หนังสือลิลิตพระลอ

หน้า |ก

วรรคดีงานนาฎยศิลป์
เร่ือง…..ลิลิตพระลอ……

จดั ทาโดย
นางสาว สวรินทร์ วรวงษ์
เลขท่ี 22 รหสั นกั ศึกษา 6181163022
รายงานน้ีเป็ นส่วนหน่ึงของการศึกษาหลกั สูตรครุศาสตรบนั ฑิต
สาขา นาฏยศิลป์ ศึกษา คณะ มนุษยศาสตร์และสงั คมศาสตร์
มหาวิทยาลยั ราฏบา้ นสมเด็จเจา้ พระยา
ปี การศึกษา 2563 ภาคเรียนท่ี 1

หน้า |ข

คำนำ

รายงานฉบบั น้ีเป็นส่วนหน่ึงของวชิ า วรรคดีสาหรับงานนาฏยศิลป์ โดยมีจุดประสงคเ์ พอ่ื ศกึ ษากระบวน
วเิ คราะห์ตวั ละคร ศกึ ษาถงึ ประวตั ิความเป็นมา เน้ือเรื่องของวรรคดี เร่ือง ลลิ ิต
ผจู้ ดั ทาไดเ้ ลือก เรื่อง ลลิ ติ พระลอมาวเิ คราะห์ เพ่อื ทารายงานเป็นเรื่องที่น่าสนใจ แลว้ นาไปเรียนรู้และใชใ้ น
ชีวิตประจาวนั ได้ หรือเป็นสื่อการสอนต่างๆ

นางสาว สวรินทร์ วรวงษ์

หน้า |ค

สำรบัญ

เรื่อง หนา้

ประวตั คิ วำมเป็ นมำ 1

-ความเป็นมาของลลิ ิต

ผู้แต่งและปี ทีแ่ ต่ง 2

-ความมุ่งหมาย

-ทานองแต่ง

-เร่ืองยอ่

คุณค่ำของลลิ ติ พระลอ 3

คุณค่ำของหนังสือ 4-6

ลลิ ติ สุภำพ ซึ่งประกอบด้วยร่ำยสุภำพ และโครงสุภำพ อกี ท้งั มบี ำงตอนกเ็ ป็ นร่ำนด้นั และร่ำยโบรำณ 7-119

ตวั ละคร 120

วเิ ครำะห์ตวั ละคร 121-123

อ้ำงองิ 124

ภำคผนวก 125

ประวตั ยิ ่อนกั ศึกษำ 126

หน้า |1

ประวตั ิความเป็นมา

ทมี่ ำของลิลิตพระลอ

ลิลติ หมายถงึ หนงั สือท่ีแตง่ ดว้ ยคาประพนั ธ์ประเภท โคลง และร่าย สลบั กนั เป็นชว่ งๆ ตามธรรมเนียมแลว้ มกั จะใชโ้ คลงและ
ร่ายในแบบเดยี วกนั กล่าวคือโคลงด้นั สลบั กบั ร่ายด้นั , โคลงสุภาพ สลบั กบั ร่ายสุภาพ อยา่ งน้ีเป็นตน้ โคลงและร่ายท่สี ลบั กนั น้นั
มกั จะร้อยสมั ผสั ดว้ ยกนั เรียกวา่ "เขา้ ลิลิต"

วรรณคดที แ่ี ต่งตามแบบแผนลิลิต มกั จะใชร้ ่ายและโคลงสลบั กนั เป็นชว่ งๆ ตามจงั หวะ ลลี า และทว่ งทานอง และความ
เหมาะสมของเน้ือหาในชว่ งน้นั ๆ ลิลิตท่ีไดร้ ับการยกยอ่ งจากวรรณคดีสโมสรว่า เป็นยอดของกลอนลลิ ติ คอื ลิลติ พระลอ

ควำมเป็ นมำของลิลิต

ไม่ปรากฏแน่ชดั โดยสืบคน้ ไดเ้ กา่ สุดถงึ สมยั อยธุ ยา ไดแ้ ก่ ลลิ ติ ยวนพา่ ย และลลิ ิตพระลอ (สาหรับอายขุ องลลิ ิตพระลอยงั
เป็นท่ีถกเถยี ง ยงั ไม่ยตุ ิ) แตถ่ า้ จะนบั อยา่ งธรรมเนียมลลิ ิตแลว้ น่าจะมีเพยี งลลิ ติ พระลอ เพียงเรื่องเดยี วเทา่ น้นั เนื่องจากในยวน
พ่ายน้นั มีร่ายนา 1 บท แลว้ มีร่ายแทรกตอนปลายๆ (ไมใ่ ชท่ า้ ยเร่ือง)กลางเร่ืองอกี 1 บทเท่าน้นั ส่วนลิลติ พระลอน้นั แต่งดว้ ยร่าย
สุภาพและโคลงสุภาพอยา่ งหลากหลาย สลบั เป็นช่วงๆ (โปรดอา่ นรายละเอียดในหวั ขอ้ ลลิ ิตพระลอ) มีท้งั โคลงสองสุภาพ โคลง
สามสุภาพ และโคลงส่ีสุภาพ นอกจากน้ียงั มีร่ายสอดสร้อยอีกดว้ ย

ลลิ ติ พระลอ เป็นวรรณคดีท่ีไดร้ ับยกยอ่ งจากวรรณคดสี โมสร ใหเ้ ป็นยอดแห่ง ลลิ ติ เมอ่ื พ.ศ. 2459 แตง่ ข้นึ อยา่ งประณีต งดงาม
มคี วามไพเราะของถอ้ ยคา และเตม็ ไปดว้ ยสุนทรียศาสตร์ พรรณนาเรื่องดว้ ยอารมณ์ที่หลากหลาย ใชก้ วโี วหารอยา่ งยอดเยย่ี ม ใน
การบรรยายเน้ือเร่ือง ทีม่ ฉี ากอยา่ งมากมาย หลากหลายอารมณ์ โดยมแี กน่ เร่ืองแบบรักโศก หรือโศกนาฏกรรม และแฝงแงค่ ิดถึง
สัจธรรมของชวี ติ ลิลิตพระลอยงั เคยถกู วิจารณ์อยา่ งเผด็ ร้อนจากนกั วรรณคดีบางกลุ่ม เนื่องจากเช่อื ว่าเป็นวรรณกรรมท่ีมอมเมา
ทางโลกีย์

ในวรรณคดีประเภทลิลิตแลว้ ลิลติ พระลอน้นั นบั ว่าเป็นลลิ ิตที่มศี ลิ ปะในการเรียบเรียงไดไ้ พเราะจบั ใจยงิ่ นกั จนวรรณคดี
สโมสรไดต้ ดั สินเมอื่ พ.ศ. 2459 วา่ ลิลติ พระลอน้นั เป็นยอดในกระบวนกลอนลลิ ิตท้งั หลาย ในเพชรพระอุมาน้นั มีการกลา่ วถึง
ลลิ ติ พระลอในตอนท่คี ณะเดินทางไดพ้ บกบั เสือโคร่งดาหรืออีกนยั หน่ึงกค็ อื เจา้ ผดี บิ มนั ตรัยนน่ั เอง ระหว่างการเดินทาง เจา้ เสือ
โคร่งดาน้นั พยายามหลอกล่อใหร้ พินทร์ออกไปตามมนั เพอื่ จะไดอ้ ยหู่ ่างจากคณะจนทาให้ เชษฐาตอ้ งเขา้ มาเตือนรพนิ ทร์และ
ไมใ่ หอ้ อกจากขบวนเดด็ ขาดโดยกลา่ ววา่ 'พระลอตามไก่' เม่อื น้นั "

หน้า |2

ผู้แต่งและปี ท่ีแต่ง

ท้งั เร่ืองผูแ้ ตง่ และปี ที่แต่ง ไม่ปรากฏหลกั การหรือขอ้ ความระบทุ ชี่ ดั เจน แต่อาจอาศยั เน้ือเรื่องทร่ี ะบถุ ึงสงครามระหวา่ งไทย
และเชยี งใหม่มาเป็นจุดอา้ งองิ ซ่ึงเดมิ น้นั เช่อื วา่ น่าจะแต่งข้นึ ในสมยั สมเดจ็ พระนารายณ์มหาราช (พ.ศ. 2199-2231)แต่ไม่ปรากฏ
หลกั ฐานชดั เจน และเป็นทถี่ กเถยี งกนั มาจวบจนปัจจุบนั นกั จารณ์วรรณคดสี ่วนใหญล่ งความเห็นวา่ ลลิ ิตพระลอแต่งข้นึ ในสมยั
อยธุ ยาแน่ แตย่ งั มีบางทา่ นเสนอเวลาทใ่ี หม่กวา่ น้นั วา่ น่าจะแตง่ ข้ึนในสมยั ตน้ กรุงรัตนโกสินทร์ แต่ยงั มผี ูค้ ลอ้ ยตามไม่มากนกั

ควำมม่งุ หมำย

แต่งถวายพระมหากษตั ริย์ เพอ่ื ใหเ้ ป็นทส่ี าราญพระราชหฤทยั

ทำนองแต่ง

แตง่ เป็นลลิ ติ สุภาพ ซ่ึงประกอบดว้ ยร่ายสุภาพ และโครงสุภาพ อกี ท้งั มีบางตอนกเ็ ป็นร่านด้นั และร่ายโบราณ

วตั ถปุ ระสงค์ในกำรแต่ง

เพื่อใหพ้ ระมหากษตั ริยท์ รงอ่านเป็นท่ีสาราญพระทยั

ที่มำ : https://sites.google.com/site/filmjaruwan1995/thima-khxng-li-lit-phra-lx

เร่ืองย่อ

เน่ืองจากเมอื งเหนือสองเมืองเป็นศตั รูคอู่ ริไมถ่ ูกกนั กษตั ริยเ์ มืองสรวงพระองคห์ น่ึงนามวา่ พระลอ พระองคท์ รงเป็นกษตั ริยท์ ม่ี
พระสิริวรกายงดงามหล่อเหลายงิ่ นกั จนเป็นท่ปี รารถนาแกส่ ตรีท้งั ปวง และยงั มเี มืองอกี เมอื งหน่ึงชื่อว่า เมอื งสรอง ปกครองโดย
กษตั ริยพ์ ชิ ยั พิษณุกรซ่ึงมีพระราชธิดาอยู่ ๒ พระองค์ พระองคพ์ ีน่ ามวา่ พระเพ่ือน พระองคน์ อ้ งนามว่าพระแพง พระราชธิดาท้งั
สองพระองคต์ อ้ งพระทยั ในพระลอยงิ่ นกั ท้งั ทย่ี งั ไม่เคยพบดว้ ยตนเอง นางร่ืนกบั นางโรยสองพระพ่ีเล้ียงทราบความจริง ดว้ ย
ความสงสารจึงทลู อาสาเขา้ ชว่ ยเหลือให้ สมพระประสงค์ ส่งคนไปสีซอใหพ้ ระลอฟัง เป็นการพรรณนาความงดงามของพระ
เพอื่ นพระแพง ไปหาหญงิ แม่มดให้ช่วยทาเสน่ห์ แต่แมม่ ดปฏเิ สธ เพราะมนตเ์ สน่หข์ องตนสิ้นฤทธ์ิขลงั แลว้ แม่มดจึงพาไปหาป่ ู
เจา้ สมิงพราย ป่ เู จา้ สมิงพรายใหค้ วามช่วยเหลือ จนพระลอตอ้ งเสดจ็ มายงั เมอื งสรองพระลอตอ้ งมนตเ์ สน่หเ์ ขา้ กท็ รงเกิดอยาก
ทอดพระเนตรดูพระเพอ่ื นและพระแพงทนั ที จึงอาลาพระนางบญุ เหลือ พระราชมารดาและพระนางลกั ษณวดี พระมเหสี เสดจ็
โดยดว่ นไปยงั เมอื งสรองพร้อมดว้ ยนายแกว้ นายขวญั สองพระพ่ีเล้ียงเมื่อเสดจ็ ถึงแม่น้ากาหลง พระลอกท็ รงเสี่ยงน้า ปรากฏเป็น
ลางร้ายไม่ตอ้ งพระทยั เลย แตก่ ต็ อ้ งเสดจ็ ตอ่ ไป เพราะตอ้ งมนตเ์ สน่หข์ องป่ เู จา้ สมงิ พรายเขา้ แลว้ ปรากฏมีไก่ผีของป่ เู จา้ สมิงพราย
คอยวิ่งลอ่ พระลอกบั พระพ่ีเล้ียงใหต้ อ้ งไปถงึ เมอื งสรองจนได้ เมื่อไปถึงสวนหลวง นางร่ืนและนางโรยออกมาที่สวนหลวงก็
ทราบข่าววาพระลอเสดจ็ มาถงึ แลว้ จึงออกอบุ ายทสี่ าคญั คือ ใหพ้ ระเพ่ือนและพระแพงเสดจ็ ออกไปพบพระลอจากน้นั กพ็ า
พระลอเขา้ ไปอยใู่ นตาหนกั ของพระเพ่อื นพระแพง ส่วนนายแกว้ ใหอ้ ยกู่ บั นางรื่น และนายขวญั อยกู่ บั นางโรยเวลาลว่ งเลยไปถึง
คร่ึงเดอื น กษตั ริยพ์ ิชยั พิษณุกรจึงทรงทราบเมือ่ เสดจ็ มายงั ตาหนกั พระธิดา เหน็ พระลอแลว้ กใ็ หส้ งสาร จึงทรงเมตตารับสั่งใหจ้ ดั

หน้า |3

พระราชพธิ ีอภเิ ษกสมรสให้ แตพ่ ระเจา้ ยา่ ของพระเพ่อื นพระแพงไม่ชอบพระลอจึงทรงขดั ขวางทกุ วถิ ที าง ทรงอา้ งรับสงั่ ของ
กษตั ริยช์ ยั พษิ ณุกรวา่ ใหท้ รงสั่งจบั พระลอ ทหารจึงพากนั จบั พระลอไว้ ฝ่ ายพระเพอื่ นพระแพง และพระพเ่ี ล้ยี งของท้งั สองฝ่ ายก็
ไดช้ ่วยสู้รบเตม็ กาลงั กนั เป็นสามารถ จนส้ินพระชนมแ์ ละสิ้นชีวิตกนั ท้งั หมด กษตั ริยช์ ยั พิษณุกรเมือ่ ทรงทราบเรื่องราวกท็ รงมี
รับส่ังใหจ้ บั พระเจา้ ยา่ และพรรคพวกท้งั ส้ินประหารชีวิตท้งั หมดใหต้ ายตกไปตามกนั เพราะทรงพระพิโรธยง่ิ นกั จากน้นั กษตั ริย์
พชิ ยั พิษณุกรไดโ้ ปรดใหจ้ ดั พิธีพระศพอยา่ งยง่ิ ใหญ่สมพระเกยี รติ พระนางบญุ เหลอื พระราชมารดาของพระลอทรงส่งทูตมา
ร่วมงานพระศพแลว้ ทรงขอแบง่ พระอฐั ิธาตุไปส่วนหน่ึง และนบั แตน่ ้นั มา เมอื งท้งั สองก็มีสัมพนั ธไมตรีทีด่ ีตอ่ กนั

ท่ีมำ : https://sites.google.com/site/filmjaruwan1995/reuxng-yx

คณุ ค่ำของลิลติ พระลอ

1. ในดา้ นอกั ษรศาสตร์ นบั เป็นวรรณคดที ่ีใชถ้ อ้ ยคาไดอ้ ยา่ งไพเราะ ปลุกอารมณ์ร่วมไดท้ กุ อารมณ์ เป็นวรรณคดที มี่ ี
อทิ ธิพลต่อวรรณคดีอืน่ ๆ มากอยา่ งบทเสียงลอื เสียงเลา่ อา้ งทีว่ ่า

“เสียงลือเสียงเล่าอา้ ง อนั ใด พเ่ี อย

เสียงยอ่ มยอยศใคร ทวั่ หลา้

สองเขอื พ่ีหลบั ใหล ลมื ต่ืน ฤาพี่

สองพค่ี ิดเองอา้ อยา่ ไดถ้ ามเผอื ”

แปลความวา่ มีเสียงร่าลอื อา้ งถงึ อะไรกนั เสียงน้นั ยกยอ่ งเกยี รติของใครทวั่ ท้งั พ้ืนหลา้ แผ่นดนิ พที่ ้งั สองนอน
หลบั ใหล จนลืมต่นื หรือพ่ี พ่ีท้งั สองจงคิดเอาเองเถดิ อยา่ ไดถ้ ามนอ้ งเลย บทน้ีเขานบั เป็นบทครูท่วี รรณคดียคุ ต่อมาตอ้ งนามา
เป็นแบบอยา่ ง

2. ในดา้ นพระศาสนา ไดใ้ หแ้ งค่ ดิ ทางศาสนาอยา่ งเช่นความไมเ่ ทยี่ งแทแ้ น่นอนของชีวิตซ่ึงเป็นของแน่ยง่ิ กวา่ แน่เสีย
อกี อยา่ งบททว่ี ่า

สิ่งใดในโลกลว้ น อนิจจงั

คงแต่บาปบญุ ยงั เทย่ี งแท้

คือเงาตดิ ตวั ตรังตรึง แน่นอยนู่ า

ตามแตบ่ ญุ บาปแล กอ่ เก้ือรักษา

หน้า |4

หรือบทท่ีว่าดว้ ยกฎแห่งกรรม

ถงึ กรรมจกั อยไู่ ด้ ฉนั ใด พระเอย

กรรมบ่มีมใี คร ฆา่ เขา้

กุศลส่งสนองไป ถึงท่ี สุขนา

บาปส่งจาตกชา้ ชว่ ยไดฉ้ นั ใด

3. ในดา้ นการปกครอง จะเห็นว่าการปกครองในสมยั น้นั ต่างเมอื งตา่ งกเ็ ป็นอิสระ เป็นใหญ่ ไมข่ ้นึ แกก่ นั แตส่ ามารถ
มสี ัมพนั ธไมตรีกนั ได้

4. ในดา้ นประวตั ิศาสตร์ ลิลิตพระลอไดใ้ หค้ วามรู้ในทางประวตั ศิ าสตร์ของไทยไดใ้ นแง่มุมต่าง ๆ โดยเฉพาะทาใหร้ ู้
เรื่องราวความเป็นมาของเมอื งสรวงและเมืองสรองอนั ไดแ้ ก่ ลาปางและแพร่

5. ในดา้ นวถิ ีชีวิต ไดม้ องเห็นถึงความเป็นอยขู่ องคนไทยสมยั น้นั ทยี่ งั เชือ่ ในเร่ืองไสยศาสตร์อยมู่ ากมกี ารนบั ถอื ผสี าง
นางไม้ แมป้ ัจจุบนั กย็ งั มอี ยู่

ท่มี า : https://sites.google.com/site/reuxnglilitphralx/

คณุ ค่ำของหนังสือ

๑. ดา้ นภาษาและสานวนโวหาร วรรณคดีเรื่องน้ีมีสานวนโวหารไพเราะ เน้ือเร่ืองดี การใชถ้ อ้ ยคาปลกุ อารมณ์ผูอ้ า่ นไดด้ ที ้งั
อารมณ์โศก อารมณ์เคียดแคน้ อารมณ์รักและอารมณ์กลา้ หาญ

ผูแ้ ต่งถอื หลกั วา่ มนุษยม์ ที ้งั รัก โลภ โกรธ หลง อยเู่ ป็นประจาตามวสิ ยั ของมนุษยป์ ถุ ชุ นทวั่ ไป

ตวั ละครจึงมชี ีวติ เลอื ดเน้ือเจือดว้ ยความรัก ความโลภ ความโกรธ และความหลง ดงั เชน่ พระนางบญุ เหลอื มคี วามรักลกู ทา้ ว
พิชยั พษิ ณุกรมใี จนกั เลงไม่อาฆาตพยาบาท พระเจา้ ยา่ มีความเคียดแคน้ เป็นตน้ หนงั สือลลิ ิตพระลอเป็นหนงั สือที่มคี ุณค่า ใช้
ถอ้ ยคาไพเราะกนิ ใจดี มีความเปรียบเทยี บ

ท่คี มคาย จบั ใจผอู้ า่ น สมดงั ที่กลา่ วไวใ้ นตอนตน้ เรื่องวา่ “ใครฟังยอ่ มใหลหลง ฤาอมิ่ ฟังนา” โคลงบางบทไดร้ ับการยกยอ่ ง
วา่ เป็นโคลงครูมาแตโ่ บราณ ไดแ้ ก่โคลง “เสียงฤาเสียงเล่าอา้ ง อนั ใด พเี่ อย” การใชภ้ าษามถี อ้ ยคารุ่นเกา่ ปะปนอยมู่ าก
เช่นเดยี วกบั มหาชาติคาหลวงและลิลติ ยวนพา่ ย ทาใหส้ ามารถใชศ้ กึ ษาการใชค้ าในสมยั กรุงศรีอยธุ ยาตอนตน้ ได้

หน้า |5

๒. ดา้ นความรู้ ลิลิตพระลอใหค้ วามรู้ดา้ นตา่ ง ๆ หลายประการ ไดแ้ ก่

๒.๑ ความรู้ดา้ นตานานพ้นื เมอื ง ลลิ ติ พระลอเป็นตานานพ้นื เมืองของไทยภาคเหนือ ฉะน้นั จึงใหค้ วามรู้เกี่ยวกบั ตานานหรือ
นิยายพ้นื เมืองแก่ผอู้ ่า น

๒.๒ ความรู้ดา้ นโบราณคดี ลิลติ พระลอเป็นตานานพ้ืนเมืองทเ่ี กดิ ข้ึนในจงั หวดั แพร่และจงั หว ััดลาปาง ฉะน้นั สถานทข่ี อง
ตานานเรื่องน้ีจึงอยทู่ จ่ี งั หวดั ท้งั สอง สันนิษฐานกนั วา่ เมืองสรองคงอยทู่ างตอนเหนือของอาเภอร้องกวาง จงั หวดั แพร่ ส่วน
เมืองสรวงคงเป็นเมอื งในเขตอาเภอ

แจห้ ่ม จงั หวดั ลาปาง และยงั ใหค้ วามรู้เกี่ยวกบั ชื่อสถานที่ แมน่ ้า ตลอดจนมเี จดยี ์ ซ่ึงสนั นิษฐานวา่ เป็นเจดยี บ์ รรจุอฐั ิพระลอ
และพระเพื่อนพระแพง

๒.๓ ความรู้ดา้ นการรบ วรรณคดเี รื่องน้ีใหค้ วามรู้เก่ียวกบั การรบและการตอ่ สู้สมยั โบรา ณ มกี ารใชอ้ าวธุ ต่าง ๆ ดงั ร่ายวา่ “ผนั
เขา้ คลุกรุกรบ หลบหลีกปื นบไดด้ อก หลบหลกี หอกบ่ไดต้ อ้ ง เขาเร่งซอ้ งเป็นยะยงุ่ ซ้องหอกพุง่ ยะยา้ ย ขา้ งซา้ ยเร่งมาหนา เขา้
ทุกปลากรุกโรม สองนายโจมฟั่นเฟ่ื อง เคร่ืองพลดั ตวั หวั ขาด เขากส็ าดศรยงึ ตรึงนายแกว้ ยะยนั ”

๓. ดา้ นสงั คมและวฒั นธรรม

๓.๑ การปกครอง ลลิ ิตพระลอแสดงใหเ้ หน็ ถงึ ลกั ษณะการปกครองสมยั โบราณ เมืองท้งั หลายต่างกเ็ ป็นอสิ ระต่อกนั มีเจา้ ผู้
ครองนคร ดงั เชน่ เมืองสรองและเมอื งสรวง

๓.๒ ชีวติ ความเป็นอยู่ ลิลติ พระลอสะทอ้ นใหเ้ หน็ ชวี ติ ความเป็นอยแู่ ละสภาพสังคมสมยั น้นั เชน่ การต้งั ครรภแ์ ละเล้ียงลกู

นอกจากจะกลา่ วถงึ สภาพชีวติ ความเป็นอยแู่ ลว้ ยงั แสดงใหเ้ ห็นถึงสภาพของสังคม เชน่ การนบั ถอื ผี เชือ่ ไสยศาสตร์ มีการทา
เสน่ห์ เป็นตน้ ดงั ร่ายว่า “ผีบนั ดาลไฟคละคลุม้ ใหค้ วนั กลุม้ เวหา ดว้ ยแรงยาแรงมนต์”

๓.๓ ความเชื่อในศาสนา ลิลิตพระลอ ช้ใี หเ้ หน็ ถึงความเชอ่ื ในพทุ ธศาสนา เชน่ ความเชือ่ ในกฎแห่งกรรม

๓.๔ ขนบธรรมเนียมประเพณี วรรณคดเี รื่องน้ีเป็นเร่ืองทางภาคเหนือ จึงมีวฒั นธรรมประเพณีทางภาคเหนืออยมู่ าก เชน่ การ
ขบั ซอยอยศและยงั มปี ระเพณีการทาศพในสมยั โบราณ ดงั เช่น การทาศพของพระลอ พระเพ่อื นพระแพง เป็นตน้

๓.๕ คติธรรม ลิลิตพระลอใหค้ ติธรรมในการดาเนินชวี ติ หลายประการ เชน่ กลา่ วถงึ ธรรมะของผใู้ หญ่ ดงั เช่นในร่ายวา่ “อยา่
ใหย้ ากแกใ่ จไพร่ ไต่ความเมอื งจึงตรง ดารงพภิ พใหเ้ ยน็ ดบั เขญ็ นอกเขญ็ ใน”

หน้า |6

๔. ดา้ นอทิ ธิพลต่อวรรณคดีอน่ื

๔.๑ ลิลติ พระลอเป็นตวั อยา่ งของการแต่งคาประพนั ธใ์ นยคุ หลงั กวียคุ หลงั ถอื โคลงในลิลิตพระลอเป็นแบบอยา่ งของการแตง่
คาประพนั ธ์ทถ่ี ูกตอ้ งตามหลกั ฉนั ทลกั ษณ์ เชน่ พระโหรา

ธิบดี ไดน้ าโคลงไปไวใ้ นหนงั สือจินดามณี ไดแ้ ก่ โคลง “เสียงฤาเสียงเล่าอา้ ง อนั ใด พี่เอย” โคลงบางบทดีเด่นในเรื่องการเลน่
สมั ผสั อกั ษร การเดนิ ทางของพระลอมีลลี าแบบนิราศ เชน่ เดยี วกบั การเดนิ ทางของพระมหาอุปราชในลิลติ ตะเลงพา่ ย มลี ีลา
เป็นนิราศเชน่ เดยี วกบั ลลิ ิตพระลอ และโคลงบางบทถอื เป็นครูของวรรณคดยี คุ หลงั เช่น บุญเจา้ จอมโลกเล้ยี ง โลกา (ลิลติ
พระลอ) บญุ เจา้ จอมภพพ้นื แผน่ สยาม (ลิลิตตะเลงพ่าย) เลบ็ มอื นางน้ีดงั่ เลบ็ นาง เรียมนา (ลลิ ิตพระลอ) เลบ็ มอื นางน้ีหน่ึง
นขา นางฤา (ลิลติ ตะเลงพ่าย)

๔.๒ การสร้างสรรคว์ รรณคดีอ่ืนและส่ิงบนั เทงิ ใจดา้ นตา่ ง ๆ ลลิ ติ พระลอทาใหม้ วี รรณคดีเรื่องอนื่ ๆ เช่น บทละครเรื่องพระ
ลอนรลกั ษณ์ ของสมเดจ็ พระวรราชเจา้ มหาศกั ดพิ ลเสพย์ ในรัชกาลท่ี ๓, บทละครเรื่องพระลอ ของพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรม
พระนราธิปพนั ธ์พงศ์ สานวนหน่ึง และบทละครเรื่องพระลอ ของเจา้ พระยาเทเวศร์วงศว์ วิ ฒั น์ (ม.ร.ว.หลาน กญุ ชร) อกี
สานวนหน่ึง ในสมยั รัชกาลที่ ๕ พระเจา้ วรวงศเ์ ธอพระองคเ์ จา้ เปรมบรุ ฉตั ร ทรงแปลพระลอเป็นบทละครภาษาองั กฤษ ชอ่ื The
Magic Lotus ส่วนทางภาคเหนือมโี คลงพระลอสอนโลก และซอเร่ืองพระลอ (คาว่า “ซอ” เป็นบทลานาของไทยภาคเหนือ)
นอกจากน้นั ยงั มีภาพเขยี น บทเพลง ภาพยนตร์ เกย่ี วกบั เรื่องพระลออกี ดว้ ย

ทม่ี า http://pspreaw.wixsite.com/thailandliterature/untitled-cqs0

หน้า |7

ลลิ ิตสุภำพ ซ่ึงประกอบด้วยร่ำยสุภำพ และโครงสุภำพ อีกท้งั มบี ำงตอนกเ็ ป็ นร่ำนด้นั และร่ำยโบรำณดังนี้
ลิลติ พระลอ
ร่ำย

๑ ศรีสิทธิฤทธิไชย ไกรกรุงอดุงเดชฟุ้งฟ้า หลา้ รรัวกลวั มหิมารอาอานุภาพ ปราบทกุ ทศิ ฤทธิรุกราญ ผลาญพระนคร รอนลาวกาว
ตาวตดั หวั ตวั กล้ิงกลาดดาษดวน ฝ่ ายขา้ งยวนแพพ้ า่ ย ฝ่ายขา้ งลาวประไลย ฝ่ ายขา้ งไทยไชเยศร์ คืนยงั ประเทศพิศาล สาราญ
ราษฎร์สมั ฤทธิ พิพธิ ราชสมบตั ิ พิพฒั นมงคล สรพสกลสิมา ประชากรเกษมสุข สนุกทวั่ ธรณี พระนครศรีอโยธยา มหาดิลกภพ
นพรัตนราชธานีบรุ ีรมย อดุ มยศโยคยง่ิ หลา้ ฟ้าฟ้ื นฟึ กบูรณ์ ฯ

โคลง ๔

๒ บุญเจา้ จอมโลกเล้ยี ง โลกา
ระเร่ือยเกษมสุขพูลใช่นอ้ ย

แสนสนุกศรีอโยธยา ฤๅร่า ถึงเลย
ทกุ ประเทศชมคอ้ ยคอ้ ย กล่าวอา้ งเยนิ ยอ ฯ

๓ รู้มลกั สรพศาสตรถว้ น หญิงชาย
จกั กล่าวกลอนพระลอ เลศิ ผู้
ไพเราะเรียบบรรยาย เพราะยงิ่ เพราะนา
สมป่ี ลูเ้ สียงลู้ ล่อเลา้ โลมใจ ฯ
๔ สรวลเสียงขบั อ่านอา้ ง ใดปาน

ฟังเสนาะใดปูน เปรียบได้
เกลากลอนกล่าวกลการ กลกลอ่ ม ใจนา

ถวายบาเรอทา้ วไท้ ธิราชผมู้ บี ญุ ฯ

หน้า |8

ร่ำย

๕ กลา่ วถงึ ขนุ ผหู้ า้ ว นามท่านทา้ วแมนสรวง เปนพระยาหลวงผ่านเผา้ เจา้ เมืองสรวงมศี กั ด์ิ ธมอี คั เทพพี ิลาส ช่ือนางนาฎบญุ เหลอื
ลว้ นเครือทา้ วเครือพระยา สาวโสภาพระสนม ถว้ นทกุ กรมกานลั มนตรีคลั คบั คง่ั ชา้ งมา้ มง่ั มหิมา โยธาเดยี รดาษหลา้ หม่ทู กลา้
ทหาร เฝ้าภูบาลนองเนือง เมืองออกมากมียศ ทา้ วธมเี อารสราชโปดก ชือ่ พระลอดลิ กล่มฟ้า ทิศตวนั ออกหลา้ แหล่งไลส้ ีมา ท่าน
นา ฯ
ร่าย

๖ มีพระยาหน่ึงใหญ่ ธไซร้ทรงนามกร พิมพิสาครราช พระบาทเจา้ เมอื งสรวง สมบตั ิหลวงสองราชา มีมหิมาเสมอกนั ทศิ ตวนั
ตกไทท้ า้ ว อคร้าวครอบครองยศ ทา้ วธมเี อารสราชฦๅไกร ชือ่ ทา้ วพไิ ชยพิษณุกร คร้ันลกู ภธู รธใหญ่ไซร้ ธกใ็ หไ้ ปกล่าวไปถาม
นางนามทา้ วนามพระยา ช่ือเจา้ ดาราวดี นางมีศรีโสภา เปนนางพระยาแก่ลูกไท้ ลูกทา้ วธไดเ้ มียรัก ลานกั เนตรเสนหา อยนู่ านมามี
บุตร สุดสวาทกษตั ริยส์ ององค์ ทรงโฉมจนั ทรงามเงอ่ื น ชือ่ ทา้ วเพอ่ื นทา้ วแพง จกั แถลงโฉมเลศิ ลว้ น งามถี่พิศงามถว้ น แห่งตอ้ ง
ติดใจ บารนี ฯ

ร่ำย

๗ เมอ่ื น้นั ไทแ้ มนสรวง พระยาหลวงใหห้ า หวั เมอื งมาริปอง ว่าเมืองสองกษตั ริยก์ ลา้ อยา่ ชา้ เราจะรบ ชิงพภิ พเปนเมอื งออก เร่ง
บอกใหเ้ รียบพล นายกคณชมุ กนั ครันเทยี บพลเศกิ เสร็จ ทา้ วธเสดจ็ พยบุ าตร ลีลาสจากพระนคร คลี่นิกรพลพยหู่ ์ สู่แดนศกึ บมิชา้
เดียรดาษพลชา้ งมา้ เพียบพ้นื ภูมนิ ฯ

ร่ำย
๘ ส่วนนรินทรราชา พมิ พสิ าครราช พระบาทคร้ันไดย้ นิ วา่ ภูมินทรแมนสรวง ยกพลหลวงมากระทง่ั ทา้ วธกส็ งั่ พลออกรับ ตบั
ตามกนั เดียรดาษ พระบาทเสดจ็ บมิชา้ พลหวั หนา้ พะกนั แกว่งตาวฟันฉฉาด แกวง่ ดาบฟาดฉฉัด ซร้องหอกซดั ยยงุ่ ซร้องหอก
พ่งุ ยยา้ ย ขา้ งซา้ ยรบบมิคลา ขา้ งขวารบบมแิ คลว้ แกลว้ แลแกลว้ ชิงขา้ กลา้ แลกลา้ ชงิ ขนั รุมกนั พ่งุ กนั แทง เขา้ ต่อแยง้ ตอ่ ยทุ ธ์ โห่
อึงอจุ เอาไชย เสียงปื นไฟกึกกอ้ ง สเทอื นทอ้ งพสุธา หนา้ ไมด้ าปื นดาษ ธนูสาดศรแผลง แขงตอ่ แขงง่างา้ ง ชา้ งพะชา้ งชนกนั มา้

หน้า |9

ผกผนั คลกุ เคลา้ เขา้ รุกรวนทวนแทง รแรงเร่งมาหนา ถงึ พมิ พิสาครราช พระบาทขาดคอชา้ ง ขนุ พลควา้ งขวางรบ กนั พระศพ
กษตั รีย์ หนีเม้อื เมอื งท่านไท้ คร้ันพระศพเขา้ ได้ ลนั่ เขื่อนใหห้ บั ทวาร ท่านนา ฯ

ร่ำย

๙ งารรักษาพระนคร ทา้ วพิไชยพษิ ณุกรกนั เมอื งได้ ไทแ้ มนสรวงเสดจ็ คนื ทา้ วพิไชยยนื ครองพภิ พ ปลงศพพระราชบดิ าแลว้ ไส้
ธกใ็ หส้ องพงาหน่อเหนา้ ไปอยดู่ ว้ ยยา่ เจา้ วงั เดียว กบั สองนางเฉลียวฉลาด พีเ่ ล้ยี งราชธิดา โดยธตราช่อื ชื่น ชอ่ื นางร่ืนและนางโรย
โดยรักษาสองออ่ นทา้ ว สองสมเดจ็ เสดจ็ ดา้ ว สู่หอ้ งเรือนหลวง ท่านแล ฯ

ร่ำย

๑๐ เมือ่ น้นั ไทแ้ มนสรวง พระยาหลวงผูม้ ีศกั ด์ิ ใหไ้ ปกล่าวนางลกั ษณวดี นางมีศรีสวสั ด์ลิ ออ ใหแ้ กพ่ ระลอดิลก ยกเปนอคั มหิษี มี
บริพารพระสนม ถว้ นทุกกรมกานลั ประกอบสรรพสมบูรณ์ จ่ึงนเรนทร์สูรราชบดิ า สวรรคาไลยแลว้ เสร็จ พระลอเสดจ็ เสวย
ราชย์ โฉมอภลิ าสสระสม ดนิ ฟ้าชมบรู้แลว้ โฉมพระลอเลศิ แกว้ กวา่ ทา้ วแดนดนิ แลนา ฯ

โคลง ๒

๑๑ รอยรูปอินทรหยาดฟ้า มาอ่าองคใ์ นหลา้
แหลง่ ใหค้ นชม แลฤๅ ฯ

๑๒ พระองคก์ ลมกลอ้ งแกลง้ เอวอ่อนอรอรรแถง้
ถว้ นแห่งเจา้ กงู าม บารนี ฯ

๑๓ โฉมผจญสามแผ่นแพ้ งามเลศิ งามลว้ นแล้
รูปตอ้ งติดใจ บารนี ฯ

๑๔ ฦๅขจรในแหลง่ หลา้ ทกุ ทว่ั คนเที่ยวคา้
เลา่ ลว้ นยอโฉม ทา่ นแล ฯ

ห น ้ า | 10

๑๕ เดือนจรัสโพยมแจ่มฟ้า ผบิ ไดเ้ หน็ หนา้
ลอราชไซร้ดูเดือน ดจุ แล ฯ

๑๖ ตาเหมอื นตามฤคมาศ พศิ คว้ิ พระลอราช
ประดุจแกว้ เกาทณั ฑ์ ก่งนา ฯ

๑๗ พศิ กรรณงามเพริศแพร้ว กลกลบี บงกชแกว้
อีกแกม้ ปรางทอง เทียบนา ฯ

๑๘ ทานองนาสิกไท้ คอื เทพนฤมิตไว้
เปรียบดว้ ยขอกาม ฯ

๑๙ พระโอษฐ์งามยง่ิ แตม้ ศศิอยเู่ ยยี วยะแยม้
พระโอษฐ์โอง้ ามตรู บารนี ฯ

ร่ำย

๒๐ พิศดคู างสระสรม พศิ ศอกลมกลกลงึ สองไหล่พงึ ใจกาม อกงามเงือ่ นไกรสร พระกรกลงวงคช นิ้วสลวยชดเลบ็ เลศิ
ประเสริฐสรรพสรรพางค์ แต่บาทางคส์ ุดเกลา้ พระเกศงามลว้ นเทา้ พระบาทไทง้ ามสม สรรพนา ฯ

โคลง ๔

๒๑ ขบั ซอยอราชเท้ยี ร ทุกเมอื ง
ฦๅเลา่ พระลอเลือง ทว่ั หลา้

โฉมบาบพิตรเปลอื ง ใจโลก
สาวหนุ่มฟังเปนบา้ อยเู่ พ้ียงโหยหน ฯ
๒๒ เล่าฦๅโฉมทา้ วทวั่ เมอื งสรอง

ขจรขา่ วถึงหูสอง พ่นี อ้ ง

ห น ้ า | 11

โคลง ๒ รทวยดจุ วลั ยท์ อง ครวญใคร่ เหน็ นา
ร่ำย โหยลหอ้ ยในหอ้ ง อยเู่ หย้ยี มฟังสาร ฯ
๒๓ พระแพงพระเพือ่ นเพ้ียง พิศวง

นบั อยใู่ นใจจง จอดไท้
มลกั เห็นดอกกลหลง ฉงนเง่อื น อยนู่ า

อกออ่ นรทวยไหม้ สรากหนา้ ตาหมอง ฯ
๒๔ นางโรยนางร่ืนข้นึ ไปเยอื น
เห็นราชสองหมองเหมอื น ดงั่ ไข้

ทุกวนั ดจุ ดวงเดือน งามชน่ื ไสน้ า
หมองดงั่ น้ีขา้ ไหว้ บอกขา้ ขอฟัง หน่ึงรา ฯ
๒๕ ผิวไขพ้ ูลพยาธิไซร้ ยาหาย ง่ายนา

ไขห้ ลากท้งั หลายใคร ชว่ ยได้
ไขใ้ จแตจ่ กั ตาย ดกี วา่ ไส้นา
สองพีน่ ึกในไว้ แตถ่ า้ เผาเผือ ฯ

๒๖ ขา้ ฟังเหลือทพ่ี ร้อง สองสมเดจ็ พระนอ้ ง
กลา่ วน้ีกลใด ฯ

๒๗ ใดขดั ใจแมณ่ เกลา้ สองสมเดจ็ พระเจา้
บอกไวง้ ารเผือ ฯ

ห น ้ า | 12

๒๘ เจบ็ เผือเหลือแผ่นดนิ นะพ่ี หลากกระบิลในแหลง่ หลา้ นะพี่ บอกแลว้ จะไวห้ นา้ แห่งใด นะพี่ ความอายใครชว่ ยได้ นะพี่ อาย
แกค่ นใส้ท่านหวั นะพ่ี แหนงตวั ตายดีกวา่ นะพี่ สองพีอ่ ยา่ ถามเผือ นะพ่ี เจ็บเผอื เหลอื แห่งพร้อง โอเ้ อนดรู ักนอ้ ง อยา่ ซ้าจาตาย
หน่ึงรา ฯ

ร่ำย

๒๙ ขา้ ไหวถ้ วายชพี ติ เผือขา้ ชดิ ขา้ เช่ือ เขอื ดงั ฤๅเหตใุ ด ธมไิ วใ้ จเท่าเผา้ สองแมณ่ หวั เจา้ มไิ ดเ้ อนดเู ผอื ฤๅ ฯ

โคลง ๔

๓๐ เสียงฦๅเสียงเล่าอา้ ง อนั ใด พ่เี อย

เสียงยอ่ มยอยศใคร ทว่ั หลา้

สองเขือพี่หลบั ใหล ลมื ตื่น ฤๅพ่ี

สองพีค่ ดิ เองอา้ อยา่ ไดถ้ ามเผือ ฯ

๓๑ ส่ิงน้ีนอ้ งแกว้ อยา่ โศกา ณแม่

เผือจกั ขออาสา จุ่งได้

ฉันใดราชจกั มา สมสู่ สองนา

จกั สื่อสารถงึ ไท้ หากรู้เปนกล ฯ

๓๒ ความคิดผิดรีตได้ ความอาย พเ่ี อย

หญิงส่ือชกั ชวนชาย สู่หยา้ ว

เจ็บเผือวา่ แหนงตาย ดกี ว่า ไสน้ า

เผอื หากรักทา้ วทา้ ว ไป่ รู้จกั เผอื ฯ

๓๓ ไป่ ห่อนเหลอื คดิ ขา้ คดิ ผดิ แม่นา

คดิ สิ่งเปนกลชิด ชอบแท้

ห น ้ า | 13

มดหมอแห่งใดสิทธ์ิ จกั สู่ ธแม่

ใหล้ อบลองทา้ วแล้ อยไู่ ดฉ้ นั ใด ฯ

ร่ำย

๓๔ ภายในสองนางขอบ ว่ามชิ อบภายนอก ดอกหา้ มวา่ ผิดใหญ่ เขือคิดใชค่ วามดี มีผรู้ ู้น่ากลวั เสียตวั เขอื ลกู ไท้ จะไวผ้ ดิ ในแหล่ง
หลา้ จะไวห้ นา้ แห่งหนใด ขา้ เดาใจสองสบ พบกระแหน่สองศรี ใจกษตั รียม์ ีเสียชอบ เราจะประกอบจงควร ซ่ึงสองครวญจุ่งได้
ไวค้ วามร้ายแก่เรานา ขา้ กว็ ่าสองพงาอยเู่ กลา้ สองทา้ วเจา้ ไป่ รู้ ไวเ้ ผอื ผอู้ าสา คราน้ีพ่บี ผิด ความคดิ สองบได้ สองบพติ รจกั ไว้ สอง
พ่เี ล้ยี งเยยี ใด ฯ

ร่ำย

๓๕ ขา้ จะใชช้ าวในผสู้ นิธ ชดิ ชอบอชั ฌาไสย ไปซ้ือขายวายล่อง แลว้ ใหท้ อ่ งเทย่ี วเดิร สรรเสริญสองโฉมศรี ทว่ั บรุ ีพระลอ ขบั
ซอยอยศอา้ ง ฦๅลูกกษตั ริยเ์ จา้ ชา้ ง ชนื่ แทใ้ ครเทยี ม เทยี บนา ฯ

โคลง ๔

๓๖ ทกุ เมอื งมีลูกทา้ ว นบั มี มากนา
บเปรียบสองกษตั รีย์ พน่ี อ้ ง
พระแพงแมม่ ศี รี สวสั ด์ยิ ง่ิ คณนา

พระเพือ่ นโฉมยงหยอ้ ง อยเู่ พ้ียงดวงเดือน ฯ
๓๗ โฉมสองเหมอื นหยาดฟ้าลงดิน
งามเงอ่ื นอบั สรอนิ ทร์ สู่หลา้
อยา่ คิดอยา่ ควรถวลิ ถึงยาก แลนา
ชมยะแยม้ ทว่ั หนา้ หน่อทา้ วมีบุญ ฯ

๓๘ หมนื่ ขนุ ถว้ นหนา้ ส่า หวั เมือง กด็ ี

ห น ้ า | 14

อยา่ ใคร่อยา่ คดิ เคือง สวาทไหม้

สมภารส่งสองเรือง สองรุ่ง มานา

สองราชควรทา้ วไท้ ธิราชผมู้ บี ุญ ฯ

โคลง ๒

๓๙ ยอยศสองออ่ นทา้ ว ฦๅทว่ั ทกุ แดนดา้ ว
ลอราชไดฟ้ ังสาร ฯ

๔๐ ฟังตระการอยเู่ กลา้ ใหเ้ ร่งเบิกเขาเขา้
มาสู่โรงธาร ท่านแล ฯ

๔๑ ฟังสารสองหนุ่มหนา้ จอมราชควรคิดอา้
อคร้าวหวั ใจ ทา่ นนา ฯ

๔๒ มลกั นึกในคแคลว้ ผิพ่ีมีบุญแกว้
พเ่ี พ้ียงไปสม เจา้ นา ฯ

ร่ำย

๔๓ ชมข่าวสองพน่ี อ้ ง ตอ้ งหฤทยั จอมราช พระบาทใหร้ างวลั ปันผา้ เส้ือสนอบ ขอบใจสูเอาขา่ ว มากลา่ วตอ้ งติดใจ บารนี ฯ

โคลง ๒

๔๔ ฉนั ใดกจู กั ได้ สมพระนุชทอ้ งไท้
ออ่ นทา้ วท้งั สอง ฯ

๔๕ ทา้ วธจานองโคลงอา้ ง โคลงบพิตรเจา้ ชา้ ง
ช่ือแทใ้ ดเทยี ม เทียบนา ฯ

ห น ้ า | 15

โคลง ๔

๔๖ เรียมฟังสารอา่ นอา้ ง อนั ผจง กลา่ วนา
ถนดั ดงั่ เรียมเห็นองค์ อะเค้อื
สองศรีสมบรู ณ์บง กชมาศ กูเอย

นอนแนบสองขา้ งเน้ือ แนบเช้ือชมเชย ฯ

โคลง ๒

๔๗ พระกรเกยผากไท้ มือลูบทรวงไลไ้ ล้
ทาเล่หใ์ หเ้ ขาเหน็ ฯ

ร่ำย

๔๘ เปนปฤศนาแลว้ ไส้ ธกใ็ หเ้ ล้ยี งดโู ดยขนาด เขากล็ าพระบาทเม้ือเมอื ง หนา้ รุ่งเรืองชมช่ืน ไปบอกแก่นางร่ืนนางโรย โดยยบุ ล
ทกุ ส่ิง จ่ึงสองนางพเี่ ล้ยี ง ทลู แดสองเน้ือเกล้ียง ถีถ่ ว้ นสารแสดง ฯ

๕๐ จ่ึงแสวงหายายมด ไปจรดผยู้ ายา จาเอาแต่ผสู้ ิทธ์ิ รู้ชิดใชก้ ลคล่อง บอกทานองทกุ อนั ครันธชว่ ยลุไส้ ตจู ะใหล้ าภจงครัน จะ
ใหร้ างวลั จงพอ คร้ันพระลอสมสองแลว้ อยชู่ า่ งยายมดแกว้ อะคร้าวใครปาน เปรียบเลย ฯ

โคลง ๓

โคลง ๒ ๕๐ ยายฟังสารยายสัน่ หวั ยายเคยลองแต่ตวั ชว่ั ตวั ชา้
ยายจกั ลองเจา้ หลา้ บไ่ ดห้ ลานเอย ฯ

๕๑ ยายเคยใครอยา่ ไส้ ยายชว่ ยยายชกั ให้

ห น ้ า | 16

ถ่องแท้ จกั ไป ฯ
ร่ำย

๕๒ ยายวา่ เยยี กระใดเขาทุกผู้ ตรู ู้จกั เขาทว่ั หนา้ ยอ่ มชว่ั ชา้ มเิ ปนกล เหน็ แต่ตสู ามคนแก่แม่มดเถา้ แก่เจา้ แม่มดใหญ่ จะลองใคร
ใครกม็ า จะหาใครใครกเ็ ตา้ เวน้ แตเ่ จา้ ฟ้าเจา้ แผ่นดิน ธรู้ศลิ ป์ รู้ศาสตร ธมอี านาจมบี ุญ คุณตไู กลทา่ นไท้ สองราชน้นั ฤๅได้ อาจ
ยอ้ื ฤๅถงึ เลยนา ฯ

ร่ำย

๕๓ ดงั จึงตจู ะรู้จกั หมอสิทธิศกั ด์สิ ามคน รู้พระมนตม์ ฤี ทธ์ิ ลูกศิษยป์ ่ สู มงิ พราย ยายกน็ าไปบอก ถงึ จรอกหมอแลว้ มา ขา้ กเ็ ขา้
ไปสู่ ป่ ูหมอเถา้ เจา้ หมอหลวง บาบวงบอกทกุ ประการ วานธชว่ ยกงั วล หมอกลา่ วกลยายมด ตูน้ียศยงั ตา่ ลองแตส่ ่าพอดี พอแรงผี
แรงมนต์ เจา้ สากลผา่ นหลา้ หนา้ ผใู้ ดจะลองลุ สองนางททุ รฮู วา่ ธเอนดูรู้จกั ผมู้ ศี กั ด์มิ สี ิทธ์ิ ผมู้ ฤี ทธ์ิมีอานาจ อาจลองธมาได้ ตจู ะ
ใหล้ าภจงเตม็ กอง ตจู ะใหท้ องเตม็ โกฏิ ท้งั ผูบ้ อกโสตรจะรางวลั เชิญบอกพลนั อยา่ ชา้ จงดูรู้จกั หนา้ ทา่ นใหเ้ ตม็ ใจ หน่ึงรา ฯ

ร่ำย

๕๔ หมอว่าในใตฟ้ ้า ทวั่ แหล่งหลา้ ผใู้ ด ใครจกั เทียมจกั คู่ ป่ เู จา้ ป่ สู มงิ พราย ธว่าใหต้ ายกต็ ายทนั เห็น ธวา่ ใหเ้ ปนกเ็ ปนทนั ใจ จะ
ลองใครใครกม็ า จะหาใครใครกบ็ อยู่ จะไปสู่ทา่ นไส้ ไวต้ ูจะนาไป เถา้ วา่ ทางไกลจรลา่ วนั น้ีคา่ สองนางเมอื พรุ่งเชา้ เขอื เขยี วมา
สองนางลาสองเถา้ ไปบอกแกส่ องเจา้ สองออ่ นทา้ วยนิ ดี ยง่ิ นา ฯ

โคลง ๔

๕๕ สองศรีเสาวภาคยไ์ ด้ ฟังสาร
ถนดั ดง่ั พระภูบาล จกั เตา้

คือสุริยส่องบวั บานสรดร่อ กนั นา
เกรงเกลอื กเยยี วความเร้า ร่ัวรู้ฤๅดี ฯ

ห น ้ า | 17

๕๖ สองกรกลเกียดเก้ียว กรรชิด
แสร้งใส่กลปกปิ ด เงอ่ื นไว้

ความขาซ่อนซอนมดิ งาแง่ งามนา
เอาชอบลอบปนให้ แปลกร้ายเปนดี ฯ

๕๗ พ่ีเล้ยี งเห็นเล่ห์แลว้ ยนิ ฉงน อยนู่ า
สองใส่กลเหนือกล ใช่นอ้ ย

ไหวพ้ ระยา่ ยงั ยล หลานราช ฤๅแม่
สองอยสู่ องเศร้าสร้อย สรากหนา้ ตาหมอง ฯ

๕๘ หมอดหู มอวา่ ให้ รับขวญั
ขวญั ออ่ นเขจรจรัล จ่ิมฟ้า

ขวญั เทย่ี วทวั่ แดนบรร พตป่ า ดงนา
ใหร้ ับขวญั อยา่ ชา้ พรุ่งเชา้ วนั ดี ฯ

๕๙ ยา่ เจา้ ฟังข่าวร้อน อาดูร เดอื ดนา
เขอื เร่งเร็วไปทลู แด่ไท้

พระภูบดินทร์สูรย์ บิตรุ าช สองนา
ขา้ พ่ีเล้ยี งไปไหว้ บอกทา้ วทุกอนั ฯ
๖๐ คร้ันฟังธิราชร้อน รนใจ อยนู่ า

หมอจกั เอาอนั ใด เร่งให้
ไปรับเรียกขวญั ใน เขาป่ ู พระเอย
หมอสั่งเขือขา้ ได้ ชอบชา้ งตวั เร็ว ฯ
๖๑ เขือไปอุปกาศแลว้ เขอื มา

ทลู แดส่ องธิดา อยเู่ กลา้
สองฟังหฤหรรษา ชมชืน่ ใจนา

ห น ้ า | 18

สองพี่เร็วไปเชา้ ชว่ ยนอ้ งจงพลนั ฯ
๖๒ เบิกเอาชา้ งตน้ ชอ่ื เทยี มลม ธพ่ี

กบั พระพายพุ ลนั สม ชอื่ แท้
เทยี มใจเลิศแลชม ฝี ยา่ ง มนั นา

เร็วเร่งเร็วนกั แล้ เลศิ ดว้ ยเดริ พลนั ฯ

โคลง ๒

๖๓ ไกข่ นั เขยี วผูกชา้ ง มาเทียบท้งั สองขา้ ง
แนบขา้ งเกยนาง ฯ

๖๔ ไป่ ทนั สางส่งั ไท้ พระแต่งจงสรรพไว้
เยยี วป่ เู จา้ เรามา ฯ

๖๕ เผือจกั ลาแม่ณเกลา้ จกั อยเู่ ยยี วเจียนรุ่งเชา้
จกั ชา้ ทางไกล ฯ

ร่ำย

๖๖ ข้ึนชา้ งไปผผา้ ย มาคคลา้ ยโดยทาง ถบั ถึงกลางจรอกป่ ู หมอเถา้ อยแู่ ลเหน็ แสร้งแปรเปนโฉมมลาก เปนบา่ วภาคบา่ วงาม สอง
ถึงถามหาป่ ู ป่ หู วั อยยู่ แยม้ ขอ้ ยว่าสองแสลม้ มาแตด่ า้ วแดนใด ฯ

โคลง ๒

๖๗ สองคนึงนยั ใคร่รู้ ลกู หลานป่ ฤู ๅผู้
อื่นโอไ้ ป่ งาม บารนี ฯ

๖๘ กามกรรหายยว่ั ขา้ ง คิดแต่จกั ชา้ ชา้ ง
ท่านไส้จกั เปน ป่ วยนา ฯ

ห น ้ า | 19

ร่ำย

๖๙ บนานเห็นเปนป่ ู รูปเถา้ อยดู่ ูหลาก สองประจากษตกใจ ใครจกั ปูนป่ ไู ด้ ป่ ูชว่ ยสองลูกไท้ แตน่ ้ีฤๅไปอน่ื เลย ฯ

โคลง ๓

๗๐ เสียไฟเป่ าหิ่งหอ้ ย แรงป่ นู ้ีรู้นอ้ ย
เผอื ไป่ รู้เลยนอ ฯ

ร่ำย

๗๒ เชญิ ป่ หู มอข้นึ ขี่ ขบั ชา้ งปรี่ปรึงตาม ท้งั สามไปรร่าย บา่ ยหนา้ สู่เขาเขียว เหลยี วแลทางจรลวิ่ เหลยี วแลทวิ เทินป่ า ฝ่าแฝกแขม
แกมเลา ดงประเดาประดู่ หมู่ไมย้ างไมย้ งู ตเคยี นสูงสุดหมอก พยอมดอกมุ่งเมฆ อเนกไมห้ ลายพรรณ มีวลั ยเ์ วียนเก้ียวก่งิ ไมแ้ มก
มงิ่ ใบรบดั ลมพานพดั รลอก ดอกดวงพวงเผลด็ ชอ่ กระพุ่มห่อเกสร สลอนบุษบาบาน ตระการกลน่ิ หอมหื่น ชนื่ ซรุกลกู เหลอื ง
ล่อน ใบอ่อนตน้ ลาออ้ น ก่ิงกา้ นแกมงาม ฯ

ร่ำย

๗๒ ตามกนั ไปบหึง ถึงตีนเขาแตล่ า่ ง แลลิงค่างบ่างชนี ผีผว่ิ ร้องน่ากลวั หวั หูพองอยคู่ คร้าม เสือสางดา้ มดอ้ มทาง แรดควายขวาง
ขวดั อยู่ หมู่กระทงิ เท่ยี วป่ า ววั ลานลา่ เลมไพร หมู่หมีไปคคลา้ ย นางชา้ งผา้ ยคคล่า บรู้กี่ส่าตามสาร งพู พานพษิ กลา้ งูเหลอื มควา้
รัดควาย เยยี งผาผายปี นป่ าย ฝ่ายชา้ งพงั เซราซรึก สัตวพ์ นั ฦกพนั ลาย หมอมกิ ลวั กลายจรคล่าย เขา้ ป่ าไปคลายคลา้ ย ดว่ นด้นั โดย
ทาง ฯ

ร่ำย

๗๓ เอนดสู องนางตกใจกลวั รรวั หวั อกสัน่ ลนั่ ททึกททาว สราวตามหมอผะผ้า เห็นแนวน้าบางบงึ ชรทึงธารหว้ ยหนอง จรเข้
มองแฝงฝ่ัง สรพร่ังหวั ข้ึนขวกั ไขว่ ชา้ งน้าไลแ่ ทงเงา เงือกเอาคนใตน้ ้า กล่าตากระเหลือก กระเกลอื กกลอกตากลม ผมกระหวดั จา

ห น ้ า | 20

ตาย ฝ่ ายหนปลายไมแ้ มก ฟังเสียงแสรกเงา้ งดู ทิง้ ทูดบน่ พพึมเสียง เคา้ กูเ่ คยี งคู่ร้อง กอ้ งดงดจุ ตระหวาด ผาดฟังตกใจกลวั หมอ
เถา้ หวั ไปพลาง โลมสองนางอยา่ ตกใจ บเปนใดดอกนะแม่ กระแหน่น้ีนะเจา้ พระป่ เู ราหากทาเอง หมอมิกลวั เกรงสกั สิ่ง ขบั ชา้ ง
ว่ิงข้นึ เขา เคร่ากนั ไปบหึง ถบั ถงึ แต่ตนี เขา หมอเถา้ ลงจากชา้ ง ไวส้ องนางอยแู่ ต่ไกล หมอจ่ึงเขา้ ไปสู่ ป่ เู จา้ ป่ สู มิงพราย ถงถวายกร
กราบไหว้ บอกวา่ พระหลานไท้ เพือ่ นทา้ วแพงทอง ฯ

โคลง ๒

๗๔ ทางนสองเทา่ ฟ้า มาบาบวงใหข้ า้

นาพเ่ี ล้ียงสองมา ฯ

๗๕ ป่ เู จา้ วา่ หมอไส้ ไปเรียกมาใหใ้ กล้

แทบน้ีอยา่ ขาม ฯ

๗๖ หมอบอกความสองเจา้ พระป่ ใู หส้ องเขา้

ไปสู่แลว้ เชญิ เขอื ฯ

๗๗ สองเหน็ เสือกราบเฝ้า คร้ามกลวั กม้ กรานเขา้

ไปกราบไหวท้ ้งั สอง ฯ

ร่ำย

๗๘ ตามองเสือบพรับ เห็นเสือกลบั เปนแมว แถวจราศศุภลกั ษณ์ มลกั เห็นโฉมป่ เู จา้ แปรรูปเถา้ หงอกสกาว คว้ิ ขาวขนตาเผอื ก
กลบั ตระเลือกเปนบา่ ว พึงมลา่ วโฉมกลอ้ งแกลง้ งามอรรแถง้ โถงเถง ทรงลกั เลงเสสรวล สคราญครวญงามถนดั รบดั เปนกลาง
แก่ ตระแหน่รูปลกั ษณดี มีมารยาทเส่ียมสาร สองถวายสการบูชา อนั แตง่ มาทุกส่ึง จ่ึงทูลสารสองไท้ สองราชกม้ กราบไหว้ พระ
บาทเจา้ กูมา ฯ

ห น ้ า | 21

โคลง ๒ ๗๙ ทกุ ขธิดาเทา่ ฟ้าเห็นแตพ่ ระเจา้ ขา้
ร่ำย พระป่ เู จา้ องคเ์ ดียว ฯ

๘๐ ขบั เขียวมาแต่เชา้ สองใหเ้ ชญิ พระเจา้
โปรดเปล้อื งทกุ ข์หลาน ท่านเทอญ ฯ

๘๑ เชญิ ชว่ ยภารลแุ ลว้ เงินแลทองกองแกว้
อเนกขา้ ขอถวาย ฯ

๘๒ กามกรรหายเหิ่มไหม้ พระชว่ ยพระชกั ให้
ลอราชพน้ ความตาย ฯ

๘๓ ป่ ไู ป่ ผายตอบถอ้ ย อยนู่ ่อยหน่ึงบมนิ าน ป่ ูกธ็ ิญาณเลง็ ดู กจู ะช่วยควรฤๅมคิ วร รู้ท้งั มวลทุกอนั ดว้ ยผลกรรมเ์ ขาแต่กอ่ น ทา
หยอ่ นหยอ่ นตงึ ตึง ส่วนจะถึงบมหิ ยดุ เท่าวา่ จะพลนั สุดพลนั มว้ ย ดว้ ยผลกรรมเขาเอง แต่เพรงเขาท้งั สอง ทาบญุ ปองจะไจ้ ขอได้
พ่ึงบญุ ตู ป่ ดู เู สร็จจ่ึงว่า สองนางอยา่ กลา่ วอา้ ง ถึงสินจา้ งสินบล ตนกจู กั ไปสู่ ถงึ ท่ีอยสู่ องเจา้ เขอื เขา้ ไปก่อนกลา่ ว ขา่ วดงั น้ีใหฟ้ ัง
กจู ะไปภายหลงั บชา้ ผมิ ิวนั น้ีอา้ พรุ่งน้ีกูถงึ ฯ

ร่ำย

๘๔ สองพึงใจคาป่ ู ไหวร้ ับอยบู่ มิวาง สองนางสนองคาตอบ ขอบคาพระป่ เู จา้ เสมออามฤตร้อยเตา้ มาโสรจใหส้ ร่างเสบย ฯ

๘๕ พระเอยเขอื ขา้ มา จกั ตายชา้ ตายมอด เน้ือนกหลอดหนทาง สางแสกทูดคูดเคา้ ขอพ่ึงบุญพระเจา้ จงพน้ ความกลวั ฯ

ห น ้ า | 22

โคลง ๒

๘๖ ป่ หู วั อยยู่ ะแยม้ ขอ้ ยวา่ สองแสลม้
อยา่ ร้อนใจเขือ ฯ

โคลง ๓
๘๗ สองนางเมือเหน็ วนั จงทนั ออกปากป่ า
ไปว่าหลานแกว้ ถา้ ถา้ ทา่ นทลู สาร ฯ
ร่าย

๘๘ มินานนางโรยนางร่ืน ไหวป้ ่ ชู น่ื ชมลา กบั หมอมาข้นึ ชา้ ง เลียบเดริ ขา้ งตนี เขา คนื ไตเ่ ตา้ ตามทาง เหลียวหลงั พลางจะไจ้ ชมไม้
ไหลส้ อาด เหมือนปราสาทพิศาล คือพมิ านมนเทียร อาเกียรณแกมดอกแดง แสงดจุ ปัทมราค ภาคใบเขยี วสรด คือมรกตรุ่งเรือง
ดอกเหลืองเพียงทองสุก ขาวดุจมุกดาดาษ โอภาสพรรณพิจิตร พพิ ธิ ภูมลิ าเนา งามเอาใจใชน่ อ้ ย คลอ้ ยลงถึงดนิ ตา่ เลงสบส่า
พฤกษา งามพอตาตาดู เพราะพอหูหูฟัง นกประนงั กนั ร้อง เพราะไพรกอ้ งป่ ากอ้ ง เพรียกพ้ืนพงพี ฯ

ร่ำย

๘๙ เสียงโนรีสารีกา สตั วาฝูงดุเหว่า แขกเตา้ เคลา้ คลง้ิ โคลง นกเอ้ยี งโองคู่เคียง เสียงแซง้ แซวภรู โดก โคกมา้ มา่ ยนางนวล กะสา
สรวลกระสันต์ กางเขนผนั แผแ่ พน แอน่ อกจอกจิบกด ขนุ ยงู ชดขนฟ้อน กระหยอ้ นหางฟฟาย นางยงู รายรอบเฝ้า ทรายทองเคลา้
คเู่ คยี ง ระมงั่ เมยี งม่ายคู่ เกลอื่ นกลน่ อยคู่ คลา่ บรู้กสี่ ่ากี่สาร เหน็ ตระการสรนุก จริวจราวซุกจรจรัล บรู้กี่พรรคป์ ปู ลา นกหกดาดาษ
อยู่ หงส์เหิรสู่สระสรง เป็ดน้าลงลอยลอ่ ง ทุงทองท่องจรจรัล จากพรากพรรคฟ์ ุบฟอง คบั แคครองคูห่ วา้ ย ดอกบวั ผา้ ยจบั บวั ภมร
มวั เมาซราบ อาบลอองเกสร สลอนบษุ บาบาน ตระการดอกบวั แดง แฝงบวั ขาวคล่คี ลอ้ ย สร้อยสตั บรรณบงกช รรวยรสกล่นิ
จงกล นิโลตบลโกมทุ อุบลบษุ บวั เผื่อนฉลบั ป่ ากลวั กลบั กลายสรนุก สาราญสุขเปรมปรีด์ิ ชา้ งเร็วลผี าดผงั ถึงวงั ใกลป้ ราสาท
รับขวญั ราชธิดา ขวญั สองมาสมสู่ อยกู่ บั องคอ์ อ่ นไท้ ไฟแดดอยา่ รู้ไหม้ ไขอ้ ยา่ รู้ถงึ แมเ่ ลยฯ

ห น ้ า | 23

โคลง ๒

๙๐ คานึงใดอยา่ แคลว้ ลลุ าภโดยใจแกว้

อยเู่ คลา้ ฤๅคลา หน่ึงเลย ฯ

ร่ำย

๙๑ ส่วนธิดาท้งั สอง ต้งั เตียงทองรองราชอาสน์ พดิ านดาษดดั บน เทยี บขนนเขนยตระสัก มา่ นปักแพร้วแพรพรรณ สรรพของ
หอมหาได้ สรรพดอกไมห้ าถว้ น ลว้ นแกว้ ตา่ งเขา้ ตอก ชอ่ ดอกไมเ้ งินทอง ของกนิ สรรพอาหาร ตระการแกลม้ เหลา้ เขา้ แตง่ ไวร้ ับ
ป่ เู จา้ วา่ แตง่ ไวร้ ับขวญั ฯ

โคลง ๒

๙๒ ไป่ ทนั ว่าจะแจว้ พระป่ เู จา้ มาแลว้
ก่อนแลถ้ งึ เรือน ฯ

ร่ำย

๙๓ เหน็ หาวเหมอื นจรคลุม้ ชรอมุ้ บนเวหา สองสงกาจะไจ้ สองประนมมอื ไหว้ ร้อยป่ เู จา้ เรามา ฯ

โคลง ๒

๙๔ แลหาสองพี่เล้ยี ง เหน็ แตไ่ กลมาเพ้ยี ง
ดง่ั ไดก้ นิ เมือง ฯ

๙๕ ประนงั เนืองนง่ั เฝ้า ขา้ จ่ึงลงชา้ งเขา้
มากราบไหวส้ องนาง ฯ

๙๖ สองแลพลางสองไหว้ ใดดง่ั น้ีร้อยไท้

ห น ้ า | 24

โคลง ๔ ป่ เู จา้ เราฤๅ ฯ
๙๗ เขาวา่ คอื ท่านแท้ พระป่ เู สดจ็ มาแล้

อยา่ ไดส้ งกา ฯ
๙๘ มาจะอาราธนป่ เู จา้ กรประนมต้งั เกลา้

กราบไหวท้ ้งั หลาย ฯ
๙๙ ปรายเขา้ ตอกดอกไม้ ถวายธูปเทยี นทองไหว้

กราบเกลา้ สดุดี ฯ
๑๐๐ พระมยี ศยิง่ ฟ้าขอพระเอนดขู า้

ท่านใหเ้ ห็นองค์ ท่านนา ฯ

๑๐๑ สองผจงอาราธนไหว้ อารักษ์
ขอทา่ นแสดงสิทธิศกั ด์ิ อยา่ ก้งั
ขอเปนท่พี านกั นิตยแด่ เผือนา
ขอพระป่ เู จา้ ต้งั แตง่ ใหเ้ ปนตวั ฯ
๑๐๒ บดั เดย๋ี วพระป่ ใู ห้ เหน็ องค์ ท่านนา

งามรูปงามโฉมยง อะเค้ือ
บผอมบพที รง บหนุ่ม งามนา
บแก่ผมผิวเน้ือ ปากค้วิ ตาตรู ฯ
๑๐๓ สองเจา้ เห็นป่ เู จา้ สองชม ชนื่ นา

สองกราบกรบงั คม เค่ียมไหว้
สองถวายเคร่ืองอุดม สบส่ิง แลนา

ผจงแตง่ บูชาไท้ ป่ เู จา้ จงเอา ฯ

ห น ้ า | 25

๑๐๔ ป่ เู หน็ สองเจา้ เพง่ ภกั ดี อยนู่ า

ใจป่ ปู องปรานี หนุ่มเหนา้

ป่ เู อากระยาศรี ผจงแต่ง ถวายนา

เห็นป่ รู ับสองเจา้ พี่นอ้ งยนิ ดี ฯ

๑๐๕ แลว้ สองกราบไหวบ้ ่า บวงสรวง ทา่ นนา

ความยากแถลงท้งั ปวง ถีถ่ อ้ ย

ขอพระชว่ ยชูทรวง ทุกขเ์ ทวษ ไส้พ่อ

ลุลาภเขือขา้ คอ้ ย ทา่ ไดโ้ ดยจง ฯ

๑๐๖ จกั ถวายแกว้ เกา้ โกฏิ เงนิ ทอง

แลสิ่งแลเกวียนทอง ลากให้

ววั ควายเผอื กเขาทอง หงส์ห่าน หมนู า

เป็ดไกเ่ หลา้ เขา้ ไหว้ป่ เู จา้ แทนคุณ ฯ

๑๐๗ ป่ ฟู ังป่ วู า่ อา้ อดสู บารนี

สองอยา่ บลบานตู เกลียดจา้ ง

ภกั ดสี ่ิงเดยี วดู ดยี ง่ิ ดีนา

ความโรคเขือจกั ร้าง อยา่ ร้อนใจเขือ ฯ

๑๐๘ ใช่กลผีไส้ขาด ลเมอมา อยากนา

เร่ร่อนขวนขวายหาเตร่ตอ้ ง

ขกุ เทจ็ กลา่ วมารษา จาทา่ น บลนา

ทาบาปมาเล้ียงทอ้ ง ร่างร้ายฤๅอาย ฯ

๑๐๙ เราน้ีเราเทพเจา้ จอมผา ไสน้ า

เขาใส่สมญาเรา ป่ เู จา้

แรงบุญส่งสนองมาพูลเพมิ่ แลแม่

ห น ้ า | 26

เสวยพิภพลา้ นเขา้ ชว่ั ฟ้าลม่ กลั ป์ ฯ

๑๑๐ สิทธิฤทธิเรืองเดชดว้ ย ผลบุญ ส่งนา

สร้างกศุ ลเปนทุน บร่ ้อน

สมบตั ิดงั่ มกี ลุ ไหลหลงั่ มานา

สรรพพิภพชา้ ชอ้ น เลิศลว้ นสมบูรณ์ ฯ

๑๑๑ ป่ เู หน็ สองเจา้ ป่ ู ปรานี นกั นา

จกั ช่วยสองกษตั รีย์ อยา่ ร้อน

จกั เชญิ พระลอลี ลาสู่ สองนา

สองแม่อยา่ ไขข้ อ้ น อยถู่ า้ ฟังสาร ฯ

๑๑๒ สองไหวส้ องกราบเกลา้ สองถาม

ยงั เท่าใดขนุ งาม จกั เตา้

ป่ เู ฉลยใชค่ นทราม คนชวั่ ณแม่

ขนุ ขี่เกลา้ หน่อเจา้ แผ่นผมู้ บี ญุ ฯ

๑๑๓ หมอเถา้ หมอแกแ่ ก้ คุณความ มากนา

จกั กาหนดโดยถาม ไป่ ได้

หลานเอยคอ่ ยพยายาม ฤๅรอด เราเลย

บร่างนานนกั ไท้ ธิราชผา้ ยถงึ เรา ฯ

โคลง ๒

๑๑๔ สองนงเยาวเ์ คร่าถา้ แมว้ า่ เหน็ พระชา้
จ่ึงใหไ้ ปเตือน ป่ เู ทอญ ฯ

ห น ้ า | 27

๑๑๕ เตือนสองสระเกศแกว้ พระประสิทธ์ิใหแ้ ลว้
ป่ เู จา้ ลาสอง ฯ

๑๑๖ มองตาเมิลป่ ผู า้ ย หายบดั เด๋ียวเหน็ คลา้ ย
คลาศเพ้ียงลมลิว ฯ

ร่ำย

๑๑๗ เฉียวฉิวถึงทีอ่ ยู่ ป่ ูเอาไมเ้ ล้ยี งไมไ้ ล่ ไมไ้ ผ่ไขวล่ ูกลม เขียนพระตนกลมอยกู่ ลาง เขียนสองนางขา้ งแลองค์ สองอนงคก์ อดรูป
ทา้ ว โนมนา้ วชกั ชวนมา ยนั ตม์ ายารายรอบ รายขอบท้งั สี่คู่ ป่ ูชบุ ณมนตเ์ มลิ ไม้ ยางใหญไ่ ดเ้ จ็ดออ้ ม ป่ ูปั่นมอื ตีคอ้ ม ยอดต้งั ติดดนิ
ฯ

ร่ำย

๑๑๘ คร้ันยางยนิ คาป่ ู ใจพระลออยบู่ มกิ ลม ป่ ูเอาลกู ลมปักปลายยาง วางมือบดั เด๋ียวดาย ปลายไมผ้ ายยยนั ใบไมผ้ นั ยยา้ ย คลา้ ยลุก
ตรงตระบดั ลมพดั ลกู ลมผนั กลกงั หนั คควา้ ง ลอบพิตรเจา้ ชา้ ง ปั่นเพ้ยี งลมผนั ฯ

โคลง ๔ ๑๑๙ ฝันเห็นพระเพ่ือนไท้ แพงทอง
โคลง ๒ สองแนบนอนแนมสอง ตราบไท้
สองศรีสอดกรตระกอง กอดราช แลนา
ชวนชกั ไปไลไ้ ล้ สู่บา้ นเมอื งสอง ฯ

๑๒๐ พระทองผทมต่ืนข้ึน สท่ึนเท้ยี รสอ้นื
ประหวา่ โอโ้ หยหา ฯ

ห น ้ า | 28

ร่ำย

๑๒๑ บ่คลาสมปฤดีบพิตร พระสนมสกดิ กนั ดู เห็นพระภธู รพกิ าร จ่ึงเอาสารพิกล ดลแด่ภควดี ชนนีนาถรู้ขา่ ว ร้อนผผา่ วหฤไทย
ธไปยงั ลกู บพิตร ทา้ วธเห็นผิดแกต่ า ธกว็ ่าบาบงกชจอมใจ พ่อเปนใดแกอ่ กแม่ ทา้ วกท็ ูลแดแ่ มณ่ หวั วนั น้ีตวั ขา้ สน่ั ใจขา้ ปั่นผดั ผนั
คืนน้ีฝันเหน็ ถนดั วา่ สองกษตั ริยเ์ พ่ือนแพงทอง นอนแนบสองขา้ งขา้ หนา้ แนบหนา้ อิงอร สองสอดกรกอดเก้ือ โลมลบู เช้ือเชิญ
ไป ใจขา้ ไหวดงั จะผก อกขา้ ป่ันดงั จะคว่า ทกุ ขบ์ รู้ก้ีส่าแสนเศร้า จกั ใคร่เตา้ ไปหา เยยี วลูกลาแม่ณเกลา้ ขอบพิตรพระเจา้ ท่านทา้ ว
เอนดู ลูกรา ฯ

โคลง ๔

๑๒๒ ออกทา้ วฟังลูกไท้ ทูลสาร

ถนดั ดงั ใจจกั ลาญ สวาทไหม้

น้าตาทา่ นคอื ธาร แถวถง่ั ลงนา

ไหบ้ รู้ก้ีไห้ สรอ้นื อาดรู ฯ

๑๒๓ ตอี กโอล้ กู แกว้ กลอยใจ แมเ่ อย ฯ

เจา้ แม่มาเปนใด ดงั่ น้ี

สมบตั แิ ต่มีใน ภพแผน่ เรานา

อเนกบรู้ก้ี โกฏิไวจ้ กั ยา พ่อนา ฯ

๑๒๔ นายแกว้ จกั อยเู่ ร้ง ไปหา

เร็วเร่งพระโหรมา อยา่ ชา้

หาหมู่หมื่นแพทยา หมอภูต มานา

หาแม่มดถว้ นหนา้ หมแู่ กก้ ฤติยา ฯ

ห น ้ า | 29

๑๒๕ นายขวญั หาจุ่งถว้ น ท้งั หลาย
ทุกหมนื่ ขนุ มุลนาย ชว่ ยไส้

เถมลิ ไพรเร่งขวนขวาย ยาป่ า มานา
ยาเทศท้งั ปวงไว้ ฝ่ ายขา้ งชาวคลงั ฯ
๑๒๖ คลงั กูคลงั ลูกแกว้ กนู า

จกั จ่อมจ่ายเยยี วยา หน่อเหนา้
สิ้นท้งั แผ่นดนิ รา แมล่ ูก กด็ ี
ส้ินแตส่ ินจงเจา้ แมไ่ ดแ้ รงคืน ฯ
๑๒๗ ขวนขวายถึงขนาดพร้อม เพรียงกนั
หมอวา่ ใดทาสรรพ์ ส่ิงน้นั
บนานพระลอพลนั สรวา่ ง เสบยนา
ถว้ นหมหู่ มอมาห้นั ทา่ นใหเ้ หลือเฟื อ ฯ
๑๒๘ ออกทา้ วธิราชได้ แรงรมย์
นางพระยาพระสนม ชน่ื หนา้
มนตรีไพร่เมืองชม สดช่นื เสบยนา
ลอบพิตรเจา้ หลา้ สวา่ งคลุม้ หายมวั ฯ

โคลง ๒

๑๒๙ สองบวั บุษปอยถู่ า้ ฟังขา่ วพระลอชา้

ห น ้ า | 30

อกร้อนคือไฟ ฯ
๑๓๐ ใหไ้ ปเตือนป่ เู จา้ ป่ วู า่ มหี มอเถา้

แก่แกค้ ุณเรา มากนา ฯ

ร่ำย

๑๓๑ ป่ กู เ็ อาธงสามชาย รายยนั ตม์ ากกว่าเก่า เขียนพระลอเจา้ อยกู่ ลาง เขียนสองนางแนบสองขา้ ง กอดเจา้ ชา้ งรัดรึง ชกั ทึงทา้ ว
ชวนเตา้ แลว้ ป่ ูเป่ าตะเคียนใหญ่ เกา้ ออ้ มใชส่ ามาญ ปลายไมก้ รานกม้ ลง ป่ ูเอาธงปักผลกั ข้ึน ตน้ ไมฟ้ ้ื นฟฟ่ัน ใบไมส้ ่นั ฟฟัด ลดั ลุก
ข้นึ ยนื ตรง ลมลวิ่ ธงททดั พดั ถูกธงททาว ลมสร้าวเสียวเฉียวฉิว ปลวิ กระพือยาหยกู ถูกพระองคท์ ่านไท้ ถนดั ดงั สองนางไล้ ลบู
ใหแ้ ลเห็น องคน์ า ฯ

ร่ำย

๑๓๒ ทา้ วธเปนหนกั เลา่ กวา่ ก่อน ดงั เห็นสองออ่ นแกต่ า มาชกั ไทธ้ สู่หยา้ ว มาเชญิ ทา้ วธสู่เรือน ใจทา้ วธเฟื อนฟฟ่ัน สนั่ พระองคท์
ทา้ ว นา้ วพระองคย์ ยนั ผนั พระพกั ตรบพิตร ไปยงั ทศิ ตวนั ออก เขาจงึ บอกนาฎบญุ เหลอื ธรีบเมือยงั ลกู ไท้ ไห้มาพลางรันทด
สลดฤไทยพระองค์ ทรุดนง่ั ลงแลพระพกั ตร พระลอลกั ษณดิลก ทาบตีอกร้องไห้ มือทุ่มทรวงไลไ้ ล้ ลกู แกว้ กบั ตนแม่เอย ฯ

โคลง ๔

๑๓๓ เจา้ ไขท้ ุกขแ์ มเ่ พ้ยี ง ภเู ขา ลูกเฮย

เจา้ เคลอ่ื นทุกขบ์ างเบา สว่างร้อน

มาเห็นพอ่ เงยี บเหงา หนกั กวา่ ก่อนนา

ทกุ ขเ์ ร่งซอ้ นเหลอื ซอ้ น ยงิ่ ฟ้าทบั แด ฯ

๑๓๔ หญงิ ชายเหลอื แหล่งหลา้ ฤๅยล ยากนา

เห็นแตเ่ ราสองคน คู่มว้ ย

ฉันใดพอ่ กบั ตน เปนดงั่ น้ีนา

ห น ้ า | 31

แมพ้ ่อตายตายดว้ ย พอ่ แลจ้ อมใจ แม่เอย ฯ

๑๓๕ นายขวญั นายแกว้ เร่ง ขวนขวาย หน่ึงรา

หาหมู่หมอท้งั หลาย ทว่ั หนา้

มาเร็วเร่งยาสาย สมรแม่ เร็วรา

เดิรด่วนอยา่ ไดช้ า้ ชว่ ยดว้ ยหวั ใจ ฯ

๑๓๖ หาส้ินสบส่าถว้ น มดหมอ

ท้งั แผน่ ดินฤๅหลอ อยไู่ ด้

มาแกพ้ ระเลืองลอ ฤๅเคลื่อน คลายเลย

พระแม่ไทเ้ หน็ ไท้ ลกู ทา้ วพิศวง ฯ

๑๓๗ ท่านไทช้ ุมถว้ นม่ิง มนตรี ท่านนา

เผยมา่ นผายเสาวนี ท่านพร้อง

สมเดจ็ ป่ิ นภมู ี ศวรราช เรานา

ยาบหายไขข้ อ้ ง สวาทแคน้ คาใจ ฯ

๑๓๘ ตรวจไตรหาหนา้ หมู่ มดหมอ

ดจี ะยงั เหลือหลอ อยบู่ า้ ง

ส่ิงใดจะพึงพอ คิดเร่ง คดิ นา

ใดชอบทาอยา่ ร้าง เร่งเทญ้ิ เร็วทา ฯ

ร่ำย

๑๓๙ มนตรีจาพระกฤษฎีกา ตรวจหาหมอทกุ ผู้ จ่ึงรู้วา่ หมอสิทธิไชย น้นั ออกไปอยปู่ ่ า รู้มลกั กวา่ ท้งั หลาย คณุ พนั ลายพนั ลึก ตรึก
ไตรศาสตราคม บนั สมสิทธิสามรรถ ชางดั โดยคุณโดยฤทธ์ิ ธประกาสิตเสร็จสรรพ เขาเร่งรับป่ เู ขา้ มา ป่ ูต้งั ลากณู ฑพ์ ิธี พลีเทพผูม้ ี
ฤทธ์ิ ศกั ด์สิ ิทธิมนตราคม บนั สมทาโดยศาสตร์ ใหพ้ ระลอราชหายหลง ใหท้ า้ วธสรงอทุ กมนต์ เจา้ สากลสว่างเสบย เสวยโอสถ
ประสิทธ์ิ อนั มฤี ทธ์ิพเิ ศษ สระพระเกศพระสกนธ์ ต้งั มณฑลสามช้นั บ้นั ในไวอ้ ารักษ์ กลางไวย้ กั ษบ์ ริบาล ทวารนอกไวป้ ิ ศาจ

ห น ้ า | 32

อากาศไวภ้ ตู คณา อยรู่ ักษาทุกแห่ง แลว้ แตง่ การเอิกเกริก เบิกสมโภชพธิ ี เบกิ บายศรีทาขวญั ราช พระบาทใหร้ างวลั สรรพอปุ โภค
พิพธิ แกห่ มอสิทธิไชย หมอถดั ไปโดยลาดบั ใหส้ ารับเส้ือผา้ ใหแ้ กห่ มอถว้ นหนา้ ผอู้ ยเู่ ฝ้ารักษา ทา่ นนา ฯ

โคลง ๔
๑๔๐ เอนดูสองราชไท้ ธิดา ท่านนา
ท่านบเหน็ โหยหา อกไหม้
พระลอราชจกั มา ฤๅไป่ มาเลย
สองราชละหอ้ ยไห้ แตถ่ า้ ภูบาล ฯ
๑๔๑ จ่ึงใชส้ องพี่เล้ยี ง ไปพลนั
ถามป่ เู ปนฉันใด ดงั่ น้ี
ขา้ ไปบงั คมคลั พระป่ ู แลนา
พระป่ ูเฮยยงั ก้ี เมอ่ื ทา้ วจกั มา ฯ
๑๔๒ ป่ ูเลงเหน็ ทว่ั แลว้ ทุกอนั นาแม่
บอกข่าวเขาแกก้ นั แตง่ เฝ้า
มดหมอจกั เทียมทนั เขายาก นกั นา
ไวป้ ่ จู กั กลอยเถา้ ต่อดว้ ยเขาเอง ฯ

โคลง ๒
๑๔๓ เขืออยา่ เกรงเกลอื กชา้ สองจกั พลนั เห็นหนา้
พระบาททา้ วจกั ถึง แมแ่ ล ฯ
ร่ำย

ห น ้ า | 33

๑๔๔ ป่ รู าพงึ ถึงเทพดา หากนั มาแตป่ ่ า มาแตท่ ่าแต่น้า มาแต่ถ้าคหู า ทุกทศิ มานง่ั เฝ้า พระป่ เู จา้ ทกุ ตาบล ตนบริพารทุกหมู่ ตรวจ
ตราอยทู่ ุกแห่ง ป่ แู ต่งพระพนสั บดี ศรีพรหมรักษย์ กั ษก์ ุมาร บริพารภตู ปิ ศาจ ดาเดียรดาษมหิมา นายกคนแลคน ตนเทพยผหู้ า้ ว
ทา้ วผหู้ าญ เรืองฤทธ์ิชาญเหลือหลาย ต้งั เปนนายเปนมุล ตวั ขนุ ใหข้ ี่ชา้ ง บา้ งข่เี สือขี่สีห์ บา้ งขหี่ มขี ีห่ มู บา้ งข่ีงูขเี่ งือก ข่ีมา้ เผอื กผนั
ผาย บา้ งข่ีควายขี่แรด แผดร้องกอ้ งน่ากลวั ภตู แปรตวั หลายหลาก แปรเปนกากภาษา เปนหวั กาหวั แร้ง แสร้งเปนหวั เสือหวั ชา้ ง
เปนหวั กวางหวั ฉมนั ตวั ตา่ งกนั พนั ลกึ ลคึกกมุ อาวุธ เครื่องจะยทุ ธยงยง่ิ เตน้ โลดว่งิ ระเบง คุกเครงเสียงคะคร้ืน ฟ้ื นไมไ้ ล่หินผา
ดาษดากนั ผาดเผง้ รเร้งร้องกอ้ งก่เู กรียง เสียงสเทือนธรณี เทียบพลผเี สร็จสรรพ ป่ ูกบ็ งั คบั ทุกประการ จ่ึงบอกสารอนั จะใช้ ใหท้ ้งั
ยามนตด์ ล บอกท้งั กลอนั จะทา ใหย้ ายาเขาเผือด มนตราเหือดหายศกั ด์ิ ใหอ้ ารักษเ์ ขาหนี ผเี ขาแพแ้ ลว้ ไส้ กูจึงจะใชส้ ลาเหิร เดริ
เวหาไปสู่ เชญิ พระภูธรทา้ ว ชกั มาสู่สองหยา้ ว อยา่ คลา้ คากู สงั่ น้ี ฯ

โคลง ๔

๑๔๕ น่าดูพลป่ เู จา้ จอมผา
อึงอดั อมั พรคลา คลาศเตา้
ผีผาภูตคณา นบั โกฏิ เกรียงแฮ
ไคลคลพี่ ลคลาเตา้ ด่วนไดโ้ ดยโพยม ฯ
๑๔๖ พศิ เพ้ยี นผพี วกพอ้ ง เพยี งพล มารแฮ
เตม็ ป่ าพฤกษไ์ พรสณฑ์ แหลกหลู้
บนานกม็ าดล แดนราช
ผีฝ่ ายแดนขกุ รู้ เร่งเร้งเรียกกนั ฯ
ร่ำย

๑๔๗ มากลากลาศกนั แดน ผีแขกแคน้ เข่นขกุ ผแี ดนรุกรบพ่งุ แล่นไลย่ งุ่ โลดเตน้ บา้ งหลบบา้ งหลกี เร้น บไดต้ อบตี ฯ

โคลง ๔

ห น ้ า | 34

๑๔๘ ผยี ยงุ่ รบกบั ดว้ ย ผีแขวง แดนนา
ผที ุม่ ผไี ลแ่ ทง ผาดผา้ ย

ผนั แผงแผดรบแรง ร้องเร่ง พลนา
ผีแขกรุกราญร้าย รบเร้ารอนผลาญ ฯ
ร่ำย

๑๔๙ ผียยงุ่ รบกนั ครรชติ ฤทธิราวี ผีทมุ่ ผไี ล่แทง รบแรงผนั เผง็ แผด ผีเจา้ แจดจา้ ยจา้ ย ร้องเร่งพลคล่าคลาย ผาดผา้ ยรุกราญ ฯ

๑๕๐ ผบี นั ดาลไฟคคลมุ้ ใหค้ วนั กลุม้ เวหา ดว้ ยแรงยาแรงมนต์ ผีแดนทนทานยาก จ่ึงฝากข่าวแกล่ ม กึกกอ้ งอมพรม่ี ลดั พลดั ปร่ี
ปรึงมา บอกแก่เทพดาเส้ือเมอื ง ฟ้าหลา้ เหลืองอุบาทว์ อากาศคลมุ้ เปนควนั ฟ้าเครงครรชติ ผ่า ใจเมอื งบา้ ดงั จะผก หวั อกเมืองดงั
จะพงั เทพดาฟังฟฟ่ัน ตกใจสั่นระรัว กลวั ฤทธ์ิพระป่ ู ผูม้ เี ดชเกรียงไกร หมอสิทธิไชยเลง็ เห็น ทีน้ีเขญ็ เกิดใหญ่ ป่ หู มอใคร่ใจดู ครู
กชู ้ใี หเ้ ห็น อนั เปนน้นั ปรตยกั ษ์ ดว้ ยสิทธิศกั ด์ผิ ีสาง จ่ึงทูลแดอ่ อกนางชนนี ฟังคดีอศั จรรย์ ว่าจะกนั กนั บได้ ใหม้ าเหน็ เขญ็ ปลาด
ทกุ ประการนาฎพิลาป สองมอื ทาบตีอกไห้ ใครจกั ชว่ ยเจา้ ได้ ลูกแกว้ กบั ตน แมเ่ ฮย จอมใจแม่ฮา ฯ

โคลง ๔

๑๕๑ ป่ หู มอใดดงั่ น้ีอกกู
เชิญป่ เู ลง็ แลดู กอ่ นไส้
ป่ เู อยเอนดตู ู เชิญช่วย ตูรา
ป่ ชู ว่ ยลุจกั ให้ ก่งึ แลเ้ มืองหลวง ฯ
๑๕๒ ป่ ดู ปู ่ วู า่ พน้ แรงนกั แม่ฮา
เทพดาสิทธิศกั ด์ิ ทา่ นใช้
ผสี างสุรารักษ์ เราพา่ ย หนีนา
ยาทา่ นเตมิ มาให้ เสื่อมขา้ งยาเรา ฯ

ห น ้ า | 35

๑๕๓ ทีส่ ู้ดทู ีส่ ้ิน จกั กนั แลนา
ทกุ เทพผสี างสรรพ์ พา่ ยแพ้

ยงั ยาหยกู ทกุ อนั เราเสื่อม ไปนา
มนตแ์ ลยาจกั แก้ ทา่ นไดฉ้ นั ใด ฯ
๑๕๔ ปรานีออกทา้ วราช มารดา ทา่ นนา

ฟังเร่งแสนโศกา หมนื่ ไหม้
น้าตาบเ่ สบยตา แถวถงั่ ลงนา
ไหบ้ ่รู้ก้ีไห้ แหบแหง้ หวั ใจ ฯ
ร่ำย

๑๕๕ ผภี ายในแล่นออก แลนา ผภี ายนอกแลน่ เขา้ แลนา เทพดาป่ เู จา้ สัง่ แลนา มาทาดง่ั ป่ สู อน แลนา ใหย้ อ่ หยอ่ นทุกส่ิง แลนา จ่ึง
ใหส้ ารไปกล่าว แลนา จ่ึงใหข้ า่ วไปถึง แลนา สมงึ พรายผเู้ ถา้ แลนา ป่ เู จา้ ฟังแลว้ ไส้ แลนา ป่ จู ่ึงใชส้ ลาเหิร แลนา เดิรเวหาไปสู่ แล
นา ตกลงอยรู่ คน แลนา ปนหมากเสวยทา้ นไท้ แลนา คร้ันทา่ นไดห้ ยบิ เสวย แลนา บนานเลยลอราช แลนา ใจจะขาดรอนรอน แล
นา ถึงสายสมรพีน่ อ้ ง คิดบลเุ ลยขอ้ ง ขนุ่ แคน้ อาดรู ฯ

โคลง ๔

๑๕๖ ทา้ วทลู ธิราชไท้ ชนนี
ไหวบ้ าทบงกชศรี ใส่เกลา้

ขา้ พระอยมู่ ามี ใจเหน่ือย พระเอย
จกั ใคร่ลาพระเจา้ เที่ยวเหลน้ พนาสณฑ์ ฯ
๑๕๗ ออกทา้ วฟังลกู ไท้ ทูลลา ท่านนา

เจา้ แม่เปนใดนา ดง่ั น้ี
มดหมออยรู่ ักษา สงวนราช นะพ่อ

ห น ้ า | 36

สุดกาลงั เขาช้ี ยากแทท้ ุกอนั ฯ
๑๕๘ ผสี างเขาส่งซ้า เตมิ มา มากนา

มนตรมายายา หยกู ซ้า
วนั ใดราชลีลา ยกยา่ ง ไปนา
อกแมผ่ อมไขข้ ว้า หล่มหลม้ พระองค์ ฯ
๑๕๙ พระลอลาบ่ได้ ทนทุกข์ อยนู่ า

บดั นงั่ บดั นอนลุก ละหอ้ ย
ไอศวรรยบ์ เ่ ปนสุข เสวยโศก ไส้นา
โหยคนึงเสน่หส์ ร้อย บไ่ ดส้ ร่างเสบย ฯ
๑๖๐ นางเมอื งนงั่ แนบเฝ้า จอมกษตั ริย์
ถนอมบาทบงกชรัตน์ ใส่เกลา้
พระสนมราเพยพดั ไกวแกวง่ วนี า
พระราชชนนีเลา้ ลบู ไลโ้ ลมขวญั ฯ
๑๖๑ พระลอบสร่างเศร้า ศรีหมอง อยนู่ า

หลบั มเมอหาสอง หนุ่มหนา้
เคลิ้มไคลห้ วาดใจปอง ปองไป่ ลเุ ลย

คดิ คนึงโออ้ า้ ใคร่กล้นั ใจตาย ฯ
๑๖๒ ต่นื ข้ึนวอนว่าขา้ จกั ไป
ประพาสชมไพรพลาง ไล่ชา้ ง
ชมพนมพนาไลย พลางไล่ มฤคนา
ชมป่ าดงพงกวา้ ง เถ่อื นถ้าสระศรี ฯ
๑๖๓ ออกทา้ วฟังลูกไท้ ปรารมภ์ อยนู่ า

ปากว่าจะไปชม ชอ่ ไม้

ห น ้ า | 37

คร้ันไปจะไปสม สองนาฎ แลนา
ใส่เล่ห์วอนไจไ้ จ้ จกั หา้ มฉันใด ฯ
๑๖๔ หาโหรหาถว้ นมงิ่ มนตรี

หาป่ สู ิทธิชยั ลี ลาสเตา้
แถลงคาแกน่ กษตั รีย์ ทกุ สิ่ง แลนา

โหรวา่ จกั หา้ มเจา้ แผน่ หลา้ ฤๅฟัง ฯ
๑๖๕ สิทธิไชยทูลแดเ่ จา้ จอมกษตั ริย์

แมน้ เทพมาทดั ทดั บ่ได้
มนตรีว่าเหน็ ขดั ทุกส่ิง แลนา
จกั ส่งสารถงึ ไท้ สืบสร้องกลความ ฯ

โคลง ๓

๑๖๖ ธขอบคาความมนตรี กลกล่าวดชี อบแท้
แกอ้ ่นื บไดแ้ ก้ ดง่ั น้ีเห็นควร ฯ

โคลง ๒

๑๖๗ จ่ึงเสดจ็ ยวรยาตรเตา้ กลา่ วแกพ่ ระลอเจา้
พ่อเฮย้ ปรานี แมร่ า ฯ

ร่ำย

๑๖๘ แมฟ่ ังคาพ่อวา่ ใคร่เลน่ ป่ าชมเขา แมเ่ ดาใช่คาจริง พอ่ คานึงอืน่ ไส้ พระบอกจงจริงให้ แม่รู้เตม็ ใจ หน่ึงรา ฯ

โคลง ๒

ห น ้ า | 38

๑๖๙ ขา้ ราพงึ อืน่ แท้ จะบอกความจริงแล้

พระหา้ มขดั ใจ ลกู นา ฯ

๑๗๐ ส่ิงใดพอใจแกว้ ยงั ห่อนฤๅใหแ้ คลว้

ขดั ขอ้ งใจขนุ แม่นา ฯ

๑๗๑ เปนตามความชอบแลว้ จกั แตง่ ตามใจแกว้

กา่ พร้าฤๅขนื อืน่ เลย ฯ

๑๗๒ พระเอยหวั ใจขา้ คดิ ใคร่ไปเหน็ หนา้

เพือ่ นไทแ้ พงทอง ฯ

๑๗๓ ความปองลูกบ่ได้ บร้างเหน็ หนา้ ไท้

ธิราชแลน้ ะหวั ลูกเอย ฯ

๑๗๔ ลาบวั บาทเจา้ หลา้ ไปสู่สองแลว้ ขา้

จ่ึงผา้ ยคืนมา ฯ

โคลง ๔

๑๗๕ เจา้ ไปแลว้ เจา้ จกั คนื เมอื ลกู เอย
เน้ือสู่เสือฤๅเสือ จกั ไว้

ฟังคาพ่อคดิ เหลือ เหลอื ที่ คิดนา
คดิ บ่ไดล้ ว้ นได้ แตร่ ้อนฤๅเสบย ฯ
๑๗๖ โดยธคดิ ชอบถอ้ ย คลองความ

จกั แตง่ ไปสู่ถาม พีน่ อ้ ง
จกั รับพงางาม สองสู่ พระนา
ไดง้ ่ายฤๅขดั ขอ้ ง เท่าเสน้ ยองใย ฯ

ห น ้ า | 39

๑๗๗ ดาริหโ์ ดยราชน้ี เยยี วนาน
เยยี วพ่อสองเยาวมาลย์ ห่อนให้
ทางไกลเที่ยวทลู สาร ยลยาก พระเอย
ขา้ พระไปเองได้ ง่ายแทท้ ุกอนั ฯ
๑๗๘ พ่อไปแลว้ นะเจา้ คืนมา รอดฤๅ

บรอดเลยราชา อยา่ ผา้ ย
ยาอกี สิ่งมนตรา คมยง่ิ ยานา
ผีกร็ ้ายคนร้าย รอดไดก้ ลใด ฯ
๑๗๙ เมอื งเราอบุ าทวร์ ้าย แรงนกั ลกู เอย

เขาส่งผีสางศกั ด์ิ ข่มแลว้
ฤๅบาป่ิ นไตรจกั ร จกั รอด ฤๅพอ่
หลม้ แผน่ ดินหลม้ แกว้ แม่หลม้ ไอศวรรย์ ฯ
๑๘๐ รอยทา้ วทูลบาทเบ้ือง บญุ ขจร

พระป่ เู ขาเรารอน ขาดเกลา้
เขาคุมเคยี ดจกั หลอน ทาโทษ แทนนา

ฤๅพอ่ จกั ไปเขา้ สู่เง้อื มมือเขญ็ ฯ
๑๘๑ ถึงกรรมจกั อยไู่ ด้ ฉันใด พระเอย

กรรมบ่มีมใี คร ฆ่าขา้
กุศลส่งสนองไป ถงึ ที่ สุขนา
บาปส่งจาตกชา้ ชว่ ยไดฉ้ นั ใด ฯ
๑๘๒ ผิไปถึงแลว้ และ ถงึ กรรม์ กด็ ี
ตกนรกแสนศลั ย์ หมน่ื ไหม้
เสวยสุขโสดเสวยสวรรค์ เพราะอยู่ กด็ ี

ห น ้ า | 40

บอยเู่ ลยลาไท้ ธิราชแลว้ จกั ไป ฯ
๑๘๓ ทาบตอี กไหพ้ ่าง เมอื มรณ์

คาแมส่ อนสุดสอน บ่ได้
รอยกรรมราชจกั หลอน จกั ล่อ พระฤๅ

รู้เท่ารู้เวน้ ไว้ กลดั กลุม้ มวั มนท์ ฯ
๑๘๔ จาศลี บทอ่ ยถว้ น เจด็ วนั ลูกเอย

คลงั คลี่ทานผลปัน เท่าฟ้า
ขอมลี กู ใจธรรม์ ชายชอบ ใจนา
แม่จ่ึงไดเ้ จา้ หลา้ แม่แลส้ ุดใจ แม่เอย ฯ
๑๘๕ สิบเดอื นอุม้ ทอ้ งพระ ลอลกั ษณ์

สงวนบ่ลมื ตนสัก หน่ึงนอ้ ย
ตราบพระป่ิ นไตรจกั ร เสดจ็ คลอด มานา
ถนอมอาบอมุ้ คอ้ ยคอ้ ย ลูบเล้ียงรักษา ฯ

๑๘๖ แลวนั สามคาบป้อน เปนนิตย์
บมใิ หใ้ ครทาผดิ แผกเจา้

แสนสงวนคู่ชวี ติ ฤๅใคร่ กลายเลย
เทยี รผดงุ คงุ้ เทา้ ตราบรู้เสวยเอง ฯ
๑๘๗ บญั จงกบั เขา้ แต่ง ของเสวย

บมไิ ดเ้ ลนิ เล่อเฉย หน่ึงนอ้ ย
สรรพเครื่องพระลกู เฮย ไตรตรวจ แตง่ นา

บวางใจก่งึ กอ้ ย แก่ผใู้ ดทา ฯ
๑๘๘ แตน่ อ้ ยแม่พร่าเล้ียง รักษา พ่อนา

จนเจริญชนมา ตราบได้

ห น ้ า | 41

สมบตั ิผ่านภูวดา ถวลั ยราช

ฤๅพอ่ จาจากให้ แมน่ ้ีตรอมตาย ฯ

๑๘๙ คงชีพหวงั ไดพ้ ่ึง ภมู ี พ่อแล

มว้ ยชีพหวงั ฝากผี พ่อได้

ดงั ฤๅพอ่ จกั ลี ลาจาก อกนา

ผีแมต่ ายจกั ได้ ฝากใหใ้ ครเผา ฯ

๑๙๐ สุดใจสุดแมห่ า้ ม ภธู ร

สอนบ่ฟังแม่สอน จกั เตา้

หนกั ใจหนกั อาวรณ์ ทกุ ขใ์ หญ่ หลวงนา

แมอ่ ยตู่ ้งั แตเ่ ศร้า โศกร้อนฤๅเสบย ฯ

๑๙๑ ลูกเอยจากแม่โอ้ กรรมใด นาพ่อ

ต้งั แต่คิดเดจ็ ไป สู่สร้อย

แม่เดียวอยอู่ าไลย ทนเทวษ แลนา

มาแม่จะชมนอ้ ย หน่ึงใหค้ ลายใจ ฯ

๑๙๒ ชมปรางชมผากเผา้ ริมไร เกศนา

เชยปากตาตรูไตร เพริศพริ้ง

ชมพกั ตรดงั่ แขไข ขวญั เนตร

บพิตรพ่องามสิงคล้ิง จูบแกม้ เชยกรรณ ฯ

๑๙๓ จูบนาสิกแกว้ แม่ หอมใด ดจุ นา

จูบเคยี งคางคอใจ จกั ขว้า

จูบเน้ือจูบนมใส เสาวภาคย์ พระเอย

จูบไหลห่ ลงั อกซ้า จูบขา้ งเชยแขน ฯ

๑๙๔ จกั เชยพระลกู ถว้ น สรรพางค์

ห น ้ า | 42

พระลูกประนมกรพลาง จ่ึงพร้อง

พระควรจูบแตก่ ลาง กระหม่อม ไส้นา

แกม้ เกศพระเจา้ ตอ้ ง สงั่ ขา้ พระควร ฯ

๑๙๕ ลูกรักแกว้ แมเ่ อย้ ปรานี แม่รา

พระบาทบงกชศรี ใส่เกลา้

ฤๅบาปิ่ นภมู ี ทดั แม่ ใยพ่อ

ขอจูบบวั บาทเจา้ ส่ังเจา้ จอมใจ ฯ

๑๙๖ พระรักพระวา่ ไว้ เหนือหวั

ขา้ บาทบงกชกลวั บาปได้

พระคณุ โปรดเปนตวั สอนสงั่ มานา

ขา้ ไป่ แทนคณุ ไท้ เทา่ เส้นใยยอง ฯ

๑๙๗ รอยกรรมจกั จากเจา้ จอมกษตั ริย์

รอยบาปเพรงจาพลดั ออกทา้ ว

พระคุณไป่ แทนขดั ใจดงั่ น้ีนา

ยาหยกู เขาโนม้ นา้ ว ลูกใหใ้ หลหลง ฯ

ร่ำย

๑๙๙ เม่ือน้นั อนงคเทพี ชนนีนาฎราชรันทด สลดหฤไทยดง่ั จะหวา่ ทา้ วธกว็ ่าเจา้ ลอลกั ษณ์ ลกู รักเจา้ แม่นา รักยงิ่ ตายงิ่ ตวั รักยง่ิ หวั
ยง่ิ ชีพ แตน่ ้ีจอมทวีปแม่จะจาก พรากแมพ่ รากพระบุรี ศรีกษตั ริยม์ ีเจด็ ส่ิง พระมง่ิ แมจ่ งจา ยาคาแม่อยา่ คลา รีตทา้ วพระยาอยา่
คลาด อยา่ ประมาทลมื ตน อยา่ รคนคนเทจ็ ริรอบเสร็จจ่ึงทา คดิ ทกุ คาจ่ึงออกปาก อยา่ ใหย้ ากแกใ่ จไพร่ ไต่ความเมืองจงตรง ดารง
พิภพใหเ้ ยน็ ดบั เขญ็ นอกเขญ็ ใน ส่องใจดทู กุ กรม อยา่ งมชมความเทจ็ ริรอบเสร็จเก้อื ทางธรรม์ ทีจะกนั กนั จงหม้นั ทจี ะค้นั ค้นั
จงเปนกล ส่องตน้ หนคนใช้ เลือกหาใจอนั สัตย์ ดดั มนตรีโดยยกุ ต์ิ ปลกุ ใจคนใหห้ าญ ผลาญเพรียงไพร่เพรียงเมือง อาญาเร่ือง
เร้ือยราษฎร์ กนั นิกรกาจเก้อื ไพรี ดบั กลีอยา่ ใหล้ ุก อยา่ ชงิ สุกก่อนห่าม อยา่ ลา่ มมา้ สองปาก อยา่ ลากพิษตามหลงั อยา่ ใหค้ นชงั ลกั
แชง่ แต่งตนใหค้ นรัก ชกั ชวนคนสู่ฟ้า เบ้อื งหนา้ เทพยอยศ จงปรากฏชอบแลว้ อยา่ ไดแ้ คลว้ ราพงึ คานึงอยา่ รู้มลาย จงอยา่ หายยศ
พอ่ ต่อมว้ ยฟ้าหลา้ สวรรค์ กลั ปประลยั อยา่ รู้ลาญ ภูบาลเจา้ จงจา ตามคาแม่โอวาท พอ่ สุดสวาทแกแ่ มเ่ ฮย จงสวสั ด์แิ ก่เจา้ เทอญ ฯ

โคลง ๔ ห น ้ า | 43
โคลง ๒
๑๙๙ จงเจริญศรีสวสั ดเิ ร้ือง เดชา
ทุกขโ์ ศกโรคไภยา อยา่ พอ้ ง

ศตั รูหมู่พาลา พาลพ่าย ฤทธ์ิพอ่
เสวยสุขอยา่ เคอื งขอ้ ง ข่นุ แคน้ อารมณ์ ฯ

๒๐๐ ขอลสุ มสบสร้อย สองนาง
ขออยา่ ลเุ ล่ห์ทาง เสน่ห์น้นั

ขอคดิ อยา่ ใจจาง คาแม่ สอนนา
ขอพอ่ เร็วคืนก้นั ขอบแควน้ ไกรกรุง ฯ
๒๐๑ ขอฝากฝูงเทพไท้ ภูมินทร์

อากาศพฤกษาสินธุ์ ป่ ากวา้ ง
อศิ วรนรายณ์อนิ ทร์พรหเมศ กด็ ี
ช่วยรักษาเจา้ ชา้ ง อยา่ ใหม้ ีไภย ฯ
๒๐๒ ไดค้ ืนชีพิตเจา้ จอมกษตั ริย์
จกั แต่งธงธวชั ฉัตร เพริศแพร้ว
เทียนทองระยา้ รัตนงามชนื่ ตาแฮ
เป็ดไก่บายศรีแกว้ แต่งแกส้ บสถาน ฯ

๒๐๓ ทา้ วฟังสารท่านไท้ บงั คมกม้ กราบไหว้
รับถอ้ ยคาสอน ฯ

ห น ้ า | 44

๒๐๔ รับพรใส่เศียรไว้ แกเ้ กศเชด็ บาทไท้
ท่านทา้ วชนนี ท่านนา ฯ

๒๐๕ กรชลเี หนือเกลา้ ลาสมเดจ็ ทา้ วเจา้
สู่ทอ้ งโรงธาร ฯ

ร่ำย

๒๐๖ โองการส่งั มนตรี ผภู้ กั ดีตา่ งใจ อยรู่ ะไวต่างองค์ ดารงร้ังรักษา ภาราเราจงบารุง ผดุงราษฎร์อยา่ ใหเ้ คอื ง ศตั รูเมืองเร่งบาบดั
หน่ึงจอมกษตั ริยแ์ ก่นไท้ ถนอมบาทบงกชไว้ เหมือนเมื่อเท้ยี รกยู งั ฯ

ร่ำย

๒๐๘ แลว้ ตรัสสัง่ ขนุ พล พวกพหลเห้ียมหาญ เร่งเตรียมการพยหุ บาตร จตั รุ งคราชเรืองรบ ครบทุกหมทู่ ุกหมวด ตรวจใหส้ รรพ
โดยเขบจ็ จดั ใหเ้ สร็จโดยขบวร กจู กั ยวรยาตรเตา้ ในวนั รุ่งพรุ่งเชา้ แต่งต้งั เตรียมพลนั ฯ

โคลง ๒

๒๐๘ เสร็จผายผนั สู่หอ้ ง เรือนหลวงโลมลานอ้ ง
อยเู่ จา้ จงดี แม่ฮา ฯ

๒๐๙ เรียมจะลีลาสเตา้ อยแู่ ม่อยอู่ ยา่ เศร้า
ไป่ ชา้ คืนสม แมแ่ ล ฯ

๒๑๐ ลกั ษณวดีกรมทรวงสร้อย ทุกขแ์ ทบเลือดตายอ้ ย
เนตรน้านองนูน ฯ

ห น ้ า | 45

๒๑๑ นบนิ้วทูลเจา้ หลา้ พระองคอ์ าจละขา้

บาทไวผ้ เู้ ดยี ว พระเอย ฯ

๒๑๒ ทางไกลเปลย่ี วสตั วร์ ้าย ผีคนองหลอนคลา้ ย

ทาเลห่ ์ใหเ้ ห็นตวั ฯ

๒๑๓ กลวั ศตั รูฝ่ ายหนา้ หลงั พระเสียใจขา้

ดุจดบั แกว้ สองดวง ฯ

๒๑๔ ขอหา้ มหวงเจา้ หลา้ อยปู่ กเกศเกลา้ ขา้

พระบาททา้ วอยา่ ไป ฯ

โคลง ๔

๒๑๕ ส่ิงใดในโลกลว้ น อนิจจงั
คงแตบ่ าปบุญยงั เทย่ี งแท้

คอื เงาตดิ ตวั ตรัง ตรึงแน่น อยนู่ า
ตามแต่บุญบาปแล้ ก่อเก้ือรักษา ฯ
๒๑๖ จากนุชเรียมขนุ่ ไข้ อารมณ์ เรียมนา
จากทีส่ มไปสม เกลอื กแคลว้
ผิจกั อยอู่ กกรม เกรียมสวาท นาแม่
จาพจ่ี าจากแกว้ ไป่ ชา้ คนื สม ฯ
๒๑๗ พระไปแมพ้ ระได้ สมสอง
ไหนจะคนื คงครอง ครอบเกลา้
อยา่ คิดอยา่ จงปอง สองปล่อย มาฤๅ
สองจกั ลองโลมเลา้ อยวู่ า้ วงั ขงั ฯ
๒๑๘ จาจากใช่จากดว้ ย ชงั สมร แม่นา

จากแม่รักฤๅรอญ ขาดได้

ห น ้ า | 46

เดจ็ บวั แมเ่ ดจ็ อร ยงั เยอ่ื ใยนา
ไปบ่ลืมนอ้ งไท้ อยา่ ร้อนรนทรวง ฯ
๒๑๙ สุดทานสุดทดั ทา้ ว สุดบญุ

ทรงโศกพกั ตรซบซุน ร่าไห้
เหนือบาทยคุ ลขนุ ครวญคร่า ไปนา
สยายเกศเชด็ บาทไท้ ธิราชไวเ้ ปนเฉลมิ ฯ
๒๒๐ เหน็ โศกเพิม่ โศกทา้ ว กลอยนาง
พลางพระโลมนุชพลาง ปลอบนอ้ ง
อยา่ โศกจะเปนลาง ในพฤกษ์ ไพรนา
ดบั ทกุ ขด์ บั เทวษขอ้ ง ข่นุ แคน้ เสียโฉม ฯ
๒๒๑ เสร็จโลมเสร็จสง่ั เจา้ จอมสนม
สนมอยอู่ ยา่ เกรียมกรม อกไหม้
ปวงนางรับคาคม บวั บาท ทา่ นนา
ซบสอกึ สอ้นื ไห้ แซร่ซร้องแรงโรย ฯ
๒๒๒ เสียงโหยเสียงไหม้ ี่ เรือนหลวง

ขนุ หมืน่ มนตรีปวง ป่ วยช้า
เรือนราษฎร์ร่าตีทรวง ทุกขท์ วั่ กนั นา

เมืองจะเยน็ เปนน้า ยอ่ มน้าตาครวญ ฯ
๒๒๓ เหน็ ไหท้ กุ หมู่ถว้ น หญงิ ชาย

ใจสน่ั รันทดกาย ทา่ นไท้
สูเอยอยา่ กรรหาย เหิมโศก นกั นา
ทกุ ขน์ กั มกั เกิดไข้ มกั ไขพ้ ลนั ตาย ฯ
ร่ำย

ห น ้ า | 47

๒๒๔ โศกเสื่อมคลายใจราช เสร็จสงั่ นาฎส่ังสนม ถว้ นทกุ กรมกานลั ทา้ วธบทนั ไสยา แสงจนั ทราโอภาส ดาราดาษดารก ตกต่า
คลอ้ ยเจียนรุ่ง ผกายพฤกษพ์ ุ่งอมั พรา ไกต่ ืน่ ตาปรบปรือ ปี กกระพอื ขนั เร้า เสียงดเุ หวา่ เกร่ินร้อง เสดจ็ สู่หอ้ งบงั คน นางถวายชล
เอางาร ภูบาลสู่ที่สรง ชาระพระองคบ์ นาน ทรงสุคนธ์ธารกล่ินลลงุ ปรุงปนทองธารทรง ผจงสนบั เพลาบวร ภูษาภรณ์เลอื่ มลาย
รัตพสั ตรพรายไพจิตร พศิ ชายไหวยยาบ ชายแครงคาบเครือวลั ย์ พพิ ธิ พรรณเส้ือสนอบ รัดอรุ ะรอบเรืองรอง สงั วาลตรองตาบ
ประดบั ทบั ทรวงแสงร่วงรุ้ง พลอยเพช็ รพุ่งยรรยง ทรงทองกรจารัส พาหุรัดรูปมงั กรกลาย ธามรงคพ์ รายเพริศแพร้ว มกุฎแกว้
แสงใส ทรงพไิ ชยอาวุธเสร็จ บพติ รเสดจ็ นวยนาด ดงั่ พระยาราชไกรสร จากศขิ รคูหารัตน์ บดั ถึงเกยบมนิ าน ขนุ ชา้ งชาญควาญ
ขบั ประทบั เทยี บเกยแกว้ ทรงคอคชสารแลว้ เคล่ือนแคลว้ พลพฤนท์ ฯ

โคลง ๒

๒๒๕ แตรสังขพ์ ิณพาทยฆ์ อ้ ง เสียงประโคมคร้ืนกอ้ ง
แหล่งหลา้ กรุงไกร ฯ

โคลง ๔

๒๒๖ พระยาไชยนุภาพล้า เลิศเหลอื
ชาญชานิเศิกเสือ ปราบแผว้

งามสรรพลกั ษณเจือ ใจราช สงวนนา
ข่ายภู่รัตคนแพร้ว เพริศพร้อมดาวทอง ฯ
๒๒๗ สองขอยอยศไท้ มหิมา
ดดู ง่ั องคอ์ มรา สู่หลา้
พาหนดุจคเชนทรา จอมเทพ เปรียบฤๅ