วิจัยฉบับสมบูรณ์

การเปรียบเทียบความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัย ที่ได้รับการกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ นางสาวปาริชารัชต์ แก้ววงษา รายงานการวิจัยในชั้นเรียนนี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาหลักสูตร ครุศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาการศึกษาปฐมวัย คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี 2567

การเปรียบเทียบความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัย ที่ได้รับการกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ นางสาวปาริชารัชต์ แก้ววงษา รายงานการวิจัยในชั้นเรียนนี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาหลักสูตร ครุศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาการศึกษาปฐมวัย คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี 2567

ก ชื่อเรื่อง การเปรียบเทียบความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัย ที่ได้รับการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ ผู้วิจัย ปาริชารัชต์ แก้ววงษา อาจารย์ที่ปรึกษา ดร. ศศิธร อมรินทร์แสงเพ็ญ ที่ปรึกษาร่วม คุณครูชัญญาพัทธ์ บุญมาตุ่น ปริญญา ครุศาสตร์บัณฑิต ปีการศึกษา 2567 บทคัดย่อ การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ของเด็กปฐมวัยก่อนและหลังได้รับการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษาครั้งนี้ เป็นเด็กปฐมวัย อายุ 5-6 ปี ที่กำลังศึกษาในชั้นอนุบาลปีที่ 3 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2566 โรงเรียนบ้านหนองตุ อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี จำนวน 9 คน ซึ่งได้มาโดยการเลือกแบบเจาะจง เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วย แผนการจัดกิจกรรม การเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ และแบบประเมินความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ของเด็กปฐมวัย วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ผลการวิจัยพบว่า เด็กปฐมวัยที่ได้รับการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณมีความสามารถในการคิดแก้ปัญหาหลังการจัดกิจกรรมสูงกว่า ก่อนการจัดกิจกรรม

ข กิตติกรรมประกาศ รายงานการวิจัยในชั้นเรียนฉบับนี้สำเร็จสมบูรณ์ได้ด้วยความกรุณาจาก ดร. ศศิธร อมรินทร์แสงเพ็ญ อาจารย์ที่ปรึกษาวิจัย และนางชัญญาพัทธ์ บุญมาตุ่น ที่ปรึกษาร่วม ที่ได้กรุณา ให้คำปรึกษา ชี้แนะแนวทางต่าง ๆ ผู้วิจัยรู้สึกซาบซึ้งในความกรุณาเป็นอย่างยิ่ง ผู้วิจัย ขอกราบขอบพระคุณอย่างสูง ณ ที่นี้ ขอขอบพระคุณ นายสรพงษ์ โพนบุตร ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองตุ พร้อมทั้ง คณะครูในโรงเรียนทุกท่าน และนักเรียนทุกคนที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ที่ได้ให้กำลังใจและให้ ความอนุเคราะห์เครื่องมือและอุปกรณ์ต่าง ๆ ในการทดลองและเก็บรวบรวมข้อมูลเพื่อการวิจัย คุณค่าและประโยชน์อันพึงมีจากการวิจัยครั้งนี้ ผู้วิจัยขอน้อมรำลึกถึงคุณพระเจ้า บิดา มารดา ผู้ให้ชีวิต ให้การศึกษา ตลอดจนบูรพาจารย์และผู้มีพระคุณทุกท่าน ที่ได้ให้ความรู้ และอบรมสั่งสอนแก่ผู้วิจัยจนประสบความสำเร็จในการศึกษา ปาริชารัชต์ แก้ววงษา

ค สารบัญ บทคัดย่อ................................................................................................................................. ก กิตติกรรมประกาศ.................................................................................................................. ข สารบัญ.................................................................................................................................... สารบัญตาราง........................................................................................................ .................. สารบัญภาพ ......................................................................................................... .................. ค ช ซ บทที่ หน้า 1 บทนำ................................................................................................................................. ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา............................................................................ วัตถุประสงค์ของงานวิจัย................................................................................................... ขอบเขตการวิจัย.................................................................................................... ............. นิยามศัพท์เฉพาะ.................................................................................................. ............. ประโยชน์ที่ได้รับ................................................................................................................ กรอบแนวคิดการวิจัย ....................................................................................................... 1 1 3 3 4 6 6 2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง......................................................................................... 7 ความหมายของความสามารถในการคิดแก้ปัญหา............................................................... 8 ความสำคัญของความสามารถในการการคิดแก้ปัญหา....................................................... 10 ทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการแก้ปัญหา.................................................... 13 ประเภทของการคิดแก้ปัญหาปัญหา..................................................................................... ขั้นตอนการคิดแก้ปัญหา............................................................................................. 14 15

ง สารบัญ (ต่อ) บทที่ หน้า 2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง (ต่อ) ความหมายของนิทาน................................................................................................................. 18 ความสำคัญของนิทาน................................................................................................................ 19 จุดประสงค์ของการเล่านิทาน.................................................................................................... ประเภทของนิทาน..................................................................................................................... 19 22 รูปแบบและวิธีการเล่านิทาน........................................................................................ 27 คุณค่าและประโยชน์ของการเล่านิทาน................................................................................... 30 ความหมายของเกม...................................................................................................... 33 ประเภทของเกม........................................................................................................... 35 หลักการนำเกมมาใช้..................................................................................................... 39 จุดมุ่งหมายของการใช้เกม............................................................................................ 41 ประโยชน์ของเกม......................................................................................................... งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับเกม............................................................................................ ขั้นตอนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ.......................... 44 44 47 3 วิธีดำเนินวิจัย........................................................................................................... ............. 48 กลุ่มเป้าหมาย.............................................................................................................. แบบแผนการวิจัย......................................................................................................... เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย.............................................................................................. การเก็บรวบรวมข้อมูล................................................................................................. การวิเคราะห์ข้อมูล...................................................................................................... สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล.................................................................................... 48 48 49 53 55 55

จ สารบัญ (ต่อ) บทที่ หน้า 4 ผลการวิเคราะห์ข้อมูล......................................................................................................... ... 56 สัญลักษณ์ที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล.............................................................................. 56 ผลการวิเคราะห์ข้อมูล................................................................................................... 56 5 สรุป อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ....................................................................................... 59 วัตถุประสงค์ของการวิจัย............................................................................................................. 59 สมมติฐานของการวิจัย................................................................................................................. 59 กลุ่มเป้าหมายที่ใช้ในการวิจัย...................................................................................................... เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย............................................................................................................... 59 59 การดำเนินการจัดกิจกรรม............................................................................................. 60 การวิเคราะห์ข้อมูล.................................................................................................................... 60 สรุปผลการวิจัย.............................................................................................................. 60 อภิปรายผลการวิจัย....................................................................................................... 60 ข้อเสนอแนะ................................................................................................................... 61 บรรณานุกรม............................................................................................................... ................ 62 ภาคผนวก..................................................................................................................... ............... ภาคผนวก ก รายชื่อผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบเครื่องมือ.......................................................... ภาคผนวก ข ดัชนีความสอดคล้อง (IOC) ของแบบสังเกตความสามารถ ในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัย................................................................................... ภาคผนวก ค ค่าอำนาจจำแนก (r) และค่าความเชื่อมั่นของแบบสังเกตความสามารถ ในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัย.................................................................................... ภาคผนวก ง ตัวอย่าง แผนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณ......................................................................................................... 67 68 70 72 74

ฉ สารบัญ (ต่อ) บทที่ ภาคผนวก (ต่อ) ภาคผนวก จ ตัวอย่าง แบบประเมินความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ของเด็กปฐมวัย.................................................................................................................... ภาคผนวก ฉ ตัวอย่าง ภาพการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณ............................................................................................ .............. ประวัติย่อผู้วิจัย........................................................................................................... ................ หน้า 78 81 84

ช สารบัญตาราง ตารางที่ หน้า 1 เนื้อหาสาระที่ใช้ในการทดลองการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณ.............................................................................................. 2 แบบแผนการวิจัย...................................................................................................... 3 เนื้อหาสาระที่ใช้ในการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ 4 49 54 4 ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานของความสามารถในการคิดแก้ปัญหาก่อน และหลังการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ................... 58

ซ สารบัญภาพ ภาพที่ หน้า 1 กรอบแนวคิดการวิจัย................................................................................................. 2 แผนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ............................. 6 47 3 ขั้นตอนการสร้างแผนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ 4

บทที่ 1 บทนำ ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา ทักษะการคิดแก้ปัญหาถือว่าเป็นทักษะพื้นฐานของการคิดทั้งมวล ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญ ต่อการดำเนินในชีวิตประจำวัน ทำให้ทักษะในการคิดแก้ปัญหามีความสำคัญต่อเด็กปฐมวัยอย่างมาก เนื่องจากเด็กปฐมวัยเป็นวัยแรกเริ่มของชีวิต ที่พร้อมจะรับการปลูกฝังและพัฒนาทักษะพื้นฐานต่าง ๆ ดังนั้นครูควรจัดกิจกรรมส่งเสริมพัฒนาทักษะการคิดแก้ปัญหา เพื่อให้เด็กได้ลงมือปฏิบัติจริง (กระทรวงศึกษาธิการ, 2551: 6) สมรรถนะสำคัญของผู้เรียนด้านความสามารถในการแก้ปัญหา เป็นความสามารถในการแก้ปัญหาและอุปสรรคต่าง ๆ ที่เผชิญได้อย่างถูกต้องเหมาะสมบนพื้นฐาน ของหลักเหตุผล เข้าใจความสัมพันธ์และเหตุการณ์การเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ สอดคล้องกับหลักสูตร การศึกษาปฐมวัยที่ว่าด้วยการจัดการเรียนรู้ควรมีสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเรียนรู้ โดยเป็นกิจกรรม ที่เปิดโอกาสให้เด็กได้เลือกทำกิจกรรมตามความสนใจ ลงมือกระทำผ่านสื่อ อุปกรณ์ และของเล่น ที่ตอบสนองการเรียนรู้และมีความยืดหยุ่น การเรียนรู้ในการแก้ปัญหาของเด็กวัยนี้ต้องอาศัย การลองผิด ลองถูก การได้สัมผัสกระทำ และการกระทำซ้ำ ๆ เด็กจะมีความสนใจ อยากรู้ อยากเห็น เกิดการค้นพบและการแก้ปัญหา รวมทั้งการสร้างความท้าทายและส่งเสริมให้เด็กได้เรียนรู้ จากประสบการณ์จริงด้วยตัวเด็กเองในสภาพแวดล้อมที่อิสระ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2560: 7) จากการทบทวนเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องพบว่า นวัตกรรมที่สามารถนํามาพัฒนา ทักษะการคิดแก้ปัญหา ได้แก่ วิทยาการคํานวณ ซึ่งเป็นการเรียนรู้และการพัฒนาการคิดเชิงคํานวณ การคิดวิเคราะห์การคิดแก้ปัญหาอย่างเป็นขั้นตอนและเป็นระบบได้อย่างมีประสิทธิภาพ สำหรับเด็กปฐมวัยจะจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาการคํานวณแบบไม่ใช้คอมพิวเตอร์ (Unplugged Computing Science) เพื่อสร้างพื้นฐานการคิด (กระทรวงศึกษาธิการ, 2563: 5) กิจกรรมการเรียนรู้แบบวิทยาการคํานวณแบบไม่ใช้คอมพิวเตอร์เป็นการลงมือทำเพื่อกระตุ้นการคิด และการแก้ปัญหาของผู้เรียน สอดคล้องกับทฤษฎีการเรียนรู้ของ ดิวอี้(Dewey, 1933 อ้างถึงใน ธีราพร กุลนานันท์, 2561: 144-161) การสอนให้เด็กคิดแก้ปัญหา จะต้องหาวิธีการให้เด็กเข้าใจถึง ปัญหา และสามารถให้คําจํากัดความได้เป็นสิ่งแรก โดยให้เด็กเรียนรู้ผ่านการกระทำ ปฏิบัติจริง ด้วยตนเอง และเกิดความคิดรวบยอดกับสิ่งที่เรียนรู้ รวมถึงทฤษฏีทางสติปัญญาของเพียเจต์ (Piaget,1969 อ้างถึงใน กนกวรรณ พิทยะภัทร์และศิริวรรณ วณิชวัฒนวรชัย, 2558: 275-280) ที่กล่าวถึงกระบวนการพัฒนาทางสติปัญญานั้น

2 ควรให้เด็กเรียนรู้โดยการกระทำมีปฏิสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมและค้นพบองค์ความรู้ด้วยตนเอง ซึ่งวิธีการเรียนรู้ดังกล่าว นําไปสู่การพัฒนาความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัยได้ในที่สุด นอกจากนี้ผลการวิจัยของเบนจามิน วูล (Benjamin Wohl, 2020: 55) ได้ทำการศึกษาการสอน วิทยาการคํานวณสำหรับเด็กอายุ5 –7 ปี เป็นการศึกษาเบื้องต้นด้วยชุดคําสั่ง และการเรียน วิทยาการคํานวณโดยไม่ใช้คอมพิวเตอร์ พบว่า หลังจากเด็กได้เรียนรู้การใช้วิทยาการคํานวณโดยไม่ใช้ คอมพิวเตอร์ เด็กสามารถใช้ความคิดที่ซับซ้อนและอธิบายขั้นตอนในการทำกิจกรรมได้ดีกว่า ก่อนที่จะเรียนรู้วิทยาการคํานวณโดยไม่ใช้คอมพิวเตอร์ อย่างไรก็ตามการใช้เกมเป็นเครื่องมือที่สำคัญ ที่สุดในการจัดการเรียนรู้ ซึ่งสามารถกระตุ้นความคิดของเด็กได้ดี โดยเฉพาะการแก้ปัญหา รูปแบบของการจัดกิจกรรมที่สามารถส่งเสริมกระบวนการแก้ปัญหาให้กับเด็กปฐมวัย ได้รูปแบบหนึ่ง คือ การจัดกิจกรรมโดยใช้นิทาน เนื่องจากนิทานเป็นสิ่งที่ให้ความบันเทิงแก่ผู้ฟัง นิทานมีความสำคัญและมีประโยชน์ต่อเด็กปฐมวัยเป็นอย่างมาก การที่ผู้ใหญ่และครูได้ใกล้ชิด กับเด็กโดยการเล่านิทานให้เด็กฟัง จะช่วยให้เข้าใจเด็กยิ่งขึ้น (สรรชัย ศรีสุข. 2530: 26) และนิทานที่ครูเล่าให้เด็กปฐมวัยฟังนั้นยังช่วยชดเชยและเสริมสร้างพัฒนาการทางภาษา ความคิด และจินตนาการ ให้เด็กเป็นนักฟังที่ดีเก็บความจากเรื่องราวที่ได้รับฟังได้ตามสมควรแก่วัย สร้างความเพลิดเพลินให้แก่เด็ก ช่วยปลูกฝังความรู้สึกชอบนิทาน และความรู้สึกชื่นชอบในหนังสือ นิทานก่อนที่จะอ่านได้อย่างเข้าใจ ปลูกฝังให้เด็กเป็นคนใจกว้าง ยอมรับความจริงในชีวิตประจำวัน ช่วยให้ครูและผู้ใหญ่ได้ทราบถึงความรู้สึกนึกคิดของเด็กจากการสนทนาหรือซักถามในขณะฟังนิทาน (ฉวีวรรณ กินาวงศ์, 2526: 125-126) จากความสำคัญดังกล่าวข้างต้น ผู้วิจัยจึงสนใจศึกษาว่าเด็กปฐมวัยที่ได้รับการจัดกิจกรรม การเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคํานวณ มีความสามารถในการคิดแก้ปัญหาหลังการจัดกิจกรรม สูงกว่าก่อนได้รับการจัดกิจกรรมหรือไม่ โดยผลที่ได้จากการวิจัยครั้งนี้จะเป็นประโยชน์ในการพัฒนา ความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัยสืบต่อไป วัตถุประสงค์ของการวิจัย เพื่อเปรียบเทียบความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัยก่อนและหลัง ได้รับการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ สมมติฐานของการวิจัย เด็กปฐมวัยที่ได้รับการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ มีความสามารถในการคิดแก้ปัญหาหลังการจัดกิจกรรมสูงกว่าก่อนการจัดกิจกรรม

3 ขอบเขตของการวิจัย การวิจัยในครั้งนี้ผู้วิจัยได้กำหนอขอบเขตการวิจัย ดังนี้ ประชากร เด็กปฐมวัย อายุระหว่าง 5-6 ปี ที่กำลังศึกษาในชั้นอนุบาลปีที่ 3 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2566 โรงเรียนบ้านหนองตุ อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี จำนวน 9 คน กลุ่มเป้าหมาย เด็กปฐมวัย อายุระหว่าง 5-6 ปี ที่กำลังศึกษาในชั้นอนุบาลปีที่ 3 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2566 โรงเรียนบ้านหนองตุ อำเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี จำนวน 9 คน ซึ่งได้มา โดยการเลือกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ตัวแปรที่ศึกษา ตัวแปรต้น คือ การจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ ตัวแปรตาม คือ ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ระยะเวลาในการวิจัย การวิจัยครั้งนี้ใช้ระยะเวลาการทดลองในภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2566 ใช้เวลาจัดกิจกรรมจำนวน 6 สัปดาห์ สัปดาห์ละ 3 วัน คือ วันพุธ พฤหัสบดีและวันศุกร์ วันละ 30 นาที เนื้อหาวิจัย เนื้อหาในการทดลองเป็นแผนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณที่เหมาะสมกับวัยของเด็กปฐมวัย ซึ่งประกอบด้วยแผนการจัดกิจกรรม การเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณจำนวน 18 แผน ที่สอดคล้องกับหน่วย การจัดกิจกรรมที่ใช้ในการทดลองการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วนเกมวิทยาการคำนวณ ดังแสดงตารางที่ 1

4 ตารางที่ 1 เนื้อหาสาระที่ใช้ในการทดลองการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณ สัปดาห์ที่ วันที่ ทำการทดลอง หน่วย การจัดประสบการณ์ ความสามารถ ในการคิดแก้ปัญหา 1 พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ รู้รอบปลอดภัย การกำหนดรายละเอียดของปัญหา การกำหนดรายละเอียดของปัญหา การกำหนดรายละเอียดของปัญหา 2 พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ กลางวัน กลางคืน วางแผนแก้ปัญหา วางแผนแก้ปัญหา วางแผนแก้ปัญหา 3 พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ รักเมืองไทย ดำเนินการแก้ปัญหา ดำเนินการแก้ปัญหา ดำเนินการแก้ปัญหา 4 พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ ฤดูหนาว ตรวจสอบและปรับปรุง ตรวจสอบและปรับปรุง ตรวจสอบและปรับปรุง 5 พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ เศรษฐกิจพอเพียง การกำหนดรายละเอียดของปัญหา การกำหนดรายละเอียดของปัญหา การกำหนดรายละเอียดของปัญหา 6 พุธ พฤหัสบดี ศุกร์ วันขึ้นปีใหม่ วางแผนแก้ปัญหา วางแผนแก้ปัญหา วางแผนแก้ปัญหา นิยามศัพท์เฉพาะ 1. ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา หมายถึง ความสามารถในการใช้ความรู้ ความคิด โดยการนำเอาประสบการณ์เดิมที่เกิดจากการเรียนรู้มาเป็นพื้นฐานในการตัดสินใจแก้ปัญหาที่ เกิดขึ้น มีขั้นตอนหรือกระบวนการในการแก้ปัญหาเพื่อให้บรรลุเป้าหมาย ซึ่งในการศึกษาครั้งนี้ ผู้วิจัยได้ปรับกระบวนการในการแก้ปัญหาตามแนวคิดของสถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และ เทคโนโลยี (2563) โดยผู้วิจัยได้แบ่งกระบวนการในการแก้ปัญหาไว้ 4 ขั้นตอน ดังนี้

5 1. การกำหนดรายละเอียดของปัญหา หมายถึง พฤติกรรมที่เด็กปฐมวัยแสดงออกถึง การทำความเข้าใจเกี่ยวกับปัญหา ได้แก่การระบุปัญหา การบอกรายละเอียดของปัญหา 2. วางแผนแก้ปัญหา หมายถึง พฤติกรรมของเด็กปฐมวัยที่ใช้ในการวางแผนหรือ วิธีการในการกำหนดการแก้ปัญหาอย่างเป็นขั้นตอน ได้แก่การบอกวิธีการในการแก้ปัญหา การเสนอขั้นตอนในการแก้ปัญหาอย่างง่าย 3. ดำเนินการแก้ไขปัญหา หมายถึง พฤติกรรมที่เด็กปฐมวัยเลือกหรือลงมือปฏิบัติ การแก้ปัญหาตามแผนหรือวิธีการที่วางไว้ ได้แก่ การแก้ปัญหาตามแผนหรือวิธีการที่วางไว้ การแก้ปัญหาด้วยตนเอง 4. ตรวจสอบและปรับปรุง หมายถึง พฤติกรรมที่เด็กปฐมวัยได้ปรับเปลี่ยนวิธีการใน การแก้ปัญหา ได้แก่การทบทวนวิธีการในการแก้ปัญหา การเสนอวิธีการใหม่ในการแก้ปัญหา 2. การจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ หมายถึง การจัดกิจกรรมการเล่านิทานที่ผู้วิจัยแต่งขึ้น เพื่อถ่ายทอดเนื้อหา โดยเนื้อหาของนิทานจะมีปัญหา หรือสถานการณ์ที่ให้เด็กได้คิดแก้ปัญหา โดยให้เด็กนำเอาปัญหาหรือสถานการณ์ในนิทาน มาแก้ปัญหาผ่านเกมวิทยาการคำนวณ โดยมีขั้นตอนในการดำเนินกิจกรรม ดังนี้ 1. ขั้นนำ 1.1 ครูนำเด็กเข้าสู่กิจกรรมโดยการสนทนา การร้องเพลง ท่องคำคล้องจอง 1.2 ครูและเด็กร่วมกันสร้างข้อตกลงในการทำกิจกรรม 2. ขั้นสอน 2.1 ครูเล่านิทานประกอบหนังสือเล่มใหญ่ 2.2 ครูและเด็กร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับเหตุการณ์ในนิทาน 2.3 ครูทบทวนสถานการณ์ที่เป็นปัญหาในนิทาน 2.4 ครูแนะนำและอธิบายวิธีการเล่นเกม 2.5 เด็กทำกิจกรรมด้วยตนเองโดยมีครูคอยอำนวยความสะดวก ในระหว่างการทำกิจกรรมครูใช้คำถามเพื่อสังเกตพฤติกรรมการแก้ปัญหา 3. ขั้นสรุป 3.1 ครูและเด็กร่วมกันสรุปกิจกรรม

6 ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ ในการวิจัยครั้งนี้ผู้วิจัยได้รับประโยชน์จากการวิจัย ดังนี้ 1. ได้ทราบผลการเปรียบเทียบความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของเด็กปฐมวัย ที่ได้รับการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ 2. ได้แผนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณของเด็กปฐมวัย 3. ได้แนวทางในการจัดประสบการณ์สำหรับครูผู้สอนระดับปฐมวัยในการจัดกิจกรรม การเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณไปประยุกต์ใช้ในการพัฒนาเด็กปฐมวัยด้านอื่น ๆ อย่างมีประสิทธิภาพต่อไป กรอบแนวคิดการวิจัย ตัวแปรต้น ตัวแปรตาม ภาพที่ 1 กรอบแนวคิดการวิจัย กิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วย เกมวิทยาการคำนวณ ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ในการวิจัยครี้งนี้ ผู้วิจัยได้ศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง เพื่อเป็นแนวทาง ในการดำเนินงานวิจัย ดังนี้ 1. เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ของเด็กปฐมวัย 1.1 ความหมายของความสามารถในการคิดแก้ปัญหา 1.2 ความสำคัญของความสามารถในการการคิดแก้ปัญหา 1.3 ทฤษฏีที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการแก้ปัญหา 1.4 ประเภทของการคิดปัญหา 1.5 ขั้นตอนการคิดแก้ปัญหา 2. เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับนิทาน 2.1 ความหมายของนิทาน 2.2 ความสำคัญของนิทาน 2.3 จุดประสงค์ของการเล่านิทาน 2.4 ประเภทของนิทาน 2.5 รูปแบบและวิธีการเล่านิทาน 2.6 คุณค่าและประโยชน์ของการเล่านิทาน 3. เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับเกม 3.1 ความหมายของเกม 3.2 ประเภทของเกม 3.3 หลักการนำเกมมาใช้ 3.4 จุดมุ่งหมายของการใช้เกม 3.5 ประโยชน์ของเกม 3.6 งานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับเกม

8 4. ขั้นตอนการจัดกิจกรรมการเล่านิทานเสริมด้วยเกมวิทยาการคำนวณ 1. เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของ เด็กปฐมวัย 1.1 ความหมายของความสามารถในคิดแก้ปัญหา กาเย่ (Gagne, 1970: 62 อ้างถึงใน สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ, 2551: 104) ได้อธิบายว่า การคิดแก้ปัญหาเป็นรูปแบบการเรียนรู้อย่างหนึ่งที่ต้องอาศัยการเรียนรู้ประเภทหลักการ ที่มีความเกี่ยวข้องกันตั้งแต่สองประเภทขึ้นไป และใช้หลักการนั้นมาผสมผสานกัน จนเป็นความสามารถชนิดใหม่ที่เรียกว่าความสามารถด้านการคิดแก้ปัญหา การเรียนรู้ประเภทนี้ ต้องอาศัยการเรียนรู้ประเภทความคิดรวบยอดเป็นพื้นฐานของการเรียน เป็นการเรียนรู้ ประเภทหนึ่งที่ต้องอาศัยความสามารถในการมองลักษณะร่วมของสิ่งเร้าทั้งหมด บรอน์ม เอสทรานด์ และ โดมินอสกี (Boume, Ekstrand and Dominowski, 1971: 75 อ้างถึงใน รัตติกาล สิทธิยศ และคณะ, 2560: 41) ให้ความหมายของการคิดแก้ปัญหาไว้ว่า เป็น ความสามารถในการใช้ประสบการณ์เดิมจากการเรียนรู้ทั้งทางตรงและทางอ้อม เป็นการแสดงความรู้ ความคิดของสถานการณ์ที่เป็นปัญหาในปัจจุบันโดยนำมาจัดเรียงใหม่ เพื่อผลของความสำเร็จในจุดมุ่งหมายเฉพาะอย่าง กู๊ด (Good, 1973: 518 อ้างถึงใน สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ, 2551: 104) อธิบายว่า การแก้ปัญหาเป็นแบบแผน หรือวิธีการซึ่งอยู่ในสภาวะที่มีความยุ่งยากลำบาก หรืออยู่ในสภาวะที่พยายามตรวจสอบข้อมูลที่ทำมาได้ ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับปัญหา มีการตั้งสมมติฐานและการตรวจสอบสมมติฐาน ภายใต้การควบคุมมีการเก็บข้อมูล จากการทดลองเพื่อหาความสัมพันธ์นั้นว่าจริงหรือไม่ แอนเดอร์สัน (Anderson, 1974 อ้างใน ทิศนา แขมมนณี และคณะ, 2544: 81) อธิบายการแก้ปัญหาไว้ว่า เป็นความพยายามที่จะไปให้ถึงเป้าหมาย ทอแรนซ์ (Torrance, 1985 อ้างใน Crabbe, 1990: 73) ให้ความหมายของ การคิดแก้ปัญหาไว้ว่า เป็นรูปแบบการคิดแก้ปัญหาที่เริ่มจากการรับรู้ถึงสถานการณ์ที่ยังไม่ปรากฏ แล้วนำเอาสภาพการณ์นั้นมาเข้าสู่ระบบการคิดแก้ปัญหา หรือค้นคว้าคำตอบที่แปลกใหม่ เป็นแนวคิดที่มีคุณค่าตามกระบวนการคิดแก้ปัญหา บอร์น เอคสแตรนด์; และโดมิสกี (Bourne Exstrand; & Dominoski. 1971: 9; อ้างอิง จาก วันดี สุตสิน. 2550: 8) ที่กล่าวว่า การแก้ปัญหาเป็นกิจกรรมที่เป็นทั้งการแสดงความรู้ ความคิด

9 จากประสบการณ์เดิมและส่วนประกอบของสถานการณ์ที่เป็นปัญหาในปัจจุบันมาจัดเรียงลำดับใหม่ เพื่อผลของความสำเร็จในจุดมุ่งหมายเฉพาะอย่าง โกวิท วรพิพัฒน์(2540: 225) กล่าวว่า การคิดเพื่อตัดสินแก้ปัญหา เป็นการใช้อำนาจความนึกคิด วิเคราะห์ข้อมูลเกี่ยวกับตนเอง ข้อมูลเกี่ยวกับสังคมและสิ่งแวดล้อม และข้อมูลทางวิชาการมาใช้เพื่อแสวงหาคำตอบเพื่อนำไปสู่การตัดสินใจ ทำหรือไม่ทำ เป็นการ แสดงออกถึงความพยายามต่อสู้กับปัญหา โดยไม่ยอมแพ้ บุบผา พรหมศร (2542: 10) กล่าวว่า การแก้ปัญหา หมายถึง พฤติกรรมของบุคคลที่ เรียนรู้จากการใช้กระบวนการคิด ซึ่งเป็นการทำงานของสมอง จำเป็นต้องอาศัยความรู้ และประสบการณ์เดิมมาใช้ในการแก้ปัญหา เพื่อจะได้ความรู้ใหม่หรือแนวคิดเพื่อเป็นไปตาม จุดมุ่งหมายที่ต้องการ อรพรรณ พรสีมา (2543: 44-45) กล่าวว่า การแก้ปัญหา เป็นทักษะการคิดระดับสูง ประเภทหนึ่งที่ต้องอาศัยการคิดวิจารณญาน และการคิดแบบสร้างสรรค์ สุวิทย์ มูลคำ (2547: 15) ได้ให้ความหมายของการคิดแก้ปัญหาไว้ว่า การคิดแก้ปัญหาเป็นความสามารถทางสมองในการขจัดสภาวะความไม่สมดุลที่เกิดขึ้น โดยพยายามปรับตัวเองและสิ่งแวดล้อมให้ผสมกลมกลืนกลับสู่สภาวะสมดุลหรือสภาพ ที่เราคาดหวัง สุคนธ์ สินธพานนท์(2558: 195) ได้ให้ความหมายของการคิดแก้ปัญหาว่า การคิดแก้ปัญหาเป็นการนำเอาประสบการเดิมที่เกิดจากการเรียนรู้มาเป็นพื้นฐานการแก้ปัญหา ในสถานการณ์หรือปัญหาใหม่โดยมีขั้นตอนหรือกระบวนการในการแก้ปัญหาให้บรรลุเป้าหมายหรือ เป้าประสงค์ที่กำหนดไว้ กวีณา จิตนุพงษ์ (2551: 8) กล่าวว่า การแก้ปัญหาเป็นความสามารถของสมอง ที่ต้องใช้กระบวนการคิดเพื่อนำไปสู่การแก้ปัญหา อาศัยประสบการณ์เดิมและส่วนประกอบ ของสถานการณ์ที่เป็นปัญหา พร้อมทั้งความสามารถของบุคคลทำให้ปัญหานั้นหมดไป ดารา วิมลอักษร (2552 : 55) กล่าวว่า การแก้ปัญหา เป็นกระบวนการทางสมอง ที่ทำให้บุคคลคิดอย่างมีจุดมุ่งหมาย เมื่อเกิดความไม่สมดุลหรือเกิดปัญหาขึ้น จึงต้องใช้ความรู้ ประสบการณ์เดิมในการคิดแก้ปัญหานั้น ๆ ทำให้เกิดการเรียนรู้และการปรับตัวเข้ากับ สถานการณ์ต่าง ๆ ในชีวิตประจำวันได้อย่างปกติ

10 รัตติกาล สิทธิยศ (2560 : 41) กล่าวว่า การคิดแก้ปัญหาเป็นความสามารถในการใช้ กระบวนการคิด เพื่อหาคำตอบ ซึ่งมีการนำประสบการณ์เดิมที่เกิดจากการเรียนรู้มาเป็นพื้นฐานการ แก้ปัญหาในสถานการณ์ที่เป็นปัญหา โดยมีกระบวนการในการแก้ปัญหาเพื่อให้บรรลุจุดมุ่งหมาย ที่กำหนด จากข้างต้นจึงสรุปได้ว่า ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา คือ ความสามารถ ของสมองที่ต้องใช้กระบวนการคิดเพื่อการหาคำตอบ เป็นทักษะการคิดที่ต้องอาศัยการคิด วิจารณญาน และการคิดแบบสร้างสรรค์ จำเป็นต้องอาศัยทั้งความรู้และประสบการณ์เดิม มาใช้ในการแก้ปัญหา โดยมีขั้นตอนหรือกระบวนการในการแก้ปัญหาให้บรรลุเป้าหมายที่ต้องการ 1.2 ความสำคัญของความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ฉันทนา ภาคบงกช (2528: 53-55) กล่าวว่า การแก้ปัญหาเป็นเป้าหมายสำคัญที่สุด ของการสอนเด็กให้คิด ครูจึงจำเป็นต้องปลูกฝัง ส่งเสริม ให้โอกาสเด็กได้ฝึกคิดอยู่เสมอ เพื่อให้เด็ก มีความสามารถในการคิดแก้ปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ รศนา อัชชะกิจ (2537: 11) กล่าวว่า หน้าที่มนุษย์คือการแก้ปัญหา ผู้ที่ความสามารถสูงในการแก้ปัญหาย่อมประสบผลสำเร็จทั้งในชีวิตส่วนตัว ครอบครัว และหน้าที่การงาน การแก้ปัญหามีความสำคัญต่อการอยู่รอดปลอดภัยและการดำเนิน หน้าที่การงาน คุณภาพมนุษย์จึงขึ้นอยู่กับความสามารถในการปฏิบัติหน้าที่และความสามารถ ในการแก้ปัญหาเป็นสำคัญ วารี ถิระจิตร (2541: 73) กล่าวว่า ทุกคนไม่กล้าปฏิเสธว่า ไม่เคยพบปัญหา ในชีวิตประจำวัน ทุกวันเราจะพบปัญหา ไม่ว่าจะเป็นปัญหาใหญ่เล็กแตกต่างกันไป เมื่อเราพบ ปัญหานั้นแล้วก็ต้องหาทางแก้ไขปัญหานั้นให้ลุล่วงไปด้วยดี การแก้ไขปัญหาของแต่ละบุคคล ก็ขึ้นอยู่กับสถานการณ์กับความสนใจของแต่ละบุคคล ถ้าเรามีประสบการณ์มาก อยู่ในวัยที่เข้าใจ ปัญหาที่พบและสนใจต่อการแก้ปัญหา ก็จะมองปัญหานั้นอย่างรอบคอบ ไม่ตื่นตกใจกับปัญหา และพยายามที่จะหาแนวทางแก้ไขตามขั้นตอนที่ควรจะเป็น จนสามารถพบแนวทางการแก้ไขปัญหา นั้นไปได้ เปลว ปุริสาร (2543: 27) กล่าวว่า การแก้ปัญหาเป็นส่วนสำคัญของการศึกษาเพราะ สภาพสังคมปัจจุบันล้วนเกี่ยวข้องกับปัญหา ดังนั้น การแก้ปัญหาจึงมีความสำคัญยิ่งต่อ เด็กในอนาคต ช่วยลดความกลัวในการเผชิญปัญหา และสามารถนำสิ่งที่ตนได้เรียนรู้ไปใช้ ในการคิดแก้ปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ

11 ชาติชาย ปิวาสน์ (2544: 13) สรุปว่า การแก้ปัญหาเป็นส่วนสำคัญของ การจัดการศึกษาและการส่งเสริมให้แก่เด็กปฐมวัย โดยการจัดประสบการณ์และกิจกรรม ที่เหมาะสมกับการพัฒนาของเด็ก เพื่อจะทำให้เด็กสามารถเผชิญกับปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น ในชีวิตประจำวันได้ อันเป็นพื้นฐานในการดำรงชีวิตต่อไปในอนาคตอย่างมีประสิทธิภาพ สุภาพร สายสวาท (2548: 40) กล่าวว่า การแก้ปัญหามีความสำคัญต่อมนุษย์เรา เพราะปัจจุบันสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วซึ่งเกี่ยวข้องกับปัญหาทั้งสิ้น ฉะนั้น การศึกษาจึงเป็นกลไกสำคัญในการพัฒนา และส่งเสริมการคิดแก้ปัญหาสำหรับเยาวชน โดยเฉพาะ อย่างยิ่งมีความสำคัญต่อเด็กในอนาคต และสามารถนำสิ่งที่ตนเรียนรู้ไปใช้ ในชีวิตประจำวันได้อย่างมีประสิทธิภาพ สุจิตรา เคียงรัมย์ (2551: 51) การแก้ปัญหาสำคัญมากเมื่อเกิดปัญหามนุษย์ ต้องหาวิธีการ หรือแนวทางการแก้ปัญหาเพื่อกำจัดให้ปัญหานั้นหมดไปนั้น โดยอาศัย ปัจจัยหลายอย่าง เช่น ความรู้ ความคิด ประสบการณ์ และสติปัญญาในการแก้ปัญหา ดังนั้นการแก้ปัญหาจึงมีความสำคัญอย่างมากต่อเด็กในอนาคต เพื่อสามารถนำสิ่งที่ตนเรียนรู้ ไปใช้ในชีวิตประจำวันได้อย่างมีประสิทธิภาพ ดารา วิมลอักษร (2552: 56) กล่าวว่า การคิดปัญหาเป็นทักษะสำคัญและจำเป็น ของมนุษย์ที่อยู่ในสภาวะสังคมปัจจุบัน ซึ่งในระบบการศึกษาจะต้องให้ความสำคัญในการพัฒนา ฝึกฝนเยาชนทั้งในชั้นเรียนและนอกชั้นเรียน ให้ได้มีโอกาสฝึกทักษะการคิดแก้ปัญหาให้มาก ผู้ที่มีหน้าที่รับผิดชอบจัดการศึกษาทุกระดับจะต้องร่วมมือกันฝึกฝน พัฒนาให้เด็กและเยาวชน ของชาติได้มีโอกาสฝึกทักษะการคิดแก้ปัญหาในรูปแบบที่หลากหลายเพื่อประโยชน์ต่อตนเอง ครอบครัว สังคม และประเทศชาติ ดวงพร ผกามาศ (2554: 18) กล่าวว่า ความสำคัญของความสามารถในการแก้ปัญหา เป็นเป้าหมายที่สำคัญในการกำหนดตัวเรา เป็นพื้นฐานของการตัดสินใจ การเปลี่ยนแปลง ความสามารถในการแข่งขันในสังคม และความสามารถในการปรับตัว ให้ดำรงชีวิตประจำวันได้อย่างมีความสุข จากข้างต้นจึงสรุปได้ว่า ความสำคัญของความสามารถในการคิดแก้ปัญหา เป็นทักษะกระบวนการที่มนุษย์ใช้ในการหาหนทางในการแก้ไขปัญหาหรือข้อขัดแย้ง ที่เกิดขึ้นในชีวิต การได้ฝึกคิดแก้ปัญหาในรูปแบบที่หลากหลาย จะทำให้สามารถค้นพบ แนวทางการแก้ไขปัญหานั้นได้อย่างมีประสิทธิภาพ

12 1.3 ทฤษฏีที่เกี่ยวข้องกับความสามารถในการแก้ปัญหา นักวิชาการหลายท่านได้ค้นคว้าและอธิบายทฤษฎีที่เกี่ยวกับความสามารถ ในการแก้ปัญหาไว้ดังนี้ 1. ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปัญญาของเพียเจต์ กวีนา จิตนุพงษ์ (2551: 9-10) กล่าวว่า ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปัญญา ของเพียเจต์ (Piaget) แบ่งออกเป็น 4 ขั้นตามระดับอายุ ซึ่งในที่นี้จะขอกล่าวถึงเพียง 2 ขั้น ซึ่งอยู่ในช่วงอายุ 0-7 ปี ดังนี้ ขั้นที่ 1 ระยะการแก้ปัญหาด้วยกระทำ (Sensory Motor Stage) ตั้งแต่แรกเกิดจนถึงอายุ 2 ปี เด็กจะรู้เฉพาะสิ่งที่เป็นรูปธรรม มีความเจริญอย่างรวดเร็ว ในเรื่องความคิด ความเข้าใจ การประสานสัมพันธ์ระหว่างมือกับสายตา และการใช้ประสาทสัมผัส ส่วนต่าง ๆ ต่อสภาพที่เป็นจริงรอบ ๆ ตัว เด็กในวัยนี้ชอบทำอะไรซ้ำ ๆ บ่อย ๆ เป็นการเลียนแบบ พยายามแก้ปัญหาแบบลองผิดลองถูก เมื่อสิ้นสุดระยะนี้เด็กจะมีการแสดงออกของพฤติกรรม อย่างมีจุดมุ่งหมายและสามารถแก้ปัญหาโดยการเปลี่ยนวิธีต่าง ๆ เพื่อให้ได้สิ่งที่ต้องการ แต่ความสามารถในการคิดวางแผนของเด็กยังอยู่ในขีดจำกัด ขั้นที่ 2 ระยะการแก้ปัญหาด้วยการรับรู้แต่ยังไม่สามารถใช้เหตุผล (Preoperational Stage) อยู่ในช่วงอายุ 2-7 ปี เด็กพยายามแก้ปัญหาแบบลองผิดลองถูก แสดงพฤติกรรมอย่างมีจุดมุ่งหมาย และสามารถแก้ปัญหาด้วยการเปลี่ยนแปลงต่าง ความสามารถ ในการวางแผนมีขีดจำกัด เด็กในช่วง 2-4 ปี เริ่มจะใช้เหตุผลเบื้องต้น ไม่สามารถเชื่อมโยง ความสัมพันธ์ระหว่างเหตุการณ์ 2 เหตุการณ์ หรือมากกว่า เพราะเด็กยังยึดตนเองเป็นศูนย์กลาง คือ ยึดความคิดตนเองเป็นส่วนใหญ่และมองไม่เห็นเหตุผลของคนอื่น เหตุผลของเด็กวัยนี้ จึงไม่ค่อยถูกต้องตามความเป็นจริง เด็กในช่วงอายุประมาณ 4-7 ปี จะมีความคิดรวบยอดในสิ่งต่าง ๆ รอบตัวดีขึ้น รู้จักแยกประเภทและแยกชิ้นส่วนของวัตถุ เริ่มมีพัฒนาการเกี่ยวกับการอนุรักษ์แต่ยังไม่ ชัดเจนนัก รู้จักแบ่งพวก แบ่งชั้น แต่คิดหรือตัดสินผลของการกระทำต่าง ๆ จากสิ่งที่เขาเห็นภายนอก เท่านั้น 2. ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปัญญาของบรูเนอร์ สำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ (2523: 6) ได้แบ่ง ขั้นตอนในการแก้ปัญหาออกเป็น 3 ขั้นตอน ดังนี้ 1) ขั้นการแก้ปัญหาด้วยการกระทำ (Enative Stage) เริ่มตั้งแต่ แรกเกิดถึง 2 ปี ซึ่งตรงกับขั้นที่ 1 ระยะการแก้ปัญหาด้วยการกระทำ (Sensory Motor Stage) ของ เพียเจต์ (Piaget) เป็นขั้นที่เด็กเรียนรู้จากการกระทำหรือประสบการณ์มากที่สุด

13 2) ขั้นแก้ปัญหาด้วยการรับรู้ (Iconic Stage) แต่ยังไม่รู้จักใช้ เหตุผล ซึ่งตรงกับขั้นที่ 2 ระยะการแก้ปัญหาด้วยการรับรู้แต่ยังไม่สามารถใช้เหตุผล (Preoperational Stage) ของเพียเจต์ (Piaget) เด็กในวัยนี้จะเกี่ยวข้องกับความเป็นจริงมากขึ้น จะ เกิดความคิดจากการรรับรู้ส่วนใหญ่และภาพในใจ (Iconic Repredentation) อาจมีจินตนาการบ้าง แต่ไม่ลึกซึ้งเท่ากับขั้น (Cpncrete Operational Stage) 3) ขั้นพัฒนาสูงสุด (Symbolic Stage) เป็นการเปรียบ ได้กับขั้นการแก้ปัญหาด้วยเหตุผลกับสิ่งที่เป็นนามธรรม (Formal Operational Stage) ของ เพียเจต์ (Piaget) เป็นพัฒนาการพื้นฐานมาจากขั้นการแก้ปัญหาด้วยการรับรู้ (Iconic Stage) เด็กสามารถถ่ายทอดประสบการณ์โดยการใช้สัญลักษณ์หรือภาพสามารถคิดหาเหตุผล สามารถเข้าใจสิ่งที่เป็นนามธรรมและสามารถแก้ปัญหาได้ 3. ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปัญญาของไวก็อตสกี้ ทฤษฎีของไวก็อตสกี้กล่าวถึงกระบวนการเรียนรู้ พัฒนาการทางสติปัญญา และทัศนคติที่ว่าเกิดขึ้นเมื่อมีการปฏิสัมพันธ์และทำงานร่วมกับกับคนอื่น ๆ เช่น ผู้ใหญ่ ครู เพื่อน บุคคลเหล่านี้จะให้ข้อมูลสนับสนุนให้เด็กเกิดขึ้นใน “Zone of Proximal Development” หมายถึง สภาวะที่เด็กเผชิญปัญหาที่ท้าทายแต่ไม่สามารถคิดได้โดยลำพัง เมื่อได้รับการช่วยเหลือแนะนำจาก ผู้ใหญ่ หรือเกิดจากการทำงานร่วมกับเพื่อนที่มีประสบการณ์มากกว่า เด็กจะสามารถแก้ปัญหานั้นได้ และขั้น (Learning) เป็นการให้การช่วยเหลือแก่เด็กเมื่อเด็กแก้ปัญหาโดลำพังไม่ได้เป็นการช่วยเหลือ อย่างเหมาะสม เพื่อให้เด็กแก้ปัญหาได้ด้วยตนเอง วิธีการที่ครูเข้าไปมีปฏิสัมพันธ์กับเด็กเพื่อให้การ ช่วยเหลือเด็ก เรียกว่า “Scaffloding” เป็นการแนะนำช่วยเหลือให้เด็กแก้ปัญหาด้วยตนเอง โดยการ แนะนำ (Clue) การช่วยเตือนความจำ (Remainders) การกระตุ้นให้เด็กคิด (Encouragement) การ แบ่งปัญหาที่สลับซับซ้อนได้ง่ายลง (Breaking the Problem Dpwn into Step) การให้ตัวอย่าง (Providing and Example) หรือสิ่งอื่น ๆ ที่ช่วยเด็กแก้ปัญหาและเรียนรู้ด้วยตนเอง การให้การช่วยเหลือ (Scaffolind) ที่มีประสิทธิภาพต้องมีองค์ประกอบและเป้าหมาย 5 ประการ ดังนี้ 1) เป็นกิจกรรมร่วมกันแก้ปัญหา 2) เข้าใจปัญหาและมีวัตถุประสงค์ที่ตรงกัน 3) บรรยากาศอบอุ่น และการตอบสนองที่ตรงกับความต้องการ 4) มีการจัดสภาพแวดล้อม กิจกรรม และบทบาทของผู้ใหญ่ ให้เหมาะสมกับความสามารถและความต้องการ 5) สนับสนุนให้เด็กควบคุมตนเองในการแก้ปัญหา บทบาทครูมีหน้าที่ใน การจัดเตรียมสภาพแวดล้อมให้เด็กเกิดการเรียนรู้ด้วยตนเองและให้คำแนะนำด้วยการอธิบาย

14 และให้เด็กมีโอกาสทำงานร่วมกับผู้อื่นแล้วให้โอกาสเด็กแสดงออกตามวิธีต่างๆ ของเด็กเองเพื่อครูจะ ได้รู้ว่าเด็กต้องการทำอะไร จากทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหา จะเห็นว่านักการศึกษาให้ความสำคัญ กับพัฒนาการทางสติปัญญา เพราะการแก้ปัญหาเป็นความสามารถทางสติปัญญา ที่ต้องอาศัย ประสบการณ์การเรียนรู้ วุฒิภาวะ การจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมและเอื้อต่อการเรียนรู้ เปิดโอกาสให้เด็กได้เรียนรู้โดยใช้ประสาทสัมผัสทั้งห้า เรียนรู้ด้วยการลงมือกระทำด้วยตนเอง เกิดการค้นพบและเกิดการเรียนรู้ได้ในระดับต่อไป 1.4 ประเภทของการคิดแก้ปัญหา การแก้ปัญหานั้นได้มีนักศึกษาได้จำแนกประเภทของการแก้ปัญหาไว้ดังนี้ บุญเลี้ยง พลาวุธ (2546: 23) ได้แบ่งประเภทของปัญหาที่เราประสบอยู่ทุกวัน ออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้ 1. ปัญหาในชีวิตประจำวันที่เป็นปัญหาที่เราต้องพบ และต้องแก้ไขอยู่เสมอ โดยแต่ละคนอาจพบในที่แตกต่างออกไปบางครั้งก็สามารถแก้ปัญหาได้ ซึ่งปัญหาในชีวิตประจำวันนี้ เกิดจากความต้องการที่จะทำให้ปัญหาหมดสิ้นไปเป็นส่วนมาก 2. ปัญหาทางสติปัญญา เป็นปัญหาที่เกิดจากความต้องการ และความอยากรู้ อยากเห็นของมนุษย์ปัญหาเหล่านี้จึงส่งเสริมให้คนฉลาดขึ้นเรื่อย ๆ และเป็นผลผลิตที่ก่อให้เกิดความ เจริญขึ้นได้หลาย ๆ ด้าน โธมัส (Thomas, 1972 อ้างถึงใน ฉันทนา บงกช, 2548: 25) จำแนกว่า ฃ ลักษณะของการแก้ปัญหามี 2 ประเภท คือ 1. ปัญหาที่มีคำตอบอยู่แล้ว ได้แก่ การค้นคว้าหาคำตอบในวิชาคณิตศาสตร์ และแบบฝึกหัดวิทยาศาสตร์ 2. ปัญหาที่เปิดกว้างไม่มีกฎเกณฑ์ เป็นปัญหาที่ก่อให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ ได้แก่ ปัญหาที่ฝึกความคิดสร้างสรรค์ เฟรคเดอริคสัน (Ferderikson, 1984 อ้างถึงใน ฉันทนา บงกช, 2548: 25) จำแนกการแก้ปัญหาออกเป็น 2 ประเภท ดังนี้ 1. ปัญหาซึ่งกำหนดชัดเจนหรือปัญหาที่มีความสมบูรณ์ มักใช้ในวิชา คณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ การฝึกฝนแก้ปัญหาประเภทนี้ช่วยให้เกิดกระบวนการคิดที่ฉับไว และอัตโนมัติ เน้นการแก้ปัญหาเฉพาะบางด้าน ง่ายต่อการประเมิน ครูสามารถพบข้อบกพร่องและทำ การแนะนำ ช่วยเหลือโดยง่าย จึงให้ผลรวดเร็วแต่อยากที่จะนำไปสู่ความคิดระดับสูง 2. ปัญหาซึ่งไม่กระจายชัด หรือมีความไม่สมบูรณ์ในตัวปัญหา เป็นปัญหา

15 ที่มีความซับซ้อน เมื่อทำปัญหาให้กระจ่างขึ้นจะสามารถแก้ไขได้รวดเร็ว ผู้เรียนต้องหาความสัมพันธ์ และแยกประเด็นของปัญหา โดยอาศัยความรู้ด้านการคิด และการจำที่เกี่ยวกับกฎเกณฑ์ต่าง ๆ เข้ามาช่วยก่อนที่จะดำเนินการติดตามขั้นตอนการแก้ปัญหาได้ 1.5 ขั้นตอนการคิดแก้ปัญหา นักจิตวิทยาและนักการศึกษาได้เสนอขั้นตอนในการคิดแก้ปัญหาไว้หลายท่าน ดังนี้ บลูม (Bloom, 1956: 122) ได้เสนอขั้นตอนในการแก้ปัญหา ดังนี้ ขั้นที่ 1 เมื่อผู้เรียนได้พบปัญหา ผู้เรียนจะคิดค้นสิ่งที่เด็กเคยพบเห็น ที่เกี่ยวกับปัญหา ขั้นที่ 2 ผู้เรียนจะใช้ผลจากขั้นที่หนึ่งมาสร้างรูปแบบของปัญหาขึ้นมาใหม่ ขั้นที่ 3 จำแนกแยกแยะปัญหา ขั้นที่ 4 การเลือกใช้ทฤษฎี หลักการ ความคิด และวิธีการ ที่เหมาะสมกับปัญหา ขั้นที่ 5 หาข้อสรุปของวิธีการแก้ปัญหา ขั้นที่ 6 ผลที่เกิดจากการแก้ปัญหา อนึ่ง ความสามารถทางสมองที่นำมาใช้คิดแก้ปัญหาในขั้นที่ 1-4 เป็นส่วนของการนำไปใช้ ขั้นที่ 5 และ 6 เป็นส่วนของความเข้าใจ สำหรับความรู้ ความจำ ถือว่าเป็นพื้นฐานที่จำเป็นในการคิดอก้ปัญหา ส่วนความสามารถในการคิดวิเคราะห์ เป็นความสามารถทางสมองที่นำมาใช้ในกระบวนการคิดแก้ปัญหาในขั้นที่ 3 โพลย่า (Polya, 1957: 6-22) ได้เสนอขั้นตอนของการคิดแก้ปัญหาไว้ ดังนี้ ขั้นที่ 1 ทำความเข้าใจปัญหา พยายามเข้าใจสัญลักษณ์ต่าง ๆ ในปัญหา สรุป วิเคราะห์ แปลความ ทำความเข้าใจได้ว่าโจทย์ถามอะไร โจทย์ให้ข้อมูลอะไรบ้าง ข้อมูล เพียงพอหรือไม่ ขั้นที่ 2 การแยกแยะปัญหาออกเป็นส่วนย่อย ๆ เพื่อสะดวกในการลำดับ ขั้นตอนในการแก้ปัญหา และวางแผนว่าจะใช้วิธีการใดในการแก้ปัญหา ขั้นที่ 3 การลงมือตามแผน รวมถึงวิธีการแก้ปัญหาด้วย ขั้นที่ 4 การตรวจสอบวิธีการและคำตอบ เพื่อให้แน่ใจว่าแก้ปัญหานั้น ได้ถูกต้อง บรูเนอร์ (Bruner, 1966: 123-124) ได้อธิบายขั้นตอนต่าง ๆ ในการคิดแก้ปัญหา ดังนี้

16 ขั้นที่ 1 รู้จักปัญหา เป็นขั้นที่บุคคลรับรู้สิ่งเร้าที่ตน กำลังเผชิญอยู่ว่าเป็นปัญหา ขั้นที่ 2 แสวงหาเค้าเงื่อน เป็นขั้นตอนที่ระลึกถึงประสบการณ์เดิม ขั้นที่ 3 ตรวจสอบความถูกต้อง เป็นขั้นตอนที่ตอบสมองในลักษณะ ของการจัดประเภทหรือแยกโครงสร้างของเนื้อหา ขั้นที่ 4 การตัดสินใจตอบสนองสอดคล้องกับปัญหา ดิวอี้ (Dewey, 1976: 130) เสนอวิธีการคิดแก้ปัญหาเป็นขั้นตอน ดังนี้ ขั้นเตรียมการ (Preparation) หมายถึง การรับรู้และเข้าใจปัญหา เมื่อมีปัญหาเกิดขึ้น ผู้ประสบปัญหาจะต้องรับรู้และเข้าใจตัวปัญหาก่อนว่าปัญหาที่แท้จริง ของเหตุการณ์นั้นคืออะไร ขั้นวิเคราะห์ปัญหา (Analysis) เป็นการพิจารณาดูว่าสิ่งใดบ้างเป็นสาเหตุ ที่สำคัญของปัญหา กล่าวคือ มีการระบุและแจกแจงลักษณะของปัญหาที่เกิดขึ้น จะมีลักษณะ ที่แตกต่างกัน ระดับความยากง่ายที่จะแก้ไขแตกต่างกัน โดยพิจารณาสิ่งต่อไปนี้ 1) มีตัวแปรต้นหรือองค์ประกอบอะไรบ้าง 2) มีอะไรบ้างที่ต้องทำให้เกิดปัญหา 3) ขจัดการมองปัญหาในวงกว้างออกไป โดยให้มองเฉพาะ สิ่งที่เกิดขึ้นเพื่อที่จะแก้ปัญหาไปทีละขั้น 4) รู้จักถามที่จะเป็นกุญแจนำไปสู่การแก้ปัญหา 5) พยายามดูเฉพาะสิ่งที่เกี่ยวกับปัญหาจริง ๆ ขั้นตรวจสอบผล (Verification) หมายถึง การเสนอเกณฑ์เพื่อตรวจสอบ ผลลัพท์ที่ได้จากการเสนอวิธีการแก้ปัญหา ถ้าผลลัพท์ไม่ถูกต้อง ก็เสนอวิธีการแก้ปัญหาใหม่จนกว่าจะ ได้วิธีการที่ดีที่สุด ขั้นนำไปประยุกต์ใหม่ (Reapplication) หมายถึง การนำวิธีแก้ปัญหา ที่ถูกต้องไปใช้ในโอกาสข้างหน้า เมื่อพบกับเหตุการณ์ที่เคยพบมาแล้ว เวียร์ (Weir, 1974: 18) ได้เสนอขั้นตอนการแก้ไขปัญหา 4 ขั้นตอน ดังนี้ ขั้นที่ 1 การตั้งปัญหา ขั้นที่ 2 การวิเคราะห์ปัญหา ขั้นที่ 3 การเสนอวิธีการแก้ปัญหา ขั้นที่ 4 การตรวจสอบผลลัพธ์

17 กรมวิชาการ (2535: 212-215) ได้สนับสนุนให้มีการนำกระบวนการแก้ปัญหา ไปใช้ในการจัดกิจกรรมเพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีทักษะในการแก้ปัญหาที่ดี โดยมีขั้นตอนต่าง ๆ ดังนี้ 1) การสังเกต ให้นักเรียนได้ศึกษาข้อมูล รับรู้และทำความเข้าใจ ปัญหาจนสามารถสรุปและตระหนักปัญหานั้น 2) วิเคราะห์ให้ผู้เรียนได้อภิปรายและแสดงความคิดเห็น เพื่อแยกแยะ ประเด็นปัญหา สภาพสาเหตุ และลำดับความสำคัญของปัญหา 3) สร้างทางเลือก เป็นโอกาสที่ให้ผู้เรียนแสวงหาทางเลือกในการแก้ไขปัญหา อย่างหลากหลาย ซึ่งอาจมีการทดลองค้นคว้าตรวจสอบ เพื่อเป็นข้อมูลประกอบ 4) เก็บข้อมูลประเมินทางเลือก ผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติตามแผน และบันทึกปฏิบัติงานเพื่อรายงานและตรวจสอยความถูกต้องของทางเลือก 5) สรุป เป็นการสังเคราะห์ความรู้ด้วยตนเอง อาจจัดทำในรูปของรายงาน อรพรรณ พรสีมา (2543: 44-45) ได้กล่าวถึงขั้นตอนในการแก้ปัญหา ประกอบด้วย 1) การระบุปัญหา ปัญหาควรมีลักษณะชัดเจน น่าสนใจ มีความสำคัญและเหมาะสมต่อผู้แก้ปัญหา และเป็นคำถามที่ท้าทายความสามารถ 2) การระดมสมอง เป็นการฝึกคิดและการทำงานเป็นกลุ่ม โดยกระตุ้น ให้แต่ละคนฝึกคิดเกี่ยวกับวิธี หรือแนวทางแก้ปัญหาที่อาจเป็นไปได้ ฝึกการฟังและการเคารพความ คิดเห็นของผู้อื่น การจดบันทึกความคิดเห็น 3) การเลือกแนวทางแก้ปัญหาเป็นการร่วมพิจารณาข้อดี – ข้อจำกัด ของแนวความคิดในข้อ 2 แล้วเลือกแนวปฏิบัติที่ว่าดีที่สุด 4) การทดลองและนำไปใช้รวบรวมวัสดุอุปกรณ์ ที่จำเป็นสำหรับ การปฏิบัติตามแนวทางที่เลือกทดลองปฏิบัติ ทำบันทึกเกี่ยวกับกิจกรรมที่ได้ปฏิบัติ 5) ประเมินผลการปฏิบัติงาน ร่วมกันสังเกตอภิปรายว่าแนวทาง ที่ปฏิบัติประสบผลสำเร็จเพียงใด ถ้ายังไม่เหมาะสมมีอะไรที่ควรปรับปรุง ถ้าเหมาะสมดีแล้ว จะทดลองทางเลือกอื่น ๆ อีกหรือไม่ เพื่อเปรียบเทียบผลของทางเลือกแต่ละแนวทางว่าต่างกันอย่างไร ทิศนา แขมมณี(2544: 149) เสนอขั้นตอนในการคิดแก้ปัญหา ซึ่งสามารถ ช่วยให้บุคคลดำเนินการได้อย่างเป็นระเบียบ ไม่สับสน และสามารถแก้ปัญหาได้ผลโดยทั่วไป มีขั้นตอนหลัก ๆ ดังนี้

18 1) ระบุปัญหา 2) วิเคราะห์สาเหตุของปัญหา 3) แสวงหาทางแก้ปัญหาหลาย ๆ ทาง 4) เลือกทางแก้ปัญหาที่ดีที่สุด 5) ลงมือดำเนินการแก้ปัญหาตามวิธีการที่เลือกไว้ 6) รวบรวมข้อมูล 7) ประเมินผล จากขั้นตอนการคิดแก้ปัญหาที่กล่าวมา สามารถสรุปได้ว่า การพัฒนาเพื่อให้เด็กเกิด การคิดแก้ปัญหานั้น นักการศึกษาหลายท่านให้ความสนใจและเห็นความสำคัญ พยายาม ค้นหากระบวนการ ขั้นตอนการแก้ปัญหาอย่างหลากหลาย เพื่อส่งเสริมความสามารถ ในการแก้ปัญหาและส่งเสริมให้เด็กสามารถเกิดความสามารถทางด้านนี้ ขั้นตอนการแก้ปัญหา มักเริ่มจาก การรู้จักปัญหา ทำความเข้าใจปัญหา การวิเคราะห์ปัญหา การดำเนินการแก้ไขปัญหาโดย เลือกวิธีที่ดีที่สุด ลงมือแก้ปัญหา และตรวจสอบหือประเมินผลการแก้ปัญหา 2. เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับนิทาน นิทานเป็นสิ่งที่ให้เห็นความสนุกสนานเพลิดเพลิน เป็นที่ขื่นชอบของเด็กและผู้ใหญ่ และสอดแทรกคุณธรรมที่ดีงามเพื่อสอนให้เด็กเป็นคนดี มีพฤติกรรมที่เหมาะสมส่งเสริมพัฒนาการ ทางด้านภาษาและความคิดสร้างสรรค์จินตนาการของเด็ก ช่วยให้ผู้ใหญ่และเด็กมีความใกล้ชิด ผูกพัน เข้าใจซึ่งกันและกัน ไม่ใช่เฉพาะเด็กเท่านั้นแม้เด็กเด็กโตแล้วก็ยังชอบฟังนิทาน แต่การเล่านิทานให้เด็ก ๆ ในวัยต่าง ๆ ฟังนั้นย่อมแตกต่างกันไปตามวัยของเด็ก ดังนั้น ผู้เล่านิทานควร จะทราบถึงพัฒนาการของเด็ก ๆ เกี่ยวกับความสนใจความต้องการของเขา 2.1 ความหมายของนิทาน วิไล มาศจรัส (2551 : 12-13) กล่าวว่านิทานเป็นเรื่องที่เล่ากันมา เช่น นิทาน อิสป นิทานชาดก ในทางคติชนวิทยาหรือว่านิทานเป็นเรื่องเล่าสืบสานต่อต่อกันมาถือเป็นมรดกทาง วัฒนธรรมอย่างหนึ่งในหลายอย่างของมนุษย์เป็นสิ่งที่มีความหมายมีคุณค่าซึ่งนิทานนั้น จะมีทั้งนิทานที่เล่าจากปากเราจดจำกันมาแบบมุขปาฐะ และนิทานที่มีการเขียนการบันทึกไว้ เป็นลายลักษณ์อักษร โนรีแซ แซฮะ (2551 : 29) ได้กล่าวถึงนิทานว่า นิทาน คือเรื่องราวที่เล่า สืบต่อกัน มิได้เจาะจงแสดงประวัติความเป็นมาของเรื่อง จุดใหญ่ ก็เล่าเพื่อความสนุกสนาน

19 และความพอใจทั้งของผู้เล่าเรื่องและผู้ฟัง มุ่งที่จะสนองความต้องการทางด้านจิตใจของผู้ฟัง ในบางครั้งต้องสอดแทรกคติสอนใจเอาไว้ด้วย พรรณทิพา มีสาวงษ์ (2554 : 10) นิทานหมายถึงการถ่ายทอดเรื่องราว โดยจะเล่าปากเปล่าหรือใช้ภาพในหนังสือประกอบการเล่าก็ได้ การเล่านิทานเป็นพื้นฐานสำคัญของ การพัฒนาทักษะ การฟัง การพูด รวมทั้งทักษะการคิดหลาย ๆ ด้าน ปณิดา ทองมูล (2555 : 9) กล่าวว่า นิทานคือเรื่องราวที่เล่าสืบทอดกันมา ในอดีตถึงปัจจุบัน มีผู้แต่งขึ้นเพื่อให้ผู้ฟังได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลินแฝงความคิด คติสอนใจ และสามารถนำแนวความคิดไปปรับใช้ในชีวิตประจำวัน ฐิดาภา จันปุ่ม (2555 : 22) ได้ให้ความหมายของนิทานว่า เป็นเรื่องราวที่เล่า สืบทอดกันมา หรือเป็นเรื่องราวที่มีผู้แต่งขึ้นทั้งที่มีจุดประสงค์ เพื่อพัฒนาการเรียนรู้ให้กับเด็ก ในด้านความคิดจินตนาการ สร้างความสนุกสนานเพลิดเพลิน รวมไปถึงสร้างคุณธรรม และปลูกฝังพฤติกรรมอันดีงามให้กับเด็กผ่านเนื้อเรืองในนิทาน พัณณ์ชิตา สิรภัทรศรีเสมอ (2555 : 8) กล่าวว่า นิทาน คือ เรื่องราวที่เล่า สืบต่อกันมาช้านาน อาจจะเป็นเรื่องราวที่เกิดขึ้นจากความเป็นจริงหรือเรื่องราวที่เกิดขึ้น จากจินตนาการของผู้แต่งสอดแทรกแนวคิด คุณธรรม จริยธรรม ความดีงาม มีจุดมุ่งหมาย เพื่อให้ผู้ฟังได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลินและสามารถนำไปเป็นแนวทางปฏิบัติตนที่ถูกที่ควร ในการดำรงชีวิตในสังคม จากความหมายของนิทานดังกล่าวข้างต้นสรุปได้ว่า นิทาน หมายถึง เรื่องราว ที่เล่าสืบต่อกันมา หรือมีผู้แต่งขึ้น เพื่อให้ผู้ฟังได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลิน และสอดแทรก คุณธรรม จริยธรรม คติสอนใจ ที่สามารถนำไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันได้ 2.2 ความสำคัญของนิทานที่มีต่อเด็กปฐมวัย นิทานมีอิทธิพลและคุณค่าต่อเด็กปฐมวัยมาก การที่พ่อแม่และครู ได้ใกล้ชิดกับเด็กโดยการเล่านิทานจะเป็นเครื่องช่วยให้เด็กเข้าใจสิ่งที่เป็นรูปธรรมมากยิ่งขึ้น เพราะการเล่านิทานจะช่วยสร้างเสริมพัฒนาการทางภาษา ความคิด จินตนาการเกิด ความสนุกสนานเพลิดเพลินมีความรู้สึกอบอุ่นและใกล้ชิด ซึ่งนิทานเป็นเครื่องมือที่จะช่วยส่งเสริม พัฒนาการความฉลาดทางสติปัญญาและความฉลาดทางอารมณ์ของเด็กให้สูงขึ้น ดังคำกล่าวของ สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา (2550 : 11-16) ได้ระบุถึงความสำคัญของนิทานว่านิทานเป็นสิ่ง สำคัญต่อชีวิตทั้งเด็ก และผู้ใหญ่ เพราะนอกจากนิทานจะช่วยให้เด็ก ๆ มีความสุข สนุกหรรษาแล้วยังเป็นโลกแห่งจินตนาการที่สมบูรณ์แบบที่คอยช่วยถักทอสายใยความรัก ความฝันสานสัมพันธ์อันอบอุ่น ความละมุนละไมของสมาชิกครอบครัว อีกทั้งนิทานยังให้แง่คิด

20 คติสอนใจและปรัชญาชีวิตอันล้ำลึกแก่เด็ก นิทานมีความสำคัญต่อพัฒนาการของเด็ก ดังนี้ 1. ช่วยพัฒนาเด็กทางด้านลักษณะชีวิต เด็กได้เรียนรู้ถึงลักษณะชีวิตที่ดีผ่าน นิทานที่ปรารถนาให้เด็กมีพฤติกรรมที่ดี เช่น มีคุณธรรมจริยธรรม มีความกล้าหาญ มีความยุติธรรม 2. การพัฒนาเด็กด้านบุคลิกภาพ บุคลิกภาพเป็นองค์ประกอบที่มีอยู่มากใน นิทานซึ่งเด็กจะได้รับรู้ถึงบุคลิกภาพที่ดี ที่จะช่วยให้อยู่ในสังคมได้อย่างดี เช่น ความเชื่อมั่นรักษาตน ความสุภาพอ่อนน้อม ความมีมารยาทที่ดี ความเป็นผู้นำ 3. การพัฒนาเด็กด้านความรู้และสติปัญญา 4. การพัฒนาเด็กในด้านทักษะและความสามารถ 5. การพัฒนาเด็กในด้านสุขภาพ นิทานเป็นกระบวนการหนึ่งที่กำหนดบทบาท ในด้านสุขภาพให้เกิดแก่เด็ก เพราะเมื่อเด็กได้อ่านหรือฟังนิทานแล้วจะก่อให้เกิดการเรียนรู้ในการที่จะ รักษาสุขภาพกายและสุขภาพจิตของตน ปราณี ปริยวาที (2551 : 27-28) ได้กล่าวว่านิทานมีคุณค่าและประโยชน์ คือเป็นวิธีการให้ความรู้ที่จะทำให้เด็กสนใจเรียนรู้สามารถจดจำและกล้าแสดงออก ปลูกฝังนิสัย รักการอ่าน แก้ไขพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ของเด็กจากตัวแบบในนิทานที่เด็กประทับใจ สร้างสมาธิผ่อนคลายอารมณ์ สร้างความสมัพันธ์ใกล้ชิดระหว่างผู้เล่าและผู้ฟัง พัณณ์ชิตา สิรภัทรศรีเสมอ (2555 : 10) ได้กล่าวว่า นิทานช่วยในการพัฒนาทักษะ ภาษาทักษะการฟัง รู้จักฟังอย่างมีสมาธิช่วยให้เกิดความรู้ทางด้านภาษาและการใช้สายตาสื่อ ความหมาย นิทานยังช่วยให้เด็กได้เรียนรู้เกี่ยวกับขนบธรรมเนียมประเพณีของการดำเนินชีวิตของ บุคคลที่อยู่ในสังคม ในด้านของการมีคุณธรรมดีงาม ซึ่งเป็นเรื่องละเอียดอ่อนที่จะซึมซับ ลงไปในจิตใจ จากความสำคัญของนิทานดังกล่าวสรุปได้ว่า การเล่านิทานมีกัน อย่างแพร่หลาย ในการเล่านิทานเป็นวิธีการที่สามารถกระตุ้นความสนใจของผู้เรียนได้ เพราะเรื่องที่นำมาเล่านั้นผู้เรียนสามารถรับรู้อารมณ์ และการเรียนรู้วัฒนธรรมจากเรื่องที่ฟังได้ ตลอดจนได้เรียนรู้ ทักษาการฟัง การพูด และจดจำคำศัพท์ใหม่ๆ ที่จะนำไปช่วยเสริมประสบการณ์ ชีวิตของเด็กได้เป็นอย่างดี 2.3 จุดประสงค์ของการเล่านิทาน นิทานมีความสำคัญต่อเด็ก จุดประสงค์ในการเล่านิทานมักจะมุ่งให้เกิดความ สนุกสนานเพลิดเพลินเป็นหลัก นิทานเรื่องเดียวกันแต่ผู้เล่าอาจมีจุดประสงค์ในการเล่า ที่แตกต่างกันออกไป ซึ่งพอสรุปได้ ดังนี้

21 วิไล มาศจรัส (2551 : 29) ได้กล่าวว่า การเล่านิทานให้เด็กฟัง นั้นมีเป้าหมายสำคัญอยู่ 5 ประการ คือ 1. เพื่อความเพลิดเพลิน 2. เพื่อเป็นคติสอนใจ 3. เพื่อส่งเสริมจินตนาการของนักเรียน 4. เพื่อปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรมที่ดีงาม 5. เพื่อใช้นิทานเป็นสื่อการเรียนรู้ อนงค์ หมื่นสา (2553 : 48) กำหนดจุดมุ่งหมายในการเล่านิทานไว้ ดังนี้ 1. เพื่อสนองความต้องการทางธรรมชาติของเด็ก เพราะ โดยธรรมชาติแล้วเด็ก ๆ ชอบฟังนิทาน 2. เพื่อช่วยให้เด็กมีจิตใจเบิกบาน ผ่อนคลายอารมณ์ ความเครียด และสร้างเสริมอารมณ์ขันให้กับเด็ก 3. เพื่อปกป้อง ส่งเสริมพัฒนาการทางความคิดสร้างสรรค์ และจินตนาการของเด็ก 4. เพื่อส่งเสริมพัฒนาการทางภาษาให้กับเด็ก 5. เพื่อช่วยให้เด็กได้เรียนรู้วิชาการต่าง ๆ ที่สอดแทรก อยู่ในนิทานเรื่องนั้น ๆ 6. เพื่อช่วยกระตุ้นให้เด็กได้อ่านหนังสือ 7. เพื่อช่วยให้ผู้ใหญ่และเด็กได้ใกล้ชิดสนิทสนมกัน มีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกัน ฐิดาภา จันปุ่ม (2555 : 23-24) ได้กล่าวถึงวัตถุประสงค์ของการเล่านิทาน ไว้ ดังนี้ 1. เพื่อสนองความต้องการของเด็ก เพราะโดยธรรมชาติ เด็กชอบฟังนิทานมาก 2. ฝึกด้านการฟัง ฝึกสมาธิ เป็นการยึดช่วงความสนใจให้ยาวขึ้น 3. ให้เด็กมีคุณธรรม จริยธรรม และมีพฤติกรรมที่พึงประสงค์ 4. ให้เกิดการเรียนรู้คำใหม่และใช้ภาษาได้อย่างถูกต้อง 5. เสริมทักษะการเรียนรู้สิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัว ที่เหมาะสมกับวัย 6. เพื่อให้เด็กรู้จักเลียนแบบในสิ่งที่ดีและหลีกเลี่ยงสิ่งที่ไม่ดี 7. เพื่อให้เด็กกล้าแสดงออก กล้าซักถาม และแสดงความคิดเห็น

22 8. ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์และจินตนาการที่ดี 9. ส่งเสริมพัฒนาการทางด้านภาษา และรู้จักเรียบเรียง การใช้ภาษาอย่างเป็นระบบ 10. เด็กเกิดความอยากอ่านหนังสือและคุ้นเคยกับหนังสือ 11. ครูและเด็กมีความใกล้ชิดและมีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกัน 12. เพื่อปูพื้นฐานความพร้อมทางด้านการอ่านแก่เด็ก จากจุดประสงค์ของการเล่านิทานที่กล่าวมา สรุปได้ว่า การเล่านิทาน มีจุดประสงค์คือ เป็นการสร้างการเรียนรู้ให้กับเด็ก ทั้งทางด้านสังคม อารมณ์ คุณธรรม หรือแม้แต่การพัฒนาสติปัญญาก็สามารถใช้นิทานเป็นสื่อของการเรียนรู้ได้ จุดสำคัญที่จะนำไปสู่ จุดประสงค์ของการเรียนรู้นอกจากเนื้อหาของนิทานตรงประเด็นแล้ว บรรยากาศในการเล่า มีความสำคัญมาก เวลาเล่านิทานควรจัดเป็นกลุ่มเล็ก ๆ 4-5 คน ถ้าเด็กรู้สึกเพลิดเพลินกับนิทานจาก หนังสือที่ครูเล่า เด็กจะชอบและสนใจที่จะอ่านหนังสือด้วยตนเอง 2.4 ประเภทของนิทาน อนงค์ หมื่นสา (2553 : 37-41) ได้กล่าวว่า การแบ่งประเภทนิทาน มีวิธีการแบ่งและใช้คำแตกต่างกันไปบ้าง ในที่นี้จะได้จัดจำแนกประเภทนิทานตามรูปแบบ ของนิทานออกเป็น 14 ประเภทดังนี้ 1. นิทานปรัมปราหรือนิทานทรงเครื่อง (Fairy Tales) ลักษณะ ที่เห็นเด่นชัด คือ เป็นเรื่องค่อนข้างยาวมีเหตุการณ์ที่เป็นจุดขัดแย้งประกอบอยู่หลายเหตุการณ์หรือ หลายอนุภาคเนื้อเรื่องจะประกอบด้วยอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ต่าง ๆ ซึ่งพ้นวิสัยมนุษย์สถานที่เกิดเหตุ ไม่แน่ชัดว่ามีอยู่ที่ใดตัวเอกของเรื่องเป็นผู้มีคุณสมบัติพิเศษ เช่น มีบุญบารมีมีของวิเศษ ที่สามารถต่อสู้อุปสรรคขวากหนามทำให้ศตรูพ่ายแพ้ไปในที่สุดและจบลงด้วยความสุข ช่น ปลาบู่ทอง นางสิบสอง สังข์ทอง เป็นต้น 2. นิทานท้องถิ่นหรือนิทานประจำท้องถิ่น (Legend) นิทานประเภทนี้ผู้เล่าจะเล่าด้วยความเชื่อว่าเหตุการณ์หรือปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นเป็นเรื่องจริง และมักมีหลักฐานอ้างอิงประกอบเรื่อง มีตัวบุคคลจริง ๆ มีสถานที่จริง ๆ กำหนดไว้แน่นอนกว่า ในนิทานปรัมปรา เช่น ท้าวแสนปม พระยากงพระยาพาน เป็นต้น 3. นิทานประเภทอธิบายหรือนิทานอธิบายเหตุ (Explanatory Tales) เป็นเรื่องที่ตอบคำถามว่าทำไม เพื่ออธิบายความเป็นมาของบุคคล สัตว์ปรากฏการณ์ต่าง ๆ

23 ของธรรมชาติอธิบายชื่อสถานที่ต่าง ๆ สาเหตุของความเชื่อบางประการ รวมทั้งเรื่องเกี่ยวกับสมบัติที่ ฝังไว้ นิทานประเภทนี้ของไทย ได้แก่ ปู่โสมเฝ้าทรัพย์ เหตุใจกาจึงมีสีดำ ทำไมมดตะนอยจึงเอวคอด เรื่องเกี่ยวกับสถานที่ เช่น เกาะหนูเกาะแมวในจังหวังสงขลา ถ้ำผานางคอยจังหวัดแพร่ เป็นต้น 4. นิทานชีวิต (Novella or Romantic tales) เป็นเรื่องค่อนข้างยาว ประกอบด้วยหลายอนุภาคหลายตอน เนื้อหาของนิทานคล้ายชีวิตจริงมากขึ้น ตัวละครในนิทาน ประเภทนี้จะมีลักศณะเป็นคนธรรมดาสามัญมากกว่าการใช้ชีวิตเหมือนมนุษย์ปุถุชนทั่วไป แก่นของเรื่องเป็นเรื่องเกี่ยวกับความรักความหลงความโกรธ การผจญภัย ความกลัว สะเทือนอารมณ์มากกว่านิทานปรัมปรา ตัวเอกของเรื่องต้องใช้ภูมิปัญญาและความสามารถ ในการแก้ไขปัญหาต่างๆซึ่งเป็นอุปสรรคของชีวิตแสดงความกล้าหาญอดทนอดกลั้นเอาชนะอุปสรรค ศัตรูจนบรรลุจุดหมายไว้ฉากและบรรยากาศของนิทานชนิดนี้มีลักษณะสมจริงมากขึ้นนิทานชีวิตของ ไทยที่รู้จักกันทั่วไปก็คือ เรื่องขุนช้างขุนแผน ลิลิตพระลอ และไกรทอง 5. นิทานเรื่องผี (Ghost Tales) เป็นนิทานที่มีตัวละครเป็นผีวิญญาณ มีเหตุการณ์เกี่ยวกับผีหลอกผีสิงเนื้อเรื่องตื่นเต้นเขย่าขวัญทั้งผู้เล่าและผู้ฟัง ค่อนข้างเชื่อว่าเป็นเรื่องจริงอิงนิทาน เรื่องผีนี้สะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อของคนไทยในเรื่องวิญญาณ และภูตผีต่าง ๆ อย่างชัดเจน ผีหรือวิญญาณ ในวิตถารจะมาปรากฏร่างหรือการกระทำ ก็เพื่อให้ความช่วยเหลือ เพื่อแก้แค้น และเพื่อแสดงอิทธิฤทธิ์ 6. นิทานวีรบุรุษ (Hero Tales) เป็นนิทานที่กล่าวถึงคุณธรรม ความสามารถฉลาดเฉลียวความกล้าหาญของบุคคลส่วนมากเป็นวีรบุรุษของชาติบ้านเมือง นิทานประเภทนี้คล้ายคลึงกับนิทานปรัมปราคือตัวเอกเป็นวีรบุรุษเหมือนกัน แต่มีข้อแตกต่างกันคือ นิทานวีรบุรุษ มักกำหนดสถานที่และเวลาในเรื่องแน่ชัดขึ้น แก่นเรื่องของนิทานวีรบุรุษ เป็นเรื่องวีรกรรมของตัวเอก ซึ่งเกิดจากการต่อสู้เพื่อคนส่วนใหญ่ การจัดเป็นไทยต่าง ๆ ที่เก่งกล้าเกิน กว่าคนทั่วไป นิทานวีรบุรุษ เช่น ไกรทอง จ้าว สายน้ำผึ้ง พระร่วง วาจาสิทธิ์เป็นต้น 7. นิทานคติสอนใจหรือนิทานประเภทคำสอน (Fable) เป็นเรื่องสั้น ๆ ไม่สมจริง มีเนื้อหาในเชิงสอนให้แนวทางในการดำเนินชีวิตที่ถูกต้องทำนองคลองธรรม บางเรื่องสอนโดยวิธีบอกตรง ๆ บางเรื่องให้เป็นแนวเปรียบเทียบ เป็นอุทาหรณ์ในบางแห่ง จึงเรียกนิทานประเภทนี้ว่านิทานสุภาษิต ตัวละครในเรื่องอาจจะเป็นคนสัตว์หรือเทพยดา เป็นตัวดำเนินเรื่อง 8. นิทานศาสนา (Religious Tales) เป็นนิทานเกี่ยวกับศาสนา พระเจ้านักบวชต่าง ๆ มีประวัติอภินิหารหรืออิทธิฤทธิ์เรื่องลักษณะนี้ของชาวตะวันตกมีมาก

24 เช่น เรื่องพระเยซูและนักบุญต่าง ๆ ของไทยก็มีบ้างที่เกี่ยวกับอภินิหารของนักบวชที่เจริญภาวนา มี อิทธิฤทธิ์พิเศษ เช่น เรื่องหลวงพ่อทวด สมเด็จเจ้าแตงโม เป็นต้น 9. นิทานชาดก (Akaka Tales) ชาดกหมายถึงเรื่องพระพุทธเจ้า ที่มีมาในชาติก่อน ก่อนเนื้อเรื่องจะกล่าวถึงประวัติและพระจริยวัตรของพระพุทธเจ้าเมื่อครั้งยังเป็น พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติในภพภูมิต่าง ๆ เป็นคนบ้างเป็นสัตว์บ้าง อย่าแทรกคติธรรมคำสอนไว้ ในเนื้อเรื่อง ใช้เรื่องของนิทานชาดกมักจะบอกการกลับชาติมาเกิดของตัวละครสำคัญในเรื่องนิทาน ชาดกที่รู้จักกันทั่วไปก็คือ ทศชาดกโดยเฉพาะชาดกเรื่องสุดท้ายคือพพระเวสสันดร 10. ตำนานหรือเทพนิยาย (Myth) เป็นนิทานที่มีตัวละครสำคัญเป็น เทพยาดา นางฟ้า หรือบุคคลในเรื่องต้องมีส่วนสัมพันธ์กับความเชื่อทางศาสนาและพิธีกรรมต่าง ๆ ที่ มนุษย์ปฏิบัติอยู่ เช่นเรื่องท้าวมหาสงกรานต์ เป็นต้น 11. นิทานสัตว์ (Animal Tales) เป็นนิทานที่มีตัวเอกเป็นสัตว์ แต่สมมติให้มีความนึกคิดการกระทำและพูดได้เหมือนคน มีทั้งที่เป็นสัตว์ป่าและสัตว์บ้าน บางทีก็เป็นเรื่องที่มีคนเกี่ยวข้องด้วยและพูดโต้ตอบ ปฏิบัติต่อกันเสมือนเป็นคนด้วยกัน บางเรื่องก็แสดงถึงความเฉลียวฉลาดหรือความโง่เขลาของสัตว์บางทีก็เป็นเรื่องของสัตว์ ที่มีลักษณะเป็นตัวโกงคอยกลั่นแกล้งสัตว์อื่นแล้วก้ได้รับความเดือดร้อนเอง โดยเจตนาจะสั่งสอนคติ ธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งอย่างชัดเจน ก็จัดเป็นนิทานคติสอนใจ 12. นิทานตลก (Test) ส่วนใหญ่เป็นนิทานสั้น ๆ จุดสำคัญของเรื่อง อยู่ที่พฤติกรรมหรือเหตุการณ์ที่ไม่น่าจะเป็นไปได้ต่าง ๆ อาจเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับความโง่ การแสดงแบบพิศปฏิภาณการแก้เจ็บแก้ลำการเดินทางผจญภัยที่เกาะ เรื่องผิดปกติในต่าง ๆ ตัวเอกของเรื่องอาจจะเป็นคนที่โง่เขลาที่สุด และทำเริ่มผิดปกติวิสัยมนุษย์ ที่มีสติปัญญาธรรมดา เขา ทำกัน เช่น เรื่องศรีธนญชัย หัวล้านนอกครู เป็นต้น แต่มีข้อน่าสังเกตอยู่ประการหนึ่ง คือนิทานลักษณะนี้ของไทยมักจะใช้กลวิธีทางภาษาคือการผวนคำมาเป็น ข้อขบขัน เรื่องตลกเกี่ยวกับ เพศของไทยมักจะให้ตัวละครเป็นพระ ซึ่งโดยปกติต้องประพฤติอยู่ในพรหมจรรย์ แต่กลับประพฤติผิดศีล ข้อห้าม 13. นิทานเข้าแบบ (Formula Tales) เป็นนิทานที่มีแบบแผน ในการเล่าเป็นพิเศษแตกต่างจากนิทานประเภทอื่น ๆ เช่น มีตัวละครหลายหลายตัว พฤติกรรมเกี่ยวข้องกันไปเป็นทอด ๆ นิทานประเภทนี้แบ่งได้ 4 ชนิด คือ 13.1 นิทานไม่รู้จบเป็นนิทานที่มีความยาวไม่จำกัด เล่าต่อเนื่องไปเรื่อย ๆ โดยมีจุดจบจนกว่าผู้ฟังจะเบื่อหน่าย มักเป็นเรื่องเกี่ยวกับการนับ

25 หรือการกระทำซ้ำ ๆ นิทานลักษณะนี้เหมาะสมกับความสนใจของเด็ก 13.2 นิทานไม่จบเรื่องเป็นนิทานที่ผู้เล่าเล่าโยกย้ายผู้ฟังให้ เกิดความสนุกสนาน มักจะเริ่มต้นจากเรื่องที่น่าสนใจในท้องถิ่นแล้วก็จะหาทางให้เรื่องจบลงอย่าง กระทันหันทั้งทั้งที่ไม่น่าจะจบ 13.3 นิทานหลอกผู้ฟังเป็นนิทานที่พูดแล้วมีเจตนาให้ผู้ฟังมี ส่วนร่วมในการเล่านิทานอาจจะมีคำถามให้ตอบข้อความคาดว่าคำตอบถูกต้อง แต่เมื่อเฉลยแล้วจะ เป็นคำตอบที่น่าขันและไม่มีเหตุผล 13.4 นิทานลูกโซ่เป็นนิทานที่มีเรื่องที่ดำเนินไปอย่างเดียว แต่มีตัวละครหลายตัวและมีพฤติกรรมเกี่ยวข้องเป็นทอดทอดพฤติกรรมนั้นอาจจะไม่สัมพันธ์กับตัว ละครเดิมก็ได้นิทานลูกโซ่ของไทยซึ่งเป็นที่รู้จักกันทั่วไปคือเรื่อง ยายกะตาปลูกถั่วปลูกงา ให้หลานเฝ้า 14. นิทานปริศนา (Riddle Tales) เป็นนิทานที่มีการปลูกถ้อยคำเป็น เงื่อนงำให้ทายหรือให้คิดไว้ในเนื้อเรื่อง ผู้ฟังได้มีส่วนร่วมในการแสดงความรู้ความคิดเห็นเกี่ยวกับ นิทานที่ได้ฟังหรืออ่าน นิทานปริศนาที่พบมากในไทยได้แก่ นิทานเวตาลที่เรารับเข้ามา ก็จัดเป็นนิทานศาสนา อีกเรื่องหนึ่งที่เป็นที่รู้จักคือเรื่อง สงกรานต์ ปณิดา ทองมูล (2555 : 11-12) ได้แบ่งนิทานสำหรับเด็กออกเป็น 5 ประเภท ได้แก่ 1. นิทานพื้นบ้าน (Folk Tales) เป็นเรื่องที่เล่าสืบทอดกันมา เป็นเวลาช้านาน จนภายหลังมีการเขียนขึ้นตามเค้าเดิม บ้างจดจำเรื่องราวมาเขียนขึ้น บ้างไม่ปรากฏว่าผู้แต่งดั้งเดิมเป็นใคร มักจะกล่าวอ้างว่าเป็นของเก่าแก่ เอามาเล่าใหม่ นิทานพื้นบ้านแบ่งเป็นชนิดใหญ่ ๆ ดังนี้ 1.1 นิทานเกี่ยวกับสัตว์พูดได้ (Talking – Beast Tales) มีตัวละครเป็นสัตว์ พูดจาโต้ตอบกันบางครั้งฉันก็พูดจาโต้ตอบกับคุณด้วย เช่น เรื่องลูกหมูสามตัวเป็น เรื่องการสร้างที่อยู่อาศัยว่าควรจะสร้างบ้านของตนให้มั่นคงแข็งแรงเพื่อให้ความอบอุ่น และความปลอดภัยแก่ผู้อาศัย และเรื่องแม่ไก่สีแดง แมวเจ้าปัญญา เป็นเรื่องของความฉลาด ในการใช้สติปัญญา เป็นต้น 1.2 นิทานไม่รู้จบ (Cumulative Tales) เป็นนิทานเรื่อง ธรรมดาพื้นพื้นแต่เนื้อเรื่องมีการกระทำต่อเนื่องกันไปเรื่อย ๆ และซ้ำ ๆ กัน เช่น เรื่องตากับยาย ลูกไก่ตื่นตูม

26 1.3 นิทานตลกขบขัน (The Drolls หรือ Humorous Tales) นิยายส่วนใหญ่เป็นทำนองไร้สาระ แปลกประหลาด ชวนให้เห็นเป็นเรื่องตลกขบขัน บางครั้งก็เป็นการใช้ปฏิภาณไหวพริบ เช่น เรื่องชายขี้ลืม ศรีธนญชัย 1.4 นิทานอธิบายเหตุ (Pourquoi Stories หรือ Tales that Tell Why) ส่วนใหญ่นิทานพื้นบ้านชนิดนี้มีเนื้อเรื่องที่อธิบายหรือตอบคำถามของเด็ก ๆ ว่า “ทำไม” ส่วนใหญ่อธิบายเกี่ยวกับลักษณะของสัตว์หรือขนขบธรรมเนียมประเพณีของผู้คน ในชาติต่าง ๆ บางครั้ง ก็เกี่ยวกับธรรมชาติเช่น เรื่องทำไมกระต่างจึงหางสั้น ทำไมเสือจึงมีลาย น้ำทะเลทำไมจึงเค็ม เป็นต้น 1.5 เทพนิยาย (Fairy Tales) บางครั้งเรียกว่านิยาย เกี่ยวกับเวทมนต์คาถา (Tales of Magic) ลักษณะของนิทานชนิดนี้ที่เห็นเด่นชัดคือเรื่องรักยาก ซับซ้อน ตัวละครมักมีอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ สามารถดลบัลดาลสิ่งที่ดีงามหรือสิ่งที่ชั่วร้ายได้ หรือมีผู้วิเศษสามารถทำสิ่งนั้นสิ่งนี้ได้อย่างที่คนธรรมดาไม่สามารถจะทำได้เป็นนิทาน พื้นบ้านชนิดที่ครองใจเด็กมาเป็นเวลาช้านาน มักนิยมขึ้นต้นว่า ครั้งหนึ่งนานมาแล้ว อยู่ในกาลครั้งหนึ่ง เช่น เรื่องสังข์ทอง พระรถเมรี 2. นิทานสอนคติธรรม (Fables) มีลักษณะเป็นนิทานสั้น ๆ ตัวละครมีทั้งคนและสัตว์ที่มีบทบาทเหมือนคน มีแกนเรื่องแกนเดียวมีโครงเรื่องง่ายและสั้น และต้องให้บทเรียนที่สนใจเป็นข้อสรุปที่ชัดเจน นิทานคติธรรมของต่างประเทศที่รู้จักกันดี ได้แก่ นิทานอีสป (Aesop’s Fables) ผู้เขียนคือ อีสป (Aesop) ซึ่งเข้าใจว่าเป็นทาสชาวกรีก มีชีวิตอยู่ระหว่าง 620 ถึง 560 ปีก่อนคริสตกาล เนื่องจากเขาถูกจำกัดเสรีภาพในการพูด และการแสดงความคิดเห็นทางการเมือง จึงพยายามหาทางออกด้วยการแสดงความคิดเห็น และเสียดสีประชดประชันการเมือง ในสมัยนั้นออกมาในรูปของนิทานสอนคติธรรม 3. นิทานเทพปกรณัม (Myth) เป็นเรื่องที่แสดงให้เห็นเหตุการณ์ และเรื่องราวในบรรพกาลเกี่ยวกับพื้นโลก ท้องฟ้า และพฤติกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์ มีเทพเจ้า เป็นพวกควบคุมปรากฏการณ์ทางธรรมชาติเป็นอมนุษย์อมตะ มีพลังเวทย์มนต์คาถา และอิทธิฤทธิ์ปาฏิหารย์ 4. มหากาพย์และนิทานวีรบุรุษ (Epic and Hero Tales) เป็นนิทานที่ มีลักษณะคล้ายเทพปกรณัม ต่างกันแต่ว่าตัวละครของนิทานประเภทนนี้เป็นมนุษย์ไม่ใช่เทพเจ้ามีการ กระทำที่กล้าหาญ ฟันฝ่าอุปสรรค และประสบผลสำเร็จในที่สุด สันนิษฐานว่าวีรบุรุษเหล่านี้น่าจะ ไม่ใช่เรื่องราวของบุคคลซึ่งมีตัวจริงในประวัติศาสตร์

27 5. หนังสือภาพที่เป็นเรื่องอ่านเล่นสมัยใหม่สำหรับเด็กที่มีตัวเอก เป็นสัตว์ (Animal Stories) นิทานเก่าที่มีตัวละครเป็นสัตว์เราจะพบมากในบทกลอนกล่อมเด็ก นิทานพื้นบ้านและนิทานสอนคติธรรม แต่ในปัจจุบันนี้ได้มีผู้แต่งนิทานสำหรับเด็กที่มีตัวละครเป็นสัตว์ โดยแบ่งเป็น 3 ชนิด ได้แก่สัตว์ที่มีบทบาทการกระทำของคน สัตว์ที่มีความเป็นอยู่อย่างสัตว์แต่พูดได้ อย่างคน และสัตว์ที่มีความเป็นอยู่และนึกคิดตามธรรมชาติของสัตว์ จากที่กล่าวมาแล้วข้างต้นพอสรุปได้ว่า นิทานแต่ละประเภทมีความแตกต่างก มีเอกลักษณ์ในตัวเอง แต่ที่เหมือนกันก็คือสร้างความสนุกสนานเพลิดเพลิน นิทานที่ผู้ฟังสนใจ ควรเป็นนิทานที่มีเนื้อเรื่องใกล้ตัวผู้ฟัง เป็นเรื่องราวในท้องถิ่น ทั้งตัวละครและเหตุการณ์ในนิทานโดย ให้คุณค่าทางด้านความคิด การจินตนาการ และสอดแทรกคุณธรรมจริยธรรม 2.5 รูปแบบและวิธีการเล่านิทาน การเล่านิทานถ้าจะเล่าโดยการอ่านหรือการเล่าปากเปล่า โดยไม่เปลี่ยนแปลงรูปแบบวิธีการเลย จะทำให้ความสนใจของเด็กลดลง ฉะนั้นควรมีทั้งรูปแบบและ วิธีการที่จะช่วยให้บรรยากาศของการฟังนิทานน่าสนใจยิ่งขึ้น ปราณี ปริยวาที (2551 : 30) กล่าวถึงการเล่านิทาน สิ่งที่สำคัญอย่างยิ่ง คือ การสร้างความประทับใจให้แก่ผู้ฟัง จุดเริ่มต้นอยู่ที่การเตรียมให้พร้อมซ้อมให้ดีของผู้เล่า ผู้ที่เล่าจะต้องหาจุดสำคัญของเรื่องให้ครบ และสรุปให้จับใจ ดังนี้ ประโยคแรกที่จะใช้การเริ่มเรื่อง ควรหาถ้อยคำที่ฟังดูแล้วน่าตื่นเต้น จูงใจ ให้ติดตามเรื่องต่อไป คอยสังเกตว่าผู้ฟังยังให้ความสนใจกับบทบาทลีลาการเล่าอยู่หรือไม่ ถ้า รู้สึกว่ากำลังสูญเสียความสนใจ ควรเปลี่ยนบรรยากาศด้วยการหยุดพักแล้วถามปัญหาอะไรเอ่ย ปัญหาเชาว์ หรือปัญหาสนุก ๆ การจบเรื่องประโยคสุดท้าย จะปิดเรื่องจะต้องมีความสำคัญ ไม่น้อยกว่าประโยคแรกที่เริ่มใช้เริ่มเรื่อง ผู้เล่าจะต้องคิดและเตรียมไว้ก่อนว่า จะปิดเรื่อง ด้วยประโยคใด จึงจะเป็นการสรุป จบที่จับใจผู้ฟัง โดยทั่วไปมักปิดการเล่านิทานด้วยถ้อยคำ ที่กินใจให้ข้อคิดหรือทิ้งท้ายไว้ให้คิด กิจกรรมภายหลังการเล่านิทาน สิ่งที่ไม่ควรละเลย หลังจากที่เล่า นิทานจบ ควรมีคำถามเกี่ยวกับนิทานที่นำมาเล่าให้เด็กตอบ ซึ่งอาจเป็นคำถามที่เกี่ยวกับ ชื่อตัวละครที่สำคัญ เหตุการณ์ที่สำคัญ และข้อคิดที่ได้ วิไล มาศจรัส (2551 : 118-119) กล่าวว่า การเล่านิทานจะสนุกหรือไม่สนุก ขึ้นอยู่กับเทคนิคการเล่าเป็นสำคัญ นักเล่านิทานเก่งจริง บางครั้งเนื้อหาของนิทาน

28 เป็นเรื่องธรรมดา ๆ แต่สามารถทำให้เกิดความสมนุกสนานได้ด้วยการใช้เทคนิคการเล่า ที่ทำให้น่าสนใจ เทคนิคการเล่านิทานอยู่ที่ส่วนประกอบต่าง ๆ ดังนี้ 1. น้ำเสียง โดยปกตินักเล่านิทานจะต้องเป็นผู้ที่มีน้ำเสียงที่เต็มใจ เพราะการเล่านิทานน้ำเสียงเป็นสิ่งที่สำคัญที่จะกระตุ้นให้นิทานที่เล่าน่าสนใจ จะต้องรู้จักใช้น้ำหนัก ของคำให้มีความหมายหนัก-เบา ตามอารมณ์ของตัวละคร เช่น โกรธก็ต้องใช้คำหนัก เสียงดัง หากตัวละครกระซิบก็ต้องใช้เสียงเบาให้สมบทบาท หากตัวละครแสดงความตื่นเต้น ก็ต้องใช้เสียงที่แสดงความตื่นเต้นรัวเร็วตามไปด้วย เป็นต้น 2. การใช้สีหน้าท่าทาง การใช้สีหน้าท่าทางประกอบการเล่านิทานถือ เป็นเสน่ห์อย่างหนึ่ง เช่น การแสดงความโกรธด้วยการนิ่วหน้า แสดงถึงอารมณ์ดีด้วยรอยยิ้มและเสียง หัวเราะร่าเริง แสดงความสงสัยด้วยการขวมดคิ้ว เป็นต้น 3. การสบตาผู้ฟัง การเล่านิทานจะดูเป็นกันเองมากยิ่งขึ้น หากผู้เล่า ชี้ทานไปด้วย สบตากับผู้ฟังนิทานไปด้วย รวมถึงการให้ผู้ฟังเข้ามามีส่วนร่วมในนิทานบางช่วง บางตอนที่เห็นว่ามีความเหมาะสม สิ่งเหล่านี้เป็นตัวอย่างของการใช้เทคนิคในการเล่านิทาน ส่วนวิธีการอื่นประกอบการเล่านิทานนั้น ก็จะเป็นเทคนิคของแต่ละคน เพียงแต่ยึดหลักกลาง ๆ ไว้ว่า สื่อประกอบการเล่านิทานนั้นจะต้องสอดคล้องกับเนื้อเรื่องที่เล่า และเป็นสื่อที่มีสีสันน่าสนใจ พัชรี คุ้มชาติ (2553 : 21) ได้เสนอรูปแบบของการเล่านิทานไว้ดังนี้ 1. อ่านจากหนังสือนิทานให้เด็กฟังทั้งเล่ม 2. การเล่าโดยไม่ใช้อุปกรณ์ใด ๆ แต่ใช้น้ำเสียงประกอบ การเล่าให้น่าสนใจ 3. ใช้ภาพวาดที่มีความต่อเนื่องกัน ประกอบการเล่าให้เด็กฟัง โดยที่ภาพเหล่านั้นจับม้วนใส่ไว้ในกล่องแล้วหมุนภาพทีละภาพ คล้ายๆ ฟิล์มภาพยนตร์ 4. เล่านิทานโดยใช้การวาดภาพขณะที่เล่าตามเนื้อเรื่องของนิทาน 5. การเล่าโดยใช้ภาพประกอบขณะเล่า 6. การเล่าโดยแสดงท่าทางประกอบตามตัวละครในเนื้อเรื่อง 7. การเล่าโดยแสดงหุ่นประกอบการเล่น โดยใช้หุ่นตามตัวละครใน เนื้อเรื่องที่เล่าอาจจะเป็นหุ่นนิ้วมือ หุ่นกระบอก หุ่นเงา หุ่นมือ เป็นต้น

29 วรัญญา ศรีบัว (2560 : 101) กล่าวถึงการเล่านิทานมีรูปแบบ และกระบวนการเล่าหลากหลาย แยกลักษณะการเล่าได้ ดังนี้ 1. การเล่านิทานปากเปล่า เป็นเพียงการเล่านิทานที่อาศัยเพียงพูด และน้ำเสียงของผู้เล่า ไม่มีการใช้สื่อประกอบการเล่า นอกจากน้ำเสียงและจังหวะการพูดที่สูง และจังหวะการพูดที่สูงต่ำเร้าใจผู้ฟัง ตามเนื้อเรื่องที่นำเสนอ การเล่านิทานวิธีนี้ต้องใช้ศิลปะ ในการพูดและการเล่าที่จูงใจมาก ส่วนใหญ่มักใช้เป็นการเล่านิทานก่อนนอน เด็กมักจะฟัง แต่น้ำเสียงและเรื่องราวซึ่งเป็นลักษณะของการฟังแบบรับที่จูงใจให้เด็กหลับเป็นหลัก การเล่าตามรูปแบบนี้อาจใช้กับการเล่าที่ต้องการจูงใจ ให้เด็กทำกิจกรรมอย่างใดอย่างหนึ่ง อย่างมีสมาธิก็ได้ เช่น การเล่านิทานที่ให้เด็กฝึกคิดเลข หรือทำสิ่งที่เด็กเบื่อหน่าย เพื่อให้เด็กเกิดความเพลิดเพลิน เล่นไปทำไป เป็นต้น การเล่านิทานปากเปล่าอาจให้เด็กเล่าเอง ผู้ใหญ่เล่าบ้าง หรือช่วยกันเล่า การเล่านิทานปากเปล่าไม่ควรเกิน 15 นาที เด็กจะไม่สนุกนัก ถ้าต้องนั่งฟังนาน นอนฟังจะดีกว่าเพราะถ้าเบื่อสามารถหลับไปเลย 2. การเล่านิทานประกอบท่าทางการเล่านิทานแบบนี้ เป็นการเล่านิทานแบบมีชีวิตชีวามากกว่าการเล่าปากเปล่า เพราะเด็กสามารถติดตามเรื่องที่เล่าได้ และจินตนาการเป็นรูปธรรมมากขึ้นตามท่าทางของผู้เล่าและสนุกมากขึ้น เพราะเห็นภาพพจน์ ของเรื่องที่เล่า ท่าทางใช้ประกอบการเล่านิทานอาจเป็นท่าทางของผู้เล่า ท่าทางแสดงร่วมของเด็ก ได้แก่ การทำหน้าตา การแสดงท่าทางกาย หรือการเล่นนิ้วมือประกอบการเล่า 3. การเล่านิทานประกอบภาพ ภาพที่ใช้ในการเล่านิทาน มีหลายชนิด มีทั้ง ภาพถ่าย ภาพโปสเตอร์ ภาพจากหนังสือ ภาพวาด ภาพสไลด์ ภาพเคลื่อนไหว หรือ ภาพฉาย การมีภาพสวย ๆ มาประกอบการเล่านิทาน จะจูงใจเด็กและสร้างสรรค์จินตนาการอัน บรรเจิดให้กับเด็กมาก โดยเฉพาะภาพการ์ตูนที่เคลื่อนไหว ภาพจะจูงใจทำให้เด็กติดตามเรื่องราว ด้วย ความอยากรู้ เด็กรู้สึกสนุกมากขึ้นถ้าในขณะที่ฟังเรื่องและดูภาพนั้น ผู้เล่ากระตุ้น ให้เด็กแสดงความเห็น และร่วมสร้างจินตนาการให้กับนิทานที่เล่า 4. การเล่านิทานประกอบเสียง ได้แก่ เสียงเพลง เสียงดนตรี เทป บันทึกเสียงต่าง ๆ สามารถนำมาประกอบการเล่านิทานได้ จุดประสงค์เพื่อสร้างบรรยากาศ ที่มีการกระตุ้น เร้าให้เกิดความตื่นเต้น อยากติดตาม การนำเสียงมาประกอบการเล่านิทาน จะลักษณะเช่นเดียวกับละครวิทยุที่ใช้เสียงประกอบเพื่อให้เกิดการฟังที่มีจินตนาการและอรรถรส นอกจากเสียงเพลง และเสียงดนตรี ในการเล่านิทานเราอาจใช้เสียงเด็กมาประกอบการเล่าได้ ตัวอย่างเช่น เมื่อเล่าถึงรถไฟวิ่ง ผู้เล่าอาจชักชวนให้ผู้ฟังร่วมทำเสียง รถไฟวิ่ง ฉึกฉัก ปู๊น ๆ ประกอบการเล่า ซึ่งจะทำให้บรรยากาศการฟังนิทานสนุกไปอีกแบบ

30 5. การเล่านิทานประกอบอุปกรณ์ หรือสิ่งประดิษฐ์ที่มีอยู่ หรือผู้เล่า จัดทำขึ้น เช่น หน้ากากตัวแสดงในนิทาน หุ่นมือ หุ่นชัด หุ่นเชิด ตุ๊กตา เป็นต้น ล้วนแล้วแต่เป็นสื่อ การเล่านิทานที่สำคัญ อุปกรณ์ที่สามารถทำให้เด็กสนุกสนานตื่นตาไปกับนิทานที่เล่า ได้เป็นอย่างดีสร้างความสนใจในการฟังนิทานให้แก่เด็กมากกว่ารูปแบบอื่น 6. การเล่านิทานประกอบการวาดภาพ บางครั้งนิทานไม่จำเป็นต้อง อาศัยภาพนิ่งการสร้างบรรยากาศที่น่าสนใจให้กับเด็กเพื่อให้เด็กติดตามและคิด คือ การเล่านิทาน ประกอบการวาดภาพ ผู้เล่าต้องสามารถวาดได้ สนทนาไป เด็กจะสนุกมาก และจินตนาการ ตามมือของผู้เล่า เช่น นกตัวหนึ่ง ผู้เล่าวาดภาพนกเกาะอยู่บนต้นไม้ ผู้เล่าวาดภาพต้นไม้ ขณะวาดก็สนทนากับเด็กว่า จะวาดต้นอะไร ทำไมต้องวาดต้นนั้น เพราะอะไร ข้อมูลสนทนาที่ให้นี้คือ องค์ความรู้ที่เด็กจะได้รับพร้อมกันด้วย 7. การเล่านิทานไม่จบเรื่อง เป็นการเล่าที่เจตนาให้เด็กคิด แล้วผูกเรื่องต่อโยงมาเล่าต่อจากครู ซึ่งนอกจากพัฒนาภาษายังพัฒนาความคิดให้กับเด็กเช่นเดียวกัน กับการเล่าต่อเรื่องราว จากที่ได้กล่าวมาแล้วข้างต้นพอสรุปได้ว่า การเล่านิทานเพื่อให้บรรลุ จุดมุ่งหมายนั้น จำเป็นจะต้องมีรูปแบบ วิธีการ ประกอบการเล่าที่เหมาะสมกับเนื้อเรื่องในนิทาน ที่จะทำให้เด็กเกิดพัฒนาการทางด้านภาษา สร้างความตื่นเต้นประทับใจ ทำให้เด็กมีความรู้สึก ที่ดีต่อนิทาน 2.6 คุณค่าและประโยชน์ของการเล่านิทาน ศรินธร วิทยะสิรินันท์ (2550 : 11) กล่าวถึงคุณค่าของการเล่านิทานสำหรับ เด็กปฐมวัย ไว้ว่า การเล่านิทานช่วยให้เด็ก ๆ ได้เข้าใจเรื่องราว เป็นการขยายประสบการณ์ของเด็ก เกี่ยวกับเรื่องต่างๆรอบตัว ช่วยให้เด็กมีคำศัพท์และสำนวนต่าง ๆ มากขึ้นและการเล่านิทาน ยังเป็นการช่วยย่อยเรื่องราวหรือภาษายากยาก ในหนังสือนิทานหลาย ๆ เล่มให้เด็กปฐมวัย ซึ่งยังมีความจำกัด ทางด้านภาษา สามารถเข้าใจเรื่องนั้นได้โดยการใช้คำง่ายๆ ประโยคสั้น ๆ แทน ดังนั้น การเล่านิทานจึงเป็นพื้นฐานสำคัญของการพัฒนาทักษะการฟัง การพูด รวมทั้งทักษะ การคิดหลาย ๆ ด้าน รอบีย๊ะ อาบูวา (2551 : 48-49) ได้กล่าวถึงคุณค่าของนิทานว่า 1. นิทานช่วยสร้างความสนุกสนานเพลิดเพลิน เด็กทุกคนชอบนิทาน สนใจนิทาน การเล่านิทานให้เด็กฟัง จึงเป็นการตอบสนองความต้องการของเด็ก ที่สนใจฟังนิทานฟัง อย่างตั้งใจ เกิดความรู้สึกสนุกสนานเพลิดเพลิน เด็กจะสดชื่นและคลายความเครียดเมื่อได้ฟังนิทาน

31 2. นิทานช่วยสร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างผู้เล่ากับเด็ก การเล่า นิทานให้เด็กฟัง เป็นการแสดงออกถึงความรัก ความเอาใจใส่ ของผู้เล่าที่มีต่อเด็ก จะช่วยให้ผู้เล่ากับ เด็กมีความใกล้ชิดและสนิทสนมกันได้ง่าย ช่วยให้การพูดคุยมีชีวิตชีวา เด็กจะอารมณ์ดี เกิดความรู้สึกที่อบอุ่น ไว้วางใจผู้เล่า รักโรงเรียนและอยากมาโรงเรียน 3. นิทานช่วยสอนเด็กในเรื่องความดีประพฤติสิ่งที่ควรทำ นิทานเป็น เครื่องมือที่ช่วยสอนเด็กในเรื่องความดีงามได้อย่างมีประสิทธิภาพ เนื้อเรื่องและการกระทำ ของตัวละครในนิทานจะให้ข้อคิดและแง่มุมต่าง ๆ ในเรื่องคุณธรรม จริยธรรม ความดีงามสิ่งที่ควรทำ และไม่ควรทำผลตอบแทนจากการทำความดี ทำชั่ว ความเป็นสุภาพชน ความพยายามรวมทั้งความ ละเอียดอ่อนในจิตใจเด็ก 4. นิทานช่วยสร้างเสริมประสบการณ์ในชีวิตให้กับเด็ก การจากกันเล่า และถ่ายทอดเรื่องราวที่ได้ฟัง เช่น ชีวิตความเป็นอยู่ของสัตว์ ชีวิตในเมือง ชีวิตในชนบท วัฒนธรรม ประเพณีต่าง ๆ หรือประสบการณ์ธรรมชาติ เช่น ฟ้าร้อง ฟ้าแลบ รุ้งกินน้ำ ลม หิมะ เป็นต้น 5. นิทานช่วยพัฒนาความคิดและจินตนาการของเด็ก การฟังนิทานจะ ทำให้เด็กเกิดการจินตนาการเรื่องราวที่ได้ฟัง เช่น เรื่องรางฟ้าเทพธิดา ยักษ์ สัตว์ต่าง ๆ ตัวละครที่ถูก ทำให้พูดได้และมีชีวิตหรือปรากฏการณ์ต่างๆ อิทธิฤทธิ์ ปาฏิหาริย์ เป็นต้น การให้เด็ก ได้จินตนาการโดยการฟังนิทานจะช่วยกระตุ้นการทำงานของสมองซีกขวา นิทานเป็นวิธีการ ที่ถูกนำมาใช้เพื่อ กระตุ้นการทำงานของสมองซีกขวา โดยธรรมชาติการคิดของเด็กจะมีลักษณะการ คิดแบบจินตนาการ เพราะก่อนที่เด็กจะมีอายุ 7 ปี เส้นใยประสาทที่เป็นตัวเชื่อมโยงสมอง ทั้งสองซีก (corpus callosum) ยังก่อตัวไม่สมบูรณ์และสมองซีกซ้ายยังทำหน้าที่เฉพาะของตัวเองได้ ยังไม่ครบถ้วน ดังนั้นเด็กเล็ก ๆ จึงไม่ชอบคิดหรือคำสอนที่เต็มไปด้วยเหตุผลที่มีกฎเกณฑ์แน่นอน ตายตัว การคิดตามธรรมชาติของเด็ก จึงเป็นการคิดด้วยสมองซีกขวาซึ่งเป็นการคิด แบบจินตนาการ เมื่อเด็กได้จินตนาการ เด็กจะรู้สึกผ่อนคลาย ภาวะของจิตใจในขณะนั้น อยู่ในระดับที่สูงกว่าใต้สำนึก และจิตสำนึก แต่อยู่ในจิตเหนือสำนึก ซึ่งภาวะที่อยู่ในระดับ เหนือจิตสำนึกนี้ จะเป็นภาวะสร้างสรรค์สามารถคิดสิ่งแปลกใหม่ได้ การให้เด็กฟังนิทาน จึงช่วยให้เด็กได้คิดแบบจินตนาการ อันจะนำไปสู่การคิดสร้างสรรค์ 6. นิทานช่วยส่งเสริมพัฒนาการทางด้านภาษา การฟังนิทาน จะช่วยฝึกให้เด็กฟังที่ดีมีสมาธิในการฟัง ช่วยให้เด็กเข้าใจวิธีการปฏิบัติตัวขณะฟัง ฝึกทักษะ การฟังเพื่อติดตามเรื่องราว และถ่ายทอดเรื่องราว ซึ่งถือได้ว่าเด็กได้พัฒนาภาษาทางด้านการฟัง การ พูด อันจะนำไปสู่การอ่าน และการเขียนต่อไป

32 พัชรี คุ้มชาติ (2553 : 19) กล่าวว่า การเล่านิทานเป็นวิธีการให้ความรู้วิธีการ หนึ่งที่ทำให้เด็กสนใจในการเรียนรู้ สามารถจดจำ กล้าแสดงออก และมีแรงจูงใจที่จะเปิดรับพฤติกรรม ที่พึงปรารถนา นอกนั้นยังช่วยตอบสนองความต้องการของเด็ก เช่น ความอยากรู้อยากเห็น ความสัมฤทธิ์ผล ความต้องการเป็นที่ยอมรับ เนื้อหาของนิทาน มีความสัมพันธ์กับความต้องการดังกล่าว จะช่วยให้เด็กสมความปรารถนาและมีความสุข กระตือรือร้น ที่จะเรียนรู้ นิทานมีความสำคัญและประโยชน์ต่อเด็ก ดังนี้ 1. เป็นเครื่องมือในการสอนที่มีประสิทธิภาพในการชักจูงผู้เรียน ให้คล้อยตามเป็นตัวกระตุ้นแรงจูงใจใฝ่สัมฤทธิ์ในตัวผู้เรียน เป็นการกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์และ การแสดงออกอันเป็นที่พึงประสงค์ของสังคม ซึ่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม และบุคลิกภาพของผู้เรียน 2. เป็นเครื่องกระตุ้นและโน้มน้าวให้เด็กเปิดใจที่จะยอมรับพฤติกรรม ด้านต่าง ๆ และตอบสนองความต้องการของธรรมชาติของเด็กด้วย 3. เป็นตัวแบบในการหล่อหลอมพฤติกรรมและบุคลิกภาพ ฐิดาภา จันปุ่ม (2555 : 24) ได้กล่าวถึงคุณค่าของการเล่านิทาน ไว้ดังนี้ 1. นิทานเป็นสื่อเชื่อมโยงความรักใคร่ ความใกล้ชิดระหว่างพ่อแม่กับ ลูก ครูกับศิษย์บรรณารักษ์กับเด็ก ๆ ที่มาใช้ห้องสมุด ทำให้เด็กเกิดความรู้สึกอบอุ่น เกิดความเชื่อมั่นในตนเองรู้สึกว่าตัวเองเป็นส่วนหนึ่งของสังคม 2. เพื่อสนองตอบตอบความต้องการของเด็ก ๆ ที่อยู่ในวัย อยากรู้อยากเห็นอยากมีประสบการณ์ 3. ฝึกให้เด็กรู้จักฟัง มีสมาธิรู้จักสำรวมอิริยาบถของตนเอง 4. ช่วยเสริมสร้างพัฒนาการทางด้านภาษา ความคิด และจินตนาการที่สวยงามให้แก่เด็ก 5. นิทานให้ความบันเทิงแก่เด็ก ๆ ทำให้เด็กได้ผ่อนคลายอารมณ์ และ ทำให้ได้รับความสนุกสนานเพลิดเพลิน ทำให้เด็กมีอารมณ์แจ่มใส ผ่อนคลายความตึงเครียด 6. ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ของเด็ก ๆ นิทานก่อให้เกิดจินตนาการ เด็ก ๆ อาจจะเกิดความคิดสร้างสรรค์ในการแต่งนิทานขึ้นเอง หรือวาดรูป ตามจินตนาการ หลังจากฟังนิทานแล้วทำให้เด็ก ๆ คิดว่าเค้ามีโลกส่วนตัวที่เขาจะคิดสร้างสรรค์อะไรก็ ได้ ทำให้เกิดความภาคภูมิใจตามมา

33 7. เพิ่มพูนความรู้ให้กับเด็ก เช่น ด้านขนบธรรมเนียมประเพณี ศิลปวัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ของประเทศต่างๆ ฯลฯ ทำให้เด็กตัดสินใจในด้านการแสดงออก และสนอง ตอบต่อเหตุการณ์ต่างๆ ได้ถูกต้อง 8. ผู้เล่ามีโอกาสที่จะแทรกคำสั่งสอนไปในนิทานเท่าที่เด็กจะรับได้ เช่น การปลูกฝังคุณธรรมด้านต่าง ๆ สอนให้เด็กรักและเมตตาสัตว์ ไม่พูดเท็จ มีความซื่อสัตย์ มีใจโอบอ้อมอารี ไม่อิจฉาริษยากัน ฯลฯ เป็นการกล่อมเกลานิสัยเด็กให้น่ารัก อ่อนโยน ไม่เอาเปรียบผู้อื่น เป็นที่รักของทุกคน ปณิดา ทองมูล (2555 : 9) ได้กล่าวถึงคุณค่าของการเล่านิทานไว้ดังนี้ 1. เป็นการเร้าทางสื่อภาษา การเล่านิทานทำให้เด็กเข้าใจ รูปแบบของภาษาในการเล่าเรื่องสนทนาต่าง ๆ และเป็นการเพิ่มความรู้ในคำศัพท์ใหม่ๆ ซึ่งเมื่อเห็นคำศัพท์นั้น ๆ ในหนังสือจะเข้าใจง่ายยิ่งขึ้น 2. เกิดการเร้าทางการสั่นเสียงและสำเนียงการเล่านิทาน ที่มีบทบรรยายบทสนทนาที่มีเสียงในจังหวะที่ไปเปลี่ยนไปและจูงใจให้เด็กตั้งใจฟัง และสามารถจับใจความในน้ำเสียงได้ 3. เป็นการเร้าทางสายตา จากรายการนิทานที่ใช้สื่อประกอบ เช่น หุ่น หนังสือ รูปภาพอีกทั้งตัวผู้เล่นเองโดยมองเห็นสีหน้าท่าทาง กิริยาที่แสดงออกเป็นสิ่งเร้า ที่เกิดการ รับรู้ที่ส่งผลให้ผู้ฟังเกิดความรู้สึกกลัว รักหรือเกลียดเปลี่ยนไปตามท้องเรื่อง 4. เกิดการรับรู้เกี่ยวกับสังคม และเข้าใจเกี่ยวกับขนมธรรมเนียม ประเพณีของชนแต่ละหมู่ ศีลธรรมจรรยา รูปแบบการดำเนินชีวิตและพฤติกรรมต่าง ๆ ในสังคม 5. ช่วยปลูกฝังคุณธรรมความดีความเป็นสุภาพชนความละเอียดอ่อน ขึ้นในจิตใจ 6. การเล่านิทานเป็นการโน้มน้าวให้รู้จักหนังสือดีๆ และมีนิสัย รักการอ่านไปด้วย 7. เน้นการสร้างเสริมความคิดริเริ่มและการเรียนที่ดีให้เด็กกระทำ จากประโยชน์ของนิทานที่มีต่อเด็กดังที่กล่าวมาข้างต้น สรุปได้ว่า นิทานช่วย ในการสร้างเสริมพัฒนาการองเด็กทั้งทางร่างกาย อารมณ์ สังคม และสติปัญญา ทั้งยังช่วยให้เกิด ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ช่วยให้เด็กได้เรียนรู้เกี่ยวกับขนบธรรมเนียมประเพณีการดำรงชีวิตของ บุคคลในสังคม ในด้านของการมีคุณธรรมและความดีงาม ซึ่งเป็นเรื่องละเอียดอ่อน ที่จะซึมซับลงใน จิตใจของเด็ก

34 3. เอกสารที่เกี่ยวข้องกับเกม 3.1 ความหมายของเกม New Standard Encyclopedia (1969: G – 21) เกม หมายถึง กิจกรรม ที่สนุกสนานมีกฎเกณฑ์ กติกา กิจกรรมที่เล่นนั้นมีทั้งเกมเงียบ (Quite Games) และเกมที่ต้องใช้ความว่องไว (Active Games) เกมต่าง ๆ เหล่านี้ขึ้นอยู่กับทักษะความว่องไว และความแข็งแรง การเล่นเกมมีทั้งการเล่นคนเดียว สองคน หรือเล่นเป็นกลุ่ม บางเกมก็ผ่อนคลาย ความตึงเครียด และสนุกสนาน บางเกมก็กระตุ้นการทำงานของร่างกายและสมอง บางเกมก็ฝึกทักษะ บางส่วนของร่างกายและจิตใจ แกรมส์ คาร์ร และฟิทซ์ (Grambs, Carr ; & Fitch. 1970: 244) กล่าวว่า เกมเป็นนวัตกรรม การศึกษาซึ่งคนส่วนมากยอมรับว่ากิจกรรมการเล่นเกมหรือเกมสามารถใช้ ในการจูงใจนักเรียน ครูสามารถนำเกมไปใช้ในการสอน เพื่อให้การสอนดำเนินไปจนบรรลุเป้าหมายได้ เพราะเกมเป็นกิจกรรมที่จัดสภาพแวดล้อมของนักเรียนให้เกิดการแข่งขันอย่างมีกฎเกณฑ์ โดยมีวัตถุประสงค์เฉพาะ และเป็นกิจกรรมเพื่อความสนุกสนาน ประภากร โลห์ทองคำ และคนอื่น ๆ (2522: 57) กล่าวว่า เกมหรือการเล่น เป็นสถานการณ์ในการสอนอย่างหนึ่งที่กำหนดกติกาการเล่น กำหนดกระบวนการเล่น เพื่อให้ผู้เล่นได้มีส่วนร่วมทางอารมณ์ มีความสนุกสนานและในขณะเดียวกันก็จะนำเอาแง่คิด หรือความเห็นจากการเล่นไปวิเคราะห์วิจารณ์ เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ต่อไป ลัดดาวัลย์ กัณหสุวรรณ (2522: 57) ได้ให้ความหมายของเกมไว้ว่า เกม คือ การเล่น ที่ผู้เล่นจะต้องเล่นตามกติกาที่กำหนด และจะต้องมีการประเมินผลความสำเร็จของผู้เล่นด้วย มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช (2525: 169) ได้กล่าวถึงความสำคัญของเกมต่อเด็ก ปฐมวัยว่า เกม คือการเล่นของเด็กที่พัฒนาขึ้นมาจากการเล่นที่ไม่ต้องมีระเบียบ ข้อบังคับ มาเป็นการเล่นที่มีกติกา กฎเกณฑ์มีการแข่งขัน เกมมีความสำคัญเช่นเดียวกับการเล่นเกมจะช่วยฝึก ให้เด็กมีระเบียบวินัยเคารพกฎเกณฑ์ กติกา รู้แพ้รู้ชนะ อันเป็นการเตรียมเด็กปรับตัวในสังคมได้ดีเมื่อ เติบโตเป็นผู้ใหญ่ นอกจากนั้นเกมยังเป็นสิ่งที่ช่วยเร้าใจ ยั่วยุให้เด็กเกิดความอยากเล่น ผลการเล่นเกม ที่เด็กประสบความสำเร็จจะเป็นแรงเสริมและรางวัลให้กับเด็กในทันที ส่งผลให้เด็กเกิดความเชื่อมั่น ในตนเอง ดังนั้นเกมจึงมาใช้ในการเรียนการสอนกับเด็กได้ทุกวัยทุกระดับ โดยเฉพาะกับเด็กปฐมวัย

35 ผจญ สุวรรณวงษ์ (2528: 46) ได้ให้ความหมายของเกม เกมเป็นกิจกรรมที่ให้คุณค่า แก่เด็กทั้งทางด้านร่างกาย อารมณ์ สังคม สติปัญญา การสร้างบรรยากาศที่ดีในการเรียน ช่วยให้เกิดการเรียนรู้ที่ดี ทำให้การเรียนดำเนินไปอย่างรวดเร็วทั้งยังช่วยผ่อนคลายความเครียด ในการเรียนรู้ที่ดี ทำให้การเรียนไม่น่าเบื่อหน่าย ครูจึงนำเกมมาใช้ในการจัดกิจกรรมการเรียน การสอน เพื่อให้การเรียนการสอน บรรลุตามจุดมุ่งหมายที่วางไว้ได้ง่ายยิ่งขึ้น บุญโชติ นุ่มปาน (2537: 18) ได้ให้ความหมายของเกมว่า เกม หมายถึง กิจกรรม การเล่นที่ใช้ความสนุกสนานเพลิดเพลิน ช่วยฝึกทักษะให้นักเรียนเกิดความคิดรวบยอด ในส่วนที่เรียนและสอดคล้องกับที่มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช (2526: 53) ได้กล่าวว่า เกมเป็นกิจกรรมที่มีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับการเร้าความสนใจและสร้างความสนุกสนาน เป็นสื่อที่จะส่งเสริมให้เกิด การเรียนรู้ ช่วยพัฒนาทักษะต่าง ๆ รวมทั้งการพัฒนาการคิดของเด็ก อีกด้วย จากที่กล่าวมาข้างต้นสามารถสรุปได้ว่า เกม คือกิจกรรมการเล่นที่ใช้ควาสนุกสนาน เพลิดเพลิน ช่วยฝึกทักษะให้เด็กเกิดความคิดรวบยอดในส่วนที่เรียน และสอดคล้องกับเนื้อหาที่เรียน เกมสามารถใช่ในการจูงใจนักเรียน ครูสามารถนำเกมไปใช่ในการสอน เพื่อให้การสอนดำเนินไปจน บรรลุเป้าหมายได้และเกมเป็นกิจกรรมที่มีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับการเร้าความสนใจ และสร้างความสนุกสนาน เป็นสื่อที่จะส่งเสริมให้เด็กเกิดการเรียนรู้ 3.2 ประเภทของเกม โลเวล (Lovell. 1971: 166-167) ได้กล่าวถึงประเภทของเกมที่เป็นพื้นฐาน ของเกมทั่ว ๆ ไปว่า สามารถแบ่งเป็น 3 ประเภท คือ 1. เกมเบื้องต้น (Preliminary Games) เป็นกลุ่มที่สนุกสนาน การเล่นแบบแผนมี ความสัมพันธ์กับความคิดรวบยอดน้อยมาก เหมาะสำหรับเด็กอนุบาลหรือเด็กเล็ก ๆ 2. เกมที่สร้างขึ้น (Structured Games) เป็นเกมที่สร้างขึ้นอย่างมีจุดหมาย ที่แน่นอน การสร้างเกมจะสร้างไปตามความคิดรวบยอดที่สอดคล้องกับเนื้อหาของบทเรียน 3. เกมฝึกหัด (Practice Games) เกมนี้จะช่วยเน้นความเช้าใจมากยิ่งขึ้น การจัดเกมดังกล่าวควรเริ่มต้นเป็นขั้นตอน ตั้งแต่เกมเบื้องต้นจนถึงเกมที่มีความซับซ้อน โดยเฉพาะเนื้อหาที่เด็กทำความเข้าใจได้ช้า กิลแมนและคนอื่นๆ (Gilman ; other. 1976: 657 -661) ได้แบ่งประเภทของเกม ประกอบการสอนเป็น 3 ประเภท คือ 1. เกมพัฒนาการ (Developmental Games) เป็นเกมที่มุ่งให้ผู้เรียน ได้เกิดการเรียนรู้ในสิ่งใหม่ๆ ที่ตนเองยังไม่เคยเห็น

36 2. เกมยุทธศาสตร์ (Strategy Games) เป็นเกมที่มุ่งยั่วยุให้ผู้เรียนมีแนวทาง ที่จะบรรลุ จุดมุ่งหมายในด้านต่างๆ 3. เกมเสริมแรง (Reinforcement Games) เป็นเกมที่มุ่งให้ผู้เรียนได้ เกิดการเรียนรู้ในความรู้ใหม่ๆ ที่เป็นพื้นฐานต่าง ๆ และเป็นการเพิ่มพูนทักษะ ในการนำเอาสิ่งใหม่ๆ กลับไปใช่ให้เกิดประโยชน์ต่อไปได้ ชัยยงศ์พรหมวงศ์ (2521: 74) ได้เสนอเกมสำหรับฟิกทักษะไว้ 6 ประเภท คือ 1. เกมฝึกทักษะการฟัง และระยะความสนใจ เกมนี้เหมาะสำหรับเด็กปฐมวัย เพื่อ เตรียมให้เด็กเป็นผู้ฟังที่ดี และมีความสนใจต่อสิ่งหนึ่งสิ่งใดนานขึ้น 2. เกมฝึกปฏิบัติตามคำสั่ง เกมนี้คล้ายกับเกมฝึกทักษะการฟัง คือ เด็กจะต้องฟัง ก่อนแล้วจึงปฏิบัติตาม 3. เกมสอนมโนทัศน์เกี่ยวกับจำนวน เป็นเกมที่มีความหลากหลายชนิดต่าง ๆ และ ต้องเกี่ยวข้องกับการนับจำนวน 4. เกมฝึกการฟังเสียง เด็กเล็กชอบฟังเสียงและชอบส่งเสียง เด็กจะเรียนรู้ว่า รูปภาพจะต้องมีชื่อ 5. เกมฝึกการรู้จักอักษร เกมนี้จะช่วยให้เด็กจำได้ว่าชื่อใดใช้อักษรใด 6. เกมฝึกสมองและร่างกาย เกมประเภทนี้มีขอบเขตกว้างมาก เกมที่ได้กล่าวมาแล้วก็ต้องใช้สมองและร่างกายร่วมด้วยทั้งสิ้น เกมนี้ฝึกจินตนาการ และสมองโดยตรง แล้วอาจใช้ร่างกายเข้าร่วมด้วย สมใจ ทิพย์ชัยเมธา และลอ ชุดิกร (2525: 26-236) ได้แบ่งประเภทของเกมตาม ประโยชน์ที่ผู้เล่นได้รับเป็นส่วนใหญ่ สำหรับเด็กปฐมวัย ดังนี้ 1. เกมเพื่อความสนุกสนานเพลิดเพลิน เป็นเกมหนึ่งซึ่งเป็นวัตถุประสงค์ ในการเล่น วิธีการเล่น กติกาการเล่นและเสียงประกอบการเล่น เหมือนกับเกมประเภทอื่น ๆ แต่เน้นวัตถุประสงค์เพื่อความเพลิดเพลินส่วนใหญ่ 2. เกมเสริมทักษะการเคลื่อนไหว เป็นเกมอีกประเภทหนึ่งซึ่งมีวัตถุประสงค์ ในการเล่น วิธีการเล่น กติกาการเล่น และสิ่งประกอบการเล่น เหมือนกับเกมประเภทอื่น ๆ แต่เน้นวัตถุประสงค์ในด้านการเสริมสร้างทักษะการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อใหญ่ เพื่อให้เกิดความคล่องแคล่วว่องไว 3. เกมเสริมทักษะการเรียน เป็นเกมอีกประเภทหนึ่งซึ่งมีจุดมุ่งหมาย จำนวนผู้เล่น มีกติกาการเล่นเล็กน้อย และมีสิ่งประกอบการเล่นเหมือนเกมประเภทอื่น ๆ แต่เกมเสริมทักษะบทเรียนส่วนมากจะเป็นเกมเล่นในร่ม และมีจุดมุ่งหมายจะเน้นการแข่งขัน

37 การเรียนรู้มากกว่าการออกกำลังกาย เช่น เกมเสริมทักษะทางภาษา คณิตศาสตร์ และเกมฝึกประสาท เป็นต้น ภรณี คุรุรัตนะ (2526:63) ได้แบ่งประเภทของเกมไว้ดังนี้ 1. เกม ที่ต้องใช้ท่าทางประกอบ 2. เกมการเคลื่อนไหวแบบช้ากว่าปกติ 3. เกมเกี่ยวกับการรับรู้ 4. เกมการสื่อความเช้าใจ 5. เกมการให้ทำตามคำสั่ง 6. เกมการฟังและการใช้เสียง โคลัมบัส (เยาวพา เดชะคุปต์. 2525: 55 ; อ้างอิงจาก Kolumbus. 1979: 141 -149. Is it Tomorrow Yet?.) ได้กล่าวถึงเกมพัฒนาทักษะ (Manipulative Games) ไว้หลายรูปแบบ เช่น เกมสร้างสิ่งใหม่ เป็นการต่อสิ่งที่คล้ายคลึงกันซึ่งถูกลับแยกออกเข้าด้วยกัน ได้แก่ การต่อรูปตัด ต่อ (Puzzle) ภาพตัดต่อมีหลายรูปแบบ แต่แนวคิดในการจัดทำเป็นอย่างเดียวกัน คือการแยก ชิ้นส่วน ซึ่งจะสามารถนำมาต่อกันเป็นภาพที่สมบูรณ์ ซึ่งจะแตกต่างกันไปในแง่ของสี รูปร่างหรือ เรื่องราว ครูสามารถทำภาพตัดต่อง่าย ๆ ให้เด็กเล่น โดยเน้นทักษะต่าง ๆ กันไป โดยครูควรพิจารณา ให้เหมาะสมกับวัยของเด็ก ถ้าเป็นเด็กเล็กภาพตัดต่อควรมีความยากง่ายและมีจำนวนชิ้นน้อย แต่ถ้าเป็นเด็กโตภาพตัดต่อควรจะยากขึ้นและมีจำนวนชิ้นมากขึ้นได้ ทั้งนี้เพื่อท้าท้ายความสามารถ ของเด็ก ตัวอย่างของภาพตัดต่อ ได้แก่ ภาพตัดต่อรูปภาพ ภาพตัดต่อแบบนูนภาพตัดต่อชนิดบล็อก หรือลูกบาศก์ ภาพตัดต่อเป็นชิ้นภาพตัดต่อที่เป็นรูปต่าง ๆ ภาพตัดต่อที่นำมาสวมในช่องตามรูปทรง ภาพตัดต่อเพื่อพัฒนาความคิดรวบยอดโคลัมบัส (Kolumbus) ได้แบ่งเกมออกเป็น 6 ประเภทใหญ่ คือ 1. เกมฝึกกระทำ (Manipulative Games) คือ การที่เด็กนำของเล่นต่าง ๆ มาเล่นอย่างมีกฎเกณฑ์กติกา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้เด็กได้พัฒนาประสาทสัมพันธ์ ระหว่างการใช้กล้ามเนื้อมือ และสายตา เช่น การเย็บบัตรภาพ ร้อยลูกปัด ติดรังดุม เป็นต้น 2. เกมการศึกษา (Didactic Games) คือ เกมที่พัฒนาการคิดของเด็ก ซึ่งเด็ก จะต้อง คิดหาเหตุผลจากการเล่นเกมของเด็ก เช่น การจับคู่ภาพเหมือน ภาพตัดต่อ เป็นต้น 3. เกมฝึกทักษะทางร่างกาย (Physical Games) หรือเกมพลศึกษา มีมากมายหลายชนิดซึ่งรวมทั้งการฝึกกายบริหารประจำวันง่าย ๆ เช่น เกมทำตามผู้นำ เกมไล่จับ เป็นต้น 4. เกมฝึกทักษะทางภาษา (Language Games) เป็นเกมที่อาศัยจินตนาการ

38 และการใช้คำพูด โดยไม่ต้องใช้วัสดุอุปกรณ์ใดๆ เช่น เกมอะไรเอ่ย เกมเกี่ยวกับการฟัง เป็นต้น 5. เกมทายบัตร (Card Games) จะช่วยให้เด็กสามารถแยกความเหมือน ความต่าง ฝึกความจำและเสริมทักษะอื่น ๆ 6. เกมพิเศษ (Special Games) ครูอาจจะจัดให้เด็กเล่นเป็นครั้งคราว เช่น เกมล่าลายแทง เกมหาสิ่งของ (Kolumbus. 1979: 141 - 149) ลัดดาวัลย์ กัณหสุวรรณ (2527: 1 -2) ได้จำแนกประเภทของเกมไว้ดังนี้ 1. เกมที่เล่นครั้งละ 1 - 2 คน 1.1 เกมที่เล่นครั้งละ 1 คนหรือเล่นเดี่ยว เกมประเภทนี้จะมีคำแนะนำ การเล่นให้และผู้เล่นจะต้องอ่านคำแนะนำและปฏิบัติตาม ถ้าผู้เล่นสามารถปฏิบัติตามกติกาได้ ก็ถือว่าประสบความสำเร็จในการเล่นเกมนั้น ๆ 1.2 เกมที่เล่นครั้งละ 2 คน เป็นเกมที่มีการแข่งขันกับเพื่อน เพื่อให้ผู้เล่น เกิดความกระตือรือร้นในการเล่น 2. เกมที่เล่นเป็นกลุ่ม เกมประเภทนี้ใช้ผู้เล่นครั้งละมากกว่า 2 คนขึ้นไป ซึ่งอาจมีการแพ้ชนะเป็นรายบุคคล หรือแพ้ชนะเป็นทีมก็ได้ 2.1 กลุ่มที่ผู้เล่นเป็นอิสระ เป็นการเล่นที่มีผู้เล่นจำนวนไม่จำกัด แต่จะมี ผู้ชนะเลิศเพียงคนเดียว หรือผู้แพ้เพียงคนเดียวเท่านั้น เช่น การเล่นเก้าอี้ดนตรีการวิ่งหาคู่ เป็นต้น 2.2 กลุ่มที่เล่นเป็นทีม เกมประเภทนี้จะแบ่งผู้เล่นออกเป็นทีม ผู้เล่นทุกคน แต่ละทีมจะมีส่วนรับผิดชอบในการเล่นร่วมกัน ถ้าชนะก็ชนะด้วยกันทั้งทีม วรสุดา บุญยไวโรจน์ (2530: 80) พิจารณาตามหลักของการนำเกมไปใช้ สามารถแบ่งเป็น 2 ประเภท ดังนี้ 1. เกมที่ไม่เกี่ยวกับการศึกษา (Nonacademic Games) เป็นเกมที่จัด เพื่อความสนุกสนาน ลักษณะของความแตกต่างของเกมชนิดนี้เป็นเรองของกฎ หรือกติกาที่จัดไว้ให้ เหมาะสมกับการเล่นในแต่ละเกมเท่านั้น เกมพวกนี้พบเห็นได้ทุกแห่ง เช่น หมากรุก ฟุตบอล บิงโก บันไดงู โดมิโน เป็นต้น 2. เกมการศึกษา (Academic Games) เป็นเกมที่จัดขึ้นเพื่อใช้ประโยชน์ ในการเรียนการสอน หรือด้านการศึกษา บางครั้งอาจนำเอาเกมที่ไม่เกี่ยวกับการศึกษา (Nonacademic Games) ที่เด็กชอบมาดัดแปลงเป็นเกมการศึกษา (Academic Games) ได้โดยยึดเนื้อหาและจุดประสงค์ของการสอนบทเรียนนั้นๆ เกมการศึกษา (Academic Games) แบ่งเป็น 2 ประเภท คือ

39 2.1 เกมที่เป็นสถานการณ์จำลอง (Simulation Games) เป็นเกมที่จัดขึ้นเพื่อ จำลอง แบบจากชีวิตจริง หรือคล้ายคลึงสภาพความเป็นจริง โดยกำหนดบทบาท ลักษณะต่าง ๆ ให้เหมือนจริงตามแบบ เพื่อจุดมุ่งหมายที่จะนำสภาวการณ์จำลองนี้ ไปใช้ในการศึกษา 2.2 เกมที่ไม่ใช่สถานการณ์จำลอง (Nonsimulation Games) เป็นเกม ที่จัดขึ้นเพื่อให้ผู้เล่นได้แก้ไขปัญหาที่ไม่ค่อยเช้าใจ เป็นการยํ้า ซํ้าทวน เพื่อให้ผู้เล่นเกิดความเช้าใจ และเกิดทักษะในบทเรียนดียิ่งขึ้น โดยจัดในรูปของการแข่งขันในกิจกรรมในการเรียนการสอน ที่มีครูร่วมอยู่ในฐานะผู้นำเกม และผู้ตัดสินการแข่งขัน สรุปได้ว่า ประเภทของเกม คือ เกมที่เล่นแบบอยู่กับที่และเกมที่ต้องมีการเคลื่อนไหว เกมที่ต้องเล่นอยู่กับที่ เช่น พวกบัตรคำ เกมการศึกษา สำหรับเกมการเคลื่อนไหว อาจจะแบ่งออกเป็นอีกหลายประเภท เกมกลางแจ้ง เกมการละเล่น 3.3 หลักการนำเกมมาใช้ อารี เกษมรัติ (2523: 71 -72) ขณะเดียวกันควรมีการคำนึงถึงความยากง่ายของเกม เพราะถ้าเกมง่ายเกินไปจะทำให้ความสนใจของเด็กน้อยลง ไม่ควรให้เด็กฟิกทักษะซ้ำ ๆ จนเด็กเบื่อ การเล่นเกม ควรเริ่มเกมจากง่ายไปหายากและแปลกขึ้น ราศี ทองสวัสดิ์. (2523: 79) แสดงความคิดเห็นในเรื่องการนำเกมการศึกษาไปใช้ดังนี้ 1. ครูควรเตรียมเกมการศึกษาไว้ให้เพียงพอ 2. ลักษณะของเกมอาจเป็นภาพตัดต่อ การจับคู่ภาพเหมือน โดมิโน การแยกหมู่ 3. เวลาที่ใช้ฝึกนี้กำหนดไว้เป็น 1 กิจกรรมเพราะอุปกรณ์แต่ละชุด จะให้ผลต่อเด็กไม่เหมือนกัน ดังนั้นครูจึงควรจัดหมุนเวียนให้เด็กเล่นหรือฟิกทุกชุดให้ทั่วถึงกัน 4. เกมหรืออุปกรณ์ที่จะใช้ควรมีพอที่จะหมุนเวียนกันอยู่เสมอหากจำเจ เด็กอาจเบื่อไม่อยากเล่น อุษา กลแกม (2533:22) เกม ผู้เล่นควรมีการคำนึงถึงความยากง่ายของเกมด้วย เพราะ ถ้าเกมง่ายเกินไปจะทำให้ความสนใจของผู้เล่นน้อยลง ไม่ควรให้เด็กฟิกทักษะซ้ำ ๆ จนเด็กเบื่อการ เล่นเกม ควรเริ่มเกมจากง่ายไปหายาก และแปลกขึ้น นอกจากนี้ในการนำเกมมาใช้ ในการเรียนการสอนควรยึดหลักดังต่อไปนี้ 1. พิจารณาจุดประสงค์ในการใช้เกมนั้นๆ เป็นอันดับแรกว่าเราจะใช้สอนอะไร 2. พิจารณาถึงสถานที่ที่จะใช้เล่นเกม ว่าจำเป็นจะต้องใช้ที่ว่างมากน้อยเพียงใด เพราะในการเล่นเกมจะต้องมีการเคลื่อนไหว 3. พิจารณาถึงจำนวนนักเรียนที่จะเล่นเกม เพราะเกมบางเกมจะได้ผลดี