รายงานการประชุมเชิงปฏิบัติการ จ.หนองคาย

รายงาน การประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง “การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” ในระหว่างวันที่ 2-5 สิงหาคม 2565 ณ โรงแรมอมันตา โฮเทล หนองคาย จังหวัดหนองคาย กองวิจัยและพัฒนาการจัดการที่ดิน กรมพัฒนาที่ดิน 2565

สารบัญ หน้า บทสรุปส าหรับผู้บริหาร....................................................................................................................................1 การประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” ในระหว่างวันที่ 2-5 สิงหาคม 2565 จังหวัดหนองคาย...............................................................................2 1. การบรรยาย ผศ. ดร. ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์......................................................3 1.1 การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืช....................................................................................4 1.1.1) การผลิตพืชที่ดี............................................................................................................................4 1.1.2) เทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์....................................................................................................................4 1.1.3) ชั้นของเมล็ดพันธุ์.........................................................................................................................4 1.1.4) การควบคุมคุณภาพเมล็ดพันธุ์.....................................................................................................4 1.2 การทดสอบเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด............................................................................................................5 1.2.1) ความหมายของการทดสอบเมล็ดพันธุ์.........................................................................................5 1.2.2) กฎการทดสอบเมล็ดพันธุ์............................................................................................................5 1.2.3) หน่วยงานที่ท าหน้าที่ควบคุมหรือรับรองเมล็ดพันธุ์.....................................................................5 1.2.4) ขอบข่ายงานการทดสอบเมล็ดพันธุ์.............................................................................................5 1.2.5) ความบริสุทธิ์ทางพันธุกรรม (Genetic Purity Test) ..................................................................7 1.2.6) ความงอกและความมีชีวิต (Germination and Viability Test)................................................7 1.2.7) สุขภาพเมล็ดพันธุ์(Seed Health Test) ....................................................................................7 1.3 เทคนิควิธีการและกระบวนการท างานร่วมกับเกษตรกร.....................................................................8 1.3.1) เทคนิคการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์...................................................................................................8 1.3.2) เทคโนโลยีการทดสอบเมล็ดพันธุ์.................................................................................................9 1.3.3) ชั้นของเมล็ดพันธุ์......................................................................................................................10 1.3.4) การปลูก...................................................................................................................................10 1.3.5) การเก็บเกี่ยว............................................................................................................................10 1.3.6) การเก็บรักษาการผลิตเมล็ดพันธุ์..............................................................................................10 1.3.7) การจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์.............................................................................................................10 1.3.8) การยืดอายุเมล็ดพันธุ์...............................................................................................................10 2. การเสวนา.................................................................................................................................................11 2.1 นายเดิม เทียนทอง หมอดินอาสาประจ าบ้านตอน จังหวัดหนองคาย.................................................11 2.2 นายพรชัยเทียนทิพย์โภคภัณฑ์ผู้ประกอบการธุรกิจจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์และผลิตภัณฑ์ทางการเกษตร จังหวัดขอนแก่น ........................................................................................................................................12 1. การบริหารจัดการที่ดี..................................................................................................................12 2. การควบคุมคุณภาพเมล็ดพันธุ์.....................................................................................................12 3. การเก็บเกี่ยวและควบคุมคุณภาพหลังการเก็บเกี่ยว....................................................................12 4. การบริหารจัดการจ าหน่าย..........................................................................................................13 2.3 นางนิสา มีแสงผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดการดินด้วยระบบพืชกรมพัฒนาที่ดิน....................................13 2.3.1) การพัฒนาระบบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด กรมพัฒนาที่ดิน ................................................13

สารบัญ (ต่อ) หน้า 2.3.2) แนวคิดการด าเนินงานวิจัย.......................................................................................................14 2.3.3) การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด อุปสรรค และความส าเร็จ....................15 3. การถอดบทเรียน.......................................................................................................................................16 3.1 การถอดบทเรียนเกษตรกร“การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” หมู่บ้านโคกจาน ต าบลโคกจาน อ าเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 อุบลราชธานี ..................................................................................................................................................................................... 16 3.1.1 ข้อมูลลักษณะของพื้นที่จัดท าแปลงขยายพันธุ์..........................................................................17 3.1.2 วิธีการที่เกษตรกรท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บเกี่ยว..................17 3.1.3 คุณภาพเมล็ดพันธุ์ที่ผลิตชั้นพันธุ์รับรองหรือชั้นพันธุ์จ าหน่าย...................................................18 3.1.4 ข้อเสนอแนะของส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 อุบลราชธานี......................................................18 3.2 การถอดบทเรียนเกษตรกร“การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” ต าบลหนองเทพ อ าเภอโนนนารายณ์จังหวัดสุรินทร์ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา...............18 3.2.1 วิธีการที่เกษตรกรท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บเกี่ยว (ปอเทือง) .19 1)การคัดเลือกพื้นที่.........................................................................................................................19 2)การเตรียมดิน................................................................................................................................19 3)การปลูก......................................................................................................................................19 4)การก าจัดวัชพืช...........................................................................................................................19 5)การเก็บเกี่ยวผลผลิตเมล็ดพันธุ์....................................................................................................19 6)การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์...............................................................................................................19 3.2.2 การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด(ถั่วพร้า) พื้นที่ของเกษตรกรต้นแบบ (นางสาวอรทัย นิสัยเลิศจังหวัดสุรินทร์).........................................................19 3.2.3 วิธีการในการจัดท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บเกี่ยว.....................20 1)การคัดเลือกพื้นที่.........................................................................................................................20 2)การเตรียมดิน ..............................................................................................................................20 3)การปลูก......................................................................................................................................20 4)การก าจัดวัชพืช...........................................................................................................................20 5)การใสปุ๋ย.....................................................................................................................................20 6)การเก็บเกี่ยวผลผลิตเมล็ดพันธุ์....................................................................................................20 7)การท าความสะอาดเมล็ดพันธุ์เบื้องต้น........................................................................................20 8)การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์...............................................................................................................20 3.2.4 ข้อเสนอแนะของส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา......................................................20 4. การประเมินผล.........................................................................................................................................42 4.1)ข้อมูลทั่วไป .......................................................................................................................................42 4.1.1 ต าแหน่งผู้เข้าร่วมการประชุม.....................................................................................................43 4.1.2 ระดับต าแหน่งของผู้เข้าร่วมประชุม............................................................................................43 4.1.3 ส่วนของหน่วยงานที่สังกัดของผู้เข้าร่วมประชุม..........................................................................44

สารบัญ (ต่อ) หน้า 4.1.4 หน่วยงานที่สังกัดของผู้เข้าร่วมประชุม.......................................................................................44 4.2)ความพึงพอใจต่อเนื้อหาวิทยากรและการจัดประชุม........................................................................45 4.2.1 ด้านเนื้อหาวิชาการ....................................................................................................................45 4.2.2 ด้านความพึงพอใจต่อวิทยากร...................................................................................................46 4.2.3 ด้านความพึงพอใจต่อการจัดประชุม ..........................................................................................47

สารบัญตาราง ตารางที่ หน้า 1 ประเด็นเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดยส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา................................................................................21 2 ประเด็นเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดยส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 5 ขอนแก่น เมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดชนิดปอเทือง ..................................25 3 ประเด็นเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดยส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 5 ขอนแก่น เมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดชนิดโสนอัฟริกัน............................38 4 ข้อมูลทั่วไปของผู้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการ...........................................................................42 5 ต าแหน่งของผู้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการ...............................................................................43 6 ระดับต าแหน่งของผู้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการ......................................................................43 7 ส่วนของหน่วยงานที่สังกัดของผู้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการ....................................................44 8 หน่วยงานที่สังกัดของผู้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการ.................................................................44 9 ระดับความพึงพอใจต่อเนื้อหาบรรยายทางวิชาการ..........................................................................45 10 ระดับความพึงพอใจต่อวิทยากร.......................................................................................................46 11 ระดับความพึงพอใจต่อการจัดประชุม ..............................................................................................47

1 บทสรุปส าหรับผู้บริหาร การประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” จัดขึ้นเมื่อวันที่ 2-5 สิงหาคม 2565 ณ โรงแรมอมันตา โฮเทล หนองคาย จังหวัดหนองคาย นี้เป็นหนึ่งในแผนการด าเนินงาน โครงการพัฒนาการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดอย่างยั่งยืน (Development of Sustainable Green Manure Seed Community in Mekong Region) ของ กรอบความร่วมมือแม่โขง-ล้านช้าง ระหว่าง ปี 2564-2567 ผู้เข้าร่วมประชุม ประกอบด้วยเจ้าหน้าที่จากสถานีพัฒนาที่ดิน และส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 อุบลราชธานี ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 5 ขอนแก่น กองวิจัยและ พัฒนาการจัดการที่ดิน และกองแผนงาน รวมทั้งสิ้น 73 คน การประชุม ประกอบด้วย 1. การบรรยาย 3 เรื่อง คือ 1) การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด 2) การทดสอบ เมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด และ 3) เทคนิค วิธีการ และกระบวนการท างานร่วมกับเกษตรกร เพื่อการถอดบทเรียน วิธีการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดยมีอาจารย์ผศ.ดร.ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล ภาควิชาพืชไร่นา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เป็นวิทยากร 2. การเสวนา เรื่อง “การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด: อุปสรรค และความส าเร็จ” ผู้ร่วมเสวนา ประกอบด้วย หมอดินอาสา: นายเดิม เทียนทอง ผู้ประกอบการธุรกิจรับซื้อขายเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ย สด : นายพรชัย เทียนทิพย์โภคภัณฑ์ ผู้ประกอบการธุรกิจจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์และผลิตภัณฑ์ทางการเกษตร และ ผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดการดินด้วยระบบพืช: นางนิสา มีแสง โดยมี ผศ.ดร. ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล เป็นผู้ด าเนิน รายการ 3. การถอดบทเรียนจากเกษตรกร เรื่อง “การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืช ปุ๋ยสด” ซึ่งประกอบด้วยประเด็นเนื้อหา ขอบข่าย นิยาม ข้อก าหนดการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับเมล็ด พันธุ์พืชปุ๋ยสด เพื่อจัดท าคู่มือการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ของกรมพัฒนา ที่ดิน ทั้งนี้ การประเมินผลความรู้ของผู้เข้าร่วมประชุมเชิงปฏิบัติการ ก่อนและหลังการเข้าร่วมฯ พบว่า ผู้เข้าร่วมประชุมเชิงปฏิบัติการมีความรู้เพิ่มขึ้น จากร้อยละ 47.67 เพิ่มเป็นร้อยละ 71.08 โดยมีข้อเสนอแนะ ที่ส าคัญ คือ 1. หน่วยงานราชการ ควรมีงานวิจัยที่สามารถตอบโจทย์เป้าหมายของรัฐบาล และภารกิจของ หน่วยงาน โดยมีเป้าหมายคือ มีพันธุ์พืชปุ๋ยสดที่เหมาะสม เช่น พันธุ์ปอเทืองที่เหมาะสมกับพื้นที่ลุ่มและดอน มีคู่มือการปฏิบัติงานส าหรับเจ้าหน้าที่และเกษตรกร มีเกษตรกรต้นแบบที่พร้อมมีส่วนร่วมในการผลิตเมล็ด พันธุ์ให้หน่วยงาน 2. สนับสนุนให้ภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วม ตลอดจนสร้างแรงจูงใจ ที่สามารถประกันรายได้ มีการท า สัญญาซื้อขายในกลุ่มเกษตรกร ตลอดจนก าหนดหลักเกณฑ์วิธีการปฏิบัติของกลุ่มเกษตรกร ที่ตลาดมีความ แน่นอน และเมล็ดพันธุ์ยังคงมีความต้องการสูง 3. เกษตรกรหรือหมอดินอาสา มีองค์ความรู้เรื่องดินในพื้นที่ของตนเองดี นิยมใช้ปอเทืองปลูกเพื่อ ปรับปรุงบ ารุงดินในนาข้าวถึงร้อยละ 80 4. ความต้องการเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดต่างกัน เช่น พื้นที่อ านาจเจริญ นิยมปลูกถั่วพร้า เนื่องจากจัดการ ง่ายกว่า มีศัตรูพืชน้อยกว่าปอเทืองที่มีการใช้สารเคมี และเป็นพื้นที่เกษตรอินทรีย์ ทั้งนี้ ปัญหาการอนุมัติ งบประมาณและปริมาณรับซื้อไม่แน่นอนเป็นปัญหาส าคัญของการสนับสนุนให้ปลูกพืชปุ๋ยสดเพื่อผลิต เมล็ดพันธุ์

2 การประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” ในระหว่างวันที่ 2-5 สิงหาคม 2565 ณ โรงแรมอมันตา โฮเทล หนองคาย จังหวัดหนองคาย การประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง “การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” มีผู้เข้าร่วม ประกอบด้วย ผู้บริหาร ผู้อ านวยการส านักงานพัฒนาที่ดินเขต ผู้อ านวยการสถานีพัฒนาที่ดิน วิทยากร และ ผู้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการ รวมทั้งสิ้น 73 คน ดังนี้ 1. กองวิจัยและพัฒนาการจัดการที่ดิน จ านวน 11 ท่าน 2. ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 จ านวน 1 ท่าน 3. สถานีพัฒนาที่ดินนครราชสีมา จ านวน 2 ท่าน 4. สถานีพัฒนาที่ดินบุรีรัมย์ จ านวน 2 ท่าน 5. สถานีพัฒนาที่ดินชัยภูมิ จ านวน 2 ท่าน 6. สถานีพัฒนาที่ดินสุรินทร์ จ านวน 2 ท่าน 7. ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 จ านวน 2 ท่าน 8. สถานีพัฒนาที่ดินอุบลราชธานี จ านวน 2 ท่าน 9. สถานีพัฒนาที่ดินนครพนม จ านวน 2 ท่าน 10. สถานีพัฒนาที่ดินร้อยเอ็ด จ านวน 2 ท่าน 11. สถานีพัฒนาที่ดินยโสธร จ านวน 2 ท่าน 12. สถานีพัฒนาที่ดินศรีสะเกษ จ านวน 2 ท่าน 13. สถานีพัฒนาที่ดินมุกดาหาร จ านวน 2 ท่าน 14. สถานีพัฒนาที่ดินอ านาจเจริญ จ านวน 2 ท่าน 15. ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 5 จ านวน 5 ท่าน 16. สถานีพัฒนาที่ดินขอนแก่น จ านวน 2 ท่าน 17. สถานีพัฒนาที่ดินอุดรธานี จ านวน 2 ท่าน 18. สถานีพัฒนาที่ดินมหาสารคาม จ านวน 2 ท่าน 19. สถานีพัฒนาที่ดินหนองคาย จ านวน 5 ท่าน 20. สถานีพัฒนาที่ดินกาฬสินธุ์ จ านวน 2 ท่าน 21. สถานีพัฒนาที่ดินสกลนคร จ านวน 2 ท่าน 22. สถานีพัฒนาที่ดินหนองบัวล าภู จ านวน 2 ท่าน 23. สถานีพัฒนาที่ดินบึงกาฬ จ านวน 2 ท่าน 24. ผู้รับผิดชอบโครงการ จ านวน 4 ท่าน

3 1. การบรรยาย การบรรยาย จ านวน 3 เรื่อง คือ 1.1) การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดย ผศ.ดร.ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล ภาควิชา พืชไร่นา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 1.2) การทดสอบเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดย ผศ.ดร.ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล ภาควิชาพืชไร่นา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 1.3) เทคนิค วิธีการ และกระบวนการท างานร่วมกับเกษตรกร เพื่อการถอดบทเรียนวิธีการปฏิบัติ ทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดย ผศ.ดร.ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล ภาควิชาพืชไร่นา คณะ เกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

4 1.1 การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืช: ผศ. ดร. ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 1.1.1) การผลิตพืชที่ดี ให้ประสบความส าเร็จควรมีการผลิตเมล็ดพันธุ์ที่ดีควบคู่กันด้วย และเมล็ด พันธุ์ที่ดีนั้น สามารถพิสูจน์ได้ โดยผ่านการทดสอบที่มีมาตรฐาน และมาจากแหล่งที่น่าเชื่อถือเท่านั้น 1.1.2) เทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์ เมล็ดพันธุ์ (Seed) ต่างกับเมล็ด (Grain) การผลิตเมล็ด พันธุ์มีขั้นตอนการผลิตที่ละเอียด และซับซ้อนกว่าเมล็ดโดยทั่วไป สามารถขยายพันธุ์ได้ ท าให้มูลค่าของเมล็ดพันธุ์สูงกว่าเมล็ดทั่วไป 2 เท่า โดยเมล็ดพันธุ์มีองค์ประกอบส าคัญ 3 ส่วน คือ เปลือก (Seed coat) ส่วนสะสมอาหาร (Endosperm) และแกนต้นอ่อน (Embryo) 1.1.3) ชั้นของเมล็ดพันธุ์ประกอบด้วย 1) เมล็ดพันธุ์คัด ได้มาจากนักปรับปรุงพันธุ์พืชเป็นผู้ผสมพันธุ์ขึ้นมาจึงยังมีปริมาณเพียงเล็กน้อย เมล็ดพันธุ์ชั้นนี้จะอยู่ภายใต้การควบคุม ของนักวิชาการหรือหน่วยงานที่พัฒนาพันธุ์ขึ้นมา 2) เมล็ดพันธุ์หลัก ได้มาจากการน าเมล็ดพันธุ์คัดมาขยายพันธุ์เพิ่มปริมาณมากขึ้น 3) เมล็ดพันธุ์ขยาย ได้มาจากการน าเมล็ดพันธุ์หลักมาขยายพันธุ์เพิ่มปริมาณมากขึ้น ผลิตโดย หน่วยงานที่ได้รับการรับรองและผ่านการตรวจสอบลักษณะและความบริสุทธิ์ของเมล็ดพันธุ์ตามมาตรฐานที่ ก าหนด 4) เมล็ดพันธุ์จ าหน่าย เป็นเมล็ดพันธุ์ที่ได้มาจากการขยายพันธุ์เพิ่มปริมาณของเมล็ดพันธุ์ขยาย ผลิต โดยหน่วยงานที่ได้รับการรับรอง และผลิตเป็นจ านวนมากเพื่อจ าหน่ายให้เกษตรกร 1.1.4) การควบคุมคุณภาพเมล็ดพันธุ์ อยู่ในทุกขั้นตอนการผลิตเมล็ดพันธุ์ ตั้งแต่ การปลูก การเก็บ เกี่ยว การปรับสภาพเมล็ดพันธุ์การเก็บรักษา และการจ าหน่าย การผลิตเมล็ดพันธุ์ การปลูก เก็บเกี่ยว ปรับสภาพ เก็บรักษา จ าหน่าย การควบคุมคุณภาพ 1) การปลูก เริ่มจากการคัดเลือกพื้นที่ ที่ต้องค านึงถึงช่วง/ฤดูปลูก วิธีการเตรียมดิน ระยะปลูก การ ปฏิบัติดูแลรักษา (การถอนแยก การใส่ปุ๋ย) การอารักขาป้องกันพืช (ก าจัดวัชพืช แมลง) 2) การเก็บเกี่ยว เพื่อพิจารณาว่า ควรท าการเก็บเกี่ยวเมื่อไหร่ เก็บเกี่ยวด้วยวิธีการอย่างไร 3) การปรับสภาพเมล็ดพันธุ์ มีขั้นตอน ดังนี้การลดความชื้น การท าความสะอาด การคัดแยกขนาด เมล็ดพันธุ์ที่เป็นการเพิ่มประสิทธิภาพ การบรรจุภาชนะเพื่อการเก็บรักษาและจ าหน่าย

5 4) การเก็บรักษา สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ควรอยู่ในสภาพความแห้ง เย็น และออกซิเจนต่ า 5) การจ าหน่าย ต้องมีกลยุทธ์ทางการตลาดในด้านต่างๆ ได้แก่ การจ าหน่าย ทั้งการขายหน้าร้าน การวางแผน การจัดการ เว็บ การขนส่ง สังคมออนไลน์ การปรับแผน เศรษฐกิจมหภาค ดังนั้น การผลิตเมล็ดพันธุ์จึงหมายถึง การเพิ่มปริมาณเมล็ดพันธุ์ดีให้เพียงพอกับความต้องการของ เกษตรกร โดยใช้องค์ความรู้และเทคโนโลยีด้านการเกษตร ที่น าข้อมูลจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียอย่างรอบด้าน มี การปฏิบัติที่เป็นไปตามหลักการทางวิทยาศาสตร์ วิศวกรรมศาสตร์ และเศรษฐศาสตร์ ทั้งนี้ การผลิตเมล็ดพันธุ์ จึงเกี่ยวข้อง เชื่อมโยงกันของผู้ผลิต ผู้ซื้อ และผู้ควบคุม ตั้งแต่วิธีการผลิตในขั้นตอน การปลูก การเก็บเกี่ยว การปรับสภาพ การเก็บรักษา และการจ าหน่าย ซึ่งการผลิตเมล็ดพันธุ์ให้มีประสิทธิภาพ จึงขึ้นอยู่กับเวลา แรงงาน และงบประมาณที่พอเพียง 1.2 การทดสอบเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด: ผศ. ดร. ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ 1.2.1) ความหมายของการทดสอบเมล็ดพันธุ์ วิธีการที่น ามาใช้ ต้องเป็นวิธีที่เป็นมาตรฐาน มีความน่าเชื่อถือ ที่ยึดหลักการทางวิทยาศาสตร์และ คณิตศาสตร์ ซึ่งเป็นวิธีการที่ใช้ทั้งทักษะและทรัพยากร ค านึงถึงความแม่นย า ระยะเวลา แรงงานและค่าการ ทดสอบที่เหมาะสม โดยใช้ข้อมูลชนิดเมล็ดพันธุ์ที่มีอยู่เป็นข้อมูลอ้างอิง หรือท าการทดสอบเพื่อหาข้อมูลใน เมล็ดพันธุ์พืชชนิดใหม่ 1.2.2) กฎการทดสอบเมล็ดพันธุ์ โดยสมาคมทดสอบเมล็ดพันธุ์ระดับนานาชาติ มี 2 องค์กร ดังนี้ 1) สมาคมทดสอบเมล็ดพันธุ์นานาชาติ (International Seed Testing Association: ISTA) ประเทศ สวิตเซอร์แลนด์ซึ่งประเทศไทยใช้กฎการทดสอบเมล็ดพันธุ์จากหน่วยงานดังกล่าว 2) สมาคมผู้ตรวจสอบเมล็ดพันธุ์ (Association of Official Seed Analysis: AOSA) ประเทศ สหรัฐอเมริกา 1.2.3) หน่วยงานที่ท าหน้าที่ควบคุมหรือรับรองเมล็ดพันธุ์ โดยทั่วไปแล้ว ควรเป็นหน่วยงานหรือองค์กรที่ไม่ใช่หน่วยงานราชการ เอกชน หรือ NGO ควรเป็น องค์กรกลางที่ไม่แสวงหาผลก าไร ซึ่งในประเทศไทยยังไม่มีองค์กรดังกล่าว หน่วยงานรับรองเมล็ดพันธุ์ที่ ใกล้เคียงที่สุด คือ มหาวิทยาลัย หรือใช้วิธีการรับรองเมล็ดพันธุ์โดยใช้หน่วยงานที่เป็นคู่แข่งทางการตลาด เมล็ดพันธุ์รับรองให้กันและกัน เช่น บริษัทเมล็ดพันธุ์CP และบริษัทศรแดง เป็นต้น ส าหรับหน่วยงานที่รับจ้าง ทดสอบเม ล็ดพัน ธุ์ เช่น บ ริษัท SGS Thailand Limited และส านักควบคุมพื ชแ ละ วั สดุเ กษ ต ร กรมวิชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ก็เป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่ให้บริการทดสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ เช่น ความชื้น เป็นต้น 1.2.4) ขอบข่ายงานการทดสอบเมล็ดพันธุ์ มีดังนี้ 1.2.4.1) ความบริสุทธิ์ทางกายภาพ (Physical Purity Test) คือ การประเมินน้ าหนักของเมล็ดพันธุ์บริสุทธิ์(Pure seed) ที่มีอยู่ในตัวอย่าง (Working sample) โดยแยกออกจากสิ่งเจือปน (Inert Matter) และเมล็ดพันธุ์อื่นๆ (Other Variety) ที่ได้จากการสุ่ม ตัวอย่างเมล็ดพันธุ์โดยทั่วไป ค่าความบริสุทธิ์ของเมล็ดพันธุ์ จะยอมให้มี เมล็ดพันธุ์หรือพืชพันธุ์อื่นไม่เกินร้อยละ 2 (คือ 20 กก.ต่อ 1,000 กก.) และถ้ามีสิ่งเจือปนมากกว่า ร้อยละ 2 จะถูกคัดเป็นเมล็ด (Grain)

6 1.2.4.1.1 การสุ่มตัวอย่างเมล็ดพันธุ์ตามมาตรฐานของ ISTA เพื่อให้ได้ปริมาณเมล็ดพันธุ์ที่พอเหมาะ และสามารถเป็นตัวแทนของเมล็ดพันธุ์ (Seed Lot) ส าหรับตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุ์ของกองนั้นได้อย่างชัดเจน และแม่นย า โดยถ้าสุ่มเอง จะได้การรับรอง เฉพาะตัวอย่างเมล็ดพันธุ์ (Just only sample) แต่ถ้าให้สถานรับรองเมล็ดพันธุ์สุ่ม จะได้การรับรองเป็น ตัวอย่างของกองเมล็ดพันธุ์ (Lot) (Just sample lot) 1.2.4.1.2 วิธีการสุ่มตัวอย่างเมล็ดพันธุ์(Seed sampling) : Seed lot 1) ตัวอย่างขั้นต้น (primary sample) หมายถึง เมล็ดพันธุ์ที่สุ่มจาก 1 จุด 2) ตัวอย่างรวม (composite sample) หมายถึงตัวอย่างเมล็ดพันธุ์ที่ได้จากการรวมตัวอย่างขั้นต้นทั้งหมด ตัวอย่างที่รวมนี้จะมีจ านวนมากกว่าที่จะใช้ในการตรวจสอบ คุณภาพ จึงจ าเป็นต้องลดจ านวนลง 3) ตัวอย่างน าส่ง (submitted sample) หมายถึง ตัวอย่างเมล็ดพันธุ์ที่น าส่งห้องปฏิบัติการ โดยอาจส่ง ทั้งหมดหรือบางส่วนของตัวอย่างรวมก็ได้ 4) ตัวอย่างทดสอบ (working sample) หมายถึง ตัวอย่างที่ถูกแบ่งออกจากตัวอย่าง น าส่ง เพื่อให้มีปริมาณที่เหมาะสมส าหรับการตรวจสอบ 1.2.4.1.3 วิธีการสุ่มตัวอย่างเมล็ดพันธุ์ด้วยมือ (Hand sampling) เป็นวิธีการที่ใช้ในการสุ่มตัวอย่างเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณลักษณะเฉพาะ คือ เป็นเมล็ดที่มีผิวหยาบ และไม่สามารถไหลตัวได้สะดวก การใช้มือสุ่มเก็บจึงเป็นวิธีที่สะดวก แต่วิธีนี้ไม่สามารถเก็บตัวอย่างที่อยู่ลึกใน กองเมล็ดพันธุ์ได้ ท าให้การสุ่มตัวอย่างไม่ถั่วถึง 1.2.4.1.4 การเตรียมวัสดุอุปกรณ์ในการสุ่ม โดยทั่วไป จะใช้หลาวส าหรับแทงกระสอบ มี 2 ชนิด คือ ชนิด Nobbe Trier ส าหรับภาชนะบรรจุ ตั้งแต่ 30-50 กิโลกรัม และหลาวแทงกระสอบ ชนิด Sleeve Trier ส าหรับภาชนะ บรรจุ ตั้งแต่ 50 กิโลกรัม ขึ้นไป เป็นต้น 1.2.4.1.5 จ านวนครั้งในการสุ่มเก็บตัวอย่าง เมล็ดพันธุ์มีหลักการพิจารณา ดังนี้ 1) เมล็ดพันธุ์ที่บรรจุกระสอบหรือภาชนะ - ไม่เกิน 5 ถุง สุ่มเก็บทุกถุง จ านวน ระหว่าง 6-30 ถุง สุ่มเก็บจาก 1 ครั้งจากทุก ๆ 3 ถุง และ ไม่น้อยกว่า 5 ครั้ง - มากกว่า 30 ถุง สุ่มเก็บ 1 ครั้ง จากทุก ๆ 5 ถุง และไม่น้อยกว่า 10 ครั้ง 2) เมล็ดพันธุ์ที่ไม่ได้บรรจุกระสอบหรือภาชนะ - น้อยกว่า 50 กิโลกรัม สุ่มเก็บอย่างน้อย 3 ครั้ง - 51-500 กิโลกรัม สุ่มเก็บอย่างน้อย 5 ครั้ง - 501-3000 กิโลกรัม สุ่มเก็บ 1 ครั้งต่อเมล็ด 300 กิโลกรัมและไม่น้อยกว่า 5 ครั้ง - มากกว่า 3000 กิโลกรัม สุ่มเก็บ 1 ครั้งต่อเมล็ด 500 กิโลกรัม และไม่น้อยกว่า 10 ครั้ง

7 1.2.5) ความบริสุทธิ์ทางพันธุกรรม (Genetic Purity Test) หมายถึง การทดสอบเมล็ดพันธุ์มีลักษณะตรงตามสาย พันธุ์หรือไม่ โดยสามารถทดสอบด้วยการปลูกทดสอบในแปลง หรือ ตรวจด้วยเครื่องหมายดีเอ็นเอ (DNA Maker) ซึ่งมีความ แม่นย ามากกว่า 1.2.6) ความงอกและความมีชีวิต (Germination and Viability Test) 1.2.6.1) การทดสอบความงอก ปัจจัยที่เหมาะสมส าหรับการงอกของเมล็ดพันธุ์ ประกอบด้วย 1) ความชื้น 2) อุณหภูมิ 3) แสง และ 4) อากาศ โดยทั่วไป วิธีการทดสอบความงอกของเมล็ดพันธุ์ที่มีขนาดใหญ่ คือ ใช้ Between Paper Method โดยส าหรับเมล็ดพันธุ์ 10 ตัน (1 lot) ให้สุ่มตัวอย่าง 2 กิโลกรัม แล้วน าเมล็ดพันธุ์ที่สุ่มได้ ไปเพาะบนกระดาษเพาะจ านวน 3 แผ่น ที่มีคุณสมบัติส าคัญ คือ มี pH เป็นกลาง ด้วยการน าเมล็ดมาวางเรียง บนกระดาษเพาะ 2 ชั้น โดยวางในทิศทางที่ถูกต้อง แล้วน ากระดาษเพาะอีก 1 แผ่น วางประกบด้านบน แล้ว ม้วนเก็บไว้ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม โดย 1 ซ้ า (replication) ใช้เมล็ด 100 เมล็ด และมีการรายงานผล การงอก โดยใช้ค่าเฉลี่ยจากจ านวนซ้ าทั้งหมด ซึ่ง ความหมายของการงอก แบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ การงอก ทางวิทยาศาสตร์ หมายถึง มีรากงอกออกมาจากเมล็ด ด้วยความยาวราก 2 มิลลิเมตร (2 วัน) และการงอก ทางการเกษตร หมายถึง ต้นอ่อนพืชจะประกอบด้วยส่วนของรากและใบที่ครบสมบูรณ์ (7 วัน) 1.2.6.2) ความแข็งแรง (Seed Vigour Test) หมายถึง การทดสอบความแข็งแรงของเมล็ดพันธุ์ซึ่งจะเป็นตัวชี้ความสามารถของเมล็ดพันธุ์ เมื่อถูกน าไปใช้ปลูกในแปลง โดยผลการทดสอบเมล็ดพันธุ์ที่มีอัตราความงอกเท่ากัน ไม่จ าเป็นต้องมีความ แข็งแรงเท่ากัน 1.2.7) สุขภาพเมล็ดพันธุ์(Seed Health Test) ใช้วิธีการประเมินตรวจสอบการแสดงอาการของโรคที่ติดมากับเมล็ดพันธุ์ ความสัมพันธ์ของความมีชีวิต ความงอก และความแข็งแรง ข้อเท็จจริง คือ ความมีชีวิตของเมล็ดพันธุ์ ไม่สามารถบอกได้ถึงความงอกได้ ถึงแม้เมล็ดพันธุ์จะมีชีวิต แต่อาจจะไม่สามารถงอกได้ และเมล็ดพันธุ์ที่อาจจะงอกได้แต่อาจเป็นเมล็ดพันธุ์ที่ไม่แข็งแรงได้ แต่เมล็ดพันธุ์ ที่มีความแข็งแรงได้ ต้องมีความงอกที่ดีและเป็นเมล็ดพันธุ์ที่มีชีวิต ค Lower vigour การงอก ความแข็งแรง ความมีชีวิต Higher vigour

8 1.3 เทคนิค วิธีการ และกระบวนการท างานร่วมกับเกษตรกร เพื่อการถอดบทเรียนวิธีการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด เรื่อง เทคโนโลยีการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์โดย ผศ.ดร.ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ Losses of Crops (การสูญเสียของพืช) มีดังนี้Weight loss (การสูญเสียน้ าหนัก), Nutrition (การ สูญเสียธาตุอาหาร), Quality (การสูญเสียคุณภาพ), Loss of Viability (การสูญเสียความมีชีวิต) และ Indirect loss เช่น การเสียชื่อเสียงในสังคม หรือความเชื่อมั่นต่อบริษัทซึ่งเป็นผู้ผลิตเมล็ดพันธุ์ดังกล่าวจ าหน่าย 1.3.1) เทคนิคการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ มีการศึกษาเพื่อพัฒนาเทคโนโลยีเพื่อการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ให้คงคุณภาพ ได้แก่ 1. ถุ งบ ร รจุ GrainPro® Cocoon Indoor คือ ถุงส าหรับการเก็บรักษาผลผลิตทางการเกษตรแบบแห้ง มีคุณสมบัติ ช่วยป้องกัน ออกซิเจน และความชื้นระหว่างเมล้ดพันธุ์ที่เก็บรักษา ภายในถุงกับสภาพแวดล้อม ช่วยป้องกันการเกิด เชื้อรา มอด แมลง เข้าท าลายเมล็ดพันธุ์ได้ โดยไม่ต้องใช้สารเคมี มีซิปล็อก ท าให้สะดวก ต่อการใช้งาน สามารถเก็บเมล็ดพันธุ์ให้คงคุณภาพดีไว้ได้นานกว่า 1 ปี โดยไม่ท าให้สินค้าสูญเสียคุณภาพ นอกจากนี้ยังสามารถคงรักษา อัตราการงอกของเมล็ดพันธุ์ได้ ท าจากวัสดุที่มีน้ าหนักเบาเหมือนถุง ขนาดใหญ่ ง่ายต่อการจัดการและใช้งาน 2. การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ของ KEW garden (ประเทศอังกฤษ) จะเป็นการเก็บรักษาใน สภาพแบบแห้งเย็น มีระบบการจัดเก็บเมล็ดพันธุ์เพื่อป้องกันระเบิด นิวเคลียร์ โดยมีจ านวนเมล็ดพันธุ์เป็นล้านชนิด เมล็ดทุกชนิดจะมี การเก็บข้อมูล รายละเอียดต่างๆ เช่น คาดการณ์ความมีชีวิตและ อายุการเก็บรักษา ประเมินความชื้นที่เหมาะสมส าหรับการเก็บ รักษาเมล็ดพันธุ์ ท าให้สามารถน าเมล็ดพันธุ์ที่ใกล้เสื่อมอายุมาปลูก ขยายพันธุ์และน าไปเก็บรักษาต่อไป โดย KEW garden มีการ จัดเก็บข้อมูลในรูปแบบฐานข้อมูล (Seed Database) ซึ่งสามารถ สืบค้นข้อมูลของเมล็ดพันธุ์ชนิดต่างๆ ได้ที่ https://data.kew.org/sid/viability/ ส าหรับการเก็บเมล็ดพันธุ์ของประเทศไทย จะมีการจัดเก็บไว้ตามแหล่งที่มีการรวบรวมพันธุ์พืช ดังกล่าวเพื่อวัตถุประสงค์ในการใช้เป็นแหล่งพันธุกรรมเพื่อการปรับปรุงพันธุ์ และเก็บรักษาเพื่อป้องกันการสูญ หาย สูญพันธุ์ไป ในสถาบันการศึกษา เช่น เมล็ดพันธุ์ไม้ดอก (มหาวิทยาลัยเชียงใหม่) เมล็ดพันธุ์พืชอาหารสัตว์ (มหาวิทยาลัยมหาสารคาม) เมล็ดพันธุ์พืชสวน/พืชไร่ (มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์) เป็นต้น

9 1.3.2) เทคโนโลยีการทดสอบเมล็ดพันธุ์ มีวิธีการซึ่งได้จากการศึกษาพัฒนาขึ้น ส าหรับน ามาใชัในการประเมินสมบัติของเมล็ดพันธุ์ เป็นเทคโนโลยีใหม่ๆ ดังนี้ 1. High-Throughput Phenotyping for Seed Physiology (เทคโนโลยีการประเมินสรีรวิทยาและรูปลักษณ์ ขั้นสูงของเมล็ดพันธุ์) คือ การใช้เทคโนโลยี High throughput Phenotyping และ Image Analysis มาช่วยในการคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ที่มีศักยภาพ เพื่อให้ได้ผลผลิตสูง ควบคู่กับการจัดการและการ ควบคุมการเติบโตของพืชได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทนต่อสภาพแวดล้อมที่จ ากัด เช่น ทนแล้ง ทนน้ าท่วม ต้านทานต่อการระบาดของโรคและแมลง ได้อย่างรวดเร็วและแม่นย า โดยใช้วิธีการค านวณ ตามโมเดลและ โปรแกรม Software มี 3 เทคนิค คือ Statical learning techniques, Machine learning techniques, Deep learning techniques โดยมีการประยุกต์ใช้ดังนี้ - Seed Identification (การจ าแนกเมล็ดพันธุ์) โดยใช้ระบบ PhenoSeeder ในการจัดการ คัดเลือกเมล็ดพันธุ์แบบอัตโนมัติทีละเมล็ด - Seed Moisture Content (ปริมาณความชื้น) - Seed Health (สุขภาพเมล็ดพันธุ์) โดยใช้ Seed Quant ซึ่งเป็นเครื่องมือแบบ Deep learning techniques ในการประมวลผลจากกิจกรรมของสารยับยั้ง (Inhibitor activity) ที่รากปรสิตของเมล็ดพันธุ์ (Root parasitic seeds) - Seed Viability (ค ว า ม มี ชี วิ ต) ใ ช้ เ ท ค นิ ค Hyperspectral Imaging, X-ray computed tomography (CT), Clarke-type Oxygen Micro-optrode - Seed Germination (การงอก) การตรวจวัดออกซิเจน ถ้ามีการใช้ออกซิเจน แสดงว่า เมล็ดพันธุ์ ก าลังงอก - Seed Vigour (ความแข็งแรง) IRRI (International Rice Research Institute) ค้นพบว่า ถ้าข้าว แข็งแรง ข้าวจะมีทิศทางการวางใบที่มีองศาเฉพาะ จึงมีการน าเครื่องมือการวัดองศามาใช้ในการประเมินความ แข็งแรงของข้าวในแปลงปลูก หรือใช้ AI ในการค านวณการเจริญเติบโตของข้าวในห้องปฏิบัติการได้ 2. โปรแกรมตรวจสอบการงอกของข้าวแบบอัตโนมัติ (An automated rice seed vigor classification system : SVRICE) (มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์) ตรวจสอบความแข็งแรงของเมล็ด พันธุ์ ใช้แรงงานคน 1 คน วางเมล็ดพันธุ์ 1,000 ตัวอย่างต่อ 3 วัน ใช้ Image Processing ในการจ าแนก แยกแยะการงอกของเมล็ดได้ แต่มีข้อจ ากัด คือ ถ้ารากพืชเริ่มพันกันจะเกิดการผิดพลาดในการนับจ านวน จึง

10 ต้องวิเคราะห์ภายในเวลาที่ก าหนด และสีของกระดาษเพาะจะต้องมีสีที่ Contrast กับเมล็ดพันธุ์ ซึ่งต้องสั่งจาก ต่างประเทศเท่านั้น 1.3.3) ชั้นของเมล็ดพันธุ์ประกอบไปด้วย (1) เมล็ดพันธุ์คัด (2) เมล็ดพันธุ์หลัก (3) เมล็ดพันธุ์ ขยาย (4) เมล็ดพันธุ์จ าหน่าย ก็จะมีความเข้มข้นในการปฏิบัติในระหว่างการผลิตเมล็ดพันธุ์แต่ละชั้นพันธุ์ที่ลด น้อยลงตามล าดับ ท าให้ความบริสุทธิ์ลดลงตามไปด้วย รวมถึงการยอมให้มีพันธุ์อื่นปะปนได้ 1.3.4) การปลูก มีแนวทางการปฏิบัติ ที่ส าคัญ คือ การคัดเลือกพื้นที่ ฤดูปลูก เตรียมดิน ระยะปลูก การปฏิบัติดูแล (ถอนแยก ใส่ปุ๋ย) การอารักขา (ก าจัดวัชพืช แมลง) 1.3.5) การเก็บเกี่ยว การผลิตเมล็ดพันธุ์ สิ่งส าคัญ คือ ช่วงการเก็บเกี่ยวเพื่อให้ได้เมล็ดพันธุ์ที่มี น้ าหนักเมล็ดมากที่สุด การเก็บเกี่ยว มีวิธีการพิจารณา คือ จากเดิมพืชมีสีเขียว เนื่องจากมีคลอโรฟิลล์เป็น องค์ประกอบ เมื่อพืชเปลี่ยนจากสีเขียว โดยสังเกตจาก cell ภายนอก เมื่อเนื้อเยื่อเปลี่ยนเป็นสีน้ าตาล หรือ สี ด า ก็สามารถเก็บเกี่ยวได้ ซึ่งจะได้น้ าหนักผลผลิตสูงสุด 1.3.6) การเก็บรักษาการผลิตเมล็ดพันธุ์มีแนวทางการปฏิบัติที่เป็นหลักการส าคัญ คือ ต้องมีสภาพ ความแห้ง เย็น และออกซิเจนต่ า 1.3.7) การจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์ที่มีการปฏิบัติอยู่ คือ การจ าหน่ายหน้าร้าน มีการวางแผน การ จัดการ การจ าหน่ายบนเว็บไซด์การขนส่ง สังคมออนไลน์ การปรับแผน เศรษฐกิจมหภาค 1.3.8) การยืดอายุเมล็ดพันธุ์ ก่อนและหลังเก็บเกี่ยว โดยการจัดการสภาพแวดล้อมในการเก็บเมล็ด พันธุ์ให้ปราศจากออกซิเจน ตัวอย่างที่มีการปฏิบัติ ได้แก่ ประเทศฟิลิปปินส์ ใช้วิธีการน าเมล็ดพันธุ์เก็บรักษาในถุงที่สามารถ ป้องกันออกซิเจน ซึ่งถุงดังกล่าวสามารถลดความชื้นจากเมล็ดพันธุ์ ป้องกันไม่ให้ความชื้นจากภายนอก แลกเปลี่ยนถ่ายเทกับเมล็ดพันธุ์ที่เก็บรักษาได้ จึงสามารถยืดอายุเมล็ดพันธุ์ให้คงคุณภาพดีได้นานถึง 1 ปี เป็น นวัตกรรมที่น ามาใช้ในการลดความชื้นของเมล็ดพันธุ์ที่มีประสิทธิภาพดีกว่าการตากบนลานตากทั่วไป ใช้พื้นที่ น้อย สภาพภูมิอากาศภายนอกมีผลน้อย และการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ในขวดพลาสติก เพื่อคงคุณภาพเมล็ด พันธุ์ดี มีความงอกสูงไว้ให้ยาวนานขึ้น

11 2. การเสวนา การเสวนาเรื่อง การผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด อุปสรรค และความส าเร็จ ผู้ร่วมเสวนา 1. นายเดิม เทียนทอง หมอดินอาสาประจ าบ้านต้อน อ าเภอรัตนวาปี จังหวัดหนองคาย 2. นางนิสา มีแสง ผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดการดินด้วยระบบพืช กรมพัฒนาที่ดิน 3. นายพรชัย เทียนทิพย์โภคภัณฑ์ ผู้ประกอบธุรกิจจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์และผลิตภัณฑ์ทางการเกษตร ผู้ด าเนินรายการผศ. ดร. ด ารงวุฒิ อ่อนวิมล 2.1 นายเดิม เทียนทอง หมอดินอาสาประจ าบ้านตอน จังหวัดหนองคาย นายเดิม เทียนทอง เป็นหมอดินอาสา ประกอบอาชีพเกษตรกร มีพื้นที่ท าการเกษตรอยู่ใกล้แม่น้ าโขง สภาพพื้นที่เป็นดินร่วนปนทราย ได้รับการส่งเสริมปลูกปอเทืองเพื่อปรับปรุงบ ารุงดิน และเก็บเมล็ดพันธุ์ ปอเทือง หลังการท านาข้าว ได้ปลูกปอเทืองมาแล้ว 4 ปี ในช่วงเริ่มต้น มีเกษตรกรให้ความสนใจปลูกปอเทือง น้อยมาก และเพิ่มมากขึ้น เป็นพื้นที่ปลูกปอเทือง 161 ไร่ ในปีพ.ศ. 2564 ของเกษตรกร 30 คน ซึ่ง ปีที่ ผ่านมา ไม่พบปัญหาในการปลูกปอเทือง ได้ผลผลิตประมาณ 200 – 250 กิโลกรัมต่อไร่ วิธีการที่ปฏิบัติ คือ หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวแล้วในเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนธันวาคม จะเริ่มปลูกปอ เทือง วิธีการเตรียมดิน คือ จะไถเตรียมดิน และใช้rotary ปั่น ในขณะที่ดินยังมีความชื้นพอเพียงส าหรับเมล็ด พันธุ์จะงอกได้ดี การดูแลรักษา ไม่มีการใส่ปุ๋ย และอาศัยเพียงน้ าฝน หรือ น้ าค้างที่พืชได้รับในเวลากลางคืน ซึ่ง ผลผลิตเมล็ดพันธุ์จะสามารถเก็บเกี่ยวได้ ในช่วงเดือนเมษายน คือ ประมาณวันที่ 10 เมษายน ซึ่งอยู่ในการ ควบคุมดูแลของสถานีพัฒนาที่ดิน พบปัญหาการระบาดของโรคแมลงบ้าง ในปีการผลิต 2564 พบหนอนเจาะ เข้าท าลายฝักอ่อนปอเทือง ส าหรับการผลิตปี 2565 ที่ผ่านมา ประสบปัญหาสภาพอากาศแปรปรวน มีฝนตก ในเดือนกุมภาพันธ์ และมีสภาพอากาศหนาว ท าให้ดอกปอเทืองฝ่อ ติดเมล็ดน้อย

12 มีการรวมกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกปอเทือง ริมแม่น้ าโขง ที่มีการปลูกปอเทืองในฤดูแล้งหลังการเก็บเกี่ยว ข้าว เป็นเกษตรกรที่มีประสบการณ์ มีความเชื่อมั่นและเห็นประโยชน์จากการปลูกปอเทืองเพื่อปรับปรุงบ ารุง ดิน ข้าวที่ปลูกตามมีการเจริญเติบโตดี สามารถลดวงจรการระบาดของโรคแมลงศัตรูพืช หญ้า และวัชพืช ได้ เป็นอย่างดี มีเกษตรกรเข้าร่วมโครงการจ านวนมาก ขอให้กรมพัฒนาที่ดินส่งเสริม ให้ความรู้ความเข้าใจให้ เกษตรกรให้ความส าคัญกับการปรับปรุงบ ารุงดิน โดยกล่าวว่า แม้เกษตรกรจะใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์ดี แต่ ผลผลิตที่ได้อาจดีไม่มากพอที่ควรจะเป็นเนื่องจากกินขาดการบ ารุงรักษา ทั้งนี้ การปลูกปอเทือง ซึ่งมีต้นทุน การปลูกปอเทืองเพียง 1,300 บาทต่อต่อไร่ สามารถให้ก าไรจากการปลูก ประมาณ 4,500 บาทต่อไร่ 2.2 นายพรชัย เทียนทิพย์โภคภัณฑ์ ผู้ประกอบการธุรกิจจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์และผลิตภัณฑ์ทางการเกษตร จังหวัดขอนแก่น ได้สรุปปัจจัยที่ท าให้เกิดความส าเร็จจากการผลิตเมล็ดพันธุ์ปอเทือง ร่วมกับเกษตรกร มีขั้นตอนการ ผลิตเมล็ดพันธุ์ มีดังนี้ 1. การบริหารจัดการที่ดีตั้งแต่ ขั้นตอนเตรียมการปลูก การเลือกพื้นที่ที่ดินมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะสม มีการระบายน้ าดี ไม่ท่วมขัง และเลือกเกษตรกรเข้าร่วมซึ่งกลุ่มให้การยอมรับ มีระบบบริหารจัดการ ด้วยระบบกลุ่ม พร้อมจัดประชุมชี้แจงกับกลุ่มเกษตรกร มีการจัดตั้งหัวหน้ากลุ่ม เพื่อท าหน้าที่ประสานงานกับ ทางบริษัท ตลอดจนก าหนดเกณฑ์การรับซื้อผลผลิตคืนคืนจากเกษตรกร การบริหารจัดการกลุ่ม หลักเกณฑ์ การยืมเมล็ดพันธุ์ไปใช้เพาะปลูกก่อน และค านวณเป็นดอกเบี้ยที่จ่ายคืนให้กับกลุ่มเพื่อใช้เป็นค่าใช้จ่าย ค่าตอบแทนให้กับผู้ประสานงาน การดูแล การควบคุมการจัดท าแปลงขยายพันธุ์ มีสัญญา และกระจายเมล็ด พันธุ์ 2. การควบคุมคุณภาพเมล็ดพันธุ์ด้วยการเข้าตรวจแปลง มีการตรวจแปลง เพื่อการดูแลควบคุม คุณภาพการป้องกันก าจัดโรคแมลงศัตรูพืช อย่างเหมาะสม การจดบันทึกจ านวน ชนิดแมลงศัตรูพืชที่ตรวจพบ เพื่อให้ค าแนะน าในการป้องกันก าจัดอย่างถูกต้อง การฉีดพ่นสารเคมีที่มีประสิทธิภาพในการป้องกัน ตั้งแต่ ปอเทืองเริ่มออกดอก 3. การเก็บเกี่ยวและควบคุมคุณภาพหลังการเก็บเกี่ยว เพื่อป้องกันการปะปนพันธุ์ ก าหนดให้ใช้รถ เกี่ยวของกลุ่มเท่านั้น พร้อมควบคุมคุณภาพเมล็ดพันธุ์ มีการจัดล าดับการเก็บเกี่ยว ประมาณการผลผลิตที่ควร จะได้ และในช่วงเดือนเมษายนจะท าการตากลดความชื้นเมล็ดพันธุ์ที่เก็บเกี่ยวจนแห้งสนิท จนเมล็ดพันธุ์มี ความชื้นอยู่ในระดับที่ปลอดภัย เพื่อป้องกันการขึ้นรา โดยสามารถสังเกตได้จาก (1) ใช้มือลองจับเมล็ดพันธุ์ หากเมล็ดพันธุ์ไม่ติดมือแสดงว่า เมล็ดพันธุ์แห้งมีความปลอดภัย ส าหรับการเก็บรักษารอการน าไปใช้ปลูกในฤดูถัดไป (2) กรณีเมล็ดพันธุ์บรรจุกระสอบ สามารถสุ่มตรวจสอบด้วยการใช้มือล้วงเข้าไปในกระสอบ หากสัมผัสได้ถึงความร้อนระบ แสดงว่า เมล็ดพันธุ์ยังคงมีความชื้นสูง ต้องน าไปตากลดความชื้น นอกจากนี้ ควรต้องคัดท าความสะอาดเมล็ดพันธุ์ ซึ่งใช้เครื่องเป่าท าความสะอาดเมล็ดพันธุ์ ข้าว โดยการดัดแปลงขนาดรูตะแกรงให้เหมาะสมกับขนาดเมล็ดพันธุ์ปอเทือง รวมทั้งมีการสุ่มตรวจสอบ คุณภาพเมล็ดพันธุ์เพื่อทดสอบความงอก ความชื้น โดยส่งตัวอย่างให้ คณะเกษตร ของมหาวิทยาลัยช่วยท าการ ทดสอบ

13 4. การบริหารจัดการจ าหน่าย ลูกค้าที่ซื้อเมล็ดพันธุ์ของบริษัท ได้แก่ หน่วยงานราชการ โรงงาน น้ าตาล โรงงานแป้งมัน และลูกค้าจากต่างประเทศ โดยบริษัทสนใจประกอบธุรกิจการผลิตและจ าหน่ายเมล็ด พันธุ์ เนื่องจากแรงจูงใจส าคัญ คือ เกษตรกรมีความต้องการเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดเพิ่มขึ้น ตลาดมีการเติบโต และ เกษตรกรมีแรงจูงใจ และให้ความสนใจเข้าร่วมผลิตเมล็ดพันธุ์ เนื่องจากเป็นรายได้เสริมเพิ่มขึ้นจากการท านา ทั้งนี้ มีข้อแนะน าส าหรับหน่วยงานภาครัฐ คือ กรมพัฒนาที่ดิน มีการท างานกับเกษตรกรในพื้นที่ สามารถเข้าถึงเกษตรกรได้เป็นอย่างดีแล้ว แต่มีข้อจ ากัด คือ การส่งเสริมด้านการตลาดที่มีจ ากัด ท าอย่างไรจึง จะส่งเสริมให้พื้นที่ท าการเกษตรขนาดใหญ่ ได้แก่ พื้นที่ปลูกอ้อยของบริษัทโรงงานน้ าตาล สามารถเชื่อมโยง ความต้องการของตลาดและแหล่งผลิต จัดระบการหมุนเวียนการปลูกพืชปุ๋ยสดเพื่อการปรับปรุงบ ารุงดิน เพื่อให้ทรัพยากรดินคงการใช้ประโยชน์ได้ดี พืชสามารถแสดงศักยภาพการผลิตได้อย่างเต็มที่ 2.3 นางนิสา มีแสง ผู้เชี่ยวชาญด้านการจัดการดินด้วยระบบพืช กรมพัฒนาที่ดิน ได้เสนอแนวทางเพื่อการพัฒนาระบบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ของ กรมพัฒนาที่ดิน ดังนี้ 2.3.1) การพัฒนาระบบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด กรมพัฒนาที่ดิน โดยมีเป้าหมายเพื่อ พัฒนาการผลิตพืชปุ๋ยสด ที่สอดคล้องกับนโยบายของกรมพัฒนาที่ดิน และเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals–SDGs) นอกจากนี้ยังสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติ แผนแม่บทภายใต้ ยุทธศาสตร์ชาติ และแผนการปฏิรูปประเทศ การด าเนินงานพัฒนาระบบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด จะ สามารถตอบสนองต่อเป้าหมายชาติ การศึกษาวิจัยในปี 2562 พบว่า ส่วนใหญ่ของเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดที่ใช้ อยู่ คิดเป็นร้อยละ 80 ได้จากภาคเอกชน มีเพียงร้อยละ 20 เป็นเมล็ดพันธุ์ที่จัดหามาจากเกษตรกร มีการ ก าหนดมาตรฐานคุณลักษณะของเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ของ กรมพัฒนาที่ดิน ส าหรับใช้ในการรับซื้อเมล็ดพันธุ์ จ านวน 5 ชนิด คือ เมล็ดพันธุ์ปอเทือง เมล็ดพันธุ์ถั่วพร้า เมล็ดพันธุ์ถั่วพุ่ม เมล็ดพันธุ์ถั่วนิ้วนางแดง เมล็ดพันธุ์ โสนอัฟริกัน ซึ่ง กรมฯ ต้องการทบทวนเพื่อปรับปรุงมาตรฐาน ตลอดจนมีคู่มือส าหรับให้ผู้ปฏิบัติใช้เป็นแนว ทางการท างานได้เพื่อพัฒนาระบบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ของ กรมพัฒนาที่ดินให้เข้าสู่ระบบการผลิต เมล็ดพันธุ์ที่ได้มาตรฐานต่อไป ทั้งนี้ ระบบการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชที่เป็นมาตรฐาน ควรประกอบด้วย 1) การบริหารจัดการแหล่งพันธุกรรมพืช 2) การพัฒนาปรับปรุงพันธุ์พืช มีพืชพันธุ์ดี ซึ่งเป็นที่ต้องการของลูกค้า 3) การผลิตเมล็ดพันธุ์ในชั่วแรกๆ ซึ่งหมายถึง เมล็ดพันธุ์ชั้นพันธุ์คัดและเมล็ดพันธุ์ชั้นพันธุ์จ าหน่าย ซึ่ง เมล็ดพันธุ์จะประกอบ ด้วย 4 ชั้น คือ 1) เมล็ดพันธุ์ชั้นพันธุ์คัด ซึ่งมีจ านวนน้อย เป็นเมล็ดพันธุ์ที่ผลิตและปลูก ขยายพันธุ์โดยหน่วยงานซึ่งท าหน้าที่ในการปรับปรุงพันธุ์พืชดังกล่าว เมื่อน าไปปลูกจะได้ปริมาณเมล็ดพันธุ์ที่ มากขึ้น เรียกว่า เมล็ดพันธุ์ชั้นพันธุ์หลัก และปลูกขยายพันธุ์เพิ่มปริมาณให้มากขึ้น ได้เป็นเมล็ดพันธุ์ชั้นพันธุ์ ขยาย และเมล็ดพันธุ์ชั้นจ าหน่าย ตามล าดับ ซึ่งเมล็ดพันธุ์ชั้นพันธุ์จ าหน่าย จะเป็นเมล้ดพันธุ์ที่จะน าไปใช้ใน การส่งเสริม สนับสนุน ให้แก่เกษตรกรใช้ปลูกต่อไป

14 2.3.2) แนวคิดการด าเนินงานวิจัย เพื่อให้กรมพัฒนาที่ดิน มีเมล็ดพันธุ์ดี มีวิธีการ ตรวจสอบที่เป็นมาตรฐาน มีคู่มือการจัดท าแปลงขยายพันธุ์พืชปุ๋ยสด คู่มือการควบคุมคุณภาพแปลงขยายพันธุ์ ซึ่งการศึกษา วิจัย และพัฒนาดังกล่าว จะน ามาสู่เป้าหมายการสร้างระบบการผลิตที่มีคุณภาพมาตรฐาน สามารถเพิ่มรายได้ให้แก่เกษตรกร ตลอดห่วงโซ่ธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ในแต่ละห่วงโซ่ย่อย ต่างๆ เพื่อพัฒนาให้ดีขึ้น สร้างแพลตฟอร์มส าหรับการซื้อและจ าหน่ายเมล็ดพันธุ์ที่สามารถควบคุมคุณภาพ เมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดให้ดีขึ้น สร้างความมั่นใจให้กับผู้บริโภค ใช้ระบบการลงทะเบียน โดยมีหน่วยงานภาครัฐให้ ความร่วมมือ มีส่วนร่วม ซึ่งการศึกษาสถานการณ์การผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ของ กรมพัฒนาที่ดิน ปี 2562 พบข้อมูลที่ส าคัญ ดังนี้ 1) กรมพัฒนาที่ดิน ยังไม่มีพันธุ์พืชปุ๋ยสดที่ได้การรับรองอย่างเป็นทางการ 2) กรม พัฒนาที่ดิน ยังไม่มีคู่มือการปฏิบัติงานเพื่อการผลิตเมล็ดพันธุ์ และ 3) การถอดบทเรียนเกษตรกรที่มี ความส าเร็จด้านการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดเพื่อสร้างต้นแบบเกษตรกร/กลุ่มเกษตรกรผู้ผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ย สดมืออาชีพ ทั้งนี้ งานวิจัยที่ด าเนินการอยู่ในปัจจุบัน คือ แผนงานวิจัย เรื่อง การพัฒนาพันธุ์ปอเทืองที่เหมาะสม กับระบบการปลูกข้าวและพืชไร่ ซึ่งเป็นความร่วมมือ ระหว่าง กองวิจัยและพัฒนาการจัดการที่ดิน กรมพัฒนา ที่ดิน และ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ประกอบด้วย 4 โครงการ คือ 1) การคัดเลือกพันธุ์ปอเทืองที่มีผลผลิตและคุณภาพมวลชีวภาพสูงที่เหมาะสมกับระบบการปลูกข้าว และพืชไร่ ระยะเวลาด าเนินการ 3 ปี 2564-2566 ได้ท าการคัดเลือกต้นปอเทืองที่มีคุณลักษณะที่ดีเพื่อสร้าง ประชากรปอเทืองพันธุ์ใหม่ จ านวน 1,184 ต้น แยกเป็น ปอเทืองที่มีอายุวันออกดอกสั้น คือ อายุถึงวันออก ดอก 55 วัน และ อายุถึงวันออกดอก 65 วัน พร้อมเก็บข้อมูลลักษณะทางการเกษตรที่ใช้ประกอบการ คัดเลือก ประกอบด้วย ความสูงต้น จ านวนถึงวันออกดอก น้ าหนักต่อต้น น้ าหนักเมล็ดต่อต้น เป็นต้น ทั้งนี้ ประชากรปอเทืองที่สร้างขึ้น มีเป้าหมาย คือ มีน้ าหนักต้นสด ไม่น้อยกว่า 2,500 กิโลกรัมต่อไร่ มีผลผลิตเมล็ด พันธุ์ ไม่น้อยกว่า 250 กิโลกรัมต่อไร่ 2) การศึกษาสัมประสิทธิ์ทางพันธุกรรมของสายพันธุ์ปอเทือง ระยะเวลาด าเนินการ 3 ปี 2564- 2566 เพื่อน าข้อมูลการเจริญเติบโต ของปอเทืองไปใช้ในการพัฒนาแบบจ าลองการผลิตพืช 3) การศึกษาความแปรปรวนทางพันธุกรรมของสายพันธุ์ปอเทืองโดยใช้ SSR DNA Markers จ านวน 20 primers ระยะเวลาด าเนินการ 3 ปี 2564-2566 ส าหรับใช้ในการจ าแนกและศึกษาความแตกต่าง ระหว่างพันธุ์ปอเทือง และเป็นข้อมูลประกอบการแนะน าพันธุ์ปอเทือง พันธุ์ใหม่ 4) การศึกษาเทคโนโลยีการผลิตเมล็ดพันธุ์ปอเทืองที่เหมาะสมระบบการการปลูกข้าวและพืชไร่ ระยะเวลาด าเนินการ 3 ปี 2564-2566 ส าหรับใช้เป็นข้อมูลการจัดท าคู่มือการปฏิบัติการผลิตเมล็ดพันธุ์พืช ปุ๋ยสดที่ดี ส าหรับให้เกษตรกรและเจ้าหน้าที่ใช้เป็นคู่มือการปฏิบัติงานต่อไป แผนงานวิจัยดังกล่าว มุ่งหวังให้เกิดผลผลิต (output) คือ มีพันธุ์ปอเทืองที่เหมาะสมส าหรับการปลูก ในสภาพพื้นที่ลุ่มและสภาพพื้นที่ดอน มีคู่มือการปฏิบัติงานส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดที่ดีส าหรับ เจ้าหน้าที่ และเกษตรกร นอกจากนี้ เกษตรกร หรือ กลุ่มเกษตรกรที่ประสบความส าเร็จในการผลิตเมล็ดพันธุ์ พืชปุ๋ยสด จะได้รับการถอดบทเรียนเพื่อสร้างเป็นต้นแบบเกษตรกร/กลุ่มเกษตรกรผู้ผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดมือ อาชีพ โดยมีผลลัพธ์ ( outcome) คือ กรมพัฒนาที่ดินมีพันธุ์พืชปุ๋ยสด พันธุ์ดี ส าหรับน าไปใช้ปลูกเพื่อการ ปรับปรุงบ ารุงดิน มีคู่มือการปฏิบัติงาน ส่งผลให้เกษตรกรผู้ปลูกพืชปุ๋ยสดเพื่อผลิตเมล็ดพันธุ์มีรายได้เพิ่มขึ้น เกษตรกรผู้ปลูกพืชปุ๋ยสดเพื่อไถกลบลงดินท าให้ดินมีความอุดมสมบูรณ์

15 2.3.3) จากการเสวนาการผลิตเมล็ดพันธุ์และเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด อุปสรรค และ ความส าเร็จ สรุปได้ดังนี้ 1. หน่วยงานราชการมีงานวิจัยที่จะสามารถตอบโจทย์เป้าหมายของรัฐบาล และภารกิจของกรม โดย มีเป้าหมายเพื่อมีพันธุ์ปอเทืองที่เหมาะสมกับพื้นที่ลุ่มและดอน มีคู่มือการปฏิบัติงานให้หน่วยงานและเกษตรกร นอกจากการมีเกษตรกรที่เก่ง จะสามารถเป็นต้นแบบและเข้ามามีส่วนร่วมในการผลิต และเป็นต้นแบบได้ 2. หน่วยงานเอกชนมีการด าเนินงานที่ชัดเจน และมีแรงจูงใจในการสร้างรายได้มีการท าสัญญาซื้อ ขายในกลุ่มเกษตรกร มีวิธีการที่ให้กลุ่มเกษตรกรได้ปฏิบัติตาม และมีตลาดที่แน่นอน และความต้องการเมล็ด พันธุ์สูง 3. เกษตรกรหรือหมอดิน มีองค์ความรู้เรื่องดินในพื้นที่ของตนเอง ส่วนมากมีการปลูกปอเทืองหลังการ ปลูกข้าว เพื่อปรับปรุงดินเป็นหลักร้อยละ 80 การปลูกและการดูแลรักษาจะไม่มีการใส่ปุ๋ย ไม่ใช้สารเคมี 4. ปัญหาและข้อเสนอแนะ (1) บ้างพื้นที่ต้องการเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดต่างชนิดกัน เช่น พื้นที่ อ านาจเจริญ นิยมปลูกถั่วพร้า เนื่องจากถั่วพร้าการจัดการง่ายกว่า ศัตรูพืชน้อยกว่าปอ และพื้นที่อ าจาจเจริญ เป็นพื้นที่เกษตรอินทรีย์ การปลูกปอเทืองจะใช้สารเคมีจ านวนมาก ถั่วพร้าไม่ใช้สารเคมี (2) ปัญหาเรื่องการ อนุมัติงบประมาณและตลาดที่รับซื้อไม่หลากหลายเหมือนภาคเอกชน ควรมีความชัดเจนเรื่องของงบประมาณ และควรหาตลาดรับซื้อ

16 3. การถอดบทเรียน การถอดบทเรียนจากเกษตรกร เรื่อง “การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์ พืชปุ๋ยสด” ประกอบด้วยประเด็นเนื้อหา ขอบข่าย นิยาม ข้อก าหนดการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับ เมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด ดังนี้ 3.1 การถอดบทเรียนเกษตรกร “การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” ซึ่งสรุปได้จากประเด็นแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด (ถั่วพร้า) หมู่บ้านโคกจาน ต าบลโคกจาน อ าเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 อุบลราชธานี

17 3.1.1 ข้อมูลลักษณะของพื้นที่จัดท าแปลงขยายพันธุ์ พื้นที่ในต าบลโคกจาน เป็นชุดดินร้อยเอ็ด กลุ่มชุดดินที่ 17 และ ชุดดินคง กลุ่มชุดดินที่ 36 โดยมี ความเหมาะสมส าหรับปลูกข้าว (Agri-map) อยู่ในระดับปานกลาง และเหมาะสมเล็กน้อย 3.1.1.1 การก าหนดมาตรฐานลักษณะแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดชั้นพันธุ์รับรองหรือ ชั้นพันธุ์จ าหน่าย มีการปฏิบัติ ดังนี้ 1) ประวัติแปลงปลูก : เป็นพื้นที่ผลิตเมล็ดพันธุ์ของกลุ่มวิสาหกิจชุมชนศูนย์ข้าวชุมชนแปลง ใหญ่ข้าว บ้านโคกจาน ต าบลโคกจาน อ าเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ โดยมีประธานกลุ่ม คือ ผู้ใหญ่ ยุพาพิน ศรียงยศ ซึ่งได้รับรางวัลเลิศรัฐระดับดีเด่น ปี 2564 หัวข้อ : ร่วมใจแก้จน 2) ระยะห่างระหว่างแปลง : ไม่มีการด าเนินการตามมาตรฐานการเว้นระยะระหว่างแปลง ขยายพันธุ์ของพืชพันธุ์ที่ผลิตกับพืชพันธุ์อื่น โดยมีพื้นที่แปลงผลิตเมล็ดพันธุ์กระจายตามพื้นที่ของ เกษตรกร 3) จ านวนปีที่เก็บเกี่ยวผลผลิต : ไม่มีการบันทึก หรือปฏิบัติตามหลักการผลิตเมล็ดพันธุ์ 4) วัชพืช : ที่พบในพื้นที่ คือ หญ้าแห้วหมู ซึ่งสามารถควบคุมได้ โดยไม่ต้องใช้สารเคมี 5) ความเสียหายจากสัตว์เลี้ยง (วัวควาย) กัดกิน/เหยียบย่ า 6) จ านวนของต้นพืชที่มีลักษณะไม่ตรงตามพันธุ์ พืชต่างสายพันธุ์ หรือพืชปุ๋ยสดชนิดอื่น ขึ้นปะปน : ไม่มี 3.1.2 วิธีการที่เกษตรกรใช้ในการจัดท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บ เกี่ยว มีการปฏิบัติ ดังนี้ 1) การคัดเลือกพื้นที่และการเตรียมดิน : พื้นที่เข้าร่วมโครงการมีเนื้อที่ 3,606 ไร่ โดยมี หลักเกณฑ์การคัดเลือกพื้นที่ และเกษตรกรเข้าร่วมการผลิตเมล็ดพันธุ์ ที่ส าคัญ คือ - เกษตรกรต้องสมัครใจ และสนใจต่อการเข้าร่วมโครงการ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นสมาชิกของ วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปลงใหญ่ข้าว ต าบลโคกจาน - พื้นที่มีความเหมาะสมต่อการปลูก ไม่เป็นพื้นที่ที่มีน้ าท่วมขัง - การเตรียมพื้นที่ปลูก มีการเตรียมดินด้วยการไถกลบตอซังข้าว (ไถดะ) - มีการหมุนเวียนพื้นที่เพาะปลูก ทุก ๆ 2-3 ปี เนื่องจากต้นถั่วพร้าจะเจริญทางล าต้นท าให้มี การติดฝักน้อย ท าให้ผลผลิตต่ า จึงต้องหมุนเวียนพื้นที่ไม่ปลูกติดต่อกันนานเกิน 3 ปี มีการเก็บบันทึกข้อมูล และจัดท าแผนการผลิต และแผนการปลูกเพื่อลดความเสี่ยง 2) การปลูก : เกษตรกรมีวิธีการปลูกพืชปุ๋ยสด (ถั่วพร้า) ที่แตกต่างกันตามพื้นที่และความ ถนัดของเกษตรกร ดังนี้ วิธีการปลูกถั่วพร้าเพื่อการผลิตเมล็ดพันธุ์ที่เกษตรกรนิยมปฏิบัติมากที่สุด คือ ขั้นตอนที่ 1 การเตรียมพื้นที่ปลูกด้วยการไถกลบตอซัง (ไถดะ) ขั้นตอนที่ 2 การหว่านเมล็ดพันธุ์ใช้อัตราเมล็ดพันธุ์ถั่วพร้า 10-15 กิโลกรัมต่อไร่ ขั้นตอนที่ 3 การไถพร้อมกับการพรวนดินด้วย Rotary (ขลุบตีดิน) เพื่อให้ก้อนดินมีขนาดเล็ก ลง เม็ดดินสามารถสัมผัสเมล็ดพันธุ์ได้ดีขึ้น และไม่ให้เมล็ดพันธุ์ลงลึกไปในดินมากเกินไป โดยทั่วไปแล้ว ช่วงการปลูกที่เหมาะสม คือ ช่วงเดือนธันวาคม เพื่อให้สามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตเมล็ดพันธุ์ถั่วพร้าให้แล้วเสร็จ ได้ทันก่อนการปลูกข้าว ในช่วงเดือน เมษายน – กรกฎาคม 3) การก าจัดวัชพืช พืชชนิดอื่น และ พืชสายพันธุ์อื่น : ไม่มี 4) การใส่ปุ๋ย : ใช้วิธีการฉีดพ่นน้ าหมักชีวภาพเจือจาง ในอัตราส่วน 1 : 500 ลิตร ฉีดพ่น อัตรา 20 ลิตรต่อไร่ เมื่อถั่วพร้ามีอายุ 40-45 วันหลังปลูก

18 5) การเก็บเกี่ยวผลผลิตเมล็ดพันธุ์: ใช้แรงงานคนในการเก็บเกี่ยวผลผลิตถั่วพร้า โดยการ เลือกเก็บเกี่ยวฝักถั่วพร้าที่สุกแก่เต็มที่ สังเกตได้จากสีของฝักเปลี่ยนจากสีเขียวเป็นสีฟางข้าว หรือสีน้ าตาลอ่อน ไม่มีสีเขียวปะปน โดยใช้แรงงานคนเป็นหลัก หลังจากเก็บเกี่ยวท าการรวบรวมเพื่อตากฝักถั่วพร้า เพื่อลด ความชื้นและให้ฝักแห้ง จ านวน 2-3 แดด เพื่อให้ง่ายต่อการกะเทาะเปลือก ซึ่งวิธีการที่ใช้ในการกะเทาะเมล็ด สามารถท าได้ ทั้งการใช้แรงงานคน ใช้เครื่องจักร พร้อมท าความสะอาดสิ่งเจือปน 6) การท าความสะอาดเมล็ดพันธุ์เบื้องต้น : เมื่อได้เมล็ดพันธุ์จากการกะเทาะโดยมือแล้ว การกะเทาะลักษณะนี้จะไม่มีสิ่งเจือปนมากนัก เกษตรกรจะน ากระด้งมาฝัดมือเพื่อไล่เศษเยื่อเมล็ดพันธุ์ เศษ หิน เศษดิน สิ่งเจือปนออก แล้วน าไปตากให้แห้ง/แต่ปัญหาการกะเทาะวิธีนี้ ท าได้ช้าและปริมาณน้อยต่อวัน ส่วนการใช้เครื่องกะเทาะเมล็ดนั้น จะมีเศษเปลือกค่อนข้างมาก หลังจากเมล็ดออกจากเครื่องแล้วเกษตรกร จะต้องน ามาใส่กระด้งและฝัดเศษออกเสียก่อน โดยใช้พัดลมเครื่องใหญ่เป่าฝุ่นและเศษฝักออก จากนั้นจึงจะน า เมล็ดถั่วพร้ามาคัดเลือกด้วยมืออีกครั้ง 7) การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์: เก็บรักษาในที่แห้ง ปลอดภัยต่อฝนและความชื้น 3.1.3 คุณภาพเมล็ดพันธุ์ที่ผลิตชั้นพันธุ์รับรองหรือชั้นพันธุ์จ าหน่าย ได้แก่ เปอร์เซ็นต์ความชื้น (ความชื้นไม่เกิน 5%) เปอร์เซ็นต์ความบริสุทธิ์ เนื่องจากเป็นพืชที่ไม่มีความหลากหลายทางสายพันธุ์ที่น ามา ปลูก ความบริสุทธิ์จึงสูงพอสมควร เปอร์เซ็นต์เมล็ดพันธุ์พืชอื่น (ไม่มี) และเปอร์เซ็นต์ความงอก(ไม่ต่ ากว่า 85%) 3.1.4 ข้อเสนอแนะ ของ ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 อุบลราชธานี 1) เป็นพื้นที่ที่มีความเหมาะสมส าหรับปลูกพืชตระกูลถั่ว พบว่า พื้นที่ในหมู่บ้านโคกจาน ต าบลโคกจาน อ าเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 4 อุบลราชธานีมีความ เหมาะสมต่อการปลูกพืชตระกูลถั่ว 2) มีความสอดคล้องกับขั้นตอน หรือมาตรการในการผลิตพืชระบบเกษตรอินทรีย์ ที่ต้องการ เมล้ดพันธุ์ที่ผลิตในระบบอินทรีย์ (PGS) และเมล็ดพันธุ์ทั่วไป 3) กรมพัฒนาที่ดิน (กองแผนงาน) ควรตั้งและจัดสรรงบประมาณให้เป็นไปตามแผนงานการ ผลิตเมล็ดพันธุ์ในแต่ละปี เพื่อไม่ให้ส่งผลกระทบต่อความน่าเชื่อถือของหน่วยงาน และการส่งเสริมเกษตรกรให้ มาร่วมผลิตเมล็ดพันธุ์ กับ กรมพัฒนาที่ดิน 3.2 การถอดบทเรียนเกษตรกร “การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด” ต าบล หนองเทพ อ าเภอโนนนารายณ์ จังหวัดสุรินทร์ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา

19 3.2.1 วิธีการที่เกษตรกรใช้ในการจัดท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บ เกี่ยว (ปอเทือง) มีการปฏิบัติ ดังนี้ 1) การคัดเลือกพื้นที่ลักษณะดินเป็นดินร่วนปนทราย ดินมีความชื้น แต่ไม่แฉะ 2) การเตรียมดิน ไถดะ 1 ครั้ง ทิ้งไว้ 7-10 วัน แล้วหว่านเมล็ดพันธุ์ปอเทือง ปั่นกลบ 1 ครั้ง 3) การปลูก โดยวิธีการหว่านเมล็ด หว่านเป็นต้นพันธุ์ ใช้อัตรา 6 กิโลกรัม/ไร่ หว่านเพื่อไถ กลบ ใช้อัตรา 5 กิโลกรัม 4) การก าจัดวัชพืช พืชชนิดอื่น และพืชสายพันธุ์อื่น (ไม่มี) การใส่ปุ๋ย (ไม่มี) 5) การเก็บเกี่ยวผลผลิตเมล็ดพันธุ์ใช้รถเกี่ยว (เปลี่ยนตะแกรงให้มีความถี่มากกว่าเดิม) เก็บ เกี่ยวโดยใช้แรงงานคนการท าความสะอาดเมล็ดพันธุ์เบื้องต้น เป่าลมเพื่อก าจัดเศษวัสดุที่เจือปน ร่อนด้วยตา ข่ายพลาสติก 6) การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์บรรจุใส่กระสอบ และเก็บไว้ตามใต้ถุนบ้าน 3.2.2 การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับการผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด (ถั่วพร้า) พื้นที่ของเกษตรกรต้นแบบ คือ นางสาวอรทัย นิสัยเลิศ ต าบลหนองเทพ อ าเภอโนนนารายณ์ จังหวัด สุรินทร์ มีการปฏิบัติ ดังนี้ ที่อยู่ บ้านหนองแวง หมู่ 5 ต าบลหนองเทพ อ าเภอ โนนนารายณ์ จังหวัดสุรินทร์ 1) ประวัติแปลงปลูก : ข้าวอินทรีย์ 2) ระยะห่างระหว่างแปลงปลูก : ไม่มีระยะห่าง เนื่องจากใช้วิธีการปลูกแบบหว่าน 3) จ านวนปีที่เก็บเกี่ยวผลผลิต : 2 ปี 4) วัชพืช : มีน้อย เช่น ต้นข้าว 5) จ านวนต้นพืชที่มีลักษณะไม่ตรงตามสายพันธุ์ : มี น้อย ส่วนใหญ่มีลักษณะตรงตามพันธุ์

20 3.2.3 วิธีการในการจัดท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บเกี่ยว มีวิธีการ ปฏิบัติ ดังนี้ 1) การคัดเลือกพื้นที่ : ปลูกในที่ลุ่ม ในแปลงนา ไม่มี น้ าท่วมขัง 2) การเตรียมดิน : ไถดะ 1 รอบ ไถกลบ 1 รอบ 3) การปลูก : หว่านเมล็ดพันธุ์ 10 กิโลกรัมต่อไร่ (ถั่ว พร้า) 4) การก าจัดวัชพืช : ถอนออกจากแปลงปลูก 5) การใสปุ๋ย : ไม่ใส่ 6) การเก็บเกี่ยวผลผลิตเมล็ดพันธุ์ : เกษตรกรเก็บเกี่ยวเอง 7) การท าความสะอาดเมล็ดพันธุ์เบื้องต้น : คัดเศษปลอมปนด้วยมือ 8) การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ : เก็บไว้ที่ศูนย์รวบรวมเมล็ดพันธุ์ หรือเก็บไว้กับเกษตรกร 3.2.4 ข้อเสนอแนะ ของ ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา ดังนี้ 1) ขั้นตอนการปลูกปอเทืองเพื่อเป็นปุ๋ยพืชสด เริ่มจากการไถดะ หว่านเมล็ดปอเทือง แล้วใช้ โรตารีตีกลบลงในดิน 2) ดินขาดความอุดมสมบูรณ์ สามารถปลูกปอเทืองได้ 3-4 รอบ และไม่แนะน าให้ใส่ปุ๋ย หลังจากปลูกปอเทืองแล้ว ให้สังเกตุการเจริญเติบโต ถ้าเติบโตดี และลักษณะของดินดีมีความอุดมสมบูรณ์ ไม่ ควรปลูกปอเทืองซ้ าอีก เพราะจะท าให้พืชหลัก เช่น ข้าว เกิดอาการใบเฝือได้

ตารางที่ 1 ประเด็นเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับกาประเด็น สพด.ชัยภูมิ สพด.นครราชสีมเมล็ดพันธุ์ปอเทือ1. การก าหนดมาตรฐานลักษณะแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดชั้นพันธุ์รับรองหรือชั้นพันธุ์ จประวัติ นายจตุพล ไกรบ ารุง ต.โคกมั่งงอย อ.คอนสวรรค์ จ.ชัยภูมิ ผลผลิต 150-200 กิโลกรัมต่อไร่ นายบุญธรรม หนุนกระโต.บ้านใหม่อ.หนองบุญจ.นครราชสีมา ผลผลิต 160 กิโลกรัมตระยะห่างระหว่างแปลง ห่างจากแปลงพืชอื่นมาก เพราะ พื้นที่รอบแปลงปลูกเมล็ดพันธุ์ ไม่ได้ท าการเกษตรหลังการท านา ห่างจากแปลงพืชอื่นมากพื้นที่รอบแปลงปลูกเมล็ไม่ได้ท าการเกษตรหลังกจ านวนปีที่เก็บเกี่ยวผลผลิต 2 ปี 2 ปี วัชพืช ไม่มี เพราะการปลูกแบบหว่านต้น ปอเทืองขึ้นแน่น ไม่มี เพราะการปลูกแบบต้นปอเทืองขึ้นแน่น จ านวนของต้นพืชที่มีลักษณะ ไม่ตรงตามพันธุ์ พืชต่างสาย พันธุ์ หรือพืชปุ๋ยสดชนิดอื่น ขึ้นปะปน ไม่มี ไม่มี

21 ารผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสด โดย ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 3 นครราชสีมา มา สพด.บุรีรัมย์ สพด.สุรินทร์ อง เมล็ดพันธุ์ถั่วพร้า จ าหน่าย มีการปฏิบัติ หรือไม่ อย่างไร โทก มาก ต่อไร่ นายชวน มาขุมเหล็ก ต.ทุ่งวัง อ.สตึก จ.บุรีรัมย์ ผลผลิต 150 กิโลกรัมต่อไร่ นางสาวอรทัย นิสัยเลิศ ต.หนองเทพ อ.โนนนารายณ์ จ.สุรินทร์ ผลผลิต 100 กิโลกรัมต่อไร่ ก เพราะ ล็ดพันธุ์ การท านา ห่างจากแปลงพืชอื่นมาก เพราะ พื้นที่รอบแปลงปลูกเมล็ดพันธุ์ ไม่ได้ท าการเกษตรหลังการท านา ห่างจากแปลงพืชอื่นมาก เพราะ พื้นที่รอบแปลงปลูกเมล็ดพันธุ์ ไม่ได้ท าการเกษตรหลังการท านา 3 ปี 2 ปี บหว่าน ไม่มี เพราะการปลูกแบบหว่าน ต้นปอเทืองขึ้นแน่น ไม่มี เพราะการปลูกแบบหว่านต้น ปอเทืองขึ้นแน่น ไม่มี ไม่มี 2 1

ตารางที่ 1 ต่อ ประเด็น สพด.ชัยภูมิ สพด.นครราชสีมเมล็ดพันธุ์ปอเทือ2. วิธีการที่เกษตรกรใช้ในการจัดท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บ2.1 การคัดเลือกพื้นที่และ การเตรียมดิน พื้นที่เกษตรกร ลักษณะดินเป็นดินร่วนปนทราย ดินมีความชื้นแต่ไม่แฉะ เตรียมดิน โดยการ ไถดะ 1 ครั้ง ทิ้งไว้ 7-10 วัน หว่านเมล็ดแล้ว ไถกลบ 1 ครั้ง พื้นที่เกษตรกร เตรียมดินโดยการ ไถดะทิ้งไว้ 7-10 วัน หว่านเมไถกลบ 1 ครั้ง 2.2 การปลูก ปลูกหลังนาปลายเดือน พ.ย. ใช้แรงงานหว่านเมล็ด อัตรา 6 กิโลกรัมต่อไร่ ใช้ยาฉีดพ่นหลังออกดอกร้อยละ 20 ป้องกันแมลงไข่ทิ้งไว้ในดอก ประมาณเดือน พ.ย. ก่อข้าว 1 วัน ขณะที่ดินยังเมล็ดด้วยเครื่องพ่นปุ๋ยแสะพายอัตรา 5 กิโลกรัมเมื่อรถเกี่ยวข้าวลงจะกลปอเทืองลงในดิน ใช้ยากันแมลงฉีดพ่นก่อนดอก และช่วง 20 วันห2.3 การก าจัดวัชพืช พืชชนิด อื่น และพืชสายพันธุ์อื่น ไม่มีการก าจัด ไม่มีการก าจัด 2.4 การใส่ปุ๋ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย แต่ใช้น้ าหชีวภาพ

22 มา สพด.บุรีรัมย์ สพด.สุรินทร์ อง เมล็ดพันธุ์ถั่วพร้า บเกี่ยว ะ 1 ครั้ง มล็ดแล้ว พื้นที่เกษตรกร เตรียมดินโดยการ ไถดะ 1 ครั้ง ทิ้งไว้ 7-10 วัน หว่านเมล็ดแล้ว ไถกลบ 1 ครั้ง พื้นที่ดินร่วนปนทราย เตรียมดินโดยการไถดะ 1 รอบ ไถ กลบ 1 รอบ อนเกี่ยว ชื้น หว่าน แบบ มต่อไร่ ลบเมล็ด นออก ลังปลูก ปลูกหลังการท านา ช่วงเดือน พ.ย.-ต้นเดือน ธ.ค. ใช้คนหว่านเมล็ด อัตรา 5-6 กิโลกรัมต่อไร่ ใช้ยากันแมลงฉีดพ่นก่อนออก ดอก และช่วง 20 วันหลังปลูก ปลูกหลังการท านา ช่วงเดือน พ.ย. - ต้นเดือน ธ.ค. ใช้แรงงานหว่านเมล็ดพันธุ์อัตรา 8-10 กิโลกรัมต่อไร่ ไม่มีการก าจัด ใช้แรงงานถอนจากแปลงปลูก หมัก ไม่มีการใส่ปุ๋ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย 2 2

ตารางที่ 1 ต่อ ประเด็น สพด.ชัยภูมิ สพด.นครราชสีมเมล็ดพันธุ์ปอเทือ2.5 การเก็บเกี่ยวผลผลิต เมล็ดพันธุ์ เก็บเกี่ยว ช่วงกลางเดือน เม.ย. โดยใช้รถเกี่ยวข้าวเปลี่ยนตะแกรง จากนั้นผึ่งแดดไว้ 3–4 แดด ให้ แห้งสนิท เก็บเกี่ยวต้นเดือน เม.ย.เกี่ยวข้าวไม่ได้เปลี่ยนตะมีเมล็ดหล่น ซึ่งจะงอกใหก่อนปลูกข้าวปีต่อไป 2.6 การท าความสะอาดเมล็ด พันธุ์เบื้องต้น ร่อนฝัดด้วยกระด้ง หรือใช้พัดลม เป่า ร่อนฝัดด้วยกระด้ง หรือเป่า 2.7 การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ ใส่กระสอบปุ๋ย วางใต้ถุนบ้าน ไม่ให้โดนฝน ใส่กระสอบปุ๋ย เก็บไว้ในแต่ละบ้าน 3. คุณภาพเมล็ดพันธุ์ที่ผลิตชั้นพันธุ์รับรองหรือชั้นพันธุ์จ าหน่าย เปอร์เซ็นต์ความชื้น ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด เปอร์เซ็นต์ความบริสุทธิ์ ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด เปอร์เซ็นต์เมล็ดพันธุ์พืชอื่น ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด เปอร์เซ็นต์ความงอก ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด

23 มา สพด.บุรีรัมย์ สพด.สุรินทร์ อง เมล็ดพันธุ์ถั่วพร้า โดยใช้รถ ะแกรง จึง ห้ไถกลบ เก็บเกี่ยว ช่วงกลางเดือน เม.ย. โดยใช้รถเกี่ยวข้าวเปลี่ยนตะแกรง จากนั้นผึ่งแดดไว้ 3–4 แดด ให้ แห้งสนิท เกษตรกรเก็บเกี่ยวเองในครัวเรือน อใช้พัดลม น าเมล็ดที่ผ่านการทุบให้ฝักแตก มากองบนผ้าตาข่าย ท าความ สะอาดโดยการฝัด หรือใช้พัดลม เป่า กลุ่มเกษตรกรร่วมกันคัดแยกเมล็ด ที่ไม่ดีออก นที่ร่ม ของ ใส่กระสอบปุ๋ย วางในที่ร่ม ไม่ให้ โดนฝน ใส่กระสอบปุ๋ย มีโรงเก็บร่วมกัน ของเกษตรกร ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด ไม่ได้วัด 2 3

ตารางที่ 1 ต่อ ประเด็น สพด.ชัยภูมิ สพด.นครราชสีมเมล็ดพันธุ์ปอเทือ4. ปัญหาที่พบ ประสบปัญหาด้านการตลาด - ช่วงฝนตกเลื่อน ท าให้เลื่อนวันปลูกตั้งแต่การปและการปลูกปอเทืองหล- ถ้ามีการตัดต้นปอเทืองออกดอก ปอเทืองจะออใหม่แต่จะไม่ได้เมล็ด

24 มา สพด.บุรีรัมย์ สพด.สุรินทร์ อง เมล็ดพันธุ์ถั่วพร้า ้อาจต้อง ปลูกข้าว ลังนา งตอน อกดอก - พื้นที่ปลูกปอเทืองไม่ควรมีน้ า แช่ขังต่อเนื่องเกิน 10 วัน - มีความเสียหายจากฝนถ้าเกิด ในช่วงยังไม่ออกฝัก ใบและดอก ร่วงเหลือแต่ต้น หากออกฝักแล้ว เมล็ดจะเสียหายเนื่องจากฝักชื้น การหว่านถั่วพร้าหากหว่านเมล็ด แน่นเกินไป ต้นถั่วพร้าจะเตี้ย เมื่อ เกิดฝักจะสูงไม่พ้นดินเกิดความ เสียหาย 2 4

ตารางที่ 2 ประเด็นเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้การปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีส าหรับกาปุ๋ยสดชนิดปอเทือง ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนอง1 การก าหนดมาตรฐานลักษณะแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดชั้นพันธุ์รับรองหรือชั้นพันธุ์ จ า1.1 ประวัติ นายสวาง โอภากาส หมอดินอาสา ประจ าต าบล ดินจี่ อ าเภอ ค าม่วง จังหวัด กาฬสินธุ์ ดิน ร่วนปนทราย เริ่มปลูก ปอเทืองปี พ.ศ.2562 พื้นที่ 10 ไร่ ท านา ผลผลิตปอ เทือง 200 กิโลกรัมต่อไร่ ผลิตเมล็ดพันธุ์ ปอเทือง เป็นแปลง ปลูกข้าวนาปีทุกปี ในเขตพื้นที่ใช้น้ าฝน อาศัยความชื้นที่ เหลืออยู่ในดิน (ปีที่ ฝนแล้งจะมีท าให้ ผลิตน้อย) พื้นที่บ้าน โพนเพ็ก หมู่ 9 ต าบลโพนเพ็ก อ าเภอมัญจาคีรี จังหวัดขอนแก่น เกษตรกรจะปลูกปอ เทือง หลังจากเก็บ เกี่ยว ข้าวในช่วงต้น เดือนธันวาคม และ จะเก็บเกี่ยวในต้น เดือนเมษายน โดย นายทองปัก มีศรี เกษตรกร บ้านเลขที่ 214 หมู่ 8 ต าบล นาสิงห์ อ าเภอศรี วิไล จังหวัดบึงกาฬ เป็นแปลงปลูกข้าว ดินร่วนปนทราย เริ่มปลูกปอเทืองปี 2563 พื้นที่ 8 ไร่ ผลผลิตได้ 100 กก./ไร่ นายเดิม เทียทอง หมอดินอาสาประจ าบตอน จังหวัดหนองคาย ข้าวมาเป็นระเวลานานกว่าปี เริ่มปลูก ปอเทืองเพื่อขปี 2560

25 ารผลิตเมล็ดพันธุ์พืชปุ๋ยสดโดย ส านักงานพัฒนาที่ดินเขต 5 ขอนแก่น เมล็ดพันธุ์พืช งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี าหน่าย มีการปฏิบัติ หรือไม่ อย่างไร ยน น บ้าน ปลูก ะยะ า 10 ขาย แปลงผลิตเมล็ด พันธุ์ปอเทือง เป็น แปลงปลูกข้าวนาปี ทุกปี ในเขตพื้นที่ ใช้น้ าฝน อาศัย ความชื้นที่เหลืออยู่ ในดิน (ปีที่ฝนแล้ง จะมีท าให้ผลิต น้อย) พื้นที่ จังหวัด หนองบัวล าภู เกษตรกรจะปลูก ปอเทือง หลังจาก เก็บเกี่ยว ข้าว ในช่วงต้นเดือน ธันวาคม และจะ เก็บเกี่ยวในต้น เดือนเมษายน ผลผลิตประมาณ นายค ามี ซา ยอง หมอดินอาสา ประจ าต าบล นาแต้ อ าเภอ ค าตะกร้า เป็น ประธานกลุ่ม หมอดินอาสา และรวบรวม เมล็ด พื้นที่ ปลูกข้าว นาปี ดินร่วนปน ทราย เหนียว ปลูกปอเทือง เพื่อจ าหน่วย ให้ สพด. ปี 2465 พื้นที่ 30 ไร่ นายบุญไส โพธิ์ทรัพย์ หมอดินอาสา ประธาน ธนาคารผลิต เมล็พันธุ์พืชปุ๋ย สด บ้านหนอง จิก ต าบลหนอง ชอน อ าเภอเชียงยืน ปลูกข้าวอย่าง เดียว ดินเป็น ดินร่วนปนดิน เหนียว เริ่ม ปลูกปอเทืองปี 2560 สมาชิก 20 พื้นที่ขยายพันธุ์ ปอเทือง อยู่ใน พื้นที่อ าเภอเมือง ส่วนใหญ่เป็นที่ลุ่ม เกษตรกรรวมตัว ท านาปรัง กรกฎาคม ปลูก ปอเทือง เทคนิค หว่านปอเทือง ก่อนเกี่ยวข้าว 1 อาทิตย์ เมษา เก็บเกี่ยวปอเทือง 2 5

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนองแปลงนี้ปลูกมาแล้ว 7 ปี ผลผลิต 150- 300 กก./ไร่ (ปีที่ ปริมาณน้ าฝน เพียงพอ) 1.2 ระยะห่าง ระหว่างแปลง ไม่มีระยะการ ปลูก ไม่มี (พื้นที่ข้างเคียง ที่ไม่ปลูกก็จะปล่อย ว่าง) ไม่มีระยะการปลูก แปลงข้างเคียปลูกข้าวเป็นใหญ่ 1.3 จ านวนปีที่ เก็บเกี่ยวผลผลิต 3 ปี 1 ปี 2 ปี 4 ปี 1.4 วัชพืช ไม่มีการก าจัด วัชพืช การก าจัดวัชพืช เน้นการเตรียมดิน หากมีวัชพืชเยอะก็ จะมีการคราดและ เก็บออก แต่โดย ส่วนมากเกษตรกร ปลูกต่อเนื่องวัชพืช จะน้อยลงหรือไม่มี (วัชพืชในนาข้าว ไม่มีการก าจัดวัชพืช ไม่มีการก าจัดวัชพืช

26 งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี 150 กก./ไร่ (ปีที่ปริมาณน้ าฝน เพียงพอ) ผลผลิตเฉลี่ย 150 กก./ไร่ ราย พื้นที่ 500 ไร่ ผลผลิต ประมาณ 150-200 กก.ต่อไร่ ยง นปืน อ้อย หรือ ข้าวโพด เลี้ยงสัตว์บางพื้น เป็นพื้นที่ว่างเปล่า ไม่มีระยะการ ปลูก ไม่มีระยะการ ปลูก ไม่มีระยะการ ปลูก 1 ปี 2 ปี 5 ปี ด การก าจัดวัชพืช เน้นการเตรียมดิน หากมีวัชพืชเยอะก็ จะมีการคราดและ เก็บออก แต่โดย ส่วนมากเกษตรกร ปลูกต่อเนื่องวัชพืช จะน้อยลงหรือไม่มี (วัชพืชในนาข้าว ไม่มีการก าจัด วัชพืช ไม่มีการก าจัด วัชพืช ไม่มีการก าจัด วัชพืช 2 6

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนองส่วนมากจะต้องการ แสง แดดในการ เจริญ เติบโตแต่เมื่อ ปลูกปอเทืองจะเป็น การคลุมดินป้องกัน วัชพืชได้) 1.5 จ านวนของ ต้นพืชที่มี ลักษณะไม่ตรง ตามพันธุ์ พืชต่าง สายพันธุ์ หรือ พืชปุ๋ยสดชนิดอื่น ขึ้นปะปน ไม่มีพืชอื่น ปะปน ไม่มีพืชอื่นปะปน ไม่มีพืชอื่นปะปน การสังเกตุต้นความผิดปกติ(ความสูง , ลักษณะใบ,ล จะมีการถอนก าจัดออกจาแปลง 2 วิธีการที่เกษตรกรใช้ในการจัดท าแปลงผลิตเมล็ดพันธุ์และการจัดการผลผลิตหลังการเก็บเกี2.1 การคัดเลือก พื้นที่และการ เตรียมดิน ตามความ สมัครใจของ เกษตรกร คัดเลือกพื้นที่นาข้าว ที่ดอน ที่ไม่มีน้ าแช่ ขัง (ปลูกหลังฤดูท านา) เป็นพื้นที่นา ที่ลุ่ม ดินร่วนปนทราย คัดเลือกเกษตที่มีความพร้อเรื่องพื้นที่ แลสามารถเป็น

27 งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี ส่วนมากจะ ต้องการแสงแดด ในการเจริญเติบโต แต่เมื่อปลูก ปอเทืองจะเป็นการ คลุมดินป้องกัน วัชพืชได้) นที่มี ติ ล าต้น) น าก ไม่มีพืชอื่นปะปน ไม่มีพืชอื่น ปะปน ไม่มีพืชอื่น ปะปน ไม่มีพืชอื่นปะปน กี่ยว ตรกร อมใน ละ แกน คัดเลือกพื้นที่นา ข้าว ที่ดอน ที่ไม่มี น้ าแช่ขัง (ปลูกหลัง ฤดูท านา) เป็นพื้นที่นา ที่ ลุ่ม ดินร่วนปน ทราย เหนียว ตามความ สมัครใจของ เกษตรกร พื้นที่ลุ่ม พื้นที่ที่มี ชลประทาน พื้นที่ มีความชื้น ปลูก หลังนา 2 7

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนองน าในการท าคเข้าใจในเรื่องผลิตเมล็ดพันปอเทืองได้ง่าและดูสภาพพืเป็นชุดดิน นครพนม แลทดลองปลูกใแรก 2.2 การปลูก ไถ หว่าน คราด และ กลบ ใช้คน หว่าน อัตรา เมล็ดใช้ 5 กก. /ไร่ โดย ใช้คนหว่าน ปลูกเดือน 24 พฤศจิกายน4 ธันวาคม การปลูกโดยการ เตรียมดินหลังจาก เกี่ยวข้าวโดยไม่ทิ้ง ช่วงเพื่อป้องกัน ไม่ให้ดินแห้ง : พื้นที่ดินทราย ดิน ร่วนปนทราย วิธีการปลูกไถดะ 1 รอบ ปั่นตีดิน แล้ว ปลูกแบบหว่าน เมล็ดปอเทือง 7-8 ไถกลบฟาง ใช้คน หว่านเมล็ด ปั่น อัตราเมล็ดใช้ 5 กก./ไร่ ปลูกเดือน 15 พ.ย.-15 ธ.ค. ของทุกปี หลังจากเก็บข้าว ท าการไจ านวน 1 ครและหว่านเมอัตราเฉลี่ย 8กิโลกรัมต่อไรเนื่องจากเกษทดลองการหในอัตรา 5-1กก./ไร่ และพการหว่านใน

28 งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี ความ งการ นธุ์ าย พื้นที่ ละได้ ในปี เกี่ยว ไถ รั้ง ล็ดใน 8 ร่ ษตร หว่าน 10 พบว่า อัตรา การปลูกโดยการ เตรียมดินหลังจาก เกี่ยวข้าวโดยไม่ทิ้ง ช่วงเพื่อป้องกัน ไม่ให้ดินแห้ง : พื้นที่ดินทราย ดินร่วนปนทราย วิธีการปลูกไถดะ 1 รอบ ปั่นตีดิน แล้ว ปลูกแบบหว่าน เมล็ดปอเทือง 4- ไถกลบตอซัง หว่าน เมล็ด ปั่น อัตรา เมล็ดใช้ 5 กก./ไร่ ปลูก หลังเก็บเกี่ยว ข้าว 7 วัน ไถ กลบไม่เกิน 15 ธ.ค ของ ทุกปี หลังเกี่ยวข้าว เริ่มปลูก 20 พฤศจิกายน ใช้คนหว่าน อัตราการใช้ 8 กก./ไร่ ไถ เตรียมดิน และตากแดด ไว้ 2 วัน ปั่น 1 ครั้ง แล้ว หว่าน มีการปลูก 2 แบบ 1 ไถ หว่าน สับ กลบ 2 ไถ หว่าน ผ่าน น้ า 1 คืน และ ปล่อยปอเทือง เจริญเติบโต อัตราเมล็ดใช้ 8- 10 กก. /ไร่ ปลูก 2 8

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนอง2.2 การปลูก (ต่อ) กก./ไร่ แล้วคราด กลบ : พื้นที่ ดินร่วนปน เหนียว ดินทรายปน ที่มากเกินไปปุ๋ยสดเกิดกาแก่งแย่งท าใหมีล าต้นแคระเหนียว วิธีการปลูก ไถดะ 1 รอบ แล้ว ปลูกแบบหว่าน เมล็ดปอเทือง 7-8 กก./ไร่ ไม่คราด กลบ และวิธีหว่าน โดยไม่ไถเตรียมดิน คือจะหว่านเมล็ด 1-2 วันก่อนที่จะมี การเกี่ยวข้าว โดยใช้ เมล็ดพันธ์ุ 8-10 กก./ไร่ รน ท าการปลปอเทืองในช่ววันที่ 15 พฤศจิกายน ธันวาคม - เก็บเกี่ยวผลช่วงต้นเดือนเมษายน (ก่อสงกรานต์) - ค่าใช้จ่ายในปลูก ( ค่าไถป600 บาทต่อค่ารถเก็บเกี่ย700 บาทต่อ

29 คาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี พืช ร ห้พืช ะแก 5 กก./ไร่ แล้วไถ ปั่นอีกครั้ง ปอเทือง และ ปั่นกลบอีกครั้ง ปลายเดือน 27 ตุลาคม ลูก วง - 5 ลผลิต อนวัน นการ ปั่น อไร่/ ยว อไร่) 29

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนอง2.3 การก าจัด วัชพืช พืชชนิด อื่น และพืชสาย พันธุ์อื่น ไม่มีการก าจัด : ไม่มีการก าจัด วัชพืช/เน้นช่วง เตรียมดิน ไม่มีการก าจัด ไม่มีการก าจัดวัชพืช แต่หาต้นปอเทืองทีความผิดปกติการถอนก าจัออกจากแปล2.4 การใส่ปุ๋ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย : ใช้น้ าหมักชีวภาพ ที่หมักจากสารเร่ง ซุปเปอร์ พด. 2 อัตรา น้ าหมัก ชีวภาพ 1 ลิตร เจือ จางด้วยน้ า 500 ลิตร ในพื้นที่ 1 ไร่ ฉีดพ่นหรือรดลงดิน ทุก 10 วัน ก่อน ออกดอกและช่วงติด ผล : ใช้ฮอร์โมนไข่ จุลินทรีย์สังเคราะห์ แสง ฉีดพ่นช่วง เจริญเติบโต ก่อน ไม่มีการใส่ปุ๋ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย

30 งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี ด ากพบ ที่มี ติจะมี จัด ลง ไม่มีการก าจัด วัชพืช/เน้นช่วง เตรียมดิน ไม่มีการก าจัด ไม่มีการก าจัด ไม่มีการก าจัด ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย เมื่ออายุ 7- 10 วัน ใส่น้ า หมักชีวภาพ ที่ หมักจากสาร เร่ง ซุปเปอร์ พด. 2 อัตรา 1:1000 เมื่ออายุ 40 วัน พ่น พด. 7 อัตรา 1:700 ไม่มีการใส่ปุ๋ย ไม่มีการใส่ปุ๋ย 3 0

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนองออกดอก คิดเป็น 20% ของเกษตรกร ที่ปลูก 2.5 การเก็บ เกี่ยวผลผลิต เมล็ดพันธุ์ ใช้รถเกี่ยว ข้าวเก็บเกี่ยว น าเมล็ดมา ตาก แดด 3 วัน ตากในร่ม 7 วัน เก็บเกี่ยวช่วง เดือน 15 เมษายน : ใช้รถเกี่ยวข้าวเก็บ เกี่ยว โดยมีการปรับ ตะแกรงของรถเกี่ยว ให้ถี่ขึ้นกว่าการเกี่ยว ข้าว จากนั้นผึ่งแดด ไว้ 3–4 แดด ให้ แห้งสนิท ให้เหลือ ความชื้น 9.10% 2.6 การท าความ สะอาดเมล็ดพันธุ์ โดยการใช้เครื่อง เปล่าไล่สิ่งเจือปน : หลังจากน าเมล็ดที่ ผ่านการทุบให้ฝัก แตก แล้วน ามากอง บนผ้าตาข่าย จากนั้นต้องท าความ ใช้รถเกี่ยว ตากแดด 3 วัน เก็บเกี่ยวช่วง 15 มีนาคม-15เมษายน ใช้รถเกี่ยวข้าโดยเกษตรกรการเปลี่ยน ตะแกรงร่อนเหมาะสมกับเมล็ดปอเทือหลังจากนั้นนตากบนลานจความชื้นลดลโดยสังเกตจาการก าเมล็ดพและท าการเปสิ่งเจือปนด้วลม เมื่อเมล็ดท าการบรรจุใกระสอบ ได้ผลผลิตเฉลี่ย

31 งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี าว รมี นให้ บ ง น ามา จน ลง าก พันธุ์ุ ป่า ยพัด ดแห้ง ใส่ : ใช้รถเกี่ยวข้าว เก็บเกี่ยว โดยมี การปรับตะแกรง ของรถเกี่ยวให้ถี่ขึ้น กว่าการเกี่ยวข้าว จากนั้นผึ่งแดดไว้ 3–4 แดด ให้แห้ง สนิท การท าความ สะอาดเมล็ดพันธุ์ โดยการใช้เครื่อง เปล่าไล่สิ่งเจือปน : หลังจากน าเมล็ด ที่ผ่านการทุบให้ฝัก แตก แล้วน ามา กองบนผ้าตาข่าย จากนั้นต้องท า ความ สะอาดโดย ใช้รถเกี่ยวข้าว เก็บเกี่ยว 700 บาทต่อ ไร่ น าเมล็ดมา ตาก แดด 3 วัน ตากในร่ม 3 วัน เก็บ เกี่ยวช่วงเดือน 15 เมษายน ปลายมีนาคม ใช้รถเกี่ยวข้าว ใช้รถเกี่ยวข้าวเก็บ เกี่ยว 700 บาท ต่อไร่ น าเมล็ดมา ตาก แดด 3 วัน ตากในร่ม 3 วัน เก็บเกี่ยวช่วง เดือน 15 เมษายน 3 1

ตารางที่ 2 ต่อ ประเด็น สพด. กาฬสินธุ์ สพด.ขอนแก่น สพด.บึงกาฬ สพด.หนองสะอาดโดยฝัดเอา สิ่งเจือปนต่าง ๆ ออกให้หมด คัดเลือกเอาแต่เมล็ด ที่สมบูรณ์ และมี ขนาดสม่ าเสมอกัน การคัดสิ่งเจือปน และเมล็ดลีบ 100 - 150กิโลกรัมต่อไร2.6 การท า ความสะอาด เมล็ดพันธุ์ เบื้องต้น เมล็ดพันธุ์ 1 ตัน ร่อนผ่าน ตะแกรง 5 มม. และ น ามาร่อน ผ่านตะแกรง 3 มม. อีก ครั้ง เพื่อ ก าจัดเมล็ด ลีบ และใช้ พลั่วตักโยน ขึ้นไปเพื่อเป่า ฝัดสิ่งเจือปนออก ด้วยกระดงและพัด ลมเป่า ใส่บรรจุถุง ใช้พัดลมขนาใหญ่เป่าสิ่งเจื

32 งคาย สพด.หนองบัว สพด.สกลนคร สพด. มหาสารคาม สพด.อุดรธานี 0 ร่ ฝัดเอาสิ่งเจือปน ต่าง ๆ ออกให้หมด คัดเลือกเอาแต่ เมล็ดที่สมบูรณ์ และมีขนาด สม่ าเสมอกัน การ คัดสิ่งเจือปนและ เมล็ดลีบ าด จือปน ฝัดสิ่งเจือปนออก ด้วยกระดงและ พัดลมเป่า ใส่บรรจุ ถุง เครื่องฝัด โดย เป็น เครื่องยนต์ หมุนฝัดข้าว พลั่วตักโยนขึ้น ไปเพื่อเป่าฝุ่น ตะกอนออกไป โดยใช้พัดลม สนามใหญ่ เป่า รถเกี่ยวมี ระบบท าความ สะอาดอยู่แล้ว 3 2