Βιολογία Γ Κληρονομικότητα

Βιολογία Κατεύθυνσης

Γ' Λυκείου
Κεφ.5

Χανιά 2015-2016

1

Εισαγωγή

2

Κληρονομικότητα

Ο G.Mendel ( 19o αιώνα , το 1865 παρουσίασε τους δυο νόμους της κληρονομικότητας ) ,
σύγχρονος του Δαρβίνου και ηγούμενος ενός μοναστηρίου στη Μοράβια , είχε εκπαιδευτεί
στις φυσικές επιστήμες και αυτή η παιδεία του είναι εμφανής στον τρόπο με τον οποίο
προσέγγισε τη κληρονομικότητα.
Στη περίπτωση του Mendel , το ποιό ενδιαφέρον δεν είναι το συμπέρασμα στο οποίο
κατέληξε αλλά το πώς οδηγήθηκε σε αυτό.
Το εύλογο ερώτημα θα ήταν :
Γιατί τα ποντίκια γεννούν ποντίκια και οι ελέφαντες γεννούν ελέφαντες ;
Αν και εύλογο , ένα τέτοιο ερώτημα δεν θα ήταν αποδοτικό επειδή τότε δεν μπορούσε να
απαντηθεί.
Δεν γνωρίζαμε τότε ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό , το ανακαλύψαμε περίπου το 1940
με τα δύο πειράματα που μάθαμε στο πρώτο κεφάλαιο και επίσης δεν γνωρίζαμε ότι σε ένα
πολυκύτταρο οργανισμό υπάρχουν τα σωματικά κύτταρα που είναι διπλοειδή και οι γαμέτες
που είναι απλοειδή ( βιοχημικά δεδομένα ).
Οι γαμέτες παράγονται με τη μείωση και μέσω αυτών των κυττάρων μεταβιβάζονται οι
γενετικές πληροφορίες στους απογόνους.
Σήμερα γνωρίζουμε πως τα ποντίκια γεννούν ποντίκια διότι στο γονιμοποιημένο ωάριο ,
ζυγωτό , που προκύπτει από την ένωση δυο γαμετών υπάρχουν οι γενετικές πληροφορίες
που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου είδους οργανισμού , οργανωμένες σε
μονάδες που ονομάζονται γονίδια .
Έτσι ο Mendel , όπως και οι περισσότεροι γενετιστές , ασχολήθηκε με τα αίτια των
διαφορών ανάμεσα σε παρόμοιους οργανισμούς , οργανισμούς που ανήκουν στο ίδιο είδος .
Ο Mendel χρησιμοποίησε στα πειράματά του το μοσχομπίζελο .
Τον ενδιέφερε να ανακαλύψει τις διαφορές μεταξύ ενός ψηλού και ενός κοντού
μοσχομπίζελου , μεταξύ ενός μοσχομπίζελου με ιώδη άνθη και ενός με λευκά κ.ά.
Επικέντρωσε εύστοχα την προσοχή του στις περιπτώσεις όπου θα μπορούσε να
ταξινομήσει τα μπιζέλια του σε μία από δύο διακριτές κατηγορίες χωρίς ενδιάμεσα .
Δηλαδή δεν τον ενδιέφεραν τα μοσχομπίζελα μετρίου αναστήματος ή τα μοσχομπίζελα με
διαφορετικό χρώμα άνθους.
Αυτό στο σχολικό βιβλίο διατυπώνεται ως :
O Mendel μελέτησε μόνο ένα τύπο κληρονομικότητας την Επικρατή – Υπολειπόμενη.
Τους υπόλοιπους τύπους κληρονομικότητας ατελώς επικρατή και συνεπικρατή όπου
εμφανίζονται ενδιάμεσα , τους μελέτησαν κάποιοι άλλοι γενετιστές μεταγενέστεροι του
Mendel.

3

Καταγράφοντας τους αριθμούς των φυτών διαδοχικών γενεών που ανήκαν σε διαφορετικές
κατηγορίες , είχαν διαφορετικά χαρακτηριστικά π.χ ψηλά ή κοντά , ο Mendel μπόρεσε να
διατυπώσει την ατομική θεωρία της κληρονομικότητας .

Ουσιαστικά , υποστήριξε ότι αιτία της διαφοράς ανάμεσα στα ψηλά και στα κοντά φυτά
μοσχομπίζελου ή ανάμεσα στα μοσχομπίζελα με λείους ή ρυτιδωμένους καρπούς ήταν οι
κληρονομικοί παράγοντες , τους οποίους σήμερα αποκαλούμε γονίδια.
Για κάθε χαρακτηριστικό , ύψος φυτού ή μορφή καρπών σε κάθε άτομο υπάρχουν δυο
γονίδια τα οποία έχει κληρονομήσει ένα από κάθε γονέα.
Έτσι , ένα άτομο κληρονομεί δυο γονίδια για μεγάλο ύψος ή δυο για μικρό ή ένα από κάθε
είδος. Όταν αυτό το άτομο παράγει ένα γενετικό κύτταρο ,γαμέτη , ένα από τα δυο γονίδια ,
επιλεγμένο τυχαία μεταβιβάζεται στο συγκεκριμένο κύτταρο και , επομένως , στους
απογόνους του .
Εδώ υπάρχει αξιοσημείωτη ομοιότητα με τη συλλογιστική που νωρίτερα είχε
χρησιμοποιήσει ο J. Dalton για να διατυπώσει τη χημική ατομική θεωρία. Ο Dalton δεν
είδε ποτέ ένα άτομο , συμπέρανε την ύπαρξή του από τις σταθερές και σχετικά απλές
αναλογίες με τις οποίες συνδυάζονται τα χημικά στοιχεία για να σχηματίσουν χημικές
ενώσεις .Αντίθετα με τον Dalton , οι ιδέες του Mendel εκτιμήθηκαν μόνο μετά το θάνατό
του .

Αυτό οφείλεται ίσως στο ότι οι σύγχρονοί του βιολόγοι δεν αποδέχονται εύκολα την
εξαιρετικά αφηρημένη φύση της θεωρίας του .
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Mendel δεν έκανε πειράματα , αλλά ότι ερμήνευσε τα
αποτελέσματά του υποθέτοντας την ύπαρξη οντοτήτων για τις οποίες δεν είχε άμεσες
αποδείξεις.
Οι βιολόγοι είναι εν γένει δύσπιστοι σε τέτοια άλματα φαντασίας , παρόλο που
μεταγενέστεροι γενετιστές ακολούθησαν το παράδειγμά του.

Μια πρόσφατη περίπτωση είναι η υπόθεση « των καταστολέων » των Jacob και Monod .
Τους συναντήσαμε στο κεφ. 2 , γονιδιακή ρύθμιση στους προκαρυωτικούς οργανισμούς ,
ανακάλυψαν το οπερόνιο της λακτόζης .
Το οπερόνιο βρίσκεται σε καταστολή όταν η πρωτεΐνη καταστολέας που παράγει το
βακτήριο από την έκφραση του ρυθμιστικού γονιδίου πιάνεται στον χειριστή του
οπερονίου. Η RNA πολυμεράση δεν μπορεί να μεταγράψει τα δομικά γονίδια και το
βακτήριο δεν κατασκευάζει τα τρία ένζυμα διάσπασης της λακτόζης.

4

Σήμερα , με την επινόηση νέων τεχνικών , το διάστημα που μεσολαβεί από τη διατύπωση
μιας υπόθεσης για την ύπαρξη μιας οντότητας έως τη φυσική αναγνώρισή της , είναι πολύ
μικρό συγκριτικά με την περίπτωση του Mendel .

Στα τριάντα χρόνια που μεσολάβησαν από τη δημοσίευση των πειραματικών
αποτελεσμάτων του Mendel και την εκ νέου ανακάλυψή τους , συντελέστηκε μεγάλη
πρόοδος στην περιγραφή της δομής και της συμπεριφοράς των κυττάρων.
Συγκεκριμένα , είναι γνωστό ότι κάθε ευκαρυωτικό κύτταρο περιλαμβάνει ένα πυρήνα ο
οποίος περιέχει ορισμένες ίνες ,τα χρωμοσώματα . Βρέθηκε ότι τα χρωμοσώματα έχουν
τις ίδιες ακριβώς ιδιότητες που ο Mendel υπέθεσε ότι χαρακτήριζαν τους κληρονομικούς
του παράγοντες .
Κάθε σωματικό κύτταρο , περιέχει δυο χρωμοσωμικά σύνολα ( π.χ στα ανθρώπινα
σωματικά κύτταρα υπάρχουν 23 ζεύγη ) , ενώ οι γαμέτες δέχονται μόνο ένα μέλος από
κάθε ζεύγος .
( π.χ ανθρώπινος γαμέτης 23 χρωμοσώματα , ένα από κάθε ζευγάρι ).
Τα ίδια τα χρωμοσώματα δεν μπορεί να είναι οι παράγοντες του Mendel ( γονίδια) επειδή
για να ερμηνεύσουμε τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους απαιτούνται πολύ
περισσότερα από 23 ζεύγη γονιδίων. Τα χρωμοσώματα όμως θα μπορούσε να είναι φορείς
των γονιδίων : η ινώδης μορφή των χρωμοσωμάτων , δίκλωνο γραμμικό DNA τυλιγμένο
γύρω από πρωτεΐνες , μας οδήγησε στην εύλογη υπόθεση ότι τα γονίδια διατάσσονται
κατά μήκος τους, όπως οι χάνδρες σε ένα κομπολόι .
Στα τέλη του 1930 , ο T.H.Morgan με τους συναδέλφους του G. Bridges , A.H. Sturtevant
και H.J.Muller , ύστερα από πολλά πειράματα στη φρουτόμυγα Drosophila melanogaster ,
απέδειξαν πως έτσι έχουν τα πράγματα. Στη πραγματικότητα , παρακολούθησαν διάφορα
χαρακτηριστικά ( λευκά μάτια , κοντά φτερά, λυγισμένα τριχίδια ) σε διαφορετικές γενιές
και ταυτόχρονα τη δομή και την συμπεριφορά των χρωμοσωμάτων.

Διαπίστωσαν ότι συνήθως ισχύουν οι νόμοι του Mendel αλλά όχι πάντα .

Η πιο συχνή απόκλιση προέκυπτε όταν δυο χαρακτηριστικά καθορίζονται από γονίδια που
βρίσκονται στο ίδιο χρωμόσωμα , ήταν δηλαδή γενετικά συνδεδεμένα , έτσι ώστε δεν
μπορούσαν να θεωρηθούν το ένα ανεξάρτητο από το άλλο όπως είχε υποθέσει ο Mendel
( 2oς νόμος , Ανεξάρτητης μεταβίβασης γονιδίων ) .
Ανακάλυψαν επίσης ακόμα πιο σπάνιες αποκλίσεις από τους νόμους του Mendel και σε
κάθε περίπτωση διαπίστωναν κάποια αντίστοιχη χρωμοσωμική ανωμαλία .
Στο κεφ.6 θα μιλήσουμε για χρωμοσωμικές ανωμαλίες στον άνθρωπο , περιπτώσεις με 47
χρωμοσώματα ή 45 χρωμοσώματα αντί του φυσιολογικού αριθμού των 46 που έχουν σαν
αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ( φαινότυπο ).

5

Η θεωρία της κληρονομικότητας όπως είχε στη δεκαετία του ’40 δεχόταν την ύπαρξη
γονιδίων γραμμικά διατεταγμένα κατά μήκος των χρωμοσωμάτων .
Τα γονίδια ( γονότυπος ) επηρεάζουν τα χαρακτηριστικά ( φαινότυπος ) των οργανισμών
στους οποίους βρίσκονται .
Μεταβιβάζονται , κληρονομούνται , μέσω των γαμετών από κάθε γενιά στην επόμενη .
Ήταν γνωστό ότι ένα γονίδιο μπορεί να επηρεάσει αρκετά χαρακτηριστικά
(πλειοτροπισμός ) και ότι ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό μπορεί να επηρεάζεται από
πολλά γονίδια ( πολυγονιδιακή κληρονομικότητα ) .
Όπως θα δούμε στην ανθρώπινη κληρονομικότητα οι νόμοι του Mendel ισχύουν μόνο για
χαρακτηριστικά που ελέγχονται από ένα ζεύγος γονιδίων (μονογονιδιακοί χαρακτήρες ) .

Υπήρχαν και πολύ σημαντικά προβλήματα που παρέμεναν άλυτα :
Πως επηρεάζουν τα γονίδια τα χαρακτηριστικά των οργανισμών ;
Πως μεταβιβάζονται αμετάβλητα στις επόμενες γενιές ;

Το επόμενο βήμα ήταν η ανακάλυψη της χημικής φύσης των γονιδίων .
Με τα 2 πειράματα καταρχήν ανακαλύψαμε ότι το DNA είναι το γενετικό υλικό και στη
συνέχεια ανακαλύψαμε τη δομή του DNA που περιγράψετε από το μοντέλο της διπλής
έλικας .
Το επόμενο βήμα ήταν η ανακάλυψη των λειτουργιών του DNA.
Όλα τα παραπάνω μας βοήθησαν να απαντήσουμε στα ερωτήματα.

Πως επηρεάζουν τα γονίδια τα χαρακτηριστικά των οργανισμών ;

Τα γονίδια είναι τμήματα DNA τα οποία με την έκφρασή τους DNA πρωτεΐνες το
κύτταρο κατασκευάζει τα διάφορα είδη RNA και τις πρωτεΐνες που χρειάζεται για να
λειτουργήσει.

Πως μεταβιβάζονται αμετάβλητα στις επόμενες γενιές ;

Το DNA αντιγράφεται με πολύ μικρή πιθανότητα λάθους λόγω της συμπληρωματικότητας
οι δυο αλυσίδες χρησιμοποιούνται σαν καλούπι για να δημιουργηθούν οι νέες και των
επιδιορθώσεων που γίνονται από τις DNA πολυμεράσες και τα επιδιορθωτικά ένζυμα .
Με τη μείωση παράγονται οι γαμέτες μέσω των οποίων τα γονίδια μεταβιβάζονται στις
επόμενες γενεές.

6

Μεθοδολογία ασκήσεων κληρονομικότητας

7

0 πρώτος νόμος περιγράφει τον τρόπο κληρονόμησης ενός γονιδίου
Νόμος διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων

Ο τρόπος με τον οποίο κληρονομούνται οι χαρακτήρες τους οποίους μελέτησε ο Mendel
είναι αποτέλεσμα των γεγονότων που συμβαίνουν στη μείωση. Κατά την παραγωγή των
γαμετών διαχωρίζονται τα δύο ομόλογα χρωμοσώματα και συνεπώς και τα δύο
αλληλόμορφα γονίδια. Κατά την μείωση Ι διαχωρίζονται τα ομόλογα χρωμοσώματα ενώ
κατά την μείωση ΙΙ διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος.Σε ένα
φυτό γονότυπου Ψψ, για παράδειγμα, σχηματίζονται δύο ειδών γαμέτες, Ψ και ψ, σε ίση
αναλογία. Οι απόγονοι προκύπτουν από τον τυχαίο συνδυασμό των γαμετών. Η κατανομή
των αλληλόμορφων στους γαμέτες και ο τυχαίος συνδυασμός τους αποτελεί τον πρώτο
νόμο του Mendel ή νόμο του διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων.

Οι διαφορετικές μορφές του ίδιου χαρακτήρα ελέγχονται από αλληλόμορφα γονίδια, δηλαδή γονίδια που
βρίσκονται στην ίδια θέση στα ομόλογα χρωμοσώματα και ελέγχουν την ίδια ιδιότητα .

8

Ο δεύτερος νόμος του Mendel περιγράφει τον τρόπο κληρονόμησης δύο γονιδίων
Nόμος της ανεξάρτητης μεταβίβασης των γονιδίων

Η ανεξάρτητη μεταβίβαση των γονιδίων που βρίσκονται σε διαφορετικά χρωμοσώματα
προκύπτει από την τυχαία διάταξη των ζευγών χρωμοσωμάτων κατά τη μετάφαση της
μείωσης I. Κατά την μείωση Ι διαχωρίζονται τα ομόλογα χρωμοσώματα ενώ κατά την
μείωση ΙΙ διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος.
Ένα άτομο με γονότυπο ΛλΚκ, για παράδειγμα, μπορεί να δημιουργήσει τέσσερις τύπους
γαμετών, τους ΛΚ, Λκ λκ, και λΚ. Ο συνδυασμός των αλληλομόρφων εξαρτάται από ποια
χρωμοσώματα βρίσκονται στον ίδιο γαμέτη που είναι τυχαίο γεγονός.
Οι απόγονοι προκύπτουν από τον τυχαίο συνδυασμό των γαμετών .

Το γονίδιο που ελέγχει ένα χαρακτήρα δεν επηρεάζει τη μεταβίβαση του γονιδίου που ελέγχει έναν άλλο
χαρακτήρα. Σήμερα είναι γνωστό ότι αυτό ισχύει μόνο για γονίδια που βρίσκονται σε διαφορετικά ζεύγη
ομόλογων χρωμοσωμάτων είναι δηλαδή ανεξάρτητα .

9

Οι γαμέτες των ανώτερων οργανισμών, που είναι απλοειδείς, περιέχουν τη μισή ποσότητα
DNA από τα σωματικά κύτταρα, που είναι διπλοειδή. ( Βιοχημικά δεδομένα )

Τα σωματικά κύτταρα είναι αποτέλεσμα μίτωσης
Οι γαμέτες είναι αποτέλεσμα μείωσης

Γονότυπος: Η γενετική σύσταση ενός ατόμου. Ο όρος χρησιμοποιείται και για να
περιγράψει τα αλληλόμορφα για ένα ή περισσότερα γονίδια.

Διπλοειδή: Τα κύτταρα στα οποία το γονιδίωμα υπάρχει σε δύο αντίγραφα δηλαδή
περιέχουν ζεύγη ομολόγων χρωμοσωμάτων και ζεύγη αλληλόμορφων γονιδίων .
π.χ πιθανοί γονότυποι για ένα χαρακτηριστικό ΑΑ ( ομόζυγο για το επικρατές )

ή Αα ( ετερόζυγο )
ή αα ( ομόζυγο για το υπολειπόμενο )
Απλοειδή: Τα κύτταρα στα οποία το γονιδίωμά υπάρχει σε ένα μόνο αντίγραφο.
π.χ πιθανοί γαμέτες Α ή α

Φαινότυπος: Τα παρατηρούμενα βιοχημικά, φυσιολογικά ή μορφολογικά χαρακτηριστικά
ενός οργανισμού που καθορίζονται από την αλληλεπίδραση του γονότυπου με το
περιβάλλον.

Στις ασκήσεις κληρονομικότητας μας δίνουν τον φαινότυπο και ψάχνουμε να ανακαλύψουμε το
γονότυπο των ατόμων στις διασταυρώσεις και τους γαμέτες που αυτά κατασκευάζουν !!!!

10

Τύποι κληρονομικότητας

Επικρατή -Υπολειπόμενη

Επικρατές γονίδιο: Ένα γονίδιο που εκφράζεται στα άτομα διπλοειδών οργανισμών ακόμα
και όταν βρίσκεται σε ένα αντίγραφο.

Υπολειπόμενο γονίδιο: Ένα γονίδιο που εκφράζεται μόνο στα άτομα διπλοειδών
οργανισμών που είναι ομόζυγα για το συγκεκριμένο αλληλόμορφο,
όχι όμως σε εκείνα που είναι ετερόζυγα.

Δύο αλληλόμορφα γονίδια τα συμβολίζουμε με το ίδιο γράμμα
το επικρατές με κεφαλαίο ( Α ) ενώ το υπολειπόμενο με μικρό ( α )
Από την διασταύρωση φυτών με μοβ άνθη με φυτά με λευκά άνθη όπου όλα τα φυτά που
προέκυψαν είχαν μόνο μοβ άνθη καταλάβαμε ότι το αλληλόμορφο γονίδιο που φέρει την
πληροφορία για μοβ άνθη επικρατή του αλληλόμορφου που φέρει την πληροφορία για
λευκά .
Ένα επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση οπότε
ένα φυτό με μωβ άνθη μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή Αα .
Ενα υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση οπότε ένα φυτό με
λευκά άνθη θα έχει γονότυπο αα.

11

Ατελώς Επικρατή

Μερικά γονίδια είναι ατελώς επικρατή, οπότε ο φαινότυπος των ετερόζυγων ατόμων είναι
ενδιάμεσος μεταξύ των δύο ομόζυγων.

Στο συγκεκριμένο τύπο κληρονομικότητας σε κάθε φαινότυπο αντιστοιχεί ένας και
μοναδικός γονότυπος !!

Δύο αλληλόμορφα γονίδια τα συμβολίζουμε με το ίδιο γράμμα

Τα φυτά με φαινότυπο κόκκινα άνθη έχουν γονότυπο ΑΚ Α Κ . τον
Τα φυτά με φαινότυπο λευκά άνθη έχουν γονότυπο Α Λ ΑΛ .

Τα φυτά με φαινότυπο ρόζ άνθη , ενδιάμεσος φαινότυπος από τον οποίο καταλάβαμε
τύπο κληρονομικότητας ετελώς επικρατή, έχουν γονότυπο Α Κ ΑΛ ( ετερόζυγα ) .

12

Συνεπικρατή

Υπάρχουν όμως περιπτώσεις στις οποίες στα ετερόζυγα άτομα εκφράζονται και τα δύο
αλληλόμορφα στο φαινότυπο. Στην περίπτωση αυτή τα γονίδια ονομάζονται συνεπικρατή
Στο συγκεκριμένο τύπο κληρονομικότητας σε κάθε φαινότυπο αντιστοιχεί ένας και
μοναδικός γονότυπος !!

Δύο αλληλόμορφα γονίδια τα συμβολίζουμε με το ίδιο γράμμα
Τα ζώα με φαινότυπο καφέ χρώμα έχουν γονότυπο ΑΚ Α Κ .
Τα ζώα με φαινότυπο λευκό χρώμα έχουν γονότυπο Α Λ ΑΛ .
Τα ζώα με φαινότυπο καφέ με λευκές κηλίδες , εκφράζονται και τα δύο από τον οποίο
καταλάβαμε τον τύπο κληρονομικότητας συνεπικρατή , έχουν γονότυπο Α Κ ΑΛ
( ετερόζυγα ) .

13

Μονουβριδισμός

Οι διασταυρώσεις όπου μελετάται ο τρόπος κληρονόμησης ενός χαρακτήρα, ονομάζονται
διασταυρώσεις μονοϋβριδισμού.

Άσκηση

Ένας καφέ ποντικός διασταυρώνεται πολλές φορές με ένα λευκό ποντικό και όλοι οι
απόγονοι του είναι καφέ.

α. Εάν διασταυρωθούν δύο από τους καφέ απογόνους της F1 ποιο ποσοστό από τους
ποντικούς της F2 γενιάς θα είναι καφέ;

β. Πώς μπορείτε να διαπιστώσετε εάν ένας καφέ ποντικός είναι ομόζυγος ή ετερόζυγος;

Λύση

Βήμα 1ο Ανακαλύπτουμε το τύπο κληρονομικότητας του χαρακτήρα που μελετάμε .

Ο χαρακτήρας που μελετάτε είναι το χρώμα στα ποντίκια και αφού από την διασταύρωση

ενός καφέ ποντικού με ένα λευκό όλοι οι απόγονοι ήταν καφέ καταλαβαίνουμε πως το

γονίδιο που καθορίζει το καφέ χρώμα σώματος κληρονομείται ως επικρατές ενώ το

αλληλόμορφό του που καθορίζει το λευκό χρώμα σώματος κληρονομείται ως

υπολειπόμενο .

Βήμα 2ο Ορίζουμε τα αλληλόμορφα γονίδια , τα συμβολίζουμε δίνοντας πληροφορίες για

τον τρόπο έκφρασής τους .

Έστω Α το επικρατές αλληλόμορφο που φέρει την πληροφορία για καφέ χρώμα . Ένα

επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση οπότε ένα

καφέ ποντίκι μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ( ομόζυγο ) ή Αα ( ετερόζυγο )

Έστω α το υπολειπόμενο αλληλόμορφο που φέρει την πληροφορία για λευκό χρώμα . Ένα

υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση οπότε ένα λευκό ποντίκι

θα έχει γονότυπο αα ( ομόζυγο )

Βήμα 3ο Προσδιορίζουμε τον γονότυπο των ατόμων στις διασταυρώσεις της άσκησης ,

κατασκευάζουμε τους γαμέτες και τους συνδυάζουμε τυχαία για να ανακαλύψουμε τους

φαινότυπους και τους γονότυπους των απογόνων .

Το λευκό ποντίκι της πατρικής γενιάς ( P ) έχει γονότυπο αα ενώ το καφέ ποντίκι ΑΑ.

Το καφέ ποντίκι δεν μπορεί να έχει γονότυπο Αα διότι τότε μεταβιβάζοντας το

υπολειπόμενο γονίδιο α θα προέκυπταν και λευκά ποντίκια αα κάτι που δεν συμβαδίζει με

τα δεδομένα της άσκησης “όλοι οι απόγονοι του είναι καφέ. “

P γενιά φαινότυποι καφέ (χ ) λευκό

γονότυποι ΑΑ αα

γαμέτες Α α

F 1 γενιά όλα τα ποντίκια είναι ετερόζυγα Αα με καφέ χρώμα σώματος

14

α) F 1 γενιά φαινότυποι καφέ (χ ) καφέ

γονότυποι Αα Αα
γαμέτες Α και α Α και α

Ο τρόπος με τον οποίο κληρονομούνται οι χαρακτήρες τους οποίους μελέτησε ο Mendel
είναι αποτέλεσμα των γεγονότων που συμβαίνουν στη μείωση. Κατά την παραγωγή των
γαμετών διαχωρίζονται τα δύο ομόλογα χρωμοσώματα και συνεπώς και τα δύο
αλληλόμορφα γονίδια. Κατά την μείωση Ι διαχωρίζονται τα ομόλογα χρωμοσώματα ενώ
κατά την μείωση ΙΙ διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος.
Ένα καφέ ποντίκι γονότυπου Αα κατασκευάζει δύο ειδών γαμέτες, Α και α, σε ίση
αναλογία.
Οι απόγονοι προκύπτουν από τον τυχαίο συνδυασμό των γαμετών όπως φαίνεται στο
τετράγωνο του Punnett .
Η κατανομή των αλληλόμορφων στους γαμέτες και ο τυχαίος συνδυασμός τους αποτελεί
τον πρώτο νόμο του Mendel ή νόμο του διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων.

τετράγωνο του Punnett A a

Aa/Aa AA Aa
A καφέ καφέ

a Aa αa
καφέ λευκό

Το τετράγωνο του Punnett μας δίνει την δυνατότητα να υπολογίσουμε τις φαινοτυπικές
και γονοτυπικές αναλογίες των απογόνων .
Φαινοτυπική αναλογία 3(καφέ) : 1(λευκό) ή 3/4 καφέ , 1/4 λευκά
Γονοτυπική αναλογία 1(ΑΑ) : 2(Αα) : 1(αα)
Το ποσοστό από τους ποντικούς της F2 γενιάς που θα είναι καφέ είναι 75%.

15

β) Αφού το γονίδιο που καθορίζει το καφέ χρώμα σώματος κληρονομείται ως επικρατές
ένα ποντίκι καφέ χρώματος έχει άγνωστο γονότυπο αφού μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή
ΑΑ .

Για να διαπυστώσουμε τον γονότυπό του θα πραγματοποιήσουμε διασταύρωση ελέγχου.

Η διασταύρωση ενός ατόμου άγνωστου γονότυπου με ένα άτομο ομόζυγο για το
υπολειπόμενο αλληλόμορφο γονίδιο ονομάζεται διασταύρωση ελέγχου.

Το ομόζυγο υπολειπόμενο άτομο έχει πάντοτε ένα μόνο γονότυπο που καθορίζει και το
φαινότυπο, δηλαδή ένα λευκό ποντίκι είναι πάντοτε αα.

Διασταύρωση ελέγχου

καφέ (χ) λευκό καφέ (χ) λευκό

? aa ? aa

όλοι καφέ καφέ + λευκοί

Aa Aa aa

Εάν από την διασταύρωση ελέγχου όλοι οι απόγονοι έχουν καφέ χρώμα καταλαβαίνουμε
πως το καφέ ποντίκι ( ? ) που διασταυρώσαμε είναι ομόζυγο ΑΑ.

Εάν αντίθετα από την διασταύρωση ελέγχου προκύψουν απόγονοι με καφέ χρώμα αλλά και
απόγονοι με λευκό χρώμα καταλαβαίνουμε πως το καφέ ποντίκι ( ? ) που διασταυρώσαμε
είναι ετερόζυγο Αα.

16

Ασκήσεις μονουβριδισμού

1. Μια μύγα των φρούτων Drosophila melanogaster με φαιό χρωματισμό σώματος
διασταυρώθηκε με μύγα που είχε μαύρο χρώμα σώματος.

Όλοι οι απόγονοι είχαν φαιό χρώμα.

 Βρείτε το τύπο της κληρονομικότητας
 Εάν στην F2 γενιά καταμετρήθηκαν 400 απόγονοι πόσοι από αυτούς θα έχουν φαιό

χρώμα , πόσοι μαύρο , πόσοι θα είναι ομόζυγοι και πόσοι ετερόζυγοι.
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

17

2. Δυο ποντίκια θηλυκά με μαύρο χρώμα τριχώματος διασταυρώθηκαν με καφέ ποντικό .
Οι απόγονοι της πρώτης διασταύρωσης ήταν 8 με μαύρο τρίχωμα και 9 με καφέ ενώ
της δεύτερης 16 με μαύρο .

• Βρείτε τους γονότυπους των ποντικιών σε κάθε διασταύρωση

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

18

3. Η διασταύρωση δυο φυτών με ροζ άνθη έδωσε τους παρακάτω απογόνους:

15 φυτά με κόκκινα άνθη.
30 φυτά με ροζ άνθη .
15 φυτά με λευκά άνθη.

Να εξηγηθούν τα αποτελέσματα.

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

19

4. Δυο αγρότισσες , που είναι γειτόνισσες αλληλομυνήθηκαν.

Η Σμαρώ ισχυρίζεται ότι η γειτόνισσα της κλέβει αβγά από τις κότες της και τη
κατηγορία της την στηρίζει στο γεγονός ότι ενώ η γειτόνισσα είχε μόνο άσπρες κότες
τελευταία εμφανίστηκαν στο κοτέτσι της μαύρα κλωσσόπουλα.
Η Κατίνα μήνυσε τη Σμαρώ για συκοφαντία και ισχυρίζεται ότι δεν έκλεψε αβγά από τις
μαύρες κότες της αλλά τα μαύρα κλωσσόπουλα που είχε προέρχονται από τις συχνές
επισκέψεις του μαύρου πετεινού της Σμαρώς στο κοτέτσι της.
Εάν τα αλληλόμορφα γονίδια για το χρώμα στις κότες είναι συνεπικρατή ποια από τις δυο
έχει δίκιο;

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

20

5. Ο Μendel από τη διασταύρωση δύο φυτών μοσχομπίζελου πήρε στη δεύτερη θυγατρική
γενιά 91 φυτά με λευκά άνθη και 275 με ιώδη άνθη.

Να βρεθεί το χρώμα των λουλουδιών των φυτών της πρώτης θυγατρικής γενιάς
( F1 ) και των φυτών της πατρικής γενιάς ( P ).

( Θα σας βοηθήσει αν δουλέψτε όπως ο Mendel στα πειράματά του )

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

21

6. Ο Mendel διασταύρωσε μπιζέλια που είχαν κίτρινους σπόρους με μπιζέλια που είχαν
πράσινους.

Όλοι οι απόγονοι είχαν κίτρινους σπόρους .
Η αυτογονιμοποίηση μεγάλου αριθμού φυτών της F1 έδωσε 6022 φυτά με κίτρινους
σπόρους και 2011 φυτά με πράσινους στην F2 .
Από τα 6022 φυτά τα 519 αυτογονιμοποιήθηκαν με αποτέλεσμα τα 166 να δώσουν
απογόνους μόνο με κίτρινους σπόρους ενώ τα υπόλοιπα 353 έδωσαν απογόνους με
κίτρινους και πράσινους σπόρους σε αναλογία 3 : 1.
Να βρεθούν οι γονότυποι των φυτών σε κάθε διασταύρωση .

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

22

Παρατηρήσεις στις διασταυρώσεις του Μendel
1. Για τα χαρακτηριστικά που μελέτησε ο Mendel ο τρόπος κληρονομήσης
στις ασκήσεις θεωρείται γνωστός !!!

2. Πότε ο Mendel χρησιμοποιούσε τεχνητή και πότε αυτογονιμοποίηση ;

Για να ανακαλύψει τα αμιγή ( ομόζυγα ) φυτά που θα χρησιμοποιήσει για να ξεκινήσει τα
πειράματά του χρησιμοποιούσε αυτογονιμοποίηση.
Για τα φυτά της P , πατρικής γενιάς , χρησιμοποιούσε τεχνητή γονιμοποίηση.
Για τα φυτά της F 1 , πρώτης θυγατρικής γενιάς , χρησιμοποιούσε αυτογονιμοποίηση.
Για τα φυτά άγνωστου γονότυπου στη διασταύρωση ελέγχου χρησιμοποιούσε τεχνητή
γονιμοποίηση .
Στο μοσχομπίζελο που έχει την ικανότητα αυτογονιμοποίησης μπορούμε με
αυτογονιμοποίηση για να ανακαλύψουμε τον γονότυπό του εναλλακτικά αντί της
διασταύρωσης ελέγχου.

23

Διυβριδισμός

Οι διασταυρώσεις όπου μελετάται ο τρόπος κληρονόμησης δύο χαρακτήρων, ονομάζονται
διασταυρώσεις διυβριδισμού.

Άσκηση
Ο Mendel διασταύρωσε αμιγές στέλεχος μοσχομπίζελου ψηλό με λευκά άνθη με αμιγές στέλεχος
κοντό με ιώδη άνθη .
Όλοι οι απόγονοι της πρώτης θυγατρικής γενιάς ήταν μοσχομπίζελα ψηλά με ιώδη άνθη .
Στη συνέχεια διασταύρωσε μεταξύ τους άτομα της πρώτης θυγατρικής γενιάς.
Βρείτε τις φαινοτυπικές αναλογίες των ατόμων της πρώτης και της δεύτερης θυγατρικής γενιάς.

Λύση

Βήμα 1ο Ανακαλύπτουμε το τύπο κληρονομικότητας των χαρακτήρων που μελετάμε .

Μελετάμε 2 χαρακτηριστικά του μοσχομπίζελου , το ύψος και το χρώμα του άνθους .

Για το ύψος γνωρίζουμε πως το γονίδιο που καθορίζει το ψηλό φυτό κληρονομείται ως
επικρατές ενώ το αλληλόμορφό του που καθορίζει το κοντό φυτό κληρονομείται ως
υπολειπόμενο .

Για το χρώμα του άνθους γνωρίζουμε πως το γονίδιο που καθορίζει το ιώδες χρώμα
κληρονομείται ως επικρατές ενώ το αλληλόμορφό του που καθορίζει το λευκό χρώμα
κληρονομείται ως υπολειπόμενο

Βήμα 2ο Ορίζουμε τα αλληλόμορφα γονίδια , τα συμβολίζουμε δίνοντας πληροφορίες για
τον τρόπο έκφρασής τους .

Έστω Α το επικρατές αλληλόμορφο που φέρει την πληροφορία για το ψηλό . Ένα
επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση οπότε ένα
ψηλό φυτό μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ( ομόζυγο ) ή Αα ( ετερόζυγο )
Έστω α το υπολειπόμενο αλληλόμορφο που φέρει την πληροφορία για το κοντό . Ένα
υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση οπότε ένα κοντό φυτό θα
έχει γονότυπο αα ( ομόζυγο ) .

Έστω Γ το επικρατές αλληλόμορφο που φέρει την πληροφορία για ιώδη χρώμα . Ένα
επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση οπότε ένα
φυτό με ιώδη άνθη μπορεί να έχει γονότυπο ΓΓ ( ομόζυγο ) ή Γγ ( ετερόζυγο ) .
Έστω γ το υπολειπόμενο αλληλόμορφο που φέρει την πληροφορία για λευκό χρώμα . Ένα
υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση οπότε ένα φυτό με λευκά
άνθη θα έχει γονότυπο γγ ( ομόζυγο )

24

Βήμα 3ο Προσδιορίζουμε τον γονότυπο των ατόμων στις διασταυρώσεις της άσκησης ,
κατασκευάζουμε τους γαμέτες και τους συνδυάζουμε τυχαία για να ανακαλύψουμε τους
φαινότυπους και τους γονότυπους των απογόνων .

Ο Mendel στη πατρική γενιά P χρησιμοποίησε αμιγή στελέχη δηλαδή ομόζυγα άτομα .

Συνεπώς το ψηλό με λευκά άνθη μοσχομπίζελο θα έχει γονότυπο Ααγγ ενώ το κοντό με ιώδη
άνθη μοσχομπίζελο θα έχει γονότυπο ααΓΓ .

P γενιά φαινότυποι ψηλό -λευκά άνθη (χ ) κοντό-ιώδη άνθη
γονότυποι
γαμέτες ΑΑγγ ααΓΓ

Αγ αΓ

F 1 γενιά όλα τα φυτά είναι ετερόζυγα , ΑαΓγ , ψηλά με ιώδη άνθη .

F 1 γενιά φαινότυποι ψηλό-ιώδη άνθη (χ ) ψηλό- ιώδη άνθη

γονότυποι ΑαΓγ ΑαΓγ
γαμέτες ΑΓ , αγ, Αγ, αΓ ΑΓ , αγ, Αγ, αΓ

H ανεξάρτητη μεταβίβαση των γονιδίων που βρίσκονται σε διαφορετικά χρωμοσώματα
προκύπτει από την τυχαία διάταξη των ζευγών χρωμοσωμάτων κατά τη μετάφαση της
μείωσης I. Ένα άτομο με γονότυπο AaΓγ μπορεί να δημιουργήσει τέσσερις τύπους
γαμετών, τους ΑΓ, αγ Αγ, και αΓ. Ο συνδυασμός των αλληλομόρφων εξαρτάται από ποια
χρωμοσώματα βρίσκονται στον ίδιο γαμέτη που είναι τυχαίο γεγονός.

Οι απόγονοι προκύπτουν από τον τυχαίο συνδυασμό των γαμετών όπως φαίνεται στο
τετράγωνο του Punnett .

ΑαΓγ/ΑαΓγ ΑΓ Αγ αΓ αγ
ΑΓ
ΑΑΓΓ ΑΑΓγ ΑαΓΓ ΑαΓγ
Αγ Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-Ιώδη

αΓ ΑΑΓγ ΑΑγγ ΑαΓγ Ααγγ
Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-λευκά Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-λευκά

ΑαΓΓ ΑαΓγ ααΓΓ ααΓγ
Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-Ιώδη κοντό-ιώδη κοντό-ιώδη

αγ ΑαΓγ Ααγγ ααΓγ ααγγ

Ψηλό-Ιώδη Ψηλό-λευκά κοντό-ιώδη κοντό-λευκά

25

Το τετράγωνο του Punnett μας δίνει την δυνατότητα να υπολογίσουμε τις φαινοτυπικές
και γονοτυπικές αναλογίες των απογόνων .
Φαινοτυπική αναλογία 9:3:3:1
9/16 Ψηλά με ιώδη άνθη
3/16 Ψηλά με λευκά άνθη
3/16 Κοντά με ιώδη άνθη
Τα ψηλά φυτά με ιώδη άνθη της F2 μπορεί να έχουν γονότυπο με πιθανότητα :
4/9 AaΓγ , 2/9 ΑΑΓγ , 2/9 ΑαΓΓ , 1/9 ΑΑΓΓ
Τα ψηλά φυτά με λευκά άνθη της F2 μπορεί να έχουν γονότυπο με πιθανότητα :
2/3 Ααγγ , 1/3 ΑΑγγ
Τα κοντά με ιώδη άνθη της F2 μπορεί να έχουν γονότυπο με πιθανότητα :
2/3 ααΓγ , 1/3 ααΓΓ
Τα κοντά με λευκά άνθη της F2 θα έχουν γονότυπο με πιθανότητα :
1 ααγγ

26

Ασκήσεις διυβριδισμού

1. Μπιζέλια με κίτρινους και κανονικούς καρπούς διασταυρώθηκαν με μπιζέλια που είχαν
πράσινους και περισφιγμένους καρπούς .

Οι απόγονοι διασταυρώθηκαν μεταξύ τους και στην F2 γενιά καταμετρήθηκαν

91 φυτά με πράσινους και κανονικούς καρπούς.
32 φυτά με πράσινους και περισφιγμένους καρπούς.
31 φυτά με κίτρινους και κανονικούς καρπούς .
12 φυτά με κίτρινους και περισφιγμένους καρπούς.

Βρείτε τους γονότυπους των ατόμων κάθε γενιάς.

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

27

2. Διασταυρώσαμε φυτά ψηλά με κόκκινα άνθη με φυτά κοντά με άσπρα άνθη .

Στη πρώτη θυγατρική γενιά όλα τα φυτά ήταν ψηλά με ροζ άνθη .
 Βρείτε το τύπο κληρονομικότητας για το ύψος και το χρώμα του άνθους.
 Βρείτε τις φαινοτυπικές αναλογίες των απογόνων που θα προκύψουν από την

διασταύρωση δυο φυτών της F1 γενιάς.

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

28

3. Πως επηρεάζεται η φαινοτυπική αναλογία 9 :3 : 3 : 1 στην περίπτωση που :

α. το ένα ζεύγος των αλληλόμορφων γονιδίων έχει σχέση ατελώς επικρατή.

β.το ένα ζεύγος των αλληλόμορφων γονιδίων έχει σχέση ατελώς επικρατών και το άλλο
συνεπικρατών .

γ. το ένα ζεύγος των αλληλόμορφων γονιδίων έχει σχέση συνεπικρατών και στο άλλο
ζεύγος υπάρχει ένα θνησιγόνο γονίδιο.

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

29

4. Σε ένας είδος εντόμου το χρώμα του τριχώματος και η μορφή του τριχώματος
ελέγχονται από δυο ζεύγη ανεξάρτητων γονιδίων .

Το επικρατές γονίδιο ( Α ) φέρει τη γενετική πληροφορία για μαύρο τρίχωμα ενώ το
υπολειπόμενο ( α ) για λευκό χρώμα.

Το επικρατές γονίδιο ( Γ ) φέρει τη γενετική πληροφορία για σγουρό τρίχωμα ενώ το
υπολειπόμενο ( γ ) για λείο τρίχωμα.

Η διασταύρωση δύο εντόμων έδωσε τους παρακάτω απόγονους
31 με μαύρο και σγουρό τρίχωμα.
32 με λευκό και σγουρό τρίχωμα.
10 με λευκό και λείο τρίχωμα .
11 με μαύρο και λείο τρίχωμα.

Ποιοι είναι οι γονότυποι των γονέων ;

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

30

5. Σε μια ράτσα σκύλων το μαύρο τρίχωμα επικρατεί του άσπρου και το κοντό τρίχωμα
του μακριού.

Ένας εκτροφέας σκύλων διαθέτει δυο πληθυσμούς αμιγών ατόμων , ο ένας με μακρύ
και άσπρο τρίχωμα και ο άλλος με κοντό και μαύρο τρίχωμα.

Ποιες διασταυρώσεις θα του προτείνατε να κάνει για να αποκτήσει ομόζυγα άτομα με
μακρύ και μαύρο τρίχωμα ;

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

31

6. Στον άνθρωπο το καστανό χρώμα των ματιών ( Α ) επικρατεί στο γαλανό χρώμα και

το μαύρο χρώμα των μαλλιών ( Γ ) επικρατή του κόκκινου.

Άντρας με καστανά μάτια και κόκκινα μαλλιά παντρεύτηκε γυναίκα με μαύρα μαλλιά και
γαλανά μάτια και απέκτησαν δύο παιδιά.
Το ένα με καστανά μάτια και κόκκινα μαλλιά και το άλλο με μαύρα μαλλιά και γαλανά
μάτια .
Τα γονίδια που ελέγχουν τα δυο χαρακτηριστικά είναι ανεξάρτητα.
Βρείτε τους γονότυπους των γονέων.

.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................

32

Ανθρώπινη κληρονομικότητα

33

Γονίδιο: Τμήμα DNA στο οποίο περιέχονται οι πληροφορίες που καθορίζουν τη σύνθεση
ενός πολυπεπτιδίου ή ενός μορίου RNA.
Γενετική θέση: Η θέση ενός γονιδίου σε ένα χρωμόσωμα.
Αλληλόμορφα: Γονίδια που ελέγχουν με διαφορετικό τρόπο την ίδια ιδιότητα και
βρίσκονται στην ίδια γονιδιακή θέση στα ομόλογα χρωμοσώματα. Οι εναλλακτικές μορφές
ενός γονιδίου. ( τα συμβολίζουμε με το ίδιο γράμμα )
Ανεξάρτητα : Γονίδια που βρίσκονται σε διαφορετικά ζεύγη ομολόγων χρωμοσωμάτων και
το γονίδιο που ελέγχει ένα χαρακτήρα δεν επηρεάζει τη μεταβίβαση του γονιδίου που
ελέγχει έναν άλλο χαρακτήρα. ( τα συμβολίζουμε με διαφορετικό γράμμα )

Τα γονίδια ανάλογα σε ποια χρωμοσώματα βρίσκονται διακρίνονται σε αυτοσωμικά και σε
φυλοσύνδετα .

Τα αυτοσωμικά γονίδια βρίσκονται σε κάποιο από τα 22 ζεύγη αυτοσωμικών
χρωμοσωμάτων που είναι κοινά σε άνδρα και γυναίκα και υπάρχουν σε 2 αντίγραφα για
κάθε γενετική θέση και στα αρσενικά και στα θηλυκά άτομα .
Πιθανοί γονότυποι ΑΑ ή Αα ή αα
Τα φυλοσύνδετα γονίδια βρίσκονται στο 23ο ζεύγος το φυλετικό , πάνω στο Χ χρωμόσωμα
και δεν έχουν αλληλόμορφο στο Υ χρωμόσωμα .
Στα θηλυκά άτομα υπάρχουν σε 2 αντίγραφα για μια γενετική θέση.
Πιθανοί γονότυποι ΧΑΧΑ ή ΧΑΧα ή ΧαΧα
Στα αρσενικά άτομα τα φυλοσύνδετα γονίδια υπάρχουν σε 1 αντίγραφο για μια γενετική
θέση !!!
Πιθανοί γονότυποι ΧΑΥ ή ΧαΥ , δεν υπάρχουν ετερόζυγα άτομα !!!
Ένα αρσενικό άτομο κληρονομεί το φυλοσύνδετο γονίδιο μέσω του Χ χρωμοσώματος που
του μεταβιβάζει η μητέρα ( μητρικής προέλευσης )!!!

34

αποτελείυ Παρατήρηση
Στο καρυότυπο κάθε μεταφασικό χρωμόσωμα
αποτελείται από 2 αδελφές χρωματίδες= 2 μόρια DNA
φυσιολογικός καρυότυπο 46 χρωμοσώματα= 92 μόρια DNA

Γιατί στον άνθρωπο η μελέτη του τρόπου μεταβίβασης των κληρονομικών χαρακτήρων
εμφανίζει δυσκολίες σε αντίθεση με το μοσχομπίζελο ;

1. Οι άνθρωποι έχουν μικρό αριθμό απογόνων.
2. Η κάθε γενιά έχει μεγάλη διάρκεια περίπου 20-30 χρόνια .
3. Επιπλέον στον άνθρωπο δεν είναι δυνατόν να γίνουν διασταυρώσεις ανάλογες με

εκείνες που έκανε ο Mendel . ( π.χ διασταύρωση ελέγχου )

Για ποια ανθρώπινα χαρακτηριστικά ισχύουν οι νόμοι του Mendel ;

Στον άνθρωπο , το Μενδελικό τύπο κληρονομικότητας ακολουθούν οι χαρακτήρες που
καθορίζονται από αλληλόμορφα ενός μόνο γονιδίου.
Αυτοί ονομάζονται μονογονιδιακοί χαρακτήρες και σε αυτούς περιλαμβάνονται διάφορες
μονογονιδιακές ασθένειες .

35

 Τα γενεαλογικά δένδρα αποτελούν σημαντικό εργαλείο για τη μελέτη της κληρονομικότητας
στον άνθρωπο.
Γενεαλογικό δένδρο : είναι η διαγραμματική απεικόνιση των μελών μιας οικογένειας για
πολλές γενιές , στην οποία αναπαριστώνται , οι γάμοι , η σειρά των γεννήσεων , το φύλλο
των ατόμων και ο φαινότυπος τους σε σχέση με κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό .

Περιγραφή οικογένειας Γενεαλογικού δένδρου

36

Σε κάθε γενεαλογικό δένδρο μελετάμε το τρόπο κληρονόμησης ενός χαρακτηριστικού
γιαυτό καταρχήν δίνουμε την πληροφορία για το τύπο κληρονομικότητας του γονιδίου

που φέρει την πληροφορία για το χαρακτηριστικό που μελετάμε .

●1. Αυτοσωμική επικρατή κληρονομικότητα .( ■ , Αα ή ΑΑ )

Τα αυτοσωμικά γονίδια βρίσκονται σε 2 αντίγραφα και στα αρσενικά και στα θηλυκά άτομα , ένα
επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση.
 Το χαρακτηριστικό εμφανίζεται σε κάθε γενιά τόσο σε αρσενικά όσο και σε θηλυκά

άτομα.
 Για να γεννηθεί παιδί με το χαρακτηριστικό τουλάχιστον ένας από τους δυο γονείς

έχει το χαρακτηριστικό Αα .
 Όταν ένας γονείς έχει το χαρακτηριστικό Αα, μπορεί να αποκτήσει παιδί με το

χαρακτηριστικό με πιθανότητα ½ ( 50% ).
 Για κάθε επιπλέον παιδί του παραπάνω ατόμου η πιθανότητα να έχει και αυτό το

χαρακτηριστικό είναι ½ , διότι κάθε κύηση είναι ανεξάρτητο γεγονός και δεν
σχετίζεται με τα αποτελέσματα των προηγούμενων.
 Δυο άτομα χωρίς το χαρακτηριστικό αα, δεν μπορούν να αποκτήσουν παιδί με το
χαρακτηριστικό Αα.
 Δυο γονείς με το χαρακτηριστικό Αα , μπορεί να αποκτήσουν παιδί χωρίς το
χαρακτηριστικό , αα.

Ανθρώπινα χαρακτηριστικά που κληρονομούνται με αυτοσωμικό επικρατή τύπο
κληρονομικότητας :

1. Γραμμή τριχοφυίας με κορυφή
2. Οικογενής υπερχοληστερολαιμία

37

●2. Αυτοσωμική υπολειπόμενη κληρονομικότητα .( ■ , αα )

 Οι γονείς συνήθως είναι χωρίς το χαρακτηριστικό .
Από δυο φυσιολογικούς γονείς μπορεί να γεννηθεί παιδί με το χαρακτηριστικό.

 Από δυο άτομα φορείς , Αα , μπορεί να γεννηθεί με πιθανότητα ¼ ( 25% ) παιδί που
έχει το χαρακτηριστικό , αα .

 Για κάθε επιπλέον παιδί των παραπάνω ατόμων η πιθανότητα να έχει το
χαρακτηριστικό είναι ¼ , διότι κάθε κύηση είναι ένα ανεξάρτητο γεγονός το οποίο δεν
σχετίζεται με τα αποτελέσματα των προηγούμενων κυήσεων .

 Η πιθανότητα και οι δυο σύζυγοι να είναι φορείς της ίδιας ασθένειας Αα ,είναι πολύ
μικρή . Αυξάνεται όμως σε περίπτωση που οι δυο σύζυγοι είναι στενοί συγγενείς ,
όπως αδέλφια ή ξαδέλφια .

 Δυο άτομα με το χαρακτηριστικό , αα , δεν μπορούν να αποκτήσουν παιδί χωρίς το
χαρακτηριστικό , Αα ή ΑΑ .

Ανθρώπινα χαρακτηριστικά που κληρονομούνται με αυτοσωμικό υπολειπόμενο τύπο
κληρονομικότητας :

1. Δρεπανοκυτταρική αναιμία , βs
2. β- θαλασσαιμία , β
3. Κυστική ίνωση
4. Προσκολλημένοι λοβοί αυτιών
5. ADA

38

●3. Φυλοσύνδετη υπολειπόμενη κληρονομικότητα. ■ ΧαΥ , ΧαΧα.

 Συνήθως περισσότερα αρσενικά παρά θηλυκά άτομα εμφανίζουν το χαρακτηριστικό.
 Ένα υπολειπόμενο φυλοσύνδετο γονίδιο εκφράζεται φαινοτυπικά σε όλα τα αρσενικά

άτομα που φέρουν το γονίδιο ΧαΥ , αλλά μόνο σε εκείνα τα θηλυκά που είναι ομόζυγα
για το υπολειπόμενο γονίδιο ΧαΧα .
 Τα θηλυκά άτομα φορείς ΧΑΧα έχουν φαινότυπο χωρίς το χαρακτηριστικό.
 Κανείς απόγονος από ένα αρσενικό άτομο με το χαρακτηριστικό ΧαΥ , δεν έχει το
χαρακτηριστικό όταν το θηλυκό άτομο δεν έχει το χαρακτηριστικό ΧΑΧΑ .

Έτσι το χαρακτηριστικό υπερπηδάει γενεές στο γενεαλογικό δένδρο.
Εξαίρεση όταν το θηλυκό άτομο είναι φορέας ΧΑΧα , τότε ΧαΥ (Χ) ΧΑΧα μπορεί να
γεννηθεί θηλυκό άτομο που έχει το χαρακτηριστικό , ΧαΧα .

Ανθρώπινα χαρακτηριστικά που κληρονομούνται με φυλοσύνδετο υπολειπόμενο τύπο
κληρονομικότητας :

1. Αιμορροφιλία .
2. Μερική αχρωματοψία στο κόκκινο και πράσινο

39

Ασκήσεις ανθρώπινη κληρονομικότητας
Γενεαλογικά δένδρα

Μεθοδολογία στα γενεαλογικά δένδρα
1. Βρίσκουμε το τύπο της κληρονομικότητας για το γονίδιο που ελέγχει το

χαρακτηριστικό.
Περιγράφουμε τη διασταύρωση ή τις διασταυρώσεις από τις οποίες καταλάβαμε το
τύπο της κληρονομικότητας .
2. Ξεκινάμε στο γενεαλογικό δένδρο από τα άτομα στα οποία ο φαινότυπός τους
αντιστοιχεί σε ένα μόνο γονότυπο .
Στη συνέχεια βρίσκουμε πως τα κληρονόμησαν και αυτό μας βοηθάει να βρούμε τον
γονότυπο και των άλλων ατόμων .
Υπάρχει περίπτωση να μην μπορούμε να γνωρίζουμε επακριβώς το γονότυπο ενός
ατόμου , σε αυτή τη περίπτωση γράφουμε και τους δυο.
3. Κάθε κύηση είναι ένα ανεξάρτητο γεγονός και δεν σχετίζεται με τα αποτελέσματα των
προηγούμενων κυήσεων .

40

1. Θα ήταν δυνατό το χαρακτηριστικό που αντιπροσωπεύεται από τα μαυρισμένα σύμβολα

στο παρακάτω γενεαλογικό δένδρο να ελέγχεται από
1. Ένα αυτοσωμικό επικρατές γονίδιο ;
2. Ένα αυτοσωμικό υπολειπόμενο γονίδιο ;
3. Ένα φυλοσύνδετο υπολειπόμενο γονίδιο ;
4. Ένα φυλοσύνδετο επικρατές γονίδιο ;

Ι1 2 34

ΙΙ 1 2 34

ΙΙΙ 1 2 34

Παρατηρούμε πως το ζευγάρι ΙΙ2 – ΙΙ3 , που και οι 2 έχουν το χαρακτηριστικό ,
απέκτησε παιδί χωρίς το χαρακτηριστικό , την ΙΙΙ2 .

Συνεπώς το γονίδιο που ελέγχει το χαρακτηριστικό αποκλείεται να είναι υπολειπόμενο ,
αυτοσωμικό ή φυλοσύνδετο , διότι στην υπολειπόμενη κληρονομικότητα από 2 άτομα με το
χαρακτηριστικό όλοι οι απόγονοι θα έχουν το χαρακτηριστικό .

αα (χ) αα ΧαΧα ( χ ) ΧαΥ

αα ΧαΧα ή ΧαΥ

41

Από το ίδιο ζευγάρι καταλαβαίνουμε πως το επικρατές γονίδιο για το χαρακτηριστικό
αποκλείεται να ακολουθεί φυλοσύνδετο τύπο κληρονομικότητας ( ΧΑ ).

Τα φυλοσύνδετα γονίδια βρίσκονται πάνω στο Χ φυλετικό χρωμόσωμα και δεν έχουν
αλληλόμορφο στο Υ φυλετικό .
Η ΙΙΙ2 θα είχε γονότυπο ΧαΧα έχοντας κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο γονίδιο από
κάθε γονέα , όμως ο ΙΙ2 που έχει το χαρακτηριστικό θα είχε γονότυπο ΧΑΥ , άτοπο .

Συνεπώς το γονίδιο που ελέγχει το χαρακτηριστικό είναι επικρατές και ακολουθεί
αυτοσωμικό τύπο κληρονομικότητας ( Α ) .
Τα αυτοσωμικά γονίδια βρίσκονται σε 2 αντίγραφα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα .
Ένα επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση.
Συνεπώς ένα άτομο με το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή Αα ενώ
ένα άτομο χωρίς το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο αα .
Γονότυποι ατόμων στο γενεαλογικό δένδρο
Τα άτομα Ι1 , Ι3 , ΙΙ1 , ΙΙ4 , ΙΙΙ2 που δεν έχουν το χαρακτηριστικό έχουν γονότυπο αα ,
έχοντας κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο γονίδιο ( α ) από κάθε γονέα .

Η Ι2 έχει γονότυπο Αα έχοντας κληροδοτήσει το υπολειπόμενο γονίδιο στη ΙΙ1 .

Η Ι4 έχει γονότυπο Αα έχοντας κληροδοτήσει το υπολειπόμενο γονίδιο στη ΙΙ4.

Οι ΙΙ2,, ΙΙ3 έχουν γονότυπο Αα έχοντας κληροδοτήσει το υπολειπόμενο γονίδιο στη ΙΙΙ2 .

ΙΙ2 (χ ) ΙΙ3

γονότυποι Αα Αα
γαμέτες Α και α Α και α

Ο τρόπος με τον οποίο κληρονομούνται οι χαρακτήρες τους οποίους μελέτησε ο Mendel
είναι αποτέλεσμα των γεγονότων που συμβαίνουν στη μείωση. Κατά την παραγωγή των
γαμετών διαχωρίζονται τα δύο ομόλογα χρωμοσώματα και συνεπώς και τα δύο
αλληλόμορφα γονίδια. Κατά την μείωση Ι διαχωρίζονται τα ομόλογα χρωμοσώματα ενώ
κατά την μείωση ΙΙ διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος.

42

Τα άτομα ΙΙ2 , ΙΙ3 με το χαρακτηριστικό και γονότυπο Αα κατασκευάζουν δύο ειδών
γαμέτες, Α και α, σε ίση αναλογία.
Οι απόγονοι προκύπτουν από τον τυχαίο συνδυασμό των γαμετών όπως φαίνεται στο
τετράγωνο του Punnett .
Η κατανομή των αλληλόμορφων στους γαμέτες και ο τυχαίος συνδυασμός τους αποτελεί
τον πρώτο νόμο του Mendel ή νόμο του διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων.

τετράγωνο του Punnett A a
AA Aa
Aa/Aa
A με το χαρακτηριστικό με το χαρακτηριστικό

a Aa αa

με το χαρακτηριστικό χωρίς το χαρακτηριστικό

Από το τετράγωνο του Punnett μπορούμε να υπολογίσουμε την πιθάνότητα για τους
γονότυπους των ατόμων ΙΙΙ1 , ΙΙΙ3 , ΙΙΙ4 που θα είναι ΑΑ( 1/3) ή Αα(2/3) .

Κάθε κύηση είναι ένα ανεξάρτητο γεγονός και δεν σχετίζεται με τα αποτελέσματα των
προηγούμενων κυήσεων .

43

2.Ποιό είδος γονιδίου μπορεί να εξηγήσει τα φαινοτυπικά αποτελέσματα στο παρακάτω

γενεαλογικό δένδρο ;

Ι 12

ΙΙ 1 2 3 4

Παρατηρούμε πως το ζευγάρι Ι1 – Ι2 , που και οι 2 δεν έχουν το χαρακτηριστικό ,
απέκτησε παιδιά με το χαρακτηριστικό , τον ΙΙ2 και την ΙΙ3 .

Συνεπώς το γονίδιο που ελέγχει το χαρακτηριστικό αποκλείεται να είναι επικρατές ,
αυτοσωμικό ή φυλοσύνδετο , διότι στην επικρατή κληρονομικότητα από 2 άτομα χωρίς το
χαρακτηριστικό όλοι οι απόγονοι δεν θα έχουν το χαρακτηριστικό .

αα (χ) αα ΧαΧα ( χ ) ΧαΥ

αα ΧαΧα ή ΧαΥ

( Στην κλασική αυτοσωμική επικρατή κληρονομικότητα κάθε ασθενής στο γενεαλογικό
δένδρο έχει έναν τουλάχιστον ασθενή γονέα . σχολικό βιβλίο)

44

Από το ίδιο ζευγάρι καταλαβαίνουμε πως το υπολειπόμενο γονίδιο για το χαρακτηριστικό
αποκλείεται να ακολουθεί φυλοσύνδετο τύπο κληρονομικότητας ( Χα ).

Τα φυλοσύνδετα γονίδια βρίσκονται πάνω στο Χ φυλετικό χρωμόσωμα και δεν έχουν
αλληλόμορφο στο Υ φυλετικό .
Η ΙΙ3 θα είχε γονότυπο ΧαΧα έχοντας κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο γονίδιο από κάθε
γονέα , όμως ο Ι2 που δεν έχει το χαρακτηριστικό θα είχε γονότυπο ΧΑΥ , άτοπο .

Συνεπώς το γονίδιο που ελέγχει το χαρακτηριστικό είναι υπολειπόμενο και ακολουθεί
αυτοσωμικό τύπο κληρονομικότητας ( α ) .

Τα αυτοσωμικά γονίδια βρίσκονται σε 2 αντίγραφα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα .

Ένα υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση.

Συνεπώς ένα άτομο με το χαρακτηριστικό θα να έχει γονότυπο αα ενώ

ένα άτομο χωρίς το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή Αα .

Γονότυποι ατόμων στο γενεαλογικό δένδρο

Τα άτομα ΙΙ2 , ΙΙ3 , που έχουν το χαρακτηριστικό έχουν γονότυπο αα , έχοντας
κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο γονίδιο ( α ) από κάθε γονέα .

Η Ι1 και ο Ι2 έχουν γονότυπο Αα έχοντας κληροδοτήσει το υπολειπόμενο γονίδιο στον
ΙΙ2 και στη ΙΙ3 .

Ι1 (χ ) Ι2

γονότυποι Αα Αα
γαμέτες Α και α Α και α

Ο τρόπος με τον οποίο κληρονομούνται οι χαρακτήρες τους οποίους μελέτησε ο Mendel
είναι αποτέλεσμα των γεγονότων που συμβαίνουν στη μείωση. Κατά την παραγωγή των
γαμετών διαχωρίζονται τα δύο ομόλογα χρωμοσώματα και συνεπώς και τα δύο
αλληλόμορφα γονίδια. Κατά την μείωση Ι διαχωρίζονται τα ομόλογα χρωμοσώματα ενώ
κατά την μείωση ΙΙ διαχωρίζονται οι αδελφές χρωματίδες κάθε χρωμοσώματος.

45

Τα άτομα Ι1 , Ι2 χωρίς το χαρακτηριστικό και γονότυπο Αα κατασκευάζουν δύο ειδών
γαμέτες, Α και α, σε ίση αναλογία.
Οι απόγονοι προκύπτουν από τον τυχαίο συνδυασμό των γαμετών όπως φαίνεται στο
τετράγωνο του Punnett .
Η κατανομή των αλληλόμορφων στους γαμέτες και ο τυχαίος συνδυασμός τους αποτελεί
τον πρώτο νόμο του Mendel ή νόμο του διαχωρισμού των αλληλόμορφων γονιδίων.

τετράγωνο του Punnett A a
AA Aa
Aa/Aa
A χωρίς το χαρακτηριστικό χωρίς το χαρακτηριστικό

a Aa αa

χωρίς το χαρακτηριστικό με το χαρακτηριστικό

Από το τετράγωνο του Punnett μπορούμε να υπολογίσουμε την πιθάνότητα για τους
γονότυπους των ατόμων ΙΙ1 , ΙΙ4 που θα είναι ΑΑ( 1/3) ή Αα(2/3) .

Κάθε κύηση είναι ένα ανεξάρτητο γεγονός και δεν σχετίζεται με τα αποτελέσματα των
προηγούμενων κυήσεων .

46

3. Θα ήταν δυνατό το χαρακτηριστικό που αντιπροσωπεύεται από τα μαυρισμένα σύμβολα

στο παρακάτω γενεαλογικό δένδρο να ελέγχεται από
Ένα αυτοσωμικό επικρατές γονίδιο ;
Ένα αυτοσωμικό υπολειπόμενο γονίδιο ;
Ένα φυλοσύνδετο υπολειπόμενο γονίδιο ;

Ι 12

ΙΙ 1 2 3

ΙΙΙ 1 2 3

Παρατηρούμε πως δεν υπάρχει κάποιο ζευγάρι που θα μας βοηθήσει να αποκλείσουμε εαν
το γονίδιο που ελέγχει το χαρακτηριστικό κληρονομείται ως επικρατές ή ως υπολειπόμενο

π.χ

2 άτομα με το χαρακτηριστικό απέκτησαν παιδί χωρίς το χαρακτηριστικό για να
αποκλείσουμε τον υπολειπόμενο τύπο κληρονομικότητας

2 άτομα χωρίς το χαρακτηριστικό απέκτησαν παιδί με το χαρακτηριστικό για να
αποκλείσουμε τον επικρατή τύπο κληρονομικότητας.

Γιαυτό θα μελετήσουμε κάθε περίπτωση ξεχωριστά βρίσκοντας τους γονότυπους των
ατόμων στο γενεαλογικό δένδρο σε κάθε περίπτωση .

47

Έστω ότι το χαρακτηριστικό ελέγχεται από επικρατές αυτοσωμικό γονίδιο ( Α ).
Τα αυτοσωμικά γονίδια βρίσκονται σε 2 αντίγραφα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα .
Ένα επικρατές γονίδιο εκφράζεται είτε σε ομόζυγη είτε σε ετερόζυγη κατάσταση.
Συνεπώς ένα άτομο με το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή Αα ενώ
ένα άτομο χωρίς το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο αα .
Γονότυποι ατόμων στο γενεαλογικό δένδρο
Τα άτομα Ι1 , ΙΙ2 , ΙΙΙ1 , ΙΙΙ2 που δεν έχουν το χαρακτηριστικό έχουν γονότυπο αα
έχοντας κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο γονίδιο από κάθε γονέα .
Η Ι2 που έχει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο Αα , έχοντας κληροδοτήσει το
επικρατές γονίδιο στη ΙΙ3 και το υπολειπόμενο στη ΙΙ2 .
Ο ΙΙ1 που έχει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο Αα , έχοντας κληροδοτήσει το
υπολοιπόμενο γονίδιο στη ΙΙΙ1 και στον ΙΙΙ2 ενώ στη ΙΙΙ3 έχει κληροδοτήσει το
επικρατές γονίδιο .
Η ΙΙ3 που έχει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο Αα , έχοντας κληρονομήσει το
επικρατές γονίδιο από την Ι2 και το υπολειπόμενο από τον Ι1 .
Η ΙΙΙ3 που έχει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο Αα , έχοντας κληρονομήσει το
επικρατές γονίδιο από τον ΙΙ1 και το υπολειπόμενο από την ΙΙ2 .

48

Έστω ότι το χαρακτηριστικό ελέγχεται από υπολειπόμενο αυτοσωμικό γονίδιο ( α ).
Τα αυτοσωμικά γονίδια βρίσκονται σε 2 αντίγραφα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα .
Ένα υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση.
Συνεπώς ένα άτομο με το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο αα ενώ
ένα άτομο χωρίς το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο ΑΑ ή Αα .
Γονότυποι ατόμων στο γενεαλογικό δένδρο
Τα άτομα Ι2 , ΙΙ1 , ΙΙ3 , ΙΙΙ3 που έχουν το χαρακτηριστικό έχουν γονότυπο αα έχοντας
κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο γονίδιο από κάθε γονέα .
Ο Ι1 που δεν έχει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο Αα , έχοντας κληροδοτήσει το
επικρατές γονίδιο στην ΙΙ2 και το υπολειπόμενο στην ΙΙ3 .
Η ΙΙ2 που δεν έχει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο Αα , έχοντας κληρονομήσει το
επικρατές γονίδιο από τον Ι1 και το υπολειπόμενο από την Ι2 .
Ο ΙΙΙ1 και η ΙΙΙ2 που δεν έχουν το χαρακτηριστικό θα έχουν γονότυπο Αα , έχοντας
κληρονομήσει το επικρατές γονίδιο απο τη ΙΙ2 και το υπολειπόμενο από τον ΙΙ1 .

49

Έστω ότι το χαρακτηριστικό ελέγχεται από υπολειπόμενο φυλοσύνδετο γονίδιο ( Χα ).
Τα φυλοσύνδετα γονίδια βρίσκονται πάνω στο Χ φυλετικό χρωμόσωμα και δεν έχουν
αλληλόμορφο στο Υ φυλετικό οπότε βρίσκονται σε 2 αντίγραφα στα θηλυκά άτομα και σε ένα
αντίγραφο στα αρσενικά
Ένα υπολειπόμενο γονίδιο εκφράζεται μόνο σε ομόζυγη κατάσταση στα θηλυκά άτομα και σε όλα
τα αρσενικά που το φέρουν .
Συνεπώς ένα άτομο με το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο ΧαΧα ή ΧαΥ ενώ
ένα άτομο χωρίς το χαρακτηριστικό μπορεί να έχει γονότυπο ΧΑΧα ή ΧΑΧα ή ΧΑΥ .
Γονότυποι ατόμων στο γενεαλογικό δένδρο
Ο ΙΙ1 που φέρει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο ΧαΥ .
Οι Ι1 , ΙΙΙ2 που δεν φέρουν το χαρακτηριστικό θα έχουν γονότυπο ΧΑΥ .
Οι Ι2 , ΙΙ3 , ΙΙΙ3 που φέρουν το χαρακτηριστικό θα έχουν γονότυπο ΧαΧα έχοντας
κληρονομήσει ένα υπολειπόμενο φυλοσύνδετο γονίδιο από κάθε γονέα.
Η ΙΙ2 που δεν φέρει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο ΧΑΧα , έχοντας κληρονομήσει το
επικρατές γονίδιο από τον Ι1 και το υπολειπόμενο από τη Ι2 .
Η ΙΙΙ1 που δεν φέρει το χαρακτηριστικό θα έχει γονότυπο ΧΑΧα , έχοντας κληρονομήσει το
επικρατές γονίδιο από τη ΙΙ2 και το υπολειπόμενο από τον ΙΙ1 .

50