауын келтірдіңіз. Сюжетті
толтырыңыз, сіздің жеріңіз немен атақты және т.б., алайда ӛзен атауларының
дҧрыс жазылуына назар аударыңыз. Бҧл мысал кӛрсеткендей, мҧғалім
жҧмысты тексеру кезінде бағалау критерийлеріне сҥйенеді және нақты
мәселеге назар аударуды ҧсынады. Бағалау критерийлерін мҧғалім алдын ала
дайындауы керек және функционалдық сауаттылықты қалыптастыру ҥшін
оларды оқушылармен бірге дамыту қажет.

Жаңартылған білім беру мазмҧнының жаңа талаптарынан дәстҥрлі бес
баллдық жҥйені жаңарту қажеттілігі туындады. Дәстҥрлі бағалау жҥйесі 4
кезеңмен жҥргізілді және оқу материалын меңгеру пән бойынша білім-білік-
дағдыны ғана ескерді және білімнің айқын параметрлерін кӛрсете алмады,
мҧғалімге сынып деңгейі бойынша ғана шамадан тыс баға қоюға мҥмкіндік
берді. Бҧл бағалау жҥйесіндегі негізсіздік ауылдық мектептердің кӛптеген
тҥлектерінің бірыңғай ҧлттық тестілеу нәтижелерінің тӛменгі деңгейіне әсер
етті. Талдау бойынша, ауыл мектебінің тҥлегіне баға асыра қойылып келген,
себебі нақты параметрлер мен критерийлер арқылы бағалау жҥзеге асырыла
қоймаған. Немесе тағы бір жалпы мысал: тақырыптық олимпиадаларға
қатысушылар осы пән бойынша бірдей бағаларға ие, бірақ жоғары және тӛмен
ҧпайлар арасындағы алшақтық ӛте ҥлкен: 95/100 ҧпай және 18/25 ҧпай
(объективті бағалау параметрлері бойынша, алшақтық 20-25 ҧпай).
Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту ҥдерісі білім беру
қызметінің барлық тҥрлерінің тиімділігін ескере отырып, жаңа бағалау жҥйесін
енгізуді, материалды меңгеру кезіндегі жеке және ӛзіндік қасиеттерді
критерийлеуді талап етті. Осылайша, ҧсынылған бағалау жҥйесін енгізу
оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау нәтижелерінің сенімділігі мен
нақтылығын қамтамасыз ететін тиісті қҧралдарды қамтиды. Осындай бағалау
жҥйесін енгізу оқу бағдарламасының жетістігі ретінде барлық пәндер бойынша
кӛп деңгейлі бақылау тапсырмаларын әзірлеуге негізделінді.

Критериалды бағалауды ҧйымдастыру мен ӛткізудің психологиялық-
педагогикалық негіздері ағымдық және бақылау жҧмысын бағалаудың толық
ашық тҥрі болып табылды. Ол сондай-ақ оқу проблемаларын диагностикалау,
мҧғалім, оқушы мен ата-аналар арасындағы ҥнемі байланыста болуды
қамтамасыз ету қҧралы болып табылады. Критериалды бағалау жҥйесін
қолдану арқылы біз оқушының тҧлғалық бағытын белсенді позицияға
бағыттаймыз, тҧлғаны ӛзіндік жауапкершілікке, тҧлғалы нәтижеге, бағытқа
жеткіземіз, білім алушылардың дайындық деңгейі мен ӛсу динамикасын кез
келген кезеңде анықтаймыз, әртҥрлі жҧмыстардан алған бағаларды
дифференциалауға қол жеткіземіз.

17

2. КРИТЕРИАЛДЫ БАҒАЛАУ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҤСІНІК, ҚЫЗМЕТІ
МЕН МІНДЕТТЕРІ

Білім беру мазмҧнын жаңарту аясында критериалды бағалау жҥйесіне

кӛшудің негізгі мақсаты сапалы бағалау мен тҧлғаны дамытуды қамтамасыз

етуге мҥмкіндік беретін, қоршаған әлеммен тиімді ӛзара әрекет етуге, ӛздігінен

білім алуға және дамуға дайын, алдын ала белгілі және нақты критерийлер

бойынша объективті бағалау болып табылады.

Жаңа бағалау жҥйесі білім алушыда ӛз әрекетін бақылау мен бағалау,

туындаған қиындықтардың себептерін анықтау мен қалпына келтіру қабілетін

қалыптастыруға мҥмкіндік береді.

Мемлекеттік жалпы Пән бойынша кҥтілетін нәтижелер

міндетті білім беру

стандарты

Пән бойынша оқу Бӛлімдер/қҧрылымды тақырыптар-

бағдарламасы бӛлімшелер-оқу мақсаттары

Ойлау деңгейлері: Білу және тҥсіну, Қолдау, Анализ, Синтез, Бағалау

Сӛйлеу әрекеттерінің тҥрлері: Тыңдалым, Айтылым, Оқылым, Жазылым

Бағалау критерийлері

Оқу жетістіктерінің деңгейлері

Қалыптастырушы бағалаудың практикасы

Қалыптастырушы Ынталандырушы Жігерлендіруші

-қҧндылықтар жҥйесін - оқушының тиімді - оқушының оқуы мен

практикада бекіту мен ілгерілеуі ҥшін жетістікке жету

Қызметі қалыптастыру, қалайтын нәтижеге қорытындысынан

қҧрастырудан тҧрады қол жеткізуде тҧрады

қолайлы жағдай

жасаудан тҧрады

Оқушының Оқушылар- Оқушының Ақпараттарды ҧсыну:

ӛзін-ӛзі ға ҥнемі кері оқуын одан - оқушыларға жҧмысының

бағалау байланыс әрі мақсатты сапасы туралы

Міндеттері дағдыларын жасап бағыттауға - мҧғалімге оқушыны

қалыптасты отырады жігерлендіру ілгерілету туралы

-рады - ата-аналарға оқудың

жетістік нәтижелерінің

дәрежесі туралы

«Бағдаршам» Қолмен белгі беру

Қолды кӛтерген мезетте бірге Жинақтау ҥшін карточкалар индексі

ойлануға уақыт беру Бір минуттық эссе

Әдістері Портфолио, журналдар мен Сӛйлеу ҥлгілері

рубрикалар Тҥсінік бойынша қателіктерін тексеру

Викториналар/сҧрақтар Ҥш минуттық ҥзіліс

Концептуалдық карталар

Мҧғалімнің кҥнделікті практикасы

18

Критериалды бағалау – оқушылардың оқу-танымдық қҧзыретін
қалыптастыруға жағдай жасайтын, білім беру мақсаты мен мазмҧнына сәйкес
білім беру процесіне қатысушылардың (оқушылар, мектеп әкімшілігі, ата-
аналар, заңды тҧлғалар және т.б.) барлығына алдын ала таныс, ҧжым
талқысынан ӛткен, нақты анықталған ӛлшемдер.

Критериалды бағалау жҥйесінің міндеттері:
1. Оқу ҥдерісінде бағалаудың қызметі мен мҥмкіндіктері аясын кеңейту;
2. Жҥйелі кері байланыс орнату арқылы білім алушылардың ӛзін-ӛзі ҥнемі
жетілдіріп отыруына жағдай жасау.
3. Бірыңғай стандарттар және сапалы бағалау қҧралдары мен бағалау
механизмдерін қалыптастыруға кӛмектесу.
4. Қолжетімді, нақты, ҥздіксіз ақпараттар ҧсыну:
Білім алушыларға олардың білім сапасы туралы;
Мҧғалімдерге оқушылардың оқу жетістіктері туралы;
Ата-аналарға балаларының оқу мақсаттарына қаншалықты жеткендігі
туралы;
Басқару органдарына білім беру қызметінің сапасы туралы.
Осыған байланысты, білім алушының жеке тҧлғасы емес, оның жҧмысы
ғана бағаланады; білім алушының жҧмысы басқа білім алушылардың
жҧмыстарымен емес, оларға алдын ала белгілі (ӛте жақсы орындалған жҧмыс
тҥрінде) эталонымен салыстырылады. Не нәрсеге ҥйретеді, соны ғана бағалауға
болады, сондықтан бағалау критерийі – білім алушының оқу жетістіктерін
бағалауға негіз болатын белгі, оқу мақсаттарының нақты кӛрсетілуі.
Критериалды бағалау қағидалары:
• Бағалау мақсаты кім жақсы, кім нашар екенін анықтау емес, әркімнің
жоғары нәтижеге жетуіне жағдай жасау.
• Бағалау «жоспарлау-оқыту-бағалау» ҥдерісінің ажырамас бӛлігі.
• Бағалаушы мен бағаланушы бағалау шарттары мен критерийлерін алдын
ала білуі және айқын тҥсінуі керек.
• Даму мен жетістіктер туралы нақты ақпарат алу ҥшін бағалау шарттары
мен критерийлері алуан тҥрлі болуы керек.
• Бағалау ҥдерісінің басты кезеңі бағалаушы мен бағаланушы арасындағы
кері байланыс болып табылады.
• Мҧғалім ғана емес, оқушы да жақын арада не жасау қажеттігін нақты
тҥсінуі керек
• Ӛз қабілеттерін бағалауда оқушыға нақты рӛлдік ҥлгі керек.
Критериалды бағалаудың қағидаттары (принциптері)
1. Оқыту мен бағалаудың өзара байланысы. Бағалау оқытудың ажырамас
бір бӛлігі болып табылады, ол оқу бағдарламасындағы мақсаттармен, кҥтілетін
нәтижелермен тікелей байланысты.
2. Шынайылық, анықтық және валидтілік. Бағалау дәл және сенімді
ақпаратты ҧсынады. Қолданылатын критерийлердің, қҧралдардың оқу
мақсаттарына жетуге, кҥтілетін нәтижелерді бағалайтынына сенімділігі болады.

19

3. Ашықтық және қолжетімділік. Бағалау тҥсінікті, айқын ақпараттарды
ҧсынады, сондай-ақ, барлық оқу ҥдерісіне қатысушылардың қызығушылығын,
жауапкершілігін арттырады.

4.Үздіксіздік. Бағалау білім алушылардың оқу жетістігінің ілгерілеуін дер
кезінде және жҥйелі қадағалап отыруға мҥмкіндік беретін ҥздіксіз ҥдеріс болып
табылады.

5. Дамыту бағыты. Бағалау нәтижелері білім алушылардың,
мҧғалімдердің, мектептің, білім беру саласының даму бағытын анықтайды және
ынталандырады.

Критериалды бағалау талаптары:
1. Критериалды бағалау оқыту мақсаттарына негізделуі керек және оқыту
ҥдерісінде мҧғалім оқушылар назарын ҥнемі аударып отыруы керек.
2. Критериалды бағалау оқушылардың оқу жетістіктеріне бағыттала
отырып, оқуды мақсатты, бағалауды ашық етеді.
3. Критериалды бағалау оқушыларға тҥсінікті болуы керек.
4. Критериалды бағалау барысында ҥштен артық емес критерий
қолданылуы керек.
5. Бағалау критерийлері тексеру жҧмыстарын орындаудан бҧрын
хабарлануы, тҥсіндірілуі керек.
6. Бағалау критерийлері мҥмкіндігінше, оқушылармен бірге дайындалуы,
жасалуы керек.
Критериалды бағалаудың тәжірибелік маңызы
• Оқушылардың ӛздері емес, тек жҧмыстары бағаланады;
• Оқушы жҧмысы оларға алдына ала белгілі дҧрыс жасалған жҧмыс
ҥлгісімен салыстырылады;
• Оқушыларға белгілі, сол арқылы қиналмай есептеу жасай алатын және
ата-анасына хабарлай алатын, баға шығарудың нақты алгоритмі бар;
• Бағалау критерийлері оқу мақсаттарының нақты кӛрсеткіштері
болғандықтан, не оқып игерілсе, тек сол ғана бағаланады.
Критериалды бағалау жҥйесіндегі оқыту процесі білім алушылардың
бойында функционалдық сауаттылықты және кең ауқымды дағдыларды
қалыптастыруға бағытталған:

Білімді функционалдықпен және шығармашылықпен қолдану

Сын тҧрғысынан ойлау

Зерттеу жҧмысын жҥргізу

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану

Коммуникативті қарым-қатынас тәсілдерін, оның ішінде тілдік
дағдыларды пайдалану

Топпен және жеке жҧмыс жасай білу

Бҧл оқыту процесінде оқу процесін дәстҥрлі ҧйымдастырудан алшақтап,
білім берудің алты саласы бойынша айқындалып кҥтілетін нәтижелерге

20

негізделеді және білім алушылар «біледі», «тҥсінеді», «қолданады»,
«талдайды», «жинақтайды», «бағалайды», яғни іс-әрекеттік аспектіні
болжайтынын ескеру маңызды.

Блум таксономиясы

Жаңа идеялар қҧру ҥшін білетін Бағалау Теорияларды бағалау;
тҥсініктерін пайдалану; Жинақтау (синтез) идеяларды салыстыру;
нәтижелерді бағалау; шешім,
әзірлемелер мен ӛнертабыстар Талдау (анализ) пікір, ҧсынымдар, саралау
қҧрастыру; бейнелеу;
Ҥлгілерді анықтау және талдау;
қорытындылау; ӛзгерістер; идеяларды реттеу

болжамдар; біріктіру Тҥсіну, тҥсіндіру, кӛрсету

Білімді пайдалану және Қолдау
қолдану; міндеттерді шешу Тҥсіну
әдістерін пайдалану; әдіс-

тәсілдер; әзірлеу;

Ақпаратты жаңғырту; Жаңалық, Білу
бақылау, санамалау, байқау, атау

Ойлау деңгейлеріне сәйкес қҧрылған оқыту мақсаттары кҥтілетін
нәтижелер тҥрінде ҧсынылып отыр. Әрбір бӛлімшелерге дәйекті тҥрде
енгізілген оқыту мақсаттары, мҧғалімдерге ӛз жҧмысын жоспарлауға және
білім алушылардың жетістіктерін бағалауға мҥмкіндік береді.

Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау оқыту мақсаттарымен
жоспарланған, қол жеткізген нәтижелері дәрежесіне сай алдын ала белгіленген
нақты критерийлерге сәйкес жҥзеге асырылады.Критериалды бағалау
оқушылардың жетістіктерін бір-бірімен салыстырмайды және бір-біріне тәуелді
етпейді, сонымен қатар әр оқушының қҧзыреттілік деңгейі туралы ақпарат
беруге бағытталады.

Мҧғалімге критериалды бағалауды оқу процесін барынша тиімді
ҧйымдастыруға болатындай тҥрде пайдалану, білім алушыларға дер кезінде
қолдау кӛрсету және олардың оқудағы алға жылжуын қамтамасыз ету, мҥдделі
тараптарға оқу нәтижелері туралы ақпаратты беріп отыру ҧсынылады. Мҧндай
бағалау жҥйесі алдымен білім алушыларды табысты оқуға ынталандыруға,
білімдегі олқылықтарын анықтауға және олардың ӛсуін кӛрнекі тҥрде кӛрсетіп
отыруға бағытталған.

Білім алушылардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау жҥйесі:

- оқыту мен бағалаудың біртҧтастығына негізделеді;
- білім алушылардың ілгерілеушілігі мен ҥлгерімін қамтамасыз етуде
біртҧтас тәсілді қалыптастыруға бағытталады;
- оқу бағдарламаларына сәйкес дағдыларды дамыту және білім алуға
дәлелдемелер жинақтау мен оқыту мақсаттарын жҥзеге асыруды қамтамасыз
етеді;
- әрбір сынып ҥшін пән бойынша оқу бағдарламасының мазмҧны негізінде
бағалау тҥрлері мен әдіс-тәсілдерінің алуан тҥрлерін қамтиды.
Критериалды бағалау жҥйесі қалыптастырушы бағалау мен ішкі жиынтық
бағалаудан тҧрады.

21

Критериалды бағалау

Қалыптастырушы (ағымдық) Жиынтық (қорытынды,
формативті бағалау суммативтік) бағалау

Сыныптағы кҥнделікті оқу Оқу материалының белгілі бір бӛлігін

барысында игерілетін білім мен (тарау, тақырып) аяқтағанда алынған

біліктің ағымдық деңгейін анықтау. білім мен қалыптасқан оқу дағдылары-
Формативті бағалау қорытынды ның деңгейін анықтау. Тексеру жҧмыс-
бағаға әсер етпейді, бҧл баланың тары ҥшін қойылған суммативті бағалар

білім игерудің бастапқы кезінде жиі белгілі бір кезеңдегі (тоқсан, жыл)

болатын қателесуден қорықпауына қорытынды бағаны шығару ҥшін негіз

ықпал етеді болып табылады

Критериалды бағалау жҥйесі оқыту, оқу мен бағалаудың ӛзара

байланысына негізделгенін есте сақтау маңызды. Критериалды бағалаудың

нәтижелері білім беру процесін тиімді жоспарлау мен ҧйымдастыру ҥшін

пайдаланылады.

Критериалды бағалау жҥйесінің мазмҧны

Бағалау ҚР МЖМБС
стандарты Білім беру аясында білім алушылардың дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар (кҥтілетін нәтижелер Б.Блум таксономиясына негізделген)
Нәтиже Бағалау Бағалау қҧралдары
ҥдерісі Пән бойынша оқу бағдарламалары
Пән бойынша оқу мақсаттары, бӛлім, ортақ тақырыптар, бӛлімшелер

Ойлау дағдыларының деңгейлері: білу, тҥсіну, қолдану, талдау,
синтез, бағалау
Сӛйлеу әрекетінің тҥрлері: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым

Бағалау критерийлері – білім алушылардың оқу жетістіктерін
бағалауға негіз болатын белгі

Тҥрлі деңгейдегі тапсырмалар

Қалыптастырушы және жиынтық бағалау критерийлерге негізделген

Кері байланыс Балдар Ойлау дағдыларының Баға

Кҥнделікті Әр бӛлім және деңгейлері Әр бӛлім және Оқу жылын аяқ-

тәжірибе тоқсан бойынша тоқсанды аяқтау бойынша тау бойынша

Критериалды бағалау технологиясын пайдалану қандай да бір практикалық
дағдының қалыптастырылғанын, оқу материалының қаншалықты табысты
меңгерілгенін анықтауға мҥмкіндік беретін анық айқындалған, алдын ала

22

белгілі критерийлермен білім алушылардың жетістіктерін салыстыру. Осыған

сәйкес, әрбір білім алушының жалпы дайындық деңгейінің ӛзгерістері сияқты,

оның алдыңғы жетістіктерімен салыстырғандағы табыстарының, кҥтілетін

нәтижесінің динамикасын да белгілеуге мҥмкіндік береді.

«Кері дизайн» әдісі «Басқару»

«Тҥсіну»

 Тҥсінуге кедергі келтіретін жҧмыс істеу тәсілдерін Грант Уиггинс

тҥсіндіреді. Джей Мак Тай

 Қиындықтарды болдырмау ҥшін кері дизайн ҥдерісін «оқу бағдарлама-

тҥсіндіреді. сын ашудан»

 Оқыту ҥдерісінде оқушыларды тың идеяларды «оқу бағдарлама-

зерттеуге бағыттайтын әдіс-тәсілдер ҧсынады. сын жасауға»

 Мақсатқа жету ҥшін жобалаудың жиынтығын ҧсынады. жол салады

Жіктеу қадамдары немесе кері дизайн әдісінің мәні

Кҥтілетін нәтижені анықтау

Білімді меңгеру кӛрсеткішін анықтау

Оқу ҥдерісін жоспарлау

Критериалды бағалау жҥйесінің ҥлкен артықшылығы білім алушыға
тҥсетін кҥйзеліс жҥктемесінің тӛмендеуі болып табылады. Бірлескен
ынтымақтастықта ӛзіндік, жҧптық, топтық жҧмыс дағдыларын иелену процесі
белгісінен, маңызды әлеуметтік қҧзыреттілікті дамытуға ӛзгереді.

Критериалды бағалау білім алушылардың оқуға деген қызығушылығын
дамыту, оқытудың ізгілікті, достық ортасын қҧру, оқу процесінде білім
алушыларды қолдау, білім алушылардың оқуға деген ынтасын одан әрі
нығайту, зерттеу, шығармашылық іс-әрекеттерге қатысу ҥшін пайдаланылады.

Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың қазіргі жҥйесіне талдау

Элементтер Тҥйінді идеялар

Қҧзыреттілікке Оқу бағдарламасын меңгеру, бағалау критерийлерін

негізделген бақылау, ӛлшеуге қатысты берілген оқу мақсаттарына

тәсілдеме жеткенін айғақтайтын нақты нәтижелер арқылы

бағаланады.

Кері дизайн Кері дизайн технологиясында оқу ҥдерісінің жобалануы:

Оқу бағдарламасы – Бағалау жҥйесі – Оқу және оқыту

ҥдерісі

Әлеуметтік- Оқушы пассивті бағаланушыдан бағалау ҥдерісінің

конструктивистік белсенді «жасаушысына/қҧрылысшысына» айналады;

білім беру «нені», «қалай» және «неліктен» бағаланатынын тҥсінеді.

теориясы Бҧл оқушы мен мҧғалімнің арасындағы кері байланыстың

сапасының, оқушының ӛзін-ӛзі реттеуі мен ӛзіндік

23

жауапкершілігінің артуына ықпал етеді.

Оқу Оқу мақсаттары ойлау дағдыларының алты деңгейімен

мақсаттарының сипатталады: білу және тҥсіну, қолдану, талдау, синтез,

таксономиясы бағалау

Сӛйлеу әрекетінің Тілдік пәндер бойынша бағалау критерийлері 4 тілдік

теориясы дағдыларды сипаттайды: тыңдалым, айтылым, оқылым,

жазылым

Жақын арадағы Мҧғалім мен қҧрдастарының қолдау кӛрсетуі арқылы

даму аймағы оқушының дамуына қолайлы орта орнатылады

Скаффолдинг Оқушыларды қадамдық қолдау және әр тҥрлі деңгейдегі

теориясы тапсырмаларды қолдану

Қалыптастырушы Бағалаудың негізін ҥш сҧрақ қҧрайды:«білім алушылар

бағалаудың оқудың қай сатысында тҧр?», «ӛз оқуында олар қайда

теориясы ҧмтылады?» «соған жету ҥшін оларға қандай кӛмек

кӛрсету қажет?»

Білімді толық Оқушының оқу жетістігі деңгейіндегі айырмашылықты ҥш

меңгеру фактор арқылы тҥсіндіреді: Білім алушылардың бастапқы

теориясы білімін бақылау және оқу ҥдерісін олардың қажеттілігіне

сай бейімдеу; мҥмкін болатын сәтсіздіктерге берілмеу ҥшін

алдын-ала қолдау кӛрсету арқылы оқушыны ынталандыру;

жеке қолдау кӛрсету және марапаттау

Критериалды бағалау пайдасы

Мұғалім үшін:
- Оқытудың сапалы нәтижелерін алуға мҥмкіндік беретін бағалау

критерийлерін жасауға;
- Ӛз жҧмысын талдау мен жоспарлау ҥшін жедел ақпарат алуға;
- Оқытудың сапасын жақсартуға;
- Әр оқушының жеке ерекшеліктері негізінде жеке оқу траекториясын

қҧруға;
- Бағалаудың әр тҥрлі қҧралдары мен амалдарын тиімді қолдануға;
- Оқу бағдарламасы мазмҧнын жетілдіру бойынша қҧнды ҧсыныстар

жасауға.
Оқушы үшін:
- Ӛз тҥсінгендігін кӛрсету ҥшін тҥрлі оқыту стилдері және ойлау

әрекеттері мен қабілеттерін пайдалану;
- Табыс критерийі маңызын тҥсіну, нәтижені болжау ҥшін бағалау

критерийлерін білу мен тҥсіну;
- Ӛзін және ӛзгелерді бағалай отырып, рефлексия жасауға қатысу;
- Ӛз білімін нақты мәселелерді шешу, тҥрлі кӛзқарастарды жеткізу, сыни

ойлауын кӛрсету ҥшін пайдалану.
Ата-ана үшін:
- Баланың оқу деңгейі туралы дәлелдемелер алып отыру;
- Баланың оқудағы ілгерілеуін қадағалау;

24

- Оқу барысында балаға қолдау жасау.
Бағалау функциялары:
• Мотивациялық
• Тәрбиелік
• Дамытушылық
• Тҥзетушілік
• Ақпараттық
Білім алушылардың ата-аналарына бағалаудың жаңа жҥйесінің мақсаты
мен негізгі принциптері тҥсіндіріледі, ата-аналар ҥшін практикалық тренинг
немесе шеберлік сыныптары ӛткізіледі.
Мҧғалім ата-аналар жиналысын критерийлері алдын ала белгілі тапсырмалар
тарату, дескрипторларды талқылау және ата-аналармен топтық немесе жҧптық
жҧмыс жҥргізу арқылы, сабақ тҥрінде ӛткізуіне болады. Сабақта ата-аналарға да
олардың балаларына берілген сияқты ӛзін-ӛзі бағалауға, ӛзара бағалауға,
нәтижелерді талқылауға мҥмкіндіктер беріледі. Мҧндай жағдайда, ата-аналар
жаңартылған оқу бағдарламалары бойынша оқу процесімен танысады, бағалау
механизмдерін тҥсінеді, ӛз балаларының жетістіктерімен бӛліседі, жаңартылған
бағдарлама туралы практикаға бағытталған нақты ақпарат алады. Бҧл тәжірибе
жаңа білім стандартын ата-аналардың тҥсінуі мен қанағаттануын қамтамасыз
етудің ҥлгісі болып табылады.
Ата-аналарға бағалаудың жаңа жҥйесі білім алушылар ҥшін қолайлы білім
ортасын қҧруға ықпал ететінін тҥсіндірудің маңызы зор.
Мҧғалім бағалауды ӛткізу кезінде тек мҧғалімдерге ғана емес, сонымен
қатар ата-аналар мен білім алушыларға да кӛмек ретінде әзірленген кешенді
әдістемелік материалдарды міндетті тҥрде пайдалануы керек:
 Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін
оқу бағдарламаларын жҥзеге асыратын білім беру ҧйымдарында білім
алушылардың ҥлгеріміне ағымдық бақылау, аралық және қорытынды
аттестаттау ӛткізудің ҥлгілік қағидалары (Қазақстан Республикасы Білім және
ғылым министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бҧйрығы, 2017 жылғы
6 маусым № 265 бҧйрығымен ӛзгеріс енгізілген).
Бағалауға арналған негізгі қҧжаттар тізімі:
 Оқу бағдарламасы (пән бойынша);
 Оқу жоспары (пән бойынша);
 Жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын жҥзеге асыратын білім беру
ҧйымдарында білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалау ӛткізудің
тәртібі;
 Критериалды бағалау бойынша ӛңірлік және мектеп ҥйлестірушілеріне
арналған нҧсқаулық;
 Сыныптар, пәндер және тілдер бӛлінісінде қалыптастырушы бағалауға
арналған тапсырмалар жинағы;
 Сыныптар, пәндер және тілдер бӛлінісінде жиынтық бағалауға арналған
тапсырмалар жинағы;
 Сыныптар, пәндер және тілдер бӛлінісінде жиынтық бағалау бойынша
әдістемелік ҧсынымдамалар.

25

Критериалды бағалау қҧраушылары
Бағалау парағы – тақырып бойынша ӛз білім білігін ӛзі бағалау парағы.
Бағалау тапсырмалары – сынақ, есеп, эссе, тәжірибелік жҧмыс, тест, жоба
қорғау және т.б
Рубрикатор – жетістіктерді кӛрсете отырып бағалау критерийлері
мазмҧнын тәптіштеп сипаттау.

Кері байланыс Қалыптастырушы Жиынтық бағалау
Оқытуды тҥзету бағалау
Оқытып ҥйрету
Мәлімет жинау Мәліметтерді талдау Қорытынды пікір Баға қою

Критериалды бағалау оқу мақсатына сәйкес алынған білім алушылардың
бақылау-бағалау әрекеті мен пәндік және метатехнологиялық байланысын
нығайтуға септігін тигізеді.

Критериалды бағалау

Мұғалімдерге
1. Сапалы нәтиже алуға мҥмкіндік беретін критерийлерді қҧрастыруға;
2. Ӛз іс-әрекетіне талдау жасап, жоспарлау ҥшін жедел ақпараттануға;
3. Оқыту сапасын арттыруға;
4. Әр білім алушының оқудағы жеке траекториясын оның жеке қабілеті

мен ерекшеліктеріне қарай қҧруға;

5. Бағалаудың тҥрлі қҧралдары мен тәсілдерін қолдануға;
6. Нормативтік, әдістемелік қҧжаттардың мазмҧнын жетілдіру бойынша

ҧсыныстар енгізуге.
Білім алушыларға
1. Ӛзінің тҥсінгенін жеткізу ҥшін қабілеттерін, ойлау әрекеттері тҥрлерін,

оқудың тҥрлі стильдерін қолдануға;
2. Ӛзінің оқу нәтижелерін жоспарлау, жетістігін сезіну ҥшін бағалау

критерийлерін білу және тҥсінуге;
3. Ӛзін, ӛзінің қҧрдасын бағалай отырып, рефлексияға қатысуға;
4. Сыни ойлау, ӛзінің тҥрлі кӛзқарасын білдіру, нақты мәселені шешу

ҥшін білімін қолдануға.
Ата-аналарға
1. Ӛз баласының білім деңгейіне қатысты нақты дәлелдер алуға;
2. Баласының оқудағы ілгерілеуін қадағалауға;
3. Оқу ҥдерісінде баласына қолдау кӛрсетуге;
4. Мектеп әкімшілігі, мҧғалімдермен кері байланыс орнатуға;
5. Мектепте, сыныпта ӛз баласының жайлы жағдайына сенімді болуға

мҥмкіндік береді.

26

3. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ ЖЕТІСТІКТЕРІН КРИТЕРИАЛДЫ
БАҒАЛАУДЫҢ ТӘЖІРИБЕДЕ ЖҤЗЕГЕ АСУЫ

3.1 Қалыптастырушы бағалауды жҥргізуді жоспарлау ҥлгілері

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігімен бекітілген
«Жаңартылған білім беру мазмҧны жағдайында жалпы білім беретін оқу
бағдарламаларын жҥзеге асыратын білім беру ҧйымдарында білім
алушылардың оқу жетістіктеріне критериалды бағалау ӛткізу тәртібі туралы
нҧсқаулық» (10.02.2017жыл) негізінде қалыптастырушы бағалау оқу
бағдарламасындағы оқу мақсаттарына жетуге кӛмектеседі, қиындықтың алдын
алуға мҥмкіндік береді, оқу ҥдерісінде білім алушылардың білім мен
дағыларының қалыптасу, білімді меңгеру деңгейін анықтайды.

Критериалды бағалаудың бірінші тҥрі – қалыптастырушы бағалау.
Қалыптастырушы бағалау сабақта бағалаудың әр тҥрлі әдіс-тәсілдерін қолдана
отырып, жҥзеге асады. Қалыптастырушы бағалауды мҧғалім кері байланысты
іске асыру ҥшін және оқу ҥдерісін тҥзету ҥшін жҥргізеді.

Қалыптастырушы бағалаудың ерекшеліктері:
кҥнделікті тәжірибеде әр сабақта қолданылуы;
білім алудағы олқылықтарды кҥнделікті тҥзетуі;
оқушының қиындық тудыратын сҧрақтарын анықтауы және оны жоюы;
оқушының бағалаудан алған эмоционалды негативінің азаюы,

психологиялық жайлы ортаның болуы;
бағалаудың объективтілігі, анықтылығы және ашықтығы;
даму тенденциясын анықтауы;
оқушылардың қиындықтарды жеңуге деген қҧштарлығы;
ішкі және сыртқы бақылаудың болуы;
оқу-тану әрекетінде оқушыға стимулының болуы;
бағалаудың жоспарлылығы және кӛрнектілігі;
ӛзін-ӛзі бағалау дағдыларының қалыптасуы;
оқушының кҥнделікті білім сапасының артуы және т.б.

Компоненттері:
1. Кері байланыстың тиімділігін мҧғалімнің оқушымен әрекеттесу
барысында қамтамасыз етуі;
2. Оқушының ӛзінің жеке оқу ҥдерісіне белсене араласуы;
3. Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқу ҥдерісін тҥзету;
4. Ӛз кезегінде оқуға маңызды әсер ететін бағалаудың оқушылардың
мотивациясы мен ӛзін-ӛзі сыйлауына терең ықпал ететінін мойындау;
5. Оқушылардың ӛз білімін дербес бағалай алуы.
Кері байланыс беру жӛнінде ҧсыныстар:
 Ҥнемі тиімді кері байланыс жасаңыз және оқушыларды ӛз жҧмысын және

басқалардың жҧмысын бағалауға ҥйретіңіз.
 Тҥсіндірмесіз айтылатын «дҧрыс емес», «ӛтірік», «кім жауап береді?»

деген сӛздерден аулақ болыңыз. Ненің дҧрыс емес екенін, оны тҥзету
ҥшін не істеуге болатынын ҧсыныңыз.

27

 Қателігін емес, дҧрыс орындалғанын айтыңыз.
 Кемшіліктерді болдырмаудың жолдары немесе жауаптарын қалай

жақсартуға болатыны жӛнінде ҧсыныстар беріңіз.
 Қателіктері туралы тӛмендегідей ақпарат бере аласыз:

◦ орналасуы;

◦ қателерінің тҥрі;

◦ қателерді жӛндеу ҥшін жасалатын әрекеттер.
 Оқушының жауабына берілетін кері байланысыңызда мысқылдайтын,

сынайтын тҧрғыдағы «орынсыз жауап», «бҧлай ойлауға қандай қақың
бар» және т.б. жағымсыз сӛздерді, сӛз тіркестерін қолданудан
сақтаныңыз.
 Тиімді кері байланыс белгілері: уақытылы ҧсыну; жҥйелі ҧсыну; анық
және нақты болуы.
Кері байланыс– белгілі бір әрекетті немесе оқиғаны тҥсіну, игеру, онымен
келісіп, келіспейтіндігін кӛрсететін белгілі бір әрекет немесе оқиға
туралы пікір, баға беру, жауапты реакция.
Кері байланыс – оқу ҥдерісінің барысы туралы тҥсінік қалыптастыру
қҧралдарының бірі болып табылады, оқу мақсаттарына қол жеткізу деңгейін
анықтауға мҥмкіндік береді, мҧғалімді оқушының ҥлгерімі мен қиындықтары
туралы хабардар етеді.
Тиімді кері байланысты ҧйымдастыру табысты оқытудың негізі болып
табылады (уақытылы және жҥйелі ҧсыну; анық және нақты болуы).
Бағалау арқылы оқу ҥдерісін жақсартуға ықпал ететін бес қарапайым
факторды да атап ӛтуге болады:
1. Оқушылармен тиімді кері байланыс орнату;
2. Оқушыларды ӛздерінің оқу ҥдерісіне қызу араластыру;
3. Оқыту мен бағалау нәтижелері арасында байланыс орнату;
4. Оқу табыстылығының негізгі факторлары болып табылатын
оқушылардың ынтасы мен ӛз қадір-қасиеттерін сезінуді дамытудағы
бағалаудың мәнін тҥсіну;
5. Ӛз жҧмысын ӛзі бағалау және ӛзін-ӛзі жетілдіру жолдарын тҥсіне білуді
дамыту.
Қалыптастырушы бағалаудың әдістері
 Кҥнделікті тәжірибеде білім алушылардың ілгерілеуін, меңгеру деңгейін
ӛлшеу ҥшін қалыптастырушы бағалаудың тҥрлі әдістерін қолдануға
болады: «Екі жҧлдыз, бір тілек», «Қолмен белгі беру», «Бағдаршам»,
«Жинақтау парақшасының индексі», «Бір минуттық эссе», «Сӛйлеу
ҥлгілері», «Ҥш минуттық ҥзіліс», «Ауызша бағалау», викториналар,
сҧрақтар және т.б..
 Қалыптастырушы бағалаудың әдістерін, оқу әрекеттерін
ҧйымдастырудың әр кезеңінде, тақырыпты тҥсіндіру, тапсырманы
орындау, білім алушыларға кері байланыс беру кезінде қолдануға болады.
Қалыптастырушы бағалаудың әдістерін жеке, жҧптық және топтық
жҧмыстарды ҧйымдастыру кезінде де қолдануға болады.

28

Қалыптастырушы бағалау оқушы – мҧғалім – оқушы арасындағы тығыз
байланысты орнатады. Оқушыны біртіндеп бағалаудан қорқуды тоқтатуға,
тапсырманы анығырақ және дҧрыс орындауға әкеледі, ӛйткені ол мҧғалім
басында жҧмысты жақсарту бойынша ҧсыныстарды ҧсынатынын баға қоймай
тҧрып біледі. Сонымен қатар, оқушыларға ӛзінің білім алуы ҥшін
жауапкершілігін сезінуге мҥмкіндік беретін ӛзін-ӛзі бағалау және ӛзара бағалау
тәсілдері қолданылады.

Қалыптастырушы бағалаудың тапсырмаларын мҧғалім ӛз бетінше
дайындайды немесе қалыптастырушы бағалау бойынша ҧсынылған
тапсырмалар жинақтарын пайдаланады.

Тӛменде математика, қазақ тілі, ағылшын тілі, тарих және бастауыш
сыныптарда қалыптастырушы бағалау сабақ ҥстінде қалай жҥзеге асатыны
туралы қысқа мерзімді жоспарлар ҥлгілерінен ҥзінділер беріліп отыр.

1-үлгі
Математика пәнінен қалыптастырушы бағалау тапсырмасы, дескриптор.

5-сынып

Сабақ тақырыбы: Кӛпбҧрыш
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары:
5.3.1.7 Кӛпбҧрыш ҧғымын меңгерту.
Сабақ мақсаттары:
Барлық оқушылар: Кӛпбҧрыш ҧғымын біледі және қабырғаларының,
бҧрыштарының санына қарай ажыратады;
Оқушылардың басым бөлігі: Кӛпбҧрыштың ҥшбҧрыш және тӛртбҧрыш
тҥрлерінің периметрін, ауданын табуға берілген есептерді шығарады;
Кейбір оқушылар: Кӛпбҧрыштың негізгі қасиеттеріне сҥйене отырып
белгісіз элементтерді табады.
Бағалау критерийлері
- Кӛпбҧрыштың тҥрлерін таниды;
- Белгілі бір элементтері бойынша салу жҧмысын толықтырады;
Кӛпбҧрыштың ауданын, периметрін табуға берілген есептерді шығарады.
V. Есептер шығару.
Тапсырмалар:
А деңгейі. 1-тапсырма.
Суреттегі фигураларды бҧрыштар санына байланысты қалай атауға
болады?

1) 2) 3) 4)

Дескриптор: олардың
- ҧсынылған кӛпбҧрыш фигураларының бҧрыштарын санайды;
- бҧрыштарының санына байланысты атауын анықтайды.
В деңгейі. 2-тапсырма.
АВС ҥшбҧрышын тік тӛртбҧрыштарға толықтырып,
әрқайсысының ауданын квадрат сантиметр есебімен табыңдар.

29

Дескриптор:

- ҥшбҧрышты тіктӛртбҧрышқа толықтырып салады;

- берілген ӛлшем бірлік бойынша қабырғаларының ҧзындығын табады;

- тіктӛртбҧрыштың ауданының формуласын анықтайды, есептейді;

- ҥшбҧрыштың ауданын табады.

С деңгейі. 3-тапсырма.

Ҥшбҧрыштың периметрі 24 см. Ҥшбҧрыштың АС қабырғасы ВС

қабырғасынан 4 см ҧзын, ВС қабырғасы АВ қабырғасынан 2 см қысқа.

Ҥшбҧрыштың қабырғаларының ҧзындықтарын табыңдар.

Дескриптор:

- ҥшбҧрыштың периметрінің формуласын анықтайды;

- есептің шартына сәйкес теңдеу қҧрады;

- теңдеудің тҥбірін табады;

- белгісіз қабырғаларының ҧзындығын есептейді.

4- тапсырма.

Гҥл егетін тік тӛртбҧрыш пішінді гҥлзардың ауданы 300 см2. Осы гҥлзарды

қоршайтын қоршаудың ҧзындығы ең аз болуы ҥшін, тік тӛртбҧрыштың

ӛлшемдері қандай болуы қажет?

А. 6 см және 50 см; В. 10 см және 30 см;

С. 5 см және 60 см; D. 20 см және 15 см.

Дескриптор:

- берілген есепті шығарады;

- дҧрыс жауап нҧсқасын таңдайды.

Топтар бір- бірін «Сэндвич» әдісі арқылы бағалап, кері байланыс береді.

2-үлгі
Қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жоспарлау, кері байланыс

беру. Геометрия.
7-сынып

Сабақ тақырыбы: Ҥшбҧрыш. Ҥшбҧрыш тҥрлері.
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары:
7.1.1.13 ҥшбҧрыштардың тҥрлерін ажырату;
7.1.1.12 ҥшбҧрыштың медианасы, биссектрисасы, биіктігі анықтамаларын

білу және оларды салу;
Сабақтың мақсаты:
Барлық оқушылар: ҥшбҧрыш анықтамасын біледі, оның негізгі

элементтерін анықтайды, ҥшбҧрыш тҥрлерін ажыратады.
Оқушылардың басым бөлігі: ҥшбҧрыш бҧрыштарының ерекшеліктеріне

сәйкес салыстыра отырып, есептер шығарады.

Кейбір оқушылар: Ҥшбҧрыштың негізгі элементтерінің (медиана, биіктік,
биссектриса) қасиеттерін тиімді қолданып, кҥрделі есептерді шығарады.

Бағалау критерийлері:
- Ҥшбҧрыштың анықтамасын біледі.
- Ҥшбҧрыш тҥрлерін сала алады, бҧрышын, тӛбесін, медианасын,

биіктігін, биссектрисасын табады, белгілейді.

30

Сабақ барысы:
Топтық жҧмыс. «Мағынаны таны» әдісі. Берілген іс-әрекетті жүзеге
асыруда саралап оқытудың "Ирек" стратегиясы қағидасын қолданып,
оқушыларға жаңа білімді өз бетімен қалыптастыру дағдыларын жетілдіруге
және оны терең түсінуге мүмкіндік береді.
Оқулықтағы мәтінді абзац бойынша бӛліп, ӛз беттерінше меңгерту.
І-топ. Ҥшбҧрыш және оның бҧрышқа байланысты тҥрлері.
ІІ -топ .Ҥшбҧрыштың негізгі элементтері, медиана, биіктік, биссектриса.
ІІІ-топ. Ҥшбҧрыштың ӛмірде қолданысы.
1-2 топ тақырыпшалары бойынша постер қорғайды, ал 3 топ ноутбук
арқылы «Қолӛнерде», «Архитектурада», т.б қолданысы туралы презентация
жасайды. Берілген бағалау критерийлері бойынша бағаланады.
Бағалау критерийлері:
- тақырыптың ашылуы;
- нақтылығы;
- ережелер мен сызбаның сәйкестігі;
- презентация мазмҧнының тереңділігі.
Мақсаты: жаңа сабақты ӛз беттерінше меңгерту. Оқушылардың толық
емес жерлерін электрондық оқулық немесе білімділік сайттарына кіріп
толықтырады.

1-2 Топтың жҧмыстары қарым-қатынас формалары бойынша сараланса, 3
топ мазмҧны бойынша саралау барысында сандық ақпарат емес, сапалық
мазмҧнға кӛңіл аударылады.

Кері байланыс «Тамаша идеялар» әдісі арқылы
1. Мен ҥшін жаңа болған 3 ақпарат…
2. Назарымды аудартқан…
3. Маған тҥсініксіз болған ақпарат…
1.тапсырма. Оқулықпен жұмыс «Артығын алып таста» әдісі.
1-топ. Суретте кескінделген барлық ҥшбҧрыштарды және тӛбелерін
жазыңдар.

Дескриптор:
- ҥшбҧрыштарды табады;
- ҥшбҧрыш тҥрін ажыратады;
- ҥшбҧрыштарды салады;
2-топ. Торкӛз қағазға суретте кӛрсетілгендей АВС сҥйір
бҧрышты ҥшбҧрышын салыңдар. С тӛбесінен медиана, биссектриса және
биіктігін жҥргізіңдер.

Дескриптор:
- ҥшбҧрышқа тең ҥшбҧрыш салады.
- С тӛбесін табады, бҧрышты транспортир арқылы ӛлшейді;
- медианасын, биіктігін, биссектриссасын жҥргізеді.

31

3- топ. Суреттен тең ҥшбҧрыштарды табыңыз.
Дескриптор:
- ҥшбҧрышқа тең ҥшбҧрышты табады;
- ҥшбҧрышқа тең ҥшбҧрышты салады;
Топта бірінші болған оқушы есеп жауабын тақтаға жазады.
Қалған оқушылар тақта бойынша ӛздерін тексереді.
Оқушыларға жеке қолдау кӛрсету арқылы мақсатқа жетеді.

Тапсырманы қаншалықты дҧрыс орындағандығына қарай тҥрлі-тҥсті
«Геометриялық фигура» беру арқылы бағаланады.

Ой қозғау. 2 тапсырма.
Дҥкенде екі қабырғасы 50см болатын екі тҥсті тікбҧрышты, ҥшбҧрышты
паркеттер бар. Ені 4м, ал ҧзындығы 5м болатын сенің бӛлмеңнің еденін соңғы
ҥлгіде паркет тӛсеу ҥшін қанша паркет алар едің? Суретін салып кӛрсет.
Дескриптор:
- екі ҥшбҧрыштан тіктӛртбҧрыш қҧрайды;
- метрикалық қатынастарды орындайды;
- ҧзындығы бойынша қанша тіктӛртбҧрыш керек екендігін анықтайды;
- неше қатар керектігін есептейді;
- тӛселген паркеттерді санайды, жауабын жазады.
Тапсырманы орындап болған оқушы тақта алдында баяндап береді.
Мақсаты:оқушылардың білімділік деңгейін кӛтеру, озық ойлауға ықпал
ету, алған білімін ӛмірде қолдану.
Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру мақсатында
тапсырма беріледі.Тапсырма топтағы барлық оқушыларға ынталандыру
шаралары да ортақ, бірдей материал ҧсынылып, бірдей мақсат қойылады. Әр
оқушы ӛз деңгейінде жауап беріп, жҥргізілген жҧмыс ӛнімі мен нәтижесі
бойынша сараланып, «Бас бармақ» бойынша бағаланады.
“Сергіту сәті” - Тренинг «Адам есімінің тҥстері»
Мақсаты: оқушыларға психологиялық тҧрғыдан шабуыл жасау арқылы,
ойлау қабілеттерін дамыту, ӛздеріне деген сенімдерін қалыптастыру, ӛзін
бағалай алуға, ӛзін тануға ықпал жасау. Ҥшбҧрыштардың тҥрлерін ажыратуға
ҥйрету.
Шарты: оқушылардың алдына қызыл, жасыл, сары, кӛк тҥсті парақшалар
таратылады. Содан таңдау жасап, парақшаға ӛзі қалаған кез келген
ҥшбҧрыштың тҥрін салады
Нәтиже: оқушылар дайын болғаннан кейін олардың тҥстері бойынша
және ҥшбҧрыш тҥрлері бойынша мінездемелік сипаттамалармен танысады.
1. Қызыл – ӛзіне сенімді, алдына мақсат қоя білетін жандар.
2. Жасыл – ақ кӛңіл, табиғатты сҥйетін жандар.
3. Сары – ниеті таза, пейілі кең жомарт жандар.
4. Кӛк – мейірімді, сенімді, биік армандарды кӛздейтін жандар.
1. Тікбҧрышты ҥшбҧрыш –мінезі қатты, алған бетінен қайтпайтын жандар.
2. Әр қабырғалы ҥшбҧрыш – қҧбылмалы мінезді, тез ойланып тез жауап
беретін жандар.
3. Тең бҥйірлі ҥшбҧрыш – әрқашан әділдікті қолдайтын жандар.

32

4. Тең қабырғалы ҥшбҧрыш – сыпайы болуға ҧмтылатын жандар.
3.Деңгейлік тапсырма. (Оқушыларды деңгейлік тапсырма бойынша
саралау)
1-тапсырма
Суретте кӛрсетілген ҥшбҧрыштың бҧрыштарына байланысты тҥрлерін
ажыратып, тҥсіндірме жазыңыз.
Дескриптор:
- ҥшбҧрыштың бҧрыштарына байланысты тҥрлерін ажыратады.
2-тапсырма
Ҥшбҧрыштың периметрі 48 см және бір қабырғасы 18 см. Егер қалған екі
қабырғасының айырмасы 10 см болса, онда осы қабырғаларды табыңдар.
Дескриптор:
- есептің шартын қҧрады;
- ҥшбҧрыштың периметрін табу формуласын пайдаланып, теңдеу қҧрады;
- теңдеуді шешеді;
- белгісіз қабырғаларын табады, жауабын жазады.
3-тапсырма
Егінші ҥшбҧрыш пішіндес жер телімінің периметрі бойынша бір-бірінен
2м қашықтықта қарақат тҥптерін отырғызу керек. Егер жер телімінің
қабырғаларының ҧзындықтары 16 м, 24 м, 20 м болса, барлығы қанша тҥп
отырғызуға болады?
Дескриптор:
- есептің шартын қҧрады;
- ҥшбҧрыштың (жер телімінің) периметрін табады;
- есеп шартына сәйкес жер теліміне егілген қарақат тҥптерінің санын
табады, жауабын жазады.
Мақсаты: Саралау әдістерін қолдана отырып, дискрепторлар кӛмегімен оқу
мақсатына жетуге ықпал жасаайды
Кері байланыс. Мҧғалім әр топты «Ауызекі бағалау» әдісімен бағалап
ӛтеді.
Бекіту топта «Бҧл жауабы болса, онда сҧрағы қандай?» әдісі бойынша
жҥреді. Оқушыларға сҧрақтары жоқ дайын сызба ҥлестірмелері таратылады.
Оқушылар топта есепке сҧрақтарды ӛздері ойлап табады және шешеді.
Белгіленген уақыттан кейін таңдалған топ тақта алдында сҧхбат тҥрінде біреуі
сҧрақ қояды, екіншісі жауап береді. Қалған оқушылар зейін қойып тыңдайды
және тексереді.

33

3-үлгі

Қазақ тілі пәнінен толық нҧсқадағы қысқамерзімді cабақ жоспары.

5-сынып

Пәні: Қазақ тілі Мектеп:

Ҧзақ мерзімді жоспар бӛлімі: 2 – бӛлім Мҧғалімнің аты – жӛні:

Кҥні: Қатысқандар саны: 23

Сынып: 5 Қатыспағандар саны: 0

Киім. Сән. Талғам

Сабақтың Киім – мінез айнасы

тақырыбы:

Осы сабақта қол Т/А4 Тірек сӛздер мен жетекші сҧрақтар арқылы негізгі

жеткізілетін оқу ойды анықтау.

мақсаттары (оқу Ж3 Сюжетті суреттердің (фотосуреттер) желісі бойынша

бағдарламасына әңгіме қҧрастыру

сілтеме)

Бағалау Тірек сӛздер мен жетекші сҧрақтар арқылы негізгі ойды

критерийі анықтайды.

Тірек сӛздерді қолданып, фото суреттер желісі бойынша

әңгіме қҧрастырады.

Тілдік мақсаттар Оқушылар орындай алады: Тірек сӛздер мен жетекші

сҧрақтар арқылы негізгі ойды анықтайды, тақырып

бойынша ойларын жинақтап жазады, әңгіме қҧрауда тірек

сӛздерді негізге алады.

Пәнге қатысты сӛздік қор мен терминдер:

Тенденция, дизайнер, белдік, белдемше.

Талқылауға арналған сҧрақтар:

- Суреттен қандай киім ҥлгілерін кӛріп тҧрсыңдар?

- Ҧлттық киімнің басқа киім ҥлгілерінен ерекшеліктері

туралы не білесіз?

- Бҧл киім тҥрлерін қандай сын есімдер арқылы

сипаттауға болады?

- Спорттық, классикалық, еркін және әскери киім

ҥлгілерінің айырмашылықтарының себебі неде?

Ойлау дағды- Қолдану, жинақтау, бағалау

ларының деңгейі

Қҧндылықтарды Осы сабақта балалардың бойына дҧрыс киіне білу, жақсы

дарыту мінез-қҧлықты дарыту. Қасында жҥрген адамдардың

ӛмірлік ҧстанымдары мен жан сырына ҥңіле білу.

Пәнаралық Бейнелеу, технология

байланыстар

АКТ қолдану Слайд, бейнефильм

дағдылары

Алдыңғы оқу Ж. ББҤ кестесі бойынша «Менің дизайнер болғым келеді»

34

тақырыбын қорытады.

Білемін Білгім келеді Ҥйрендім

Сабақ барысы

Сабақтың Жоспарланған іс - әрекет Ресурстар

жоспарланған

кезеңдері

Сабақтың Ҧйымдастыру Ҥй тапсыр-

басы - Ҥй тапсырмасын сҧрау масы ББҤ

5 минут - суреттер бойынша топқа бӛлу кестесін

С. 1-тапсырма: Тыңдалым алдындағы толтырыла-

тапсырма. ды.

Оқушыларға әр тҥрлі заманауи киімтҥрлері-

нің суреті беріледі. "Анықта, талда" әдісі Суреттер

арқылы арқылы

негізгі

ойды

анықтайды,

жетекші

сҧрақтарға

жауап

береді.

Сабақтың - Суреттен қандай киім ҥлгілерін кӛріп
ортасы тҧрсыңдар?
30 минут - Ҧлттық киімнің басқа киім ҥлгілерінен
ерекшеліктері туралы не білесіз?
- Бҧл киім тҥрлерінқандай сын есімдер Бейнебаян
арқылы сипаттауға болады? арқылы не
тҥсінгенде-
Тыңдалым кезіндегі тапсырма рін кестеге
ЖЖ. 2 - тапсырма толтырады
“Қазіргі жастар арасындағы сән ҥлгісі” деп
аталатын бейнебаянды тыңдайды.

Бейнебаянда айтылған 2
маңызды ақпарат

Бейнебаянда айтылған 1
проблемалық мәселе

Бейнебаяннан тҥйген ойым

Тыңдалымнан кейінгі тапсырма
ТЖ. Бейнебаянды пирамида әдісі бойынша
зерттеңіз
1.Бейнебаяндағы негізгі кейіпкер кім?
2.Негізгі кейіпкерді бейнелейтін екі сӛз жаз

35

3. Оқиға болып жатқан жерді ҥш сӛзбен Пирамида

суреттеңіз әдісі

4. Бейнебаянда тӛрт сӛзден тҧратын проблемалық бойынша

сҧрақ туындатыңыз немесе проблеманы бейнебаянды

анықтаңыз зерттеп,

5. Бейнебаяннан проблемалық сҧрақтың шешімін сҧрақтарға

бес сӛзбен шешуге тырысыңыз. жауап береді.

Кері байланыс: "Екі жҧлдыз, бір тілек"

Ж.3 – тапсырма Сюжетті суреттердің (фото-

суреттер) желісі бойынша тірек сӛздерді пайда-

лана отырып, шағын әңгіме қҧрас- Сюжетті

тырыңыздар (6-8 сӛйлем) суреттердің

Киім кию, киіну стилі, сәнге айналған, қазіргі желісі

заманғы стиль, дәстҥрлі киім, әлемдік сән ҥлгісі, бойынша

классикалық стиль, жағалы киім, табиғи тері, шағын әңгіме

жібек мата, теңізші стилі, жастар стилі, ҧлттық қҧрастырады.

нақыш, ӛзіне жарасымды, мол пішілген, кең

етекті кӛйлек.

Сәйкестендіру:

классикалық

спорттық Дескриптор
этностық арқылы
әскери
қарама-қарсы
топтар

жҧмыстарын
тексеріп, кері

байланыс
жасайды.

еркін

Дескриптор жетті жетпеді

Әңгімеге тақырып қояды

Тірек сӛздерді орынды қолданады

Әңгіме қҧрылысын сақтайды

Пунктуациялық норма дҧрыс

сақталады

36

Сабақтың «Дизайнер қалпағы» арқылы аяқталмаған Ӛз ойларын
соңы
5 минут сӛйлемді аяқтап, ойды қорытындылайды. қорытынды

Қорытынды Тақырыбы: «Егер мен дизайнер болсам,..." лайды.
5 минут
Керібайланыс: Пирамида әдісі арқылы Стикер

оқушылар осы сабақ бойынша қанша мәлімет толтыру

білгендерін қағаз бетіне тҥсіріп, пирамиданың

бӛлшектерінің біріне жапсырады.

Қосымша ақпарат

Саралау – оқушыға мейінше қолдау Бағалау – Пәнаралық

кӛрсетуді қалай жоспарлайсыз? оқушылардың байланыс

Қабілетті оқушыларға тапсырманы ақпаратты Қауіпсіздік ереже-

қалай тҥрлендіресіз? қаншалықты лері АКТ-мен бай-

меңгергенін қалай ланыс Қҧндылық-

тексересіз? тармен байланыс

(тәрбиелік

элемент)

Оқушыларды суреттер топтамасында- Ширату жаттығула- Бейнелеу,

ғы киімдер және жетекші сҧрақтарға ры кезіндегі топтық технология.

жауап беру арқылы топтастырамын, жҧмысты «Екі жҧл- Интербелсенді

киім ҥлгісі туралы бейнебаян тыңдата дыз, бір тілек» әдісі- тақта.

отырып, пирамида әдісі бойынша бей- мен, жҧптық жҧ- Тҥрлі дереккӛз-

небаян мазмҧнын жан-жақты тірек мыстыкері байла- дермен жҧмыс

кесте арқылы талқылатамын, тірек ныспен, жазылым жасау, слайд

сӛздер мен фотосуреттер желісі арқы- кезінде дескриптор

лы әңгіме қҧрғызуды ҧсынамын. (Қа- арқылы ӛзін-ӛзі

жеттітірек сӛздер: Киім кию, киіну бағалау әдісі және

стилі, сәнге айналған, қазіргі заманғы мҧғалім тарапынан

стиль, дәстҥрлі киім, әлемдік сән ҥл- бағалау әдісін

гісі, классикалық стиль, жағалы киім, қолданамын, сабақ

табиғи тері, жібек мата, теңізші стилі, соңында оқушы

жастар стилі, ҧлттық нақыш, ӛзіне рефлексиясын

жарасымды,мол пішілген, кең етекті «Пирамида»

кӛйлек)."Дизайнер қалпағы" арқылы әдісімен жҥргіземін.

сабақта не тҥсінгендерін

қорытындылатамын.

37

Ойлану Сабақтың қҧрылымындағы сабақ мақсаттары оқу

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаты негізінде жоспарланып, тапсырмалар

мақсаттары жҥзеге мақсатқа сай тҥрлі әдіс-тәсілдер арқылы жҥзеге

асырымды болды ма? асырылды. Оқушылар киімнің адам мінезіне

Бҥгін оқушылар нені әсері, жарасымдылығы, тҥрлері туралы тыңдалым

ҥйренді? Сыныптағы оқу арқылы да ҥйренді. Сыныптағы оқушылар сабақ-

атмосферасы қандай болды? қа белсене қатысып, жағымды атмосфера қалып-

Саралауды жҥзеге асыру тастырады. Негізгі мазмҧнды ашатын тыңдалым

қолымнан келді ме? Мен материалы мен сюжетті фотосуреттер мен тіркес

жоспарланған уақытымды сӛздер арқылы шағын әңгіме қҧрып, дескриптор

ҧстандым ба? Мен арқылы талқыланды. Сабақ барысында жоспар-

жоспарыма қандай ланған уақытымды ҧстандым. Әріптестердің, тре-

ӛзгерістер енгіздім және нердің пікірі бойынша, жоспарыма тыңдалымды

неліктен? анықтайтын "Пирамида" әдісін енгіздім.

Жалпы баға

Сәтті ӛткен екі нәрсені атап кӛрсетіңіз (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

1. Қазіргі ӛмірмен байланыстырған тыңдалым материалы.

2. Пирамида әдісі

Қандай екі нәрсе сабақтың одан да жақсы ӛтуіне ықпалын тигізер еді (сабақ

беру және оқытуға қатысты)?

1. Қазақ елінен шыққан дизайнерлер туралы толық мәлімет әкелінсе.

2. Диалогтік жҧмыс тҥрлері қолданылса.

Осы сабақ барысында сынып немесе жеке оқушылар туралы менің келесі

сабағыма дайындалу ҥшін қажет болуы мҥмкін қандай ақпарат алдым?

Оқушылардың деңгейін ескере отырып, жҧмыс тҥрлерін қҧру.

Дескриптор арқылы оқушылар ӛз жҧмыстарына талқылау жҥргізу.

4-үлгі

Ағылшын тілі пәніндегі тыңдалым, айтылым, жазылым, оқылым
дағдыларынқалыптастырушы бағалауды жоспарлау

LESSON:Unit II School:
Date: • Teacher name:
Number present
CLASS: 5 absent:

Theme: Animals II

Researching about animals and preparing fact files.

Learning 5.S6 , 5.L6, 5.W7, 5.UE3

objectives(s)

that this lesson

is contributing

to

38

Lesson All learners will be able to:
objectives  Speak in groupaboutanimals
 Understandthemeaningthe context of the video
Previous  Describethe picture about animals2-3 sentences
learning  Use adjectives and regular and irregular comparative in the
Plan cards
Planned timings Most learners will be able to:
Start  Speak in pair aboutdomestic animals
0-2  Understand of specific information
 Describe the picture of the video in 4-5 sentences about animals
 Makesentences with comparative adjectiveswith little support
Some learners will be able to:
 Talk about favorite animals6-7 sentences
 Understand and ask questions each other about video
Animals I

Planned activities (replace the notes below with your Resources
planned activities)
Organization moment
Greeting
(W) Brainstorming (Activities)
- What do you know aboutanimals?
- What kind of animals do you know?\Look at the
picture, we can see two places
On the first picture we can see mountain on
the second picture you see thehouse and I will give
you some pictures with animals. Divide animals into
two groups, domestic and wild animals. What are the
names of animals which livein the homeorin
themountains?.
- How names animals which live in the house and
mountains ?
- What is the theme of our lesson?

Regroup learners with pictures

39

2-8 (FA) (I) Make up sentences and speak using these
8-15
words:
15-5
Middle Big,brown, meat, grass, mammals,white, small, carrot.
10
Descriptor
End
1. Understand the meaning of the words

2. Usevocabulary words

3. Makesentencescorrectly

(FA) (P)Speak in pairsabout domestic animals and talk

about your favorite animals

(I) Differentiationtask www

Watchthe video and drawwhat you understand from youtube.c

the video om Aesop

Answer the questions fables- the

1. What about is this video? Lion and

2. Who is the hero of this video? the

3. What is his name? Mouse-

4. What kind of animals we can see in this film? Moral

5. What can you recommend to this hero? stories for

6. ask each other the question according the video Kids

2. Describe the picture in

2-3 sentences

4-5 sentences

6-7 sentences

(FA) (P) Make the dialogue about domestic animal

- Gesture

(FA) (G) task

1. Put in sentences suitable for the meaning of phrases

with adjectives
a. Those giraffes are……..
b. Polar bear is…….
c. Their teeth are……

2. Make up the sentences with superlative adjectives
a. The bear is bigger than ……
b. The giraffe is higher than……
c. Thefirebird is……

3. Give comparative adjective to this words

a. Beautiful-

b. Dangerous-

c. Expensive-

Feedback

Desertandforest

40

If you have received good impression from this lesson,
select the words and a attach to the picture with the
image of the forest and if you have bad impression
select the words and a attach to the picture with the
image of the desert
I have some questionsandI haveunderstand

5-үлгі
Тарих пәнінен кері байланысты ӛткізуде тиімді әдістерді жоспарлау.

7-сынып

Сабақ: Қазақстан Тақырыбы: Қазақстанды отарлауды Ресей империясы қалай

тарихы жҥзеге асырды

Осы сабаққа негіз- 7.3.1.3-Ресей империясының отарлық саясатының себеп-

делген оқу салдарын анықтау

мақсаттары:

Сабақ мақсаттары: Барлық оқушылар: Ресей империясының отарлау себебін

біледі.

Оқушылардың басым бӛлігі: Отарлық саясаттың себеп-

салдарын анықтайды.

Кейбір оқушылар: Патша ҥкіметінің отарлау бағыттарын

талдайды

Дәлел: Оқушылардың пікірлерін тыңдағаннан кейін, патша

Тарихи концепт: ҥкіметінің отарлау саясатына себеп болған факторларды
тҥсіндіру. Оқыту ресурстарындағы мәліметті қолдану.

Қосымша деректерді пайдалану.

Бағалау 1. Ресей империясының отарлау себебін біледі;
критерийлері 2. Отарлық саясаттың себеп-салдарын анықтайды;
3. Патша ҥкіметінің отарлау бағыттарын талдайды.

Т. Тапсырма 2. ПТМС формуласы АКТ,

Тҧлғалардың рӛлін сомдайды. Тәуке хан мен Әбілқайыр оқулық,

Сабақ ханның ел басқару саясатының ерекшеліктері кесте,
ортасы
 Позиция___________деп санаймыз. плакат,
32
минут  Тҥсіндіру (себебі.....) маркер,

 Мысал (біз мҧны мынадай мысал арқылы дәлелдей қарындаш-
тар
аламыз...)

 Салдар немесе нәтиже (айтылған мәселе бойынша

мынандай қорытынды жасаймыз...)

41

Кері байланыс: екі жҧлдыз.бір тілек.

Саралау жҧмысы

Ж. КӘМҚ талдауы. Ресей билігін мойындауда Әбілқайырдың

кӛздеген мақсаты

Кҥшті жақтары Әлсіз жақтары

S W
Мҥмкіндіктер Қауіптер

OT

Кері байланыс: мҧғалім жазбаша тҥрде оқушыны бағалайды.

Ж.Ж. Борт журналы

Бҧрыннан Жаңадан білгенім Болжам. Тың

білетінім ақпараттар

Кері байланыс: екі жҧлдыз.бір тілек.
Қ.Б: Тапсырма. Ресей ҥкіметінің отарлау себептерін анықтаңыз

Отарлау

себептері

Бағалау кретирийі: Отарлық саясаттың себеп-салдарын
анықтайды.
Дескриптор: -патша ҥкіметінің отарлық саясатының себебін
анықтайды.
Кері байланыс: екі жҧлдыз.бір тілек.
Ж.Ж. Тапсырма 3. Мәтінмен жҧмыс. Венн диаграммасы
XVIII ғасырдың 30-40-жылдарындағы Кіші және Орта жҥздің
жағдайы туралы ҥзінді мәтінмен жҧмыс жасайды.

Кіші жҥз Орта жҥз

Кері байланыс: екі жҧлдыз. бір тілек. С.
«Отарлау саясаты» туралы шағын видео қарап, талқылау.

 Екі жҧлдыз, бір тілек

6-үлгі

Республика бойынша жаңартылған білім беру мазмҧнын апробациядан
ӛткізуші пилоттық мектеп тәжірибесінен қысқамерзімді жоспар

Пәні: Математика Ҧзақ мерзімді жоспар Мектеп:

бӛлімі: Шеңбер, дӛңгелек

Кҥні: Мҧғалімнің аты-жӛні:

Сынып: 4 «А» Қатысқандар: Қатыспағандар:

Сабақ тақырыбы: Радиусы бойынша дӛңгелекті сызу

Осы сабақта қол 4.3.2.2. радиусы бойынша дӛңгелек сызу
жеткізілетін оқу

42

мақсаттары

Сабақ Барлық оқушылар: радиусы бойынша дӛңгелек сыза алады

мақсаттары Кӛпшілігі: Шеңбермен дӛңгелекті ажырата алады.

Кейбір оқушылар: Шеңбермен дӛңгелектің айырмашылығын

біледі, диаметр арқылы радиусты табады.

Бағалау Шеңбермен дӛңгелектің айырмашылығын біледі, диаметр

критерийлері арқылы радиусты тауып, дӛңгелек сызады.

Тілдік мақсаттар Шеңбер, дӛңгелек

Қҧндылықтарды Адамгершілік қҧндылықтарымен қатар, математикаға деген

дарыту қызығушылықтарын арттырады.

Пәнаралық дҥниетану

байланыстар

АКТ қолдану

дағдылары

Бастапқы білім Шеңбер, дӛңгелек туралы біледі.

Сабақ барысы Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Реурстар
Сабақтың
жоспарланған Психологиялық дайындық жасау суреттер
кезеңдері
Сабақтың басы Топқа бӛлу

Сабақтың Тҥрлі фигурадағы әшекей бҧйымдарды таңдау
ортасы
арқылы топқа бӛлу, таңдаған фигураны сипаттау,

қай фигураның басқалардан ерекшелігін сҧрау.

- Сызу қҧралдарынсыз қалай дӛңгелек сызуға суреттер

болатынын талқылау.

(Т) Берілген заттардың айырмашылығына кесте

байланысты 2 топқа бӛлу, олардың ерекшеліктерін

атау, тҧжырым жасау. Шеңбермен дӛңгелек

туралы анықтамамен салыстыру.

Сенбілесің бе? Дӛңгелек туралы мағлҧмат беру.

(Ж) Кестемен жҧмыс

Кестедегі термин мен сол туралы ақпаратты

сәйкестендіру. (тақтадан дҧрыс нҧсқасын кӛрсету)

Өзіндік бағалау.

Сабақ тақырыбын, мақсатын хабарлау, дескриптор

қҧру.

Дескриптор

- Радиус бойынша дӛңгелек сыза алады.

(Ӛ) Тақтада берілген дӛңгелектердің ҥлесін лами- Ламинат-

натталған кағазға ӛсу ретімен қойып, жасырын талған

сӛзді табу қағаз,

«Наурыз.» бейнебаян

Наурыз мерекесі туралы бейнебаян кӛрсету, Циркуль

43

кӛргендері бойынша әңгімелесу.
(Ж) Эйлер –Венн диаграммасын сызып, қолдану Қазан

арқылы тапсырманы орындау. суреті,

Жұптық тексеру, бағалау. ламинат-

(Т) Әр топқа ҥлеске бӛлінген қазанның суретін талған

беру қағаз

Суреттегі бӛлшектерден не байқағандарын сҧрау.

Наурыз кӛженің жеті тағамының қҧрамын айту. Алақан,

Есепте сҧйық заттардың аталмағандығын ескерту. саусақ,

Осы бӛлшектер қандай тағам тҥрін кӛрсетіп жҧдырық

тҧрғандығын сҧрау, берілген тағамдарды тиісті белгілері

ҥлестерін қою, есеп мәтінімен танысу, шешуін

табу.

«Алақан, үш саусақ, жұдырық» әдісі арқылы

бағалау.
«Алақан» - тапсырманы дҧрыс орындаған.
«Ҥш саусақ» - жауаптарының дҧрыстығына
сенімді емес.

«Жҧдырық» - жауапты білмеген.
(Ӛ) Ойлан!

Оқулықтағы тапсырманы ӛз бетінше орындау,

ӛзара тексеру.

Сабақтың соңы (Ӛ) Жҧмыс дәптеріндегі тапсырмаларды ӛз Жҧмыс

10минут бетінше орындау. дәптері

Қалыптастырушы бағалау алу

Кері байланыс «Ҥш кӛмекші: Бас, Қол, Жҥрек» стикер

«Бас»-қандай ақпаратты басыма сақтап алдым.
«Қол»-нені ӛз қолыммен жасап ҥйрендім
«Жҥрек»-сабақта не жҥрегіме жақын болды.
Ӛз пікірлерін жазып ілу.

Ҥй тапсырмасы: «Орындап кӛр» тапсырмасы

Саралау- оқушыларға қалай Бағалау – оқушылар- Денсаулық және
кӛбірек қолдау кӛрсетуді жос- дың материалды меңге- қауіпсіздік
парлайсыз? Қабілеті жоғары ру деңгейін қалай тек- техникасының
оқушыларға қандай міндет серуді жоспарлайсыз? сақталуы

қоюды жоспарлап отырсыз?

Диалог арқылы саралай оқыту Топтық бағалау, Циркулмен жҧмыс

Қарым-қатынас формалары ӛзіндік, ӛзара, жҧптық жасағанда қауіпсіздік

бойынша саралау. бағалау ережесін сақтау.

Мақсат бойынша саралау

44

7-үлгі

Зерттеуге арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын саралауды
жоспарлау

Пән: Мектеп:

жаратылыстану

Кҥні: Мҧғалімнің есімі:

Сынып:2 «А» Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:

Бӛлім Кҥш және қозғалыс

Сабақ тақырыбы: Массаны қалай ӛлшейміз?

оқу мақсаттары 2.5.1.4.-массаны анықтауға арналған қҧралдарды таңдау және

пайдалану

2.1.2.7.-эксперимент жҥргізу және оның нәтижелерін кестеге

тҥсіру.

Сабақмақсаты:  Заттың массасын қалай білуге болатынын болжау

 Тҥрлі заттарды массасына қарай салыстыру

 Ӛлшеудің әртҥрлі тәсілдерін сипаттау

Тәжірибелік жҧмыстың нәтижелерін ӛз сӛзімен жазу

Бағалау Массаның не екендігін тҥсіндіреді. Массаны анықтауға

критерийлері: арналған аспаптарды таңдайды және пайдаланады. Жеңіл және

ауыр заттарды табады.

Тілдік мақсаттар «Заттың массасы кем», «заттың массасы артық», ӛлшеу,

таразы, гір. Масса грамм (г), килограмм (кг), центнермен (ц)

ӛлшенеді.

Қҧндылықтарды Ҧлттық рух, тарихымызды білу

дарыту

Пәнаралық Математика, дҥниетану

байланыстар

АКТ қолдану Слайд, видеоматериалдар

дағдылары

Бастапқы білім Кҥшті қалай ӛлшейміз?

Сабақтың Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

жоспарланған

кезеңдері

Сабақтың Психологиялық ахуал

басы Бҥгінгі кӛңіл-кҥйлеріңіз қалай? Алдарыңызда

5 мин жатқан алақандар арқылы кӛңіл-кҥйлеріңізді

кӛрсетеміз.

Егер кӛңіл-кҥйің «Керемет» болса, жасыл

алақанды кӛтереміз.

«Орташа» болса сары алақанды кӛтереміз.

«Тӛмен» болса, қызыл алақанды кӛтереміз.

М: Сабақтың соңына дейін осындай кӛңіл-кҥйіміз

45

болады ма екен?

- Осындай кӛңіл кҥймен сабағымызды бастайық.

М: сабақты бастамас бҧрын сіздерді 4 топқа бӛліп

отырғыздым.

1-топ Электронды таразы

2 –топ Иінтіректі таразы

3-топ Серіппелі таразы

4-топ Ҥлкен таразы

Интерактивті тақтадан суреттер кӛрсетіледі.

 Тақтада қандай суреттер кӛріп тҧрмыз?

 Олар кімдер ?

 Дҥкеншіге қантты сату ҥшін не қажет болады?

/Бҥгінгі сабақта біз не ҥйренеміз, не туралы болмақ

және мақсатымыз қандай болмақ?

Мақсат қою

1.Массаны анықтауға арналған қҧралдарды таңдап

және пайдаланамын.

2.Эксперимент жҥргіземін және оның нәтижелерін

кестеге тҥсіремін.

Таразылар туралы мағлҧмат беру

Оқушылардың назарын ежелгі мысырлықтардың

таразысына аударыңыз, онда гірлерге тҥрлі жан-

уарлардың формасын берген. Бҧрында массаны

ӛлшеу ҥшін адамдардың тҥрлі ӛлшеуіштерді

пайдаланғанын айтыңыз: тас, алма т.б. Кейіннен әр

халықтың ӛзінің масса ӛлшемдері пайда болды.

Алайда оларды қолдану қолайсыз болды, ӛйткені,

шатасу туындады. Адамдар ҧзақ уақыт бойы ортақ

ӛлшеуіш ойлап таба алмады. 210 жылдан астам

уақыт бҧрын (1799 жылы) ғалымдар осындай

ӛлшеуішті ойлап тапты және оны килограмм деп

атады

(Ӛ)Сәйкестендір

Машина кг

Кӛмір г

Жҥзік тонна

Қант г

Сабақтың Жҥзік
ортасы
Дескриптор:

Берілген заттардың ӛлшем бірліктерін табады. .

Ӛлшенетін заттардың тиісті ӛлшем бірліктерімен

сәйкестендіреді.

Жҧппен бағаланады.

Зерттеу жҧмысы

Тапсырма: қолда бар материалдан таразы жасап

46

кӛр. Таразыңмен тҥрлі затты ӛлшеп массасын са-

лыстыр. Олардың қайсысы ауыр екенін анықта.

(Т) Жҧмыс топпен қолда бар таразы тҥрімен

жҥргізіледі. дҧрыс

1-топ жемістерді жауап

2-топ оқу қҧралдарын берілген

3-топ адамдарды 1 тапсырма-

4-топ зергерлік бҧйымдарды 1 кг гір

Зерттеу нәтижесі жазылып отырады. тасымен

Дескриптор: бағаланып

-Таразы тҥрлерін ажыратады; отырады.

-Заттарды таразыда ӛлшеп ӛлшем бірліктерін

жазып отырады.

-зерттеу нәтижесін ӛз сӛзімен айта алады.

Ҥш шапалақ арқылы бағалау

(Ҧ) Проблемалық сҧрақ:

– Қай заттың ауырлау екендігін әрқашан да кӛзбен

анықтауға – Қандай таразыға гір керек емес?

(Оқушылардың жауаптары тыңдалады)

Қалыптастырушы бағалау

Сендерге заттардың тізімі берілген, сол заттарды

қандай ӛлшем бірлікпен ӛлшейміз, жазыңдар.

Зат Ӛлшем бірліктері

Адам

Кӛлік

Алтын
Тҧз
Картоп

Кітап
Қарбыз

Піл
Кӛмір
Бегемот

Ӛзін-ӛзі бағалау
Рефлексия
«Сӛйлемді жалғастыр»
Бҥгін мен.............................білдім
Маған...................................қызықты болды
Мен .....................................тапсырманы орындадым
Енді мен..............................қол жеткізе алдым
Сабақта мен ӛмірім ҥшін керекті...................алдым

47

Кері байланыс

Егер бҥгінгі сабақта кӛп нәрсені ҥйрендім және

Сабақтың ӛзгеге ҥйрете аламын десеңіз, онда 20 кг гір

соңы тасына, егер бҥгінгі сабақты жартылай тҥсіндім

десеңіз 10 кг гір тасына, ал бҥгін ешнәрсе

тҥсінбедім десеңіз 5 кг гір тасына стикерлеріңізді

жапсыра қойыңыздар.

Саралау –оқушыларға қа- Бағалау – Денсаулық және

лай кӛбірек қолдау кӛрсе- оқушылардың қауіпсіздік техникасының

туді жоспарлайсыз? Қабі- материалды меңгеру сақталуы

леті жоғары оқушыларға деңгейін қалай

қандай міндет қоюды тексеруді

жоспарлап отырсыз? жоспарлайсыз?

Мақсат бойынша саралау Ҥш шапалақ Зерттеу жҧмысына барлық

Оқушыға жеке қолдау Ӛзін ӛзі бағалау оқушыларды қатыстыра

кӛрсету арқылы саралау Жҧппен бірін бірі отырып, жҧмыс барысында

(Зерттеу жҧмысы) бағалау қауіпсіздік ережелерін

ескеру.

3.2 Жиынтық бағалауды жоспарлау, жҥргізу

Жиынтық бағалау оқу бағдарламасындағы бӛлім немесе ортақ тақы-
рыптарды оқуды аяқтағаннан кейін және тоқсан соңында білім алушылардың
ілгерілеуі туралы ақпаратты балл және баға қоя отырып, мҧғалімдерге, білім
алушыларға және ата-аналарға жеткізу мақсатында ӛткізіледі. Жиынтық
бағалау тапсырмалары білім алушылардың оқу бадарламаларындағы тек ӛткен
материалдарды ғана қамтуы тиіс. Жиынтық бағалау бойынша жҧмыстарды
орындау барлық білім алушылар ҥшін міндетті. Жиынтық бағалау
тапсырмаларын мҧғалім ӛзі дайындайды немесе жиынтық бағалау бойынша
әдістемелік ҧсынымдарда ҧсынылған тапсырмаларды пайдаланады. Мҧғалім
жиынтық жҧмыстардың бірнеше нҧсқасын қолдана алады.

Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың тапсырмалары тоқсандық жиынтық
бағалаудың спецификациясы негізінде әзірленеді.

Мысалға жаратылыстану пәнінен 3-сынып 2-тоқсан бойынша жиынтық
бағалаудың спецификациясын келтірейік.

2-тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың спецификациясы

1.Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мақсаты
Тоқсан бойынша жиынтық бағалау білім беру мазмҧнын жаңарту
аясындағы оқу бағдарламасының мазмҧнына сәйкес білім алушылардың оқу
мақсаттарына жеткендігін тексеруге және тоқсан барысында меңгерген білім,
білік және дағдыларын анықтауға бағытталған.

48

Спецификация 3-сыныпта «Жаратылыстану» пәнінен тоқсан бойынша
жиынтық бағалаудың мазмҧны мен ӛткізу рәсімін сипаттайды.

2.Тоқсан бойынша жиынтық бағалаудың мазмҧнын анықтайтын қҧжаттар
«Жаратылыстану» пәні бойынша (орта білім беру мазмҧнын жаңарту
аясындағы) бастауыш мектепке арналған оқу бағдарламасы (1 - 4-сыныптар).

3.2-тоқсан бойынша жиынтық бағалауға шолу
3.1 Ҧзақтығы – 40 минут. Балл саны - 16
3.2 Жиынтық бағалаудың қҧрылымы
Тоқсан бойынша жиынтық бағалауда әртҥрлі: кӛп таңдауы бар, қысқа және
толық жауапты қажет ететін тапсырмалар қолданылады.
Кӛп таңдауы бар тапсырмаларда білім алушы ҧсынылған жауап
нҧсқаларынан дҧрысын таңдайды.
Қысқа жауапты қажет ететін тапсырмаларға білім алушы сӛздер немесе

сӛйлемдер тҥрінде жауап береді.
Толық жауапты қажет ететін тапсырмаларда максималды балл жинау ҥшін

білім алушыдан тапсырманың шешімін табудың әр қадамын анық кӛрсетуі
талап етіледі. Тапсырма бірнеше қҧрылымдық бӛліктерден/сҧрақтардан тҧруы
мҥмкін. Берілген нҧсқа кӛп таңдауы бар, қысқа және толық жауапты қажет
ететін 7 тапсырмадан тҧрады.

Тоқсандық жиынтық бағалау тапсырмаларының сипаттамасы

№ Бӛлім Бӛлім- Оқу мақсаты Тапсырманың Тапсыр-Жалпы

ше сипаттамасы масаны балл

1 Тірі табиғат 2.3 3.2.3.2 Асқорыту Білім алушы ашық 1 2

(«Уақыт» ор- Адам жҥйесінің тіршілік- тҥрдегі толық

тақ тақырыбы ке қажетті энергия- жауапты қажет

аясында) ны алудағы рӛлін ететін тапсырманы

сипаттау орындайды

3.2.3.4 Қан айналы- Білім алушы ашық 1 4

мы жҥйесін және тҥрдегі қысқа

оның адам ағзасын- жауапты қажет

дағы рӛлін сипаттау ететін тапсырманы

орындайды

3.2.3.5 Адам ағзасы- Білім алушы ашық 1 1

ның ауру мен ин- тҥрдегі қысқа

фекциядан қорғану жауапты қажет

жолдарын тҥсіндіру ететін тапсырманы

орындайды

2 Заттар және 3.1 Зат- 3.3.1.1 Заттарды Білім алушы ашық 1 3

олардың тардың шығу тегі және тҥрдегі қысқа

қасиеттері типтері агрегаттық кҥйі жауапты қажет

бойынша жіктеу ететін тапсырманы

орындайды

(«Сәулет ӛне- 3.2 Ауа 3.3.2.1 Ауаның Білім алушы жабық 1 3

49