Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" ТАЛАРХАЛ 1 Төсвийн ил тод байдлыг хангах нь үр ашигтай шийдвэр гаргах боломжийг бүрдүүлж, иргэдийн итгэлцлийг бэхжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой хэмээн үздэг.Төсвийн ил тод, хариуцлагатай байдлыг дээшлүүлэх, үүнд иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа, төсөл хөтөлбөрүүдийг аймгийнхаа хэмжээнд зохион байгуулж, хэрэгжүүлсээр ирсэн ч иргэдийн хувьд төсвийн талаарх мэдлэг, ойлголт бага хэвээр байгаа юм. Иймд Өвөрхангай аймгийн орон нутгийн 2023 оны төсвийн мэдээллээр “Иргэдийн төсөв” товхимолыг дахин хэвлүүлж, иргэдийн гар дээр хүргэж байгаадаа баяртай байна. Уг товхимолд орон нутгийн төсөв боловсруулахад баримталсан бодлого, төсвийн эх үүсвэр, аймаг, сумын татварын болон татварын орлогын мөнгөн дүн, төсвийн зарцуулалтыг ангилал бүрээр оруулсан болно. Иргэдэд төсвийн мэдлэгээ сайжруулах, төсөв боловсруулах үйл явц дахь өөрсдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, төлсөн татварынхаа зарцуулалтанд хяналт тавихад чухал ач холбогдол үзүүлэх энэхүү эмхэтгэлийг санаачлан бүтээж буй Дэлхийн банк, MASAM-II нийгмийн эгэх хариуцлагын төслийн баг, хамт олонд талархал илэрхийлье. ӨВӨРХАНГАЙ АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГА А.ИШДОРЖ
15 76 77 78
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 3
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 5 117.2 мянга НИЙТ ХҮН АМЫН ТОО 34.4 мянган өрх 19 сум 112 баг 62.9 мянган км2 газар нутагтай 44.8% 49.7% 50.3% 37.9% 17.3% 0.0% 670.0 608.3 Нийт малын тоо 4,589.4 мянган толгой 320.1 277.6 19.2 2,264.7 1,707.8 АЙМГИЙН НЭР: ӨВӨРХАНГАЙ Өвөрхангай аймгийг БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэргүүлэгчдийн 1931 оны 02 дугаар сарын 07-ны өдрийн 05 тогтоолоор тухайн үеийн Цэцэрлэг мандал уулын аймгийн гол хошуудаас, одоогийн Өвөрхангай, Баянхонгор аймгийн нутаг дэвсгэрийг хамарсан 31 сумтай Түйн голын Цагаан эрэгт төвлөрүүлж нэг том аймаг болон анх байгуулагдсан түүхтэй. Аймгийн төвийг 1934 онд одоогийн Арвайхээр хотод төвлөрүүлж, 1942 оноос одоогийн Баянхонгор аймгийн зарим сумдыг Архангай, Завхан аймгуудад шилжүүлэн, Архангай аймгаас одоогийн Өвөрхангай аймгийн Хархорин, Хужирт, Бат-Өлзий, Бүрд, Баян-Өндөр, Төв аймгийн Эрдэнэсант сумдыг нэгтгэн шинэчлэн зохион байгуулжээ. 4
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023"
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 6 Өвөрхангай аймаг нь 2023 оныг “Хүнсний хангамжийг нэмэгдүүлэх жил” болгон зарлаж, энэ хүрээнд хийгдэхээр төлөвлөсөн онцлох ажлуудаас дурьдвал: Арвайхээр, Төгрөг сумдад 2000 м2 -аас доошгүй хүлэмжийн цогцолбор аж ахуй байгуулахад газар олгож, хашаажуулан худаг гаргаж, усан сан байршуулах зэрэг ажлуудыг зохион байгуулах, бусад сумдад хүлэмж болон нийлэг хальсны дэмжлэг үзүүлэх, Жимс, жимсгэнэ тариалах иргэдэд аймгаас 2000, сум тус бүр 200-аас доошгүй суулгацын дэмжлэг үзүүлж, тариалалтыг нэмэгдүүлэх, Аймгийн хэмжээнд хүнсний ногооны тариалан эрхлэгчдэд үр, техник, тоног төхөөрөмж, гар багажийн дэмжлэг үзүүлэх, Аймгийн хэмжээнд нийт 500-аас доошгүй буюу сумдад хуваарийн дагуу 15-75 өрхийг шинээр төмс, хүнсний ногооны тариалалт хийхэд үр болон арга зүйн дэмжлэг үзүүлж, дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх гэх мэт...
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 7 7
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" АЙМГИЙН 2023 ОНЫ ТӨСӨВ АЙМГИЙН НЭГДСЭН ТӨСӨВ (сая төгрөг) 5,909.3 16,851.4 19,843.9 42,604.6 19,278.1 9,808.2 71,690.9 8 Өвөрхангай аймгийн Арвайхээр хотод 2022 онд хувийн хөрөнгө оруулалтаар 120, Хархорин суманд 29 айл болон нийт 149 айлын орон сууцны барилга ашиглалтад орж, иргэдийн ая тухтай амьдрах орчин нөхцөл бүрдсэн байна.
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 71,690.9 - 52,676.5 2,574.5 16,439.9 13,784.8 - 5,975.3 3,569.6 3,691.5 31,630.6 1,718.6 10,464.6 -855.9 9
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 6,176.5 0.5▲ 1,910.4 -27.0%▼ 4,266.1 205.4%▲ 600.0 80.5%▲ 718.7 -8.1%▼ 422.5 -1.7%▼ 169.2 -27.9%▼ - 0.0%▼ - -100.0%▼ 3,188.8 729.8%▲ 15.0 0.0%▼ 267.3 0.0%▼ 795.0 -21.5%▼ 1,000.0 -56.9%▼ 19,278.1 3.8%▲ 2,272.2 883.2%▲ 38,535.0 17.3%▲ 9,808.2 27.0%▲ 10
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" 38,535.0 17.3%▲ 3,478.8 9.8%▲ 1,988.8 17.9%▲ 0.0%▼ 0.0%▼ 1,113.8 -6.8%▼ 9,808.2 27.0%▲ 2,309.7 -9.6%▼ 11,795.2 5.7%▲ 877.1 -15.4%▼ 399.3 14.7%▲ 306.2 19.2%▲ 0.0%▼ 2,878.7 -14.5%▼ 3,579.2 867.9%▲ - 0.0%▼ 26,739.8 23.2%▲ 11
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" СУМДЫН ТӨСВИЙН НИЙТ ОРЛОГО (сая төгрөг) 10,674.2 -17.8%▼ 1,020.3 -16.7%▼ 776.0 16.7%▲ 1,206.3 -41.6%▼ 2,054.5 0.0%▼ 126.1 26.9%▲ 106.1 6.7%▲ 20.0 0.0%▼ 15,824.6 8.6%▲ 11,795.2 5.7%▲ 15,731.3 -7.1%▼ 48,783.7 14.1%▲ 5,306.5 0.0%▼ 12 “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөн болон аймгийн зорилтот жилийн ажлын хүрээнд бүх нийтээр мод тарих хавар, намрын өдрүүдийг аймгийн хэмжээнд зохион байгуулж, 320,0 мянга орчим мод тарьсан ба ногоон байгууламжийн хэмжээ 31 га-аар нэмэгдэж, нийт талбай 176 га-д хүрсэн байна.
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" СУМДЫН ТӨСВИЙН НИЙТ ЗАРЛАГА (сая төгрөг) 48,783.7 14.1%▲ 17,699.5 20.5%▲ 8,877.1 -9.2%▼ 956.7 0.0%▼ - 0.0%▼ 15,824.6 8.6%▲ - 0.0%▼ 1,438.6 -36.2%▼ 1,715.0 38.3%▲ - 0.0%▼ - 0.0%▼ 2,272.2 882.4%▲ 13 ЦАЛИНГИЙН ОРЛОГООС ХАМААРАН ШАТАЛСАН ТАТВАР ТӨЛЖ ЭХЭЛНЭ. Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлт 2023 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс мөрдөгдөнө. Уг өөрчлөлтөөр иргэдийн цалингийн орлогоос шаталсан татвар авна. Энэ нь сарын 10 сая 01 төгрөгөөс дээш цалингийн орлоготой иргэдэд хамаарах юм. Үүнд: 0-10 сая төгрөгийн орлоготой иргэд 10 хувь, 10-15 сая төгрөгийн орлоготой иргэд 15 хувь, 15-20 сая төгрөгийн орлоготой бол 20 хувийн татвар төлнө. Дэлхийн 150 орчим улсад энэ тогтолцоог хэрэгжүүлдэг ба татварын нэг шатлалтай улс орон цөөн, татварын шаталсан хэлбэрээр илүү боломжтой хэсэг нь боломжгүй хэсгээ дэмжих, орлогын тэгш бус байдлыг бууруулахад чиглэсэн тогтолцоо юм.
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" АЙМГИЙН НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая төгрөг) 2,210.1 16,917.6 1,455.1 11.0 -5,113.1 7,347.1 834.0 537.8 13,877.7 5,226.9 70,741.9 10,464.3 5,862.0 1,000.0 52,755.6 660.0 - 3,831.9 13,379.7 -
Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" АЙМГИЙН ОНХС-ГИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая төгрөг) 570.0 5,862.0 1,186.0 - 1,100.0 - -260.0 - 430.0 220.0 1,407.0 619.0 15 - 70.0
Баян-өндөр сум Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 3,576 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 309370 1,778 1,798 ӨРХИЙН ТОО - 1153 БАГИЙН ТОО - 5 101,494 174,630 20,967 287 11,992 1,898.9 597.3 262.1 481.0 15.1 420.0 123.4 255.6 29.3 33.7 420.0 679.3 481.0 3244 км2 газар нутагтай. 16 16 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 50.0 10.0 10.0 120.0 15.0 Ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх Малчдад сургалт суртчилгаа хийх Мал угаалгын ванн Халуун усны барилга Зураг төсвийн зардал 19.0 15.0 28.7 18.0 5.0 Сумын төвийн тохижилт Сумын брэнд бүтээгдэхүүнтэй болох Шүдний кабинет байгуулах Сургуулийн цахим кабинет байгуулах Соёлын төвийн музей тохижуулах 6.0 4.3 30.0 150.0 Худаг засвар Мал эмнэлгийн үйлчилгээ Хөв цөөрөм засварлах Бэлчээрийн усан хангамж нэмэгдүүлэх 217.4 210.3 53.3 481.0 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 17 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
БҮРД СУМ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 2,919 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 309238 1,425 1,494 ӨРХИЙН ТОО - 834 БАГИЙН ТОО - 5 86,642 192,697 19,891 399 9,609 1,771.8 632.1 200.5 518.3 30.7 131.4 258.8 159.7 57.4 45.0 131.4 860.0 518.3 2580 км2 газар нутагтай. 18 18 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 20.0 20.0 20.0 193.5 12.9 Хогын цэгийг хашаажуулах Нийтийн эзэмшлийн талбайн арчилгаа Цэцэрлэгийн гал тогооны тоног төхөөрөмж Багуудын иргэний танхимын засвар Газарзүйн нэрийн зураг 1.6 20.0 150.0 25.0 55.3 Зураг төсвийн зардал Хортон мэрэгчтэй тэмцэх Гүний худаг гаргах болон засварлах Мал эмнэлгийн тасгийн тоног төхөөрөмж Малын тэжээлийн ургамал тариалах 268.1 250.2 518.3 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 19 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад Бүрд сум Тус сум нь 1931онд Архангай аймгийн Бүрд сум нэртэйгээр байгуулагдсан, 1942 онд Баянхонгор аймаг шинээр байгуулагдахад Өвөрхангай, Архангай, Төв аймгийн зарим сумдыг шилжүүлэхэд Өвөрхангай аймагт шилжүүлсэн. Газар зүйн байршил Төв аймгийн баруун хойд хэсэгт: § Улаанбаатар хотоос 344км, § Аймгийн төвөөс 136км зайд байрладаг. Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл, Хархорин, Баянөндөр, Төв аймгийн Эрдэнэсант, Булган аймгийн Рашаант сумтай хиллэдэг.
БАТ-ӨЛЗИЙ СУМ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 7,626 НИЙТ МАЛЫН ТОО -278087 3,809 3,817 ӨРХИЙН ТОО - 2310 БАГИЙН ТОО - 6 56,999 128,288 35,406 5 57,389 2,941.8 756.4 686.1 887.7 68.7 245.0 297.9 445.1 75.1 70.0 245.0 1,218.9 887.7 2427 км2 газар нутагтай. 20 20 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 162.2 50.0 60.0 10.0 30.0 Үерийн далан барих / нийт төсөвт өртөг 1.2 тэрбум төгрөг/ Өндөр хүчдэлд холбох Хүнсний зоорь болон ЕБСийн заал засвар Багуудын зам засварын үлдэгдэл Багийн хэсэгчилсэн төлөвлөгөө боловсруулах 20.0 20.0 40.0 80.0 82.0 Бугатын зам засах Хөнөгийн голын гүүр засах Төрийн байгууллагын тоног төхөөрөмж Сумын төвийн гэрэлтүүлгийг нэмэгдүүлэх Трактор худалдан авах 120.0 6.0 55.0 3.0 44.8 Зөрүүлэг багт гүүр барих Золбин муур, нохой устгах Сумын төвийг танилцуулах, сурталчилах өндөрлөгтэй болох Өвтийн даваа засах Малын халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх 86.5 5.0 3.0 10.3 Багуудын худаг гаргах, засварлах Малыг ангилан ялгах төхөөрөмжтэй болох Малын тэжээлийн ургамал тариалах Малчдад зориулсан сургалт сурталчилгаа 390.4 149.5 336.8 887.7 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 21 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад 11.0
БАРУУНБАЯН-УЛААН СУМ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 2,732 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 126917 1,357 1,375 ӨРХИЙН ТОО - 721 БАГИЙН ТОО - 4 75,348 42,906 3,939 1,669 3,055 1,570.8 594.8 354.8 409.1 7.4 198.3 6.4 220.7 11.4 32.2 198.4 699.0 409.1 3925 км2 газар нутагтай. 22 22 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) БУСАД Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 100.0 Баруунбаян-Улаан сумын эмнэлэгийн засвар 100.0 100.0 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 23 Баруунбаян-Улаан сум Өвөрхангай аймгийн Баруунбаян-Улаан сум нь 1924 онд байгуулагдсан, хуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Сайн ноёны хошуу. Цагаан овоо, хүүхдийн-Ус, Өлзийт хошуу, Хөөвөр гэсэн 4 багтай. Далайн түвшнээс дээш 1260 м өргөгдсөн. Физик газар зүйн хувьд Монгол Алтайн нурууны үргэлжлэл Бага Богд, Арц Богдын уулсын завсар хөндий дагуу, урд, баруун талаараа дов, толгод гүвээгээр хүрээлэгдсэн, ерөнхийдөө урдаасаа хойш чиглэгдсэн налуу гадаргуутай, уулсын хоорондох хөндий, хоолойн салхины нөлөө ихтэй, хойд уртрагийн 101 градус 26 минут, өмнөд өргөргийн 45 градус 12 минутын солбицолд оршдог. Иймд Баруунбаян-Улаан сумын уур амьсгалын байдал уулын нөлөөнөөс ихээхэн хамааралтай гэж үзэж болох юм. Сумын нутаг дэвсгэр нь мал аж ахуй, аялал жуулчлал, газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой. Өвөрхангай аймгийн баруун урд хэсэгт хэсэгт: Улаанбаатар хотоос 605 км, Аймгийн төвөөс 175 км зайд байрладаг.Өвөрхангай аймгийн Нарийнтээл, Хайрхандулаан, Гучин-Ус, Богд, Баянхонгор аймгийн Богд сумдтай хиллэдэг. Хуурай халуун зунтай, хүйтэн өвөлтэй. Говь хээрийн уур амьсгалтай. 1 дүгээр сарын дундаж температур -18.7 градус 7 дугаар сарын дундаж температур +22.3 градус жилийн дундаж салхины хурд 3.3 м/сжилийн хур тунaдасны нийлбэр 50.3 мм.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 20.0 30.0 40.0 20.0 50.0 Малын чанар сайжруулах, эрүүл мэндийг хамгаалах Наадмын талбайг засварлах Байгаль хамгаалах, ногоон байгууламж нэмэгдүүлэх Худагт цэвэршүүлэх төхөөрөмж суурилуулах Төрийн байгууллагуудын засвар тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл 20.1 85.0 25.0 15.0 52.0 Гэрэлтүүлэг нэмэгдүүлэх Газар тариалангийн тоног төхөөрөмж Мал угаалгын ванн барих Өшгөгийн нуруунд зам даваа засах Гүн өрмийн худаг гаргах, засварлах 10.0 20.0 12.0 10.0 Малын тэжээл бэлдэх, нөөцлөх Гамшгаас хамгаалах, Малчдын сургалтын зардал Баяр наадмын зардал 260.0 97.1 52.0 409.1 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 24 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
БАЯНГОЛ СУМ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 3,753 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 347389 1,865 1,888 ӨРХИЙН ТОО - 1105 БАГИЙН ТОО - 6 134,121 187,428 16,203 2,705 6,932 1,740.3 700.7 284.4 595.8 7.3 72.9 79.2 230.1 66.8 53.4 72.9 721.3 595.8 3535 км2 газар нутагтай. 25 25 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) АЙМГИЙН ТӨСӨВ АЙМГИЙН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 490.1 Соёлын төвийн барилга, 240 суудал (төсөвт өртөг 1.5 тэрбум) 100.0 Баянгол сумын сургуулийн хэсэгчилсэн засвар 490.1 100.0 590.1 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 26 Баянгол сум Өвөрхангай аймгийн Баянгол сум нь 1924 онд байгуулагдсан, хуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн вангийн хошуу юм. Өндөр-Өнц, Эргэндэнж, Цагаан булан, Нартын хаяа, Цавын ихэр, Ширээ гэсэн засаг захиргааны анхан шатны 6 багтай. Хүн амын нягтшил 1 га талбайд 1.1 хүн ногддог сум юм. Далайн түвшнээс дээш 1430 м өргөгдсөн. Дов толгод, гүвээ бүхий талархаг гадаргуутай, нутгийн дундуур Онгийн гол 70 гаруй км урсан өнгөрдөг. Жаргалант, Задгай, Шанд, Нарийн, Намаг, Булаг зэрэг 10-аад жижиг булаг шандтай. Сумын нутаг дэвсгэр нь дов толгод, гүвээ бүхий талархаг гадаргуутай, мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой. Өвөрхангай аймгийн өмнөд хэсэгт: Улаанбаатар хотоос 412 км, аймгийн төвөөс 80 км зайд байрладаг. Дундговь аймгийн Сайхан-Овоо сум болон өөрийн аймгийн, Зүүнбаян–Улаан, Сант, Төгрөг, Тарагт сумдтай тус тус хиллэдэг.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 17.7 8.9 5.0 4.9 10.1 Сумын төвийн зоорьны засвар, тоног төхөөрөмжийн агуулах Сум тохижилтын зардал Ногоон зурвас байгуулах Энгийн уурхайн худаг засварлах. I баг 3, II баг, III Y баг 1 Хаяа багт малчдын сургалтын төв барих 59.8 26.8 19.5 48.5 19.9 Шинээр худаг гаргах, засварлах Малчдад зориулсан сургалт суртчилгаа хийх Сумын төвийн тохижилт үйлчилгээ Сумын төвийн ундны усны гүний худаг шинээр гаргаж цахимжуулах, усалгааны ЭМТ-ийн хүлээн авах, эрчимт эмчилгээний өрөөг тусгаарлаж засварлах 15.0 10.0 19.5 19.0 19.0 ЕБС-ийн дотуур байрны халуун ус, угаалга, хатаалгын өрөө ЕБС-ийн гал тогооны өрөө засварлах Нийтийн эзэмшлийн талбайн засвар /ЗДТГ-ын урд талбай/ ЕБС-ийн 320 хүүхдийн хичээлийн байрны цонхны амалгаа жийрэг резинийг Цэцэрлэгт хүрээлэн тохижилтыг нэмэгдүүлэх 19.6 15.0 5.0 20.5 60.0 Наадмын талбайн засвар, тохижилтын ажил “Ногоон зурвас”-ын талбайн дэд бүтцийг сайжруулах. Баяр наадмын зардал Баянгол омгийн хонин сүргийг үүлдрээр батлуулах судалгааны Энгийн уурхайн худаг засварлах 210.0 354.1 31.6 595.7 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 27 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 15.0 20.0 19.0 13.0 50.0 Малын халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх Эрсдлийн сангийн журам баталж, сан бий болгох Мал угаалгын ванн /5-р баг/ Зоорь засвар Иж бүрэн трактор 45.0 5.0 5.0 Цагаан булан багийн төвийн засвар Дагналтайн дэрсэнд алсыг харагч өндөрлөг барих Малын тэжээлийн ургамал тариалах 28 Баянгол сум нь аймгийн анхны “Жишиг сум”–ын болзлыг тэртээ 2011 онд хангасан бөгөөд өнөөдөр улсын тэргүүний сум болох том зорилттой ажиллаж байна. Мал сүргийн тоогоороо аймагтаа тэргүүлж, хонин сүргийнхээ тоогоор улсад дээгүүр бичигддэг тус сум “Баянгол” омгийн хонины бие даасан шинэ үүлдэр бий болгож өсгөн үржүүлж тоо толгой нь 35 мянгад хүрээд байгаа. Мөн хонины ээзгий зэрэг өөрийн гэсэн брэндүүдээрээ алдартай. Сумын байгууллага, аж ахуйн нэгж, салбарууд ажил үйлсээрээ улс, аймагтаа ямагт түүчээ явж ирсэн төдийгүй сумын Эрүүл мэндийн төв 2003 онд Улсын тэргүүний эмнэлэг, Ерөнхий боловсролын сургууль 2012 онд Улсын тэргүүний сургууль, Хүүхдийн цэцэрлэг 2019 онд Улсын тэргүүний цэцэрлэг болсон. Ажилсаг малч түмний идэвх зүтгэл, ахмад үеийн уламжлуулж өгсөн их туршлага, гар сэтгэл нийлсэн эвсэг хамт олны хамтын хүч хөдөлмөрийн үр дүнгээ хүртсэн Баянголчууд төрийн дээд шагнал Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнагдсан.
ГУЧИН-УС СУМ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 2,157 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 134531 1,062 1,095 ӨРХИЙН ТОО - 641 БАГИЙН ТОО - 4 66,235 56,414 6,245 3,031 2,606 1,732.3 699.7 217.5 320.8 5.2 170.0 319.1 244.6 50.3 54.0 170.0 892.6 320.8 4749 км2 газар нутагтай. 29 29 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) УЛСЫН ТӨСӨВ АЙМГИЙН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 1,394.5 Эрүүл мэндийн төвийн барилга, 15 ор (төсөвт өртөг 1.4 тэрбум) 50.0 70.0 Гучин-Ус сумын гэр хорооллыг дулааны шугам сүлжээнд холбох Гучин-Ус сумын сургуулийн дотуур байрны засвар 1,394.5 120.0 1,514.5 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 30 ГУЧИН УС СУМ Гучин-Ус сум нь 1924 онд 5 баг, 590 өрх, 50000 орчим толгой малтай байгуулагджээ. Одоо тус сум нь 4 багтай Улаанбаатар хотоос 520 км, аймгийн төвөөс 105 км зайтай, өөрийн аймгийн Богд, Хайрхандулаан, Баруунбаян-Улаан, Тарагт сумдтай хиллэн говийн бүсэд оршдог. Байгаль газар зүйн хувьд сумын нутгийн хойд талд нь хуурай хээрийн, өмнөд тал нь цөлийн хээрийн дэд бүсэд хамаарагддаг, хуурайдуу дулаавтар уур амьсгалтай. Газар зүйн байршлаараа говийн бүсийн сумдын дунд оршдог учир 1950 оноос сум дундын сургууль, эмнэлэг, суманд анх төвлөрсөн түүхэн уламжлалтай бөгөөд одоо ч сургууль, эрүүл мэндийн төв, цэцэрлэг, соёлын төв зэрэг нь бүсийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд арга зүйн төв болон ажилладаг онцлогтой юм. Хөдөлмөрийн баатар Д.Шарав, Ч.Насантогтох, ардын багш Ч.Дамдиншарав, худалдааны гавъяат ажилтан Ш.Цагаандорж, гавъяат тээвэрчин Ч.Сандагдорж, гавьяат дасгалжуулагч улсын начин Ч.Адъяатөмөр, гавьяат жүжигчин Д.Галсанбат, Лондонгийн олимпийн хүрэл медальт гавъяат тамирчин У.Мөнх-Эрдэнэ, Монгол Улсын хурц арслан Г.Цоодол, Монгол Улсын начин С.Чулуунбаатар, Д.Батбаяр гэх мэт олон алдартан төрөн гарсан.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 13.0 5.0 60.0 36.0 30.0 Худаг засвар Хүнхрээгийн голын гольдролыг сэргээн засварлах Сумын төвийн гудамж хороололд дулааны болон цэвэр бохир усны шугамын Багийн төв сэргээн засварлах Сумын стратеги төлөвлөгөө боловсруулах 36.0 19.9 10.0 6.0 29.0 Гүн өрмийн худаг ус гаргах Цэцэрлэгийн хүүхдийн тоглоомын талбайн тохижилт, тоглоомын тоог Ногоон байгууламж нэмэгдүүлэх Зураг төсвийн зардал Гүн өрмийн худаг ус гаргах 10.0 10.0 15.9 15.2 19.9 Малын тэжээлийн ургамал тариалах, үр худалдан авах Монголын хоолойн тэмээний судалгааны ажлыг үргэлжлүүлэх, омог Малын үүлдэр угсааг сайжруулах Үүлэнд нөлөөлж, хур тунадасны хэмжээг нэмэгдүүлэх Мал сүргийн эрүүл мэндийг хамгаалах 5.0 Малчдад сургалт хийх 197.8 105.0 18.0 320.8 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 31 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
ЕСӨНЗҮЙЛ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 2781 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 175864 1,440 1,341 ӨРХИЙН ТОО - 872 БАГИЙН ТОО - 4 56,012 100,091 12,627 175 6,959 2,108.5 683.5 244.2 582.8 22.0 269.4 306.6 273.1 50.6 46.7 269.4 885.9 582.8 2208 км2 газар нутагтай. 32 32 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) АЙМГИЙН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 70.0 Есөнзүйл сумын дотуур байрны засвар 70.0 70.0 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 33 Есөнзүйл сум Өндөр гэгээн Занабазар бол Монгол улсын төр-нийгэм, шашин-соёлын нэрт зүтгэлтэн, шарын шашны анхны тэргүүн буюу анхдугаар Богд Жавзандамба хутагт байв. Тэрээр 1635 онд Халхын Түшээт хан Гомбодоржийн хоёрдугаар хөвгүүн болж, Ханджамц хатанаас одоогийн Өвөрхангай аймгийн Зүйл сумын Есөн зүйл гэдэг газар Ишдорж нэртэйгээр төржээ. 1640 онд Далай лам , Банчин Богдоос Жавзундарнатын хувилгаанаар тодруулан Занабазарыг 5 настай байхад нь анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтын ширээнд залж Халх Монголын шарын шашны тэргүүнд өргөмжилжээ. Тэрээр бага наснаасаа Бурханы шашны тунгаамал шижир алт мэт шарын шашны судар хийгээд тарнийн сургаал, номлол, зан үйлд суралцаж улмаар 1649 онд Цастын орныг зорин Банчин Чойжилжанцан Богдод бараалхан шавь орж шашны таван их ухааныг заалган эш онолын эрдмийг төгс эзэмшээд эх нутагтаа буцан ирж номын хүрээ хийд, сургуулийг олноор байгуулсан. Түүний өргөсөн Занабазар гэдэг нэр нь 'аянгат (жнана)-цэцэн билэг (важра)' гэсэн утгатай Санскрит гаралтай үг. Занабазар 1723 онд Бээжингийн Шар сүмд нас баржээ. Өдгөө Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музей Улаанбаатар хотод байдаг.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 4.5 100.0 19.8 40.0 19.0 Иргэдэд тав тухтай орчин бүрдүүлэх Иргэдэд тав тухтай орчин бүрдүүлэх Тохижилт үйлчилгээний зардал Зоорь барих Ерөнхий боловсролын сургуулийн хатуу эдлэл 8.6 20.0 5.0 10.0 15.5 Эрүүл мэндийн төвийн зөөлөн эдлэл Албан байгууллагуудыг теник тоног төхөөрөмжөөр хангах /ИТХ, ЗДТГ, СӨББ, Баяр наадмын зардал Малын халдварт өвчнөөс сэргийлэх, вакцин Өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх 1-р багт 15.5 15.5 15.5 10.0 10.0 Өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх 2-р багт Өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх 3-р багт Өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх 4-р багт Малчдад зориулсан сургалт сурталчилгаа, зөвөлгөөн Байгаль орчин хамгаалах, бэлчээрийн менежмент сайжруулах 10.0 15.0 15.0 15.0 15.0 Малын тэжээл ургамал тариалах Худаг гаргах 3-р баг Дамбасан Худаг нэмэх 4-р багт Дарууш Худаг гаргах 1-р баг Дунд ус Худаг гаргах 1-р баг Цагаан даравгай 156.4 223.4 203.1 582.9 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 34 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 15.0 5.0 6.4 10.0 5.0 Худаг гаргах 1-р баг Задгайт Мэрэгч устгал Малын үйлдвэр угсаа сайжруулах Худаг засвар 1-р багт Худаг засвар 2-р багт 10.0 10.0 50.0 8.0 20.0 Худаг засвар 3-р багт Худаг засвар 4-р багт Иргэдэд тав тухтай орчин бүрдүүлэх Зам зураг төсөв Орон сууцны их засвар 20.0 10.0 5.0 5.0 10.0 Сэрүүн булагт амралтын байр барих Спорт заалны засвар Цагдаагийн байр засах Зорилтот арга хэмжээ ЭМТ-ийн моорог барих 10.0 4.5 Гэрэлтүүлэг Баримтат кино 35
ӨЛЗИЙТ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 2346 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 188849 1,193 1,153 ӨРХИЙН ТОО - 738 БАГИЙН ТОО - 4 55,199 109,821 15,738 180 7,911 1,376.3 613.1 179.8 233.0 18.9 264.4 67.1 249.3 34.8 33.2 264.4 561.5 233.1 1793 км2 газар нутагтай. 36 36 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) БУСАД Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 40.0 Өлзийт сумын ерөнхий боловсролын сургуулийн дотуур байрны их засвар - 40.0 40.0 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 37 ӨЛЗИЙТ СУМ Өвөрхангай аймгийн Өлзийт сум нь 1931 онд байгуулагдсан. Хуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Илдэн бээлийн хошуу юм. Далайн түвшнээс дээш 2000 орчим метрийн өндөрт өргөгдсөн. Өвөрхангай аймгийн Зүүн Хойд хэсэгт:• Улаанбаатар хотоос 375 км• Аймгийн төвөөс 92 км-ийн зайд Есөн зүйл, Сант, Баян-Өндөр, Зүүнбаян–Улаан, Хужирт зэрэг сумтай хил залгаа оршдог.Өлзийт сум нь далайн түвшнээс дээш дунджаар 2000 орчим метрийн өндөрт өргөгдсөн Хангай нурууны өмнөд биеийн бэсрэг уулс цав толгод бүхий нутагт орших бөгөөд чийглэг дулаан уур амьсгалтай. Нутгийн дийлэнх хэсгийг тал хээрийн бүс эзэлдэг бөгөөд нутгийнхаа хойгуур багахан хэсгээр шинэс бүхий зураа ойтой. Эрс тэрс уур амьсгалтай зонхилох ургамал нь хялгана, ерхөг, хурдан цагаан. Хөрсний гадарга нь чулуурхаг цаг агаарын хувьд тогтуун биш хүйтэн сэрүүн үе үе хүчтэй салхи, шороон шуурга, цасан шуурга шуурдаг. 10 сараас 4 сар хүртэл нутгийн ихэнх хэсэг нь цасан бүрхүүлтэй байдаг. Өвлийн улиралд дундажаар 10-30 см цас унаж -10 -28 градус хүрч хүйтэрдэг. 5 сар гаргаж дулаарч 10 сарын эхээр хүйтэрч эхэлдэг.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 52.0 5.0 20.0 50.0 2.0 Хуучин ЕБС-ын ашиглагдахгүй 3-н өрөөг багийн төвийн Баяр наадмын зардал Сумын төвд цахилгаааны сиф кабель 8-н айлын орон сууцанд байгаа шилжин нүүсэн 2 айлын орон суууцыг Зураг төсөв 10.0 10.0 14.1 25.0 10.0 4-р багийн төвийн тоног төхөөрөмж авах 3-р багийн төв орох замыг засах ЕБС-ын гадна талыг хайсжуулах 1-р багт хуурайд гүн өрмийн худаг гаргах Гамшгаас хамгаалах, эрсдлийг бууруулах 9.0 20.0 6.0 Малын халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх Хортон мэрэгчтэй тэмцэх Малын эрүүл мэндийг хамгаалах 120.4 70.0 42.7 233.1 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 38 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
ЗҮҮНБАЯН-УЛААН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 3842 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 218785 1,994 1,848 ӨРХИЙН ТОО - 1261 БАГИЙН ТОО - 6 63,904 114,397 19,607 3 20,874 1,477.8 639.4 230.0 348.0 6.1 106.8 147.5 213.5 35.9 34.4 106.8 739.2 348.0 2697 км2 газар нутагтай. 39 39 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) АЙМГИЙН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 22.9 Сургуулийн кабинетын тоног төхөөрөмж 22.9 22.9 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 40 Зүүнбаян-Улаан сум Тус сум нь нийслэлээс 447 км, аймгийн төв Арвайхээр хотоос 47 км зайтай. Хангай говь хосолсон уур амьсгалтай бөгөөд байгалийн үзэсгэлэнт газар, мөн түүх соёлын ач холбогдол бүхий газар олонтой нутаг юм. Сумын үүх түүхээс цухас дурьдахад, БНМАУ-ын VI Их Хурлын шийдвэрээр 1931 оны дөрөвдүгээр сард Мөнх булаг, Шадав булаг хэмээх жижиг сумдыг нэгтгэн Зүүнбаян-Улаан сумыг Онгийн голын хөвөөнд анх байгуулж байсан түүхтэй.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 10.0 5.0 70.0 20.0 20.0 Мал тарилгын хашаа Хадлангийн талбай Худаг гаргах Мал амьтныг эрүүлжүүлэх Хортон мэрэгч устгах 20.0 40.0 17.0 20.0 40.0 Багт өвсний фонд засварлах, бүрдүүлэх Тэр бум мод үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд ногоон зурвас байгуулах ЕБС-ын монгол бичгийн кабинет тохижуулах ЕБС-ийн склад засварлах Соёлын төвийг нийтийн бие засах газартай болгох 16.0 50.0 20.0 Цэцэрлэгийн хүүхдийн сургалтын орчин нөхцлийг сайжруулах ЭМТ-ийн төрөхийн өмнөх байрны засвар,сантехник болон агааржуулалтыг Багийн төвийн засвар 169.6 178.4 - 348.0 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 41 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад - -
БОГД Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 5794 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 287461 2,950 2,844 ӨРХИЙН ТОО - 1560 БАГИЙН ТОО - 7 196,770 71,155 8,959 6,753 3,824 2,648.5 714.1 421.6 1,027.6 91.4 291.7 102.1 384.8 20.2 99.7 291.7 824.5 1,027.6 10152 км2 газар нутагтай. 42 42 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) УЛСЫН ТӨСӨВ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 92.2 100.0 40.0 22.9 Цагдаагийн тасгийн барилга (төсөвт өртөг 392.2 сая) Эрүүл мэндийн төвийн барилгын өргөтгөл (төсөвт өртөг 1.5 тэрбум) Богд сумын 2 дугаар сургуулийн технологийн кабинет Сургуулийн кабинетын тоног төхөөрөмж 192.9 62.9 255.8 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 43 Богд сум Тус сум нь говь хээрийн бүсэд хамрагддаг. Хамгийн алслагдсан, хүн ам олонтой, давуу тал нь иргэдийн амьжиргааны эх үүсвэр болсон мал сүргийн тоо толгой жил тутам өсч, түүний дотор тэмээ болон ямаан сүргийн нийт малд эзлэх хувийн жин нэмэгдэж түүнээс ашиглах ашиг шим үр өгөөжийг малчид бодитойгоор хүртэсээр сүүлийн жилүүдэд иргэдийн амьжиргааны түвшин харьцангуй дээшилж байгаагаас гадна малчид иргэдийн худалдан авах чадвар сайжирч байгаа сайн тал байна. Сумын нутаг дэвсгэрт буй байгалийн үзэсгэлэнт газар, монгол ахуй, уламжлалыг сурталчлах түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор орон нутгийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх бодлого барин ажиллаж сүүлийн жилүүдэд үр дүнгээ өгч байна.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 30.2 21.0 28.0 128.1 20.0 Цаг уурын өртөөг дулааны шугамд холбох Нийтийн эзэмшлийг арчлан хамгаалах Хөх хаданд худаг гаргах Сумын төвийн магистраль шугамын өргөтгөл Өвсний фондны засвар 93.5 40.0 80.3 190.8 15.0 Сумын доторх нийтийн эзэмшлийн талбайн элс, гэрэлтүүлэг нэмэх Багийн төвийн тохижилт Соёлын төвийн тоног төхөөрөмж Бага сургуулийг зөөж хөлбөмбөгийн талбай байгуулах Бохир хашаажуулах 55.0 43.0 5.0 44.6 133.8 Эмнэлгийн моорог засварлах 2-р цэцэрлэгийн агуулах барих Сумын баяр наадам Цахилгаан шугамын өргөтгөл Малын эрүүл мэндийг хамгаалах 10.0 16.0 27.0 19.5 27.0 Малчдад сургалт сурталчилгаа хийх Өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх Хөх энгэрт гүн өрмийн худаг гаргах Замын довд малын тэжээлийн ургамал тариалах Өргөөтөд Гүн өрмийн худаг гаргах 554.4 233.3 207.2 1,027.6 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 44 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад - 32.7
НАРИЙНТЭЭЛ Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ - 2023" НИЙТ ХҮН АМ - 3625 НИЙТ МАЛЫН ТОО - 174765 1,838 1,787 ӨРХИЙН ТОО - 1014 БАГИЙН ТОО - 4 95,779 61,542 8,752 27 8,665 1,824.4 501.6 386.0 525.7 66.7 252.6 91.8 264.4 27.2 58.7 252.6 695.8 525.7 2699 км2 газар нутагтай. 45 45 СУМЫН ТӨСӨВ (сая төгрөг)
НИЙТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (сая.төг) АЙМГИЙН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 22.9 Сургуулийн кабинетын тоног төхөөрөмж 22.9 22.9 Улсын төсөв Аймгийн төсөв Сумын төсөв Аймгийн ОНХС Сумын ОНХС Бусад 46 Нарийнтээл сум нь 1926 онд БНМАУ-ын нутгийн захиргааны шинэчлэлт хийхэд Хан хөгшин уулын хошуу, Их баруун сум гэж байсныг өөрчилж дээд хэсгийг нь Батширээт сум, Таацын халуун уснаас Таацын цагаан-Овоо хүртэл нутгийг Баян-Өндөр сум, Шаргын гол, Таацын голын сав орчмыг Шарга сум гэж хэд хэдэн хэсэг болгон өөрчилж байжээ. 1931 онд явагдсан орон нутгийн засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Баян-Өндөр, Батширээ, Шарга сумдыг нэгтгэж өргөтгөх хурал тухайн онд Өвөр байшинтын амны дэнжид болж сумаа Нарийнтээл хэмээн нэрлэхээр болсон байна. Нутаг дэвсгэр, газар зүйн байршил: Далайн түвшнээс дээш 1675-2988 метр өргөгдсөн өндөрлөг гадаргатай, тал хээрийн бүсэд оршдог. Нарийнтээл сум нь Өвөрхангай аймгийн хамгийн баруун талын сум бөгөөд баруун талаараа Баянхонгор аймгийн Өлзийт сум, хойд талаараа Өвөрхангай аймгийн Уянга сум, зүүн талаараа Хайрхандулаан сум, өмнөд талаараа Баруунбаян-Улаан сумтай тус тус хил залган оршино. Цаг уур: Агаарын температурын хувьд дунджаар зундаа 25-30 хэм хүртэл халж, өвөлдөө 20-32 хэм орчим хүрч хүйтэрдэг, жилийн дундаж тунадасны уналт нь 110-120 мм, агаарын даралт өвөлдөө 1022 - 1054, зундаа 1010-1030, салхи 3 – 6 м/сек хаяа хүчтэй салхилсан үедээ 20-22м/сек хүрдэг. Байгалийн нөөц баялаг: Тус сумын нутагт алт, зэс, усан болон утаат болор, зос, нарийн найрлагатай шавар, цахиур, ер бусын цагаан хаш, боржин, хүдэр, чулуун нүүрс зэрэг ашигт малтмалын томоохон орд газруудтай.
СУМЫН ОНХС-ГИЙН ЭХ ҮҮСВЭР (сая.төг) СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 12.5 5.4 60.0 35.3 10.0 Сумын хөгжлийн төлөвлөгөө Монгол улсын Хөдөлмөрийн баатар, Гавьяат тамирчин Баг бүрт атаршсан талбай хашаалах Мал эмнэлэгийн ариутгалын ДҮК машин авах Тээлийн улаан ямаа омог болгох зардал 12.0 17.0 25.0 10.0 30.0 Өвс тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх Сумын Эрүүл мэндийн төвийн хог шатаах зуух Сумын эрүүл мэндийн ариун цэврийн байгууламжтай болох Архивын нягтруулах шүүгээ авах Соёлын төвийн номын сангийн тохижилт, түүх соёлыг хамгаалах, 90.0 25.8 10.0 10.0 20.0 Баянтээг багийн гэрэлтүүлэг засвар өргөтгөл Сумын төвийн иргэний танхимын тохижилт Шарга багийн төвийн тохижилт ЕБС-ийн сан техникийн засвар Багийн төвийн худагт цэвэршүүлэг тавих 15.0 20.0 12.0 6.0 5.7 Үхэр тарилгын хашаатай болох Мал угаалгын ванн хийх Малын эрүүл мэндийн үйлчилгээнд зарцуулах Мал эмнэлгийн лаборторын тоног төхөөрөмж авах Мал эмнэлгийн машины засвар 237.8 270.0 17.9 525.7 ОНХС Малын тоо толгойн албан татвар Урд оны үлдэгдэл 47 Уул уурхайн хандив, тусламж Бусад
СУМЫН ОРОН НУТГИЙН ХӨГЖЛИЙН САН Өвөрхангай аймаг "ИРГЭДИЙН ТӨСӨВ-2023" 45.5 13.0 13.5 22.0 Трактор тоног төхөөрөмж Хадлангийн тоног төхөөрөмж авах Трактор хадлангийн тоног төхөөрөмж / бутлагч/ Улиастайн аманд худаг гаргах 48 Нарийнтээл сум Нарийнтээл сум нь 1926 онд БНМАУ-ын нутгийн захиргааны шинэчлэлт хийхэд Хан хөгшин уулын хошуу, Их баруун сум гэж байсныг өөрчилж дээд хэсгийг нь Батширээт сум, Таацын халуун уснаас Таацын цагаан-Овоо хүртэл нутгийг БаянӨндөр сум, Шаргын гол, Таацын голын сав орчмыг Шарга сум гэж хэд хэдэн хэсэг болгон өөрчилж байжээ. Орон нутгийн засаг захиргааны 1931 онд явагдсан өөрчлөлтөөр Баян-Өндөр, Батширээ, Шарга сумдыг нэгтгэж өргөтгөх хурал тухайн онд Өвөр байшинтын амны дэнжид болж сумаа Нарийнтээл хэмээн нэрлэхээр болсон байна.