Focus SPM 2022 Tingkatan 4&5 - Sains

Extent : 424pg (18.66 mm) = 1.8mm (40pg70gsm) + 15.36 mm (384pg 60gsm) + 1.5mm
Fomula: Format 190mm X 260mm Extent : 424pg (18.66 mm) = 1.8mm (40pg70gsm) + 15.36 mm (384pg 60gsm) + 1.5mm Status CRC Date 8/10
40 pg (70gsm) = 40 pgs X 0.09 ÷2 = 1.8 mm
384 pg (60gsm) = 384 pgs X 0.08 ÷2 = 15.36 mm
PELANGI BESTSELLER





CC038042
SPM




TINGKATAN FOCUS
4∙5
SAINS KSSM SPM



SAINS


FOCUS SPM KSSM Tingkatan 4 • 5 – siri teks
REVISI
REVISI
REVISI
rujukan yang lengkap dan padat dengan ciri-ciri
üInfografik üNota Komprehensif istimewa untuk meningkatkan pembelajaran
üPeta Konsep üAktiviti & Eksperimen murid secara menyeluruh. SPM
üTip SPM Siri ini merangkumi Kurikulum Standard
Sekolah Menengah (KSSM) yang baharu serta
mengintegrasikan keperluan Sijil Pelajaran TINGKATAN
PENGUKUHAN & Malaysia (SPM). Pastinya satu sumber yang
PENGUKUHAN &
PENTAKSIRAN hebat bagi setiap murid! SAINS 4∙5
PENT
AKSIRAN
üPraktis SPM üKertas Model SPM REVISI
üCuba Ini! üJawapan Lengkap Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
KSSM
PENGUKUHAN
CIRI-CIRI EKSTRA
CIRI-CIRI EKSTRA PENTAKSIRAN
üContoh üKod QR
üMentor SPM EKSTRA



JUDUL-JUDUL DALAM SIRI INI:
• Bahasa Melayu • Matematik • Mathematics TINGKATAN 4•
• Karangan • Matematik Tambahan • Additional Mathematics
• English • Sains • Science
• Bahasa Cina • Biologi • Biology
Beli eBook • Sejarah • Fizik • Physics 5
di sini! • Pendidikan Islam • Kimia • Chemistry
• Pendidikan Seni Visual • Prinsip Perakaunan KSSM










Noraini Abdullah (Penulis Buku Teks)
W.M: RM34.95 / E.M: RM35.95
W.M: RM??.?? / E.M: RM??.??
Nor Mazliana Abdul Hashim (Penulis Buku Teks)
CC038042
ISBN: 978-967-2720-28-7 Mohammad Amirul Adnan (Penulis Buku Teks)
Noorhaida Sukardi FORMAT PENTAKSIRAN
Lau Pik Ying BAHARU SPM
PELANGI Nilavathi Balasundram mulai 2021

KANDUNGAN











TINGKATAN 4



Bab Langkah Keselamatan di dalam Bab Sokongan, Pergerakan dan
1 Makmal 1 6 Pertumbuhan 77

1.1 Peralatan Perlindungan Diri 2 6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan
1.2 Pembuangan Bahan Sisa 4 Haiwan 78
1.3 Pemadam Kebakaran 7 6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan Manusia 86
Praktis SPM 1 12 6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan
dalam Tumbuhan 91
Bab Praktis SPM 6 97
2 Bantuan Kecemasan 14
Bab
2.1 Resusitasi Kadiopulmonari 15 7 Koordinasi Badan 100
(Cardiopulmonary Resuscitation, CPR)
2.2 Heimlich Manoeuvre 17 7.1 Sistem Endokrin Manusia 101
Praktis SPM 2 20 7.2 Gangguan kepada Koordinasi Badan 105
7.3 Minda yang Sihat 109
Bab Teknik Mengukur Parameter Praktis SPM 7 112
3 Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
22
Kesihatan Badan
Bab
3.1 Suhu Badan 23 8 Unsur dan Bahan 115
3.2 Kadar Denyutan Nadi 25
3.3 Tekanan Darah 29 8.1 Asas Jirim 116
3.4 Indeks Jisim Badan (Body Mass Index, BMI) 31 8.2 Jadual Berkala Unsur Moden 118
Praktis SPM 3 34 8.3 Isotop 122
Praktis SPM 8 125
Bab Teknologi Hijau dalam
4 Melestarikan Alam 36 Bab
9 Kimia Industri 128
4.1 Kelestarian Alam Sekitar 37
4.2 Sektor Tenaga 39 9.1 Aloi 129
4.3 Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa 41 9.2 Kaca dan Seramik 134
4.4 Sektor Pertanian dan Perhutanan 44 9.3 Polimer 136
4.5 Sektor Pengangkutan 45 Praktis SPM 9 141
4.6 Teknologi Hijau dan Kehidupan 46
Praktis SPM 4 48
Bab Kimia dalam Perubatan dan
Bab 10 Kesihatan 143
5 Genetik 51 10.1 Perubatan Tradisional, Perubatan Moden
dan Perubatan Komplementari 144
5.1 Pembahagian Sel 52 10.2 Radikal Bebas 150
5.2 Pewarisan 59 10.3 Bahan Antioksidan 151
5.3 Mutasi 64 10.4 Produk Kesihatan 152
5.4 Teknologi Kejuruteraan Genetik 69 Praktis SPM 10 154
5.5 Variasi 71
Praktis SPM 5 74





iii

Bab Bab
11 Daya dan Gerakan 156 12 Tenaga Nuklear 180

11.1 Gerakan Linear 157 12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear 181
11.2 Graf Gerakan Linear 165 12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear 183
11.3 Pecutan Graviti dan Jatuh Bebas 169 12.3 Impak Penggunaan Tenaga Nuklear 186
11.4 Jisim dan Inersia 172 12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia 188
Praktis SPM 11 176 Praktis SPM 12 190


Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
TINGKATAN 5

Bab
1 Mikroorganisma 193 Bab
5 Sebatian Karbon 288
1.1 Dunia Mikroorganisma 194
1.2 Mikroorganisma Berfaedah 206 5.1 Pengenalan Sebatian Karbon 289
1.3 Pencegahan dan Rawatan Penyakit yang 5.2 Hidrokarbon 291
Disebabkan oleh Mikroorganisma 209 5.3 Alkohol 296
Praktis SPM 1 213 5.4 Lemak 303
5.5 Minyak Sawit 305
Bab Praktis SPM 5 315
2 Nutrisi dan Teknologi Makanan 216
Bab
2.1 Gizi Seimbang dan Nilai Kalori 217 6 Elektrokimia 320
2.2 Keperluan Nutrien oleh Tumbuhan 223
2.3 Kitar Nitrogen 227 6.1 Sel Elektrolitik 321
2.4 Teknologi Pengeluaran Makanan 229 6.2 Sel Kimia 333
2.5 Teknologi Pemprosesan Makanan 233 Praktis SPM 6 337
2.6 Makanan Kesihatan dan Suplemen
Kesihatan 237 Bab
Praktis SPM 2 240 7 Cahaya dan Optik 339

Bab 7.1 Pembentukan Imej oleh Kanta 340
3 Kelestarian Alam Sekitar 245 7.2 Peralatan Optik 347
Praktis SPM 7 353
3.1 Kitaran Hayat Produk 246
3.2 Pencemaran Alam Sekitar 251 Bab
3.3 Pemeliharaan dan Pemuliharaan Alam 8 Daya dan Tekanan 357
Sekitar 256
Praktis SPM 3 260 8.1 Tekanan dalam Bendalir 358
Praktis SPM 8 367
Bab
4 Kadar Tindak Balas 264 Bab

4.1 Pengenalan Kadar Tindak Balas 265 9 Teknologi Angkasa Lepas 371
4.2 Faktor yang Mempengaruhi Kadar Tindak 9.1 Satelit 372
Balas 270 9.2 Sistem Penentu Sejagat (Global
4.3 Aplikasi Konsep Kadar Tindak Balas 280 Positioning System, GPS) 379
Praktis SPM 4 284 Praktis SPM 9 382



KERTAS MODEL SPM 384


JAWAPAN 395


iv

Bab Tingkatan 4
Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan
2 Bantuan Kecemasan












FOKUS BAB
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
T
i
n
g
k
Resusitasi Kardiopulmonari
a
t
(Cardiopulmonary
a
n
4 Resuscitation, CPR)
Heimlich Manoeuvre




































Bantuan kecemasan adalah penting untuk
meningkatkan peluang mangsa untuk
diselamatkan sementara menunggu ketibaan
ambulans. Apakah jenis bantuan kecemasan
yang anda tahu?
Apakah itu CPR dan Heimlich Manoeuvre?
Bagaimanakah anda melakukan CPR dan Heimlich
Manoeuvre dengan betul?


14
14

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan

2.1 Resusitasi Kardiopulmonari Situasi yang Memerlukan CPR
(Cardiopulmonary Resuscitation, 1. Seseorang individu memerlukan CPR jika
CPR) didapati:
Definisi CPR (a) tidak bernafas

1. Resusitasi kardiopulmonari atau lebih dikenali (b) tiada denyutan nadi dan degupan jantung
sebagai CPR (cardiopulmonary resuscitation) (c) tidak menunjukkan respons terhadap
merupakan bantuan kecemasan yang dilakukan rangsangan
untuk mengembalikan degupan jantung dan T
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
pernafasan kepada mangsa yang menghadapi 2. Semua masalah di atas mungkin disebabkan i
n
masalah jantung atau pernafasan. oleh: g
k
a
2. CPR dilakukan sebagai langkah awal untuk (a) serangan jantung t
a
menyelamatkan mangsa sebelum bantuan (b) renjatan elektrik n
paramedik tiba. (c) lemas 4
3. CPR melibatkan gabungan teknik tekanan (d) terkena panahan petir
di bahagian dada dan hembusan udara ke
dalam mulut mangsa.

Kaedah CPR
1. Sebagai orang awam, anda juga boleh melakukan CPR terhadap mangsa, tetapi anda perlu mempelajari
kaedah CPR yang betul. Hal ini penting kerana kaedah yang betul dapat menyelamatkan nyawa mangsa.
2. Anda tidak perlu menggunakan sebarang peralatan semasa melakukan CPR kepada mangsa.
3. Rajah 2.1 menunjukkan kaedah CPR yang betul untuk orang dewasa:



Langkah 1: Periksa respons mangsa Langkah 2: Buka saluran pernafasan
dan periksa pernafasan mangsa













• Jika anda terjumpa seseorang yang
pengsan atau tidak sedarkan diri, • Pastikan mangsa berbaring terlentang
segera pergi ke arahnya. di atas permukaan yang rata.
• Pastikan keadaan sekitar anda dan • Dongakkan kepala mangsa ke belakang
mangsa selamat (tiada sebarang objek dan angkat dagunya untuk membuka
berbahaya seperti kaca atau batu saluran pernafasan.
besar). • Dengar bunyi nafas dari mulut atau
• Tepuk bahu mangsa dan tanya “Adakah hidung mangsa (jika ada).
anda OK?”. • Perhatikan juga pergerakan dada
• Jika tiada respons, hubungi talian mangsa.
kecemasan 999 dengan segera atau
minta pertolongan orang di sekeliling
untuk menghubunginya.



15

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan




Langkah 3: Melakukan tekanan dada
(a) (b) (c)






Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
T
i
n
g
k
a
t
a
n
4 • Jika mangsa tidak sedarkan diri dan tidak bernafas, tekanan dada dilakukan serta-merta.
• Tekanan dada akan membantu darah mengalir di dalam badan mangsa.
• Teknik tekanan dada adalah seperti berikut:
- melutut di sebelah badan mangsa
- letakkan satu tapak tangan di tengah dada mangsa
- pastikan tangan dalam keadaan lurus
- tekup telapak tangan menggunakan telapak tangan satu lagi dan selang-selikan jari
- condongkan badan sedikit ke arah mangsa
- pastikan bahu berada tegak dengan dada mangsa
- tekan dada mangsa ke bawah lebih kurang pada kedalaman 5 hingga 6 cm
- lepaskan tekanan dengan kedudukan tangan masih di dada mangsa dan biarkan dada mangsa naik
kembali ke atas
- lakukan tekanan dada pada kadar 100-120 tekanan per minit





Langkah 4: Melakukan bantuan Langkah 5: Ulang tekanan dada dan
pernafasan hembusan ke dalam mulut
















• Selepas 5 kitaran (30 kali tekanan dada
• Periksa pernafasan mangsa. Jika masih dan 2 kali hembusan), periksa nadi
tiada pernafasan, lakukan bantuan karotid mangsa dan lihat tanda-tanda
pernafasan mulut ke mulut. bernyawa. Ulangi langkah ini sehingga
• Picit hidung mangsa dan hembuskan mangsa sedar atau ambulans tiba.
udara ke dalam mulut mangsa selama • Sekiranya mangsa menunjukkan tanda
1 saat setiap hembusan. sedar atau sudah bernafas, ubah posisi
badan mangsa kepada mengiring.
Rajah 2.1 Kaedah CPR


16

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan
Kepentingan CPR yang mana dia mengalami masalah saluran
pernafasan tersekat kerana makanan atau
1. Jantung adalah organ berotot yang mengepam
darah secara berterusan melalui salur darah bendasing termasuk ke dalam trakea.
dalam sistem peredaran manusia. 2. Seseorang individu memerlukan Heimlich
2. Degupan jantung dapat dirasai apabila injap- Manoeuvre jika didapati:
injap di dalam jantung terbuka dan tertutup (a) memegang leher dengan kedua-dua tangan
semasa darah bergerak melaluinya. secara tiba-tiba
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
3. Apabila degupan jantung tiada, bermakna darah (b) tidak boleh bercakap atau batuk T
i
tidak mengalir di dalam jantung. (c) kulit, bibir dan kuku kelihatan kebiru- n
g
biruan atau kehitaman k
4. Maka, tekanan dada daripada luar perlu a
t
dilakukan supaya darah ditolak keluar daripada (d) sukar bernafas n
a
ruang jantung dan bergerak di dalam salur 4
darah. Hal ini dapat meneruskan pengaliran Kepentingan Heimlich Manoeuvre
darah ke seluruh tubuh badan.
1. Semasa kita sedang menelan makanan, epiglotis
akan tertutup dan menghalang makanan masuk
ke dalam trakea.
2. Makanan akan melalui esofagus untuk ke perut.

3. Atas beberapa faktor, epiglotis mungkin terbuka
dan makanan masuk ke dalam trakea. Keadaan
ini disebut sebagai tercekik.
Rajah 2.2 Tekanan dada
5. Kaedah hembusan mulut ke mulut dapat
membantu membekalkan oksigen ke dalam
badan mangsa.
6. Oksigen yang dibekalkan akan masuk ke
peparu dan meresap ke dalam salur darah
mangsa.
7. Jika oksigen tidak sampai ke otak dalam
tempoh masa empat minit, sel-sel otak akan Makanan termasuk
mati dan menyebabkan kerosakan otak atau Epiglotis ke dalam trakea
lebih buruk lagi, mengakibatkan kematian. Esofagus
Trakea
Cuba Ini! 2.1
S1 Apakah itu CPR? Rajah 2.3 Bendasing atau makanan memasuki trakea
S2 Apakah situasi yang memerlukan CPR?
S3 Apakah kepentingan CPR? 4. Keadaan ini menyebabkan oksigen tidak dapat
masuk ke peparu melalui trakea dan seterusnya
tidak dapat dihantar ke otak.
2.2 Heimlich Manoeuvre 5. Jika bantuan kecemasan lambat diberikan,

mangsa yang tercekik boleh mengalami
Definisi Heimlich Manoeuvre kerosakan otak atau kematian.
1. Heimlich Manoeuvre ialah bantuan kecemasan
yang diberikan kepada individu yang tercekik,


17

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan

Kaedah Heimlich Manoeuvre
1. Kaedah Heimlich Manoeuvre dilakukan tanpa sebarang peralatan.
2. Anda perlu mempelajari kaedah Heimlich Manoeuvre yang betul supaya dapat menyelamatkan
nyawa mangsa.
3. Rajah 2.4 menunjukkan kaedah Heimlich Manoeuvre yang betul untuk orang dewasa.




Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
T
i
n
g
k
a
t
a
n
4







• Individu ini menunjukkan tanda-tanda tercekik • Berdiri di belakang mangsa dan tolak badan
(tangan memegang leher – Universal sign of mangsa sedikit ke hadapan.
choking) • Peluk mangsa dari belakang sambil
• Jika anda terlihat seseorang dalam keadaan menggenggam tangan kanan.
seperti di atas, segera pergi ke arahnya • Letakkan genggaman tangan kanan di antara
untuk memberikan bantuan kecemasan. pusat dan bawah rusuk mangsa.






















• Tekan dan tarik mangsa ke atas beberapa
• Tekupkan tangan kiri di atas genggaman kali.
tangan kanan. • Bendasing atau makanan yang tersekat di
saluran pernafasan mangsa akan tertolak
keluar kerana tekanan yang diberi akan
menambah tekanan di dalam peparu.



Rajah 2.4 Kaedah Heimlich Manoeuvre


18

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan

4. Jika anda tercekik makanan dan tiada orang tolak badan dengan seluruh tenaga ke atas
di sekeliling anda untuk membantu, jangan objek tersebut sehingga makanan yang
panik dan lakukan kaedah Heimlich Manoeuvre tersekat di salur pernafasan tertolak keluar.
kepada diri sendiri seperti berikut:
Genggam tangan kanan dan letakkan di
antara pusat dan bawah rusuk.



Tekupkan tangan kiri di atas genggaman T
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
tangan kanan. i
n
g
k
t
Berikan tekanan dengan cara a
a
n
membongkokkan badan pada objek 4
separas pinggang seperti kerusi atau meja, Rajah 2.5 Kaedah Heimlich Manoeuvre kepada diri sendiri
Cuba Ini! 2.2
S1 Nyatakan definisi kaedah Heimlich Manoeuvre.
S2 Apakah situasi yang memerlukan seseorang itu melakukan kaedah Heimlich Manoeuvre?
S3 Apakah kepentingan kaedah Heimlich Manoeuvre?
S4 Bolehkah anda menyelamatkan diri apabila tercekik makanan? Jelaskan.




Peta Konsep
Peta Konsep


Bantuan Kecemasan








Definisi Definisi
























19

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan

Praktis SPM 2



Soalan Objektif

1. Apakah maksud resusitasi Antara yang berikut, yang A Tepuk belakang lelaki
kardiopulmonari? manakah merupakan tersebut sekuat hati
A Bantuan kecemasan langkah-langkah yang betul B Berdiri di belakang lelaki
yang melibatkan untuk CPR? itu dan tolak badannya
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
sedikit ke hadapan
hembusan udara ke A Q, P, S, R C Kelilingkan tangan anda
T
i
B Q, S, P, R
n
dalam mulut untuk C R, P, Q, S di badan lelaki tersebut
g
k
membekalkan oksigen D R, Q, P, S D Tekan dada lelaki itu
a
t
kepada mangsa. sekuat hati
a
n
4 B Bantuan kecemasan 4. Apakah tujuan bantuan
yang melibatkan pernafasan mulut ke mulut 8. Apakah kepentingan
dilakukan dalam kaedah
mempelajari kaedah Heimlich
tekanan dada untuk CPR? Manoeuvre?
mengembalikan degupan A Menghembuskan nafas A Dapat memberikan
jantung mangsa. kepada mangsa bantuan kecemasan
C Bantuan kecemasan B Membekalkan oksigen seawalnya kepada
yang melibatkan kepada peparu mangsa mangsa yang tercekik
gabungan teknik tekanan C Membantu mangsa B Dapat memastikan
dan hembusan ke dalam bernafas bekalan darah berterusan
mulut mangsa untuk D Memberikan tenaga kepada mangsa tercekik
menurunkan tekanan kepada mangsa untuk C Dapat memastikan bekalan
bernafas
oksigen berterusan

darah. kepada mangsa tercekik
D Bantuan kecemasan 5. Apakah tujuan tekanan dada D Dapat memberikan
yang melibatkan dilakukan semasa CPR? bantuan kepada mangsa
gabungan teknik tekanan A Menghasilkan peredaran yang pengsan
dada dan hembusan ke darah buatan agar darah 9. Antara tokoh sains
dipam melalui jantung
dalam mulut mangsa mangsa berikut, siapakah yang
untuk mengembalikan B Menggerakkan jantung menemui kaedah Heimlich
degupan jantung dan mangsa Manoeuvre?
pernafasan. C Membantu jantung A Gregor Mendel
mangsa berdegup B Dmitri Mendeleev
2. Antara situasi berikut, yang D Memberi rangsangan luar C Henry Heimlich
manakah tidak sesuai untuk supaya mangsa sedar D Isaac Newton
teknik CPR dilakukan? daripada koma 10. Apakah yang perlu dilakukan
A Serangan jantung 6. Antara mangsa berikut, sekiranya tiada orang di
B Tercekik siapakah yang sesuai untuk sekeliling anda ketika anda
C Lemas diberi rawatan Heimlich tercekik?
D Dipanah petir Manoeuvre? A Berlari sambil meminta
A Mangsa pengsan tolong
3. Berikut adalah langkah- B Mangsa pitam B Berdiri sambil meletakkan
langkah dalam CPR. C Mangsa tersedak tangan antara pusat dan
D Mangsa tercekik bawah rusuk dan tekan
P: Buka saluran sekuat hati
pernafasan 7. Seorang lelaki yang tercekik C Genggam dan letakkan
Q: Beri tekanan dada sedang memegang lehernya tangan antara pusat dan
R: Periksa tindak balas dengan kedua-dua belah bawah rusuk dan tolak
mangsa tangan. Apakah langkah sekuat tenaga pada
S: Beri bantuan pertama yang wajar anda kerusi.
pernafasan lakukan untuk membantu
lelaki itu? D Memegang leher dengan
tangan

20

Sains SPM Bab 2 Bantuan Kecemasan
Soalan Subjektif

Bahagian B
1. Rajah 1.1 menunjukkan satu langkah dalam kaedah CPR.







Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
T
i
n
g
k
a
t
a
n
4
Rajah 1.1
(a) Namakan langkah yang ditunjukkan dalam Rajah 1.1. [1 markah]
(b) Nyatakan dua situasi yang sesuai untuk kaedah CPR dilakukan kepada mangsa. [2 markah]
(c) Rajah 1.2 menunjukkan satu poster yang ditampal di papan buletin hospital.
Mari belajar CPR
Tarikh : 7 Oktober 2020
Tempat : Dewan B, Blok A, Hospital Az-zahra
Rajah 1.2
Apakah tujuan mempelajari kaedah CPR yang betul? [1 markah]
(d) Seorang individu yang hanya mempelajari kaedah CPR melalui Internet ingin melakukan kaedah itu
kepada seorang mangsa yang pengsan di tepi jalan. Adakah anda bersetuju? Wajarkan jawapan
anda. [2 markah]

2. Rajah 2 menunjukkan satu kaedah bantuan kecemasan.


















Rajah 2
(a) Namakan kaedah yang ditunjukkan di dalam Rajah 2. [1 markah]
(b) Nyatakan situasi yang sesuai untuk kaedah yang anda nyatakan dalam 2(a) dilakukan. [1 markah]
(c) Apakah akibat kepada mangsa sekiranya tiada orang yang sanggup melakukan kaedah yang anda
nyatakan di 2(a) dengan segera? [2 markah]
(d) Cadangkan satu objek lain yang boleh digunakan oleh mangsa sekiranya dia bersendirian ketika
kejadian tersebut. [1 markah]
(e) Sekiranya anda berjaya melakukan bantuan kecemasan kepada mangsa, apakah langkah seterusnya
yang wajar anda ambil? [1 markah]

21

Bab Tingkatan 4
Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear
12 Tenaga Nuklear








FOKUS BAB


Penggunaan Tenaga Nuklear
T
i
n
Penghasilan Tenaga Nuklear
g
k
Impak Penggunaan Tenaga
a
t
a
Nuklear
n
4 Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Tenaga Nuklear di Malaysia




































Tenaga nuklear disifatkan sebagai sumber tenaga yang bersih dan efisien. Banyak negara
maju seperti Amerika Syarikat dan Jepun telah menggunakan tenaga nuklear sebagai sumber
alternatif untuk membekalkan tenaga kepada rakyatnya.

Adakah tenaga nuklear selamat digunakan sebagai alternatif untuk mengatasi krisis tenaga?
Wajarkah Malaysia turut terlibat dalam penggunaan tenaga nuklear dengan membina stesen
jana kuasa nuklear di negara kita?




180
180

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

12.1 Penggunaan Tenaga Nuklear



1. Keperluan tenaga elektrik dunia semakin meningkat seiring peningkatan taraf hidup dan kemajuan
dalam bidang sains dan teknologi.
2. Kebanyakan tenaga elektrik dijanakan daripada pembakaran bahan api fosil seperti arang batu, petroleum
dan gas asli.
3. Seperti yang telah anda ketahui, bahan api fosil ialah sumber tenaga yang tidak boleh baharu. Oleh itu, T
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
simpanan bahan api fosil di Bumi semakin berkurang. i
n
g
4. Tenaga nuklear merupakan satu sumber tenaga alternatif yang penting untuk menggantikan bahan api k
a
t
fosil dalam penghasilan tenaga elektrik. a
n
5. Beberapa buah negara maju seperti Amerika Syarikat, Rusia dan Perancis telah menggunakan tenaga 4
nuklear sebagai sumber tenaga di negara mereka.
6. Di Asia pula, penggunaan tenaga nuklear telah berkembang pesat. Jepun menjana 29% keperluan
elektriknya daripada kuasa nuklear dan Korea Selatan memenuhi 38% keperluan elektriknya daripada
kuasa nuklear.
7. Rajah 12.1 menunjukkan negara-negara di dunia yang menggunakan tenaga nuklear.





















Petunjuk:
• Lokasi stesen jana
kuasa nuklear

Rajah 12.1 Negara di dunia yang menggunakan tenaga nuklear

8. Selain digunakan dalam bidang penjanaan elektrik,
tenaga nuklear juga boleh diaplikasikan dalam bidang
pengangkutan. Kapal selam moden boleh menyelam dan
bergerak di dalam air selama lebih daripada enam bulan.
Kapal selam ini tidak perlu muncul di permukaan air
untuk mengisi bahan api. Kapal selam ini mempunyai
reaktor nuklear yang membekalkan sumber tenaga untuk
mengendalikan enjin dan sistem elektriknya untuk tempoh
masa yang panjang.
Rajah 12.2 Kapal selam menggunakan kuasa
nuklear

181

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

9. Reaktor dalam stesen jana kuasa nuklear boleh menghasilkan isotop yang radioaktif, iaitu radioisotop
yang berguna dalam pelbagai bidang contohnya perubatan, pertanian dan perindustrian.

Perubatan Pertanian Perindustrian

Tiub GM dan
pembilang Pengesan

Tempat
Tanah bocor
mengandungi
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
baja radioaktif
T
i
n
g
Mensteril peralatan di hospital Mengkaji penyerapan dan Mengesan kebocoran paip bawah
k
a
dengan mendedahkan peralatan itu pergerakan baja tertentu oleh akar tanah
t
a
kepada sinaran radioaktif tumbuhan
n
4
Pengesan Sumber radioaktif
dan
pengimbas
Penggelek
Kertas
Tiub GM
Imej kelenjar
tiroid dihasilkan Mesin yang
daripada sinar mengawal
gama yang penggelek
dipancarkan Memandulkan serangga perosak Mengawal ketebalan lembaran
Radioterapi ialah kaedah yang supaya telurnya tidak dapat menetas kertas, plastik dan kepingan logam
menggunakan sinaran pengionan
untuk membunuh sel-sel kanser
yang memudaratkan
10. Walaupun tenaga nuklear merupakan sumber tenaga tidak boleh baharu (kerana tenaga nuklear dihasilkan
oleh bahan radioaktif yang diperoleh dari bawah tanah, seperti uranium-235), namun tenaga nuklear
merupakan sumber tenaga elektrik yang bersih, cekap tenaga dan efisien. Dianggarkan, sebuah reaktor
nuklear boleh mencapai sehingga 90% kapasiti pengeluaran elektrik berbanding 50% di loji jana kuasa
arang batu dan gas asli.
11. Hal ini bermaksud, terdapat pembaziran arang batu dan gas asli di samping pencemaran gas karbon
dioksida semasa proses pembakaran bahan api tersebut.
12. Namun begitu, penggunaan sumber tenaga nuklear mempunyai beberapa kesan buruk seperti:
(a) Penggunaan bahan radioaktif dan sisa radioaktif yang dihasilkan mencemarkan alam sekitar dan
mengancam kesihatan penduduk di sekeliling untuk jangka masa yang panjang
(b) Air panas yang dihasilkan oleh stesen jana kuasa nuklear mengakibatkan pencemaran haba terhadap
alam sekitar
(c) Bahan api nuklear boleh diperkaya dan digunakan untuk menghasilkan senjata nuklear yang
menyebabkan pemusnahan besar-besaran
(d) Terdapat risiko kemalangan nuklear semasa reaktor nuklear sedang beroperasi

Cuba Ini! 12.1
S1 Nyatakan tiga aplikasi radioisotop.
S2 Tenaga nuklear merupakan tenaga alternatif yang dapat menggantikan bahan api fosil.
Terangkan kebaikan tenaga nuklear berbanding dengan bahan api fosil.
S3 Nyatakan dua kesan buruk penggunaan tenaga nuklear.



182

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

12.2 Penghasilan Tenaga Nuklear


1. Tenaga yang dibebaskan semasa tindak balas di dalam nukleus atom dikenal sebagai tenaga nuklear.
2. Dua tindak alas nuklear yang membebaskan jumlah tenaga yang besar adalah pembelahan nukleus
dan pelakuran nukleus.
Pembelahan Nukleus
1. Pembelahan nukleus ialah proses pemecahan suatu nukleus radioaktif yang berat, seperti uranium-235 T
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
menjadi dua atau lebih nukleus baharu yang lebih ringan dan lebih stabil bersama-sama dengan i
n
pembebasan tenaga nuklear. g
k
a
t
Uranium terbelah menjadi a
n
dua nukleus baharu 4
bersama-sama dengan
pembebasan tenaga
Tindak balas
pembelahan
berlaku


Neutron Neutron
membedil Tenaga
uranium-235
Uranium-235





Rajah 12.3 Pembelahan nukleus uranium-235

2. Tindak balas pembelahan nukleus menghasilkan dua atau tiga neutron baharu. Neutron ini boleh
membedil nukleus uranium yang lain dan menyebabkan nukleus itu terbelah untuk menghasilkan lebih
banyak neutron.
3. Pembelahan yang berterusan akan berlaku jika sekurang-kurangnya satu neutron membelah nukleus
uranium yang lain. Hal ini memulakan tindak balas berantai yang mana pembelahan nukleus merebak
ke seluruh jisim uranium itu.
4. Pembelahan nuklear yang tidak terkawal akan menghasilkan satu tindak balas berantai. Letupan bom
atom ialah contoh tindak balas nukleus berantai yang tidak terkawal.
Pelakuran Nukleus Deuterium Helium
1. Cara lain yang digunakan untuk menghasilkan tenaga
nuklear ialah melalui proses pelakuran nukleus.
2. Pelakuran nukleus ialah satu proses percantuman atau
penggabungan dua nukleus radioaktif yang ringan Tenaga
membentuk satu nukleus yang lebih berat disertai dengan
pembebasan tenaga. Pelakuran
3. Deuterium ialah isotop hidrogen, dengan satu proton dan
satu neutron. Tritium juga ialah isotop hidrogen, tetapi Tritium Neutron
dengan satu proton dan dua neutron. Rajah 12.4 Pelakuran dua isotop hidrogen


183

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

4. Deuterium dan tritium ialah nukleus yang ringan dan kecil yang dicantumkan untuk membentuk
nukleus yang lebih besar yang tidak stabil. Nukleus ini akan terurai menjadi satu nukleus helium dan
satu nukleus neutron (Rajah 12.4).
5. Tenaga nuklear yang dibebaskan daripada pelakuran nukleus adalah lebih banyak berbanding dengan
pembelahan nukleus.
6. Matahari dan bintang membebaskan tenaga melalui tindak balas pelakuran nukleus.
7. Suhu yang amat tinggi di Matahari menyebabkan isotop hidrogen yang ringan bergerak dengan kelajuan
yang tinggi. Hal ini membenarkan dua nukleus hidrogen untuk mengatasi daya tolakan antara mereka
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
dan berlanggar lalu bergabung untuk menghasilkan nukleus yang lebih berat.
T
i
n
g
Penjanaan Tenaga Elektrik daripada Tenaga Nuklear
k
a
t
1. Penjanaan tenaga elektrik daripada tenaga nuklear dapat dilakukan oleh reaktor nuklear (Rajah 12.5).
a
n
4 2. Reaktor nuklear direka bentuk untuk membenarkan pembelahan nukleus berlaku secara berterusan
pada suatu kadar yang seragam dalam keadaan terkawal. Reaktor nuklear dapat menghasilkan tenaga
nuklear secara besar-besaran.
Gas panas
Perisai konkrit Turbin Penjana elektrik
Stim
panas
Rod pengawal
boron
Menara
Moderator penyejukan
grafit
Air panas
Rod bahan Air sejuk
api uranium
Gas sejuk Air sejuk
Kondenser Pam
Pam
Reaktor nuklear
Rajah 12.5 Stesen jana kuasa tenaga nuklear
3. Jadual 12.1 menunjukkan fungsi setiap komponen dalam stesen jana kuasa tenaga nuklear.
Jadual 12.1 Fungsi setiap komponen dalam stesen jana kuasa nuklear
Komponen Fungsi

Perisai konkrit Mencegah kebocoran sinaran radioaktif daripada teras reaktor
Rod pengawal boron Menyerap neutron yang berlebihan. Apabila rod pengawal diturunkan ke dalam
teras reaktor untuk menyerap neutron, kadar tindak balas pembelahan dikurangkan.
Moderator grafit Memperlahankan neutron laju yang dihasilkan oleh tindak balas pembelahan.
Neutron yang bergerak dengan laju sederhana lebih mudah ditawan oleh nukleus
uranium.
Rod bahan api Nukleus dibelah oleh neutron dalam tindak balas berantai terkawal. Suatu kuantiti
uranium tenaga yang besar dibebaskan. Tenaga ini diguna untuk memanaskan gas sejuk
yang melalui teras reaktor.
Kondenser Menyejuk dan mengkondensasikan stim menjadi air.
Turbin Diputar oleh pengaliran stim bertekanan tinggi

Penjana elektrik Magnet di dalam penjana diputar oleh turbin. Elektrik dijana dalam gegelung dengan
aruhan elektromagnet.


184

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

4. Proses yang terlibat dalam penjanaan tenaga elektrik daripada pembelahan nukleus dirumuskan dalam
Rajah 12.6.

b Gas yang d Haba daripada
melalui gas panas
teras reaktor mendidihkan air
dipanaskan menjadi stim
a Pembelahan
nukleus g Turbin memutar
uranium-235 e Pengaliran magnet dalam
menghasilkan stim memacu penjana untuk
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
tenaga dalam turbin menghasilkan T
i
bentuk tenaga elektrik n
haba c Gas sejuk k
g
mengalir f Stim a
kembali ke teras mengkondensasi a
t
reaktor untuk kembali kepada n
dipanaskan air 4
semula
Rajah 12.6 Rumusan proses penjanaan tenaga elektrik daripada pembelahan nukleus
Penggunaan Tenaga Nuklear bagi Negara yang Menggunakannya
1. Tenaga nuklear merupakan sumber tenaga alternatif bagi sesetengah negara.
2. Antara sebab negara tersebut memilih tenaga nuklear sebagai sumber tenaga ditunjukkan dalam rajah
di bawah.



Sumber pendapatan
Kekurangan sumber lain
Sesetengah negara
Negara seperti Jepun tidak membekalkan tenaga elektrik
mempunyai sumber tenaga kepada negara jiran dan
semula jadi yang banyak. menjadi salah satu sumber
pendapatan negara.

Sebab tenaga
nuklear dipilih
sebagai sumber
tenaga
Pengurangan risiko melalui
Keperluan tenaga yang kajian dan pembangunan
tinggi
Negara maju seperti Jepun
Keluasan tanah dan kepadatan dan Amerika Syarikat
rakyat di sesetengah negara sentiasa menjalankan kajian
seperti China mempunyai dan pembangunan (R&D)
keperluan tenaga yang tinggi. untuk mengurangkan risiko
penggunaan tenaga nuklear.
Rajah 12.7 Sebab tenaga nuklear dipilih sebagai sumber tenaga


Cuba Ini! 12.2
S1 Nyatakan tindak balas nuklear yang dapat menghasilkan jumlah tenaga yang besar.
S2 Reaktor nuklear digunakan untuk menjana tenaga elektrik. Apakah tindak balas nuklear yang berlaku untuk
menghasilkan tenaga dalam reaktor nuklear?
S3 Nyatakan dua sebab tenaga nuklear dipilih sebagai sumber tenaga.




185

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

12.3 Impak Penggunaan Tenaga 7. Dua pertiga daripada bandar raya itu musnah.
Bangunan-bangunan kayu roboh dan terbakar.
Nuklear
Bangunan besi pula mencair dan runtuh akibat
Impak Penggunaan Senjata Nuklear panas yang melampau.

1. Jika disalahgunakan, tenaga nuklear boleh
menghasilkan kesan yang amat buruk kepada
dunia kita.
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
2. Contoh penyalahgunaan tenaga nuklear ialah
T
i
membuat senjata nuklear daripada bahan
n
g
radioaktif.
k
a
t
a
n
4 3. Senjata nuklear (bom atom) pernah digunakan
semasa Perang Dunia Kedua oleh Amerika
Syarikat ke atas dua bandar raya di Jepun, iaitu
Hiroshima dan Nagasaki.
4. Pada 6 Ogos 1945, jet pejuang Amerika yang
dinamakan Enola Gay telah menjatuhkan bom
atom pertama di dunia yang diberi nama Little
Boy ke atas bandar raya Hiroshima.









Rajah 12.8 Jet pejuang, Enola Gay, yang membawa bom
atom ke Hiroshima
5. Little Boy telah dicipta menggunakan Rajah 12.10 Bandar Hiroshima sebelum dan selepas
uranium-235. pengeboman dilihat dari udara
8. Tiga hari selepas pengeboman di Hiroshima,
bom atom kedua yang diberi nama Fat Man
pula dijatuhkan di Nagasaki yang terletak kira-
kira 420 km dari Hiroshima.





Rajah 12.9 Replika bom atom yang diberi nama Little Boy

6. Selepas bom atom itu dijatuhkan, berlaku
letupan yang amat dahsyat dan mengorbankan
kira-kira 70,000 nyawa orang awam yang
berada di kawasan tersebut secara serta-merta.
Rajah 12.11 Replika bom atom yang diberi nama Fat Man





186

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

9. Di Nagasaki, kira-kira 35,000 hingga 15. Namun, senjata nuklear tersebut tidak boleh
40,000 mangsa terkorban secara serta-merta. digunakan sewenang-wenangnya kerana
Bangunan-bangunan di bandar itu juga musnah negara-negara tersebut terikat di bawah
dan terbakar. Perjanjian Pengawalan Senjata Nuklear.
Walaupun Malaysia tidak mempunyai
senjata nuklear, namun, negara kita turut
menandatangani perjanjian ini dan menolak
penggunaan senjata nuklear, tetapi bersetuju
untuk menggunakan tenaga nuklear untuk T
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
kegunaan baik seperti penjanaan tenaga. i
n
g
k
a
Impak Ujian Nuklear a
t
n
1. Ujian nuklear ialah ujian yang dilakukan 4
terhadap senjata nuklear sebelum ianya
digunakan.
2. Ujian ini boleh dilakukan sama ada di darat,
udara atau bawah laut.
3. Namun begitu, ujian nuklear memberikan kesan
buruk seperti:

Rajah 12.12 Bandar Nagasaki sebelum dan selepas (a) Penyebaran sinaran radioaktif kepada
pengeboman dilihat dari udara
alam sekitar dan semua benda hidup yang
10. Walaupun terdapat sejumlah penduduk yang menyebabkan kesan somatik dan kesan
terselamat semasa pengeboman itu, kesannya genetik terhadap manusia
mereka terdedah kepada sinaran radioaktif (b) Memusnahkan ekosistem di laut
yang tinggi yang mengakibatkan kecederaan,
kecacatan dan meninggal dunia selepas (c) Tanah tercemar akibat radiasi dan kawasan
beberapa tahun. sekitarnya tidak selamat untuk pertanian
atau dijadikan kawasan kediaman
11. Selain manusia, haiwan dan tumbuhan juga
mati dan terkena sinaran radioaktif. Semua 4. Kerosakan somatik berlaku pada individu yang
haiwan dan tumbuhan di bandar itu serta terdedah kepada sinaran radioaktif. Antaranya,
kawasan sekitarnya tidak boleh dimakan. kelesuan, katarak, leukemia dan keguguran
rambut. Tahap kerosakan bergantung kepada
12. Infrastruktur di kedua-dua bandar raya itu dos sinaran yang diterima.
musnah dalam sekelip mata.
5. Kerosakan genetik memberi kesan terhadap
13. Selepas kemusnahan itu, Jepun akhirnya sel pembiakan dan menyebabkan kecacatan
menyerah kalah kepada Amerika Syarikat dan
bayi. Individu yang terdedah kepada sinaran
Perang Dunia Kedua tamat.
radioaktif juga akan mengalami mutasi sel dan
14. Dengan kemajuan teknologi terkini, beberapa kanser.
buah negara mula mencipta dan menghasilkan
senjata nuklear sebagai salah satu alat untuk Bahaya Sinaran
mempertahankan negara mereka. Antara negara Radioaktif
yang dibenarkan memiliki senjata nuklear ialah INFO
Amerika Syarikat, Rusia dan Perancis.



187

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

Cuba Ini! 12.3
S1 Nyatakan impak penggunaan senjata nuklear oleh Amerika Syarikat ke atas Jepun semasa Perang Dunia
Kedua.
S2 Nyatakan kesan buruk ujian nuklear terhadap persekitaran.
S3 Nyatakan kesan pendedahan sinaran radioaktif terhadap manusia.



12.4 Tenaga Nuklear di Malaysia
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
T
i
n
g
k
Kewajaran Pembinaan Stesen Jana Kuasa Nuklear di Malaysia
a
t
a
n
4 1. Sehingga ke hari ini, isu tenaga nuklear sangat kontroversi. Ramai orang menyokong pembinaan stesen
tenaga nuklear bagi mengatasi masalah kekurangan tenaga sumber asli seperti petroleum.
2. Namun begitu, ramai juga yang tidak bersetuju kerana sisa radioaktif adalah berbahaya kepada manusia
dan hidupan lain.
3. Jadual 12.2 menerangkan hujah-hujah yang menyokong dan menentang pembinaan stesen jana kuasa
nuklear.

Jadual 12.2 Hujah-hujah yang menyokong dan menentang pembinaan stesen jana kuasa
Hujah yang menyokong pembinaan stesen Hujah yang menentang pembinaan stesen
jana kuasa nuklear jana kuasa nuklear
Bahan api fosil semakin berkurang tetapi keperluan Kita perlu mengamalkan amalan jimat tenaga.
tenaga elektrik semakin meningkat. Stesen tenaga Penggunaan tenaga elektrik yang berlebihan
nuklear baharu dapat mengatasi krisis tenaga pada akan menyebabkan pencemaran terma akibat
masa hadapan. pembebasan haba yang ke persekitaran. Selain itu,
penggunaan tenaga alternatif lain seperti tenaga
suria, kuasa angin dan hidroelektrik adalah lebih
selamat.
Stesen jana kuasa nuklear dapat membekalkan Kos pembinaan reaktor, pengurusan sisa radioaktif
tenaga elektrik yang lebih murah dan banyak dan kos untuk langkah-langkah keselamatan serta
berbanding dengan cara lain. pekerja berkemahiran adalah tinggi.
Penghasilan sinaran berbahaya adalah pada aras Stesen jana kuasa nuklear menghasilkan sisa
minimum dan tidak berbahaya terhadap hidupan radioaktif yang berbahaya. Sisa radioaktif
berbanding dengan pembakaran arang batu yang mempunyai hayat yang panjang dan mencemarkan
mengeluarkan lebih banyak sinaran berbahaya ke alam sekitar dan semua benda hidup.
atmosfera kerana arang batu merupakan bahan
radioaktif asli.
Stesen tenaga nuklear tidak mengeluarkan bahan Gas-gas berasid dapat ditapis melalui penapis
pencemar udara berbanding stesen tenaga terma. udara yang dipasang pada cerobong kilang.
Pembakaran bahan api fosil di stesen tenaga terma Kesan terhadap alam sekitar daripada sinaran
mengeluarkan banyak bahan pencemar. Gas- radioaktif dan sisa radioaktif merupakan kesan
gas berasid mengakibatkan hujan asid. Karbon jangka panjang.
dioksida menyebabkan masalah rumah hijau.
Perkembangan teknologi dan hasil kajian Jika berlaku sebarang kemalangan atau kecuaian,
membolehkan sisa bahan radioaktif diurus dan sisa radioaktif boleh tersebar melalui udara ke
disimpan dengan selamat. persekitaran dan sampai kepada manusia.


188

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

Cuba Ini! 12.4
S1 Berikan dua hujah yang menyokong pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia.
S2 Berikan dua hujah yang menentang pembinaan stesen jana kuasa nuklear di Malaysia.
S3 Pada pendapat anda, wajarkah Malaysia terlibat dalam pembinaan stesen jana kuasa nuklear?






Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Peta Konsep
Peta Konsep T
i
n
g
k
a
t
a
n
4
Tenaga Nuklear



Penggunaan Tenaga Penghasilan Tenaga Impak Penggunaan
Nuklear Nuklear Tenaga Nuklear






Manfaat tenaga Pembelahan nukleus Impak penggunaan
nuklear senjata nuklear




Kesan buruk Penjanaan tenaga Impak ujian nuklear
tenaga nuklear nuklear





Pelakuran nukleus Tenaga Nuklear di
Malaysia








Menyokong Menentang











189

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear

Praktis SPM 12


Soalan Objektif

1. Apakah bahan radioaktif 5. Mengapakah konkrit 9. Rajah 1 menunjukkan satu
yang paling sesuai merupakan bahan yang komponen yang terdapat
digunakan untuk sesuai untuk membina dalam stesen jana kuasa
menghasilkan tenaga dinding reaktor nuklear? nuklear.
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
nuklear? A Mudah didapati
T
i
A Uranium-233 B Menghalang kehilangan
n
B Uranium-234 tenaga haba ke
g
k
C Uranium-235 persekitaran X
a
t
D Uranium-236 C Melindungi reaktor Gas
a
panas
n
4 2. Proses pembelahan nukleus daripada tekanan yang
kuat dari dalam
menjadi asas kepada tindak D Menahan semua jenis
balas berantai. radioaktif Gas
Mengapakah tindak balas sejuk Gas
berantai ini berlaku? 6. Apakah nama tindak balas sejuk
A Kedua-dua nukleus yang yang berlaku apabila dua
terhasil bersifat radioaktif. nukleus ringan bergabung Rajah 1
B Bilangan neutron membentuk satu nukleus Apakah fungsi X?
berganda secara lebih berat dengan A Memperlahankan neutron
berterusan dengan membebaskan jumlah tenaga B Menyejuk dan
pertambahan masa. yang lebih besar? mengkondensasikan stim
C Tenaga yang dibebaskan A Tindak balas berantai C Mengawal tindak balas
semasa tindak balas B Tindak balas nuklear pembelahan nukleus
nuklear adalah sangat C Pelakuran nukleus dengan menyerap
tinggi. D Pembelahan nukleus neutron yang berlebihan
D Uranium mempunyai D Membebaskan
sifat keradioaktifan yang 7. Antara yang berikut, yang tenaga haba daripada
tinggi. manakah berlaku di dalam pembelahan nukleus
reaktor nuklear yang
3. Antara yang berikut, yang menggunakan uranium? untuk memanaskan
manakah bukan kesan A Pembedilan dilakukan gas yang melalui teras
somatik yang berpunca oleh elektron laju. reaktor
daripada pendedahan B Sedikit tenaga haba 10. Rajah 2 menunjukkan carta
kepada sinaran radioaktif? dihasilkan. alir bagi proses penghasilan
A Keletihan C Sinaran radioaktif elektrik.
B Leukemia dikeluarkan.
C Keguguran rambut D Uranium menjadi Air Turbin
D Mutasi sel semakin besar dan berat. J mendidih berputar
4. Apakah tenaga yang 8. Apakah sebab penggunaan
dibebaskan semasa tenaga nuklear bagi Tenaga haba Stim
pembelahan nukleus uranium sesebuah negara?
berlaku? A Kekurangan sumber Elektrik
A Tenaga haba tenaga yang lain Rajah 2
B Tenaga cahaya B Meningkatkan kekuatan J ialah sebuah penjana
C Tenaga kinetik pertahanan negara haba. Apakah itu J?
D Tenaga keupayaan C Kepadatan penduduk A Bateri
kenyal yang rendah B Dinamo
D Sebagai simbol kemajuan C Reaktor nuklear
negara
D Motor elektrik


190

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear
Soalan Subjektif

Bahagian B
1. Rajah 1 menunjukkan sebahagian daripada stesen jana kuasa nuklear.

Gas
panas

Rod pengawal
boron T
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
X i
n
g
k
a
Gas t
a
sejuk
n
Gas 4
sejuk
Pam
Rajah 1
(a) Namakan komponen X. [1 markah]
(b) Apakah fungsi komponen X? [1 markah]
(c) Stesen jana kuasa nuklear memerlukan kawalan dan sistem keselamatan yang ketat bagi memastikan
fungsi dan keselamatan stesen jana kuasa dalam keadaan baik. Nyatakan dua ciri-ciri keselamatan
yang terdapat dalam stesen jana kuasa nuklear. [2 markah]
(d) Kebocoran reaktor nuklear memberi kesan yang amat buruk kepada manusia dan alam sekitar.
Jelaskan. [2 markah]
2. (a) Jelaskan tentang pelakuran nukleus. [1 markah]
(b) Banding dan bezakan proses pelakuran nukleus dengan pembelahan nukleus. [2 markah]
(c) Nyatakan satu contoh penggunaan tenaga nuklear dalam kehidupan. [1 markah]
(d) Apakah kesan buruk tenaga nuklear jika tidak diurus dengan baik? [2 markah]
3. Rajah 2 menunjukkan pembedilan uranium-235 oleh satu neutron. Uranium terbelah menjadi dua nukleus
baharu dengan membebaskan tenaga yang banyak.





Neutron





Neutron
Uranium-235




Rajah 2
(a) Namakan proses yang ditunjukkan dalam Rajah 2. [1 markah]
(b) Namakan jenis tenaga yang dihasilkan dalam proses yang dinyatakan di 4(a). [1 markah]
(c) Tenaga nuklear boleh dihasilkan melalui reaktor nuklear secara besar-besaran.
Terangkan cara reaktor nuklear digunakan untuk menjana tenaga elektrik. [3 markah]
(d) Cadangkan satu kegunaan reaktor nuklear selain daripada menghasilkan tenaga elektrik. [1 markah]

191

Sains SPM Bab 12 Tenaga Nuklear
4. Carta alir dalam Rajah 3.1 menunjukkan proses penjanaan tenaga elektrik daripada stesen tenaga nuklear.

Reaktor T Stim Turbin Penjana
nuklear Tenaga nuklear




Elektrik
Rajah 3.1
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Berdasarkan Rajah 3.1, T merupakan suatu proses yang berlaku di dalam reaktor untuk menghasilkan
T
i
tenaga nuklear.
n
g
(a) Apakah proses T? Bulatkan jawapan anda di bawah. [1 markah]
k
a
t
Pelakuran nukleus Pembelahan nukleus
a
n
4 (b) Nyatakan fungsi
(i) tenaga nuklear [1 markah]
(ii) stim [1 markah]
(iii) penjana [1 markah]
(c) Rajah 3.2 menunjukkan proses pembelahan nukleus yang berlaku dalam reaktor nuklear.
Berdasarkan Rajah 3.2,
(i) namakan zarah X. [1 markah]
(ii) namakan nukleus Y. Tandakan [3] jawapan anda
dalam kotak yang disediakan. [1 markah]
Pembedilan Tenaga
Nukleus + nuklear
Zarah X Y Radium-226 Uranium-235



Rajah 3.2


Bahagian C
5. Tenaga nuklear memberikan banyak manfaat kepada manusia apabila dijanakan dan dikawal dengan baik.
(a) Terangkan secara ringkas tentang pembelahan nukleus. [2 markah]
(b) Tindak balas nuklear yang berlaku di dalam reaktor nuklear melibatkan tindak balas pembelahan
nukleus yang berlaku secara terkawal.
Mengapakah tindak balas pembelahan nukleus perlu dikawal? Berikan alasan anda. [4 markah]
(c) Pertambahan penduduk dan perkembangan teknologi yang pesat memaksa sesebuah negara itu
meningkatkan sistem jana kuasa bagi menampung keperluan penduduknya. Maka, stesen jana kuasa
nuklear merupakan antara pilihan bagi menyelesaikan isu ini. Adakah anda menyokong jika Malaysia
juga turut membina stesen jana kuasa nuklear? Wajarkan jawapan anda. [6 markah]















192

Bab Tingkatan 5


7 Cahaya dan Optik












Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved








































T
i
n
g
k
a
t
a
n
5
FOKUS BAB Apakah bentuk kanta cembung dan kanta cekung?
cembung dan kanta cekung?
Pembentukan Imej oleh Apakah perbezaan imej yang terbentuk pada kanta
Kanta
Bagaimanakah teleskop berfungsi?
Peralatan optik
Selain teleskop, apakah peralatan optik yang
menggunakan kanta?




339
339

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

7.1 Pembentukan Imej oleh Kanta Pusat optik, O
Titik fokus, F
Paksi utama
Kanta Cembung dan Kanta Cekung
1. Kanta optik diperbuat daripada bahan lut sinar
seperti kaca atau plastik jelas. Lazimnya, satu Panjang fokus, f
atau kedua-dua permukaan mempunyai suatu Rajah 7.3 Sinaran selari ditumpukan oleh kanta cembung
lengkungan sfera.
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
4. Kanta cekung
2. Terdapat dua jenis kanta, iaitu kanta cembung (a) Kanta cekung dianggap sebagai gabungan
dan kanta cekung. sebilangan prisma yang mempunyai
ketebalan yang berlainan.






Dwicembung Planocembung Meniskus cembung
(a) Kanta cembung
Rajah 7.4 Sinar cahaya melalui kanta cekung

(b) Apabila sinar-sinar cahaya melalui kanta
cekung, sinar-sinar cahaya tersebut
dibiaskan dan seolah-olah mencapah dari
titik fokus, F.
(c) Oleh sebab itu, kanta cekung dikenali
Dwicekung Planocekung Meniskus cekung sebagai kanta pencapah.
(b) Kanta cekung
Rajah 7.1 Jenis-jenis kanta
Titik fokus, F
3. Kanta cembung Pusat optik, O
(a) Kanta cembung dianggap sebagai Paksi utama
gabungan sebilangan prisma dengan
ketebalan yang berlainan.
Panjang fokus, f
T
i
n
g
Rajah 7.5 Sinaran selari mencapah melalui kanta cekung
k
a
t
a
n
5 5. Titik fokus, F adalah suatu titik umum pada
paksi utama dengan semua sinar cahaya
Rajah 7.2 Sinar cahaya melalui kanta cembung yang rapat dan selari dengan paksi tertumpu
kepadanya selepas melalui suatu kanta
(b) Apabila sinar-sinar cahaya selari melalui
kanta cembung, sinar-sinar cahaya cembung, atau seolah-olah mencapah darinya
tersebut dibiaskan dan menumpu kepada selepas melalui suatu kanta cekung.
suatu titik fokus, F.
(c) Oleh sebab itu, kanta cembung dikenali
sebagai kanta penumpu.


340

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Aktiviti 7.1

Tujuan: Menunjukkan kanta cembung sebagai kanta penumpu dan kanta cekung sebagai kanta pencapah dan
menentukan titik fokus, F bagi kedua-dua jenis kanta.
Radas: Kit sinar optik (kotak sinar, plat lima celah, bekalan kuasa, satu kanta silinder cembung dan satu kanta
silinder cekung dengan ketebalan yang sama), kertas putih, pensel, pembaris
Prosedur:
1. Radas disediakan seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 7.6.
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Plat lima celah

Kanta silinder
cembung






Rajah 7.6 Susunan radas
2. Cahaya dari kotak sinar ditujukan melalui plat lima celah kepada kanta silinder cembung.
3. Lintasan cahaya yang melalui kanta silinder cembung diperhatikan dan ditanda di atas kertas putih.
4. Titik fokus, F kanta cembung tersebut dikenal pasti.
5. Langkah 2 hingga 4 diulangi menggunakan kanta silinder cekung (Rajah 7.7).
Plat lima celah

Kotak sinar Kanta silinder
cekung






Rajah 7.7 Susunan radas
Pemerhatian:
Plat lima celah Plat lima celah
Kotak sinar Kanta silinder Kotak sinar Kanta silinder T
i
cembung cekung g
n
k
F a
t
F a
Titik
n
fokus 5
Perbincangan:
1. Kanta cembung menumpukan sinar cahaya selari ke titik fokus, F.
2. Kanta cekung mencapahkan sinar cahaya selari dari titik fokus, F.
Kesimpulan:
1. Kanta cembung adalah kanta penumpu.
2. Kanta cekung adalah kanta pencapah.




341

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Panjang Fokus Kanta Cembung Pusat optik, O
1. Panjang fokus, f bagi kanta cembung ialah Titik fokus, F
jarak di antara pusat optik, O dan titik
fokus, F. Sinar-sinar
cahaya selari
2. Panjang fokus kanta cembung bergantung
kepada ketebalan sesuatu kanta. f
3. Kanta cembung yang tebal mempunyai Panjang fokus
panjang fokus yang pendek, manakala kanta Rajah 7.8 Panjang fokus kanta cembung
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
cembung yang nipis mempunyai panjang 4. Panjang fokus sesuatu kanta cembung dapat
fokus yang panjang. ditentukan melalui aktiviti di dalam makmal.

Aktiviti 7.2


Tujuan: Menentukan panjang fokus bagi suatu kanta cembung menggunakan objek jauh.
Radas: Kanta cembung yang berlainan ketebalan, pemegang kanta, skrin, pembaris meter
Prosedur:

Tingkap
Objek jauh
Kanta cembung
Skrin



Panjang
fokus (f )
Rajah 7.9 Menentukan panjang fokus kanta cembung
1. Kanta cembung berlabel P yang terletak pada pemegang kanta dihalakan ke objek di luar tingkap. Skrin
di belakang kanta dilaraskan sehingga suatu imej yang tajam terbentuk padanya.
2. Panjang fokus, iaitu jarak di antara pusat optik dan skrin diukur dengan pembaris dan nilainya dicatatkan.
3. Langkah 1 dan 2 diulang dengan kanta berlabel Q dan R.
Keputusan:
Kanta Ketebalan kanta Panjang fokus, f (cm)

P Paling nipis 30
T
i
Q Sederhana 20
n
g
k
R Paling tebal 10
a
t
a
Perbincangan:
n
5 1. Sinar cahaya yang selari daripada objek jauh akan menumpu pada titik fokus selepas melalui kanta
cembung. Oleh itu, panjang fokus kanta dapat ditentukan dengan mengukur jarak antara pusat optik
dengan skrin.
2. Daripada keputusan yang diperoleh, didapati bahawa apabila ketebalan kanta bertambah, panjang
fokusnya berkurang. Hal ini menunjukkan bahawa kanta yang tebal mempunyai panjang fokus yang
pendek dan sebaliknya.
Kesimpulan:
Kanta cembung yang tebal mempunyai panjang fokus yang pendek manakala kanta cembung yang nipis
mempunyai panjang fokus yang panjang.


342

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Ciri Imej yang dibentuk oleh Kanta Cembung dan Kanta Cekung
1. Ciri imej yang dibentuk oleh kanta cembung dan kanta cekung boleh ditentukan dengan melukis suatu
gambar rajah sinar. Gambar rajah sinar merupakan gambar rajah yang menunjukkan lintasan sinar
cahaya apabila melalui suatu kanta.

2. Istilah penting dalam gambar rajah sinar adalah seperti berikut:

Titik fokus (F ) ialah suatu titik Paksi kanta ialah garis lurus yang
pada paksi utama, sinar cahaya Pusat optik (O) melalui pusat optik dan bersudut tegak
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
yang selari dengan paksi utama ialah pusat kanta. dengan paksi utama.
akan bertumpu atau mencapah
selepas melalui suatu kanta. Pusat optik
Paksi
Sinar cahaya Sinar cahaya kanta
selari selari
Titik fokus Paksi utama
ialah garis lurus
Paksi utama Paksi utama
O F O yang melalui
pusat optik dan
bersudut tegak
Panjang Panjang dengan paksi
fokus, f fokus, f
(a) Kanta cembung (a) Kanta cekung kanta.
Panjang fokus ( f ) ialah jarak di antara titik fokus dengan pusat optik.

3. Apabila melukis gambar rajah sinar, peraturan yang berikut perlu dipatuhi.


Sinar 2: selari dengan paksi
Sinar 1: melalui pusat optik Sinar 3: melalui titik fokus F
utama
Kanta cembung





F F F F F F


Sinar cahaya yang melalui Sinar cahaya yang selari dengan Sinar cahaya yang melalui titik T
i
pusat optik tidak dibiaskan atau paksi utama akan dibiaskan dan fokus F akan dibiaskan supaya g
n
dipesongkan oleh kanta. melalui titik fokus F. selari dengan paksi utama. k
a
t
Kanta cekung a
n
5
F F F F F F



Sinar cahaya yang melalui Sinar cahaya yang selari dengan Sinar cahaya yang menuju ke
pusat optik tidak dibiaskan atau paksi utama akan dibiaskan dan arah titik fokus F akan dibiaskan
dipesongkan oleh kanta. seolah-olah datang dari titik supaya selari dengan paksi utama.
fokus F.



343






07 TG5 FOK SAINS SPM.indd 343 05/07/2021 2:08 PM

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik
4. Langkah-langkah melukis gambar rajah sinar.
(a) Kanta cembung

Langkah 1
Lukis satu garis mengufuk yang mewakili paksi Paksi
utama melalui bahagian tengah kanta cembung. utama
Tandakan kedudukan titik fokus, F dan 2F pada 2F F F 2F
kedua-dua belah kanta pada paksi utama.

Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Langkah 2
Lukis satu anak panah tegak yang mewakili objek
di sebelah kiri paksi utama.
Objek 2F F F 2F




Langkah 3
Lukis lintasan cahaya daripada hujung objek 2
dengan mengikut peraturan pembinaan gambar
rajah sinar: 1
• Sinar  yang melalui pusat optik bergerak
mengikut satu garis lurus tanpa dibiaskan. Objek 2F F F 2F
• Sinar  yang selari dengan paksi utama akan
terbias ke titik fokus F selepas melalui kanta.


Langkah 4 2
Titik persilangan dua sinar tersebut ialah
kedudukan imej yang dibentuk oleh kanta 1
cembung. Lukis satu anak panah yang tersongsang Objek 2F F F Imej 2F
daripada paksi utama ke titik persilangan untuk u v
mewakili imej yang terbentuk.

u = jarak objek (jarak di antara objek dan kanta)
v = jarak imej (jarak di antara imej dan kanta)
(b) Kanta cekung
T
i
n
1. Langkah 1 dan 2 di (a) diulang menggunakan kanta cekung.
g
k
2. Lukis lintasan cahaya daripada hujung objek mengikut peraturan pembinaan gambar rajah sinar:
a
t
• Sinar  yang melalui pusat optik bergerak mengikut satu garis lurus tanpa dibiaskan.
a
n
5 • Sinar  yang selari dengan paksi utama seolah-olah mencapah daripada titik fokus F di
sebelah kiri kanta selepas melalui kanta.
3. Titik persilangan dua sinar tersebut ialah kedudukan imej yang dibentuk oleh kanta cekung.
Lukis satu anak panah tegak dengan garis putus-putus dari paksi utama ke titik persilangan
untuk mewakili imej yang terbentuk.
2
1
Objek 2F F Imej F 2F



344






07 TG5 FOK SAINS SPM.indd 344 05/07/2021 2:09 PM

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik


Tip SPM
Semasa melukis gambar rajah sinar, perkara-perkara yang perlu diberi perhatian ialah seperti berikut:
• Semua sinar daripada objek mesti dilukis dengan garis penuh dan mempunyai arah.
• Sinar yang bukan daripada objek (sinar maya) harus dilukis dengan garis putus-putus.
• Imej nyata dilukis dengan garis penuh dan imej maya dilukis dengan garis putus-putus.

Jadual 7.1 Gambar rajah sinar bagi pembentukan imej oleh kanta cembung dan kanta cekung pada jarak objek yang berbeza

Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Jarak objek (u) Gambar rajah sinar Kedudukan imej Ciri imej dan kegunaannya
Objek di infiniti Objek Imej terbentuk • Nyata, songsang dan lebih
jauh pada titik fokus kecil berbanding dengan
F saiz objek
F • Digunakan dalam teleskop
Imej


u lebih daripada Imej terbentuk di • Nyata, songsang dan lebih
2F antara F dengan kecil berbanding dengan
Objek F 2F 2F saiz objek
2F F • Digunakan dalam kamera
Imej
kanta tunggal

u sama dengan Imej terbentuk • Nyata, songsang dan
2F Objek F 2F tepat pada 2F sama saiz dengan objek
2F F Imej • Digunakan dalam mesin
fotostat


u di antara F Imej terbentuk • Nyata, songsang dan lebih
dan 2F Objek F 2F pada jarak lebih besar berbanding dengan
jauh daripada 2F saiz objek
2F F Imej • Digunakan dalam projektor


u sama dengan Imej terbentuk di • Maya, tegak dan lebih
F infiniti besar berbanding dengan
Objek saiz objek
2F F F 2F • Digunakan untuk
menghasilkan alur cahaya T
i
n
u kurang Imej terbentuk • Maya, tegak dan lebih g
k
daripada F di sebelah yang besar berbanding dengan t
a
a
Imej sama dengan saiz objek n
objek • Digunakan sebagai kanta
Objek pembesar 5
2F F F 2F

Untuk semua Imej terbentuk • Maya, tegak dan lebih
nilai u di sebelah yang kecil berbanding dengan
sama dengan objek
objek • Digunakan untuk cermin
Objek F Imej F mata





345

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik


Tip SPM Mentor SPM
SPM
Ciri-ciri imej yang terbentuk oleh suatu kanta cembung
boleh diringkaskan seperti dalam rajah di bawah. Ciri-ciri bagi imej yang dibentuk oleh satu kanta
cembung ialah maya, tegak dan lebih besar
u = 2f u = f daripada objek.
Nyata, songsang, Maya, tegak,
sama saiz di infiniti Antara kedudukan objek yang diletakkan di
Nyata, Nyata, Maya, hadapan kanta cembung itu, yang manakah akan
songsang, songsang, tegak, menghasilkan ciri-ciri itu?
diperkecilkan diperbesarkan diperbesarkan
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
2F F A B C D Kanta cembung
(u > 2f) (2f > u > f ) (u < f)
2F F F

• Imej maya – tidak dapat dilihat pada skrin
• Imej nyata – dapat dilihat pada skrin
• Imej maya yang terbentuk oleh suatu kanta adalah Tip Pemeriksa
sentiasa tegak dan berada pada belah yang Apabila objek terletak di antara titik F dan pusat
sama dengan objek. kanta, imej yang dihasilkan adalah maya, tegak dan
• Imej nyata terbentuk oleh suatu kanta adalah lebih besar daripada objek.
sentiasa songsang dan berada pada belah yang
bertentangan dengan objek. Jawapan: D



Cuba Ini! 7.1
S1 Apakah yang berlaku apabila sinar-sinar cahaya selari melalui
(a) kanta cembung? (b) kanta cekung?
S2 Lengkapkan jadual di bawah.
Istilah optik Penerangan
Paksi utama
Titik di tengah kanta (pusat kanta); cahaya merambat melaluinya tanpa dibiaskan.
Titik fokus, F
Jarak di antara imej dan pusat optik
S3 Lengkapkan rajah sinar dalam setiap kes berikut:
(a) (c)
Objek Objek
2F F F 2F 2F F F 2F
T
i
(b) (d)
n
g
Objek Objek
k
a
2F F F 2F 2F F F 2F
t
a
n
5
S4 Rajah di sebelah menunjukkan tiga sinar cahaya
dari hujung suatu objek yang menuju ke suatu kanta
cembung.
(a) Lengkapkan rajah sinar itu. Objek
(b) Tiga sinar akan bertemu lagi pada suatu titik
selepas melalui kanta cembung. Apakah yang F F
dapat anda perhatikan pada titik itu?
Kanta cembung


346






07 TG5 FOK SAINS SPM.indd 346 05/07/2021 2:11 PM

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

7.2 Peralatan Optik



Pembentukan Imej Akhir oleh Teleskop dan Mikroskop
Teleskop
Kanta • Teleskop ialah alatan optik yang digunakan untuk melihat objek jauh.
objek • Alat ini terdiri daripada dua kanta cembung, iaitu kanta objek yang mempunyai panjang
Kanta
mata fokus yang panjang (f ) dan kanta mata yang mempunyai panjang fokus yang pendek (f ).
o
e
• Kanta objek berfungsi untuk membentuk imej pertama, l yang nyata, songsang, mengecil
1 Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
1
dan berada pada titik fokus kanta objek.
• Kanta mata berfungsi sebagai kanta pembesar dan dilaraskan supaya imej akhir, l 2
yang maya berada di infiniti terbentuk.
Kanta objek: Kanta mata:
f o f e
Sinar cahaya selari
Rajah 7.10 Teleskop daripada objek yang jauh
F o
F e F e
• Imej akhir yang dibentuk oleh F o
kanta mata adalah maya, Sinar cahaya selari I
songsang dan berada di infiniti. dengan paksi
• Jarak di antara kanta objek dan
kanta mata dalam pelarasan
normal ialah (f + f ).
o e Sinar cahaya selari yang masuk
ke dalam mata seolah-olah
berasal daripada imej terakhir di infiniti
Rajah 7.11 Gambar rajah sinar bagi pembentukan imej dalam teleskop

Mikroskop

Kanta mata Mikroskop merupakan alat optik yang digunakan untuk melihat objek yang seni.
Mikroskop terdiri daripada dua kanta cembung berkuasa tinggi yang mempunyai
Pelaras kasar panjang fokus yang pendek.

Pelaras
halus • Kanta dengan panjang fokus yang paling pendek (f ) digunakan
Kanta objek o
Klip sebagai kanta objek.
Pentas • Kanta dengan panjang fokus lebih panjang (f ) digunakan T
e
sebagai kanta mata.
Diafragma • Objek seni yang hendak dikaji diletakkan di antara F dan 2F i
Cermin kanta objek. o o g
n
Tapak k
a
Rajah 7.12 Mikroskop Kanta t
a
Kanta mata
n
• Fungsi kanta objek ialah untuk menghasilkan imej objek 5
pertama, l yang nyata, songsang dan lebih besar. Objek f f
• Kanta mata digunakan sebagai kanta pembesar untuk o m
memperbesar imej yang dibentuk oleh kanta objek (I ).
1
• Imej terakhir (I ) yang dibentuk oleh kanta mata adalah I I 1
2
maya, songsang dan lebih besar. 2
• Pembesaran oleh mikroskop ialah hasil darab
pembesaran kanta objek dan pembesaran kanta mata.
Imej
Pembesaran, M = m × m e
o
Rajah 7.13 Gambar rajah sinar bagi pembentukan
m = pembesaran oleh kanta objek imej dalam mikroskop
o
m = pembesaran oleh kanta mata
e
347


07 TG5 FOK SAINS SPM.indd 347 05/07/2021 2:12 PM

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Mereka Bentuk dan Membina Teleskop Ringkas
1. Bahan utama yang diperlukan untuk membina sebuah teleskop ringkas:

(a) Sebuah kanta cembung dengan panjang fokus, f = 50 cm dan berdiameter besar sebagai kanta
o
objek
(b) Sebuah kanta cembung dengan panjang fokus, f = 10 cm dan berdiameter kecil sebagai kanta
e
mata
(c) Satu tiub kadbod berdiameter yang sama dengan kanta objek
(d) Satu tiub kadbod berdiameter yang sama dengan kanta mata
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved

2. Kanta objek dan kanta mata disusun seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 7.14.

f o
f
e
Skrin lut
Kanta objek Pemegang cahaya Imej Kanta
t = 50 cm kanta
mata
Mata


Kaki retort Pemegang
kanta
Rajah 7.14 Susunan kanta objek dan kanta mata
3. Kanta objek dihala ke arah suatu objek jauh.
4. Suatu skrin lut cahaya diletakkan lebih kurang 50 cm dari kanta objek dan dilaraskan sehingga suatu
imej yang tajam dilihat pada skrin.
5. Kanta mata yang terletak di hadapan skrin lut cahaya dilaraskan sehingga suatu imej yang jelas dan
diperbesarkan dilihat melalui kanta mata.
6. Skrin lut cahaya dialihkan dan susunan kanta-kanta tersebut boleh berfungsi sebagai sebuah teleskop
ringkas.
7. Jarak di antara dua kanta diukur. Jarak ini adalah kurang daripada atau sama dengan jumlah panjang
fokus kanta objek dan kanta mata.
Pada pelarasan normal,
Jarak di antara kanta objek dan kanta mata = f + f e
T
i
o
n
g
k
a
Kanta objek
t
10 cm
a
n
5 Kanta mata f e = 10 cm f o = 50 cm
55 cm
Rajah 7.15 Sebuah teleskop ringkas
8. Kanta objek dan kanta mata kemudian dipasang pada tiub kadbod seperti yang ditunjukkan dalam
Rajah 7.15.
9. Binaan ini adalah sebuah teleskop ringkas yang dibina menggunakan sebuah kanta berkuasa rendah
sebagai kanta objek dan sebuah kanta berkuasa tinggi sebagai kanta mata.


348






07 TG5 FOK SAINS SPM.indd 348 05/07/2021 2:12 PM

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Aplikasi Kanta dalam Peralatan Optik 9. Kelajuan pengatup kamera mempengaruhi
kecerahan imej dan sama ada menghasilkan
Kamera aksi yang ‘dibekukan’ atau menghasilkan
kesan khas pergerakan yang ‘kabur’.

Telefon pintar




Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
1. Sebuah kamera ringkas terdiri daripada
suatu kotak kedap cahaya dengan satu kanta
cembung dipasang di bahagian hadapan dan
filem berada di bahagian belakang kanta.

2. Bahagian yang terlibat dalam pembentukan
imej ialah kanta cembung, pelaras fokus dan 1. Kini, kesemua telefon pintar dilengkapi
filem. dengan kamera resolusi tinggi untuk
menangkap gambar dan merakam video yang
Pengatup jelas.
Bukaan
2. Bahagian kanta kamera terdiri daripada
Kanta gabungan beberapa elemen optik yang dibuat
Objek
Diafragma Imej daripada plastik dan kaca. Elemen optik kaca
Pelaras fokus Filem dapat menghasilkan imej yang lebih tajam
dan berkualiti.
Rajah 7.16 Pembentukan imej dalam kamera

3. Cahaya perlu melalui kanta cembung, bukaan, Kanta
pengatup dan akhirnya jatuh pada sensor Bukaan
pengimejan. Penapis IR
4. Kanta cembung digunakan untuk membentuk Sensor CMOS
imej objek jauh pada filem. Kanta ini Penapis warna
menghasilkan imej nyata, songsang dan Rajah 7.17
diperkecilkan.
3. Jarak di antara kanta dan sensor dikenali
5. Pelaras fokus dilaraskan supaya kanta sebagai panjang fokus.
cembung dapat bergerak ke hadapan dan ke 4. Kanta cembung yang nipis digunakan di dalam
belakang untuk memfokuskan satu imej yang T
i
tajam pada filem. kamera telefon pintar. Kanta ini mempunyai g
n
panjang fokus yang pendek dan menghasilkan a
k
6. Bagi imej objek yang jauh, kanta dilaraskan imej dalam sudut pemandangan yang luas. t
a
ke arah filem untuk mendapatkan suatu imej n
yang tajam. Bagi imej objek yang dekat, 5. Apabila panjang fokus bagi kanta berkurang, 5
ketebalan kanta bertambah.
kanta dilaraskan supaya menjauhi filem untuk
mendapatkan suatu imej yang tajam. 6. Ketebalan kanta kamera dalam telefon pintar
adalah beberapa milimeter, bergantung kepada
7. Diafragma digunakan untuk mengubah saiz
bukaan supaya jumlah cahaya yang masuk ke saiz sensor.
dalam kamera dapat dikawal. 7. Had ketebalan telefon pintar dipengaruhi
oleh ketebalan kanta kamera dan panjang
8. Pengatup digunakan untuk mengawal masa
cahaya yang memasuki kamera. fokus kanta kamera.



349

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik
8. Kanta menumpukan cahaya dari sudut 5. Sinar cahaya yang terkena pada panel LCD
pemandangan yang luas kepada sensor supaya membentuk tayangan dalam warna masing-
imej kelihatan jelas dan tajam. Sensor adalah masing.
bahagian dalam kamera yang menangkap 6. Imej daripada ketiga-tiga panel LCD
imej.
digabungkan oleh prisma dikroik lalu
9. Ciri-ciri imej yang dihasilkan oleh kanta membentuk imej RGB.
kamera di dalam telefon pintar ialah nyata,
songsang dan diperkecilkan.
+ + =
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Projektor LCD (Paparan Hablur Cecair, Biru Hijau Merah
Liquid Crystal Display) Rajah 7.20 Imej RGB

7. Sinar cahaya daripada imej RGB ditujukan
kepada kanta yang membantu memfokuskan
imej pada skrin.
8. Jarak antara imej RGB yang dibentuk
oleh prisma dikroik dan kanta, u hendaklah
1. Lampu berkuasa tinggi menujukan cahaya f , u , 2f bagi kanta.
dengan keamatan yang tinggi pada cermin
dikroik. 9. Imej yang terhasil adalah nyata, songsang
dan diperbesarkan.

Lampu
Cermin mata
Cermin Cermin
Skrin R dikroik
Kanta Panel LCD merah

G Cermin
dikroik
Prisma hijau
dikroik
Cermin B Cermin
dikroik
biru
1. Bagi seseorang yang mempunyai penglihatan
Rajah 7.18 normal, ketebalan kanta mata berubah supaya
2. Cermin dikroik hanya membenarkan imej bagi objek yang jauh dan dekat dapat
T
i
cahaya dengan panjang gelombang tertentu difokuskan dengan tepat ke atas retina. Imej
n
melaluinya. yang dihasilkan adalah tepat dan tajam.
g
k
a
t
3. Dengan bantuan cermin dikroik, alur cahaya 2. Namun, bagi seseorang yang mengalami
a
n
5 putih dipisahkan kepada sinar merah, hijau rabun jauh atau rabun dekat, sinar cahaya
dan biru. tidak difokuskan dengan tepat di atas retina.
4. Sinar merah, hijau dan biru disalurkan kepada Imej yang terbentuk adalah kabur.
panel LCD masing-masing dengan bantuan
cermin satah.
Imej pada retina
adalah kabur
Cahaya difokuskan di
hadapan retina
Rajah 7.19 Panel LCD dalam projektor Rabun jauh (miopia)

350

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Imej pada retina 3. Kanta pembesar dipegang supaya jarak objek,
adalah kabur u adalah kurang daripada jarak fokus, f kanta
untuk menghasilkan imej yang maya, tegak
dan diperbesarkan.
Kanta cembung
Cahaya difokuskan
di belakang retina
Rabun dekat (hipermetropia)
Imej F Objek F
Rajah 7.21
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
3. Rabun jauh dibetulkan dengan memakai
cermin mata kanta cekung untuk mencapah Rajah 7.24 Pembentukan imej oleh kanta pembesar
cahaya sebelum memasuki mata. Maka,
cahaya dapat difokuskan tepat di atas retina. Kamera Litar Tertutup (CCTV)


Imej pada retina
adalah jelas
Kanta
cekung
Rajah 7.22
4. Rabun dekat pula dibetulkan dengan 1. Kanta CCTV diperbuat daripada kaca (atau
memakai cermin mata kanta cembung plastik) memfokuskan cahaya dari luar kepada
untuk menumpu cahaya sebelum memasuki sensor CCD (charged-couple device) atau
mata supaya cahaya dapat difokuskan tepat di sensor CMOS (complementary metal oxide
atas retina. semiconductor).
Penapis optik
Imej pada retina
adalah jelas Kanta BNC
Prosesor Kod analog
Kanta Kabel
digital
Penstabil
cembung sepaksi
Panjang fokus, f
Rajah 7.23 Sensor
(CCD atau CMOS)
Kanta pembesar Rajah 7.25
2. Sensor CCD memberikan output yang lebih T
i
seragam, maka imej yang terhasil lebih g
n
berkualiti berbanding sensor CMOS. a
k
t
3. Kuantiti cahaya yang masuk ke dalam kamera a
n
tidak dapat dikawal oleh kanta. 5
4. Kanta dengan ‘iris’ yang boleh laras hanya
sesuai untuk kecerahan persekitaran yang
malar.
1. Kanta pembesar ialah suatu kanta cembung 5. Namun, dalam keadaan kecerahan sentiasa
berkuasa tinggi. berubah, kanta ‘auto-iris’ lebih sesuai
digunakan.
2. Alat ini ialah mikroskop paling ringkas yang
digunakan untuk menghasilkan saiz imej yang
lebih besar daripada saiz objek.


351

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik
6. Panjang fokus kanta dalam ukuran milimeter 13. Isyarat digital bagi imej ditukarkan semula
(mm) menunjukkan ukuran sudut penglihatan. kepada isyarat analog untuk disalurkan ke
7. Panjang fokus yang kecil (seperti 3.6 mm) kabel sepaksi.
memberikan sudut penglihatan yang luas
tetapi kurang jelas. Cuba Ini! 7.2
8. Panjang fokus yang besar (seperti 12 mm) S1 Dalam mikroskop, mengapakah objek yang
memberikan sudut penglihatan yang sempit hendak diperhati perlu diletakkan pada
kedudukan u, f , u , 2f dari kanta objek yang
tetapi dapat melihat lebih jauh. mempunyai panjang fokus, f ?
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
9. Kanta bersudut besar sesuai bagi kawasan luas S2 Lengkapkan jadual berikut dengan menyatakan
seperti tempat letak kereta, belakang rumah ciri-ciri imej yang dibentuk oleh alat optik
dan sebagainya. Kanta bersudut sempit sesuai berkenaan.
bagi tempat kritikal seperti pintu masuk, Alat optik Ciri-ciri imej
laluan dalam dewan dan sebagainya. Kanta pembesar
10. Imej yang dihasilkan oleh kanta CCTV adalah Kamera
nyata, songsang dan diperkecilkan. Mikroskop
11. Prosesor Isyarat Digital, DSP (digital signal Teleskop
processor) merupakan ‘otak’ bagi kamera Kamera litar tertutup, CCTV
CCTV.
S3 Nyatakan dua jenis alat optik yang tidak
12. Prosesor menerima data analog dari sensor memerlukan sensor elektronik untuk menangkap
dan menukarkannya kepada isyarat digital. imej.





Peta Konsep
Peta Konsep

Cahaya dan Optik










T
i
n
g
k
a
t
a
n
5


untuk menentukan









352

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik

Praktis SPM 7



Soalan Objektif
3. Antara rajah berikut, yang D
1. Antara sinar cahaya berikut,
yang manakah adalah betul manakah menunjukkan label Titik fokus
yang betul bagi titik fokus?
bagi kanta cembung? Sinar-sinar
A A cahaya selari F
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
f
Titik fokus
Pusat optik, O Panjang fokus
B
B 5. Rajah 2 menunjukkan
susunan radas bagi satu
kajian.
Titik fokus
Imej tajam
C Skrin Kanta Mentol
cembung
C
Titik fokus
Jarak imej, v
D
Pemegang kanta
Rajah 2
D Titik fokus Dalam susunan radas seperti
dalam rajah di atas, jarak
4. Antara rajah berikut, yang imej, v bukanlah panjang
manakah menunjukkan ukuran fokus bagi kanta cembung
yang betul bagi panjang tersebut kerana
fokus bagi kanta cembung? A imej tajam adalah terbalik
2. Rajah 1 menunjukkan sinar A B mentol yang digunakan
cahaya melalui kanta P. terlalu besar
Titik fokus C nilai purata jarak imej
Sinar-sinar tidak diambil
cahaya selari F D mentol tersebut bukan
Kanta suatu objek jauh
P
f 6. Rajah 3 menunjukkan kanta
Pusat optik, O Panjang fokus P lebih tebal daripada kanta T
Rajah 1 B Q. Antara titik A, B, C atau i
n
Berdasarkan laluan sinar- Titik fokus D, yang manakah merupakan g
titik fokus bagi kanta Q?
k
cahaya yang ditunjukkan t
a
dalam rajah di atas, manakah Sinar-sinar Kanta P n
a
antara berikut merupakan cahaya selari F 5
kanta P?
A C f
Pusat optik, O Panjang fokus
C
Titik fokus Kanta Q
B D Sinar-sinar
cahaya selari F
A B C D
f
Pusat optik, O Panjang fokus
Rajah 3
353

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik
7. Antara yang berikut, yang 10. Antara yang berikut, yang C Nyata, Maya,
manakah betul bagi sinar manakah betul mengenai terbalik terbalik
cahaya yang melalui kanta teleskop? berbanding berbanding
cekung? A f , f e dengan dengan
o
B Jarak antara dua kanta .
A Objek objek, objek,
f + f e membesar membesar
o
O F F C Kanta mata lebih nipis
daripada kanta objek D Nyata, Maya,
B Objek D Diameter kanta objek terbalik terbalik
lebih besar daripada berbanding berbanding
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
O F F kanta mata dengan dengan
objek, objek,
C 11. Apakah ciri-ciri imej akhir mengecil membesar
Objek
bagi teleskop?
O F F A Maya, tegak berbanding
dengan objek sebenar 14. Mengapakah jarak di antara
D Objek dan mengecil imej RGB yang dibentuk
B Maya, terbalik berbanding oleh panel LCD dalam
O F F dengan objek sebenar projekor dengan skrin, u
dan membesar adalah f , u , 2f ?
C Nyata, tegak berbanding A Supaya imej tajam dapat
dibentuk pada skrin
8. Rajah 4 menunjukkan satu dengan objek sebenar B Supaya imej yang
gambar rajah sinar. dan mengecil
D Nyata, terbalik berbanding terbentuk pada skrin tidak
dengan objek sebenar malap
dan membesar C Supaya imej nyata dapat
Imej dibentuk pada skrin
Objek F 12. Bagi mikroskop dengan D Supaya warna imej
kanta objek yang mempunyai terbentuk pada skrin tidak
F u f
panjang fokus f , di manakah berubah
o
objek perlu diletakkan?
Rajah 4 A u , f 15. Pernyataan manakah yang
B u = f betul tentang pembentukan
Rajah di atas menunjukkan C f , u , 2f imej oleh kanta pembesar?
gambar rajah sinar cahaya D u = 2f A Objek perlu diletakkan
bagi pada jarak yang kurang
A kamera 13. Antara yang berikut, yang dari panjang fokus kanta
B mesin fotostat manakah betul mengenai ciri- pembesar
C projektor LCD ciri imej bagi mikroskop? B Kanta perlulah nipis untuk
D kanta pembesar memberikan pembesaran
Imej Imej yang tinggi
9. Sebuah mesin fotostat
dilaraskan supaya dapat pertama akhir C Panjang fokus kanta
T
i
menghasilkan salinan yang A Maya, tegak Nyata, perlulah besar untuk
n
g
sama saiz dengan dokumen memberikan pembesaran
k
asal. Jarak antara dokumen berbanding tegak yang tinggi
a
t
berbanding
dengan
a
asal dengan kanta cembung D Imej akan dibentuk di
n
5 dalam mesin hendaklah objek, dengan sebelah bertentangan
objek,
membesar
A kurang daripada panjang mengecil dengan objek
fokus kanta 16. Antara yang berikut, yang
B sama dengan panjang B Maya, tegak Nyata, manakah menghasilkan imej
fokus kanta berbanding tegak akhir yang maya?
C bersamaan dua kali dengan berbanding A Kamera digital
ganda panjang fokus objek, dengan B Kamera telefon pintar
kanta membesar objek, C Kanta pembesar
D melebihi dua kali ganda membesar D Kamera CCTV
panjang fokus kanta
354

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik
Soalan Subjektif

Bahagian A

1. Rajah 1 menunjukkan susunan radas untuk memerhati Imej tajam
ciri-ciri imej yang terhasil. Panjang fokus kanta cembung
tersebut ialah 10 cm. Skrin Kanta cembung Mentol
(a) Nyatakan keadaan dalam bilik makmal yang sesuai
untuk menjalankan ekperimen ini. [1 markah]
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
(b) Nyatakan cara menentukan kedudukan skrin yang
dapat membentuk imej yang tajam. [1 markah] Jarak imej, v Jarak imej, u
(c) Nyatakan jarak objek, u yang diperlukan untuk Pemegang kanta
menghasilkan imej tajam pada kedudukan 20 cm dari
kanta cembung. [1 markah] Rajah 1
(d) Jika susunan radas tersebut digunakan untuk menentukan panjang fokus kanta cembung, nyatakan
perubahan yang perlu dilakukan. [2 markah]

2. Seorang murid sedang mengkaji imej yang dibentuk oleh kanta cembung. Rajah 2(a) dan Rajah 2(b)
menunjukkan imej yang dibentuk oleh kanta cembung apabila objek diletakkan pada kedudukan yang
berbeza.


Objek
3F 2F F F 2F
Objek Imej Imej
3F 2F F F 2F

(a) (b)
Rajah 2

(a) Berdasarkan pemerhatian anda, nyatakan hipotesis bagi eksperimen ini. [1 markah]
(b) Nyatakan satu ciri sepunya bagi imej pada Rajah 2(a) dan Rajah 2(b). [1 markah]
(c) Apakah yang akan berlaku kepada imej apabila objek berada pada titik fokus F? [2 markah]
(d) Ramalkan kedudukan imej apabila objek berada pada kedudukan yang sangat jauh daripada kanta.
[1 markah]

Bahagian B T
i
n
3. Rajah 3 menunjukkan satu alat optik yang digunakan untuk memerhati g
k
objek yang jauh seperti bintang. Panjang fokus kanta objektif, f = 40 cm t
a
o
dan panjang fokus kanta mata, f = 5 cm. n
a
e
(a) Nyatakan nama alat tersebut. [1 markah] 5
(b) Mengapakah diameter kanta objektif lebih besar daripada diameter
kanta mata? [1 markah]
(c) Apakah fungsi kanta mata dalam alat ini? [1 markah]
(d) Kirakan pembesaran yang dihasilkan oleh alat ini. [2 markah]
(e) Apakah yang akan berlaku jika kedudukan kanta objek dan kanta Rajah 3
mata saling bertukar? [1 markah]






355






07 TG5 FOK SAINS SPM.indd 355 05/07/2021 2:23 PM

Sains SPM Bab 7 Cahaya dan Optik
4. Rajah 4.1 menunjukkan kanta pembesar yang digunakan untuk melihat objek halus. Panjang fokus kanta
ialah 15 cm.










Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Rajah 4.1
(a) Nyatakan jenis kanta yang digunakan untuk kanta pembesar tersebut. [1 markah]
(b) Pada Rajah 4.2,

Kanta
pembesar

2F F O F 2F


Rajah 4.2
(i) lukis dan labelkan kedudukan objek bagi kanta pembesar tersebut. [1 markah]
(ii) lengkapkan sinar-sinar cahaya dari objek kepada kanta cembung sehingga terbentuknya imej.
[2 markah]
(iii) lukis dan labelkan kedudukan imej yang terhasilkan. [1 markah]
(c) Nyatakan ciri-ciri imej yang dihasilkan oleh kanta pembesar. [1 markah]
(d) Apakah berlaku kepada saiz imej yang terhasil jika kata cembung yang lebih tebal digunakan?
[1 markah]
5. Rajah 5 menunjukkan sebuah kamera digital.


P


Y
Imej

X Q
T
i
n
g
Rajah 5
k
a
t
(a) Pada rajah tersebut,
a
n
5 (i) lukiskan sebuah kanta yang sesuai dalam petak X. [1 markah]
[2 markah]
(ii) nyatakan ciri-ciri imej yang dihasilkan oleh kanta tersebut.
(b) Manakah bahagian berlabel P, Q, X dan Y yang mempunyai fungsi yang sama dengan retina dalam
mata manusia? [1 markah]
(c) Berdasarkan bahagian berlabel Q,
(i) Namakan bahagian berlabel Q. [1 markah]
(ii) Apakah fungsi bahagian berlabel Q? [1 markah]




356

JAWAPAN




Tingkatan 4 • Kebuk wasap digunakan S2 Seseorang individu memerlukan
untuk menjalankan Heimlich Manoeuvre jika didapati:
eksperimen yang (a) memegang leher dengan kedua-
Bab Langkah Keselamatan di melibatkan bahan yang dua tangan secara tiba-tiba
1 dalam Makmal mudah meruap, mudah (b) tidak boleh bercakap atau batuk
terbakar, beracun, (c) kulit, bibir dan kuku kelihatan
mengakis dan berbau.
Cuba Ini! 1.1 kebiru-biruan atau kehitaman
(b) Pembilas mata. Dia perlu
S1 Makmal mempunyai pelbagai jenis memakai gogal supaya percikan (d) sukar bernafas
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
bahan kimia yang berbahaya dan alat bahan kimia tidak akan terkena S3 Makanan termasuk ke salur T
radas yang mudah pecah. matanya. pernafasan yang menyebabkan n
i
S2 gogal, topeng muka, sarung tangan, 3. (a) (i) Tidak boleh oksigen tidak dapat memasuki peparu g
baju makmal, seluar panjang, kasut (ii) Asid hidroklorik merupakan dan seterusnya tidak dapat dihantar a
k
t
bertutup asid pekat dan boleh ke otak. Heimlich Manoeuvre adalah a
n
Cuba Ini! 1.2 mengakiskan sistem paip penting untuk memastikan mangsa 4
singki.
S1 Asid, gris, minyak (b) Bahan sisa biologi cecair perlu yang tercekik tidak mengalami
kerosakan otak atau kematian.
S2 Mematuhi peraturan makmal, dinyahkontaminasi secara
menjalankan aktiviti dan eksperimen autoklaf. Seterusnya, bahan S4 Boleh. Heimlich Manoeuvre
dengan cermat dan berhati-hati. buangan cecair boleh dilupuskan boleh dilakukan sendiri dengan
S3 Peralatan tajam, pepejal tidak tajam, secara terus ke dalam sistem memberi tekanan dengan cara
bangkai dan cecair badan kumbahan melalui singki makmal. membongkokkan badan pada kerusi
S4 Untuk menyingkirkan sebarang agen (c) Sisa uji kajinya ialah bangkai atau meja dan tolak badan ke atas
biologi yang berbahaya pada sampel katak. Bangkai perlu dibalut kerusi atau meja.
seperti bakteria atau kulat sebelum dalam bahan penyerap, 2
dilupuskan ke persekitaran. dibungkus dengan rapi dalam Praktis SPM
S5 Memberitahu guru atau pembantu beg plastik biobahaya dan Soalan Objektif
makmal disejukbeku. Beg tersebut perlu 1. D 2. B 3. C 4. B 5. A
disimpan di tempat yang selamat 6. D 7. B 8. A 9. C 10. C
Cuba Ini! 1.3 pada suhu sejuk beku seperti
S1 Bahan api, oksigen dan haba bilik sejuk sehingga dilupuskan Soalan Subjektif
S2 Air, buih, karbon dioksida dan serbuk oleh kontraktor terpilih. 1. (a) Melakukan tekanan dada
kering (b) • Mangsa tidak memberi
S3 • Tidak berbahaya kepada manusia Bab respons atau tindak balas
dan haiwan 2 Bantuan Kecemasan • Mangsa tiada denyutan nadi
• Tidak mencemarkan tanah (c) Dapat menyelamatkan nyawa
mangsa
Praktis SPM 1 Cuba Ini! 2.1 (d) Tidak bersetuju. Seseorang
Soalan Objektif S1 CPR merupakan bantuan kecemasan individu perlu mempelajari
1. B 2. D 3. A 4. D 5. D yang dilakukan untuk mengembalikan kaedah CPR yang betul
6. B 7. D 8. C 9. A 10. D degupan jantung dan pernafasan daripada sumber yang sahih
11. B kepada mangsa yang menghadapi atau daripada individu terlatih.
masalah jantung atau pernafasan. Hal ini kerana kaedah CPR perlu
Soalan Subjektif S2 Situasi yang memerlukan CPR: dilakukan untuk menyelamatkan
1. (a) (i) Tidak menggunakan (a) tidak bernafas nyawa mangsa tanpa mengalami
peralatan perlindungan diri. (b) tiada denyutan nadi kecederaan lain.
(ii) Sarung tangan dan baju (c) tidak menunjukkan respons 2. (a) Kaedah Heimlich Manoeuvre
makmal. terhadap rangsangan
(b) Dibuang ke dalam singki (b) Mangsa tercekik
makmal. Asid asetik ialah asid S3 CPR adalah penting untuk (c) Mangsa akan mengalami
lemah yang tidak mengakis memastikan pengaliran darah dapat kekurangan oksigen yang
sistem paip. diteruskan ke seluruh tubuh badan mungkin menyebabkan
kerosakan otak dan kematian
(c) Lipat pelitup muka kepada mangsa. CPR juga penting untuk kepada mangsa.
dua dan gulungkannya. Buang memastikan bekalan oksigen ke otak
ke dalam tong sampah. mangsa adalah berterusan untuk (d) Kerusi atau meja
Bersihkan tangan menggunakan mengelakkan kerosakan otak. (e) Bawa mangsa ke hospital untuk
pensanitasi tangan. Cuba Ini! 2.2 rawatan lanjut.
2. (a) (i) Kabinet aliran laminar dan S1 Heimlich Manoeuvre ialah bantuan Bab
kebuk wasap kecemasan yang diberikan kepada 3 Teknik Mengukur Parameter
(ii) • Kabinet aliran laminar individu yang tercekik, yang mana Kesihatan Badan
digunakan untuk dia mengalami masalah saluran
mengelakkan kontaminasi pernafasan tersekat kerana makanan Cuba Ini! 3.1
semasa aktiviti berkaitan atau bendasing termasuk ke dalam S1 Suhu badan ialah darjah kepanasan
mikrobiologi dijalankan. trakea. dan kesejukan badan.


395

Sains SPM Jawapan
S2 S3 mengamalkan pemakanan yang S3 Tenaga geoterma mempunyai
Jenis sihat, melakukan aktiviti fizikal yang banyak had dan bergantung kepada
termometer Fungsi konsisten (terima jawapan lain yag beberapa faktor terutamanya faktor
Termometer Diguna untuk menyukat sesuai) geografi yang sesuai.
klinik suhu badan Praktis SPM 3 Cuba Ini! 4.3
Termometer Diguna untuk menyukat S1 (a) Kumbahan sisa dan sampah
makmal suhu cecair Soalan Objektif yang dibuang ke sungai
Termometer Diguna untuk menyukat 1. B 2. C 3. A 4. C 5. C menjejaskan kualiti air mentah dan
7. D
8. A
6. B
9. A 10. B
rektal suhu badan bayi melalui membahayakan hidupan akuatik.
dubur Soalan Subjektif (b) Penjanaan, pengurusan
Termometer Diguna untuk menyukat 1. (a) Bacaan 1: 35ºC dan penguraian sisa pepejal
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
inframerah suhu badan tanpa Bacaan 2: 44ºC menyumbang kepada
T
bersentuhan dengan badan Bacaan 3: 54ºC peningkatan gas rumah hijau
i
n
g
S3 Jangkitan bakteria dan terdedah Bacaan 4: 72ºC S2 (a) Mengaplikasikan 5R
k
kepada keadaan panas melampau (b) Termometer makmal (b) Menjalankan rawatan dan
a
t
(c) Jangkitan bakteria, jangkitan pemprosesan ke atas sisa pepejal
a
Cuba Ini! 3.2 virus dan keradangan pada
n
4 S1 Kadar denyutan nadi ialah pengukuran selaput sendi Cuba Ini! 4.4
bilangan denyutan jantung per minit. (d) Termometer rektal S1 Penggunaan baja kimia yang
S2 Pergelangan tangan merupakan titik 2. (a) Serangan jantung, tekanan berlebihan akan mempengaruhi
nadi yang jelas, menonjol dan mudah. darah tinggi pH tanah dan menyebabkan tanah
S3 Tidak. Kadar denyutan nadi tidak (b) Mengubah cara pemakanan dan tidak sesuai untuk pertanian. Baja
seperti cap jari. Kadar denyutan nadi melakukan senaman sederhana kimia yang berlebihan akan masuk
setiap individu mungkin sama atau sekurang-kurangnya tiga kali ke dalam sungai dan seterusnya
berbeza berdasarkan faktor-faktor seminggu. mencemarkan sumber air.
tertentu seperti jantina, umur dan (c) Indeks Jisim Badan yang unggul S2 (a) Mengawal aktiviti pembalakan
aktiviti fizikal. Cap jari setiap individu ialah antara 18.5 hingga 24.9. dengan mewartakan lebih banyak
adalah berbeza sejak lahir. Jisim badan yang unggul boleh kawasan hutan simpan
S4 Denyutan nadi ialah tekanan yang dikekalkan melalui pemakanan (b) Menanam semula pokok
dirasai apabila darah dipam oleh yang sihat dan melakukan aktiviti
jantung dan melalui salur darah yang fizikal yang konsisten. Cuba Ini! 4.5
berhampiran dengan kulit. Kadar S1 Kesan rumah hijau dan kejadian
denyutan nadi berbeza mengikut hujan asid
faktor seperti jantina, umur dan Bab Teknologi Hijau dalam S2 (a) Pengangkutan hijau diperkenalkan
aktiviti fizikal. 4 Melestarikan Alam untuk meminimumkan
Jantina: Perempuan mempunyai pembebasan gas rumah hijau.
kadar denyutan nadi yang lebih tinggi (b) Penciptaan kenderaan gas
daripada lelaki Cuba Ini! 4.1 asli yang tidak menggunakan
Umur: Semakin bertambah umur, S1 Teknologi Hijau merupakan petroleum sebagai bahan api.
semakin rendah kadar denyutan nadi pembangunan dan aplikasi produk,
Aktiviti fizikal: Aktiviti cergas peralatan serta sistem untuk Cuba Ini! 4.6
meningkatkan kadar denyutan nadi memelihara alam sekitar dan alam S1 (a) Mengamalkan kitar semula
semula jadi serta meminimumkan melalui pengasingan sampah.
Cuba Ini! 3.3
S1 Tekanan darah ialah tekanan yang atau mengurangkan kesan negatif (b) Menjimatkan elektrik dengan
menutup alat elektrik yang tidak
dikenakan oleh darah pada arteri daripada aktiviti manusia. diguna.
semasa peredaran darah ketika darah S2 (a) Penjimatan sumber tenaga dapat
dipam oleh jantung ke seluruh badan. dipertingkatkan Praktis SPM 4
S2 Sfigmomanometer (b) Ekonomi negara semakin kukuh Soalan Objektif
S3 120/80 mmHg S3 Sektor tenaga, sektor pengurusan 1. A 2. A 3. B 4. A 5. D
S4 • Mengamalkan gaya hidup yang sisa dan air sisa, sektor pertanian 6. D 7. A 8. B 9. B 10. C
sihat, mengambil diet seimbang dan perhutanan, sektor pengangkutan
dan melakukan senaman. Cuba Ini! 4.2 Soalan Subjektif
• Melakukan pemantauan di rumah S1 (a) Penggunaan sumber bahan api 1. (a) Sektor pertanian dan perhutanan
dengan kerap menggunakan fosil yang meningkat (b) • Pembukaan tanah untuk
sfigmomanometer digital. (b) Perubahan iklim yang ekstrem penempatan dan pertanian
Cuba Ini! 3.4 (c) Penghasilan gas rumah hijau yang • Pembalakan untuk
perindustrian perabot dan
menyebabkan pemanasan global
S1 Indeks Jisim Badan atau Body Mass kertas
Index (BMI) ialah ukuran jisim badan S2 Tenaga hidro dan tenaga solar. (c) • Penanaman semula pokok-
berbanding dengan ketinggian. Malaysia merupakan negara tropika pokok balak
S2 Kurang jisim badan boleh yang mempunyai takungan air • Merawat semula sisa-sisa
meningkatkan risiko mendapat semula jadi yang banyak. Selain itu, pertanian untuk penghasilan
masalah jantung, penurunan daya Malaysia berada di khatulistiwa dan baja kompos
tahan badan, anemia, kemurungan menerima jumlah cahaya matahari • Penguatkuasaan dan
dan sebagainya. yang mencukupi sepanjang tahun. pengawalan aktiviti
pembalakan
396

Sains SPM Jawapan
2. (a) X - Kenderaan perkhidmatan Cuba Ini! 5.3 Soalan Subjektif
Y - Kenderaan awam S1 Mutasi dibahagikan kepada mutasi 1. (a)
Z - Basikal kromosom (sindrom Down, sindrom
(b) • Penghasilan gas rumah hijau Turner dan sindrom Klinefelter) dan Kumpulan A B AB O
dapat dikurangkan, kesihatan darah
masyarakat akan bertambah mutasi gen (buta warna, anemia Bilangan 14 5 9 7
baik, penjimatan sumber tenaga sel sabit, talasemia, hemofilia dan penduduk
dapat dilaksanakan dengan baik albinisme). (b)
(c) • Kandungan karbon dalam S2 Faktor yang menyebabkan mutasi:
udara bertambah, kesan semula jadi, bahan kimia toksik, sinar Bilangan penduduk
rumah hijau bertambah teruk, ultraungu, sinar-X, sinar radioaktif 16
berlaku pemanasan global dan dan kehamilan pada usia lewat.
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
perubahan iklim yang melampau S3 Salah satu aplikasi penyelidikan 14 T
i
3. (a) W - memfokuskan usaha untuk genetik adalah dalam bidang terapi 12 n
meminimumkan pembuangan gen. Terapi gen digunakan untuk 10 g
sisa dan air sisa ke persekitaran. memperbaiki gen-gen mutan, iaitu 8 a
k
Y - sektor tenaga gen yang abnormal atau cacat. 6 a
t
(b) Tenaga. Teknologi Hijau Melalui terapi gen, gen normal 4 n
mempromosikan kecekapan disisipkan ke dalam sel atau tisu 4
tenaga dan mencari badan pesakit untuk menggantikan 2
ketidakbergantungan tenaga. gen yang rosak. 0 A B AB O Kumpulan
(c) Sisa domestik yang dikumpulkan Cuba Ini! 5.4 darah
boleh diproses dan dijadikan (c) Variasi tak selanjar
sebagai baja kompos. Baja S1 organisma termodifikasi genetik, 2. (a) (i) Perempuan
kompos yang dihasilkan lebih teknologi DNA rekombinan, terapi gen (ii) Kerana kromosom seks sel
selamat digunakan berbanding S2 Teknologi DNA rekombinan anak ialah XX
dengan baja kimia yang biasa S3 Makanan termodifikasi genetik (b) Lelaki
diguna pakai. mempunyai nilai nutrisi yang lebih (c) 50%
tinggi dan mempunyai rintangan
terhadap perosak. (d) Bilangan kromosom: 44 + XO
Bab S4 Kesan baik kejuruteraan genetik Nama penyakit: Sindrom Turner
5 Genetik ialah penyakit genetik dapat dikesan 3. (a) (i) Variasi selanjar
(ii) Faktor genetik
dan dirawat pada peringkat awal. (b) Warna kulit dipengaruhi oleh
Kesan buruk kejuruteraan genetik
Cuba Ini! 5.1 termasuklah perubahan genetik dalam faktor genetik dan faktor
S1 DNA ialah struktur heliks ganda dua makanan termodifikasi genetik boleh persekitaran. Walaupun Ahmad
yang dibina daripada suatu siri gen, menyebabkan kesan sampingan mewarisi genetik kulit cerah
daripada kedua ibu bapanya,
yang mana merupakan kod genetik seperti alahan kepada pengguna. faktor persekitaran, iaitu sering
yang menentukan ciri-ciri seseorang terdedah kepada terik matahari
individu. Cuba Ini! 5.5 dan cuaca panas menyebabkan
S2 (a) Mitosis ialah proses nukleus S1 Variasi ialah perbezaan ciri antara warna kulit Ahmad berbeza.
individu daripada spesies yang sama.
induk membahagi menjadi dua (c) • Variasi membolehkan
anak nukleus yang serupa. S2 Variasi selanjar ialah variasi yang organisma menyesuaikan
(b) Meiosis ialah proses nukleus menunjukkan perbezaan tidak ketara diri terhadap perubahan
antara individu seperti ketinggian.
induk membahagi menjadi Variasi tak selanjar ialah variasi yang persekitarannya.
empat anak nukleus yang tidak menunjukkan perbezaan ketara antara • Variasi membolehkan kita
serupa. Setiap nukleus baharu individu seperti kumpulan darah. membezakan dan mengecam
mempunyai separuh daripada S3 Terdapat dua faktor yang setiap individu dalam spesies
bilangan kromosom nukleus mempengaruhi variasi, iaitu faktor yang sama dengan mudah.
induk. genetik (pindah silang, penyusunan 4. (a) (i) Meiosis I (ii) S, Q, T, R
S3 Pindah silang kromosom rawak, persenyawaan (b) Kromosom menebal, memendek
S4 Mitosis menghasilkan dua sel rawak dan mutasi) dan faktor dan jelas kelihatan. Kromosom
saling menukar bahan genetik
anak diploid manakala meiosis persekitaran (nutrien, suhu, cahaya melalui suatu proses yang
menghasilkan empat sel anak dan pH. dikenal sebagai pindah silang.
haploid. (terima jawapan lain yang S4 • Variasi penting untuk kemandirian (c) Apabila nukleus haploid
betul) spesies melalui penyamaran sperma bergabung dengan
S5 Kepentingan mitosis: Menghasilkan diri untuk melindungi daripada nukleus haploid ovum semasa
sel baharu untuk pertumbuhan pemangsa. persenyawaan, zigot yang
Kepentingan meiosis: Menghasilkan • Variasi penting untuk membantu diploid terbentuk.
gamet untuk pembiakan sesuatu spesies menyesuaikan diri
terhadap perubahan drastik dalam Bab
Cuba Ini! 5.2 persekitarannya. Sokongan, Pergerakan dan
S1 Fenotip merujuk kepada sifat-sifat 6 Pertumbuhan
fizikal sesuatu organisma. Praktis SPM 5
S2 1 pokok berbiji bulat: 1 pokok berbiji Soalan Objektif Cuba Ini! 6.1
berkedut 1. C 2. C 3. C 4. D 5. B S1 Tiga jenis rangka haiwan, iaitu:
S3 Bapa 6. C 7. A 8. B 9. C 10. D (a) Rangka dalam (Contoh: lembu)
11. D
397

Sains SPM Jawapan
(b) Rangka luar (Contoh: udang) Cuba Ini! 6.3 S3 (a) Kekurangan: goiter ringkas;
(c) Rangka hidrostatik (Contoh: S1 Kepentingan sistem sokongan Berlebihan: goiter toksik
cacing tanah) tumbuhan: (b) Kekurangan: kekerdilan;
S2 (a) Ranting dan daun dipegang Berlebihan: kegergasian
Haiwan vertebrata Haiwan vertebrata supaya daun berada pada (c) Kekurangan: diabetes insipidus;
Berlebihan: sakit kepala
darat akuatik kedudukan yang betul untuk
Persamaan: penyerapan cahaya matahari. Cuba Ini! 7.2
Mempunyai rangka dalam (b) Bunga berada pada S1 (a) Penenang akan menghalang atau
Lengkungan pelvis Lengkungan pelvis kedudukan betul untuk proses memperlahankan penghantaran
pendebungaan.
dan pektoral besar dan pektoral kecil impuls saraf dalam koordinasi
dan kuat dan lemah (c) Biji benih berada pada kedudukan badan. Pengguna akan berasa
yang strategik untuk penyebaran.
mengantuk dan berasa tenang.
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Berat badan Majoriti berat S2 Tumbuhan akuatik terapung Contoh dadah termasuklah
T
i
disokong oleh badan disokong mempunyai pundi udara besar dalam morfina dan candu.
n
rangka dalam oleh daya apungan akar dan daun untuk memudahkan (b) Perangsang akan
g
k
air tumbuhan terapung. Kehadiran tisu mempercepatkan pergerakan
a
t
Mempunyai saiz Mempunyai saiz aerenkima turut membantu tumbuhan impuls dalam koordinasi badan.
a
akuatik untuk terapung, di samping
n
4 badan yang hampir badan yang besar penting dalam pertukaran gas. Pengguna akan berasa aktif,
rasa tidak menentu dan selalu
berbanding dengan
sama dengan
rangka dalam rangka dalam S3 Dengan mengira gelang pertumbuhan berwaspada. Contoh dadah
di dalam batang tumbuhan berkayu. termasuklah nikotina dan kafeina.
S3 Sistem rangka manusia terdiri S2 Ketidakseimbangan hormon – tubuh
daripada 206 tulang yang disambung. Praktis SPM 6 badan akan mengalami perubahan
Rangka manusia boleh dibahagikan Soalan Objektif fizikal dan mental seperti badan
kepada rangka paksi dan rangka 1. B 2. A 3. B 4. B 5. C besar, murung dan kurang daya
apendaj. Rangka paksi termasuklah ingatan.
tengkorak, turus vertebra, sangkar 6. B 7. C 8. D 9. C 10. D Pertuturan tidak jelas – serebrum
rusuk dan sternum. Rangka apendaj terjejas dan menyebabkan pertuturan
termasuklah lengkungan pektoral, Soalan Subjektif tidak jelas.
tulang tangan, lengkungan pelvis dan 1. (a) (i) Bacaan pada pembaris: 2.5 S3 Sirosis hati – masalah kerosakan hati
tulang kaki. cm, 3.8 cm, 6.2 cm seperti berparut dan mengeras akibat
S4 Kedudukan pusat graviti dan (ii) Tumbuhan itu menyerap pengambilan alkohol dan dadah
keluasan tapak nutrien daripada air tanah. berlebihan.
S5 Kanggaru menggunakan ekor (b) (i) Kadar pertumbuhan lelaki Ulser perut – masalah kelukaan pada
sebagai penyokong tambahan untuk adalah lebih tinggi daripada membran perut kerana perut akan
menambahkan luas tapak ketika perempuan. menghasilkan lebih banyak asid
kanggaru berdiri. (ii) Kadar pertumbuhan apabila mengambil alkohol.
perempuan adalah lebih
Cuba Ini! 6.2 tinggi daripada lelaki. Cuba Ini! 7.3
S1 Apabila otot biseps mengecut, 2. (a) X : Biseps S1 Minda merupakan fungsi otak yang
otot triseps akan mengendur pada Y : Tendon berkaitan dengan kesedaran kita
masa yang sama, membenarkan (b) Kuat dan tidak kenyal. seperti personaliti, pemikiran, ingatan,
tangan ditarik ke atas dan lengan pertimbangan, intelek dan emosi.
dibengkokkan. (c) Apabila otot biseps mengecut, S2 Ciri-ciri minda yang sihat: Boleh
S2 • Mengambil gizi yang kaya dengan otot triseps mengendur. Daya berfikir dan membuat pertimbangan
tarikan dipindahkan melalui
kalsium, fosforus, vitamin, protein tendon. Radius ditarik ke atas. yang wajar, mampu mengesan
dan ferum. 3. (a) Tisu aerenkima rangsangan, boleh mengingati
• Mengamalkan postur yang betul (b) Tumbuhan akuatik disokong oleh peristiwa silam, sanggup menerima
S3 Pertumbuhan manusia merujuk daya keapungan air. Terdapat cabaran, mampu membezakan betul
kepada perubahan yang kekal dan ruang udara / pundi udara dan salah, bertanggungjawab, bebas
tidak berbalik, dari segi bentuk dalam tisu batang / daun untuk daripada prasangka, hidup tenteram,
serta pertambahan jisim dan saiz berfikiran terbuka, mampu menaakul.
sesuatu organisma dalam proses menjadikannya terapung. S3 Penyalahgunaan dadah, pengambilan
tumbesarannya. (c) Teratai / Kiambang alkohol berlebihan, tekanan mental
S4 Lengkung pertumbuhan manusia (d) Setuju, tumbuhan akuatik akan
adalah berbentuk sigmoid. Kadar terapung atau tenggelam di Praktis SPM 7
pertumbuhan adalah cepat pada dalam air di dalam akuarium. Soalan Objektif
peringkat bayi, dan menjadi 1. D 2. A 3. B 4. C 5. B
perlahan pada peringkat kanak- Bab 6. C 7. D 8. D 9. A 10. C
kanak. Pertumbuhan menjadi pesat 7
pada peringkat remaja dan menjadi Koordinasi Badan 11. B 12. B
hampir sifar pada peringkat dewasa. Soalan Subjektif
Akhirnya, pertumbuhan menjadi Cuba Ini! 7.1 1. (a) Kelenjar pankreas adalah
negatif pada peringkat tua. S1 Hormon merupakan bahan kimia
S5 Kadar pertumbuhan remaja organik yang dirembeskan oleh penting untuk mengawal
kepekatan glukosa darah.
perempuan lebih cepat kerana kelenjar endokrin secara terus ke
remaja perempuan mencapai akil dalam sistem peredaran darah. (b) (i) Pembuangan kelenjar
baligh lebih awal berbanding dengan (ii) Kepekatan glukosa dalam
remaja lelaki. S2 (a) Estrogen (b) Adrenalina darah
(c) Tiroksina (iii) Saiz tikus
398

Sains SPM Jawapan
(c) Kelenjar pankreas merembeskan (b) Semasa remaja (akil baligh)
insulin yang berfungsi untuk (c) (i) Testis Bab
mengawal kepekatan gula dalam (ii) Testosteron 8 Unsur dan Bahan
darah, justeru mengelakkan 5. (a) Dadah ialah bahan kimia yang
penyakit diabetes melitus. dimasukkan ke dalam badan
2. (a) Kelenjar endokrin ialah dan mengganggu fungsi neuron Cuba Ini! 8.1
kelenjar tanpa duktus, yang dalam sistem saraf dengan cara S1 (a) takat lebur tinggi
merembeskan hormon terus ke melambatkan pergerakan impuls (b) Ion positif
dalam aliran darah. saraf dalam neuron. S2 Atom, molekul dan ion
(b) Kelenjar endokrin dalam badan (b) S3 Ferum boleh wujud dalam bentuk
manusia: atom atau ion. Atom ferum wujud
• Kelenjar pituitari Jenis dadah Tindakan pada kepala tukul besi yang baharu.
• Kelenjar tiroid Penenang Menghalang atau Apabila kepala tukul besi berkarat, T
• Kelenjar testis memperlahankan ferum wujud dalam bentuk ion. i
• Kelenjar ovari penghantaran impuls g
n
• Kelenjar adrenal saraf dalam koordinasi Cuba Ini! 8.2 k
• Kelenjar pankreas S1 Unsur-unsur disusun secara t
a
(mana-mana dua jawapan) Perangsang Mempercepat UnsurReserved n
mendatar mengikut tertib nombor
a
(c) Mengawal aras gula dalam pergerakan impuls dalam proton yang menaik, dari kiri ke
darah dengan menukarkan koordinasi badan kanan 4
glukosa yang berlebihan kepada S2
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights
glikogen. Inhalan Merupakan bahan kimia
(d) Punca-punca ketidakseimbangan yang disedut melalui Nombor Susunan
pernafasan dan boleh
hormon: proton elektron
• Gaya pemakanan yang tidak menyebabkan halusinasi W 15 2.8.5
seimbang Halusinogen Mengubah laluan impuls X 16 2.8.6
• Terdedah pada sinar di dalam otak
berbahaya seperti sinar Y 17 2.8.7
radioaktif. (c) (i) Koordinasi badan Z 18 2.8.8
• Gaya hidup seperti pekerjaan, Tindakan refleks yang
tempat tinggal dan aktiviti lambat S3 Susunan elektron P: 2.7
harian. Penyalahgunaan dadah dan S4 Atom unsur logam akan membentuk
(mana-mana dua jawapan) alkohol akan melambatkan ion positif dengan menderma
3. (a) Dadah merupakan bahan kimia gerak balas sistem saraf elektron, manakala atom bukan
logam akan membentuk ion negatif
yang mengganggu fungsi neuron terhadap rangsangan. dengan menerima elektron.
dan melambatkan perjalanan Bahan kimia akan terkumpul
impuls di antara neuron. antara neuron aferen dan Cuba Ini! 8.3
(b) Kategori dadah: interneuron menyebabkan
• Kategori dadah: Jenis pergerakan impuls S1 Isotop ialah atom-atom suatu unsur
penenang terhalang. yang mempunyai bilangan proton
Contoh: Barbiturat// heroin// Hilang keseimbangan yang sama tetapi bilangan neutron
yang berbeza. Misalnya, terdapat
morfin Pengambilan dadah dan dua jenis atom karbon di dalam satu
• Kategori dadah: Jenis inhalan minuman beralkohol sampel unsur karbon, iaitu karbon
Contoh: Gam// minyak gasolin// akan menyebabkan yang mempunyai bilangan proton 6
eter koordinasi otot lemah dan bilangan neutron 6 serta karbon
• Kategori dadah: Jenis dan mengakibatkan cara yang mempunyai bilangan proton
perangsang berjalan tidak betul. 6 dan bilangan neutron 8. Maka,
Contoh: Amfetamina// kafein// (ii) Kesihatan fizikal dan mental karbon mempunyai isotop.
nikotin manusia S2
• Kategori dadah: Jenis Sirosis hati
Halusinogen Pengambilan minuman Isotop Bromin-79 Bromin-81
Contoh: Marijuana// dietilamida beralkohol dan Bilangan 35 35
asid lisergik penyalahgunaan dadah proton
(mana-mana dua kategori boleh memberikan kesan Bilangan
dengan satu contoh setiap toksik kepada hati. Sirosis elektron 35 35
satunya) hati adalah masalah Bilangan
(c) Kesan penyalahgunaan dadah: kesihatan yang serius neutron 44 46
• Ketidakseimbangan hormon apabila hati mengalami Nombor
• Pertuturan kurang jelas kerosakan yang kronik, nukleon 79 81
• Tindak balas refleks yang berparut, mengeras dan
lambat tidak bertindak seperti hati S3 Isotop-isotop bagi suatu unsur
(atau mana-mana jawapan lain yang normal. mempunyai bilangan proton yang
yang sesuai) Halusinasi sama.
4. (a) (i) Estrogen Pengambilan dadah jenis Jadi, bilangan proton yang hadir di
(ii) - Menggalakkan inhalan dan halusinogen dalam satu atom fosforus-31
perkembangan ciri-ciri akan menjejaskan otak dan = 31 – 16 = 15
seks sekunder mengubah persepsi kepada Maka, bilangan neutron yang hadir di
- Merangsang pembentukan penagih. dalam satu atom fosforus-32
ovum = 32 – 15 = 17
399

Sains SPM Jawapan
S4 Dalam bidang perubatan, isotop S3 Pempolimeran ialah proses
kobalt-60 digunakan untuk merawat Bab percantuman monomer-monomer
kanser. Selain itu, isotop natrium-24 9 Kimia Industri melalui pembentukan ikatan kimia
digunakan untuk menentukan lokasi untuk menghasilkan polimer yang
darah tersumbat. Isotop iodin-131 pula bermolekul besar berbentuk rantai.
digunakan untuk merawat kelenjar Cuba Ini! 9.1 Penyahpolimeran ialah proses
tiroid. S1 Duralumin penguraian polimer berantai panjang
S2 (a) Besi dan karbon kepada monomer-monomer melalui
Praktis SPM 8 (b) Penambahan unsur karbon proses tindakan kimia.
Soalan Objektif ke dalam besi semasa proses
1. A 2. C 3. A 4. C 5. B pengaloian mengganggu susunan Praktis SPM 9
6. D 7. A 8. C 9. B 10. B atom yang teratur di dalam Soalan Objektif
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
11. D 12. D 13. C besi. Hal ini demikian kerana 1. A 2. C 3. A 4. D 5. B
T
atom-atom karbon mempunyai 6. D 7. A 8. D 9. B 10. B
i
Soalan Subjektif saiz yang berlainan daripada 11. C 12. D
n
g
1. (a) Atom, ion, molekul atom-atom besi. Kehadiran
k
(b) (i) Atom atom-atom karbon menyukarkan Soalan Subjektif
a
t
(ii) Molekul penggelongsoran antara lapisan 1. (a) (i) Jenis bongkah
a
n
4 (c) S3 • Aloi superkonduktor diguna untuk (ii) Diameter lekuk
atom apabila daya dikenakan.
(iii) Jisim pemberat
membuat landasan kereta api (b) Gangsa lebih keras berbanding
berkuasa tinggi. dengan kuprum / Aloi lebih
• Aloi superkonduktor juga diguna keras berbanding dengan logam
dalam pembuatan mesin pengimejan tulennya
resonans magnetik (MRI). (c) Gangsa lebih keras berbanding
dengan kuprum.
(d) Karat / Besi oksida Cuba Ini! 9.2
(e) Ion natrium / Ion klorida S1 Lut sinar, lengai terhadap bahan 2. (a) (i) Y: Kuprum
2. (a) Disusun mengikut tertib menaik kimia dan mudah dibentuk (terima Z: Zink
nombor proton. jawapan lain yang sesuai) (b) Pengaloian
(b) (i) S S2 Aluminium silikat (c) (i) Keras
(ii) U (ii) Penambahan atom-
(iii) 9 S3 (a) Kaca silica terlakur adalah lut atom zink menghalang
(c) Gas neon / Gas R. Apabila sinar dan tahan haba tinggi dan penggelongsoran atom
elektrik dialirkan melalui neon, sesuai untuk dibuat kanta dan kuprum antara lapisan.
ia akan mengeluarkan cahaya cermin mata. Kaca plumbum Maka, aloi ini lebih keras.
berwarna. Gas neon juga adalah mempunyai indeks biasan yang (d) Alat muzik seperti trompet
gas nadir, yang tidak bertindak tinggi dan berkilat sesuai untuk 3. (a) Adakah aloi lebih keras
balas dengan bahan kimia lain, dibuat prisma dan barang hiasan. berbanding dengan logam tulen?
maka ia lebih efektif. (b) Seramik adalah penebat haba (b) Aloi adalah lebih keras
3. (a) 19 yang baik dan sesuai untuk berbanding dengan logam tulen.
(b) Q dibuat lapisan dalam relau. Sifat (c) (i) Membandingkan kekerasan
(c) 2.6 seramik yang lengai secara kimia aloi dan logam tulen.
(d) Atom Q perlu menderma dan tahan karat menyebabkan (ii) Pemboleh ubah
satu elektron untuk mencapai seramik sesuai dijadikan dimanipulasikan: Jenis bahan
susunan elektron oktet. perkakas dapur. yang digunakan
(e) S4 Kaca dapat dileburkan untuk dikitar Pemboleh ubah bergerak
semula. Seramik akan menjadi keras balas: Kekerasan bahan
apabila dipanaskan pada suhu yang Pemboleh ubah dimalarkan:
Elektron tinggi. Justeru, seramik tidak dapat Tinggi pemberat dilepaskan
dikitar semula. (iii) 1. Sediakan radas seperti
Proton
Cuba Ini! 9.3 yang ditunjukkan dalam
Neutron S1 Polimer semula jadi - wujud dalam rajah.
benda hidup secara semula jadi Kaki retort
Polimer sintetik - dibuat oleh manusia
4. (a) (i) Proton dan neutron melalui tindak balas kimia 9 8
(ii) Nombor nukleon ialah S2 Atom-atom sulfur akan membentuk 7
jumlah bilangan proton dan rantai bersilang di antara molekul- Pembaris 6 5
bilangan neutron dalam molekul getah untuk membentuk meter 4
atom. getah tervulkan. 3 2
(iii) 1 elektron 1 Pemberat
0
(b) (i) 17
(ii) Atom L dan atom J
mempunyai bilangan Bebola
elektron pada petala terluar Bongkah keluli
yang sama. kuprum
Rangkai silang
400

Sains SPM Jawapan
2. Jatuhkan pemberat dari atas sistem badan dalam diagnosis, Cuba Ini! 11.2
ketinggian 30 cm. penyembuhan, rawatan atau S1 (a) halaju
3. Ukur kedalaman lekuk pencegahan penyakit. (b) pecutan
pada bongkah kuprum. S2 Orang ramai mengambil produk
4. Ulangi langkah 1 kesihatan untuk mengekalkan S2 Dalam graf halaju-masa, sesaran
hingga 3 menggunakan kesihatan. Gaya hidup yang semakin boleh diperoleh dengan mengira luas
bongkah loyang bagi sibuk dan tidak mengamalkan di bawah graf.
menggantikan bongkah pemakanan yang seimbang Cuba Ini! 11.3
kuprum. menyebabkan sesetengah orang
5. Rekodkan pemerhatian memerlukan produk kesihatan untuk S1 Pecutan graviti ialah pecutan yang
dalam jadual. menjamin kesihatan. berlaku di dalam medan graviti bumi.
(iv) S2 Objek yang jatuh bebas bermaksud
objek itu jatuh apabila daya graviti
Kedalaman lekuk Praktis SPM 10 sahaja yang bertindak ke atasnya. T
i
Jenis bongkah (mm) Soalan Objektif n
1. D 2. C 3. A 4. C 5. A S3 (a) Palsu k
g
Bongkah kuprum 6. D 7. D 8. B 9. C 10. C (b) Palsu a
t
Bongkah loyang Soalan Subjektif Cuba Ini! 11.4 a
n
1. (a) (i) Aspirin S1 Inersia didefinisikan sebagai 4
Bab Kimia dalam Perubatan (ii) Membunuh atau kecenderungan sesuatu objek
menghalang pembiakan
10 dan Kesihatan bakteria mengekalkan keadaannya, sama ada
dalam keadaan rehat atau bergerak
(iii) Merawat pesakit psikiatrik
daripada tumbuhan dan All Rights Reserved
dengan halaju seragam. Kita juga
Cuba Ini! 10.1 (b) (i) Aspirin mendefinisikan inersia sebagai
S1 1. Analgesik: Aspirin, parasetamol (ii) Tidak sesuai. Aspirin tentangan sesuatu objek untuk
berasid dan boleh
2. Antibiotik: Penisilin, streptomisin menyebabkan pendarahan mengubahkan keadaan rehat atau
3. Psikoteraputik: Antidepresen, dalaman bagi kanak-kanak gerakan laju seragamnya.
perangsang // bengkak pada pankreas // S2 – Apabila sebuah kereta yang sedang
S2 Kaedah komplementari ialah kaedah kerosakan hati // ruam kulit bergerak berhenti secara tiba-tiba,
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd.
semula jadi dan memastikan pesakit 2. (a) Ubat tradisional didapati semua penumpang akan tersentak
sihat secara menyeluruh merangkumi ke hadapan.
fizikal, mental dan emosi. Kaedah ini haiwan. Ubat moden diperbuat – Apabila lif mula menurun, kita
tidak melibatkan penggunaan ubat oleh ahli sains dalam makmal terasa seakan-akan tertinggal di
atau pembedahan. berdasarkan bahan aktif dalam ruang asal.
S3 Kesannya termasuk penyakit tidak bahan semula jadi. S3 Semakin besar jisim sesuatu objek,
dapat sembuh, masalah ketagihan (b) semakin tinggi inersianya.
dan masalah kerintangan bakteria
berlaku. Ubat Fungsi Praktis SPM 11
tradisional
Cuba Ini! 10.2 Soalan Objektif 3. D 4. B 5. D
2. B
1. B
S1 Radikal bebas ialah atom atau Tongkat Menurunkan suhu badan 6. C 7. A 8. B 9. A 10. C
yang tinggi bagi pesakit
molekul yang kekurangan satu Ali demam panas 11. C
elektron yang menjadikan atom atau
molekul tersebut tidak stabil, reaktif Lidah Rawat luka di kulit// Soalan Subjektif
dan cenderung untuk menyerang buaya meredakan bengkak 1. (a) Kadar perubahan halaju
atom atau molekul lain. 4.5
S2 Kesannya termasuklah kanser, Bab (b) u = (5 x 0.02)
penyakit kardiovaskular, kerosakan 11 Daya dan Gerakan = 45 cm s –1
organ dalaman dan penuaan awal.
v = 22.5
Cuba Ini! 10.3 Cuba Ini! 11.1 (5 x 0.02)
S1 Bahan antioksidan merupakan S1 Jarak ialah jumlah panjang lintasan = 225 cm s –1
sebatian kimia yang diperlukan oleh yang dilalui oleh sesuatu objek,
tubuh untuk melambatkan atau manakala sesaran ialah jarak lintasan a = v – u
T
menghentikan proses pengoksidaan. terpendek yang menyambungkan dua 225 – 45
S2 Bahan antioksidan menstabilkan lokasi dalam satu arah tertentu. = 2 x 0.1
radikal bebas dengan melengkapkan Sesaran
–2
kekurangan elektron yang dimiliki S2 Halaju = Masa = 900 cm s
oleh radikal bebas, dan seterusnya = 9.0 m s –2
membantutkan reaksi berantai = 100 m (c) Rintangan udara dan geseran di
daripada pembentukan radikal bebas. 9.58 saat antara pita detik dengan jangka
S3 Pengoksidaan makanan berlaku = 10.44 m s –1 masa detik.
apabila makanan terdedah pada Perubahan halaju 2. (a) Halaju ditakrifkan sebagai kadar
udara. S3 Pecutan = perubahan sesaran bagi sesuatu
Masa yang diambil gerakan.
Cuba Ini! 10.4 = (8 m s – 0 m s ) (b) Kereta itu mengalami
–1
–1
S1 Bahan aktif ialah sebatian kimia 10 s nyahpecutan/ pecutan negatif
aktif yang mempunyai kesan ke = 0.8 m s –2
401

Sains SPM Jawapan
(c) (b) Semakin besar jisim suatu objek, • Keperluan tenaga yang sangat
Halaju (m s ) semakin besar inersia objek itu. tinggi
–1
(c) (i) Mengkaji hubungan antara
jisim dengan inersia Cuba Ini! 12.3
(ii) Pemboleh ubah S1 Dua bandar raya Jepun (Hiroshima
dimanipulasikan: Jisim dan Nagasaki) musnah. Banyak
plastisin orang awam terkorban. Bangunan-
Pemboleh ubah bergerak bangunan roboh dan terbakar.
balas: Tempoh ayunan S2 • Memusnahkan ekosistem di laut
Pemboleh ubah dimalarkan:
Panjang bilah gergaji • Tanah tercemar dan tidak selamat
(iii) 1. Lekatkan seketul untuk didiami
Penerbitan Pelangi Sdn Bhd. All Rights Reserved
Masa (s) plastisin berjisim 30 g S3 Pendedahan sinaran radioaktif
T
(d) Pecutan pada salah satu hujung terhadap manusia akan
i
n
Perubahan halaju bilah gergaji yang bebas. menyebabkan kesan somatik dan
g
= kesan genetik terhadap manusia.
k
Masa yang diambil 2. Sesarkan sedikit bilah
a
t
Halaju akhir(v) – halaju awal (u) gergaji dan lepaskan Kesan somatik termasuk kelesuan,
= Masa yang diambil (t) berayun. katarak dan keguguran rambut.
a
n
4 0 m s – 20 m s –1 3. Rekodkan masa bagi Manakala kerosakan genetik
–1
termasuk kecacatan anak, mutasi sel
=
5 s 10 ayunan lengkap dan kanser.
menggunakan jam randik
= –20 m s –1 dan rekodkan dalam
5 s jadual. Cuba Ini! 12.4
= –4 m s –2 4. Ulangi langkah 1 S1 • Bahan api fosil yang semakin
3. (a) Inersia ialah sifat semula jadi hingga 3 menggunakan kehabisan mengalakkan pembinaan
yang ada pada sesuatu objek pemberat 40 g, 50 g, stesen jana kuasa nuklear.
untuk menentang sebarang 60 g dan 70 g. • Stesen tenaga nuklear tidak
bentuk perubahan sama ada (iv) mengeluarkan bahan pencemar
ketika keadaan rehat atau udara, justeru pencemaran udara
Jisim
semasa bergerak. plastisin (g) Masa untuk 10 Tempoh, dan kesan rumah hijau tidak akan
ayunan, t (s)
(b) Sesuatu objek akan kekal dalam T berlaku.
keadaan asalnya, sama ada dalam 30 S2 • Stesen jana kuasa nuklear
keadaan pegun atau bergerak 40 menghasilkan sisa radioaktif yang
dengan halaju seragam dalam berbahaya kepada alam dan
satu garis lurus jika tiada daya luar 50 organisma hidup.
yang bertindak ke atasnya. 60 • Kos pembinaan reaktor dan
(c) Baldi P lebih mudah ditolak pengurusan sisa-sisa radioaktif
berbanding dengan baldi Q/ 70 adalah sangat tinggi.
Baldi P berhenti dahulu diikuti S3 Jawapan murid
baldi Q.
(d) Baldi P mempunyai jisim yang Bab Praktis SPM 12
lebih kecil berbanding dengan 12 Tenaga Nuklear Soalan Objektif
baldi Q. Oleh itu, baldi P 1. C 2. C 3. D 4. A 5. D
mempunyai inersia yang lebih 6. C 7. C 8. A 9. C 10. C
kecil berbanding dengan baldi Q. Cuba Ini! 12.1 Soalan Subjektif
(e) Semakin besar jisim sesuatu S1 • Membunuh bakteria bagi tujuan 1. (a) X - Rod bahan api uranium
objek, semakin besar inersia pensterilan peralatan perubatan.
objek itu. • Membunuh sel-sel kanser. (b) Membebaskan tenaga haba
4. (a) Kereta mainan bergerak dengan • Mengesan kebocoran paip bawah melalui pembelahan nukleus
untuk memanaskan gas yang
halaju seragam kerana jarak tanah. melalui reaktor
antara sebarang dua detik pada S2 Tenaga nuklear merupakan sumber
pita adalah sama. tenaga elektrik yang lebih bersih dan (c) • Perisai konkrit

• Rod pengawal boron
(b) (i) Masa antara dua detik efisien kerana arang batu dan gas (d) • Tanah tercemar akibat radiasi
= 1 ÷ 50 s = 0.02 s asli akan menyebabkan pembaziran dan kawasan sekitarnya tidak
Masa yang diambil untuk tenaga di samping pencemaran selamat untuk didiami
bergerak dari M ke N semasa proses pembakaran bahan • Menyebabkan kesan somatik
= 0.02 s x 5 = 0.1 s api tersebut. dan kesan genetik terhadap
(ii) Halaju kereta mainan S3 • Mengancam kesihatan penduduk manusia
= 10 cm ÷ 0.1 s = 100 m s -2 untuk jangka masa yang panjang 2. (a) Satu proses percantuman
(c) Sifar (tiada pecutan) • Terdapat risiko kemalangan nuklear atau penggabungan dua
semasa reaktor beroperasi nukleus radioaktif yang ringan
(d) Cuba Ini! 12.2 membentuk satu nukleus yang
arah pergerakan lebih berat disertai dengan
S1 Pembelahan nukleus dan pelakuran
5. (a) Adakah jisim objek nukleus pembebasan tenaga
mempengaruhi inersia suatu S2 Pembelahan nukleus (b) Persamaan - kedua-duanya
objek? menghasilkan tenaga yang
S3 • Sumber tenaga yang kekurangan sangat besar
402