Can pazarında - 100

Can pazarında can pazarlıı ANNATMALAR • DRAMATURGIYA Komrat • 2023

DESCRIEREA CIP A CAMEREI NAŢIONALE A CĂRŢII DIN REPUBLICA MOLDOVA Zanet, Todur. Can pazarında can pazarlıı : annatmalar, dramaturgiya / Todur Zanet. – Komrat : [S. n.], 2023 (Blitz Poligraf). – 599, [1] p. Text : lb. găgăuză, rusă. – În red. aut. – [1000] ex. ISBN 978-9975-3645-8-4. 821.512.165(478)-8=512.165=161.1 Z 28 Kiyat tiparlandı avtorun redaktorluunda © Todur Zanet, tekst. Tipar: „Blitz Poligraf” SRL Bu kiyat tiparlandı Gagauziyanın “Gagauz dilinin kullanmak sferasının genişledilmesi için” Zakonun ömürä geçirilmesi çerçevesindä

1. Annatmalar

“İsteersiniz mi kuvettä bulunannar sizi sık-sık sevsin hem şımartsın, sizä türlü ödüllär versin hem nışannar taksın – yaltıklanın hem kul olun onnarın önündä. İsteersiniz mi halk sizi sevsin hem saysın – halkınızın önündä başınızı iilderäk hem titireyeräk, sesirgenin onun incä damarın düülmesinä hem onun solumasına, da o düülmeyä hem o solumaya görä, hiç yaltıklanmadaan, kul olmadaan, izmet edin ona, vakıdında bir tatlı laf söläyin, bir çölmek su uzadın. Sırası geldiynän, canınızı da verin halkınız için da ozaman siz ömürünüzün en büük ödülünü kabledeceniz – Halkınıza hem sonsuzlaa izmet edän ödülünü”.

5 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII AYDINNIK KARANNIKTA O gecä malika İvanna hiç uyuyamadı. Vardı nicä demää gözlerini kıpmadı, ama ona hep okadardı, kıpmaa mı, osa kıpmamaa mı onnarı, zerä oldu beş yıl nicä o hiç görmäzdi. İleri, açan taa yaşaardı kocası, o bir gözündän görärdi, öbürünü sa glaukoma artık bitirdiydi. Demää, ani ozaman o görärdi, – bu biraz yannıştı. O görmäzdi ölä, nicä gençlär görer, ama genä dä görär sayılırdı. Ozamannar taa, Kişinevda doktorlara gözünü göstermää deyni, orta oolunun teklifini o kablettiydi da, doktorların kararına, ani glaukomadan ölän gözü diriltmää yok nicä, ama ikinci gözü operațiyalan kurtarmaa var nicä, malika İvanna sevindiydi hem operațiyaya kayıl olduydu. Operațiya gününü dä üç aydan sora koyduydular. Açan yaklaştı o gün da oolu geldi onu Kişineva götürmää, malika İvanna dedi: “Oolum, bu üç ayın içindä gözüm hep ölä görer. Te, bakannan düşündük, ani bu yaşa etiştik da artık sonunadan bölä kalsın. Bän auldan bireri çıkmêêrım. Ev işlerini gelinnän batün hem uşaklar yapêr. Bän da, te orada, bir gözlän ufak-tefek bişey yapacam. İmäk yapmaa görerim, bulaşıkları yıkêêrım, lääzım sa süpürerim da. Ne taa lääzım? Ölä ye, Vani?” Malika İvannanın kocası, dädu Vani, kayıllıklan kafasını sallayıp, ekledi: “Ölä! Hem, oollum, – yavaş seslän dedi o, – sana da zaamet olmayacek”. “Ne zaameti, ba baka? – başladı kızmaa oolu. – Hepsi annaşılmış! Eriniz ayırıldı. Operațiyayı da yapacek kafedra başı, profesor hem bu operațiyaların ustası”.

6 Todur ZANET “Ölä, oolum, – kayıl oldu bobası, – ama biz ihtärız artık, sekseni geçtik. Ko hepsi bölä kalsın”. “Ko bölä kalsın, oolum”, – ekledi anası da. İçerdä sus oldu. İhtärların başları, kabaatlı gibi, aşaadaydı. Oolları üfkeli baktı sobaya arkalarınnan dayalı, yannaşık oturan anasınnan-bobasına da annadı ki, yok neyä üfkelenmää, çünkü belliydi, ani bölä bir kararı alıncak onnar, uzun hem uykusuz gecelerdä, kim kaç kerä bu işi lafettilär, yuurdular hem fikir kayalarından geçirdilär. Şindi da o kararı ooluna kablettirmää istärdilär. Oolları kalktı setkalı kivattan, neredä o, geldiynän dolaşmaa anasını-bobasını, herkerä oturardı onnarın karşısında. Setkanın gıcırdaması raatsız etti sessizlii. İhtärlar kaldırdılar kafalarını. Oolları baktı onnara dooru, sora çevirdi başını köşeyä, neredä erleştiriliydi ikonalar hem gecä-gündüz kandil yanardı, da, dedi: “Mamo, baka, Allahtan günaa, mo! Bukadar çalışmak, bukadar zaamet! Hepsi annaşılmış, hepsi hazır. Üç günün içindä evä dönecän, mo! Ne ölä, küçük uşaklar gibi, inatlanıp, naazlanêrsınız, mo? “Biz naazlanmêêrız, oolum!” – acı dedi anası. “Kararımız bu, oolum!” – kesti bobası. “Da şindi bän näbayım? Sizin inatlıınızın beterinä koca insannarın üzünä nicä bakacam, mo?!” – üüsek seslän sordu oolları. Sora, iki adım yapıp, artık taa yımışak ekledi: “Mamo, profesor hepsinä operațiya yapmêêr, mo! Ona düşmää deyni kaç insanı iştän aldım”. “Bilerim, oolum, ani çok zaamet ettin, çok kaçındın, ama ko bölä kalsın, nicä bakannan kararladık”, – dedi anası. Oolları yukardan aşaa dooru bakıp anasına-bobasına da, ansızdan, pek derindän annayıp nekadar ihtärlamışlar paalı bu cannar hem nekadar onnar istämeerlär biri-birlerindän ayırılmaa, deyip: “Siz bilersiniz!”, çıktı içerdän. Bu iş bölä da kaldı.

7 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Aradan birkaç ay geçtiynän dädu Vani raametli oldu da, dul kalan malika İvanna kahırlan yaslara girdi. Kara fistan hem kara çember oldu onun hergünkü giyimneri. O bir türlü sınışamardı ona, ani, nicä o kendisi deyärdi, dünnääda tek kanatlı kaldı. Raametlinin hepsi sıraları yapıldı – dokuzu da, kırkı da, üç hem altı ayı da. Kahırın acısı yavaşıcık uyvaşmaa başladı. Gelärdi, ani o uslanacek da yaşamak hep bölä ilerleyecek. Ama belalar tek başına gelmeerlär. Günün birindä malika İvanna, büük evdän küçük evä geçärkenä, kösteklenip, düştü da neyä sa doorudan urdu taman o görän gözünü, – o saat, aydınnık dünnää ona karannaa döndü; gözü görmemää başladı. Saa cannı hem saalıklı güüdeli bu insan için, bir kıpımda, herbir iş devirildi da aar hem amansız bir üklän onun omuzlarına çöktü. Hem diil salt onun, ama yakınnarının da, ani şindi lääzımdılar hiç ayırılmadaan bulunsunnar malika İvannanın yanıda; baksınnar onu nicä bakêrlar bir küçük uşaa. Malika İvanna sa lääzımdı enidän üürensin yaşamaa: aydınnık karannıkta gezmää-örümää, yatıp-kalkmaa, yıkanmaa, taranmaa, giinmää hem diişmää, imää, hergünkü insannık zorlarını yapmaa-başarmaa, pak hem kırnak kalmaa... Bu büük bir belaylan kahırdı, ama onarlan yaşamaa lääzımdı hem... yaşardı... – ölä nicä yakışardı yaşasın aydınnık karannıklan karannık aydınnıkta görmeyän bir insan... İlk yıllarda, kuvedi kadar, malika İvanna savaşardı bu evdä zeedä olmamaa. Sabaalän kalkıp, duasını yapıp, yıkanıp hem nafrasınnan bir yudum ayazmasını alıp, o, duvarlarlan kapulardan tutunup hem bir elinnän yolu yoklayıp, çıkardı dışarı da, oturup çardak altında bir dayaklı skemneyä, oturdardı kucaana unuçkasının südä kokan evladını da, kuvedi kadar, bakardı onnarı. Yada, güz vakıdı, yalvarardı koysunnar leenä biraz koçan papşoy da falasın onnarı. Ozaman o oturardı küçük skemnecää, ani kaldıydı o vakıtlardan, açan bu evdä hepsicii

8 Todur ZANET imää oturardılar sofra dolayına, diil nicä şindi, – masalara. Evdekilär getiridilär leeni papşoylan, koyardılar onun önünä, da malika İvanna enikunu, yoklayarak, başlardı papşoyları falamaa. Halizdän bu evdä papşoyları maşinadan, geçirip, falardılar. Ama, maasuz bu iş için, brakardılar birazını düülmedik. Açan malika İvanna başlardı papşoy falamaa, osaat onun yanına gelärdi beş yaşındakı praunuçkası da çekedärdi ona yardım etmää. Herliim malika İvanna başlaarsa leenin dışarsına falamaa, uşak, küçücük hem kabacık auçlarınnan alardı ihtärın buruşuk ellerini da hemen doorudardı: “Babu, erä falêêrsın. Leen burada!” Malika İvanna, bakarak uşaan sesinä hem gülümseyeräk därdi: “Açan görmeerim, kızım! Saa ol sana, yavrum! Ha babu sana bir masalcık annatsın”. Da bölä, biri-birinnän lafederäk, iş ta ilerlärdi. O kıpımda yabancılardan birisi aula bişey için gelirsä mutlaka deyärdi: “Ne mutlu cannarına! Doymaasın mayıl olmaa!” Uşak bakmaklan ufak işleri yapmak nası-nicä başa çıkarılırdı, ama imäk tarafından biraz zordu. İlk aylarda evdekilär malika İvannayı sofradan ayırmardılar, gagauz adetlerinä görä, saygıylan, masa başına oturdardılar. Ama ona pek zordu, nicä var bir laf: “gözäl imää”. İstär-istemäz, bukasını aazına gütürüncä, masa üstünä manca damnaları düşürdü yada borç dökülürdü. Sık-sık fistanına da damnadırdı. Onuştan, bir günü o dedi gelininä: “Gelin, mari, sizä aar etmiim deyni, koy bana ayırı, mari, ama sizdän uzakta olmıym”. Ölä da yaptılar. Yazın çardak altında bir masada, kışın da odasındakı masada ona imää koyardılar. Bir kaç yıldan sora malika İvannaya dışarı çıkmaa zor gelmää başladı da, ona deyni sofrayı artık sadä odasındakı masada kurardılar. Kocası öldüktän sora, malika İvanna odasında yalnız yatardı. Salt açan gelärdilär praunukaları hem praunuçkaları, ozaman onnar, gündüz, babuylan yatardılar. Babuylan, zerä

9 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII onnar ona “babu” deyärdilär, çünkü “malika” lafı artık gelininä geçtiydi. Ama unukalarına o hep ölä “malika” kaldıydı. İçersi ne büüktü, ne da küçüktü, kıstaf ta diildi. Orada vardı altı gözlü bir pençerä hem iki tarafta da birär kapu – arka hem yan odaların kapularıydı. Onnar ikisi da üç aynalıydı. Arka odada bulunardı kış kufnesi hem fırın. Onun kapusu üç gözlüydü hem açılırdı kış kufnesinä dooru. Kış kufnesindän vardı nicä geçmää bir küçük hayatçaa; haytçıktan da girmää banäylan ayak yoluna hem da verärdi kolayını, çardak altından yaz kufnesinä girmää, yada, aula çıkıp, harmana hem kuşlarlan hayvannarın auluna kestirmedän geçmää. Yan kapu sa altı gözlüydü hem açılardı küçük evä dooru; oradan vardı nicä, aul içinä çıkıp, genä hep o erlerä çıkmaa hem büük evä dä geçmää. Pençerenin yanında setkalı krivat erleştiriliydi. Krivat başında da bir küçük dolapçık bulunardı. Pençereyä karşı duvardan içeri çıkardı soba ardı. Sobanın yanında bulunardı bir dayaklı skemnä hem iki da taburetka, deyni malika İvanna ansızdan erä düşmesin hem onnar başka işlerdä dä ona faydalı da olardılar. Duvarda hem erdä kilimnär vardı. Köşedä asılıydı ikonalar. İkonaların önündä durmamayca kandil yanardı. Odanın bir tarafında, duvara dayalı hem arka odanın kapusuna yakın erleştiriliydi masa. Onun yanında da vardı bir dayaklı skemnä, ani masaya yan durardı hem arkasınnan krivada dayalıydı. Masa üstündä gecägündüz durardı bezlän örtülü örmä çanacık ekmeklän, bir demir su çölmää suylan hem vaza almalarlan, bir boş farfiricik hem bir bıçacık. Yan odanın kapusunun sol tarafında duvarda iki askı vardı. Birisi demirdändi hem setliydi. Öbürü – karaca buynuzlarından, angısını malika İvananın kocası getirdiydi Latviyadan, neredä o kolhozun işlerinnän komandirovkada bulunduydu. Kışın evdekilär yan odadan arka odaya hem taa ötää dooru taa sık bu içerdän geçärdilär, ama bu malika İvanayı hiç raatsız etmäzdi. O pek sevinärdi, açan kim sa onun kapusunu açardı da

10 Todur ZANET ona bir laf katardı. Nicä kendisi därdi: “Pek sevinerim, açan bu odayı dokuyêrsınız da beni sorêrsınız!” Yazın sa bu iş taa siirek olardı, zerä sabaadan avşamadan dışarda iş vardı da o yakınnarınnan buluşardı ozaman, açan ona imää getirirdilär yada “bişeyä zoru var mı?” sormaa gelirdilär. Durumu annayarak o hiç gücenmäzdi buna, ama pek darsıyardı hem sıkılardı ondan, ani bir lafçısı yok. Ama birisi geldiinän onu dolaşmaa yada sormaa, ozaman o saatlarlan, durmamyca, vardı nicä lafetsin hem nelär sa kendisinin yada küüyün eski yaşamasından annatsın. Yazın başka bir sevinmelii da vardı. Şkolalar kapanırdılar da unukalarlan unuçkalar hem praunuklarlan praunuçkalar başlardılar taa sık dolaşmaa onu. Rusiyadan da unuçkası, kocasınnan hem dört uşaklan, üç ayına geçärdi anasının-bobasının evinä. Te ozaman te malika İvannaya deyni ray başlardı! Uşaklar durmamayca gelärdilär odasına da sık-sık sorardılar onu. Kimär kerä taa küçükleri, sarılıp babuya, bomboni istärdilär da, ozaman, o çıkarardı fıtasının yada fistanının cebindän çıkısını, yavaşıcık çözärdi onu dizlerindä da verärdi birkaç şişä bomboni onnara. Başka türlü bomboni o bulundurmaardı, zerä hem onnarı sevmäzdi hem da onnar eriyardilär çıkının içindä. Kimär kerä taa büükleri sorardılar isteer mi bişey da, ozaman, o yalvaradı getirsinnär bir çölmek taazä su harman punarından. Da, getirdiynän, kanaatlıklan, yudumyudum, hiç alatlamadaan içärdi o suyu. Ama o hepsindän pek sevinirdi, açan praunukaları hem praunuçkaları istärdilär babu annatsın masal yada evelki işleri. Ozaman onun suratı diişärdi, gözlerindä, sansın, derinniklär peydalanardı, kendisi da başlardı şılamaa. O oturdardı kucaana en küçüünü, kalanına da deyärdi erleşsinnär skemnelerä hem krivada da başlardı: “Bir vakıt varmış, bir vakıt yokmuş. Yaşarmış bir...” Bu masallardan sora onun içersindä taa avşamadan gam daalmazdı. Uşaklar türlü işleri sorardılar, o da hep annadardı, annadardı, da ozaman, yaşamasını enidän yaşayıp,

11 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII onun karannık dünnääyı aydınnanardı. Ama gecä olduynan da hepsicii kendi odalarına daalıştıynan o, uşakların sevgisindän hem saygısından şen hem mutlu olup, genä kalardı yalnız, yavaşıcık soyunardı, yoklayarak asardı rubalarını askıya, yapardı duasını da kısmetli hem raat yatardı döşeenä. Güz geldiynän, uşaklar daalışırdılar. O genä saburlan hem dualarlan beklärdi sıradakı yaz gelsin da ona genä bu mutlu günneri yaşatsın; tüflanıp, ani evdä hem evdekilerä bişeylän yardım edämeer. Bu tüflanmaktan gecelär ona deyni uzardılar hem onu uykusuz brakardılar. Bölä geçärdi günnär, aylar hem aylar. Bölä geçärdi karannık aydınnıklar hem aydınnık karannıklar. Şindi da, hep ölä uykusuz hem kap-kara bir gecedä döşektän kalkıp hem savaşıp şamata yapmamaa, malika İvanna oturdu krivadın kenarına. İki elinnän dooruttu modasını. Sora bir elinnän yokladı ayak ucu tarafından döşää, buldu çoraplarını, ani avşamneyin, katlayıp, koyduydu döşek altına. Yoklayarak ayırdı onnarı, – saa çorabı koydu saa tarafına, solu da – sol tarafına. Biraz soluklandı. Sora, aldı saa çorabını da, ileri dooru iilip, başladı onu ayaana giidirmää. Hep ölä yaptı sol çorabınnan hem sol ayaannan da. Genä soluklandı. Sora, biraz sivişip saa tarafa, oturarak hem aarayarak sopasını, saa elinnän yokladı oradakı skemneyi, ama sopayı bulamadı. Ozaman, hep o saa elinnän buldu krivadın başını; tutunarak yavaştan kalktı ayakça. “Şükür sana, Allahım, ani yardım ettin bu sabah ta kalkıym!” – aklınca şükür etti o. Sora döndü krivada dooru, iildi, da, ellerinnän krivattan tutunarak, yollandı askı tarafına. Etiştiynän krivadın ucuna, saa elinnän duvarı yoklayarak, buldu asılı fistanını. Aldı onu askıdan, buldu önünü da evirdi onu arkasınnan kendisinä. Üzünnän dönüp sobaya dooru, geçirdi fistanı başından da zar-zor giidi onu. Sora genä döndü askıya dooru. Genä yoklayarak buldu demir askının setini, aldı

12 Todur ZANET oradan fıtasını da baaladı belinä. Yokladı fıtanın cebini, – baktı düşmedi mi taracıı. Tarak erindäydi. Malika İvanna iki elinnän yoklayarak duvarı hem yan odanın kapusunu geçti sobanın yanına. Sobanın bu ucunda bükülüydü çemberi, buldu onu da aldı saa elinä. Sol yanınnan döndü sobaya da sol elinnän buldu buradakı skemnenin dayaanı; ondan tutunarak hem enikunu döneräk, skeneyä oturdu, – arkasını sobaya dayayıp. Erleştirdi çemberi dizlerinä da genä biraz soluklandı: “Of, kolay diil! – ofladı o. – Açan yazı taa bitmedi, yaşamaa lääzım”. O oturardı hem, sansın bakardı görünmeyän sonsuz uzaklara. İşersi da karannıktı, ama diildi ölä nicä dışarsı. İkonaların önündä, yanardı kandil, da şafkınnan aydınnadardı malika İvannanın simasını hem o açık, derin, ama görmeyän bakışlan bakan, gözlerini. Gözlär bom-boştu. Onnarın içindä ne bir şafk, ne bir fikir oynamasını yoktu nicä görmää, – sadä bir boş bakış. Salt üzündän vardı nicä annamaa, ani onun nesa zeetleer hem brakmêêr raada. “Brä da uzun gecä! – şaştı o aklınca. – Osa bana mı ölä geldi? Bezbelli avşam erken yattım?” O biraz oturdu kıpırdamadaan, – görmeyän gözlärlän bakıp açık pençereyä dooru. Belliydi, ani onun canını hep naşey sa içtän dürter. Birazdana, malika İvanna iki elinnän çözdü modasını da, katlayıp, koydu çemberin üstünä. Kandilin şafkında yalabadı gümüş biyazı gür saçları. O saçlar bir peliklän koka topluydular. O iillti başını, da bir elinnän tutup kokunu, öbürünnän başladı onu boşandırmaa, biri-biri ardı şpilkaları aazına koyup. Açan kok boşandı da bir kalın peliklän uzandı arkasına, karı ilktän aldı şpilkaları aazından da koydu onnarı yanındakı taburetka üstünä. Saa elinnän çevirdi pelii güüsünä, çözdü ucundan kırmızı şiritçii da sardı onu sol elinin üç parmaana. Saa elinnän çıkardı şiritçii oradan da sakladı onu belindä, – fıta kolanı

13 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII ardına. Sora, hep ölä bom-boş bakışlan önünä bakarak, başladı enikunu sökmää peliini. Birazdana, açan cökmä işi sonuna vardı, saa elinnän çıkardı cebindän taracıını da, bir genç kız gibi, başladı taramaa saçını. Belliydi, ani bunca yıllar içindä, saç tarama sırası onda becerikli hem incä işä dönmüştü. Onuştan, bir şüpesiz, onun bu tarama sırasına vardı nicä durmayca bakmaa, ölä nicä bir insan bakêr görünmemiş, büülü hem gözäl bir işä. O üstün-körün taranmazdı. Kökleri tarafından saçların altına sol aucunu koyup, saa elinnän dä taracıın dişlerini saçlarının köklerinä geçirip, bu insan, yavaşıcık, iki elinnän birdän, hem tarayarak saçlarını hem da düzelderäk onnarı, inärdi taa saçların ucunadan. Sora, taraa sol elinä alıp, saa elinnän bakardı kalmadı mı o tarakta nesoy sa saç. Herliim saç yoksaydı taramayı ilerledirdi. Herliim saç bulunursa, ozaman saa elinin iki parmaannan çıkarardı o saçları da, sarıp onnarı sol elinin bir parmaanda, koyardı onnarı yandakı taburetka üstünä. Başardıynan saçları üsttän taramaa, Canabisi iki elinnän aktardı onnarı önä, suratına, da genä, hep ölä, sıraylan taradı onnarı. Taramak bittiynän pakladı taracıktan hepsi saçları, genä sardı onnarı hem erleştirdi öbürlerinin yanında taburetkaya, taracıı da erinä koydu. Bundan sora o topladı hepsi saçlarını bilä, parmaklar ucunnan üçä böldü da pek hızlı peliini ördü. Aldı belindän şiritçii da baaladı peliin ucunu. Saa elinnän uzanıp taburetka üstünä, bir kıpımda aldı şpilkaları da koydu onnarı aazına. Sora, başını iildip, hızlı hem sıkı sardı kokunu. Tutturdu onu şpilkalarlan da, iki elinnän alıp modasını, hep ölä sıkı darttı başını. Biraz doorudup modasını aldı çemberini da, hiç durgunmadaan, darttı çemberini dä, nicä dartardı onu binnärlän gün sıravardı, – taa kücüklüündän bu alaca karannıklar yaşına kadar. Bunu başardıynan iki elini da koydu dizlerinin üstünä. Soluklandı hem biraz dinnendi. Düşündü: “Ölä özledim o uşakları, ama açan onnar uzakta, – taa Rusiyada!

14 Todur ZANET İslää, ani gelin getirdi da koydu albomu onnarın patretlerinnän soba üstünä”. Bu fikirlärlän o, genä sol elinnän dayanarak skemnenin dayaana, yavaşıcık kalktı erindän, sobaya dooru döneräk, diiştirdi ellerini da, saa elinnän skemnedän tutunarak, sol elinnän başladı yoklamaa soba üstünü. Buldu fotoalbomu; saa elini skemnedän ayırıp, iki elinnän aldı onu. Annayıp, ani bölä geeri dönämeyecek, aldı albomu sol koltuuna. Saa elinnän tutundu skemnenin dayaandan da, savaşıp dengeyi kaybetmemää, genä ölä yavaşıcık döndü hem, skemnenin dayaanda ellerini diiştirip, saa elinnän skemneyi yoklayarak, zar-zor oturdu erinä. Erleşti. Ellerinnän dooruttu fistanını hem fıtasını. Yavaşıcık, daatmasın hem kaçırmasın deyni, saa elinnän aldı fotoalbomu koltuundan da enikunu koydu onu dizleri üstünä. Sora, sol elinnän da tutup fotoalbomu hem görmeyän bakışlan bakarak ona, erleştirdi onu ölä, ani yakışsın açıp aktarmaa patretlär düşmesinnär deyni. Bundan sora, alboma bakarak hem sol elinän tutarak onu, saa elinnän çeketti suvazlamaa albomun kabını, – suvazlamaktan malika İvannanın üzünä sansın nur indi da üzü başladı şılamaa pak hem aydınnık bir şafklan. İnsan neyä sa gülümsärdi. Dışardan işidildi horozların ötmesi. İlktän öttülär evdekilär, sora da komşuların hem aşaadakı maalenin horozları. “Tezdä aydınnanacek, – düşündü o, kaldırarak bakışını pençereyä dooru. – Osa aydınnandı mı, acaba?” O biraz sesirgendi da genä düşündü: “Aydınnanmadı! Aydınnanaydı ev kuşların sesleri işidileceydi”. Horozlar taa bir kerä ötülär. “Pek islää horozlarımız var, – düşündü o. – Herkerä uşaklara söleerim, ani evdä ev çanını, – horozu, – tutsunnar. Horozlar sesinnän Cadıları da ürküderlär!” Horozlar üçüncülää öttüynän onnara başladı katılmaa başka ev kuşları da: kurkannar, kazlar, ördeklär. Damdan işididi inään üürmesi. Birazdan koyunnar meelemää başladılar. Birkaç kerä köpek havladı. Bu sesleri işidincä hem vazgeçmeyip dışarı sesirgenmää, malika İvanna, fisirdeyeräk,

15 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII yavaşıcık, sansın kimä sa, ama genä da kendi-kendisinä, sordu: “Dan erleri aardı mı, acaba?” Açık pençeredän gelän seslär zeedelenirdi. Ev kuşların ötmesinä katıldı saçak kuşların. Onnara karıştı kara kuşların sesleri. Uzaktan esti bülbüllerin hem taa nesoy sa kuşların türküleri. Neredän sa işidildi cıvırliga cıvlaması. Karı seslendi: “Cıvırliga cıvıldêêr. Gün duudu, bezbelli?!” Dışardan gelän bu seslär sansın taa pek keskinneştilär. O bülbüllerin türküleri hiç susmazdı. Cıvırligaların cıvıldaması da, aşaadan başlayıp, taa göklerädän üüselärdi. Saçak kuşları saçaklardan, kara kuşları da tellerdän ötärdilär. Bu haliz bir ilkyazı orkestrasıydı. “Bak sän, – aklıyca şaştı bu simfoniyaya malika İvanna, – her sabaa bu dünnää bu seslärlän uyanêr! Banadan öläydi, benim vakıdımda hep bölä, bendän sora da, bezbelli, bölä kalacek! Aaçlıkta ev kuşları bir çala kaybeldiydi. Bu yaban kuşların sesi da siireldiydi, ama hiç kesilmediydi”. İşidildi yan odanın dış kapusunun gıcırdaması. Osaat köpään sesi sevinmelik mizlemesinä döndü. Ev kuşların aulundan sa başladı kaçınmak hem eşinmäk sesleri gelmää. “Oolumnan gelin çıktı, – sayıkladı malika İvanna. – Oolum ilkin köpää doyuracek. Kaç kerä söledim ona, ani ev hayvannarından başlasın, – o hep bu köpektän başlêêr! Gelin da kuşlara verecek”. Sansın onun bu fikirlerinä aslıya çıkararak, dışardan may birdän işidildi adam hem karı sesleri. İlkin oolu çaardı köpää: “Aktaban!” Köpek osaat kesti mizlemeyi da sustu. İşidildi nicä onun yalaana su döküler. Sora gelini başladı çaarmaa kuşları: “Pıy-pıy-pıy!”. İşidildi taukların kaçınması. Horozlar birär kerä taa öttülär, da “ko-ko-ko” sesinnän çekettilär taukları sıraya koymaa. “Ya bak sän bu horozlara! Horozlukları var! Hemen taukları sıraya koyêrlar. Şindi doyunaceklar da başlayacek onnarı yuurmaa”, – gülümseyeräk sölendi malika İvanna. – Haliz

16 Todur ZANET admanar gibi!” Sora sesirgendi saa hem sol kapulara da, genä gülümseyeräk, sölenip ta, dedi: “Pı-ı-ı, neyi bän lafederim?! Ayıp ettim!” Bu arada, insannarı aulda görüncä hem duyunca, koyunnar meelemä seslerini üüselttilär, inek ta taa aar üürdü. “Baarmayın, baarmayın, şindi sizä da verecäm!” – dışardan geldi adam sesi. “Havalar yısındı. Sanki Hederlezädän nekadar kaldı? – düşündü malika İvanna. – Taa tez etişsäk da koyunnarı çobana verselär. İşleri da aazalacek, biraz alaf ta kurtaraceklar. İnek ta sııra kuulsun lääzım. Ama sırtmaçların arapniklerini küü içindä işitmedim taa. Sıırtmaç mı yok, osaydı küüdä inek mi kalmadı?!” Bu arada arka odanın kapsuu açıldı da içeri, süt çölmää elindä, girdi altmış yaşlarında bir karı. Malika İvanna çevirdi başını sesä da sordu: “Kim bu?” “Bän, mo, – cuvap etti karı. Sabansayêrsın!” “A-a-a, sänsin mi, gelin?! – kırık seslän dedi malika İvanna, da aldı selämini – Kebetayêrsın!” Gelini hiç sesini diiştirmedään surdu: “Ye, sän kimi çin sabaalendän beklärdin, e? Sütçäz içecän mi?” “Taa naframı almadım, kızım”, – cuvap etti malika İvanna. Gelini koydu süt çölmeeni masa üstünä. Döndüynän gördü albomu: “Ne genä almışın o albomu, mo?”. “Darsıdım, mari gelin! Özledim o uşakları”, – genä kırık seslän cuvap etti o. Gelin bişey demeyip hem kapuyu kapamadaan, çıktı içerdän. Dışarda heptän aydınnıktı. Bir da günün şafkı ansızdan urdu pençerenin açık kanadının şişesinä, da oku, aynadan gibi, doorudan çaktı malika İvannanın gözlerinä, ama, geeri urmadaan, battı onnarda, ölä nicä batêr batareya şafkı zın karannık gecenin dipsiz gökündä. İnsan hiç duymadı o şafkı hem hiç bir türlü ona karşı koymadı. Sansın o şafk hiç yokmuş gibi. Malika İvanna, yoklayarak, enikunu kaldırdı fotoalbomun kapaanı. Yavaşıcık başladı aktarmaa hem sessiz, sadä dudaklarını kıpırdadak, saymaa sayfaları: “Bir, iki, üç, dört, beş, altı”. Etişti edinciyä da çeketti saa aucunnan suvazlamaa onun

17 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII üstünü, sesirgeneräk patretlerä hem savaşarak parmakların ucunnan duymaa oradakı simaları. Onun eli durmamyca suvazlêêr patretleri, ama bakışı bakêr nereyi sä yukarı. Birkaç kıpımdan sora onun suratı başladı gülümsemää hem şılamaa: “Te, dördü da praunukacıklarım burada! – orta parmaanınnan yoklêêr patredin üzünü. – Te kenarda kızçaazım, benim yalpak praunuçkacıım, maliçku, – kucaanda da şopar”. Parmaa geçer patredin öbür kenarına: “Te bu da büüyü. Däduçku, – futbolist! O da bu kenarda!” Çeker parmaanı patredin ortasına: “Ortada da ortankısı. Ya ne gözäl uşacıklar!” Arka odada başlêêr mırıldamaa radio. Malika İvanna sesirgener radionun sesinä. “Radioyu koydular. Gelin imää hazırlayacek”, – düşündü o. – Saat altı mı, taa geç mi?!” Bir kucak papşoy koçanınnan kucaanda, arka odaya girdi gelini. Koydu koçannarı erä, fırın yanına. Sora, testä-testä alıp, erleştirdi onnarı fırının vatrasına, da tutuşturdu fırını. Çıkıp dışarı, döndü iki sacaklan elindä, dayadı onnarı, fırının aazındakı duvara, buradakı maşanın yanına. Baktı fırın aazından fırın içinä. Aldı maşayı da karıştırdı ateşi. Çıkıp, getirdi taa bir kucak yakacak, attı onnarı da fırına. Bütün bu vakıt malika İvanna, hep önünä dooru bakarak, hiç vazgeçmedi suvazlamaa patredi. Gelini ikincilää geçtiynän fırın yanına, çaardı onu: “Gelin, mari!” Gelini işindän brakılmayıp hem, iilip ta fırının ateşinä bakarak, sordu: “Ne, mo?” “Getirsäne leeni, üzümü yıkıym, mari”, – yalvardı kayınnası. İnsan, bişey demedään, çıktı kufnedän da birazdana döndü: kucaanda leen, leenin içindä sabun kabında sabuncuk, bir elindä da bir çarpak su. O girdi kayınnasının odasına. Çekti bir taburetkayı odanın ortasına, koydu onun üstünä leeni da, alıp oradan sabun kabında sabuncuu, dedi: “Hadi, kalk!”

18 Todur ZANET Kayınnası çözdü çemberini, katlayıp, koydu onu yanındakı taburetkaya da, kalkıp erindän hem birleştirip auçlarını, uzattı onnarı leen üstünä: “Ha dök, gelin!” Gelini yavaşıcık döktü biraz su onun auçlarına. Malika İvanna yısladı üzünü da hep ölä tutarak ellerini şükür etti: “Ilıcacık! Saa olasın! Sabuncuk neredä, mari?” Gelini yaklaştırdı sabun kabını: “Te!” Kayınnası yoklayarak aldı sabuncuu, sabunnadı ellerini, yavaşıcık koydu sabuncuu geeri, da sabunnadı üzünü dä. “Dök taa biraz, mari”, – koyup auçlarını yalvardı o. Gelin döktü. Karı durladı ellerini hem üzünü. “Gelin, o peşkir neredä, mari?” – sordı kayınnası. Gelini hep ölä bişey demedään, koydu sabun kabını masa üstünä, aldı settän bir pak peşkiri da uzadarak dedi: “Buyur, mo!” Malika İvanna sildi elini-üzünü da şükür etti: “Saa olasın, gelin! – uzadarak peşkiri dedi o: – Enidän duudum!” “Saa ol sän da! – alıp peşkiri cuvap etti gelini da ekledi: – Ha, otur, birazdana imää koyacam”. “Saa olasın, canım! – dedi kayınnası. – Ama imää çekmeer. Taa islää koy o benim türkümü, mari!” “Canın çin sabaalen şennik mi isteer?” – gülümseyeräk sordu gelini. “Diil, mari, te o öbür türküyü, mari!” “Şindi, – dedi gelini, – te leeni çıkrıym da koyacam”. Gelin astı peşkiri askıya, sora alıp sabun kabını hem leeni çıktı odadan. Birazdana döndü geeri da yollandı yan odaya. Yolda, görüp erdä kayınnasının sopasını kaldırdı onu da, koyarak onu yan kapunun hem sobanın arasındakı köşeyä, sordu: “Ne bu sopa erdä yuvarlanêr?” “Erdä mi? Gecä aaradım onu, ama bulamadım”, – cuvap etti kayınnası. Gelini açtı yan odanın kapunsunu, yaklaştı buradakı masa üstündä duran kompyutera, çıkardı onu “uyku” rejimindän da,

19 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII monitorun ekranına bakarak, mauslan ayırdı türküyü. Kolonkalardan başladı işidilmää “Zamannayêrsın, evim!” türküsü. Bundan sora insan genä yollandı arka odaya da, kayınnasının yanından geçeräk, dedi: “Ha, şen ol!” “Saa olasın, gelin!” – cuvap etti o da, genä dardıp çemberini, astı kulaklarını türküyä. Malika İvanna, iki gözü da yaşlan dolu, türküyü seslärkänä hep patredi suvazêêr hem ne sa kendi, kendinä sölener. Arka odada gelini getirdi iki kertikli tepsi kabarmış ekmeklän. Erleştirdi onnarı oradakı masaya. Sora, gidip getirdi taa iki tepsi ekmeklän da erleştirdi onnarı öbürlerinin yanına. Bu arada türküyä katıldı Skaypın sesi. Malika İvanna sesirgendi. Çevirdi bakışını arka kapu tarafına dooru da çaardı: “Gelin, mari!” “Ne mo?” – sordu gelini. “Gelin, işidersin mi, telefon zenk eder, mari?!” “O diil telefon, mo. O – kompyuter”, – arka odadan yannaşık odaya geçeräk açıkladı gelini, da kapuyu kapamadaan, geçti kompyutorun başına, oturdu skemneyä, kapuya arkasınnan, giidi nauşnikleri. Malika İvanna, sansın gelini yanındaymış gibi, cuvap verdi: “Bän neredän billim, kızım. Bän yoktur onu gördüüm. Bana hepsi telefon”. Ama gelini onun cuvabını işitmedi, zerä artık Skaypta cuvap edärdi: “Kebetayêrsın, kızçazım!.. Hepsi islää!.. Siz näbêrsınız?.. Ölä mi?” Malika İvanna hep önünä bakêr. Birazdana sorêr: “Gelin, mari, kim o mari?” Ama gelini iştmeer. “Gelin, mari!” – genä danışêr o. Gelini, belliki, nauşniklerin beterinä, genä işitmeer onu. Ozaman malika İvanna, yannayıp ileri, sansın görärmiş gibi, çevirer kafasını yannaşık odaya dooru. Ama o, istesä da, görämeer ne olêr odada hem nicä, monitorun erkanından dooru anasının gözlerinä bakarak, unuçkası nesa annadêr. Malika İvannanın kafası kapu çerçevesindä peydalanıncak, unuçkası

20 Todur ZANET çevirer bakışını ona dooru da söleer, bezbelli, mamusuna, ani malikasını görer. “Ya dur, kızım!” – deer o da, çıkarıp nauşnikleri, çevirer başını kayınnasına dooru. – “Ne ma, mamo?” “Gelin, mari, kim o mari?” – sorêr o. “Rusiyadan unuçkacıın”, – cuvap eder gelini. “Koysana bän da işidiim, mari”. Gelini açêr kompyuterın kolonkalarını da malika İvanna işider unukasının sesini: “Seläm, male! Näbêrsın?” O da çevirer bakışını sesä dooru: “Seläm, uşaam! Bän islääyim. Siz näbêrsınız o Rusiyada, kızım?” “Hepsi islää, male. Yaşêêrız”, – şen cuvap eder unuçkası. “Uşaklar saaselem mi?” “Saaselem, male. Hepsi islää”. “Şükür Allaha!” “Şükür, male!” – hep ölä şen dua eder unuçkası. Malika İvanna, annayarak, ani kesti kız-ana lafını, sansın kabatlı olarak, dedi: “Sän, kızım, lafet mamunnan. Kalarsa vakıt bän da sora lafedecäm. Gelin, sän kapat o kapuyu, da raat lafet, mari”. “Bendä sendän saklı laf yok, mamo”, – raat bir seslän cuvap etti ona gelini. “Sän bilersin! Ama genä da...” – sansın kendi-kendinä dedi insan. Gelini genä döndü monitora dooru, ama bu kerä nauşnikleri giimedi da ilerletti lafını kızınnan. Malika İvanna da, doorulup, dayandı sobaya da başladı sesirgenmää yannaşık içerdän gelän laflara. “Sumkaları kablettiniz mi?” – sordu gelini kızına. “Da, mamoçka. Spasibo”1 , – cuvap etti o. “Lokmalar bozulmamış mı?” “Net, tı çto, mamoçka, vsö normalyno”2 . 1 (rusça) Da, mamucuum. Saa ol. 2 (rusça) Yok, sän ne, mamucuum, hepsi islää.

21 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Bu dialogun arasında malika İvanna, alboma bakarak, hiç vazgeçmedään, hep patretleri suvazlêêr. Sora çevirer bakışını pençereyä dooru. Onun üzündän belli, ani ne sa aklına getirmää savaşêr. Çevirer kafasını arka oda tarafına dooru da sesirgener. Sora doorudêr kafasını da genä sesirgener gelininin hem unukasının sözlerinä. “Benim o yalpak güveyim neredä, kızım?” – işider gelinin soruşunu. “Na rabote, mamoçka. Rabotaet. Nas je vseh kormity nado” 1 , – öter dinamiklerdän cuvaplar. Malika İvanna yavaşıcık kapêêr fotoalbomu. Tutunarak skemnenin dayaandan, enikunu kalkêr ayaa, koyêr fotoalbomu sobanın üstünä. Yoklayarak bulêr yan odanın kapusunu. Kapêr onu da, hep ölä nicä sabaa karşı, ama bu kerä tersinä gidip, ilkin kapudan hem duvardan, sora da krivattan tutunarak, masanın yanına yollanêr hem ara-ara sölener: “Ya bak sän, kuş dilindä lafederlär!.. Gagauzça bitmiş... Zavalı insanımıza... Uşaklar da çil gibi daaldılar... Ne Rusiyası kaldı, ne Turțiyası... – aar-aar soluyarak, başarêr. – Gagauzluk ta kalmadı... Tezdä bişey kalmayacek... Çorlan gibi yuvarlanıp, daalara taşlara daalacez... Gagauz gibi bişey kalmayacek...” Bölä söleneräk o etişti krivadın başına. Dooruldu da, kaldırıp başını ikonalara dooru, stavrozunu yaparak, dua etti: “Allahçıım, Panaiyacıım, Hristozçuum! Göktä Bobacıım, koru hem kurtar bizim bu narodu! Onnarın yanında bizi da! Beni da hep bölä ayakta gezdir sonuna kadar, düşmiim döşeklerä da aarlık olıym evdekilerä da, Sana da!” Duasından sora, bulup skemnenin dayaanı, oturdu skemneyä. Dinneneräk hep naşey sa düşünärdi mi, sayıklardı mı, – yoktu nicä annamaa. Arka odanın radiosunda başladı ötmää “Gagauz kadıncası” türküsü, ama insan onu işitmeer. O hep naşey sa düşüner, 1 (rusça) İştä, mamucuum. İşleer. Bizi hepsimizi doyurmaa lääzım.

22 Todur ZANET sayıklêêr, sansın ne sa aklına getirmää savaşêr. Bir da, may sessiz, aklısına getirmiş gibi, dedi: “Büün naframı almadım. Lääzım bir parça nafra aazıma alıym hem bir yudum ayazma içiym”. Buruşuk ellärlän o başladı yoklamaa masanın üstünü. Buldu örmä çanacıı ekmeklän. Kaldırdı bezi da, kırnak katlayıp onu, koydu bir tarafa. Aldı bir dilim ekmek. Kırdı ondan bir buka. Koydu dilimi geeri. Yaptı stavrozunu da attı bukayı aazına. Biraz çiinedi, sora yuttu. Genä başladı masa üstünü yoklamaa. Buldu süt çölmeeni, ama almadı onu. İlerletti aaranmasını. Buldu su çölmeeni. Kaldırıp, içti bir yudum su. Koydu çölmää erinä da başladı sesirgenmää türküyä. “Gözäl türkü, – dedi o kendi-kendisinä. – Duyulêr, – evelki kadınca havalarına düzülmüş. Ama bizim vakıdımızda kemençä havayı götürüdü”. Bu arada türkü bitti da radiodan başladı ötmää gözäl bir kemençä sesi. Kemençä çalardı eski “Kadınca” havasını. İnsan seslendi. “Bunnar sansın beni işittilär!” – düşündü o. Malika İvanna buldu bezi da genä örttü çanacıı ekmeklän. Sora aaradı farfiriyi, buldu onu da çekti kendisinä. Bulup bıçaa, koydu onu farfirinin yanına. Sora, hep ölä yoklayarak, uzandı vazayı da aldı oradan bir alma. Koklayıp hem yoklayıp onu, koydu farfiriya. Yokladı kalan almaları. Ayırdı birisini. Onu da kokladı hem yokladı. Boş ellän aldı farfirideki almayı da koydu onu geeri, vazaya. Geçirdi almayı sol elinä, saalan aldı bıçaa da, yoklayarak, enikunuca başladı soymaa almayı, savaşıp, ani kabuk düşsün farfiri içinä. Soydu yarısınadan. Yavaşıcık kesti almayı ikiyä. Soyulmadık payını koydu farfiriyä. Soyulmuştan kesip birär parçacık başldı onnarı bıçaktan imää. Bitirdiynän o yarım almayı, enikunu koydu bıçaa masa üstünä. Buldu süt çölmeeni. Bir elinnän tutup çölmään aazından, öbürünnän da dibindä, yaklaştırdı onu aazına. Sora, birazçık iildip başını, dudaklarınan diidi çölmään kenarına. Açıp aazını, içti birkaç yudum süt: “Açan toprak çölmektä ye, – toprak çölmektä! Ilık taa. Dadı da, sansın uşaklıımdan”, – düşündü o. Koydu çölmää

23 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII erinä. Elinin tersinnän sildi dudaklarnı. Biraz soluklandı da, ellerinnän masaya dayanarak kalktı ayaa. Yoklayarak ilktän masayı, sora da duvarı, üzünnän duvara dooru yan-yan hem adım-adım, sol tarafa gideräk, yaklaştı arka odanın kapusuna. Sol elinnän buldu kapunun sövesini. Saa elinnän da tutunduunan sövedän, sol elini yavaşıcık uzattı kapuya dooru. Erindä kalıp, denedi nekadaradan o açık, – kapu ardınadan açıktı. Sora döndü üzünnän arka odaya dooru. Uzattı sol elini yanına da buldu sobayı. Döndü o tarafa, geçirip saa elini da sobaya. “Gelin okadar uzun lafeder, – düşündü o. – O ekmeklär ne yapêr acaba?” Bu fikirlän o, sol elini sobadan ayırmadaan, saa elinnän buldu kapunun sövesini hem sövä aşırı kapunun platını, ani açıktı soba tarafına. Yoklayıp kapunun gözlerini, buldu ilk aynayı. Yavaşıcık ayıkırladı eşii da, şindi artık iki elinnän da, kapu platına dayanarak, geçti arka odaya. Kapu bittiynän, sol elini oradan ayırmadaan, döneräk, uzattı saa elini; buldu kufnedeki masayı. Geçti masanın yanına da başladı yavaşıcık yoklamaa bir tepsiyi. “Pııı, hamur taşmış! – şaştı o da, nası-nicä, ekmää bozarak hem toplayıp hamuru tepsiyä, geçti ikinci tepsiyä. – Öbürlär da mı taştı, acaba?!” Bu düşüncelärlän yokladı hem dooruttu hepsi tepsileri. “Fırın da, allelem, geçti?!” – düşündü o da, geeri dönüp, yoklayarak bulup duvarı, yollandı fırına dooru. İki adımcıktan sora ilişti sacaa da cinkti onu erä. İildi, buldu onu da genä duvara dayadı. “Gelin, mari! – sesetti o, ama, cuvap almayınca, taa üüsek seslän tekrarladı: – Gelin, mari!” Taa biraz sesirgendi, sora, hep ölä yoklayarak hem geçip duvardan fırına, buldu fırın aazını, uzattı elini orayı da genä çaardı: “Gelin, mari, fırın geçti, mari!”. Annadı, ani onu işitmeerlär da hızlıca, nekadar vardı kolayı, sobayı hem kapunun platını yoklayarak, yollandı kendi odasına dooru. Ayıkırladıynan eşii buldu sobanın köşesini, kıvırdı onu da, hep taa sobadan tutunarak ölä, ani sobanın yanında skemneyä hem taburetkalara urulmamaa, çabuk geçti yan odanın kapusuna da açtı onu: “Gelin, mari!”

24 Todur ZANET Gelini artık giimişti nauşnikleri da raat-raat kızınnan lafedärdi. Bezbelli bu üzerä dä o işitmedi, açan kayınnası çaarardı onu. Malika İvanna da, cuvap almayınca, may baardı açık kapu aşırı: “Gelin, mari, o fırın geçti, mari! Ekmeklär da taşmış!” Monitorun ekranında göründü nicä unukası çevirdi bakışını malikasına doodru da naşey sa dedi anasına. Anası, osaat çıkarıp nauşnikleri, döndü kayınnasına dooru: “Naşey, mo?” “O fırın geçti, mari! Ekmeklär da taşmış!” – tekrarladı kayınnası. Gelini hızlı kalktı erindän da yollandı kufneyä. Bu vakıt kayınnası buldu köşeyä dayalı sopasını da yalvardı gelininä: “Gelin, mari, ya, sän gelincä, koy bän da lafediim unuçkacıımnan, mari!” İnsan, yaklaşıp, tuttu kayınnasının bir koltuundan. Geçirdi onu kompyutor başına da yardım etti otursun skemneyä. Oturduu gibi karı dayadı sopasını masaya. Gelini sa giidirdi ona nauşnikleri. İki elinnän kayınnasının kafasını doorudarak, gösterdi nereyi dooru baksın da hızlı gitti arka odaya. Malika İvanna, işidincä nauşniklerdä unuçkasının sesini – “Ya, sän, krutoysun1 , male!” – dapturu geldi da başladı iki tarafa bakınmaa, sorarak: “Sän burdamısın, kızım?” “Burdayım, male! Seni da görerim!” – şen seslän cuvap etti unuçkası. “Bän sa görämeerim, kızım! – dedi malisi. – Oldu bunca yıl görmeerim! Ölä özledim sizi! Bir simalarınızı da görsäm”. “Tezdä gelecez, mo” – umutlandırdı kız. “Gélin, kızım, gélin, – darsık seslän dedi malisi. – Yalnızlıktan pek darsıyêrım bu dört duvar arasında! O karagöz gözelinka näbêr?” “Näbacek?! Te, şkolaya gitmää başladı”. “Üürener islää mi?” “Üürener, male”. 1 (rusça) Dinç.

25 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Derin çekip soluun, malikası dedi: “Gelseniz, da onunnan biraz gam daadıym! Ye, çocuklar nicä?” “Nicä?! Şimarêrlar!” – hep ölä şen seslän cuvap etti kız. “Ko şımarsınnar. Adam olaceklar!” “Ölä, male”, – kayıl oldu unuçkası. “Kızı da naazlı tut. Büüdüünän, bilmeersin kimin elinä düşecek? İşideersin mi? – nasaat ederäk sordu malika İvanna. Bu arada arka odada gelini, tüflanarak, dooruttu tepsilerdä bozuk ekmekleri. Sora baktı fırının aazına. Uzadıp elini fırın içinä, neyä sa salladı kafasını. Alıp maşayı, karıştırdı koorları da koydu sacaa vatra üstünä. Erleştirdi ona iki tepsiyi, da sürdü fırına. Sora hep ölä yaptı öbür sacaklan hem kalan iki tepsi ekmeklän dä. Kapaklan kapadı fırın aazını. Bir parçaylan sileräk ellerini, baktı duvardakı saada da yollandı geeri, yan odaya. Durgundu kapunun yanında, bir omuzunnan yannadı söveyä hem parmaanı dudaklarına dayayıp, gösterdi kızına sussun. Bu arada malika İvanna ilerledärdi soruşlarını: “Da, deersin, o şopar büüdü mü, mari?!” “Büüdü! – hodulluklan dedi unuçkası. – Ortalıı aktarêr, tutamêêrım!” “Sarmısaa var, kızım! İleri ihtärlar ölä därdilär!” – dedi babu. Ekranında göründü nicä kız çevirdi başını da baktı näänı sa: “Dur, male, te uyandı!” Sora, kalkıp erindän, yok oldu ekrandan. Malika İvanna bilmeyeräk, ani kız onu görmeer, dedi ona: “O şindi südä kokêr. Olsa tölä kucaklıym onu da, sıkıp biraz, kokusunu içimä çekiym!” Bu arada monitorun ekranında genä peydalandı unuçkası tutarak oolunu kuçaanda: “Stoy, sınok, stoy! Vidiş, babu tam?!”1 Uşak bakındı biraz, sora, bezbelli kendi tarafından görüp babuyu, uzattı ona elcezlerini: “Ba-bu!” Babu osaat sordu: “Ne, çocuum? – da uzattı ellerini monitora dooru. – Ha, gel babuya!” 1 (rusça) Dur, oolcaazım, dur! Te, görersin mi, orada babu!

26 Todur ZANET Uşak, ileri iileräk hem taa da pek elcezlerini uzadarak, çaardı: “Ba-bu!” Babunun gözleri yaşlan doldu. Kabaatlı seslän dedi: “Açan görämeerim, kızım”. Unuçkası, ooluna bakarak, dedi: “Von i malika prişla”1 . Malika İvanna annadı salt “malika” lafını da, sevineräk, dedi: “Da, uşaam, malika”. Ama unukası genä gagauzçaya geçti da cuvap etti ona: “Diil sän, mo. Te, mamu geldi, mo”. Bu laflar malika İvannaya biraz aar geldi, ama, bişey göstermedään, o enikunu çıkardı nauşnikleri. Yoklayarak koydu onnarı masa üstünä: “Gelin, sän burdamıysın, mari?” “Burdayım, mo, – cuvap etti insan. Malika İvanna baktı taa bir kerä orayı, neredäydi monitor, da dedi: “Unuçkacıım benim, kalın saalıcaklan. O yalpak kocana seläm götür. Öp o uşakları bendän, mari”. “Saalıcaklan, male! İslää, male, öpecäm”, – işidildi nauşniktlerdän yufka sesli cuvap. Malika İvanna yoklayarak buldu sopasını da danıştı gelininä: “Gelin, mari, buyur da geçir beni erimä, mari”. Gelini, tutup kayınnasını koltuundan, başladı yardım etmää ona da, ardılarak gelininä hem sopaya, karı kalktı ayaa. Gelini geçirdi kayınnasını yannaşık odaya da oturttu erinä, soba yanındakı skemneyä. Sora, ardına kapuyu kapayıp, genä geçti kompyutorun başına. Malika İvanna, kendi odasından, sesirgendi kolonkalarda mırıltıya, ama duyunca, ani hiç bişey annaşılmêêr, genä kalktı da aldı fotoalbomu. Oturdu erinä. Açmadaan, başladı suvazlamaa albomun kabını. Yan odanın kapusu, kendisindän, yavaşıcık açıldı da malika İvanna, istämedään, işitti ne lafediler orada. Gelini aalaşardı: “Kızım, burada pek zor yaşamak oldu. Para etişmeer. İşsizlik. Şindilik salt kuşlar hem hayvannar kurtarêr. Taa ötää ne yapacez, hiç aklım ermeer?!” 1 (rusça) Tee, malikan da geldi!

27 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII “Hadi, al papayı, da geçin buyanı yaşamaa, mo. Burada var neredä erleşmää”, – teklif etti unuçkası. “Kızım, malin olmaydı, bekim, çoktan geçeceydik. Ama, görersin onun halını. Ne yapacan?! Orayı alamayacan, burada da yok kimä brakasın”, – sancıylan dedi gelini. “Nicä ölä alamayacan, mo?! – şaştı unuçkası. – Alın malikayı da! Alın da gélin! Şindi pek kolay, – maşinaylan getirecez. O bizä burada hiç aar gelmeyecek, mo! O bizi nekadar baktı!” “Kızım, o bizä da aar gelmeer, – dedi gelin da ekledi. – Gidämeyecez, kızım. Küsmeyin, ama gidämeyecez. Hadi siz gélin, özledik artık. Pek özledik!” Seslärkänä bu pek acılı, ama şükürlü lafetmeyi, işidärkänä gelinin hem unuçkasının bölä açık, sıcak hem candan gelän sözlerini, görünmeyän sonsuzlaa bakan malika İvannanın gözlerindän durmamayca iki sıra yaş akmaa başladı. Aklınca o sevinärdi, ani boşa yaşamadı bu yaşamayı, ani, bunca kahırlara hem belalara bakmadaan, ömürü pek dolu hem mutlu geçti da, bu duygulardan, bu pek ihtär insanın aazı açıldı da dudaklarından okundu: “Yazı bitmeyincä yaşamaa lääzım!”. Açık pençerä aşırı, içerdeki seslerä karıştı dışardan gelän evdeki horozların ötmesi da, osaat, işidildi nicä onnara cuvap ettilär komuşu horozları hem uzaklardan küü horozların ötmeleri... 14-15.01.2019, 28.03 – 03.04.2020

28 Todur ZANET CAN PAZARINDA CAN PAZARLII Bulgariyanın Varna kasabasının dolaylarında, eski gagauz topraklarında, hava gözäl. Deniz da pak hem sıcak. Burada var nicä pek raat dinnenmää. Ama biz kalmêêrız burada. Herkerä durgunêrız Varnadan elli kilometra ilersindä – Bäla küüyündä. Küü küçük hem hepsi biri-birlerini tanıyêrlar. Biz da oldu irmi yıl sıravardı burada dinneneriz, onuştan artık bälalılar bizi islää tanımaa başladılar. Bişey satın almaa durgunduumuz zaman, herliim paramız yanımızda yoksa, onnar malları veresiyä vererlär – bilerlär, ani biz mutlaka ödeşecez. Biz – bu bän eşimnän hem dostlarım karılarınnan. Bän, dostlarımnan, taa çok balıkçı tertipleri tükänından nelärsa alêrız. Karılarımız sa başka tükännarı tarêêrlar da nereyi para harceerlar biz üüreneriz dinnenmenin son günündä, açan sıra geler evä dönmää deyni maşinaları erleştirmää. Bälada her yılın on gün dinneneriz. Dinnenmäk ta ölä geçer – adamnar, çin sabaalendän katera üklenip, denizä balaa çıkêrlar, karılar da kenardan balık tutêrlar. Bu iş kurtarêr iki tarafı da, çünkü adamnar balıkçılar adetleri için buyururkana, karılar üfkelänmeerlär, zerä “görmeerlär”, adamnar da karıların “ne satın aldım” hem “bunu da taa alacam” laflarını “işitmeerlär”. Avşamneyin da, pişirip balıkları, geç vakıdadan, dışarda, masa başında konuşêrız, paylaşıp o günün gözäl olaylarını. Şindi 2016-cı yılın Kirez ayın onbiriydi. Taman otpuskanın iki günü kaldıydı. Nicä dä hergün, o günü da erken balaa gittik. Dan erleri henez aarmaa başladıydılar, açan katerı demirledik da, onu uzun iptä brakıp, başladık balaa. Lüzgär may yoktu da kater raat sallanardı Kara denizin ufacık dalgalarında. Katerda

29 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII vardık biz dostlarımnan hem katerın saabisi. Karılar da, nicä herkerä, kaldıydılar kenardan balık tutmasında kısmetlerini denemää. Klöv pek isläädi. Biz etiştirämärdik balıkları çıkarmaa. Ölä azarta girdik, ani yoktu vakıt ne “ilk balık için” buyurmaa, ne da “en büük balık için” kaldırmaa. Bu tempta iki saat gibi vakıt geçti. Gün artık bir-iki karış kadar deniz üstündän kalkındıydı. Balıkçılar hepsicii şendi, şakalarlan atışırdılar hem beklärdilär klöv biraz yavaşasın da “göz perdesini” almaa deyni birär “patroncuk” çekmää. Bölä taa yarım saat kadar sürttü da lüzgär ansızdan döndü. Klöv hemen kesildi. Biz annadık, ani kater erini diiştirdi, ama keyfimiz ölä isläädi, ani karar aldık eni er aaramaa çekedeceykana biraz dinnenmää da bütün balıkçılık adetlerini erinä getirmää. Bu arada Valera dostumun mobilnıy telefonu çaldı. Valera büük bir stroitelnıy firmanın saabisiydi da telefonu 24 saat yanında taşıyardı. “Kim bu taa sabaalendän aarêêr?! İşleri mi yok, naşêy?!” – aarlık için sölendi o da daldı cöbinä. Çıkardı telefonu, baktı ekrana da dedi: “Efendi, bu senin Annuşkan!” Bän suudum. Evdä vardı iki ihtär da fikirim hemen orayı atladı. Valera açtı telefonu da dedi: “Alö!.. Balık tutêrız!.. Çok!” Bu tek başlı dialogu sesleyeräk biraz kendimä geldim. Demeli hepsi ayakta. Valera, dialogu ilerlederäk, dedi: “Burada! Hemen vererim!” – da uzalttı bana telefonu: “Al! Ne sa var, bezbelli?!” Hepsi bakardılar bana. Bän aldım telefonu: “Da, Annuşka! Ne oldu, kızım?” Annuşka titirek seslän sordu: “Mamu neredä?” “Kenarda! Ne oldu?” – genä sordum bän. “Şindi kär aaradı tötä Silvika da söledi, ani mamukayı dolaşmaa uuramış. Mamukada nakoldan sepsis başlamış! Nekadar tez operațiya lääzım. Hem neçin senin hem mamunun telefonnarı kapalı?” “Büün ölä oldu, kızım. Dur, aalama. Mamuna bişey sölämä. Mamukanın yanında kimsey mi yok?” “Yok!” “Annuşka, sän pin maşinana da yollan orayı, Pırjotaya. Nataşa da ko kalsın

30 Todur ZANET evdä! Sän etişincä mamukanın yanına bän bişeylär çözecäm buradan. İslää mi? Mamuna bişey sölämeeriz! Annaştık mı?” “Annaştık!” Telefonun zarädkası yanında olsun hem... para bilersin neredä, al hepsini yanına! Annadın mı?” “Annadım!” “Hadi, öptüm!” – bu laflarlan bän kapattım telefonu da kısadan annattım dostlarıma durumu, sonunda ekledim: “Kayınnaya hemen operațiya lääzım! Düşüniim biraz”. Öbür dostum Vlad dedi: – Hadi, toplanêrız da yollanêrız kenara. Hepsi kayıl oldu, ama bän kestim: – Olmaz! Oli duyarsa kim nelär başlayacek. Taa bir büük problema peydalanacek. Davleniyası kalkacek. Skorıy lääzım olacek. Hepsimiz susêrız. Bän bu işi buradan çözmeliyim: “Valera, var mı nicä Moldovayı aarayım?” – Sän ne?! Belliki! İstediini aara, istediin kadar lafet! – dedi o. Kolay aaramaa, ama açan telefonum gostinițada, hepsi telefon nomerleri da orada. İlk fikirim Rışkanı bolnițasından dostumu Kornelı aaramaa, ama açan telefonunu aklımda tutmêêrım! “Bu elektronikalı dünneydä fikirimizdä bişey kalmêêr, kafa kalbur gibi bişey aklında tutmêêr, hepsi neredä sä yazılı” – çeldi kafamı bir fikir. Ama elektronika dünnäyı da yardım eder – internettän girdim Rışkanı bolnițasının saytına da buldum hirurgiya bölümün telefonunu. Aaradım. “Alö!” – ișittim telefondan. “Bună ziua! (Zamannayersınız!) – dedim. – Am nevoe de chirurgul domnul Cornel. Pot să vorbesc cu el? (Hirurg Korneluya zorum var. Yakışêr mı lafediim Canabisinnän?)” “Bună ziua! (Zamanayersınız!) Acum se pregătește pentru operație! (O şindi operațiyaya hazırlanêr). Da cine sınteț? (Ama siz kimsiniz?)” – sordular telefondan. “Spune-i că Todur găgăuzu este la telefon (Söläyin ona, ani Todur-gagauz telefonda)”. Telefonda sus oldu, sade işidildi nicä trubkayı koydular neyin sa üstünä. Birazdana işidildi nicä kaldırêrlar trubkayı da telefondan işidildi Kornelın sesi: “Noroc, găgăuzu! Ce faci?

31 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Ce nu suna la mobil? (Seläm, gagauz! Ne yapêrsın? Ne mobilnıydan aaramêêrsın?)” “Yaca, sunt în Bulgaria! (Te, Bulgariyada bulunêrım!)” “Iar eşti la pescuit? (Genä mi balaa gittin?)” “Da, Cornelu! (Ölä, Kornel!) Dar a existat o problemă! (Ama peydalandı bir problema!)” “Știu că altfel n-aș apela! (Bilerim başka türlü aaramayaceydın!) Gluma! (Şaka) Zii! (Annat!)” Bän kısadan annattım durumu. Dedim, ani hemen Moldovaya dönecäm, ama o bişeylär yapsın. Adam sesledi, sora dedi: “Kıpırdama oradan hem Oliyä bişey sölämä. Silvika vraç. Herliim durum pek kötü olaydı, babu Verayı çoktan burayı getireceydi. Demeli ki vakıt taa var. Annuşka gelincä işi çözecez. Yaz mobilnıymı. Bendä şindi pek zor hem aar bir operațiya var. Taman iki-üç saat tutacek. Bu arada Annuşka etiştirecek onu burayı getirmää. Bekleyecäm, ama balıkları yalnız imä, bana da kalsın!” “Annaştık!” – dedim bän da kapattım telefonu. Sora genä aaradım Annuşkayı da söledim ne yapsın. Uşak artık yoldaydı. Biraz düşünüp telefon açtıp kayınnaya. Trubkayı birisi kaldırmadı. Tekrar aaradım, ama genä cuvap verän yoktu. Beni fis-fisä almaa başladı. Ne oldu acaba? Dostlarım maamilä-surat balık tutardılar, ama hepsi bana sesirgenärdilär. Vlad sorudu: – Ne yapêrız? – Şindi yapılacek bişey yok! – cuvap ettim bän. – Bekleyecez! Bir da telefona cuvap versä! – Sıkma kendini, – katıldı lafa Valera. – Beki insan kendisi için gitti, bilmeersin! Taa islää, al buyur elli gram. – Canım çekmeer! Bu işi bir çöziim da sora! – dedim da genä aaradım Pırjotayı! Genä uzun zaman trubkayı birisi kaldırmadı. Birazdana telefonda nesa trıkladı da işittim kayınnanın sancılı hem yorgun sesini: “Alö!” “Mamuca, buna ziua! Ce faci? (Mamuka, zamannayersın. Ne yapêrsın?)” – sordum bän. “Of, mor, Fedä! Unde sunteț? Unde Olița? (Of, ölerim, Fedi! Neredäysiniz? Neredä Olița?)” “Suntem în Bulgaria. Ce s-a întâmplat mamuka?

32 Todur ZANET (Bulgariyadayız. Ne oldu, mamuka?)” “Iaca, sora medicala a făcut o injecție și am o nenorocirea! Când viniț? (Te, medsestra urdu bir nakol da şindi zeetlenerim)” “Mamuсa, ascultă-mă. Am vorbit cu Cornel. Acuma vine Annushka. Ea este pe drum. Va duceț la Rışcani, la spital! (Mamuka, ya seslä beni. Lafettim Kornellan. Şindi gelecek Annuşka. O artık yolda. Gideceniz Rışkanıya bolnițaya!)” “Nu vreu! (İstämeerim!)” “Nu aşa cum tu vrei! Va duceți, Cornel va face ce trebue făcut și în acest timp şi noi vom venim! (Diil ölä nicä sän isteersin! Gideceniz da Kornel yapacek hepsini ne lääzım yapsın. Bu arada biz da gelecez!)” “Of, of, nu de arangați!” (Of, zeetlenmeyin!) “Tu pın cınd nu pre mişca şi ține coada!” (Bu arada sän pek kıpırdama da kuyruu yukarda tut!) “Sa țin!” (Tutêrım!) “Hai, te pup!” (Hadi, öperim!) “Şi mamuca pupa pe voi, Fedä!” (Mamu da öper sizi, Fedi!) Bän herkerä kayınnaya şakadan deyärdim “dik tut kuyruunu!” Bunu küüdä artık hepsi bilärdi. Kayınna da üünärdi, ani bu laflar ona kuvet verer. Bän kapattım telefonu da, sansın kendi-kendimä, dedim: “Beklemää lääzım!” Ama bu laflarımı katerda hepsi işitti. “Bekleyecez!” – dedi hepsi da eni kuvetlän, ama bana gelärdi havezsiz, balık tutmayı ilerlettilär. Oldu saat oniki. Bu vakıtta biz üülen ekmää yapardık da, biraz dinnenip, yollanardık kenara. Bu kerä sa, bän yalvardım, ani oyandan bir haber almayınca kenara çıkmayalım, zerä karıma ne deyeciydim, bilmäzdim. Gün artık devirildiydi, açan Valeranın telefonu genä çaldı da oradan Annuşkanın sesi işidildi: “Boba, etiştim. Mamukayı bolnițaya topladım, maşinaya pindik. Telefon aç dostuna karşlasın bizi, zerä mamuka may gezämeer”. “İslää, kızım. Siz yollanın, bän onu şindi aarayacam! Mamukaya sölä kuyru dik tutsun!” “Tutêr, zerä maşinada dizçä erleşti, oturamêêr. Çirkin azmış!” “Annadım. Yollanın, ama yavaşıcık!” Bu laflardan sora hemen aaradım Kornelı.

33 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Aradan sansın bir birbuçuk yıl gibi birbuçuk saat geçti. Bir da telefon çaldı, aarardı Kornel: “Gagauz, seläm! Hepsi islää geçti! Baba Vera molodeț! Dayandı! Ama, bilersin mi, bir gün taa gelmäydi iş büük belaya döneceydi. Kemäädän yarım santim kalmıştı! Şükür etiştirdik, pakladık!” “Saa ol, Kornel! Ne bendän düşer, hepsi olacek! – şen dedim bän. – Bişey şindi lääzımsa Annuşkaya sölä, o çözecek!” “Mêy, gagauzu, mêy! Bey, gagauz, bey! Bişey diil lääzım! Sän benim dostumsun – bu eter! Hem balıkları unutma! Otpuskanızı başarın da ölä gelin. O zamanadan babu Verayı ayaa koyacez!” “Saa ol! Borcumu annadım! Kendini koru!” “Sän da!” – Operațiya islää geçmiş! Şindi var nicä elli gram buyurayım! – dedim bän. – Var nicä üz da buyurasın, yalpak kayınnan için! – dedi Valera da uzattı filcanı. – Hadi, çocuklar, saalık Allaa versin! – dedim da içtim rakıyı. – Oliyä bişey sölämeyin. Eri geldiynän kendim söleyecäm. Bundan sora biraz konuştuk katerın masasının dolayında da yollandık kenara. Karılar artık gostinițaya dönmüştülär, ama, benimkisindän kaarä, hepsicii alış-veriştäydilär. Bän taa odaya girincä karı başladı: – Fedi, bilersin mi, bütün gün kendimä er bulamêêrım. Pırjotayı aarêrım, biri kaldırmêêr. Uşaklar da cuvap vermeer, sansın işitmeerlär! Siz da ne ölä oyalandınız o denizdä? – Pek islää klöv vardı. May beş kazan balık tuttuk. Hepsi yoruldu. – Hadi, aara Annuşkayı, beki sana cuvap verecek. – Oli, ya otur, sana bişey annadacam. Karının gözleri ürktü: – Mamuylan mı bişey oldu? Kiminnän? – Otur, ya sesläa. Hepsi islää. Mamukaya bir ufak operațiya yaptılar. Şindi hepsi islää!

34 Todur ZANET – Operațiya mı? Bendän saklı mı? Evä isteerim! Hemen gideriz! – Ya uslan! Seslä beni – hepsi islää! Bän oturttum karımı da sırasınca annattım hepsini ne oldu bu günün içindä. Sonunda ekledim: – Yalvarêrım, inan bizi. Diil lääzım hemen yollanmaa. Bir gün taa kaldı. Bozmayalım dostlarımızın keyfini. Öbür günä yollanacez, hepsimiz bilä. Orada, mamunun yanında, Annuşka var. Kornel da erindä. Hepsi islää olacek. Bän annadarkana karım durmamayca aalardı. Benim ona pek canım acıyardı, ama yoktu ne yapmaa, zerä hepsini, neyi lääzımdı bu günün içindä yapmaa, yapabildim. – Şindi uslan biraz da aarayacez Annuşkayı. O mamunun yanında. – Siz bana karşı koca bilä annaşmak yapmışınız! – sesi titireyeräk dedi o. – Diil ölä! Seni sevdiimiz için vakıtsız raatsız etmää istämedik. – Ama o benim anam! – Oli, uşaklarda kabaat yok. Küsmää istärsän – bana küs! Onnar hepsi sadecä benim dediklerimi yaptılar. Hem dooru yaptılar! – Doorumu mu?! Bän burada kendimä er bulamêêrım, sän sa bendän hepsini saklêêrsın! – Diil ölä! Sän sora annayacan, ani dooru yaptım. Hepsi dooru yaptı. Seni koruduk. Prost et! – Kolay demää prost et! Mamuylan lafetmää isteerim. – Aarayacam uşaa, ama çeketmä! O ölä da, zavalı, nelerdän büün geçti! – bu laflarlan aldım telefonumu da aaradım Annuşkayı. “Da, boba!” – hemen cuvap etti o. “Mamuka ne yapêr?” – sordum bän. “Evä isteer”. “Yanındaysın mı?” “Yanındayım.” “Şindi mamuna vererim telefonu. Artık sıkma kendini!” – da bu laflarlan uzattım telefonu karıya, kendim da çıktım içerdän.

35 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Bir yarım saat sora döndüm içeri. Karı gücenikti. Arka üstü uzanmıştı divanda da, görmäz bir bakışlan, bakardı tavana. Onun gök maavi gözlerindän durmamayca yaşlar akardı. Bän geçtim yanına da oturdum divanın kenarına. Saa elimnän suvazladım başını: – Oli, hepsi olacek islää! Karı sansın duymardı hem işitmärdi. O hep bakardı tavana. Bän genä savaştım onun bakışını hem duygusunu çekmää: – Hep-si o-la-cek is-lä-ä! O derin çekti soluunu da dedi: – Bilerim, ama bän onun yanında lääzım olayım şindi. Bän sa burada, bölä uzaklıkta. – Uslan, biz duygularımızlan oradayız. Mamu da duyêr bunu. O diil yalnız. Annuşka orada. Hadi kalk, masayı kurdular hepsi bizi bekleer. – Bän imää istämeerim. Sän git i. – Ama imää lääzım. – Sän git. Bän, bekim, biraz sora inecäm... Otpuskanın bitki günü da balıkta geçti. Avşam üstü biz erleştirdik maşinaları da erkendän yattık. Kirez ayın onüçündä da, sabaalen saat altıda, Kişineva yollandık. Artık yoldan aaradık kayınnayı. Gecä islää geçmişti, ama Kornel demiş, ani taa dört gün onu bolnițada tutacek. Ölä da oldu, ama... Karı bütün yol sölendi, ani, etişip-etişmäz Kişineva, hemen gidecez Pırjotaya. Bän bişey demäzdim, sadä kayıl olardım onunnan. Yol biraz uzun sürttü da evä geç etiştik, karannık isleycä çöktüydü. Belliydi, ani Pırjotaya yol yaarına kalêr. Sabaalän erkendän karı dedi: – Fedi, büün senin duuma günün. Kutluca olsun! Avşama dostlarımız gelecek. Hadi bän marşrutkaylan gidiim mamuyu dolaşmaa, sän da kal, karşıla hem ikram et onnarı.

36 Todur ZANET – Nicä ölä sensiz, Annuşkasız? – Nataşa, uşak, sana yardım edecek. Biz da mamunun yanından telefondan kutlayacez seni hem uzaktan yanında olacez. Ha, götür beni “Severnıy”a. Bu durumda bän bilmäzdim ne sölemää, ama annardım, ani, karım bütün gecä, gözünü kıpmadaan, düşünmüş bunu. Onun için, üreeni kırmamaa deyni, teklifinnän kayıl oldum. Erkendän yollandık avtostanțiyaya. Bän aldım bileti, oturttum karıyı marşrutkaya da bekledim marşrutka yollansın. Yavaş adımnayarak yaklaştım maşinama, oturdum ona da telefon açtım Annuşkaya, Rışkanıda anasını karşlasın deyni. Sora çekettirdim maşinayı da taman yollandım – telefonum çaldı. Baktım Kongazdan evdän aarêêrlar. Düşündüm: “Ya bak sän, unutmamışlar, – duuma günümnän taa sabahtan kutlayceklar!” Bu fikirlärlän açtım telefonu: “Alö!” Telefonda Zina bulüydu: “Alö, Todi, neredäysin?” “Kayınnaya operațiya yaptılar da te Oliyi marşrutkaylan oyanı yolladım”. Bulü kesti lafımı: “Todi, mamuya prost! Tez gel!” Bän şaş-beş kaldım! Durguttum maşinayı: “Nicä ölä, bulö?! Skorıyı çaardınız mı?” “Çaardık. Bir nakol koydular, ama umut vermedilär! Davleniyası pek düşük! Sän tez gel!” “Şindi uurayacam evä, bişeylär alacam da yollanacam!” “İslää, ama alatla!” Bän kapattım telefonu. Başımda türlü fikirlär dönärdi: “Ne olêr? Dünnää mı deviriler? Belalar biri-biri ardı üstümää üüşer! Allahım, yardımcı ol, koru hem kurtar!” Yollandırdım maşinayı. Olduu kadar hızlı evä etiştim. Tokatta gazovşçik beklärdi, sçötçii kontrol etmää gelmişti. – Seläm, Todur. Artık üçüncülää gelerim, kimseyi bulamêêrım, – dedi o. – Seläm, İon. Yoktuk. Yazaydın bişey, sora denkleştireceydik. – Yok nicä. Bu meret internetlän bizi baaladılar. Lääzım hem yazayım ne gösterer, hem patredä çıkarıp, yollayım o

37 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII patredi merkezä, – dedi o da benimnän bilä girdi aula. – Sän ne ölä sersemsin? Bişey mi oldu? – Olmadı bişey. Yoldanım. Biraz yorgunum. – A-a-a, büün dinnencän! Bu arada genä mobilnıy çaldı. Baktım – bulüm. “Alö, bulö, ne var!” – sordum bän. “Todi, çıktın mı yola?” “Taa çıkmadım”. “Hızlı çık, zerä etiştirämeyecän, – aalayarak dedi o. – Mamu kendini kaybetti. Skorıy genä geldi, ama bişey yapmadı. Dediler: “Yok ne yapalım. Davllenie yok. Puls yok. Hazırlanın!” Gözlerim yaşlan dolu dedim: “Annadım, bulö!” Bän kapattım telefonu. İon baktı bana da genä sordu: “Bişey mi oldu?” Bän bir laflan cuvap ettim: “Mamu!” “Afet!” – dedi o da hızlı çıktı auldan. Adamın ardına proçkayı kapamayıp, hızlı girdim içeri da kaptım dolaptan birkaç gölmek hem kara kostümumu da hızlı götürdüm onnarı maşinaya. Ne elimdä vardı hepsini astım arkaya. Döndüm aula, kapadım kapuları. Sora indim maazaya da aldım biraz şarap. Onu da koydum maşinaya. Kilitleyip tokatçıı, pindim maşinaya da çekettirip motoru, yollanaceykana dua ettim: “Allahım, sän ileri, bän aardına!” Sora, uzaktan danışıp anama, yalvardım: “Mamo, beklä! Bän gelerim!” Yollandıynan aaradım telefondan bulüyu da sordum durumu. Bulü cuvap etti, ani mamu hep ölä prost, lafetmeer hem kıpırdamêêr. “İvanka mamunun yanında mı? – sordum bän bulüya. – Ya ver ona telefonu”. Telefondan işidildi bulünün sesi: “Na! Todi çiçun!” Sora geldi İvankanın aalaması: “Da, çiço!” “İvanka, aalama! – dedim bän. – Malin seni işider mi?” “İşider, çiço, ama lafetmeer”, – uslanarak dedi o. “Ozaman durmamayca lafedin onunnan” – dedim bän. “Neyi lafedeyim?” – sordu o.

38 Todur ZANET “Neyi isteersin! Masal annat, uşaklıını, bilmeerim, beki düününü, ama annat hem hep bişeylär sor ona. Cuvap vermesä da sor! Kopmasın sendän. İşidersin mi?” – sordum bän. “İşiderim, çiçö, lafedecäm”, – cuvap etti o “Sakın ayırılma yanından. Hiç bir sekunda da brakmaasınız onu yalnız. Annadın mı?” – genä sordum bän. “Annadım, çiço!” – artık raat seslän cuvap etti İvanka. “Te, çıkêrım kasabadan. Tez gelecäm”, – dedim da, kapadaceykana telefonu, ekledim: – Sıkın kendinizi orada”. Taa çıkınca kasabadan başladım basmaa gaza. Spidometr 130 km/saattan aşaa inmäzdi. Savaşardım nekadar tez Kongaza etişmää. Kendimi hiç düşünmärdim, salt mamuyu. Hem dua gibi, may sessiz, hep yalvarardım: “Mamo, beklä! Bän gelerim! Beklä, mo!” Bir da Hınçeştä inärkana canımı fasıl bir sıklet sıktı. Hiç annamadaan, ansızdan, bütün seslän baardım “Báka, brak onu, ba! Álma onu, ba! Yalvarêrım brak, álma, ba!” Bir kıpımdan sora canımdam sıklet kaçtı. Neydi bu bän bilmeerim. Báka 2011-ci yılda raametli olduydu, ama can baalantısı onunnan taa kopmadıydı, bezbelli. Ozaman 2011-ci yılın Kırım ayın 28-dä may genä bölä olduydu. Haber genä telefondan geldiydi. İlersi günü annaştıydım bákaylan, ani o günü gelecäm Kongaza da, oturup, biraz lafedecez hem eni başardıım “Gagauzlar hem Gagauzluk” kinomu siiredecez. Ozaman telefonu kapadaceykana báka dedi: “Todi, unutma o kırmızı şarabından da getirmää!” “Getirecäm, báka!” – cuvap ettiydim bän. Kırım ayın 28-dä, çin sabaalän, alıp maşinaya birkaç şişä kırmızı şarap, yollandım gagauz küülerinä gazetayı daatmaa. Saat ona yakın yaklaşardım Çok-Maydana, açan telefon çaldı da bir selämsız büük batümün karısı, Kati bulü, sordu: “Sän neredäysin?” Bän şaştım – Kati bulü beni aarêr! Çok yıllar

39 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII onunnan ne buluştum, ne lafettim! Ama ozaman, bir şüpesiz, cuvap ettim: “Çok-Maydana yaklaşêrım”. Kati bulü dedi, sansın kesti: “Hızlı dön geeri. Báka can toplêêr!” “Nicä ölä?” – sordum, ama telefon artık kapandıydı. “Polițiya dönmesi” yapıp, yollandım Kongaza. Yol prosttu, ama, buna bakmadaan, basardım gaza. Kafamda bir fikir dönärdi: “Nicä ölä? Avşam lafettik... da te şindi...” Bän istemäzdim düşünmää “ne şindi?!”. Komrattan Başküüyünä çıktıynan canım sıkılmaa başladı. Can sıkıldıkça taa da pek gaza basardım. Maşina neredä sa 160-şa yaklaştı, açan bän ansızdan, çıldırık gibi, bütün güüslän baardım: “Dur, ba! Gitmä, ba báka! Bän gelerim ba!” Da sora, küçük uşak gibi yalvararak, may sessiz dedim: “Beklä, ba báka! Bän gelerim, ba!” Ozaman bän etiştirdim. Aldım maşinadan iki şişä şarabı da hızlı girdim aula. Aulda sade Miti batü țıgara içärdi. Başka biricii yoktu. Seläm bilä vermedän, hızlı girdim içeri. Báka yatardı duvar boyu krivatta, ama artık lafedämäzdi. Onun gözleri kapalıydı hem o aar-aar soluyardı. Köşedä asılı kandil yanardı. İçersi insan doluydu. Yoktu salt kızkardaşım hem kardaşım, ani aşırıda, Ukraynada, yaşardılar. Mamu oturardı bákanın ayakları ucunda da suvazlardı onarı. Bän koydum şişeleri soba üstünä, yaklaştım da aldım bobamın elini – o sıcaktı. Öptüm o paalı eli da dedim: “Báka, bu bän, ba!” O bişey deyämedi, salt kafasının sallamasınnan gösterdi, ani tanıdı beni. Gözlerini ölä da açmadı. Diidim ayakların – onnar suuktu. Çıktım dışarı da sordum Miti batüya: – Katilerä haber verdiniz mi? – Verämedik, onnarın telefonnarına ulaşamadık. – Nicä ölä, ba? – bu laflarlan çıkardım mobilnıyımı da başladım aaramaa Ukraynayı. Telefonnar kapalıydı. Bu arada açıldı proçka da aula girdi kızkardaşım Katüşa. Bizi görüncä gözleri ürktü: – Kim? – sordu o.

40 Todur ZANET – Bákası... Can toplêêr... Etiştirdin... – cupap ettim bän. – Batika, – danıştı o bana, – bän hiç bilmäzdim da. Bän geldim onnnarı dolaşmaa. Kati girdi içeri. Orada hemen bir aalamak kopuştu. Hızlı girdim ardına. – Ya susun, mo! Sessiz aalayın! – üfkelendim bän. Hepsi baktı bana da sustular. Báka hep ölä aar soluyardı. Katüşa onun ellerini suvazlardı. Durumu biraz ilinnetmää deyni, dedim: – E, báka, te şarabı da getirdim, ha kalk, ba! Báka ne sa sölemää savaştı, ama içindän sade bir “mıılamak” sesi geldi. Gözlerim yaşlan doldu da genä çıktım dışarı. Birazdana içerdän şen hem gülmäk sesleri gelmää başladı. “Döndü!” – düşündüm da gülümseyräk girdim içeri. Báka hep o durumdaydı. Kati bulü, şarap şişesi elindä, insannarı ikramnardı. – Bu ne? – üfkeli sordum bän. – Báka can pazarında pazarlık yapêr, siz da buyurêrsınız! Kim izin verdi? – bu soruşlan yaklaştım da alıp bulünun elindän şişeyi koydum onu geeri soba üstünä. – Ne üfkelenersin? – sordu Kati bulü. – Bu şarabı içmäk için getirmedin mi? – Getirdim, ama diil sizä. Bákaya hem mamuya. – Mamu te burada... Báka da te burada... – Etti! – don seslän dedim da genä yaklaşıp bákaya suvazladım onun ayaklarını hem ellerini. Ayaklar buz gibiydi, elleri da suuktu. Annadım, ani vakıt minutlara döndü. Yavaşıcık çekildim kapu yanına da, nicä báka sevärdi, omuzumnan dayandım söveyä. Baktım up-uzun yatan bobama. O can toplamaa savaşardı. Belliydi, ani ayırılmaa hazırlanêr. Ama, açan mamu genä diyärdi onun ayaklarına o, sansın, genä geeri dönärdi. Bu bir zeetti. O zeetä pek zordu bakmaa. Bän üfkelendim:

41 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII – Mamo, brak gitsin, mo! Dürtmä onu! Görmeersin mi, zeetlener! Brak gitsin, mo! Mamu bir aar bakışlan baktı bana, ama bişey demedi. Sadä kalktı da, yavaşıcık, çıktı içerdän. Birazdana mamu geeri döndü. Báka artık can kapusundaydı. Bir da báka geerdi bütün güüdesini, geniş açtı aazını, onun ensä damarları bir parmak kadar şiştilär da o, “haaa” sesinnän, can verip, sündü... Şindi da hiç annamadım nicä Kongaza etiştim. Ayaam hep gazdaydı, ama yolda hiç bir polițiya önümä çıkmadı, hiç bir kötü iş olmadı. Bezbelli, Allahımnan koruyucu Ayozum yolumu açtılar hem saaselem getirdilär burayı. Maşinayı durguttum tokatların yanında da kaçarak girdim aul içinä. İçer kapusu açıktı. Eşiklerin yanında lafedärdilär Miti batüylan Stöpa batü. – Etiştirämedim mi? – seläm vermedään sordum bän. – Etiştirdin, ama... – cuvap etti Miti batü. – Ne ama? – dargın sordum bän. – Kimseyi tanımêêr hem durmamayca kaybeder kendini, – dedi Stöpa batü. Bän yavaşıcık girdim içeri. İçerdä oturardılar Zina bulü, mamunun kızkardaşları Vasila lelü hem Ana lelü. Mamunun başı ucunda, may dayanarak üzünnän mamunun başına hem iki elinin parmakları biri-birinä geçirilmiş, oturardı unuçkası – İvanka. Köşedä yanardı kandil. Masa üstündä da, bir çanak una saplı, birkaç mum tutuşturulmuştu. İçerdä büük sessizlik vardı. Bu sessizlik içindä işidilärdi İvankanın lafları, ani o fisirdeyeräk hem yalvararak, dua gibi, sölärdi mamunun kulaana: “Male, gitmä mo! Kal, burada kal! Sän gidärsän bän birdän ihtärlayacam, male! Sän varkana bän küçüküm taa, mo male! Yaşa, da bän da hep küçücük kalıym! Hep küçücük unuçkan kalıym, male. İşidersin mi beni?” Mamu cuvap vermäzdi da İvanka ilerletti: “Male mo, male mo, bilerim,

42 Todur ZANET ani sän işidersin beni! Sän lääzımsın bizä, mo male. Te hepsi uşaklar da geldilär, Olika da Belgorodtan geldi. Hapsimiz toplandık, male. Hepsi gelecek, mo! Te Todi çiçu da gelecek, mo. Hepsimiz toplanacez, mo! İşidersin mi?” Mamu yatardı arkası üstü pençerä boyu krivatta. Elleri yannarındaydı. Başı pençereyä çevirili. Suratı dışardan gelän şafktan aydınnıktı – üzü soluktu, ama mum gibi diildi, kırmızısı vardı. Onun soluması da görünmäzdi hem duyulmazdı. Oturdum ayakları ucunda, krivada, da aldım mamunun saa elini aucuma. O el ılıcacıktı, ama partal gibiydi. Öptüm onu, ama geeri hiç bir duygu duymadım. Diidim ayaklarına. Onnar – suuktular, ama buz gibi diildilär. Düşündüm: “Gider mamucuum!” Çekip soluumu sordum bulüya: – Çoktan mı bölä? – Te nicä skorıy bitki kerä geldi, hep bölä! – cuvap etti o. – Hiç mi gelmedi kendisinä? – Kimär kerä geler, ama başlêêr öbür dünnäälan lafetmää da sora genä bayılêr, – ekledi Vasila lelü. – Nicä ölä öbür dünnäälan?! – şaşarak sordum bän. – Neyä şaşêrsın? Öbür dünnäälan, – urguladı Ana lelü. Baktım İvankaya. – Ölä, çiço, – dedi uşak. – Bir saat geeri däduylan lafetti. İstemiş onu orayı almaa, ama sora demiş: “Kal taa, Todi brakmêêr!” da gitmiş. – Bilerim, bän taman Hınçeşti inişindäydim, – çekip soluumu, dedim bän. – Neredän bilersin, çiço? – sordu İvanka. – Bilerim, bän bákayı yalvardım. Sora annadacam, – dedim bän. Mamu hep ölä kıpırdamazdı. Kalkıp erimdän, uzandım onun üzünä da başladım suvazlamaa yanaklarını, danışarak ona: – Bän Todi, mo mamo. İşidersin mi beni?

43 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Ama o işitmäzdi hem o sancılı suratında hiç bir kıpırdamak yoktu, sansın hiç duymardı suvazlamalarımı. – Skorıy ne dedi? – oturarak erimä, sordum bän. – Ne deyecek?! – cuvap etti bulü: “Hazırlanın!” – dedi, “Umut hiç yok!” – dedi, “Davleniyası yok, puls yok!” – dedi, “Bizi başka çaarmayın!” – dedi, “Faydası yok!” – dedi. – Hepsinä haber verdiniz mi? – sordum bän. – Verdik, – dedi bulü. – Ama kardaşınnan kızkardaşın yokmuş neylän Ukraynadan gelsinnär. – Nicä ölä yokmuş neylän? – şaştım bän, da, mamunun elini kolvermedään, bir elimnän hemen mobilnıydan telefon açtım kıskardaşıma, Kubeyä. Telefondan cuvap işidilincä, dedim: “Kati, neredäysiniz?.. Taa çıkmadınız mı?.. Neçin?.. Ödünç alın, burada parayı çevirecäm... Kaçarak... Var nicä etiştirämääsiniz!..” Bän taa telefonu kapadınca, mamu, annamayarak, ani biz yanındayız, kimä sa, sadä ona görünenä danışarak, dedi: “Yoksunuz burda biriniz, saaler”. Bän osaat cuvap ettim: “Buradayız, mamo, buradayız. Te Oli telefon açtı sana...” Ama mamu işitmäzdi: “A-ha-ha, ayaklar uyvaşık... A-haha... bir ayaam diil benim...” O çekti elini aucumdan da uzattı onu saa ayaanın üstünä: “Te bu ayak... O – kimin sa... O koydu onu burêy...” Mamu başladı aar-aar solumaa hem aalamaa: “Khê, khê... Bu ayaklar nekadar yayan gezdi!” Sesi çeketti taa pek titiremää. Büük sancıylan hem kendisinä acıyarak, o girişti seslän hem yaşlan dizmää: “Te bu ayak diil benim! Of, duymêêrım. Of! Of! Of!” Burada sesi kesildi da, derin çekip soluunu, o başladı yalvarmaa onu, kimä danışardı: “Ey can, Allahım! Günahkerim, Allahım! Prost et beni. Prost et beni, günahkeri! İsuzum, prost et beni! Panayiyacıım, prost et beni! Sän beni, Allahım İsuzum, pek çok korudun. Sän beni pek çok fikirledin. Sän beni hererdän korudun, Allahım, hererdän korudun...”

44 Todur ZANET Bu laflar, bezbelli, ona zor geler?! O başlêêr tıkanmaa: “Khê, khê...” Aar-aar hem zor-zor soluyêr: “Sän bana, Allahım, göründün, – bän kimseyä sölämedim. Küçücük bir däducuk... Küçücük... Yapêrım stavrozumu da önümdä, ikonanın önündä bulundun. Sora, açan geçtim yatmaa te burdaydı te (gösterer elinnän), te burdaydın...” Soluu kesilmää başlêêr: “Gözlerim görmeer, lafetmedik, ama... Biyaz sakallan küçücük bir däducuk...” İçerdä başka hiç bir ses yok, – hepsinin gözleri mamuda, hepsicii ona sesirgener. O sa, hep ölä aar-aar hem zor-zor soluyêrak, annadêr ona görünenä: “Sora düşümä geldilär. Kimsaydı, hiç tanımadım. Ani görmeycäm hiç, hiç savaşmêêrım. Görmeycäm... Bana Allahtan bölä – kinuyit olmaa...” Bu laflardan sora sesi diişti, da, kendisini inandırarak, çetin seslän dedi: “Allaa beni deneer... O beni denedi. O bana çok iilik yaptı. O beni çok erdän kurtardı. Duşmannardan o beni kurtardı... Uşacıklarıma da saalık verdi. Uşaklarmı da kurtardı, unukaları, praunukaları – hepsini kurtardı. Hepsini... o bana yadım etti...” Burada onun soluu senmää başladı hem dili dolaşmaa çeketti. Lääzımdı bişey yapmaa, ama ne yapacan, açan bilmeersin ne yapasın?! Bän genä aldım anacıımın elini auçlarıma da başladım onu suvazlamaa. Eli hep ölä ılıcacıktı hem partal gibiydi. Geçti gerää gibi vakıt, açan mamu enidän ilerletti annatmasını o görünmeyän kimä sa: “Bän nicä görmeerim, kaç yıl oldu! Bän... Herbir sluşbaya kaldırdı beni... Bän herbir sluşbada oturdum, te orda oturdum... Nicä da bölä oldum, bän her sabaa duamı yaptım, her sabaa da nafra aldım...” Pek aar soluyarak ilerleder: “Uyêêrım, deerim, Allahım, kalkamaycam! O kaldırdı beni! Ayoz da, Allaa da oturduk sobanın yanında. “Babuşka, – deer, – islää, ani uyumamışın! Slujba gidärkana diil lääzım uyumaa. Sora uyu!..” Kaldırdı beni... Bän nafra almadım. Nafra almadaan, klisä salvermedään bän bir da Pazar imedim. Beki, tölä bir musaafir geldi, da ozaman,

45 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII beki, alamadım naframı, ama kalan vakıtta... Gelin geler, deer: “Nafra aldın mı, mo?” Deerim: “A-a-a, almadım! Sän bilersin, ani, klisä salvermedään, bän nafra almêêrım”. Hem da sän, slujba gider, otur da seslä slujbayı. Orda ölmeyecek ne tauk, ne kaz, ne domuz, kim var... Sluşba iki saat tutêr. Açan bitecek sluşba (aar-aar hem zor-zor soluyêr), git ta ver hepsinä. Stöpaa deerim: “İlk çannar çalmaa çeker, sän da mırıldanêrsın: vermää, kuzuları doyurmaa...” Mamu tıkanmaa başlêêr. Sora, yutkunup, üüsürer “Khê, khê...” Zor soluyarak, danışêr: “Näptım, Allahım?.. Açan görmeerim! Sän beni kuvetledin. Sän beni fikirledin. Sän beni saburladın. Sän beni korudun, hererdän... hererdän...” Sesi kesildi. Aar solumaktan güüsü pek kalkınmaa başladı. Birazdana soluu düzeldi da, ona görünenä, kör olduktan sora yaşamasını annatmaa başladı: “Açan başladım, te burêy geldim da pinämeerim. Düşeceydim geeri dooru. Vanuşkaa baardım. Uşak banädaydı, yıkanceydı. Çıktı hızlı: “Naşêy, mo?” Deerim: “Tut beni, düşerim”. “Sän da, male, ne inmişin orêy mo? E, bıktık sölemää sana: te burêy, mo!” “E, ne, näbıym, çocuum, bıktım”. “Ama dur erindä, açan düşecän da, te orada sakatlanacan taa mı islää olacek acı çekmää?” Uşak çıktı banädan, beni pindirdi, getirdi te burêy, oturttu te orda. “Otur burda! Çıkma bireri” – dedi”. Bän suvazlardım mamunun yalpak elini, ani çok kerä benim başımı suvazlardı, da istämärdim kayıl olmaa onunnan, ani şindi bu el partal gibiydi da çatlardım ondan, ani bu durumda yoktu nicä bişeycik yapmaa da çevirmä vakıdı geeri ozamana, açan mamu gençti hem bu el da kaaviydi. Neçin sa aklıma geldi, nicä derin kış vakıdı (biz küçükkenä kışlar derindi hem kürtünnüydü, diil nicä şindi), o kalkardı erken, yuurardı tatlı hamuru da, yakıp sobayı, biz uyanıncak, etiştirärdi fırında pişirmää bizä deyni tatlı buloçkileri. Mamu pek istärdi, ani biz hepsimiz üürenelim da gramotnıy olalım, zerä kendisi yanıktı

46 Todur ZANET ona, ani yazıyı-okumayı bilmärdi. Diil, ani o şkolaya gitmemiş. Şkolaya onu romunda vermiştilär, ama mamu, şufa gibi diri olduu için, üürediciykası onu taa ilk gündän beenmemiş hem o gündä, bir lineyka esabı, yası sopaylan düümüş onun auçlarını, kırıp uşaan canında şkolaya inancı hem sevgiyi. Bu düümäklän sokup onun üreenä büük korkuyu da birtaan mamu şkolaya gitmemiş. Birisi da ona yanı olmamış, zerä kırda çok iş varmış... İki rejimda yaşadıı için, mamu, kendiycesına, hem romuncayı, hem da rusçayı bilärdi. Gagauzçasına da toz kondurêêrım, zerä zengin, Allahı sevän, derin köklü hem küüdä sayılan ayledän olduu eçin, o zenginnii, sevgiyi hem derinnii gagauzçada da korumuştu. Bunnar hepsi aklıma geldi, açan mamu, sansın kendinä geleräk, başladı yalvarmaa: “Vay, gospodi İsuzu Hristoz, iarte-mă, Doamne, păcatele meu. Neçin Allahçıım, soluk tutamêêrım? Soluk kısalêr... soluk kısalêr... Sünerim... Su!.. Su!.. Su!..” Bulü verer kaşıklan su. Mamu, sansın, duymêêr: “Su!.. Su!..” Bulü, diidirip kaşıı mamunun dudaklarına, genä su verer. Mamu, piliç gibi açıp aazını, yutkunêr: “Su!.. Su!.. Su!.. Su!.. Su yok...” – Nicä yok, mo? – danışêrım ona. – Mamu, mo! Ama o işitmeer hem cuvap vermeer. Sade tekrarlêêr: “Su!.. Su!.. Su yok...” Bän danışêrım bulüya: – Bulö, bekim çölmeklän vermää? – Olmaz, Todi, – may sessiz cuvap eder o. – Bunalacek. Bulü becerdi içtirmää ona bir kaç yudum su. Mamu geldi kendisinä. O artık biraç yıl hiç görmäzdi iki gözündän dä, ama şindi çevirdi başını saa tarafına da, sansın görärmiş gibi, derinderin baktı göslerimin içinä da sordu: – Todi, geldin mi, oolum? – Geldim, mamo, – gözlerim yaşlan dolu cuvap ettim bän. – Sän nicesin?

47 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Ama o, benim soruşumu işitmedään, hep ölä derin bakışlan bana bakarak, yutkundu, dilinnän yaladı dudaanı da başladı annatmaa: “Paşu kaku, Komratta, zvonit ederlär: söleyäsin İvankaa, alsın izvor suyu, pınardan, da gelsin. Aldım, gittim, etiştirdim, verdim... Orada su kolonkadan diil lääzım... İzvor suyu, pınar suyu...” Sesi hem soluu kesiler. Mamu çekti elini aucumdan, koydu onu ayaklarının üstünä, çevirdi kafasını hem bakışını hep ayaklarına dooru: “Of! Of! Te bu ayaam! Te bu ayaam! Kim sa koymuş bu ayaa burayı?!” Aar-aar soluyêr: “Zor, pek zor! Pek zor!..” Belli, ani ona pek prost. Odada hepsicii çekerlär soluklarını. Mamu başlêêr üstünü düzeltmää hem başını doorutmaa. Bän danışêrım ona: – Hep düzünersin! Mamu, iki elinnän düzelderäk çemberinin yannarını hem uçlarını, deer: “Düzeerim başımı. Başım düzük olsun!” Sora, genä çemberini doorudarak, dedi: “Olsun tölä... tölä olsun...” Biz annêrız, ani o annadêr nicä giidirmää onun ölüsünü. – Dartın... Mari İvanka, – danışêr unuçkasına, – burdamısın? – Burdayım, male, – cuvap eder o. – Başımı benim dartın gözäl. Tutun iki kişi da otursun benim başımda... êh-h-h... êh-h-h... êh-h-h... Çıkacek dädun bana karşı orada. O şindi yok taa, ama gelecek o... Of... of-f-f... of-f-f... of-f-f... of-f-f... of-f-f... Hepsimiz sessiz aalêêrız, mamu ilerleder sözünü: “Çemberin altından biyaz modamın gergefi görünsün. Çemberim olsun te o pembä çember, ani siz, Todi, baaşladıydınız. Koftam da pembä olsun, ama çemberlän uysun. Fıtanın cöbünä tantelili basmamı koyasınız. Ayaklarıma sadä terlik giidirin...” Sora danışêr bulüya: – İşidersin mi, gelin? – İşiderim”, – yaş arası cuvap eder bulü. – Ana nerdä? – sorêr mamu

48 Todur ZANET – Burdayım, kako, burdayım, – cuvap verdi Ana lelü. – Vanuş maşinaylan getirdi, benim gözäl kakucuum. Aar seslän mamu deer: – Gözäl kakun gider... Of... of-f-f... of-f-f... Geldi Ligor uyçuların İlena, oturdu üç saat... “Bulö, biz nekadar burêy uuradık! Pek çok biz burêy geldik, – sän hep bizi güleräk karşladın”. Geldi Varçika: “Bulö, sän bizi güleräk karşladın. Seläm yolladılar Vasila da, İorgița da. O taa da deer: “Götüräsiniz bulüya seläm! Biz orêy nekadar uuradık, bulü bizi güleräk karşladı”. Oturdular da lafettik... êh-h-h... êh-h-h... êh-h-h... Mamunu soluu kesiler da o başlêêr tıkanmaa: “Hêêê-haaa!.. hêêê-haaa!.. hêêê-haaa!.. Küpeleri gelinä adêêrım... O beni pek baktı... hêêê-haaa!.. hêêê-haaa!.. Neçin, Allahım, birdän beni kestin? Neçin, Allahçıım?.. hêêê-haaa!.. hêêê-haaa!.. Aldın hepsini iştän... hêêê-haaa!.. hêêê-haaa!..” Sansın kendisini kabaatlı bularak, o zaametlär için, ani yaptırmış evcimannara o günü, mamu savaşêr annatmaa bu günü, aklımızda kalsın deyni: “Bu sabaa kalktım. Yıkandım. Duamı yaptım. Nafracıımı aldım. Geçtim, yattım. Uyumuşum. Uyumuşum... Altımıydı, edimiydi, sekizmiydi? Getirdilär imää... hêêê-haaa!.. hêêê-haaa!.. Şekerlän yapmış, getirmiş... İstedim, nestä, limon istedim... Getirdi... Şekerlän yapmış... İstedim kırmızı patlacan... Getirdi... Geldi aldı, deer: neçin imemişin, mo? Deerim: e, iycäm sora. Yattım, uyudum. Geldi Oli (unuçkası): “Mali mo, näbêrsın?” Deerim: islää, kızım. Saat kaç? Deer: “Onbir”. Deerim: uyumuşum. Deer: “E, sän da naşêy yapacan, kalktıynan?” E, kalktım, çıktım hayada, iki kerä gittim. Kafam döndü. Geldim, yattım, kalktım. Te burda dii, te (gösterer başının saa yanını). Pro-o-ost. Baardım Zinaya. Geldi Zina: “Naşêy, mo?” Deerim: Prost! Gelsin skorıy. Deerim: skorıyı çaar. Bendä diil davleniye. Bän, açan davleniye, acıyer kafam hem serțam. Stöpa geldi: “Gelsin skorıy, gidiym, söliim da, zerä sora olêr kabaat”. Deerim: sölä. Zina diiştirdi beni. Ne, dört kerä diiştirdi”.

49 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Belli, ani ona pek zor lafetmää hem güüdesini başladı sancılar kaplamaa, ama canı isteer etiştirsin hepsinä annatmaa nicä baktılar onu bu evdä oolu, gelini, unukaları hem unuçkaları, unuçkaların güveeleri: “Vay! Bu sabaa diiştirdi, temen diiştirdi... haaa!.. haaa!.. Vay, Allaam!.. vaaa!.. vaaa!.. diiştirdi... vaaa!.. vaaa!.. haaa!.. haaa!.. oof, oof, oof... oo-ha-haa... oo-ha-haa... oo-ha-haa... Deerim: bana prost, bana prost! Kesti kuvedimi da, vsö!.. Ayaklan gidämeerim. Deerim: bakın, sesetmeyin kimseyä. “E, neçin sesetmeyelim? – deer Stöpa. – Sän ne?!” êhh... êhh... “Alış, – deer, – onnar sana küsmeycek, ani gelmedilär...” êhh... êhh... êhh... êhh... êhh... Baktılar... Baktılar. Kirli gezdirmedilär, hiç. Aaç gezdirmedilär. Susuz da hiç... êhh... êhh... êhh... Deerim: Zina, ver bana sabaalen bir kerä imää. Bana verdilär, bän idim. İdim da, içtim da. Ne içtim, bana da verdilär. Valika (unuçkası), ötöö gün uşaan den rojdeniyasıydı. Almış zefir, uşak, bir parçacık sucuk. Aldım zefirin yarısını, ama sucuk istämeerim, deerim: saa ol, ani sayêrsınız! Saydılar. Geldilär: “Male, drasti, uşaa komka verdirdim”. Valädan sora Stöpa (Valänın kocası) geldi. Açan uşak oldu e, getirdilär, aldılar. Deerim: saalık Allaa versin da, Grişkanın düününä bän da etişiim! O Stöpa!!! Sorêr: “Male, kaç yaşındaysın?..” êhh... êhh... êhh... êhh...” Mamu başlêêr tıkanmaaa. Ellerinnän güüs taftasında göstereräk: “Te bralarım sıkılêr, te... Te bralarım sıkılêr... Te bralarım sıkılêr... Te bralarım sıkılêr... haa-hêêê... haa-hêêê... haa-hêêê...” Belli, ani onu naşeysa pek zeetleer. Zeetleer o, neyi o şindi görer, da isteer onu biz da görelim, ama biz görämeeriz. Mamu saa elinnin aucunnan başladı yavaşıcık suvazlamaa çenä altında güüs taftasını. Birazdana onun soluu düzeldi: “Benim bobam açan öldü e, öldü kendindän, benim baçim. Benim baçim öldü kendindäydi. Hiç umut etmedik, ani o ölecek. Hem lafetti taa can çıkınca. “Burda, – deer, – lelülär, batü da pençerä boyunda”.

50 Todur ZANET Mamu da deer: “Ölecek”. O da işitti. Deer: “Neçi, mari? Neçi? Bän tanıyêrım kendimi, mari! Darsıdısaydınız, siz gidin, varsaydı işiniz!” Tölä, lafedä-lafedä, kesti lafı da iki minutta gitti da”. Bu fikirlär hem laflar mamunun kuvedini aldı. O genä aar-aar soluyardı: “Êhêhêhê... êhêhêhê... êhêhêhê... êhêhêhê... Ama o genç öldü... êhêhêhê... elli dört yaşındaydı... êhêhêhê... êhêhêhê... êhêhêhê... êhêêê... êhêêê... êhêêê... of... of... of...” Mamu genä istedi su, ama açan bulü verdi ona bir kaşık su, o yutkunamadı da su aktı aazın yannarından. İvanka sildi malisinin yanaklarını hem çenesini. Mamu, aar soluyarak, ilerletti: “Başladım yutkunamamaa... yutkunamêêrım... êh... êh... êh... kendimdäykan... êh... êh... êh... nicä lafetti bobam taa can cıkaceykan... êh... êh... êh... Mamu lafetmedi...” Nesaydı aklına getireräk, yavşıcık dedi: “Mamu... mamu... mamu... mamu...” Sora bizä nasaat ederäk mi, osa kendisinin dooru fikirlerini urgulayarak mı, ilerletti: “Mamuyu sa gördülär, ani var... Mamu, mamu, – deerim, – beni nicä bakêrlar, mamu! Bakılmadın, mamucuum, bakılmadın! Beygir damında da öldün, mamucuum... êh... êh... êh... Te artta ne olêr?.. Uşakları hepsicii, Miti ölä, Paşi – kocasınnan ayırık... Yanka gitti... Zavalı genç Nüklay genç gitti... İvanka geldiidi burêy uşaklan. Verdiidi bir kila süt, İvanka. O da verdi manka, manka bendä yoktu... of... of... of... Bukadar sevinärdi hepsi. E, hep kalacek biri yalnız. Paşu da sordu beni çok...” Pek zordu bakmaa nicä düülärdi hem zeetlenärdi anacıım, nicä aar gelärdi ona bu fikirlär hem annatmalar. Bölä işä korkasın bakmaa da, – burada sa canını param-parça edän bir aarlık zeetiydi, ondan, ani te, önündä, bir kuvetsiz, zeetlerä karşı koymaa savaşêr sana okadaradan yakın hem paalı bir insanın – senin anan, ani seni zeetlär içindä bu dünneyä getirdi, sana can verdi, seni, ateştän sudan koruyup, bir buka ettän büüttü, haşlamadı, yakmadı, korudu... Da te, şindi, o İnsan, o Ana, o Can, senin gözlerinin önündä, ecel kapusuna yaklaşıp,