เจาอนุวงษ : กษตั รยิ องคส ดุ ทา ยแหง ลา นชา งเวยี งจันทร สปป.ลาว
การกอบกเู อกราชอนั ลมเหลวแตเ ปน ทร่ี ัก
“เจา อนวุ งศเ รายงั จบั ไมไดแ ละไมร ูจะกลบั มาต้ังบานเมืองอีกเมอื่ ใด เมืองเวียงจันทรไมค วรเปน
เมืองอีกตอไปใหเ ปน ภยั อนั ตรายตอไทยใหกลับไปทําลายใหพนิ าศอยาใหเ ปนบา นเปนเมอื งได”
พระเจา แผนดนิ ไทยรัชกาลที่ 3 ทรงตรัสรบั สัง่ กับแมทพั เปนการตอกยาํ้ ถงึ ความตอ งการใหเ วียงจนั ทรน ้นั ยอ ยยบั
หายไป แมกอนหนานน้ั ไทยจะเผาทําลายเวยี งจนั ทรม าแลว สองครง้ั ก็ตาม...
ชาตลิ าวไดตงั้ ถิน่ ฐานอยูในแหลมอนิ โดจนี ซึ่งแตก อ นเรยี กวาแหลมทองหรือสุวรรณภมู ิ นับเปนเวลาหลาย
ศตวรรษท่ีดนิ แดนแหงนอ้ี ุดมสมบูรณดว ยทรพั ยากรธรรมชาติ โดยมี เจา ฟา งมุ เปนผูรวบรวมเขตน้ําดินแดนใหเปน
กลุม เดยี วกนั และสถาปนาอาณาจักรลาวลานชางใหสงา งาม(สมชาย นิลอาธิ.2545)ทอดคลองกับดวงไช หลวงพะสี
ท่ีกลาววา พระเจาฟางุมแหลงหลา ธรณี เปน ผรู วบรวมประเทศลาว ประเดิมพทุ ธวฒั นธรรมใหร งุ เรืองในลาว
(ค.ศ.1353-1393) ตํานานเมอื งหลวงพระบาง บอกใหรูวา ภายหลังที่ขนุ รอไดม าปกครองเมอื งเชยี งทองหรือหลวง
พระบางในทุกวันนม้ี กี ษัตรยิ ท ใี่ สนามกษัตริย “ขุน” 15 องค และ “ทา ว” 6 องค พระเจา ฟางุมไดพ ชิ ิตหวั เมืองใหญ
บนดนิ แดนลาวแลว รวบรวมปกเขตแดนเปน ของพระองค จากนน้ั ดวยความเขม แข็งของกรงุ ศรอี ยธุ ยา จึงเปนเหตุให
พระองคนําลพ้ี ลลงไปทางรอยเอ็ด มงุ สูกรงุ ศรอี ยุธยา โดยกษัตริยอ ยุธยาขอความดีนําพระเจา ฟางุม เพราะตางกม็ า
จากเชื้อบรมเหมอื นกนั (ดวงไช หลวงพระส.ี มปป)โดยมหาสลี า วรี ะวงษไดขยายความตอนพระเจา ฟางมุ ทรงไปตี
เอาเมืองรอยเอด็ กอ นยกทัพเขากรงุ ศรอี ยธุ ยา วา ในคราวนน้ั พระเจา ฟางมุ มหาราช ทรงหยุดประทับท่เี วียงจนั ทร
แลวก็ทรง กําหนดไปตเี อากรงุ ศรีอยธุ ยา รวมพลได 48,00 คน ชา ง 500 เชือก เสดจ็ ยกทพั ออกจากเวยี งจนั ทร
ตเี อาหัวเมอื งตา งๆรายทาง จบั เจาเมอื งเหลา น้ันขังไวทีร่ อ ยเอ็ด เสรจ็ แลว จงึ สงราชสานสถ งึ พระรามาธบิ ดอี ูท อง
วาจักรบหรอื วาสิง่ ใด พระรามาธบิ ดอี ทู องเกิดความกลวั เกรง จึงยกเขตแดนบางสวนให พรอ มเครอ่ื งราชบรรณาการ
แลว พระเจาฟา งุมจงึ ยกทพั กลบั เวียงจนั ทรและมพี ิธีฉลองชยั ทีเ่ วยี งจนั ทรเปน เวลา 7 วัน 7 คนื (มหาสลี า
วีระวงษ. 2539) โดยในสมัยน้นั เวยี งจันทรย งั มใิ ชนครหลวง หากแตเปน หลวงพระบาง พระเจาฟางุมเสดจ็ สรุ คต
(ค.ศ.1373) เมื่ออายุได 57 ป กาลลว งเลยมาจน ป ค.ศ.1530 สมเด็จพระไชยเชษฐาธริ าช ทรงพจิ รณาเหน็ วา
พระมหานครเชียงทองเปน ทีค่ บั แคบ มีภเู ขาลอมทุกดานจักขยายเมอื งไดย าก อีกประการคอื อยูใ กลลานนา ซ่ึง
พมา กาํ ลังแผขยายเขา มา สวนเมอื งเวยี งจันทรนนั้ เปน นครหลวงใหญทีท่ ํามาหากนิ กวา งขวาง อุดมดว ยขาวปลา
อาหาร สมควรจะต้งั เปนมหานครอนั ใหญไ ด ทรงจนิ ตนาการดั่งนี้แลว จงึ ปรึกษากบั เสนาอาํ มาตยทงั้ หลาย เสนา
อาํ มาตยก็พรอมกนั เหน็ ดวย ดังนน้ั พระองคจ งึ มอบเมืองเชยี งทองใหพ ระสงฆอยเู ฝา รกั ษา สวนพระองคทรง
อัญเชญิ เอาพระแกวมรกตและพระเเขกคาํ และสมบตั ิทง้ั มวลยกจตรุ งคเสนาโยธาทวยหาญลงมาอยูเวยี งจนั ทรแ ละ
ขนานนามมหานครแหง ใหมวา“พระนครจันทบรุ ีศรสี ัตนาคนหุตอุตมราชธาน”ี (แกนจันทร สิรวิ ัทน.2539) ทั้งน้ีสจุ ิตต
วงเทศนไดใหแนวคิดไววา เวยี งจนั ทรไ มใชดินแดนใหมแ ตเปนบริเวณทม่ี ีการพฒั นาทางวฒั นธรรมและสังคม
มาหลายพนั ป ความสําคญั ของเวียงจนั ทรย ังเหน็ ไดจ ากเอกสารจีนโบราณระบชุ อื่ เวินตัน (Ventan) วาเปนบานเมือง
สาํ คญั แตโบราณและนา จะตรงกบั คําวา เวยี งจนั ทรม ากกวา อยา งอนื่ หลังพ.ศ.1500เวียงจนั ทรไ ดม คี วามเกี่ยวของกบั
อีสานและอาณาจักรขอมมากข้นึ โดยเฉพาะกบั ขอมดงั จะเห็นไดจ ากภาพสลัก“กองทัพสยาม”ท่ีระเบียง
ประวตั ศิ าสตรของปราสาทนครวดั ซ่งึ อาจารยศ รีศกั ร วัลลโิ ภดมเสนอหลกั ฐานวาเปน กองทัพสยามจากลุม น้ําโขง
ทม่ี ีเวยี งจนั ทร เปนศนู ยก ลาง (สจุ ิตต วงษเทศ.2549)นอกจากน้นั พระไชยเชษฐาธริ าชเจายงั ทรงสรา งพระธาตหุ ลวง
ในป ค.ศ. 1566 โดยทรงพระราชราํ พงึ วา การปกครองใหร ม เยน็ เปน สุขนนั้ จําเปน ตอ งใชหลกั พระพทุ ธศาสนา
เมอ่ื สรา งเสร็จก็ขนานนามพระธาตนุ ี้วา“พระธาตุเจดียโ ลกจฬุ ามณี”ซง่ึ ในสมยั น้ีเองทพ่ี ระพทุ ธศาสนาไดเ จริญรงุ เรือง
มาก นอกจากจะสรา งพระธาตเุ จดียแ ละวดั วาอารามแลว พระองคย ังทรงลอพระพทุ ธรปู องคส าํ คัญๆ ขึน้ อาทิ
พระองคต ้ือ พระสกุ พระเสริม พระใส(พระเสรมิ อยูว ัดปทมุ วนั กรงุ เทพพระใสอยวู ดั โพธิ์ชัย หนองคาย
สวนพระสกุ วาจมอยใู นนา้ํ ท่ที า ขา มเวนิ สุก ในตอนท่ไี ทยจะเอาลงกรงุ เทพ) ทรงฤทธิ์ โพนเงิน
ไดก ลาวสรุปถงึ ชว งหลังจากสรา งพระธาตหุ ลวงวาในปลายรชั สมยั สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชเจาหัวเมืองลาว
ฝายใตแถบเมอื งอตั ตะปอ สาละวนั และจําปาสกั เกิดแขง็ เมอื ง สมเด็จพระไชยเชษฐาธริ าชเจา จงึ ยกทพั ไป
ปราบแตถกู กลลวง ทาํ ใหกองทพั ของพระองคต กอยูในวงลอ มระหวา งชอ งเขาและถูกโจมตแี ตกพาย สวนพระองค
เสด็จหนเี ขา ปา และหายสาปสญู ไปในป พ.ศ.2114 (ค.ศ.1571)แกน จนั ทร สิริวทั นไ ดก ลา วถงึ ความตอนนีว้ า เพราะ
การหักหลงั ของพระยานครจงึ เปนเหตุใหสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชเจา ทรงหายสาปสญู ไป(คงเปนวา พระยานคร
เองที่เปน ผูลอบสงั หารพระองค) สมเดจ็ พระไชยเชษฐาธริ าชเจา ทรงพระราชสมภพเมือ่ ป ค.ศ.1534 ไดเสวย
ราชสมบตั เิ ปนพระมหากษัตริยอยู 24 ป ก็เสด็จสวรรคตท่ีเมืองโองการ(อัตตะปอ ) เม่อื พระชนมายุได 38 ป โดยมีราช
โอรสองคห นง่ึ มนี ามวา พระหนอเมอื ง(แกน จนั ทร สริ ิวทั น.2539)
ภายหลังจากรัชสมยั พระไชยเชษฐาธริ าชเจา ราชอาณาจกั รลา นชาง เวียงจันทรก ร็ ะสา่ํ ระสา ยเรอื่ ยมา
เน่อื งเพราะการแยงชงิ อาํ นาจกันในราชวงษ กอปรกบั มีสงครามกบั พมา ซ่ึงรกุ เขามาตเี วียงจันทรถ ึงสามครัง้
สองคร้งั ในรัชสมยั พระไชยเชษฐาธริ าชเจา และครัง้ ทีส่ ามในสมยั พระสมุ ังคลาไอยโกโพธสิ ตั ว ซง่ึ ครง้ั นีเ้ องทท่ี าํ ให
อาณาจักรลานชา งเวยี งจันทรตกเปน ประเทศราชของพมา (ทรงฤทธิ์ โพนเงิน.2553)และในปค.ศ.1690ประเทศ
ลา นชางอันมีอาณาเขตกวางใหญไพศาล และบา นเมืองวัดวาศาสนาทีม่ คี วามเจริญรุง เรืองดจุ เดอื นเพ็ญนน้ั
ก็คอ ยเศราไปราวกบั เดอื นขางแรม ท้งั นีเ้ พราะความเคลยี ดแคน แกก นั ของบรรดาผูม อี าํ นาจท้ังส่ีแหงนครเวยี งจันทร
คือ พระยาเมืองจนั ทร เจาองคหลอ เจา นนั ทราช เจาไชยองคเวซ่ึงภายหลังจากไดค รองเวียงจันทรก ็ใชพระนามวา
พระไชยเชษฐาธริ าชท่ี 2 จนลว งมาถึงสมยั พระเจาสริ บิ ญุ สารท่ที รงเสยี เวยี งจนั ทรแ กพระเจาตากสินในป ค.ศ.1779
ที่กองทพั ไทยเขายึดเอานครจาํ ปาศกั ดิไ์ ดแลวกย็ กทพั ขน้ึ มาลอ มเวียงจนั ทรไว กอ นที่จะเขาเมืองเกบ็ กวาดเอาสมบัติ
ทง้ั หลายรวมถึงพระแกวมรกตและจับเอาราชบตุ ตรีไปในขณะเดยี วกัน ซ่ึงเปนอนั วา ประเทศลาวลานชางท่ีแตก
ออกเปน 3 อาณาจักรมา ตัง้ แตป ค.ศ.1707 กไ็ ดเ สยี เอกราชพรอมกนั ในป ค.ศ.1779(มหาสลี า วรี ะวงษ.2539 )
สัมฤทธิ์ บวั ศรสี วัสดิ์ กลาวตอไปวาราชอาณาจักรเวยี งจันทรไ ดม ีผูสบื ตอกันมาอกี คอื รัชกาลพระเจา นนั ทแสน
รัชกาลเจา อนิ ทวงศ และสมเดจ็ พระเจาอนุวงษซ ง่ึ มคี วามสําคัญตอลาวอยา งมาก เจา อนวุ งษเปนโอรสของ
เจาสิริบุญสาร พระองคทรงไปอยกู รุงเทพตง้ั แตพ ระชนม 11 ชนั ษา ในฐานะเปนตวั ประกันมิใหลาวกูอ สิ ระภาพ
ทรงประทบั อยูท่ไี ทย 16 ปแ ละสนิทชิดเชือ้ กับพระเจา แผน ดินไทยรัชกาลที่ 2 คือพระพทุ ธเลศิ หลานภาลัย
ตั้งแตทรงพระเยาวมาดวยกนั จนในป ค.ศ.1804 สมเดจ็ พระเจาอินทรวงศท รงเสด็จสวรรคต พระเจา แผนดนิ ไทย
จึงอภิเศกเจามหาอุปราชอนุวงษขึน้ เปนเจา แผนดนิ ในปนั้นเอง เวลาขน้ึ เสวราชสมบัตินั้นพระองคมพี ระชนม 37 ป
ระหวา งนั้นกช็ ว ยกองทพั ไทยตเี มอื งเชยี งตงุ เมอื งเชยี งรุง ไดท รงสรางพระราชวังโรงธรรมในเวยี งจนั ทรเ ปน อันมาก
ทัง้ ยงั ทรงสรา ง วดั สตสหสั สาราม หรอื วัดศรษี ะเกตุทกุ วนั นี้ ข้นึ ในป ค.ศ.1818 (สมฤทธ์ิ บวั ศรีสวสั ด.ิ์ 2539)สุจิตต
วงเทศนไดกลาวถงึ พระเจา อนุวงษวา ทรงเปน นกั รบทเ่ี ขม แข็งและมีความรกั อิสรภาพเปน ที่สุด พระองคจ งึ หาโอกาส
ที่จะปลดแอกจากความเปน ประเทศหวั เมืองข้นึ ของไทยตลอดมา แตก ม็ ิไดทรงจะประกาศสงครามใหมกี ารรบกัน
พระองคจ งึ ใชว ธิ กี ารกวาดตอนเอาคนลาวคืนมา เมื่อความทราบไปถงึ รัชกาลท่ี 3 พระนงั่ เกลา เจา อยหู วั จงึ ทรงสงั่
ทาํ ลายเวยี งจนั ทรค รัง้ ท่ีสอง(สุจิตต วงษเ ทศน.2549)ท้ังนอ้ี กี สาเหตุหน่งึ ทพี่ ระเจา อนวุ งษท รงคิดแขง็ ขนื ตอ ไทยอาจ
สบื เนือ่ งมาจากในป ค.ศ.1825 เจา อนวุ งศไดนาํ พาไพรพลลงไปรวมพธิ ีปลงศพเจา เลิศหลา นภาลัยเม่ือไปถงึ กถ็ ูก
รัชกาลที่ 3 บงั คบั ใหไ พรพ ลของพระเจา อนวุ งษไปตดั ตน ตาลท่เี มอื งสุพรรณบุรแี ละสมุทรปราการซงึ่ เปน ระยะทาง
ไกลมากทาํ ใหค นลาวเจ็บปวยลม ตายไปมาก เจา อนุวงศกย็ ่งิ เพมิ่ ความเคียดแคน มากขน้ึ (สมชาย นลิ อาธ.ิ 2545)
ฝายพระเจา แผนดนิ ไทยรชั กาลที่ 3 ไดล ว งรูว าเจาอนวุ งศน้ันทรงสะสมกาํ ลังไพรพ ลเพอื่ มาตีไทยอยู กท็ รงตกแตง
พระนครอยา งแข็งขนั ทงั้ ยงั ทรงสง กรมพระราชวงั บวรแมท พั ใหญใหไ ปตีทัพเจาอนวุ งศ เม่ือมาถึงโคราชแมท พั ใหญ
กส็ งั่ ใหพ ระยาราชสภุ าวดีตเี อาคายของพระยานรินทรแ มท ัพลาวจนพา ยแพ แมทัพไทยขา มฝงมาเวียงจันทรท าํ การ
เกบ็ เอาสมบัติตามราชวงั ตลอดจนบา นเรอื นแลวสงั่ ทหารตดั ตนไมกนิ ไดทั้งหมดแลวเอาไฟเผาเมอื ง
บงั คับใหคนลาวทําลายกาํ แพงเมอื งใหห มดจนเหลือแตซาก เมือ่ พระยาราชสภุ าวดเี ดินทางกลับมายังกรุงเทพฯ
จึงเขาเฝา พระเจาแผน ดนิ พระเจา แผน ดินตรัสวา “เจาอนวุ งศเรายงั จับไมไ ด ไมร จู ะกลับมาตง้ั บานเมอื งอีกเมื่อใด
เมอื งเวยี งจันทรไมควรเปน เมอื งอกี ตอ ไปใหเปนภัยอันตรายตอ ไทย ใหกลบั ไปทาํ ลายใหพนิ าศอยา ใหเ ปนบานเปน
เมืองได” ในป ค.ศ.1828 ทัพไทยไดขนึ้ มาทางหนองบวั แตย งั ไมท ันจะไดเผาทาํ ลายเวยี งจนั ทรก เ็ กิดตะลบุ อนกันกบั
ทัพพระเจาอนุวงศ เพลานน้ั พระเจา อนุวงศเ สยี ทา ก็ทรงหนไี ปแตเ จา นอ ยเมอื งพวนราชบตุ รเขยของเจา อนุวงศเ องท่ี
แจงตอ แมทัพไทยจนทาํ ใหพ ระเจา อนวุ งศน้ันโดนจับตวั และควบคุมไวอ ยางทรมานจนถึงแกค วามตายในหองขัง
(สมฤทธิ์ บัวศรสี วัสด.ิ์ 2539)โดยสัมฤทธ์ิ ไดใ หข อ คดิ เห็นบางประการเก่ยี วกบั ประวตั ศิ าสตรพระเจา อนุวงศว า เมอ่ื
นกึ ถงึ สภาพจติ ใจ ความรักชาติของคนลาวในสมยั น้ัน ผทู ม่ี ีนา้ํ ใจรกั ชาติอยางแทจริงกค็ อื สมเดจ็ พระเจา อนุวงศ
พระองคท รงเปน จอมวีรกษัตริยท กี่ ลาหาญ ทรงสละเลอื ดเน้อื ออกทําสงครามกชู าติ เพอื่ ใหบ า นเมอื งของตนนน้ั พน
จากการเปน ขา ทาสของคนอ่ืน แมส ุดทายแลว จะไมสําเร็จผล ทงั้ ยังทําใหพระองคไดร ับความทกุ ทรมานจนส้ิน
พระชนมช พี กต็ าม
หลังจากนน้ั โลกก็เขา สูยคุ ลาอาณานคิ มของชาตติ ะวันตก ป พ.ศ.2436 หรือป ค.ศ.1893 ลา นชางกต็ กเปน
ฝง เวียงจันทรก ็ตกเปนของฝรั่งเศษทั้งหมด โดยรวมเขา เปนหัวเมืองข้ึน หรอื เขตอาณานคิ มของฝรัง่ เศษโดยตรง ซ่งึ
ทําใหน ครเวยี งจันทรถกู จดั เปนเมอื งหน่งึ ในแขวงเวียงจันทรเ ทา น้ันอยา งไรก็ตาม การทเ่ี วียงจันทรมีขา หลวงใหญก็
ทําใหไ ดร บั การทาํ นบุ ํารุง เฉพาะอยา งย่งิ ในป พ.ศ. 2472 สมาคมนกั ปราชฝร่ังเศษฝา ยเอเชียบูรพา ไดอ อกระเบียบ
รกั ษาโบราณสถาน โบราณวตั ถุ วดั วาอารามจนเกิดการบูรณะขน้ึ (ทรงฤทธ์ิ โพนเงิน.2553)
ในคร้ังอดตี สงครามถือเปน สิง่ ที่เกดิ ขึน้ ไดตลอด เพราะเปน ไปไมไดเลยทจ่ี ะสรางชาติโดยไมก อสงคราม
สักครงั้ อาณาจกั รลานชางทถี่ กู รวบรวมโดยพระเจา ฟางุม นน้ั มีประวตั ิศาสตรอ นั ยาวนาน ลวงเลยมาในรัชสมัย
ของพระไชยเชษฐาธริ าชพระองคก ท็ รงยา ยเมอื งหลวงมาทเ่ี วียงจันทร มคี วามเจริญรงุ เรืองทง้ั ทางดา นวฒั นธรรม
และศาสนา แตก ด็ ว ยมลู เหตุแหง สงครามเองที่ทาํ ใหภ าพจาํ ของความรงุ เรืองนน้ั ยอยยบั ไปถึงสองคร้ังเนอื่ งจาก
การเผาทําลายของสยามประเทศ รวมถึงในครง้ั พระเจาอนวุ งศท ที่ รงมพี ระทยั แนวแน ทจี่ ะปลดแอกลาวใหพน
จากการเปนเมอื งข้นึ ของไทย พระองคท รงตกเปนตวั ประกนั มาแตทรงพระเยาว ไดใชเวลาเหลานั้นศึกษาเลา เรยี น
ในราชวังไทย จนสนทิ ชิดเชอ้ื กบั รชั กาลที่ 2 เมื่อถงึ คราวตอ งกลับไปครองนครหลวงเวียงจนั ทร พระองคก ็ทรง
ทาํ นบุ าํ รุงบานเมอื งเปนอยา งดี ทัง้ ดา นศาสนา เศรษฐกจิ รวมถงึ การชว ยทพั ไทยตีเอาเมืองตา งๆ หากพจิ รณาใน
จุดน้ี ความตองการเอกราชของพระเจาอนุวงศน้ันยังผูกติดกับความกตญั ตู อ รชั กาลไทยอยู มไิ ดท รงอาฆาต
มาดรา ยหมายจะแกแคน ไทย จนขาดสติ หากแตความสํานึกคุญเหลา นั้น ก็เปน อันหมดลงในยคุ รัชกาลที่ 3 เพราะ
ความบาดหมางใจกันข้นั รนุ แรง สงครามจึงกอ เกิดขน้ึ อีก แตด วยความเสยี เปรยี บเร่ืองกําลงั ไพรพ ล และศึกในท่ี
หาผไู วเนื้อเชอ่ื ใจลําบากจงึ สง ผลใหมหานครเวยี งจนั ทรต อ งถูกเผาทาํ ลายอีกครั้ง ผคู นถูกกวาดตอ นไปกรุงเทพฯ
ทง้ั สนิ้ เวยี งจนั ทรกลายเปน เมอื งราง แตผ คู นในลาวยงั คงรกั ศรทั ธาในพระเจาอนุวงศเ ชนเดมิ แมพ ระองคจะ
พา ยแพจ นถอื ไดว า ยอยยับกลับมาและทรมานจนส้ินพระชนชพี แตก ารทพี่ ระองคก ลาลุกขึ้นมาตอ สูเพือ่ อิสระภาพ
กบั ประเทศมหาอํานาจอยา งไทยน้ันเปน สงิ่ ทต่ี ราตรึงใจชาวลาวเสมอมา
บางคร้งั เราเรียกรองหาความเปนธรรมและกน ดา สาปแชงชาตมิ หาอํานาจตา งๆที่รกุ รานและฆาผคู นของเรา
อยางไมเหน็ คา จนลืมนกึ ไปวา ในมุมหนงึ่ เราเองก็เคยเปน ชาติมหาอาํ นาจทร่ี ุกเขา บานเมอื ง และเผาทาํ ลาย ปลน
ฆา ลาง ตดั ตน ไมใบหญา เผาไหมเปน จญุ ทาํ ลายความศรัทธาของเขาท้ังท่ีนับถือ ศาสนาเดยี วกนั กวาดตอนเขามา
เปน เชลยเชนกนั
เอกสารอางองิ
แกนจันทร สิริวัทน.ประวัตศิ าสตรลาว.ภาควิชาประวัติศาสตรแ ละโบราณคดี คณะมนุษยศ าสตรและสังคมศาสตร
มหาวทิ ยาลัยขอนแกน . 2539
ดวงไช หลวงพะสี เรียบเรยี ง บนุ สุวนั รัดตะนา แปล. ชาตลิ าวและวฒั นธรรมลาว. เอกสารแปลฉบบั ท่ี 1 ของ
มหาวิทยาลัยราชภฎั เชยี งราย จ.เชียงราย ประเทศไทย
สมชาย นลิ อาธิ. ประวตั ศิ าสตร ฉบับกระทรวงศึกษาธกิ ารฯลาว. สํานกั พิมพมติชน พิมพท ี่ บ.พิฆเณศ พร้นิ ทติ้ง
เซนเตอร จาํ กดั 2545.
สมฤทธ์ิ บัวศรีสวัสด.ิ์ ประวตั ศิ าสตรล าว.ภาควชิ าประวัตศิ าสตรและโบราณคดี คณะมนุษยศ าสตรแ ละสงั คมศาสตร
มหาวิทยาลยั ขอนแกน.2539
สจุ ติ ต วงษเ ทศ. พลงั ลาว ชาวอีสาน มาจากใหน. ปรบั ปรงุ จากหนงั สือ “เบง่ิ สังคมและวฒั นธรรมอสี าน” มตชิ น.
พมิ พคร้ังแรก : กรกฎาคม 2549
อภิชยั อัครปรดี .ี สบายดี ประเทศลาว. บจก.แอปปา พรนิ้ ต้งิ กรุป 2554
ทรงฤทธิ์ โพนเงนิ . เวียงจันทร 450 ป. กรุงเทพ มติชน.2553
มหาสลี า วรี ะวงษ. ประวัตศิ าสตรล าว.ภาควชิ าประวตั ิศาสตรแ ละโบราณคดี คณะมนุษยศาสตรและสงั คมศาสตร
มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน . 2539