Can pazarında - 100

51 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Can kantarında düüler, – sän sä yok nicä bişeylän ona yardım edäsin. Acı hem acıdıcı bir iş... İçerdä hiç bir fışırtı da yoktu. Mamu susunca içersi sussuzluktan ötmää başladı. İçim cınnardı. Gelärdi, ani kendimcä düşünmelerimi bu sussuzlukta hepsi işidärdi. – Hepsi burda mı? – kesti sussuzluu mamunun may sessiz soruşu. – Hepsi burda, mo, – bir selän cuvap ettik Miti batüylan bilä. – Katilär da mı geldi? – sordu mamu. – Taa gelmedilär, mo? – cuvap etti bulü. – O ne sanêr, bän onu taa çok mu bekleyecäm? – zor yutkunarak, kendi-kendisinä gibi sordu mamu da, ellerini yannarına uzaldıp, başını genä pençereyä dooru çevirdi. İçerdeki sussuzluk sansın taa da sussuz oldu. Biz bulüylan göz-gözä geldik, ama bilmärdik bu soruşa ne cuvap etmää hem yoktu nicä da cuvap vermää. Annadık, ani onu sadä Katileri beklemesi tutêr bu dünneydä, brakmêêr ayırılmaa bizdän. “O kendisini sıkêr, sade Katilär için, – düşündüm bän hem, bezbelli, içerdä bulunannar da. – Başka türlü çoktan süneceydi hem Can pazarına verileceydi... Ama bu diil lääzım olsun!” Bunu annayınca, aar hem sancılı baskıylan, aklıma geldi o gün hem gecä, açan raametli olduydu benim pek sevdiim hem beni, bekim, taa da pek sevän paalı Kati malim. Yıl bin dokuzüz etmiş dokuzdu. Malim artık bir yıl yatalaktı – hiç döşektän kalkmazdı. Bän taa studenttım, ama karar aldıydım evlenmää. Gagauz adetlerinä görä, báka, mamu hem soy senselä, Troița günü dünürlää gidip, istedilär bana kızı da, kayıllık kablettiynän, düünümüzü güzä, Ceviz ayın irmisekizinä, yapmaa annaştılar. Vakıtlar zordu. Para pek bol diildi da düşündüm, studentlik oträdına gidip hem biraz para kazanıp, anaylan-bobay düünüm için katkıda bulunmaa. Ama gitmedään öncä dolaştım maliyi.

52 Todur ZANET Etiştiynän evä doorudan gittim malimin yanına. Evin dış kapusu da, malimin oda kapusu da ardınadan açıktılar. Sineklerdän korunmaa deyni, onnarda tantelili perdä geriliydi. Girdim içeri. Mali arka üstü ktivatta yatardı. İçercii pak hem temizdi. Bu odada yatalak insanın var olmasını annaardın sadä biyaz üzlü yastıın ütündä malimin kurumuş simasından hem uşak boyu güüdesindän, ani çeneyä kadar örtülüydü bir incä çarşaflan. Mali ayaktaykana da hep ölä küçücüktü hem kurgaftı, ama şindi heptän küçülmüştü. O uyumazdı. Gözleri tavana bakardı, ama, beni kapuda esap alınca, bakışını bana dooru çevirdi. Taa girincä içeri seläm verdim: – Zamannayersın, male! – Kebetayersın, oolum! – garip hem yavaş bir seslän cuvap etti o. – Hoş geldin, sefaa geldin! – Seni hoş buldum, male! – dedim bän da, alıp onun buruşuk elini, öptüm onu. Sora da suvazladım malinin yanaklarını da, iilip, öptüm onnarı da. – Sana karşı kalkamadım, Todi, – gözleri yaşlan dolu dedi o. – Yoldan yorgunsun, otur te o skemneyä. Kim geler beni dolaşmaa, hepsi orada oturêr. Skemnä erinä, bän oturdum krivadın kenarına da dedim: – Male, afet beni, ama sän bukadar vakıt yatalaksın, içerdä sä yatalak insana hiç kokmêêr da. Mali gülümsedi, onun yanakları pembeleşti da, şindän sora, taa şen bir seslän cuvap verdi: – Bakêrlêr, Todi. Saa olsun o gençicik gelin Zina, vakıdında altımı diiştirer, paklêêr mındarlıkları, benim hepsi giisilerimi yıkêêr. Bekim, o insancık iiriner bundan, ama hiç bir kerä da göstermeer. Saa olsun. Te, görersin, içersi pak, temiz. – Görerim, male, görerim, – dedim bän. – Dışardan girersin hiç bir fasıl koku da yok. – Büük kısmet düştü Stöpa batüna, – sevinmeliklän dedi o. – Çalışkan hem mıkayet insanı aldı. Uyêrlar da. Siz näbêrsınız?

53 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII – Biz mi? – ansızdan soruştan bän toparlayamadım kendimi, zerä kendim için “biz” lafına taa sınaşamadıydım. – Siz. Sän hem Oli, suvatular, – annayp beni, hemen yardıma geldi benim akıllı maliciim. – Biz... biz islääyiz, male. Oli sana seläm yolladı. – Saa olsun yollayan da, getirän dä! Sana da islää gelin düşecek. – Ey, male, – kızardım bän. – Ölä, ölä! O uşak taa, ama açılacek, – bakıp göslerimä, dedi o. – Te, düünä hazırlanmaa başladık: üzük, steunuzluk, o, bu. – İslää. Bu islää iş, – sansın genä senik seslän dedi o. Bän bilmäärdim nicä ilerletmää lafımı hem açıklamaa ne yalvarmaklan geldim ona. Sora dedim: – Bän, male, te, isteerim iki aya studentlik oträdına gitmää, taa Murmanska. Düün için biraz para kazanmaa. – İslää düşünmüşün, Todi, – sevindi o. – Bu zor vakıtta ananabobana bu büük yardım olacek. İki düün sıravardı yapmaa onnara biraz aarca gelecek. – Ölä, male, ama düünädän taa dört ay var. Mali keskin bir bakışlan derindän baktı gözlerimä da, sansın annayarak fikirlerimi, dedi: – Dört uzun ay var, Todi, ama sän bişey düşünmä, hepsi islää olacek. – Bilerim, male! Ama genä dä, bişey olarsa lääzım olacek ertelemää düünü, – bän yavaşıcık suvazladım onun elini da, sıkıp kendimi, başardım lafımı. – Dört ayın adı var, male. Pek isteerim sän taa çok yıllar yaşayasın, ama sän artık bukadar vakıt hiç kalkmêêrsın, Allaa korusun, bişey yapmaasın... – Korkma, oolum, – raat bir seslän dedi o. – Korkma! Kendimi sıkacam. Sän raat git da bak işinä. Hepsi olacek islää. Görecän. – Saa ol, male! – dedim bän da, iilip, genä öptüm onun yanaklarını. – Seninnän göz-gözä lafettik, isteerim bu aramızda kalsın, male.

54 Todur ZANET – Aramızda kalacek, Todi, – dedi o da gözleri çımkırdı ölä, nicä çımkırardı her kerä, açan o bişey yapmaa deyni kendi başında kesin kararı alardı. Biz taa biraz lafettik da sora ayırıldık. Aradan dört ay geçtiinän, düünä etiştik. Biz Kişinevda yazıldık da, Mani lelünun evindä kısa bir düün konuşundan sora, eni gelin hem güvää, üstümüzü diişmedän, Kongaza yollandık. Kongaza etiştiynän, bizä karşı çıktılar mamu, báka, Stöpa batü, Zina bulü hem da... Kati mali! Bän şaşırdım! Beki hepsi şaşırdıydılar, ama bän hepsindän pek şaşırdım – mali ayaktaydı! Düündän sora, sabaalän, gagauz adetlerinä görä, eni gelin lääzımdı erken kalksın da, bulaşıkları yıkayıp, etiştirsin kıırmaları yazmaa hem pişirmää. Belliki, bu iş zor bir işti, ama adet var adet! Bän bunu eni gelinä taa ileri annattıydım da biz, bizä görä çin sabaalän kalkıp, çıktık dışarı. Dışarda sa gün artık gerää gibicä, may bir karış, kalkınmıştı. Aulun ortasında, küçücük skemneciklerdä oturarak hem aralarında yavaşıcık neyi sa lafederäk, babu Paşu (mamunun anası) hem Kati mali (bákanın anası) yıkardılar bulaşıkları. Onnar ikisi da, bana görä, hiç babu diildilär, zerä körpä kızçazlar gibi küçücüktülär hem, bakmadaan ona, ani giimniydilär kara rubalara (kara aaçlıın kurbannarına hem kara kahırlarına yas izi) üzlerindä büük şennik hem sevinmelik vardı. – Kolay geläyin, mari gelinnär! – seläm verdim bän. – Allaarozolsun! – ikisi da bir seslän selämımı aldılar. – Uyandınız mı, guguşlar? – sordu babu Paşu. – Uyandık, – taa semeli gözlän bakarak hem kızararak cuvap etti eni gelin. – Biraz geç kaldık, ama... – Yok bişey, gelin, – dedi Kati mali. – Biz da gençiciktik, sizi islää annêêrız. – Te gençliimizi hem düünnerimizi aklımıza getireriz, – ek-

55 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII ledi babu Paşu. – Biz da, kart babular şansora, hep okadar geceleri uyamêêrız, dedik iki suvatä birliktä bulaşıkları yıkayalım. – Ölä, suvatä, – kayıl oldu mali. – Ço-o-oktan biz bölä oturmadık hem lafetmedik! – dedi babu Paşu da ekledi. – Hadi, Todi, eni güvää olarak, yıkram et bizi, Oli da getirsin bişey, tuzlanamaa. – Sän ne, suvatä! – dedi mali. – Çin sabaalän mi içmää başlayacez? – Yok bişey, suvatä! – dedi babu Paşu. – Bişey olmayacek. Gençlär için hem bizim gençliimiz için biräricik buyuracez! Kim biler taa nezaman kısmet düşecek?! Bän kısmettän hem sevinmeliktän çömeldim da, sarıpılıp, öptüm benim bu paalı insannarımı. Sora, getirip çölmää, döktüm onnara birär filcancık şarap, eşim Oli da ikramnadı onnarı birär parçacık kıırmaylan, ani, onun erinä, yazmıştı hem pişirmişti Zina eltiykası... Düünün üçüncü günündän sora, mali gene döşeklerä düştü da, birtaan hiç kalkmadaan, irmi beş gün sora, Canavar ayın irmisindä, sündü... O günü cumêrtesiydi. Sabaalendän, kardaşımnan ikimiz yollandık Kişinevdan Kongaza evi dolaşmaa. Bütün yol avtobusta pek şendik hem nelerä sa hep “kah-kah” gülärdik. Hep ölä şen da evä etiştik hem güleräk aula girdik. Aul içindä bir dargınnık vardı. Büük evin eşiklerindä durardılar báka hem batülar. Hepsinin suratları sarkıktı. Bizim şen selämızı, alıp, cuvap ettilär, ani maliyä pek prost hem o aaret kapusunda düüler. Hızlı girdik içeri. Malinin odası insan doluydu: mamudan hem bulülardan kaarä burada vardılar malinin kızları Ana nuna, Doçi țața, Mani țața hem büük gelini, Miti çiçunun karısı, Kița bulü. Yoktu sadä Miti çiçu kendisi. Kimileri çiiz sandıının üstündä oturardılar, kimileri da skemnelerdä. Köşedä asılı, taman malinin başı ucunun sol tarafında, yanardı kandil. Biz

56 Todur ZANET seläm verdik, ama mali selämımızı alamadı hem bizi tanımadı. O artık kimseyi tanımazdı, bezbelli, sade cannan buuşardı. Belliydi, ani ona soluk etişmeer, zerä oda kıstaftı hem, burada bulunan insannarın beterinä, içerdä solumaa zordu. Bän danıştım soy senselemä: – İçerdä soluk etişmeer! Birazınız dışarı çıksanız, islää olacek! Ana nuna, malinin ortanca kızı, sert dedi: – Taa etiştirämedi gelmää, artık izin verer! – Hadi, mari kirața! – bana arka oldu Kița bulü. – Çıkalım biraz dışarı, mari. Bundan sora, Ana nunadan kaarä, hepsi çıktılar: kim hayada, kim aul içinä. – Çoktan mı? – sordum Ana nunaya. – Gecedän beeri, – cuvap etti o. Benim gözlerim yaşlan doldu da, duyarak, ani şindi başlayacam aalamaa, hızlı çıktım dışarı. Ardıma kardaşım da çıktı. Aul içindä – kim neredäydi. Karıların birazı geeri döndülär. Birazı neyi sa aralarında lafedärdilär: bezbelli gelecek ölüyü gömmäk sıralarını?.. Bän ikidä-birdä girärdim içeri, ama mali iileşmäzdi. Avşam üstü o heptän prostlaştı. Başladı aar-aar solumaa. Karılar hepsi malinin yanından ayırılmardılar. Biz, adamnar, hayatta ayakta durardık da, kuvetsizliktän, sadä yumuruklarımızı sıkardık. Saatlar geçti, ama mali ne can verärdi, ne da geeri dönärdi. Belliydi, ani son adımı yapmaa o hazırdı, ama bir türlü onu yapamardı – nesa onu bu dünneedä taa tutardı. İsleecä karannık oldu, ama bişey diişmäzdi: mali hep cannan buuşardı. Gecä saat onu geçtiydi, açan Ana nuna açıkladı onu, neyi biz hepsimiz açıklamaa korkardık. O dedi: – Mamu can verämeer, zerä hepsimiz toplanmadık onun başına. Miti batü neredä? – sordu o Kița bulüyä. – O büün smenada. Sadta. Bekçi o, – sansın kabaatlı seslän cuvap etti Canabisi.

57 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII – Mamu can vermää savaşêr, o da almaları mı bekleer?! – dedi Ana nuna da ekledi – O almalar bireri cendem olmayacaklar! Todi, gidin da çaarın onu, be! Biz, kardaşlar, çıktık aul içinä. Gecä ay-aydındı! Stöpa batünun vardı koläskalı bir aar motoțiklası “K-750”. Bän dedim: – Batö, bän, alıp motoțiklanı, güdecäm da getirecäm Miti çiçuyu, ba! – İslää! – kayıl oldu o. – Ozaman açın tokatları! – dedim bän. Onnar açtılar tokatları. Bän da, pinip motoțiklaya, yollandım Svetloe tarafındakı kolhozun meeva sadına. Lääzım sölemää, ani Miti çiçu nicä pek girgindi, ölä da pek şakacı bir adamdı. Bu şakacıklarlan o yaşamasında çok belalı işleri geçirdi. Cengä da, romun armatasınnan, girdi. Orada da büük, titsi hem kannı cenk işlerindän girginniklän geçti hem diri kaldı hem da, beki, şakacılıı da kolayını verdi o cenktän diri hem yarasız geeri dönsün. Miti çiçu, Allahtan kaarä, kimseydän korkmazdı: ne diridän, ne ölüdän. Çok yıllar, storoj işleyip, tek başına kalardı kırların tepelerindä, baalarlar hem başçalar içindä, fermalarda. O askerlik becerikliini hiç bir kerä da unutmazdı. Bordeydä yada bekçi odasında gecelämäzdi. Saklanardı başka bir kuytu erdä da devletin varlıını beklärdi. Şindi da, etiştiynän sadın ortasına hem motoțiklanın farasınnan aydınnadıp bordeyi hem biri-biri üstü dizili yaşçikleri, çiçuyu birerdä görmedim – sade boşta olan iki köpek üstümä salardı. Ama, bana geldi, ani onnar da salardılar üfkesiz – ekmekleri için. Durgutuum hem sündürdüm motoțiklayı, ama motoțikladan erä inmedim, farayı da sündürmedim. Köpeklär sustular. Saasola çevirip rulü, olduu kadar aydınnadardım önümü. Çiçu birerlerdä yoktu. “Çiço! – baardım bän. – Çico, bän Todi, ba!” Bir da arkamdan, may kulaamın yanında, işittim onun sesini: “Ne okadar baarêrsın?” Bän dapturu geldim da, hızlı inip motoțikladan, sordum:

58 Todur ZANET – Nezaman, yaklaştın, ba çiço?! Hiç duymadım da! – Hiç duymayacan da! – cuvap etti o da ekledi. – Senin gibi kaç gecä musaafiri geler, bän hepsinin önünä birdän çıkaydım, bekim, çoktan bu dünnääda da olmayaceydım! Bän bişey demeyincä, o sordu: – Ne geceleri gezersin? – Çiço, mali cannan buuşêr, ba. Sän yoksun onun yanında – o da can verämeer. Te geldim seni bizä almaa. Çiçu susardı, sansın neyi sa esaplardı, ama bän görmärdim onun üzünü da annayamardım susmasının beterini. Sora o dedi: – Deersin, ölmedi mi taa?! Ozaman bän gelincä ölmeyecek! Ya çek koläskayı te o yaşçiklerin yanında da boşalt ona bir kaç yaşçik alma. Bän şaştım buna da dedim: – Alma mı?! Mali can verer! Seni bekleer! – Korkma, ölmeyecek! Bekleyecek, – cuvap etti o. – İki minutta bişey olmayacek. Hadi çek ta üklet, dedim e! Bän da tüfää saklıym da gidecez. Bän annadım, ani almaları ükletmeyincä, geeri yola çıkamayacez. Çektim motoțiklayı yaşçiklerin yanına da aktardım koläska içinä üç büük yaşçik alma da örtüüm onu. Bunu taa başarmayınca hızlı geldi çiçu, açtı koläskanı örtüsünü da batareyaylan baktı nekadar alma orada var. – Oyuncak mı olnêêrsın? – sordu o. – Ya dök orayı taa birkaç yaşçik, dolsun! – Ama, – istedim buna karşı demää. – Amalama, – gülümseyeräk kesti lafımı çiçu. – Bu motoțikla kuvetli, çekecek. Bän doldurdum koläskayı, örttüm onu da dedim çiçuya: – Çiço, hadi ilktän bizä gidelim ba, da sora sizä götüriym bu almaları. Çiçu gülümseyeräk dedi:

59 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII – Bu almalar sizä. Hadi çekettir motoțiklayı! Bän çekettirdim motoțiklayı da erleştim erimä. Çiçu oturdu arka sideniyaya da biz yollandık bizä. Açan etiştik evä orada bişey diişilmemişti. Çektim motoțiklayı aul içinä da çiçuylan girdim içeri. Mali hep ölä aar hem hızlı soluyarak zeetlenärdi hem hep ölä hepsicii dolayanında beklärdilär. Bizi görüncä, Ana nuna dedi: “Mamo, te Miti batü da geldi, mo!” Sansın sesirgeneräk bu laflara, mali yavaşattı solumasını, onu güüdesi raatladı, üzü da aydınnandı hem şıladı, sansın. Ama bu sadä birkaç kıpım sürttü. Mali ansızdan gerdi bütün güüdesini, biraz direşti da, geniş açıp aazını, can verdi. Bu kıpımda kandilin şafkı oynadı, sansın onun yanından yukarı dooru ne sa geçti, esip kandilin yalınına... İçerdä bir aalamak kopuştu. Kimileri sessiz aalardılar, kimileri – dizeräk. Birazdana hepsi başladılar dışarı çıkmaa hem evlerinä daalışmaa – lääzımdı ölüyä hazırlanmaa. Açan may hepsicii daalıştı, báka dedi: – Lääzım malini küçük evä geçirelim da orada ölüsünü yıkasınnar. Hadi alalım bir çarşaf da yapalım bunu. Bän, aalayarak, danıştım ona: – Báka, mali kırk kila kadar kalmış, bän onu orayadan kucaamda taşıyacam. – Todi, – dedi báka, – sän var nicä onu kaçırasın, zerä ölülär aarlaşêrlar, oolum. – Kaçırmayacam, báka, – kendimi inanarak, dedim bän. – O şindi tüü gibi, bo. Bu laflarlan, saa elimi malimin ayakları altına geçirip, sol elimnen da arkasından kaplayıp, enikunu kaldırdım onun ölüsünü, da, yavaşıcık çıkıp dışarı hem inip eşiklerdän, yollandım küçük evä dooru. Bakmadaan ona, ani ozamannar bän sambo güreşini yapardım hem her sabaa, saat dörttä kalkıp, gimnastika erinä, dvornik olarak, sokakları süpürärdim hem

60 Todur ZANET kendimi kaavi sayardım, adımnadıkça malinin ölüsü aarlaşardı. 5-6 metra geçtiinän, aarlıktan başladı ellerim titiremää. Sıkarak dişlerimi hem taa adımnayarak, danıştım bákaya: – Báka, sän dooru söledin, – o aarlaşêr. Hızlı açın kapuyu, etiştiriim pata koymaa. – Dedim ey, – kapuyu açarak, dedi báka. – Yavaş, bak kaçırmaasın. Bän hızlandırdım adımnarımı, eşiklerdän pindim sundurmaya, da, enikunu geçip kapudan, koydum ölüyü pat üstünä. Bakmadaan ona, ani malimin arlıı artık kucaamda yoktu, – o aarlık geçti üreemä, taa da pek aarlaştırıp onu. O aarlık otuz edi yıldan sora hep da üreemdäydi... Şindi da, bakarak nicä buuşêr mamu, düşündüm: “Bezbelli, hepsi yakınnarı yanına toplanmayınca, bir insanna can vermää pek zor. Ölä oldu maliylän da, bákaylan da, da te, şindi...” Hızlı kuudum içimdän bu fikirin sonunu da, çabuk çıktım dışarı, dua ederäk: “Allahım, yalvarêrım, bekim günaa girerim, ama oyala o Katileri da ko yaşasın benim paalı hem gözäl anacıım! Lääzım sa, kapa onnarın yollarını, da mamu diri kalsın. Prost et, Allahım!” Üräämnän annardım, ani lääzım nekadar tez getirtmää aşırıdan o kardaşımnan kızkardaşımı, ama canımnan da duyardım, ani lääzım oyalamaa onnarı. Sıkıp kendimi, genä onnara telefon açtım: “Kati, neredäsiniz, mari?.. Tamojneyä mi? Angı tamojneyä?.. İkiliktä...” Buvazımı bir düünük tuttu da titirek seslän başardım: “Hadi, savaşın taa tez gelmää... sizi bekleer...” Kapadıp telefonu hem kendimi biraz toplayıp, girdim içeri. Burada sansın bişey diişmemişti. Hepsi, susarak, oturardılar erlerindä. Susradı mamu da, hep ölä pençereyä bakarak. Bän genä oturdum onun ayak ucuna. Mamu, çevirmedään kafasını, sansın bän hiç çıkmamışım bu içerdän sordu: – Kati evdä mi, osa Adestä mi?

61 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII – Evdä. Tamojneyä yaklaşêrlar, – cuvap ettim bän. – İslää! – dedi o da, yumup gözlerini, çevirdi kafasını ortayadan. Bu laflardan sora o bollattı kendisini da başladı taa da aar solumaa: “Êhêhêhê... êhêêê... êhêêê...” Belli oludu, ani o genä nereyi sa daldı. Ona başladı nesa gelmää hem görünmää. O birdän açtı gözlerini da bakışı bir otuz beş graduz yukarda durgundu. O bir minut kadar kıpırdamadaan baktı bir noktaya da, ellerini oraya dooru uzadarak hem savaşarak orada kimi sa kucaklamaa, keskin bir seslän şaştı: “Ama gözäl!!! Ama gözäl!!!” İvanka sordu: “Malimo, kim orda, mo? Kim orda?” “Panaiya, – yalpak hem sevinçli seslän deer mamu, – ama durêr bir tarafta, hiç yaklaşmêêr bana!” Sora, sesini may sessizläädän yavaşadarak hem ellerini yannarına koyarak, dedi: “Ama gözäl! Gözäl! A-ha! A-ha! A-ha!..” Mamu yumdu gözlerini da biraz soluklandı. Bir da birdän açıp gözlerini, neredä sa baararak hem genä ellerini o otuz beş graduzluk yukarda bulunan noktaya dooru uzaldarak, sevinmeliklän dedi: “Aydınnık! Aydınnık! Ay-dın-nık! Pembä ay-dın-nık!.. Pembä aydınnık! Pembä aydınnık!” Sansın kendini yınandırmaa deyni, urguladı: “A-ha-ha-ha! A-haha-ha! A-ha-ha-ha!” Kesildi, kolverdi ellerini yannarına, başladı aar solumaa: “Êhêêê... êhêêê... êhêêê... Te, te! Tölä!.. êhêê... êhêê.. Nesoy aydınnık! Biyaz!.. êhêê... êhêê...” Hep ölä aar soluyarak aalaştı: “O-ho, oho... Ne pek zor? Pek zor bana, mari! Pek zor bana, mari-i-i! Pek zor! (sesini yavaşadarak) Pek zor! Pek zor! êhêê... êhêê... êhêê... êhêê... (korkuylan sesindä) Of! Näbacam bän? Näbacam? Näbacam bän? êhêê... êhêê... Of, pek zor... (fisirdeyeräk) Pek zo-o-or! Pek zo-o-or! Pek zo-o-or!” Gözlerini yumup, dedi: – Söliim, Todi, sana, unutmadaan. – Sesleerim, mamo, – genä alıp onun elini aucuma, cuvap ettim bän.

62 Todur ZANET – Yapasın bana pomana, nicä bákana yaptın... êhêê... êhêê... êhêê... İşittin mi? – İşittim, mamo! İşittim! – Burdada yapaceklar. Bákana da yaptılar, yapaceklar bana da. (may sessiz, yalvarêr) Sän da yapasın. İvanka, sän da açan bişey elinä geçecek, (seslän aalêêr) dök babuya... – Dökecäm male, dökecäm, – aalayarak cuvap etti İvanka. – Sän salt ayaa kalk! – Kalkmarsam da dökäsin, – deer mamu da başlêêr taa da pek seslän, uşak gibi, aalamaa. – Bana zor, ayol! Ölä zor! Of! – Mamo, ya aalama! – dedi Miti batü! – Tss! – susturdum bän batüyü. – Neçin sän beni hep susturêrsın, ba diktator-komandir? – üfkeleneräk dedi Miti batü! – Ko, ne istärsä yapsın! – aalayarak cuvap verdim bän. Mamu, tıkanarak, seslän aalêr hem annadêr bizä, nicä bän annêêrım, raametli báka için: “Söleerim ona: domuzları Koladaya keseceklär. Hep sorêr bana: büüdülär mi? (aar soluyêr, gözlerini yumulu) êhêê... êhêê... êhêê... êhêê... Edi taaneydi”. Soluu başlêêr kesilmää: “Êhêê... êhêê... êhêê... êhêê... Näbıym? Söläyin, näbıym? Söläyin, näbıym? (sesini yavaşadarak) Söläyin, näbıym? Näbıym? Näbıym? Nerey gidiym? êh... êh... êh... êh... Bän diilim evdä, mari! Bän näändayım? êh... êh... êh... êh... of... of...” Belli, ani ona naşey sa görüner hem ondan iki elinnän korunmaa savaşêr: “Näbıym, mari-iy? Näbıym, istämeerim gitmää, (aalayarak) ama alacek, mari-iy! İstämeerim hiç, (aalêr seslän) khê-khê-khê! İstämeerim gitmää, uşaklarımdan ayırılmaa, evimdän ayırılmaa!” Bezbelli, ona görünän çekiler da mamu başlêêr danışmaa Allaha ha hem ona annadêr: “Allahım, beni burada bakêrlar. Beni baktılar, a, a, a!.. Baktılar, – burada var yıl hem nevoya! Suuk imedim, – sıcak idim. Khê, khê, khê! Gelin, kalkıp, taa

63 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII sabaalendän, taa altıdan sobayı yaktı. Bän sıcakta durıym. Stöpa yakacak getirärdi. Olmasın bana suuk (aar-aar, sancıylan hem seslän aalêr). Stöpa gelärdi, te o masanın başında, te burda te, oturup, lafedärdik onunnan. Çocuklar gelärdi: “Male, gidiim?” Därdim: Git, oolun, git, beni kapmayacek kimsey! Of! Of! (aalamaktan vazgeçeräk) of, of, of-of!.. of-of-of-of!.. İmää da koydu bana Vanuşa: “Al da i, male!” Of! En çok İvanka durdu burda sutkaylan”. Bir da sesi kesiler. Genä o nereyi sa dalêr, belli, ani alêr onu, ne sa sayıklêêr: “A-ha-ha! Büün salı. Perşembä – oruç, cumaa – oruç, çarşamba da oruç (gözleri yumulu, aar soluyêr)! A-haha!.. a-ha-ha!.. a-ha-ha!.. a-ha-ha!.. yaalı... Ne girer aazına! Günaa – ne çıkêr! a-ha-ha!.. a-ha-ha!.. İyersin, sus ta i! Hiç bişey demä... a-ha-ha!.. a-ha-ha!..” “Hêêê-hêêê!” – bän sancıylan çektim soluumu, da başladım düşünmää ne o sayıklêêr. Sansın düşündüklerimi işideräk, mamu dedi: “Oruca düşer. Masaları oruç kurasınız. Bän hep oruçları baktım”. Sora, soluklanıp, emir verdi: “Pomanamda da oruç bakılsın!” Bu laflardan sora, o, sansın uykuya daldı. Biz da sustuk. Bän bakardım ona da annaardım, ani saatlar aazalêr. Sora çevirdim bakışı bulüma da, içerdän çıkarak çaardım onu dışarı: “Bulö, ya gel burayı”. İnsan geldi ardıma. Biz geçtik büük evin eşiklerinä da bän sordum: – Hazırlıı var mı? – Todi, var ama, bana kalsa, pembä koftası yok, – cuvap etti bulü. – Biz ona bir kofta baaşladıydık ye, – dedim bän. – Todi-i-i, Todi-i-i, o ço-o-oktan eskitti onu, – uzadarak sesini, dedi bulü. – Sän genä da gir büük başa, da bak ne var onun sandıında, beki taa bişeylär etişmeer, – yalvardım bän. – Ona görä bir karar alalım. İnsan girdi içeri. Birazdana döndü da dedi:

64 Todur ZANET – Kofta hem terlik yok. Var bir çember hem bir çift eni ayak kabı, ama, görersin, terlik isteer! – Ozaman sölä batüya da gidelim küü içindä alalım istediklerini, – dedim bän. – Bölä işlär için tükännar var mı? – Nekadar isteersin! Salt öl! – cuvap etti bulü da bän annadım, nekadar zor ona şindi. – Ölmää kolay, ama ya sän yaşamaa denä! – dedim bän. – Orası ölä, Todi! – kayıl oldu bulü. – Ölmää Allaha baalı! – ekledim bän. – Görersin mi, can tatlı! – Of, görerim, Todi, görerim! – oflayarak dedi bulü da yollandı sölesin Stöpa batüya, ani biz gideriz. – Bulö, – arkasından danıştım bän. – Al İvankayı da, ama susaraktan. Kalanı bilmesin nereyi gideriz. – İslää, draginku, – cuvap etti o, da gitti küçük evä. Zina bulü bana “draginku” därdi salt ozaman, açan büük hem aar bir işi lääzımdı sökmää. Bän çıktım sokaa da, oturup maşinaya, düşündüm: “Lääzım orasını da aaramaa. Zavalı kayınna ne yapêr? Oli etişti mi acaba?” Mobilnıydan aaradım eşimi. Uzun vakıt bekledim, ama o telefonu açmadı. “Bişey mi oldu? – ürktüm bän da damıştım Allaha: – Allahım, yalvarêrım, ko makar orada hepsi olsun islää!” Aaradım Annuşkyı. O da cuvap vermedi. İçim suudu: “Ne olêr? Geç mi kaldılar?” Bir da mobilnıyım çalmaa başladı, – karım aarardı. “Alo! – cuvap edip telefona, dedim bän da hemen sordum: – Olä, ne oldu?” “Yoktu nicä cuvap edelim, – dedi karım. – Taman mamuya pereväzka yapardık”. “Siz mi? Neçin siz?” – sordum bän. “Medsestralar yaparkana onu pek acıdarmış, onuştan Kornel verdi izin biz yardım edelim, – dedi eşim da sordu – Nicä orada?” “Zor, pek zor! – yutkunarak cuvap bän. – Canını ecel çaarêr, o da düüler can kantarında. Bilmeerim nekadar sürtecek. Te

65 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII pembä kofta istedi. Koftaylan gömäymişik. Şindi Zinaylan gidecez satın almaa”. “Biz ona bir kofta baaşladıydık, ye, – dedi karım. – O yok mu?” “Bilmeerim! Zina dedi, ani mamu taşımış onu, – cuvap ettim bän, da sordum: – Mamukadan uzaktamısın?” “Diilim. Yanındayım”, – cuvap etti o. “Ya, ver telefonu ona”, – yalvardım bän. Bir iki sekundtan telefonda işidildi kayınnamın yavaş hem soluk sesi: “Alö!” „Buna ziua, mama, ce faci? (Zamanayersın, mamo, ne yapêrsın?)” – sordum bän molduvanca, zerä kayınnam başka dil bilmäzdi. „İata, odihnesc! (Te, dinnenerim!) – hep ölä yavaş dedi o, da sordu: – Da voi ce faceț? Cum i cuscra? (E siz ne yapêrsınız? Suvatä nicä?)” „Rau, mama, foarte rau! (Prost, mama, pek prost!)” – cuvap ettim bän. „Toate sa fie bine, Fedä! (Hepsi islää olacek, Fedi!)” – heptän soluk seslän dedi o. Bän annadım, ani ona da pek prost, da olduu kadar yalpak dedim: „Mama, la tine tot sa fie bine. Ține coada! Te pup!” (Mamo, sendä da hepsi islää olacek. Kuyruu dik tut! Öperim!) „Sa țin! Și mama pupe pe tine. Transite komplemente la cuscra şi la toți! (Tutacam! Mamusu da seni öper. Seläm götür suvateyä hem hepsinä!) – yorgun seslän dedi o, da ekledi – Iaca, dau telefonu Oliței! (Te, vererim telefonu Olițaya!)” „Mulțumesc, mama! (Saa ol, mamo!) – dedim bän. Telefonda işidildi karımın sesi: “Yoruldu. Bän çıktım hayada. Bak orada, kurtarmaa deyni hepsini savaş yapmaa. Biz da burada savaşacez”. “İslää, savaşacam! – umutladım bän taa çok kendimi, nekadar karımı. – Ama durum pek zor!”

66 Todur ZANET “İmä kendini, – dedi eşim, – ama, genä dä, hepsini yap hem sölä mamuya durumu. Sölä, ani biz uzaktayız, ama cannarımızlan onun yanındayız. Prost etsin, ani bölä oldu, da gelämeriz”. “Söleyecäm, – dedim bän. – Annuşkaya seläm hem aara Nataşayı, dolaşsın evi büün. Hadi, kal saalıcaklan!” “Saalıcaklan! Hepsinä seläm!” – dedi karım, da kapattı telefonu. Bu arada geldilär bulüylan İvanka, da biz yollandık tükännara. Ama mamuya deyni kofta hem terlik bulmaa zordu. O büük hem görümnü bir insandı, ayak kabı da büük razmerli taşıyardı. Tükändan tükäna gezip, son-sonunda bulduk uygun bir koyu pembä kofta, da aldık onu. Ama benizlän uyacek mı, uymayacek mı sandıktan çemberä, – biz bilmäzdik hem kararlayamazdık. Onuştan satın aldık taa bir pembä çember, ani boyasınnan, sansın, uyardı. Sora, alıp bir çift terlik hem başka lääzımnı işleri, döndük evä. Açan evdä denkleştirdik çemberleri hem koftayı, annadık, ani sandıkta olan taa islää yakışêr. – Götürelim bu çemberi geeri, – teklif ettim bän. – Brak, Todi, bunu da dala baalayacez! – dedi bulü, da biz başladık seslän gülmää. – Bak sän, güleriz! – şaştım bän. – Yok bişey, – dedi bulü. – Bu stres gider. Kim biler taa nekadar kahır bizi bekleer. – O ölä, – kayıl oldum bän, da yollandım mamunun yanına. İçerdä bişey diişmemişti. Salt Vasila lelü hem Ana lelü, fisirdeyeräk, aralarında lafedärdilär. Beni görüncä Vasila lelü sordu: – Geldin mi, Todika? Nereyi gittiydiniz? – Biraz işimiz vardı, – cuvap ettim bän. – Mamu nicä? – Nicä gittiniz hiç kıpırdamadı, – cuvap etti Ana lelü. – Kimär kerä geler, ani hiç solumêêr da.

67 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Yavaşıcık oturdum kendi erimä, ama almadım mamunun elini, sadecä başladım siiretmää onun raat hem gözäl üzünü hem da savaşardım bişeylär orada görmää hem annamaa. Ama o kıpırdamazdı hem solumazdı gibi. İstedim almaa onun elini, ama Vasila lelü durguttu: – Dürtmä onu, çocuum. Ko raat yatsın. Cuvap etmedään, durgundum. Bän da, hepsi gibi, susardım. Birazdana geldilär bulüylan İvanka. İvanka orutdu malikasının baş ucunda. Bulü yavaşıcık sordu: – Ayaklarını yokladın mı? – Yoklamadım, – cuvap ettim bän. Bulü yaklaştı da başladı yoklamaa mamunun ayaklarını topuklarıdan dizinädän. Nekadar yukarı o sürdürärdi elini, okadar taa da pek sallardı kafasını. İki ayaanı da yokladıktan sora, bülü örtüü mamun ayklarını da, dönüp bana dooru, dedi: “Suêrlar!” Bän enikunu aldım mamunun elini. Yokladım incä damarın düülmesini, ama düülmä gibi bişey duymadım. İildim o elä da, zor tutarak sesimi, başladım aalamaa hem öpmää onu – el ılıcacıktı, kabaydı hem yımışaktı. Ama o el beni duymazdı. – Aalama, Todika! – yalpak seslän dedi Vasila lelü. – Aalamaa, taa etiştirecän. İlerdä taa nekadar aalayadıcı kahır var! Fikirimnän annadım, ani o söleer o kahır için, ani gelecek başımıza mamu raametli olarsa, ama canım bunu kabletmäzdi. Bişey cuvap etmedään bän dooruldum, ama mamunun elini kolvermedim. – Etiştirämeyeceklär, – may sessiz dedi Ana lelü. – Süner! Bän annadım, ani lelü söleer kardaşımnan kızkardaşım için, ama genä dä sert baktım ona da, üfkelenip, dedim: – Sus! Demä ölä! Hepsi etiştirecek! Yaarın mamunun duuma günü. Onu mamuylan bilä kutlayacez. – Ne hep susturêrsın?! – sert cuvap etti Ana lelü. – Nicä geldin yok nicä yarım laf ta sölemää. Hepsinin aazını kapêêrsın! Komandir!

68 Todur ZANET Bän pek sevärdim lelüları ikisini da. Hem diil salt onnarı, ama hepsini bu içerdä bulunan insannarı. Onnarı gücendirmää istemäzdim, ama taa da pek istemäzdim mamunun bu, bekim, ona deyni bu dünnääda son raatlıını da kimsa bozsun. – Biri lääzım komandir olsun, – dedim bän lelüya ölä, ani hepsi işitsin, da taa ötää kimseycii fışırdamasın da. – Onuştan susun. Kim sa daarıldısaydı var nicä dışarı çıksın, da mamunun raatlıını bozmasın! – Bu ölä, Todika, – katıldı Vasila lelü, – ama, beki, bu kakunun son kıpımnarı. İsteeriz onnarı yalnız geçirmesin, bizi da işitsin. – O sizi işider hem duyêr, – dedim bän. – Ko sussuzlukta biraz raatlasın. O şindi uyêêr. Bozmayın uykusunu! Susun! Ana lelü üfkeli kalktı ayaa da, mırıldanarak, çıktı içerdän. Kalanı hepsi susardılar, bakarak bana. Bän sa bakardım mamuya. Bir da canımı ölä bir sancı hem sıklet sıktı, ani, annamadaan, başladım seslän aalamaa, yaşlarım da şırıl-şırıl akardılar yanaklarımdan. – Sus, Todika, aalama, çocuum, – savştı uslandırmaa Vasila lelü. – Allaa verer, Allaa alêr. Näbacan?! – Naşey sän söleersin, mari Vasila lelö?! – yaşlar arası titirek seslän dedim bän. – Bu benim mamum, bo! Mamum! Annêêrsın mı?! Demä, demeyin ölä! Bu arada Ana lelü döndü geeri da, görüncä benim halımı, yaklaşıp yanıma, başladı suvazlamaa başımı. Bän, bir küçük uşak gibi, kapadım gözlerimi da iilttim başımı. Bir da işittim Ana lelünun yalpak sesini: – Todi be, aalama, be! Bak, sän mamunu da aaladêrsın! Bän kaldırdım başımı da baktım mamunun üzünä. Onun iki gözündän da, ufak boncuk taaneleri gibi, yaşlar akardılar, ama o onnarı duymazdı, bezbelli. – Saa ol, lelü! – uslanarak dedim bän. – Afet hem inan! Bu laflarlan braktım mamunun elini. Sora aldım lelünün

69 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII elini da öptüm onu. Canabisi da geeri benim elimi öptü. Baktım lelünun üzünä, – o da aalardı. Lelü geçti erinä. Bän sa, çıkarıp çöbümdän basmamı, sildim ilktän mamunu yaşlarını, sora da kendimin. Bakışımnan taradım içersini, – hepsicii, aar-aar soluklarını çekip, aallardılar. Bu aalamaktan mamu, sansın kendinä mi geldi, uyandı mı, ama gözlerini açmayıp hem elini koyup güüsünä, çeketti aar-aar solumaa hem annatmaa: “Êh, êh, êh, êh... Of, of, of... Bana, bir kerä vraç geldi, koydu... Koyarkana... kan aktı...” Sesi genä kesiler da o başlêêr hırlamaa: hı-ır... hı-ır... hı-ır... hê-hêê... hê-hêê... hê-hêê... Çekeder elinnän güüsünü suvazlamaa: “Ne pek zor, mari?.. Ne pek zor, mari?..” Bir da getirer aklısına tötä Maniyi, taa kızlık vakıdından kumasını, ani birkaç ay geeri raametli olduydu: “Mani kim ne där bana: “Bän geldim, sän kaldın! Kuma, bän geldim, sän kaldın!” Oflayıp, deer: “Zina da kaldı, mari Mani, Zina da. Uş üç kumaydık, ye?!” Mamu çekeder kesin-kesin solumaa, – ona soluk etişmeer. O düüler hem may bunalêêr: “Ah-ha... ah-ha... ah-ha... ah-ha... Of! Of, Boje!.. Of, Boje!.. Näbıym bän? Näbıym, mari? Nerey gidiim, mari?” Üüsürer. “Zor pek... Pek zor...” Genä üüsürer. “Pek zor... hê-hêê... hê-hêê...” Bir da açıp gözlerini kimä sa danışêr: “Nändaysın, mari? Näänı gidersin?..” Bundan sora, elinnän gösterip hem ayınında gibi göreräk, potreli seslän ilerledeer: “Te... te... bir derä, te... iki yanı da bataklık... daar bir derecik... te bän bir adımda ayıkırladım onu... terliklerimi hiç bataklamadım da... te, bak, te çıkradım... görersin mi, onnar pak... te, altın gibi yalabêêrlar... üstü dä, içi dä... Hadi, mari Mani... hadi sän da alatla, adımna...” Aar-aar soluyêr hem şaşêr: “E-e-e, Mani yaklaşınca, ne bu derä okadaradan yayılêr?! Adımnayamêêr!.. Bän yaklaşêrım, – derä daralêr... bir adım kadar olêr... Bataklık açılêr... bän geeri adımnêêrım, – hiç batmêêrım...” Genä danışêr kumasına, savaşıp onu üreklendirmää: “Bak, mari Mani, bak ne pak bu gözäl terlicek-

70 Todur ZANET lerim... Hadi, sän da... Hadi... Pııı, Mani, ya sän battın... Dur yardım ediim... Ya sän bataklandın... taa dizädän... Benim sa ayaklarım pak... Bak, mari... Ne bakmêêrsın? Ne aalêêrsın?.. Aalama, Mani... Te bak, derä genä daraldı... Ha, gel... yaklaş... Te, bak, bän adımnêêrım orayı da, geeri da... hiç batmêêrım... Hadi, hadi, yaklaş... yaklaş şindi, daracacıkkana... Aman, mari Mani, sän yaklaşarkana o yayılêr, mari!.. Neçin istämeer sän onu ayıkırlayasın, mari?..” Mamu başlêêr innemää hem sık-sık solumaa, ama bu dünneyä taa dönmeer, – öbür dünneyin kapusunda bulunêr hep raametlilärlän lafeder: “Vay... hê-hêê... hê-hêê... vay... hê-hêê... hê-hêê... Vay, duyêrım, ma... hê-hêê... hê-hêê... Mamunun uşacıkları... hê-hêê... hê-hêê... Çok... A-ha-ha... a-ha-ha... Evceezä gidiym, bakıym, mamu näbêr?.. Saa olsun mamu... saa olsun...” Çekeder raametli babu Paşuya, kendi anasına, annatmaa, ama fikiri parça-parça geler hem lafı dolaşêr, bezbelli alatlêêr hepsini hızlı annatmaa: “Vani (unuçka İvankanın kocası)... gelärdilär, kompyuterda lafedärdilär... Näbêr babu?... İoska (unuçka Olikanın kocası) baarêr: babuya seläm. Vanika braktı, gitti kazanmaa. Babu, seläm getirdim Stöpadan, seläm yolladı sana...” Belli, ani ona soluk etişmeer, başlêêr titireyeräk solumaa: “Tıkêêr beni... sıkêr... ê-hê-hêê... ê-hê-hêê... ê-hê-hêê... hê-hêê... hê-hêê... hê-hêê... Tıkêêr, mari...” Bizdä hepsimizdä sinirlär, tel gibi, gerili, ama mamunun lafını kesmää biriciindä girginnik çıkmêêr. Çıkaydı da, eminim, – bän o girginnii hemen bastıraceydım. Yavaş-yavaş mamunun soluması uslanêr. Şindi o raat soluyêr, sansın sesirgener o seslerä, ani ona öbür dünneydän gelerlär. Birazdana deer: “E-e-e, günahlar... günahlar... Bana geler... çekmää... açan yazılı... O-o-of... O-o-of... Tudora aklıma geldi (bulü Tudora, mamuylan akran, komuşuykamızdı. İnsulttan orta yaşlarda raametli oldu). Diil çoktan buluştuk...

71 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Hep yalvardı... beş sutka... ê-ha... ê-ha... ê-ha... Nüklaşalar (bulü Tudoranın oolu) kaçêrlar, aalayarak. Geldi durêr: “Bulü İvanna, mamuya prost”. Gittim. Todi (bulü Tudoranın kocası) tutunmuş kolundan aalêêr... Of... ha-a-a... ha-a-a... ha-a-a... ê-hê-hêê... ê-hê-hêê... hê-hêê...” Mamunun sesi diişer, o başlêêr, küçücük uşak gibi, yalvarmaa: “Nestä mo, mamo-o... İlinnet beni mo, mamo-o... mamo-o-o... mamo-o-o... Küçükkän sallardın beni mo, mamo-o-o... İlinnet beni, mo-o-o!.. A-ha-ha-a-a... Yaklaşamêêrsın, mo-o-o... Of, of, of... Günahkeriz... Mamo-o-o... Mamu, mamu... o-o-o-o... (sesi yavaşêêr hem laflar, kurşun gibi, çıkêrlar hem senerlär) Mamu, mamu... mamu... mamu... mamu... mamu... Mamo... Mamo-o... Mamo-o-o... aalamêêr...” Mamu kendisi başlêêr aalamaa, da bu aalamak onu kendisinä getirer. Birazdana, soluu düzelincä, çekeder bizä annatmaa, ama dili may dönmeer: “Gördüm düşümdä babu Paşuyu... oturêr bir hasır, döşeli, gözäl... A, uşak!!! O oturêr ortalıkta, uşaklar da hepsi dolay yanında pak durêr... Deerim ona: mamu, mamu mo, bu uşacıklar kimin? Deer: “Mari, nicä geldik burayı e, te bu uşaklar benimnän. Bu uşakları bakêrım”. Uşaklar bakarmış. “Te bu uşaklar benim dolay yanımda. Onnar çok!” İilikleri var onun. Onun pek çok iilikleri var bu bolnițaylan...” Babu Paşu may bütün yaşamasında, pensiyeyadan, bolnițada sanitarka işledi. Sırası geldiynän mamu annadardı, nicä aaçlıkta babu Paşu etiştirämärmiş mi, osa kuvedi mi etmäzmiş, ölüleri, bir dam esabı gibi, morgaya taşımaa da ozaman mamuyu yardıma alarmış. Gözleri yaşlan dolu, mamu sancıylan annadardı, ani o, onaltı yaşında bir gagauzka, delikannı kızçaz, ani utanarmış çocukların üzünä dä bakmaa, sırtında taşıyarmış, kimär kerä sürüyärmiş tä, o ölü adamnarın çıplak güüdelerini taa morgayadan, yıvıp onnarı biri-biri üstünä, zerä ölennär okadar çokmuş, ani hiç sıymazmışlar morganın odasına da.

72 Todur ZANET Taa sora da, açan açıldı bolnițanın karı bölümü, babu Paşa orada da sanitarka işledi. Mamu da ona hep yardımcı oldu. Bezbelli, şindi ona oradan görüntülär geler, da mamu annadêr: “O pek çok iilik yaptı! Te onnarı... (abortlardan kalan etleri, güüdecikleri) sıbıtmadı köpeklär isin, ama hepsini gömdü. Bän da ona yardım ettim. Bän kuyu kazdım. İkimiz koyduk kuyuya, gömdük onnarı... A-ha-ha-a-a... A-ha-ha-a-a... Allaa onu çıkardı islää erä. (zor soluyêr) Ê-ha-ha-ha-ha... ê-ha-haha-ha... a-ha-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha-ha... A bän gördüm... a-ha-ha-ha-ha... Üç çoccak, dört, oynêêrlar... oynêêrlar... Bir çoccak sviterciklän, (göster üstündä) bir maavi, bir kırmızı, bir sarı... Kaçınêr... Bir da geldi, yapêr (güüsünä urarak): bän cigit! bän cigit! Bän susêrım. Genä kaçınêr, kaçınêr. Geldi bana: bän cigit! bän cigit!.. Ha-a-a-a... ha-a-a-a... A kendi Vanuşka! Kendi o! İki kerä gördüm...” Başlêêr genä aar solumaa: “A-ha-hê-hê... a-ha-hê-hê... a-hahê-hê... a-ha-hê-hê... a-ha-hê-hê...” Toplayıp kuvedini, baarêr: “Of!.. Of, mari, näbêym, mare-e-e? Söläyin, mare-e-e! Näbêym, mare-e-e? Pek zo-o-or, mare-e-e! Pek zo-o-or bana, mare-e-e! Pek zor bana! Pek zor!.. ê-ha-ha-ha-ha... ê-ha-ha-ha-ha...” Dili başlêêr dönmemää, ama, may uşak gibi, kimi sa inandımaa savaşarak, yalvarêr: “Taa bir ay yaşıym... İki... (urguylan sesindä) Zor ayırılmaa... Görüym uşacıklarımı... a-ha-a-a... a-ha-a-a... a-ha-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha-ha... Nastenka uşak geldi, kaçarak sarıldı bana: “Babuşka, kak tebe? Horoşo?” Horoşo, Nastenka. “Znaeşy, çto, babuşka, mı zdesy budem țeloe leto. Mı budem vam pomogaty! Mojno?” Deerim: da, mojno. Genka geldi: “Privet, babuşka!” O sarıldı, o öptü... a-haha-ha... a-ha-ha-ha... Uşaklar... uşaklar... Bän onnarı baktım, mari... Bän onnarı baktım... Oli getiridi, gider... Uşak dädunun elindä... Alêr... mari, sölä braksın o uşaa... Näbacek onunnan? “Brakıym mı? Kıyışmêêrım!” Alardı dädu uşaa elindän: braa, mari... Gidersin mamunnan, bişey yapamêêrsın... Baktım...

73 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Baktım... O-o-of, baktım... İvanka geldi... braktı... Uşak etti onnar beni... Bän onnara imää koydum, kaldırdım... a-ha-a-a... a-ha-a-a... a-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha... Çeketti çoccaa şkolaa gelmää... Bir kerä da demedim... a-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha...” Mamu hızlı hızlı soluyêr hem baarêr: “Pek zor! Pek zor! O-o-of! Vay!” Çırpınêr: “Pek zor! Näänı giderim? Näbêrım? Êh-hê-hê... êh-hê-hê...” Uslanêr, ama zor soluyêr: “Êh-h-h... êh-h-h... êh-h-h...” May sessiz, çırpınarak: “Pek zor... Pek zor... Pek zor... Pek zor, mari! Pek zor bana... Of, pek zor! (hep ta ayıp olmasın deyni, kendisini kollêêr) Açılmadım mı bän? Hep tepinerim. Zor bana... Ê-ê-ê-ê... ê-ê-ê-ê... ê-ê-ê-ê... Zor bana...” Mamu nereyi sa dalêr, ona ne sa görüner, gösterer elinnän: “Te! Pembä! Gözäl aydınnık! Te burası, te! Te! Aydınnık! Pembä! Gözäl! Gözäl... hê-ê-ê... hê-ê-ê... O te ordaydı (gösterer), şindi diişti te orêy... Şindi te burda, te! Te! Te!.. hê-ê-ê... hê-êê... (biter soluu, savaşêr yutkunmaa) hê-ê-ê... hê-ê-ê... hê-ê-ê... hê-ê-ê... Zor, zor yutkunmaa... Pek zor... savaşêrım... Pek zor yutkunmaa... Kuruyêr aazım... ha-a-pfu-u-u... ha-a-pfu-u-u... ha-a-pfu-u-u... ha-a-pfu-u-u...” İvanka verer bir kaşık su ona: “Na, na male, sucaaz!” Mamu savaşêr onu yutmaa, ama yudamêr. Su akêr aazının yannarına. Uzanıp sileerim basmaylan o suyu. Mamu geler kendisinä da, sansın süneräk, hepsinä şükür eder: “Of, o-of, o-of, saa olsun hepsi kim geldi. Ana da saa ol, Vasila da... o-o-of, o-o-of... (yalêêr dudaklarını) Oli da, Vanika da, İvanka, İordanka... hê-ê-ê... hê-ê-ê... Todi... hê-ê-ê... Katüşa... Slavik ta burda, o da geldi... of-of-of... of-of-of... Saa olsun hepsi uşacıklarım... (kesiler soluu) Hepsinizä saalık... hepsinizä... Olasınız evdä... a-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha... a-ha-ha-ha... Of, pek zor bana! Pek zor bana! Pek zor! (sessiz, sadä dudaklarından okunêr) Pek zor! Pek zor! Pek zor! hê-ê-ê, ha-a-a... hê-ê-ê, ha-a-a... hê-ê-ê, ha-a-a... Pek zor! Pek zor!”

74 Todur ZANET Genä, bu dünneyin hem öbür dünneyin arasında bulunarak hem söleyän fikirä görä soluyarak, danışêr maliya: “Kayınna... hê-ê-ê, ha-a-a... hê-ê-ê, ha-a-a... (saa elinnän saa tarafa gösterer) te burda durêr... hê-ê-ê, ha-a-a... yaklaşmêêr... Mamu! Mamu! hê-ê-ê, ha-a-a... Prost yaşamadık! Yaşadık islää... Of, mamo, baktın uşaklarmı. Yasla yoktu... Sıbıtmadım onnarı yaslaya... Braadım da işä gittim... Baktın uşaklarmı... Uşak bakmaa pek zor... Ama baktı-ı! Baktı!” Raat seslän hem uslu solumaklan, önünä bakarak, söleer: “Bän iştän geldim – uşak yıkanmış. Plänaları yıkamış. İmää yapılmış. Suyum ateştä. Därdi: “Geç, mari, gelin. Geç, yıkan”. Därdi: “Te, gözleri erindä. Suratı erindä”. Of!.. Kırk günnük uşaa bakmaa hem da yapmaa ev izmeti! E-he-e-e! Ekmek ta yapardı! Ekmek ta atardı! A-a-a-a!..” Mamu sustu, sansın solumaa da vazgeçti. Bän iildim, da sodrum: – Mamu, sän buradaysın mı? O zor yutkundu, genä yaladı dudaklarını, da ilerletti: – Baktı, baktı, hepsinizi... Hepsinizi! Of-f-f!.. Hepsinizi!.. Hepsinizi!.. Todi, seni getiridi Ana lelü emzirtmää... İşlärdim zavodta... Ter suyçindä kalmış... Bakardı düşürmesin seni... ha-a-a... ha-a-a... ha-a-a... Braktım sizi küçücük... bän görmedim, benim kayınnam braksın bana bokluları yıkıym... Braamadı... Yıkardı... braamadı... Braamadı ne kışın, ne yazın... Yıkardı... Därdi: “Bokluları diil läm braamaa!...” ê-ha-ha... ê-ha-ha... ê-ha-ha... Beki aar geldi ona, beki zor geldi... İmää da buldum. Su da buldum. Uşak ta buldum pak... Baktı, baktı karı! Hepsinizi baktı... Hepsinizi... ê-ha-ha... ê-ha-ha... ê-ha-ha...” Mamu başlêêr iki elinnän üstünü düzeltmää hem savaşêr oradan naşey sa silkmää. Sora doorudêr çemberini, da sadä ona görünän Allaha mı, Arhangelä mi, başlêêr danışmaa hem yalvarmaa: “O cannar prost edecek beni, afedecek... A braa yaşıym taa, bir-iki aycaaz... hê-ê-ê... hê-ê-ê... Onnar beni afedecek... hê-ê-ê... hê-ê-ê... hê-ê-ê... o-o-of... o-o-of... Taa ne

75 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII deyiym...” Genä lafeder babu Paşuylan: “Neçin zeetleer, naşêy? O-o-of, içim acıyêr!.. İçim acıyêr!.. (may sessiz) İçim acıyêr!.. (gözterer güüsünü) Te bu bendä pek acıyêr... O-o-of, o-o-of, of-of-of, of-of-of... Acıyêr... a-ha-ha... a-ha-ha... Näbıym? Näbıym, mamucuum? Näbıym, mamucu-u-u-m? O-o-of, o-o-of... Pek sevindim, ani hepsi geldi. Ama prost edin beni... Bän prost ettim sizi... Prost edin beni... (aar soluyêr) ıhı, ıhı, ıhı... Of, Stöpa açan bölä oldu (Stöpa batü iç kanamaylan bolnițaya aar durumda düştüü zaman), deerim: Allahım, çaarma onu! Al beni uşaklar getirsin, diil bän uşakları. Bän taman orası için, mamo. Benim aardıma aalayceklar biraz. İhtärım. O-o-of!.. O-o-of!.. Yok ne evermää, – ölä därdilär. Gidiym, bakıym mamu näbêr. Etiştirmedim...” Bu lafları işidincä, aklıma geldi o büük günaa, ani aldıydım üstümä mamunun önündä ozaman, 1995-ci yılın Kırım ayında, açan raametli oldu babu Paşu, da, şindi, o zamankı o sancılı günnär, kino gibi, hemen fikirimdän geçmää başladılar. O yılın Kırım ayında kış taa kapatmadıydı da o günnerdä havalar, yaz sonu gibi, sıcaktı. Ukraynada yaşayan kızkardaşımnar karar almıştılar henez dünneyä gelän kızçaazının punudasını yapmaa. Onuştan, nicä düşer mamulara, mamu bir kaç gün ileri orayı yardıma yollandı. Bir taraftan o pek islää bir asçıykaydı, öbür taraftan da, mamu olarak, istärdi, ani oradakı insannarın önündä kızı kendisini hem, belliki, bizim soyumuzu da, utandırmasın. Onuştan kızkardaşımın aulu, evi lääzımdı tertipli olsun, masalar islää hem datlı imeklärlän donadılsın, elbetki, eni lufusaya da taa aaz zaamet olsun. Biz da, eşimnän, hazırlanardık punudaya gitmää, ama, ev işleri beterinä, neetlendik punuda günü, bákayı da maşinaya alıp, orayı yollanmaa, da ertesi günü geeri dönmää. Punuda cumaa günüydü. Perşembä avşamı canım biraz sıkıldı, da, dedim gidiim babu Paşuyu dolaşıym. Biz bir sokakta yaşardık,

76 Todur ZANET onnarın hem bizim evin arası bir dörtüz-beşüz metra kadar. Alıp bir şişä şarap, yollandım orayı. Babu Paşu bulunardı ona deyni maasuz yapılı bir odada. Girip içeri, gördüm onu, krivadında oturarak. O bakardı önündeki duvara, sansın savaşardı bakışınnan onun içinä girmää. Babu Paşu giimliydi gagauz adetinä görä bir karagöz çit fistana, boynusunda asılıydı iiri sedef boncukları, başı dartılıydı biyaz modaylan. Bakmadaan, ani o artık 90 yaşına yaklaştıydı, o pek şakacıydı hem kendisini hep genç duyardı. Onuştan da, bezbelli, modası da dartılıydı ölä nicä gagauzlarda dartêrlar delikannı kızlar hem eni gelinnär, açan ev işlerini yapêrlar, – uçları da kulak ardında baalıydı. Gagauzlar bu türlü dartılmaya “moda” deerlär. Bilmeerim, bu laf dartının adından mı gelärdi o sa haliz modadan mı, ama babu Paşuya bu pek yaraşardı, – onu pek gençleştirärdi. Moda altından görünärdi ak saçları hem kulakların uçları. Kulaklarınnda asılıydı büük altın küpelär. Küpelerin yalabaması da içeri aydın şafk serpintileri daadardı. Bana kalsa babu Paşu hiç esap almadı da, ani içeri kim sa girdi. O hep bakardı o duvar içinä. Pek mayıl oldum bu büülü görüntüyä, da, yaklaşmadaan, hemen kapudan seläm vermedim ona: – Avşamayersin, babo! Babu Paşu, sansın istämeyeräk çevirdi bakışını bana dooru, tanıdı da aldı selämımı: – Kebetayersin, Todi! Bän yaklaştım ona: – Ver öpeyim elini, babo! O uzattı elini: – Buyur, çocuum! Bän öptüm onun pek buruşuk elceezini, ani bu dünnääda okadar çok iş yaptı, da, dayanamayıp, sarıldım da öptüm onun yanaklarını da. O da öptü benimkilerini. Oturdum yanına da, üzünä bakarak, sordum:

77 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII – Näbêrsın, babo?! – Näbêêrım? – biraz düşüneräk, sansın kendi-kendisinä sorarak, dedi o da, gülümsyeräk, dedi: – Te, Balanın hem Murgunun kıçlarına bakêrım! Görüncä, ani bän annamêêrım onu, babu Paşu ekledi: – Burada beygirleri tutardık: Balannan Murguyu. Şindi burayı etiştim. Koca ev boş durêr, da beni ihtärlıkta burayı çıkardılar, – gücenik seslän başardı o. Bän sarıldım onun, uşak gibi küçük, omuzçuklarına: – Gücenmä, babo, burasını da gözäl tertiplemişlär! – Ne gözäl?! Sän damda vardı mı yaşadıın? – yavaş hem gücenik sordu o. – Burası beygirlerin damıydı, bana deyni da dam kaldı. İşlä, bukadar işlä, zeetlen, da sonu – beygir damı. – Gücenmä, babo, – savaştım uslandırmaa onu, ama annadım, ani bu zor olacek, zerä, bezbelli, o çoktan bunu düşünärdi. – Gücenmä, onnar genç, onnara çok lääzım. – Genç, – soluunu çekeräk, dedi o. – Bän da gençtim. Ama bizdä büüklerä saygı vardı. Şindi sa – trali-vali, onbeş pali. Esapsızlık hem saygısızlık, – tırfalar! Bän bayılırdım onun bu “trali-vali, onbeş pali” hem “tırfa” laflarına hem bilärdim, ani bu laflardan sora o dönecek. Babu paşu komratlıykayadı da bu laflar taa çok orada geçärdilär. Açan o sölärdi “tırfa” lafını da – ozaman o heptän uslanırdı. “Tırfa” o därdi hepsi seslämeyän, haymana hem bayraktar karı kulluuna – taa küçüündän büüyünä kadar. – Brak onnarı, babo, – çıkararak şişeyi hem uzadarak onu, dedim bän. – Te buyur, senin sevdiin şarapçık! Babu Paşu aldı şişeyi, baktı ona, da dedi: – Şeytan patlasın! Ya ver te oradan filcanı, buyuralım birär yudum! – Bu sana, babo! – savaştım inkär olmaa, ama uymadı. Babu Paşu, fisirdeyeräk dedi:

78 Todur ZANET – Bana sa, ozaman içelim, yaarına kalmasın. Yaarın ne olacek, sadä bir Allaa biler! Onuştan hadi ver filcanı. Bän aldım masadan filcanı, da uzandım şişeyä. – Bu kerä bän dökecäm, – durguttu beni babu Paşu. – Kim biler, nezaman taa babusu seni ikram edecek? Ozaman bän şaşmadım onun bu laflarına hem yaptıına, zerä bilärdim, ani o sıradan dışarda bir insandı hem sık bölä şakalar yapardı. O açtı şişeyi, da, alıp bendän filcanı hem doldurup onu şaraplan, uzattı ilkin bana: – Buyur, oolum! Sän adamsın, adamnara ilkin döküler! – İlkin sän buyur, babo! – aucumnan filcanı geeri itireräk, teklif ettim bän. – Sän taa büüksün! – Buyur, buyur, oolum, utanma! – kablettireräk filcanı, dedi o. – Adamnar evin dirää! Biz, karı kulluu, lääzım aşaa kalalım. Adamnar düşärsä, – direk kırılêr da ev daarmadaan olêr. – Ama, açan Miti dädu öldü, bu ev daarmadaan olmadı! – alarak filcanı, dedim bän. Babunun gözleri yaşlan doldu, da, soluunu çekeräk, o dedi: – Açan dädun raametli oldu, bän elli altı yaşındaydım, uşaklar da büüktü artık. Ükü uyçun üstünä aldı, onuştan da bu ev daalmadı. Bän da sonunadan işledim. Te şindi da işleerim – çorap örerim! – Görersin mi, e? – sordum bän. – Gençliimdän taa islää görerim! – cuvap etti o. – Ama kimä lääzım bu şansora?! – Ha, babo, saalık Allaa versin! Sana saalık hem uzun ömür! – dua eetim bän. – Saa ol, Todi, ama eter şansora, – dedi o. – Yaşa, yaşa, babo! Ayaktaysın taa, – çevireräk filcanı, dedim bän. – Yaşa, yaşa, – mırıldanarak dedi babu, da alıp filcanı başladı ona şarap dökmää hem, sansın, kendi-kendinä taa mırılda-

79 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII maa. – Nekadar var nicä yaşamaa?! Garga gibi oldum, – üçüz yıl yaşêêrım. O doldurdu filcanı da baktı onu şafka: – Turna gözü! Bak nicä “pirelär” atlêr! Hadi saalık Allaa versin, da siz da, benim gibi, bukadar uzun bir ömür yaşayasınız! – Allaa versin, babo! – şükür ettim bän. – Babu Paşu buyurdu, elinin tersinnän sildi aazını, da dedi: – Brä! Dadı aazımda kaldı. Canımı sevindirdi! Babu Paşunun şaraptan pek islää annaması vardı, zerä taa bu evä geldiindän beeri burada şarap bitmäzdi. Onun kaynataları Donçu Mitilär, babu Paşunun kendi anası-bobası da pek zengindilär, ama sövetlär geldiinän o varlıı, alıp, daalarataşlara daattılar hem soy senseleyi darmadaan ettilär: kimi Sibirlerä, kimi Kazahstana. Ozaman onnarın vardı çok tarlaları hem payları, baaları hem başçaları. İnsannardan da, ortak payı olup, tarlaları işlärdilär. Bunnara hepsinä, belliki, aylä kuvedi etişmärdi, da onnar çırakları hem gündelikçi tutardılar. O üzerä da çok şarap yapardılar: kendilerinä da, satışa da, çırakları hem gündelikçileri ikram etmää da. – Ne bölä geç vakıtta beni dolaşêrsın? – genä doldurarak filcanı hem onu bana uzadarak, sordu o. – Özledim hem, te, geldim söliim sana, ani yaarın Katilerdä punuda var, – dedim bän, alarak filcanı. – Sana da buyur ettilär geläsin. – Bendän şansora punudacı, nicä kart kısıraktan kuli! – gülemseräk, dedi o. – Ama saa olsunnar, ani sayêrlar! Geçennerdä mamun geldi, da Katinin adından çaardı beni punudaya. Mamun, bezbelli, orada şansora?! – Orada, orada! Yardım etmää gitti... Da, bän başaramadım sözümü, açan o, kesip lafımı, hemen dedi: – Gitsin, gitsin! Biricik kızı var. Kız anası – naz anası! Kim ne hodullanêêr orada?!

80 Todur ZANET – Ko hodullansın, – dedim bän. – Var neyä! – Orası ölä, – kayıl oldu babu Paşu. – Bän da kızlarımnan hodullanêrım. O küçüü, Ana, biraz nazlı, ama... – Kati da nazlı, ama yok bişey, – dedim bän, da genä dua ettim. – Hadi, babo, saalık Allaa versin! – Allaa versin, Todi! – cuvap etti o. Bän buyurdum şarabı, da uzaltım filcanı geeri. Babu Paşu aldı filcanı, da kendisinä dökeräk dedi: – Todi, orada masa üstündä ekmek var, kopar bir buka da tuzlan. – Saa ol, babo! – dedim bän. Koparıp ekmektän bir parça kabuk payettim onu ikiyä, da bir bukayı aazıma atıp, öbürünü uzalttım babuya: – Buyur! – Bän ekmään salt içini iyerim, – dişim kalmadı! – gülümsyeräk, dedi o. – İ kendin! Babu genä baktı filcanı şafka, da dedi: – Dadı gibi, açık benizli! Seläm götür Katilerä. Saa olsunnar, ani saydılar, da çaardılar. Uşaa gözäl yaşamak hem, büüdüynän, sevindirsin bizi. Sölä Katiya uşaa, pençerä çiçää gibi, nazlı tutsunnar, – bilmeersin kimin elinä düşecek. – Söleyecäm, babo! – cuvap ettim bän. – Siz da gelinnän islää yaşayın! Geçennerdä gördüm onu – islää tırtası var! Görerim bakêrsın onu, – seslän güleräk, dedi o. – Hadi, saalık Allaa versin, Todi! Bän da, seslän güleräk, dedim: – Saalık Allaa versin, babo! – da ekledim sora. – Bakêrım, bakêêrım. O beni bakêr, bän da onu. – Ölä oolum, bakın biri-birinizi! Ozaman yaşamak ta kolay! – dedi o, filcanı buyurduunan. Bän kopardım ekmään içindän bir buka, da uzattım ona: – Buyur, babo! – Saa olasın! – dedi o, da, alıp bukayı, attı aazına.

81 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Biraz çiinedi, da genä dedi: – Açan diş yok, ye! Taa lafedip onu-bunu, bän hazırlandım evä gitmää. Babu Paşu, genä doldurarak filcanı, oyaladı beni: – Dur, buyuralım taa birär, da kalan şarabı veräsin uyçuna. Bana o çok gelecek. – Babo, bän yaarın maşinayı kullanacam, – dedim bän. – Temen bákalarda da islää buyurduk, yaarına zor olacek. – Hadi, hadi, olmayacek! – durguttu o, da uzadarak filcanı ekledi: – Kim biler taa nezaman buluşacez. Bak, filcan küçük, taa biriciktän bişey olmayacek. Ha buyur! Kırmamaa deyni babu Paşunun üreeni, aldım filcanı, da dedim: – Sadä senin için! İnatlıımı bilersin: başka türlü hiç buyurmayaceydım da! Onun gözleri şiretliklän yalabadılar, da sessiz güleräk, dedi: – Bilerim, – bobaçkuysun! Ama cömertsin da! Ha, buyur! Babu Paşı bilärdi ne sölärdi, onuştan, derin çektip soluumu, dua ettim: – Saalık Allaa versin, babo! Allaa versin, da ayakta olasın da genä buluşalım! – Allaaa versin! – cuvap etti o. Bän buyurdum, uzattım ona geeri filcanı, da kalktım ayaa. – Otur, nereyi alatlêêrsın?! – yalpak seslän dedi o. – Bän yalnız başına buyurmêêrım, onuştan beklä, babu da bir filcan buyursun. – Ozaman, – dedim bän, oturarak hem alarak ondan şişeylän filcanı, – bän dökiym! – Saa olasın, Todi! – kayıl oldu babu Paşu. – Çoktan bana dökmedilär. Bän doldurdum filcanı, koydum şişeyi masa üstünä, da uzalttım filcanı babuya: – Buyur, babo!

82 Todur ZANET – Saa olasın! – alarak filcanı, şükür etti o da, dalgalı seslän, ekledi: – Saa ol, ani saydın da geldin! Evä seläm götür. O buyurduktan sora, bän aldım ondan filcanı, koydum onu masa üstünä, da dedim: – İslää, babo, götürecäm! Sän da kal salıcaklan! Bu laflarlan aldım babunun elini da öptüm onu. Babu, deyeräk “Saalıcaklan!”, kalktı erindän, da geçirdi beni kapuyadan. Kapuda taa bir kerä dedi: – Saalıcaklan! Taa geläsin! Bän sarıldım ona, genä yanaklarından öptüm, da, kapuyu kapamadaan çıktım içerdän. Babu Paşu kapu aşırı tekrar dedi: “Saalıcaklan, Todi! Hepsinä hem konaana seläm götür!” da kapadı kapuyu... Ertesi günü, taman punudaya yolculuuna hazırlanarkana, kaçarak geldi Nüklay uyçunun oolu da söledi, ani babu Paşu raametli olmuş. – Nicä ölä?! – şaştık hepsimiz. – Dün ayaktaydı. – Sabaalän, alıp işini hem kukaları, sokaa çıktı, – çeketti annatmaa o. – Oturdu orada skemneyä da başladı çorabını örmää. Biz da aulda işimizä bakardık. Açan sıra geldi üülen sofrasını kurmaa, gittik onu da çaarma. O sa – sünmüş! Ölä nicä oturadı aula dayalı, ölä da kalmış. Elleri yarım çoraplan dizlerindä, başı da önünä, aşaa dooru, iilik. Başka bişey. Baçi ilkin sizä yolladı. Şindi gidecäm lelülara haber vermää. Biz susardık. Bu haber – bir bomba patlamasıydı. Diil ani ansızdandı, ama beklänmedik bir patlamaydı. Bir da – arada büük bir sıra vardı: punuda. – Sän git ta bak işinä, – dedi báka ona. – Biz da Katilerä yollanacez. Siz burada mamuyu erleştirincä, biz da geeri dönecez. – İslää, – dedi Nüklay uyçunun oolu, da yollandı taa ötää. Biz şaş-beş kaldık: “Ne yapmaa? Nicä mamuya bu kara haberi getirmää? Nicä bunu Katiya açıklamaa? Hem nicä dooru yapmaa, da bozmamaa kızkardaşımın sırasını?”

83 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Bir sürü cuvapsız soruşlar, arı gibi, üüşärdilär üstümüzä. Lääzımdı hepsinä onnara cuvap bulmaa. Biz oturduk sundurmada: báka, bän, batü. Karılar, karım hem bulüm, bir tarafta durardılar. Lääzımdı bir çıkış bulmaa hem lääzımdı kim sa bu çıkışın aar ükünü üstünä alsın. Báka sordu: – Näbacez? – Bän ölä düşünerim, – dedim bän, – ne mamuya, ne da Katilerä bişey sölämeeriz. – Ölä, Todi, ama bu günaa olacek! – dedi báka. – Báka, bän bu günahı üstümä alacam! – dedim bän. – Eter, ki siz susasınız hem saburlu dayanasınız! – Yapcez ölä, – dedim bän, – şindi çıkêrız yola. Etiştiynän erinä, hiç birinä yarım laf ta çıtlatmêêrız. Yapêrız kendimizi, ani ne suvan imişik, ne da suvana kokêrız. Ne orada, ne da geeri evä etişincä, mamuya bişey sölämeeriz. Sabaalän alêrız mamuyu da geleriz Kongaza. – İstämeyecek, – kesti lafımı báka. – Bunu bän üstümä alêrım. Batö, bulö siz kalacenız orada, da geeri avtobuslan geleceniz, başka türlü maşinaya sıyamayacez. – İslää, Todi! – kayıl oldu onnar. – Ozaman, hadi kapayın kapuları, maazayı hem taa ne var kapayasınız, da gidelim, zerä arada tamojnä da var! – başardım sözümü bän. Birazdana maşinaya erleştik, da avşam üstü erinä vardık. Mamu hem Katilär bizä karşı çıktılar. Selemlaştık. Soruşup, cuvaplaştık. Aulda şennik may başlamıştı. Çalgıcılar erindäydilär, da bizi marşlan karşladılar. Girdik aula da yoldan birär filcan şarap buyurduk. Belliydi, ani burada büük hazırlık hem sevinmelik var: palatka kuruluydu hem palatka altında masalar erleştiriliydi. Masalar üstü gözäl donaklıydı, orada, vazalarda tatlılıktan kaarä, imeklärlän dolu iki kat farfiri görünärdi.

84 Todur ZANET Mamu hergünkü fistanınnandı hem önündä fıtası da hergünküsüydü, başı da eski çemberinnän dartılıydı. Görünärdi, ani o pek şendi hem kısmetliydi. O kısmet tä onun gözlerindän çımkırardı: – Evdä hepsi islää mi? – sordu o. – Hepsi islää, – cuvap etti báka, herkenki yavaş sesinnän. – İslää, ani islää! – hep ölä kısmetli hem şen dedi mamu. – Hadiyin, siz geçin oyanı, – gösterdi o maaza tarafına, – bän da, gidip, diişiym üstümü. İnsannar gelmää başlêêrlar, – olmasın ayıp sora. Bu laflarlan o girdi içeri. Karımnan bulü gittilär karıların yanına, biz da, adamnar, çekindik oyanı, nereyi gösterdi mamu. Birazdana musaafirlär başladılar çift-çit gelmää, da bir saadın içindä may hepsicii toplandıydı. Bu küüyün adetlerinä görä, masaya vakıdında oturuldu hem taa sabaadan büük bir konuş hem şennik oldu. Mamu çalışardı musaafirlerä şefk etmää: ba onnara birär filcan içki buyururdu, ba saadıçlara karşı hem musaafirlerin önündä kadınca oynardı. O pek şendi hem kısmetliydi, zerä adını enilettiydi, – unuçkasının adını İvanka koymuştular. Bunu da, üüneräk, hepsinä durmamayca sölärdi. Nicä dedim, masalar imeklerdän taşardılar, ama sırasıyca taa da başka imeklär gelärdi. İçkilär da bol-boldu. Musaafirlär sık-sık kalkıp masadan büük şenniklän gagauz hem bulgar oyunnarını oynardılar. Yorulduynan genä masa dolayına oturardılar da hem konaklanarak hem buyurarak, seslärdilär masa türkülerini, ani bu küüdä pek sevärdilär çalmaa. Ölä sabaadan, şennendirip insannarı, oyunnarlan türkülär biribirini diiştirärdilär, Mamu da may herbir oyunu oynardı. O oyunnardan onun yanakları kıp-kırmızıydı hem o, sansın, üstündän irmi yaş atmıştı, – ölä genç görünürdü. Biz sa, bän eşimnän, báka hem batülar hiç bir oyun oynamadık, hep bir tarafta kaldık. Mamu yaklaşıp-yaklaşıp yanımıza hep savaşardı bizi da oyuna

85 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII çekmää, ama biz, bir uydurma sebep bularak yada bir kimseyi lafçı bulup, oyunnarı oynamazdık. Nası-nicä, bizä deyni, bu pek uzun hem aar gecä yavaş-yavaş sonuna yaklaştı. Razgelip bir uygun vakıda, bän çaardım kızkadaşımı harmana da, yalvararak sıksın dişlerini, annattım ona durumu. Katinin büük kara gözleri taa da büük olup, yaşlan doldular. O ansızdan başladı, may baararak, seslän aalamaa. Bän hızlı çektim onu güüsümä, ani aul içindän işidilmesin aalaması. Suvazlayarak başını, braktım biraz aalasın, da sora yavaşıcık dedim: – Kati, yalvarêrım, pek yalvarêrım, topla kendini. Sakın, mamusuna yarım da laf sölämä. Nicä bunu yapacan bilmeerim, ama yap! Üürenärsä, bayılacek, da sora näbacez. Kongazda bolnița yanımızda. Burada sa bişey yok. Bir aradan sora kızkardaşım, sansın, uslandı. Topladı kendisini, da dedi: – İslää, batika, pek savaşacam. – Yalvarêrım, pek savaş, – dedim, da brakıp onu harmanda döndüm aul içinä. Burada taa şennik gidärdi. Son musaafirlär artık ayakta, evä yollanaceykana, “atın çılbırlarına” buyurardılar taa birär “yolculuk” hem ufak-tefek konaklanardılar... Hepsi musaafirlär daalıştıynan biz başladık evä tolanmaa. Bän yaklaştım mamuya, da, yalpak seslän, dedi: – Mamo, sän da bizimnän gelersin. – Bän birkaç gündän sora gelecäm, çocuum, – bişeyä şüpelenmedään, deedi o. – Yardım edecäm Katiya masaları toplamaa hem bulaşıkları yıkamaa. Sora avtobuslan gelecäm. – Burada sensiz da var kim yardım etsin, – dedim bän. – Te Stöpa batüylan bulü kalaceklar, yardım edeceklär. Sän sa lääzım bizimnän geläsin. Mamu baktı bana, bákaya, benim karıma, batüylan bulüya. Báka durardı başı aşaada. Oli susardı. Susardım bän da. Hepsi susardı.

86 Todur ZANET – Ne susêrsınız? Bişey mi oldu? – ürkük seslän sordu o. – Babu Paşunun biraz iilii yok, – yalandırdım bän mamuyu. – Onuştan islää olacek sän bizimnän geläsin. – Ona kaç kerä prost oldu! – genä şen seslän dedi mamu. – Şindi da bişey olmayacek. – O ölä, ama, genä da sän bizimnän gelersin! – hep ölä yalpak seslän dedim bän, da danıştım Katilerä: – Kati, hadi, verin ne vereceniz Kongaza seläm, da biz gidecez. Biz taa Kişineva gidelim lääzım. Kati hızlı getirdi bir sumka hem iki torba dolu imäklän, güvää da getirdi bir büük şişä rakı. Hepsini koyduk bagajnää. Bu arada Kati gitti getirdi yorgançiya sarılı uşaa. Mamu aldı uşaa kucaana, da başladı sıralamaa: “Malikasının piliççii! Kalêrsın burada! Ölä isteerim seninnän taa oturmaa, ayaklarımda sallamaa, ama görersin mi, brakmêêrlar!” Bän annadım, ani herliim bu ayırılma vakıdı taa biraz uzarsa, başlayacam kendimi zapta tutamaa, da hızlı dedim: – Ha, öpüşün, sarmaşın da gidelim! Bu laflardan sora Katinin gözleri yaşlan doldu. Bana geldi, ani o şindi hepsini açıklayacek. Ama o sadä yutkundu, da titrek seslän dedi: – Hadi mamusu, daymalara ayırılmêêrız. Tezdä görüşecez. – Oturun maşinaya! – izin verdim bän. – Şindän sora gidelim lääzım. Mamu bilärdi benim bu izinni sesimi, da hızlı uşaa geeri verdi. Hepsi sarmaştı, öpüştü, da biz erleştik maşinaya: bän karıylan ilerdä, bákaylan mamu artta. Mamuyu maasuz benim ardıma oturttum, yolda, kafamı çevirmedään, onu dayma göriym deyni. Da biz yollandık. Tamojneyädän karım hem báka hep sustular. Sadä bän hem mamu lafettik, aklımızdan geçireräk bu geceyi. Tamojneyi geçtiynän, bän çekettim, olduu kadar, gaza basmaa. Maşina isleecä hızlandı, ama bu birini kuşkulandırmazdı, zerä hepsi

87 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII bilärdilär, ani bän 130 km/saattan aaşaa yollarda gezmeerim. Birazdana maşina gerginnik büümää başladı. Mamu başladı sık-sık ayna aşırı gözlerimä bakmaa da bän gördüm nicä onnarda kuşkuluk büver. Esap alınca o bakışları, bän hep savaşardım ne sa uydurma sormaa hem annatmaa ona. Ama o, bezbelli, duyardı, ani o soruşlarım hem annatmalarım canımdan gelmeer. Kongaza yaklaştıkça onun gözlerindä, ürküklüktän hem kulkuluktan kaarä, poträ da peydalandı. Ölä etiştik evä. Bän durguttum maşinayı, da dedim: – Şükür Allaha, etiştik! Hadi inin! Bu laflarlan çıktım maşinadan da, açıp mamunun kapusunu, yardım ettim ona çıkmaa. Kalanı kendileri çıktılar. Karımnan mamu aula ileri gittilär. Bän da açtım bagajnii, aldım oradan bir torbayı hem rakıylan şişeyi, da verdim bákaya. Kendim da, parmaamnan gösterip bákaya sussun, aldım sumkayılan kalan torbayı, kapadım bagajnii hem maşinayı, da girdik aula, sora da içeri. Mamuylan karım artık içerdäydilär hem ayakça durardılar. Mamu genä şendi. Görüncä bizi, hemen dedi: – Todi, hadi aç o rakıyı, da buyuralım birär filcan benim enilenmä adım için! – Dökecäm, mamo, ama hadi sän otur birazçık skemneyä, mo! O, nazlı uşak gibi, istemäzdi oturmaa, da hep ölä şen seslän dedi: – Etiştirecez oturmaa uşaam, hadi dök birär, enilenmä adım için buyuralım. Bän yaklaştım ona, yavaşıcık tuttum omuzlarından da, gözlerinä bakarak, yalvardım: “Mamo, ya otur, mo!” – da, birazşık bastırarak, oturttum onu soba yandakı skemneyä. Báka da oturdu ona karşı krivada. İçerdä sus oldu. Mamu bakardı bir bana, bir bákaya, bir karıma. Baktıkça gözlerindeki poträ büüyärdi.

88 Todur ZANET – Mamo, – dedim bän, – sän bizi prost et, ama babu Paiu dün üülendä raametli oldu. Bu lafları işidincä, mamunun güüsündän bir çılgın baarmak koptu. O, bir yaralı kuş gibi düülüp, baarardı hem aalardı. Onun inancaa gelämäzdi, ani bu var nasıl aslı olsun hem, ani biz ona bölä işi yaptık. Biz da bakardık ona, ama hiç bişey demärdik, deyämäzdik. Bän gördüm nicä o birdän küçüldü, kalarak bir küçük uşak gibi. O derin çekti soluunu da, sansın kendi-kendisinä, baardı: “Mamunun ölüsü erdä yatêr, bän da bütün gecä oyun oynadım hem insannara şefk ettim!” Sora sordu bákaya: “Vani be, sän neçin bana sölämedin, be?! Ne-eeçin?!” Báka susardı. Karım da bir tarafta aalardı. – Mamo, – danıştım bän ona, – bän dedim hepsi sussun mo! Hem bän seni yalandırdım! Günaa benim! Mamu çevirdi bakışını bana, da, may sessiz, dedi: – Todi, büük günaha girdin, oolum! Pek büük günaha! Nicä cuvap verecän, oolum? – Bilerim, mamu, ama ko bu günah benim olsun. Bän istämedim sırayı bozmaa. Okadar hazırlanmak, okadar beklemäk, okadar musaafir, okadar sevinmelik, okadar kısmet hem mutluluk – hepsi boşuna olaceydı hem kahıra döneceydi. Mamu genä döndü bákaya: – Vani, e sän, be?! Sän neçin bişey sölämedin, be? Báka etiştirämedi aazını açmaa, açan bän hemen dedim: – Mamo, bütün kabaat bendä, mo! Bän hepsindän laf aldım, ani taa Kongaza dönmeyincä, biricii sana yarım laf ta sölämeyecek. Onuştan günaa benim. Prost edäbilirsän, prost et! Prost edämärsän – ölä kalsın! Mamu kalktı ayaa, pek zor yutkundu, da dedi: – Prost edämeyecäm, oolum... Bekim taa sora... Şindi beni paalı mamucuuma götürün...

89 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Bu erdä sansın plönka koptu da bän döndüm ayınıma. İçerdä hep o insannardı. Yanardı mumnarlan kandil hem genä işidilärdi mamunun saalıksız sesi: “Pek zor! Pek zor! Pek zor! O-o-of, o-o-of, of-of-of... Nändayım bän, mari? Bän diilim erimdä... Bän erimdä diilim... Vay... vay... vay... Pek zor! Pek zor!.. ê-ha-ha... ê-ha-ha... ê-ha-ha... Näbıym bän, mari? Pek zor bana, mari? Pek zor bana, mari? Of!..” Oflamayı kesip, saa elindä basmasınnan başladı silkmää üstünü, sansın gübürleri yada tozu silker gibi: “Kim atmış bu sarı topraa üstümä, mari? Silkin onnarı, mari? Aalem ne deyecek? Bän herkerä delikattım, şindi da bak – üstüm sadä toprak! Naşey atêrsınız üstümä o topraa – bän hazırlanêrım!” O iki elinnän, çabuk, silker üstündän, bizä görünmeyän, topraa. Siler üzünü basmacıklan hem doorudêr üstünü hem da çemberini: “Te ölä, te! Te ölä! Üstüm düzgün olsun! Gözäl olıym! İşidersiniz mi?!” Biz annamêêrız kimä sölendi bu “işidersiniz mi?”, ama may hepsi, may bir seslän, deeriz: “İşideriz!” Kim sa deer: “İşideriz, mamo!”, kim sa: “İşideriz, kako!”, kim sa: “İşideriz, male!” Ama o bizi işitmeer, öbür dünnäädan geeri dönämeer. Belli, ani o genä bu dünnää hem öbür dünnää arasındakı kapunun eşiindä bulunêr. Bir da sol elini uzadıp, sansın bir kapuyu açarak, neyi sa görünmeyi itirdi, da açtı gözlerini. Bakışını saadan sola hem soldan saaya gezdirip, gülümsedi da çeketti neyä sa sevinmää. Biz annamazdık ne olêr. Mamu, koydu basmasını fıtasının cebinä da, uzadıp saa elini hem çekedip soldan saa tarafa dooru, hep ölä gülümsyeräk hem sevineräk, başladı kiminnän sa sıravardı elleşmää sansın. İvanka sordu: – Male mo, naşêy yapêrsın? – Elleşerim! – dedi mamu. – E kiminnän, ye? – genä sordu İvanka. – Te durêrlar kapunun yanında. Te, bulü durêr. Te, mamu durêr. Te, kayınnam geldi, o da durêr burada. Bekleerlär,

90 Todur ZANET bezbelli. Tey Mani kakuylan krêsința. Te yaklaşêrlar dädunnan Miti batü hem saadıç. Mamu, ansızdan, çevirdi kafasını sol tarafına da osaat üzündän sevinmelik birdän kayıp oldu, da peydalandı titsi bir korku siması. Orayı uzun-uzun bakıp o, donuk seslän, dedi: “Te, genä geldi! Durêr! Ne titsi o kara rubaları?!” Hemen, vazgeçip elleşmedän, korkuylan dedi: “Alacek, alacek, mari!.. Ya nicä bakêr?!. O gözleri, ateş gibi, şılêêr!” Hep orayı bakarak, bir çıkışsız hem raatsız seslän, may fisirdeyeräk, ekledi: “Álma, yalvarêrım, uşacıklarım taa etişmedi... Ko gelsinnär, da sora...” Mamu çeketti aar-aar hem potreli solumaa, o hep naşey sa yalvarardı, ama lafları annaşılmazdı. Bana geldi, ani o sessiz dua edärdi. O genä çevirdi bakışını o tarafta, neredä temen raametli soy-senseläylän elleşärdi, da, bir uşak gibi, ani kucaa isteer, iki elini uzadarak, yanık seslän çaararak, yalvardı babu Paşuyu: “Durun, gitmeyin, mo! O gitti, mo!.. Mamu, mo! Mamu! Mamu! Mamu! Durun, gitmeyin, mo!” Mamu kolverdi ellerini yannarına, da seneräk seslän hep çaardı: “Mamu, mo! Mamu! Mamu!” May buuluk sessiz yalvardı: “Mamu! Mamu!” O genä uzattı ellerini: “Mamu! Mamu! Dur, mo!.. Ne arkanı dönersin, mo?! Ne hepsiniz arkanızı dönersiniz, mo?! Mamu! Mamu!” Taa ötä, sansın anasından kaybelmiş uşak, o dua gibi, tekrarlaytıp, may işidilmeyän seslän, hep çaarardı hem, çaardıkça, aalardı hem o sesi yavaşardı: “Mamu, mamu, mamu! Mamu mamu, mamu, mamu!” Taa ötää, aazını açmadaan, sansın umudu kesmiş bir evlat, sadä dudaklarınnan, sessiz hem gücenik, hep çaarardı: “Mamu! Mamu, mamu, mamu! Mamu mamu, mamu, ma...” Bu “ma”ylan onun dudakları durgundu da bu yarım kalan “ma...” içimizi koparttı hem canımızı suulttu. Biz dapturu geldik. İçer sessizliktän cınnardı. Bu cınnamaktan başımın damarları hem fenä erleri başladılar ölä düülmää, ani gelärdi ki bir kıpımda onnar patlayaceklar, da bu içersinä al kanım,

91 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII çımkırıp, fışkıracek. Bu gerginnik hazırdı içimdä sinirlerimi koparmaa. Bän bakardım mamunun kahırlı üzünä da orada beni hem hepsini içerdekileri şindi zeetleyän soruşa bir cuvap bulamazdım. Sıkıp kendimi, yokladım mamunun ayaklarını – onnar buz gibiydilär. Bän dondum: “En kötü iş mi oldu?” Hepsi çevirdilär bakışlarını bana. Dedim: “Buz gibi!” Karılar başladılar aalamaa. Adamnarın yanaklarından da yaşlar akardı. Taa pek sıkıp kendimi, aldım mamunun elini, – o partal gibiydi, ama taa ılıcacıktı. Buldum ekinnin tersindä incä damarını, da yokladım onu – damar düülmäzdi! Sol aucuma koydum aucunu, da, durmamayca bakarak mamunun üzünä hem, yaşlar arası savaşıp bişey görmää orada, saa elimnän başladım elinin üstünü suvazlamaa. Bilmeerim nekadar vakıt bölä geçti, açan işittim, taa doorusu duydum, nicä mamunun dudakları kıpırdadı, da buuluk seslän o sordu: “Neçin bän siireltim, mari?” Hepsimiz annadık, ani o kendi soluması için sorêr. Sansın tıkanarak, saar seslän ilerletti: “Yutkunamêêrım, mari! Siireltim, yutkunamêêrım... a-ha-haa... a-ha-haa... Yutkunamêêrım...” Aar-aar hem zor-zor soluyêr: “A-ha... a-ha... a-ha...” Gözleri yumulu. Ansızdan iki ellän doorudêr çemberini: “Başım, nicä bir bol...” Soluması genä diişer: “Hêê... êh-h-h... hêê... êh-h-h... E-e-e-y... E-e-e-y...” Geler, ani o uyudu. Sevineriz, ani o döndü, bizdän ayırılmadı. Artık bütün ürektän umutlanêrız, ani ayırılmayacek ta. Bir da, bana danışarak, o yımışak seslän sordu: – Todi, uşaklar neredä? – Uyudular hepsi, mamo. Kalanı burada. – İsää, ani uyumuşlar. Avşam kaçındılar, geldilär: “Babo, biz yorulduk, yıkandık, idik! Babo, i sän dä!” Deerim: “İyecäm”... Of!.. Of!.. Of!.. Of!.. Bak şindi bän naşêy oldum? Zor! Bana pek zor!.. Bana pek zor!.. Bana pek zor!.. (aar soluyêêr) Hêê-haa... hêê-haa... hêê-haa... Bana pek zor!.. Haaa!.. Ha-a-a-a!.. Er edin o davleniyeyi, be! O beni näptı? O-ho-ho-o... o-ho-ho-o... Of,

92 Todur ZANET of, of... Otururdum te orda... Otururdum orda... Çıkardım... Giridim... Gezärdim... Yatardım... Kalkardım... İyärdim... Genä gidärdim... Därdim Zinaya: “Koy!” Koyardı... Bir da acı verän bir seslän başladı baarmaa: “O-o-of! O-o-of!” Sora, sansın hazırlanarak ayırılmaa, sesindä izinnän hem emirlän, enidän nasaat verdi: “Dartasınız... da te buradan birazçık gergef görünsün... İvanka, olmasın açık. Bän açık başlan gitmedim horuya, bireri. Benim, te bölä dartılı. (genä gösterer başını) Ne da bir konuşa, bireri bän açık başlan gitmedim. Bän kapanıklan gittim. Raametli (báka için söleer) därdi: “Naşêy sän kapanık?” Bän ölä giineerim, bän ölä gezdim. Ê-ha-hêê... ê-ha-hêê...” Bákaya danışarak, gamlı seslän ilerleder: “Gelmeersin, Vani, Vani... êh-ha-haa... êh-ha-haa...” Sesi darsık olêr: “Çevirdin beni geeri!” Sora, yalvarmaklan sesindä, deer: E, almasan, e!..” Zor soluyêr: “Ê-ha-ha... ê-ha-ha...” Sora o uslandı, da, deyip: “Gitti! Şükür, Allahım, gitti!..”, sansın, uyukladı. Aradan yarım saat kadar bir vakıt geçti, açan mamu, biraz dinnenip hem sansın hiç uyumamış gibi, duygulu başladı annatmaa báka için, düşünü mü, görüntüsünü mü, diildi belli: “Raametli geldi. Diil ihtär. Genç... Gençkana geldi... A-a-a! Aldı beni da çekettik gitmää. Etiştik nereyi gidärdik... Dedi: “Dön geeri!” Beni çevirdi geeri. (zor soluyêr) a-ha-ha!.. a-haha!.. a-ha-ha!..” Umutlu hem ateşli seslän, umutlanarak, ilerleder: “Bekim şindi da dönecäm, ama zor! Zor dönecäm... zor dönecäm... zor dönecäm... (bunalık soluyêr) a-ha-ha!.. a-haha!.. a-ha-ha!.. Pek zor bana, mari! Pek zor, mari! Pek zor... pek zor...” O istedi taa naşey sa sölemää, ama çenesi hızlı-hızlı başladı titiremää, da sesi karıştı, laflar erinä işidilärdi sadä: “Ba-ba-baba-de-de-de-efe-efe-la-fa-la, fa... de-de-de-ba-ba-ba-ba-de-de...” “Mozaan kletkaları ölmää başladılar... – düşündüm bän. – Sonu yakın...” Bu fikirdän canım taa da pek sıkıldı.

93 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII Mamu genä savaşardı ne sa sölemää, ama onun dili may dönmäzdi. O pelteklärdi hem buuşardı neyi sa annatmaa taa, ama laflarından sade “of” hem “a-ha-ha!” annaşılırdı. Bir parça vakıt zeetlerdän hem buuşmaklardan sora, o uslandı, ama soluması hep ölä raatsızdı hem aralıklıydı. Son-sonunda, birkaç kerä zar-zor yutkunup, o toparladı kendisini, da karıştırarak lafları hem fikirleri, dolaşık dillän hem bir soluk seslän ilerletti: “Görmäzdim, mari! Görmäzdim hiç, ama uşaklarım yanımda. Yanıma uşaklar gelärdi, yoklardılar beni... Of!.. Koca çoccak o İvankanın Tolikası!.. Gürleer... Vanikaylan Tolikası burda büüdülär... “Babu, sölä masal bizä!” Nesoy masal, bey? Hay, söledim bir... söledim taa bir... “E-e-e, babo, ya ne tez geçti!..” Gürlemäzdi hiç... gürleer... Ha, te... “Sana su diil mi lääzım, babo?” Of, of, of... Verin biraz su...” Zina yaklaşêr da verer ona bişraz su. Mamu, zor yutkunup, savaşêr yutmaa onu, ama hepsini yudamêêr. Kimi damnalar aazının yanından kaymaa başlêêrlar. İvanka basmacıklan enikunu siler onnarı. Bir da mamu, genä bir elinnän üstündän ne sa silkeräk, dargın seslän sorêr: – Mari, benim üstümdä yok mu toprak, maa? – Yok bişeycik, yok, – cuvap eder Zina bulü. Mamu, sileräk üstünü hem üzünü, ürkük deer: – Bak, pak toprak üstüm. Suratım da. Üstüm da toprak... Ölä geler bana... Ne ölä gürler, mari? İvankaylan bilä bakêrız pençerä aşırı – dışarsı aydın, göktä yıldızlar görüner. İvanka deer: – Male, bişey gürlämeer! Dışarsı ap-aydın, mo! Te yıldızlar görüner... Ama mamu onu işitmeer. Onun gözleri kapalı. Onun üzü raatlêêr, o neyä sä gülümseer, da uslanêr. Birazdana, açıp gözlerini, bakêr yukarı. Sora bakışını sol tarafa çevirer, da, görärmiş gibi, bir noktaya bakarak, neyi sa siireder orada. Birazdana, bakışını o noktadan ayırmadaan, kuşkulu deer: “Ne

94 Todur ZANET gelmedilär o Katilär, mari?! Onnar, ne sanêr, bän onnarı taa bekleyecäm mi?!” Hep o noktaya bakarak, sancılı, ama raat bir seslän ekleer: “Te bakın, geldi!.. Bekleer!.. Alacek!..” Onun sesi hem üzü birdän diişer. Üzündä da, sesindä da ürkük korku var! O taa biraz bakêr orayı, da inneyeräk hem baararak, acıylan deer: “Alacek, mari-i-i! Alacek!..” Bundan sora, auçlarını biribiri üstünä koyup hem onnarlan aazını kapayıp, ona görünän nedän sa bakışını çevirmeyeräk, mamu başladı aar-aar solumaa ölä, ani ilk kerä bu gündä onun güüsü sık-sık pek üüselärdi hem çökärdi. Neredä sä soluu kesilmäk kertiinä geldi! Ama o ellerini aazından ayırtmazdı, sansın korkardı, ani bunu yaparsa – can kaçacêk. O taa biraz baktı o noktaya, da sora, çevirip bakışını önünä, uslu seslän dedi: “Giti... ama genä gelecek!... Brä, ne o Katilär gelmedi, mari?!.. Bän taa çok mu bölä zeetlenecäm?!. Lääzım gidiym, – onnar sa taa yok...” Mamunun soluması dalga-dalga gelärdi. O başladı düülmää, da kesilän soluklan hem da kesilän seslän aalaştı: “Bana pek zor... bana pek zor... (iki elinnän paralayarak üstünü) bana pek zor... pek... pek... pek zor... Of! Näbacam?.. pek... pek... pek... pek...” Biz panikada başladık aralarımızda bakınmaa. Herkezi biribirini susturudu. Miti batü dedi: “Açın kapuları, ba!” Açtık kapuları. Hepsinin bakışları mamudaydı. O hep düünärdi hem aar-aar soluyardı: “Pek zor... pek... pek... Of, näbıym?.. Of, näbıym?.. Of... Of, näbıym?.. (fisirdeyeräk) Of, näbıym?..” Kesin-kesin soluyarak, genä kesin-kesin sorurdu: “Näbıym?.. näbıym?.. näbıym?.. Näbıym bän şindi?.. Nerey gidiym? Of! Of! Näbıym?.. Näbıym?.. (may işidilmeyän seslän) Näbıym?.. näbıym?.. näbıym?.. näbıym?.. êh-ha... êh-ha... (sesi üüseler) Näbıym?.. näbıym?.. (neredä sa baararak) Näbıym?.. näbıym?..” Mamu çekeder genä oflamaa hem innemää. Sora, sancıylan, deer: “Neçin kıydı bu içimi? Naşey kıydı bendän bukadar? Hê-ê-ê, ha-a-a... Te bramı yakêr... Neçin yakêr, mari?.. Te

95 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII bramı yakêr... Ya, bak... (gösterer) Mari, sıkılı tebram, mari. (uşak gibi) o-o-of... e-ee... e-ee... ê-he-he... ê-he-he... ê-he-he... Of, näbıym, mari? Bana pek prost, mari! Nänı gidiym, mari? Of! Näbıym bän? Näbıym? Of! Bana prost... Prost bana... Pek prost bana... Dayansam Katilär gelincä... Of! Lafını işidiym, onun da, İordanın da. Allahım, ver bana kuvet uşaklarımı göriym da, sora al beni... Onnar uşaklarım. Onnar benim günahlarım... Onnar benim günahlarım!.. Uşaklar anasının-bobasının günahları. Onnara cuvap edecek anaylan boba, uşaklarna... (biz bunu islää annayalım deyni, tekrarlêêr) Uşaklara anaylan boba cuvap ederlär... hê-ê-hê-ê-ê... hê-ê-hê-ê-ê... Sesledilär. Prostluk yapmadılar. Sesledilär... sesledilär... Gelinnär da... Gelinnär dä, demeycäm prost! Hiç birinä... hê-ê-hê-ê-ê... hê-êhê-ê-ê... Güveelär, unukalar... hepsi... O-of!.. Stöpa Valykanın geler: “Drasti, male, bän Stöpa, Valänın!” Saa ol, çocuum. “Näbêrsın?” İslääyim, islää. Vani (İvankanın kocası) nekadar geldi. Şindi geldi yanıma: “Näbêrsın?” İslääyim. “İslää da olasın!” İoska burdaydı, nekdar gelirdi hep sorurdu: “Mali mo, bän İoska, Olinin. Drasti!” Saa ol, çocuum. “Näbêrsın?” İslää... Uşaklar gelecek. Uşaklar beni çok sordular. O uşaklar bana çok su verdi. O uşaklar beni çok kaldırdı, te buradan pindirdilär. Çok!... O Nastinka! Getirärdi beni ayak yoluna. Beklärdi. Tutardı kolumdan, getirirdi erimä: “O-o, babuşka, tihonyko, babuşka!” Çok gezdirdilär. Çok baktılar! Hatırladılar! Ne mutlu cannarına, ani onnarın anaları, bobaları üüretmiş onnarı!.. İvankanın, koca çocuk, delikannı, geler: “Babo, bän Saşka. İvankanın. Näbêrsın? Sana su diil mi lääzım?” Te, geçennerdä susandım, ama ani burada varmış su bän unuttum. Deerim: İslää, ani geldin da ver bana su. Verdi, uşak. Getirdi. Bekledi. İçtim. Aldı çölmää bendän. Verdi Vanika da, Tolä da, Genka da... Azarlamadı biri... e-ha-ha-a-a... e-ha-ha-a-a... e-haha-a-a... Nekadar sevindim, ani gelerlär... Of, kurudu bütün aazım. Verin biraz su, mari...”

96 Todur ZANET İvanka kaşıklan verdi biraz su. Mamu içti, da sansın daldı uykuya. Biz da susêrız. O susmaktan içerdä bozulmayan bir sessizlik durêr, kimsey kımıldamêêr hem, mamunun raatlıını bozmamaa deyni, may solumêêr da. Birazdana mamu açtı göslerini, da aydın bir seslän sordu: – Miti gitti evä mi? – Miti batü burada, – cuvap ettim bän. – Burdayım, e, mamo, näända olacam? – sesetti Miti batü. – İslää! – dedi mamu. – Brä, ne gelmedilär o Katilär?! Onnar ne sanêr bän onnrı diveç mi bekleyecäm?! Çaarêr beni, bän diveç bekleyämeyecäm, lääzım gidiim... Kim dedi İordannar gelärmiş, be? Geçmişlär tamojneyi. – Bän dedim, mamo, – cuvap ettim bän. – Geçmişlär tamojneyi, temen telefondan aaradım. – İslää, bekleyecäm... – yorgun seslän dedi o. Bän, Miti hem Stöpa batü, çıktık aul içinä. Miti batü yaktı bir țıgara. Biz aramızda bişey lafedämäzdik. Lafetmeyä deyni laf yoktu. Stöpa batü, dönüp içeri, dışarda şafkları yaktı da genä yanımıza, dedi: – Ko aydınnık olsun! – Ölä da aydınnık! – kaldırarak kafasını göklerä, dedi Miti batü. – Bákın nicä şılêêr yıldızlar! Biz, Stöpa batüylan, onun ardına kaldırdık gözlerimizi gökä – gök kap-karaydı, yıldızlar da yalabardılar. Bakışımnan buldum “Saman yolu”nu, oradan geçtim “Araba” yıldızları takımına. Onun kenarkı iki yıldızı üstündän, aklımca bir çizi çicip, etiştim “Kervan kıran yıldızı”na. Yıldız erindäydi hep ölä, nicä bizädän sonsuz yıllar ileri hem hep ölä, nicä bizdän sora da – sonsuzluunun sonsuzluunadan olacek. Bezbelli evelliktän gelän genetika uurunda duygularlan, başladım bakışımnan aaramaa göktä mamunun yıldızını, zerä dedelerimizin dedeleri inanarmışlar, ani nekadar insan

97 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII dünneydä var sa – okadar yıldız da göktä var. Bän aarardım “Kervan kıran yıldızı”ndan sora en büünü hem en keskinini, çünkü inanardım, ani o lääzım olsun mamunun yıldızı, zerä onun dooru yaşamasına, erdä yaptıklarına, iiliklerinä hem can zenginniinä görä – onun göktä yıldızı bölä büük hem keskin lääzımdı olsun. Sayısız yıldızların arasında seçtim birisini – Bu! O yıldız durardı “Saman yolu”nun ortasında, da, sansın mamunun ürää gibi, düülärdi orada. Aklımca danıştım ona: “Düşmä, yalvarêrım, düşmä oradan! Sünmä, da, ozaman, mamu da sünmeyecek!” Bu arada hızlı açıldı proçka, da aul içinä, may kaçarak, girdi kıskardaşım Kati. O çabuk yaklaştı yanımıza da biz gördük nicä onun yanaklarından iki sıra yaş akêr. Seläm vermeyip, o baktı bizä, da titireli hem yanık seslän sordu: – Etiştirdik mi? – Etiştirdiniz, – cuvap ettik üçümüz da birdän. – Ne ölä geç, mari? – sordum bän, da sancıylan ekledim: – Çoktan gideceydi, ama sizi bekleer! – Geç yola çıktık hem bu tamojnelär! – cuvap etti o, da bu laflardan sora başladı seslän aalamaa. Bän sarıldım kızkardaşıma da, biraz uslandırarak onu, dedim: – Sus, aalama, – vakıdı taa gelmedi. Bekim, geeri dönecek taa! – Allaa versin, batika! – toplayarak kendisini, dua etti o. – Şindi girecez mamusunun yanına, ama, seni takazalêêrım, lafet ölä, sansın o saa hem genä ayaa kalkacek, – yalvardım bän. Sora hepsimiz bilä girdik içeri. İçeri girdiinän, mamuya danışarak, dedim: – Kati geldi mo, mamo! – Mamo, bän geldim, – hep ölä titirek seslän dedi Kati. – Şindi İordan da gelecek. – Katüşä, sän mi kızım?! Gel öpiim kızım, – şen seslän dedi mamu.

98 Todur ZANET Kati iildi da öptü mamuyu. Sora verdi yanaanı, mamu da öpsün deyni. Mamu başladı, seslän aalayarak, oflamaa: “Of!.. of!.. of!..” – Oflama, mamo, – dedi Kati, – olmaz aalamaa, mo! – Prost et beni! – yalvardı mamu. – Sän da prost et beni, mamo! Gelämeerim, mamo! – dedi Kati. – Sän evdäydin mi, kızım? – zaametli seslän sordu o. – E, İordanka... – Evdäydim! Evdäydim! – cuvap etti kızkardaşım. – Şindi İordanka da gelecek, mamo. Maşinayı koyêr. Bu arada içeri girdi küçük kardaşım. Kati hem Miti batü bir seslän dedilär: “Te, İrodanka da geldi!” Mamu genä çeketti aar-aar solumaa hem, aalayarak, yalvardı: – Prost edin beni! Trevojit ettim sizi. Of! (sansın bunalarak) Hêa-hêa... hêa-hêa... hêa-hêa... İsläädim pek. Dün gezdim. Burdaydılar hepsi. Uşaklar geldi... Üülendän sora davleniye yok. Getirdilär skorıyı. Stöpa batün gitti getirdi skorıyı. Davleniye yok. Ama... Pek prost bana! Pek prost... Siz näbêrsınız? – E, näbêrız?! – dedi Kati. – Hep orêy mı gidersin? – sordu mamu. – Aha! – cuvap etti Kati. – Var işin. Sınaştın mı, osaydı? Radik (Katinin kocası) näbêr? – Sınaştım, mamu. Radik seläm yolladı. İvanka seläm yolladı. Kolika da, dün zvonit etti, o da seläm yolladı, – cuvap etti Kati. – Saa olsunnar! Saalıkları olsun! Hepsinin, Vanuşkanın da, Lüdaşkanın da. – Vanuşka slujbada, – katıldı lafa İordan. – Lüdaşka da düünä hazırlanêr. – İi saatta, oolum! – dua etti mamu. – İi saatta! (soluu etişmeer) İsläädim, be... isläädim, be... isläädim, be... Uşaklarlan dün... isläädim, be... Kesti beni birdän düşürttü... Of, trevojit ettim hepsinizi! Of, of, pek zor bana! (seneräk seslän) Pek

99 I. ANNATMALARCAN PAZARINDA CAN PAZARLII zor bana... pek zor... Bendä çıktı pek büük davleniye. Savaştılar, indirdilär, ama... Açan yaş var. Yaşa görä davleniya da. Oturudum dışarda. Kimsey beni trevojit etmedi. Kimsey bana bişey demedi. Te ordan çıkardım te orêy, hayada. Stöpa koyardı o radiocıı. Seslärdim onu. O hep lafeder. Girärdim te burêy, yatardım. Gezinärdim... İyärdim... Genä çıkardım, oturudum. Ay, unutmuşum!!! Stöpaa: Stöpa, be, sölä saat kaç! “Temen söledim, e!” Ee, bän unuttum! Ye, sölärdi. Bir sıra oturêrım te o sobanın yanında. Vanuşka gelmiş küüçindän. Vanuşka: “Mali mo, ne oturêrsın burada?” Oturêrım. Saat kaç? “Saat dört oldu.” O-of-f! Of-of... (düün için) İi saatta çeketmiş olasınız! Kısmetli olsun!.. (kendinä dalarak) Ah-ah-ah... O-off!. Of-of-f-f!... Mamunun üzündä peydalanêr sancılar, da o, gergin hem sancılı seslän, kimä sä deer: “Sän gicän. Ne hayarsızlık edecek o!..” O genä başlêêr aar solumaa: “êhêê... êhêê... êhêê... êhêê... êhêê... êhêê...” Hep o gergin hem sancılı seslän: “Hiç diil benim bu ayak! (suvazlayarak saa ayaanı) Bu ayak diil benim! Kimin sa te bu ayak, te burda, o diil benim! Diil benim!.. Êhêê... êhêê... êhêê...” Mamu başlêêr sancılar içindä düülmää: “E, näbıym, mari? Näbıym bän, mari? (aalayarak) Näbıym bän, mari? êhêê... êhêê... Hepsinizi aldım iştän, mari... Näbıym bän, mari? êhêê... êhêê... êhêê... êhêê... of! of! Uyvaştı! Bu ayak aar, be! Ah!.. ah!.. ah!.. (may sessiz) Näbıym bän!.. Näbıym bän!.. haaahaaa!.. haaa-haaa!..” Onun aardına seslän başlêêrlar aalamaa hepsi karılar da. Mamu sert baarêr: “Of!!! Nerey gidiym?!. Näbıym?!. Näbıym?!. İstämeerim gitmää?!. Alma beni!.. İstämeerim!.. Kıyamêêrım uşaklarmı! Of!.. Of!..” Annaşilêr, ani bizä görünmeyän, ama ona görünenä annadêr hem onu inandırmaa savaşêr: “Kliseyä! Zinaylan Stöpa: “Male Biz gideriz! Male, biz geldik, uje klise salverdi!” Salverdi, bir da çannar düver... “Aldın mı nafra?” Aldım e, ne! Aldım! Aldım! êhêê... êhêê... êhêê... nafra çana-

100 Todur ZANET cıkta var. Stöpa der: “Sölä, açan nafran bitecek!” Of... of... of... of... of... of... of... Of, Allahım! Of, Allahım, beni da mı alacan? Su... su... su... bir yudum ayazama...” Bulü, hızlı geçip yannaşık odaya, getirdi oradan yarımnık plasmas şişesi: – Bu ayazma. – Ver, bulö, bän veriym, – yalvardı Kati. Bulü, söküp şişenin kapaanı, uzadtı şişeyi kirațasına. Kati da, iilip, dooru şişedän verdi mamuya ayazmayı. Mamu, zor yutkunarak, yuttu bir yudum. Sora dedi: “Ayazma... Bu Allahın suyu... Kuvet verer... saa olun...” Bu arada Vanuşka getirdi bir taburetka, da koydu onu benim yanıma, duvar boyuna. Kati, silip mamunun çenesinä dökülän ayazmayı, oturdu o taburetkaya. İordan kaldı ayakça süzülmää kapunun yanında. İçersi pek kıstaftı da bakmadaan ona, ani burada bunca insan topluydu hem hiç birisi dışarı çıkmazdı hem da durmamayca mumnarlan kandil yanardı, içerdä solumaa diildi aar, zerä dışardakı kapu da, bu odanın iki kapusu da açıktı. Bu verärdi kolyını içeri dayma taazä soluk girsin. Bizä diildi zor solumaa, ama mamuya?!. Mamu pek islää bilärdi klisä sıralarını hem, her kerä, onnarı bakardı. Ayazma istedii için, bän annadım, ani o aaret yoluna hazırlanêr, çünkü onu burada artık bişey tutmazdı: biz hepsimiz bu odada topluyduk! Ayazmayı aldıktan sora o sansın raatladı, ama birazdana başladı Allahlan raatsız lafetmää: “Of, Allahım, Allahım, pek mi günahkerim, Allahım? Pek mi günahkerim, Allahım? (soluyêr, sansın soluu kesiler) Bän sana güç getirmedim. Bän, Allahım, kaç yıl oldu görmeerim, bir kerä dä güç getirmedim sana. Of! O-of! Of-of-fo-fo-fof...” O hem lafeder hem da, zeetlerindän, erindä düüler. İçerdä olannarın hepsinin göslerindä dayma kurumayan yaşlar durêr. Mamu savaşêr eteklerinnän ayaklarını örtmää: “Of, açılêrım,