เล่มที่ 2 รายวิชา นาฏศิลป์ 2 รหัสวิชา ศ22103 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 นางสาวศุภิสรา มาสิก ต าแหน่ง ครูช านาญการ โรงเรียนนราสิกขาลัย อ าเภอเมือง จังหวัดนราธิวาส ส านักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 15 ส านักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ
ค าน า ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองผู้จัดท าได้เสนอความรู้ ความเข้าใจ เกี่ยวกับนาฏศิลป์ ไทยพื้นฐานโดยจัดท าขึ้นเพื่อใช้ประกอบการเรียนรู้กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ (สาระนาฏศิลป์) ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ซึ่งนักเรียนสามารถศึกษาความรู้ได้ด้วย ตนเองอย่างอิสระ และเหมาะสมกับวัยของนักเรียนที่ชอบศึกษาหาความรู้ด้วยตนเอง ซึ่งครอบคลุมเนื้อหาตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2551 กลุ่มสาระ การเรียนรู้ศิลปะ ส านักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 เวลา 20 ชั่วโมง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองชุดนี้ มีจ านวน 5 เล่ม คือ 1. ความรู้พื้นฐานด้านนาฏศิลป์ไทย 2. หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ไทย 3. ร าวงมาตรฐาน 4. เพลงพระราชนิพนธ์ ปลุกใจ “เราสู้” 5. นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ ชุดตารีบุหงาปาเต๊ะ ในชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองแต่ละเล่ม ประกอบด้วย ค าน า สารบัญ ค าชี้แจง ค าแนะน าการใช้ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง มาตรฐานการเรียนรู้ ตัวชี้วัด จุดประสงค์ การเรียนรู้ แบบทดสอบก่อนเรียน-หลังเรียน ใบความรู้ใบงาน เฉลยใบงาน และเฉลย แบบทดสอบก่อนเรียน-หลังเรียน ผู้จัดท าหวังเป็นอย่างยิ่งว่าชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองนี้ จะเกิดประโยชน์ ต่อการเรียนรู้แก่นักเรียนที่เรียนแล้วยังไม่เข้าใจ สามารถเพิ่มพูนความรู้ โดยการน า ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองไปทบทวนใหม่ในเวลาต่าง ๆ นอกเหนือจากการเรียน จนสามารถเข้าใจและปฏิบัติกิจกรรมต่าง ๆ ได้ นอกจากนี้คงเป็นประโยชน์แก่ครู และผู้ที่สนใจทุกคนต่อไป ศุภิสรา ชินพงศ์ ก ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
สารบัญ เรื่อง หน้า ค าน า ก สารบัญ ข สารบัญภาพ ค ค าชี้แจง จ ค าแนะน าการใช้ ฉ ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้แกนกลาง ช จุดประสงค์ของการท าชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง ฌ แบบทดสอบก่อนเรียน 1 ใบความรู้ที่ 1 เรื่อง นาฏยศัพท์ และภาษาท่า 5 - นายศัพท์การใช้มือ 5 - นายศัพท์การใช้เท้า 11 - ภาษาท่า 14 ใบงานที่1 เรื่อง นาฏยศัพท์ และภาษาท่า 18 ใบความรู้ที่ 2 เรื่อง รูปแบบการแปรแถว 20 ใบงานที่2 เรื่อง รูปแบบการแปรแถว 25 ใบความรู้ที่ 3 เรื่อง การบูรณาการศิลปะแขนงอื่น ๆ กับการแสดงนาฏศิลป์ 26 ใบงานที่3 เรื่อง การบูรณาการศิลปะแขนงอื่น ๆ กับการแสดงนาฏศิลป์ 33 แบบทดสอบหลังเรียน 35 เฉลยใบงานที่ 1 เรื่อง นาฏยศัพท์ และภาษาท่า 39 เฉลยใบงานที่ 2 เรื่อง รูปแบบการแปรแถว 41 เฉลยใบงานที่ 3 เรื่อง การบูรณาการศิลปะแขนงอื่น ๆ กับการแสดงนาฏศิลป์ 42 เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน – หลังเรียน 44 บรรณานุกรม 45 ภาคผนวก 46 ผู้แสดงท่า 47 ประวัติผู้จัดท า 48 ข ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
สารบัญภาพ เรื่อง หน้า ภาพที่ 1 จีบหงาย 5 ภาพที่ 2 จีบคว่ า 6 ภาพที่ 3 จีบปรกข้าง 6 ภาพที่ 4 จีบส่งหลัง 7 ภาพที่ 5 จีบปรกหน้า 7 ภาพที่ 6 จีบล่อแก้ว 8 ภาพที่ 7 ตั้งวงหน้า 8 ภาพที่ 8 ตั้งวงกลาง 8 ภาพที่ 9 ตั้งวงล่าง 9 ภาพที่ 10 ตั้งวงบัวบาน 9 ภาพที่ 11 ตั้งวงบน 10 ภาพที่ 12 กระทุ้งเท้า 11 ภาพที่ 13 กระดกเท้า 11 ภาพที่ 14 ก้าวข้าง 12 ภาพที่ 15 จรดเท้า 12 ภาพที่ 16 ยกเท้า 13 ภาพที่ 17 โศกเศร้า 14 ภาพที่18 ร้องไห้ 14 ภาพที่ 19 เขินอาย 15 ภาพที่ 20 เชิญ 15 ภาพที่ 21 ปฏิเสธ 16 ภาพที่ 22 ไป 16 ภาพที่ 23 ตัวฉัน 17 ภาพที่ 24 สุขสบาย 17 ภาพที่ 25 วรรณคดีไทย 27 ภาพที่ 26 การแสดงละครเวที 28 ค ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
สารบัญภาพ (ต่อ) เรื่อง หน้า ภาพที่ 27 การแสดงระบ าไตรรัตน์ 28 ภาพที่ 28 การแสดงฟ้อนสาวไหม 29 ภาพที่ 29 การแสดงชุมนุมเผ่าไทย 29 ภาพที่ 30 การแสดงเซิ้ง 30 ภาพที่ 31 เครื่องแต่งกาย 30 ภาพที่32 การแสดง ชุด ยกรบ 31 ภาพที่ 33 การแสดงโขน 32 ง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
ค าชี้แจง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพื้นฐาน รายวิชา นาฏศิลป์ 2 รหัสวิชา ศ22103 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 มีจ านวน 5 เล่ม 1. ความรู้พื้นฐานด้านนาฏศิลป์ไทย 2. หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ไทย 3. ร าวงมาตรฐาน 4. เพลงพระราชนิพนธ์ ปลุกใจ “เราสู้” 5. นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ ชุดตารีบุหงาปาเต๊ะ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพื้นฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์ การแสดงนาฏศิลป์ไทย รายวิชา นาฏศิลป์ 2 รหัสวิชา ศ22103 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ประกอบด้วย แบบทดสอบก่อนเรียน ใบความรู้ใบงาน และแบบทดสอบหลังเรียน จ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
ค าแนะน าการใช้ ส าหรับครู 1. ศึกษาชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพื้นฐาน ทั้ง 5 เล่ม ให้ครบถ้วน ก่อน 2. จัดเตรียมชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพื้นฐาน ให้ครบตามจ านวน นักเรียน 3. ให้นักเรียนท าแบบทดสอบก่อนเรียน 4. ให้นักเรียนศึกษาเนื้อหา และท าใบงานตามแผนการจัดการเรียนรู้ ที่จัดท าขึ้น 5. ดูแลและให้ค าแนะน านักเรียนในการปฏิบัติกิจกรรมตามชุดการเรียนรู้ ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพื้นฐานแต่ละกิจกรรมอย่างใกล้ชิด โดยมีจุดมุ่งหมาย เพื่อการพัฒนาทักษะการเรียนนาฏศิลป์ 6. ให้นักเรียนท าแบบทดสอบหลังเรียน ส าหรับนักเรียน ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองนี้จะช่วยให้นักเรียนสามารถศึกษาความรู้ได้ด้วยตนเอง อย่างอิสระ และให้นักเรียนปฏิบัติตามขั้นตอนที่ก าหนดไว้ในชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง ดังนี้ 1. ท าแบบทดสอบก่อนเรียนด้วยความซื่อสัตย์และตั้งใจ 2. ศึกษาและท าความเข้าใจ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพื้นฐาน เพื่อให้ ทราบว่า เมื่อจบชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองแล้ว นักเรียนสามารถเรียนรู้อะไร ได้บ้าง 3. ศึกษาเนื้อหาจากใบความรู้ ในชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง 4. เมื่ออ่านและฝึกปฏิบัติเข้าใจแล้ว ให้ท าใบงาน อ่านค าชี้แจงการท ากิจกรรม จากใบงานให้เข้าใจ และตรวจทานให้เรียบร้อย เพื่อตรวจสอบความเข้าใจ 5. ท าแบบทดสอบหลังเรียนหลังจากปฏิบัติกิจกรรมครบตามขั้นตอน ของชุด การเรียนรู้ด้วยตนเองนาฏศิลป์ไทยพื้นฐาน 6. หลังจากปฏิบัติกิจกรรมทุกกิจกรรมเสร็จแล้ว ให้นักเรียนเก็บชุดการเรียนรู้ ด้วยตนเองให้เรียบร้อย 7. นักเรียนสามารถทบทวนความรู้ได้ในเวลาว่างและสะดวก ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ฉ
ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้แกนกลาง กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ สาระที่ 3 นาฏศิลป์ มาตรฐาน ศ 3.1 เข้าใจ และแสดงออกทางนาฏศิลป์อย่างสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณค่า นาฏศิลป์ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดอย่างอิสระ ชื่นชมและประยุกต์ใช้ใชีวิตประจ าวัน ชั้น ตัวชี้วัด สาระการเรียนรู้แกนกลาง ม.2 1. อธิบายการบูรณาการศิลปะแขนง อื่น ๆ กับการแสดง • ศิลปะแขนงอื่น ๆ กับการแสดง - แสง สี เสียง - ฉาก - เครื่องแต่งกาย - อุปกรณ์ 2. สร้างสรรค์การแสดงโดยใช้ องค์ประกอบนาฏศิลป์และการละคร • หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดง โดยใช้องค์ประกอบนาฏศิลป์และ การละคร 3. วิเคราะห์การแสดงของตนเองและ ผู้อื่น โดยใช้นาฏยศัพท์หรือศัพท์ ทางการละคร ที่เหมาะสม • หลักและวิธีการวิเคราะห์การแสดง 4. เสนอข้อคิดเห็นในการปรับปรุง การแสดง • วิธีการวิเคราะห์ วิจารณ์การแสดง นาฏศิลป์ และการละคร • ร าวงมาตรฐาน 5.เชื่อมโยงการเรียนรู้ระหว่างนาฏศิลป์ และการละครกับสาระการเรียนรู้อื่น ๆ • ความสัมพันธ์ของนาฏศิลป์หรือ การละครกับสาระการเรียนรู้อื่น ๆ ช ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
สาระที่ 3 นาฏศิลป์ มาตรฐาน ศ 3.2 เข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างนาฏศิลป์ ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมเห็นคุณค่า ของนาฏศิลป์ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่นและสากล ชั้น ตัวชี้วัด สาระการเรียนรู้แกนกลาง ม.2 1. เปรียบเทียบลักษณะเฉพาะของ การแสดงนาฏศิลป์จากวัฒนธรรม ต่าง ๆ • นาฏศิลป์พื้นเมือง - ความหมาย - ที่มา - วัฒนธรรม - ลักษณะเฉพาะ 2. ระบุหรือแสดงนาฏศิลป์นาฏศิลป์ พื้นบ้าน ละครไทย ละครพื้นบ้าน หรือมหรสพอื่นที่เคยนิยมกันในอดีต • รูปแบบการแสดงประเภทต่าง ๆ - นาฏศิลป์ - นาฏศิลป์พื้นเมือง - ละครไทย - ละครพื้นบ้าน 3. อธิบายอิทธิพลของวัฒนธรรมที่มี ผลต่อเนื้อหาของละคร • การละครสมัยต่าง ๆ ซ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
จุดประสงค์ของการท าชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง 1. เพื่อสร้างและพัฒนาชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองในการเรียนการสอนในกลุ่มสาระ การเรียนรู้ศิลปะ เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ไทย ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 2. เพื่อให้นักเรียนมีชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง ไว้ศึกษาค้นคว้าหาความรู้ด้วยตนเอง 3. เพื่อใช้ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเองในการสอนซ่อมเสริมนักเรียนที่ขาดเรียนหรือ เรียนไม่ทันเพื่อน 4. เพื่อพัฒนาการเรียนการสอนรายวิชานาฏศิลป์ เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์ การแสดงนาฏศิลป์ไทย ให้นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนสูงขึ้น เกณฑ์การประเมิน 1. นักเรียนท าข้อสอบได้ระหว่าง 8-10 ข้อ ถือว่า ผ่านเกณฑ์ระดับดีมาก 2. นักเรียนท าข้อสอบได้ระหว่าง 5-7 ข้อ ถือว่า ผ่านเกณฑ์ระดับดี 3. นักเรียนท าข้อสอบได้ระหว่าง 5-4 ข้อ ถือว่า ผ่านเกณฑ์ระดับพอใช้ 4. นักเรียนท าข้อสอบได้ระหว่าง 0-4 ข้อ ถือว่า ไม่ผ่านเกณฑ์ จุดประสงค์การเรียนรู้ เมื่อจบบทเรียนแล้ว นักเรียนสามารถ 1. อธิบายความหมายของนาฏยศัพท์และภาษาท่าได้ 2. บอกประเภทของนาฏยศัพท์และภาษาท่าได้ 3. ปฏิบัตินาฏยศัพท์และภาษาท่าได้ ฉ ฌ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
แบบทดสอบก่อนเรียน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ไทย ค าชี้แจง ให้นักเรียนท าเครื่องหมาย X ลงใน ช่องของกระดาษค าตอบที่ก าหนดให้โดย เลือกข้อที่ถูกต้องเพียงข้อเดียว (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 1. จากภาพเป็นลักษณะการตั้งวงแบบใด ก. ตั้งวงบน ข. ตั้งวงล่าง ค. ตั้งวงหน้า ง. ตั้งวงกลาง 2. การน านาฏศิลป์มาบูรณาการกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น มีประโยชน์อย่างไร ก. ท าให้ผู้ชมการแสดงมีจ านวนมาก ข. ท าให้การแสดงมีชื่อเสียง เป็นที่นิยม ค. ท าให้การแสดงมีความสมบูรณ์ สวยงาม ง. ท าให้การแสดงมีความแปลกใหม่ ทันสมัยมากขึ้น 3. การแสดงกิริยาเพื่อสื่อความหมายแทนค าพูดเรียกว่าอะไร ก. ละครพูด ข. ภาษาท่า ค. นาฏยศัพท์ ง. การฟ้อนร า 1 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 1
4. จากภาพเป็นนาฏยศัพท์ ข้อใด ก. จีบส่งหลัง ข. จีบล่อแก้ว ค. จีบปรกข้าง ง. จีบปรกหน้า 5. นาฏยศัพท์มีความส าคัญต่อการแสดงนาฏศิลป์อย่างไร ก. ท าให้การแสดงมีความพร้อมเพรียง ข. ท าให้การแสดงมีความเป็นเอกลักษณ์ ค. ท าให้การแสดงนาฏศิลป์แสดงได้ง่ายขึ้น ง. ท าให้การแสดงมีผู้สนใจร่วมชมจ านวนมากขึ้น 6. ลักษณะมือทั้ง 2 ข้างประสานกันไว้ที่หน้าขา ก้มหน้าเล็กน้อย ขาซ้ายก้าวไขว้ไป ข้างหน้าทิ้งน้ าหนักไว้ที่ขาขวา เป็นภาษาท่าใด ก. ท่ายืน ข. ท่ามอง ค. ท่าโกรธ ง. ท่าโศกเศร้า ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 2
7. ลักษณะใช้ฝ่ามือซ้ายแตะแก้มข้างซ้าย เอียงศีรษะข้างซ้ายลง พร้อมกับเคลื่อนใบหน้า ไปทางขวาเล็กน้อยเข้าหาฝ่ามือ ก. ท่ายิ้ม ข. ท่ารัก ค. ท่าโกรธ ง. ท่าเขินอาย 8. จากภาพเป็นภาษาท่าตรงกับข้อใด ก. ตัวฉัน ข. ร้องไห้ ค. ปฏิเสธ ง. โศกเศร้า ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 3 3
9. ข้อใดเกี่ยวข้องกับการบูรณาการนาฏศิลป์กับกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย ก. การจัดฉากแสง สี เสียง ข. การแต่งเนื้อเรื่องที่ใช้ในการแสดง ค. การอบอุ่นร่างกายก่อนเริ่มการแสดง ง. การประดิษฐ์อุปกรณ์ประกอบการแสดง 10. จากภาพเป็นรูปแบบการแปรแถว ข้อใด ก. แถวปิรมิด ข. แถวตอนลึก ค. แถวรูปตัววี ง. แถวสลับฟันปลา 4 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
ใช้นิ้วโป้งอยู่ข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้ กรีดนิ้วทั้งสามออกเป็นรูปพัด หงายมือขึ้น หักข้อมือเข้าหา ล าตัว ใบความรู้ที่ 1 นาฏยศัพท์ และภาษาท่า นอกจากการแสดงนาฏศิลป์ที่สวยงามจะต้องใช้องค์ประกอบนาฏศิลป์แล้วยังต้องมี หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดง โดยใช้องค์ประกอบนาฏศิลป์ ดังนี้ 1. การฟ้อนร าหรือลีลาการใช้ท่าร า การแสดงนาฏศิลป์ไทยที่มีการฟ้อนร าหรือใช้ท่าร าที่สวยงาม จะต้องใช้ นาฏยศัพท์และภาษาท่าทางนาฏศิลป์เข้ามาสร้างสรรค์ท่าทางในการร่ายร า ให้มี ความสมบูรณ์ สวยงามและเหมาะสมซึ่งภาษาท่าทางนาฏศิลป์และนาฏยศัพท์ที่สามารถ น ามาสร้างสรรค์การแสดงได้ มีดังนี้ 1.1 นาฏยศัพท์ นาฏยศัพท์ คือ ศัพท์ที่ใช้เรียกท่าทางในการร่ายร าตั้งแต่ศีรษะจรด ปลายเท้า สามารถสื่อความหมายเข้าใจตรงกันได้ทุกฝ่ายในการแสดง เช่น จีบ ตั้งวง ส่ายมือ กล่อมไหล่ ยกเท้า เป็นต้น นาฏยศัพท์การใช้มือ ภาพที่ 1 จีบหงาย 5 จีบหงาย ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
ภาพที่ 2 จีบคว่ า ภาพที่ 3 จีบปรกข้าง ใช้นิ้วโป้งอยู่ข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้ กรีดนิ้วทั้งสามออกเป็นรูปพัด คว่ ามือลง หักข้อมือเข้าหาล าตัว 6 ใช้นิ้วโป้งอยู่ข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้ กรีดนิ้วทั้งสามออกเป็นรูปพัด จีบสูงระดับวงบน หันมือจีบ เข้าหาแง่ศีรษะ งอศอก จีบปรกข้าง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย จีบคว่ า (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
ใช้นิ้วโป้งอยู่ข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้ กรีดนิ้วทั้งสามออกเป็นรูปพัด ส่งล าแขนและมือไปด้ านหลัง เหยียดแขนตึง และพลิกข้อมือจีบ ให้หงายขึ้น หักข้อมือ ให้ปลายนิ้ว ที่จีบชี้ขึ้น ใช้นิ้วโป้งอยู่ข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้ กรีดนิ้วทั้งสามออกเป็นรูปพัด หักข้อมือเข้าหน้าใบหน้า ระดับ หน้าผาก แล้วหักข้อมือ งอศอก จีบปรกหน้า จีบปรกหน้า ภาพที่ 4 จีบส่งหลัง ภาพที่ 5 จีบปรกหน้า จีบส่งหลัง 7 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
การยกแขนตั้งวงด้านหน้า แขน โค้งงอได้รูป ปลายนิ้วสูงระดับปาก การยกแขนขึ้นตั้งวงด้านข้าง แขนโค้งงอได้รูป ปลายนิ้ว อยู่ระดับไหล่ ตั้งวงกลาง ใช้นิ้วกลางจรดกับข้อแรกของ นิ้วหัวแม่มือ (ลักษณะคล้ายวงกลม) กรีดนิ้วทั้งสามตึง อาจจะหักข้อมือ เข้าหาล าแขน หรือหักข้อมืออก จีบล่อแก้ว ภาพที่ 6 จีบล่อแก้ว ตั้งวงหน้า ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ภาพที่ 7 ตั้งวงหน้า ภาพที่ 8 ตั้งวงกลาง 8 (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
การยกแขนขึ้นตั้งวง หักข้อมือเข้า หาล าแขน หันฝ่ามืออก ตัวพระ กันศอกให้เป็นช่องว่าง ระหว่างแขนกับล าตัว ปลายนิ้ว อยู่ระดับหน้าท้องหรือชายพก ตัวนาง ไม่ต้องกันศอก ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ตั้งวงล่าง ยกมือขึ้นงอตั้งฉาก ระดับไหล่ หงายฝ่ามือ ปลายนิ้วมือบานออก ด้านข้างล าตัว ให้วงอยู่ ระดับแง่ศีรษะ ตั้งวงบัวบาน ภาพที่ 9 ตั้งวงล่าง ภาพที่ 10 ตั้งวงบัวบาน 9 (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
ถ้าน ักเรียนจะออกแบบท่าร า จะเลือกนาฏยศัพท์ใดมาใช้บ้าง เพราะอะไร การยกแขนขึ้นตั้งวงหัยฝ่ามือ ออก งอแขนโค้งงอได้รูป ตัวพระ ให้ปลายนิ้วมือ อยู่ระดับแง่ศีรษะ วงบนของ ตัวพระจะกว้างกว่าตัวนาง ตัวนาง ปลายนิ้วอยู่ระดับ หางคิ้ว ตั้งวงบน 10 ภาพที่ 11 ตั้งวงบน ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
นาฏยศัพท์การใช้เท้า เป็นกริยาของเท้าที่วางอยู่ข้างหลัง โดยยืนเปิดส้นเท้า โดยใช้จมูกเท้า กระแทกพื้นเบา ๆ กระทุ้งเท้า ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย เป็นกริยาของท่าต่อเนื่องจาก การกระทุ้งเท้า แล้วยกขึ้นด้านหลัง ในลักษณะการส่งเข่า ไปด้านหลังให้ สูงที่สุด โดยไม่ต้องเอนตัวไป ด้านหน้า สิ่งส าคัญคือ ต้องพยายาม ดึงส้นเท้าเข้าหาตัวให้มากใน ลักษณะหักข้อเท้า ปลายนิ้วเท้าชี้ลง 11 กระดกเท้า ภาพที่ 12 กระทุ้งเท้า ภาพที่ 13 กระดกเท้า (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
ก ารก้ าวเท้ าด้ านใดข้ างหนึ่ง วางด้ านหน้ าของครึ่งฝ่าเท้ า อีกข้างหนึ่ง แล้วเปิดปลายจมูก เท้าขึ้น 12 จรดเท้า ภาพที่ 14 ก้าวข้าง ก ารก้ าวเท้ าด้ านข้ างล าตั ว หลบเข่า ใช้เท้าที่อยู่ด้านหน้า รับน้ าหนักตัว ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ภาพที่ 15 จรดเท้า 12 ก้าวข้าง (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
ตั วน า ง ว างเท้ าทั้งส องให้ เส ม อ กัน แล้วถ่ายน้ าหนักตัวให้มารวมกัน อยู่ที่ขาข้างขวา ส่วนเท้าซ้ายนั้นคงให้ ล้ าไป ข้ างห น้ าเล ยเท้ าข ว าขึ้นไป เล็กน้อย แล้วย่อลงและยกเท้าซ้ายขึ้น ไว้ข้างหน้า เมื่อยกเท้าขึ้นมาต้องให้ หน้าขาได้ระดับเป็นเส้นตรงหนีบน่อง เข้ามา การยกเท้าต้องอยู่ในลักษณะ ย่อจึงจะยืนอยู่ ตัวพระ วางเท้าทั้งสองให้เสมอกัน แล้วถ่ายน้ าหนักตัวให้มารวมกันอยู่ที่ ขาข้างขวา ส่วนเท้าซ้ายนั้นคงให้ล้ า ไปข้างหน้าเลยเท้าขวาขึ้นไปเล็กน้อย เท้าขวาเบนปลายเท้าไปทางขวามือ พอสมควร ย่อลงและยกเท้าซ้ายขึ้น ไว้ข้างหน้า เมื่อยกเท้าขึ้นมาต้องให้ หน้าขาได้ระดับเป็นเส้นตรง และแบะ ปลายเข่าออกปลายเท้าให้ชี้ไปทางซ้าย มือ ส่วนส้นเท้าอย่าให้ตรงกับสันหน้า แข้งข้างขวา หักข้อเท้าขึ้น ให้นิ้วเท้า ทั้ง 5 ตึงให้นิ้วหัวแม่เท้าตรงกับสัน หน้าแข้ง ส่วนฝ่าเท้าตรง การยกเท้านี้ จะต้องอยู่ในลักษณะย่อจึงจะยืนอยู่ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ยกเท้า ภาพที่ 16 ยกเท้า 13 (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
มือทั้ง 2 ข้างประสานกันไว้ ที่หน้าขา ก้มหน้าเล็กน้อย ขาซ้าย ก้าวไขว้ไปข้างหน้า ทิ้งน้ าหนักไว้ ที่ขาขวา 1.2 ภาษาท่าทางนาฏศิลป์ไทย ภาษาท่าทางนาฏศิลป์ไทย คือ การใช้ลีลาท่าร าเพื่อสื่อความหมาย แทนค าพูด กิริยา ท่าทางต่าง ๆ ให้ผู้ชมได้รับรู้ เช่น ท่ารัก ท่าโกรธ ท่าดีใจ ท่าเชิญ เป็นต้น ภาษาท่าใช้แทนอารมณ์ความรู้สึก โศกเศร้า ภาพที่ 17 โศกเศร้า ภาพที่ 18 ร้องไห้ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 14 ใช้มือซ้ายกรีดนิ้วทั้ง 5 แตะไปที่ใต้ตา มือขวาท้าวสะเอวไว้ที่สะโพก ยืนจรด ปลายเท้า เท้าขวารับน้ าหนักตัว ร้องไห้ (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
มือซ้ายตั้งวงบัวบาน มือขวา ตั้งวงหน้าระดับปาก ภาษาท่าที่ใช้แทนค าพูด เชิญ ใช้ฝ่ามือซ้ายแตะแก้มข้างซ้าย เอียง ศีรษะข้างซ้ายลง พร้อมกับเคลื่อน ใบหน้าไปทางขวาเล็กน้อย ใบหน้า แนบฝ่ามือ เขินอาย ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ภาพที่ 19 เขินอาย ภาพที่ 20 เชิญ 15 (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
เป็นการใช้มือข้างใดข้างหนึ่ง ตั้งวงหน้า สั่นปลายนิ้วไปมา ปฏิเสธ เป็นการท ามือจีบหงายระดับ ไหล่ แล้วหมุนข้อมือเป็นจีบ คว่ าลง หักข้อมือ ปล่อยจีบ อ อ ก เป็ น วง เอี ยงศี รษ ะ ตรงข้ามกับมือที่ท า ไป ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ภาพที่ 21 ปฏิเสธ ภาพที่ 22 ไป 16 (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
ตั้งวงกลางระดับไหล่ Shy (ชาย) เขินอาย Cry (คราย) ร้องไห้ Sad (แซด) โศกเศร้า Refuse (รีฟิว) ปฏิเสธ สุขสบาย English talk ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 17 ภาพที่ 23 ตัวฉัน ภาพที่ 24 สุขสบาย จะนั่งหรือยืนก็ได้ มือซ้ายจีบที่อก หรือใช้ฝ่ามือซ้ายแตะที่อกหรือนิ้วชี้ ตัวฉัน (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์) (ที่มา :ศุภิสรา ชินพงศ์)
จีบปรกหน้า จีบปรกหน้า จีบล่อแก้ว จีบปรกหน้า ใบงานที่ 1 นาฏยศัพท์ และภาษาท่า ชื่อ..............................................นามสกุล................................เลขที่.........ชั้น............... 1. …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… 2. …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… ค าชี้แจง ให้นักเรียนวิเคราะห์ท่าทางจากภาพ แล้วอธิบายท่าร าของนาฏยศัพท์ และภาษาท่า (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 18
ตัวฉัน จีบปรกหน้า เขินอาย จีบปรกหน้า ก้าวข้าง จีบปรกหน้า 3. …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… 4. …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… …………………………………………………… 5. …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… …………………………………………………………… ………………………………………………………….. ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 19
ใบความรู้ที่ 2 รูปแบบการแปรแถว ในการแสดงประเภทระบ าจะเป็นการแปรแถวในลักษณะต่ าง ๆ โดยเน้น ความสมดุล ของเวทีให้มีการเคลื่อนไหว แปรแถวในรูปแบบต่าง ๆ โดยใช้เนื้อที่ต่าง ๆ ของเวทีให้เกิดความสวยงามสร้างความประทับใจแก่ผู้ชม ซึ่งลักษณะการแปรแถว ของนาฏศิลป์ไทยมีหลากหลายรูปแบบ เช่น แปรแถวเป็นรูปวีหงาย/วีคว่ า แปรเป็นแถวตอน แปรแถวเป็นรูปวงกลม แปรแถวเฉียง แปรแถวหน้ากระดาน แปรแถวเป็นรูปสามเหลี่ยม แปรแถวเป็นรูปสี่เหลี่ยม เป็นต้น ซึ่งการแปรแถวดังกล่าวนั้นขึ้นอยู่กับจุดประสงค์ ของผู้ออกแบบท่าร า (สุดใจ ทศพร และคณะ. 2551 : 142) การแสดงนาฏศิลป์ไทยสมัยโบราณไม่นิยมแปรแถวให้หลากหลายเหมือนในปัจจุบัน มักจะนิยมแถวตรง แถวเรียงหน้ากระดาน แถวตอนคู่ หรือลักษณะวงกลม โดยประดิษฐ์ ท่าร าให้เหมือนกัน ปัจจุบันได้รับอิทธิพลการแสดงของต่างประเทศ จึงน ามาประดิษฐ์ท่าร า ของนาฏศิลป์ไทยให้มีการแปรแถวตั้งซุ้ม ซึ่งผู้ประดิษฐ์ท่าร าจะต้องค านึงถึงความกลมกลืน เป็นหลักด้วย (สุมนมาลย์ นิ่มเนติพันธ์ และสุมนรตี นิ่มเนติพันธ์. ม.ป.ป. : 51) จุดประสงค์ในการแปรรูปแถวส าหรับการแสดงหมู่ เพื่อมิให้ผู้ชมเบื่อหน่าย ให้มี การเคลื่อนไหวบ้าง จะได้เห็นลีลาการเคลื่อนไหวที่งดงามแปลกตา มีหลักที่ควรค านึงดังนี้ 1. ถ้าเครื่องแต่งกายหลากสี การแปรรูปแถวควรค านึงถึงสีเครื่องแต่งกาย ให้เหมาะสมกลมกลืนกันอย่างสวยงามเป็นระเบียบ 2. การแปรรูปแถวไม่ควรแปรถี่จนเกินไป ท าให้ผู้ชมไม่ทันได้เห็น 3. ถ้าผู้แสดงมีสีผิวต่างกัน ควรหลีกเลี่ยงการแปรรูปแถวที่แยกคนต่างผิวให้ห่างกัน อย่าให้มาชิดกัน 4. ถ้าผู้แสดงมีรูปร่างต่างกัน ในด้านความสูง ควรหลีกเลี่ยงรูปแถวที่เป็นวงกลม 5. ถ้าผู้แสดงฝีมือต่างกันจนเห็นได้ชัด ควรจัดแยกให้ห่างกัน หรือเปลี่ยนลีลา ให้ถืออุปกรณ์การแสดง เช่น ช่อดอกไม้ เป็นต้น 6. การแปรแถวให้งดงามแปลกตา ขึ้นอยู่กับความรู้ความสามารถของผู้ประดิษฐ์ท่าร า นั่นเอง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 20
การแปรแถว (Floor pattern) คือ การจัดรูปแบบแถวต่าง ๆ เช่น แถวตอน แถวหน้ากระดาน แถวสลับฟันปลา แถวรูปตัววีหงาย/วีคว่ า แถวปิรามิด เป็นต้น ตัวอย่างในการจัดรูปแบบการแปรแถว แถวตอนลึก แถวสลับฟันปลา ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 21
แถวปิรามิด แถวรูปตัววี ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 22
แถววงกลม แถวเฉียง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 23 00
แถวครึ่งวงกลม แถวหน้ากระดาน แถวจับคู่ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 24
ใบงานที่ 2 รูปแบบการแปรแถว ชื่อ.................................................นามสกุล..................................เลขที่............ชั้น............... 1. นักเรียนคิดว่า รูปแบบการแปรแถวมีความส าคัญอย่างไรต่อการแสดงนาฏศิลป์ไทย ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ให้นักเรียนออกแบบรูปแบบการแปรแถวให้ดูแปลกตา ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 25 ค าชี้แจง ให้นักเรียนตอบค าถาม เพื่อน าสู่การอภิปราย คะแนนเต็ม 10 คะแนน
ใบความรู้ที่ 3 การบูรณาการศิลปะแขนงอื่น ๆ กับการแสดงนาฏศิลป์ ความหมายของการบูรณาการ ค าว่าบูรณาการ ตามพจนานุกรมไทย กล่าวว่า คือ “การน าหน่วยที่แยก ๆ กัน มารวมกันเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน” นักการศึกษาให้ความหมาย การบูรณาการคือ “การน าเอาศาสตร์สาขาวิชาต่างๆที่มีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกันเข้ามาผสมผสานเข้า ด้วยกันให้กลมกลืนเป็นเนื้อเดียวกัน มีความ สมบูรณ์ครบถ้วนในตัวเอง เพื่อน ามาใช้ ประโยชน์ใส่การจัดหลักสูตรการเรียนการสอน” จากความหมายข้างต้นนาฏศิลป์จึงเป็นศิลปะแบบบูรณาการ คือ มีส่วนประกอบ ของศิลปะหลายแขนง เช่น ดนตรี การแต่งกาย การแต่งหน้า ฉาก แสง สี เสียง ลีลาท่าร า จังหวะในการร่ายร า ค าร้องหรือเนื้อร้องที่สื่อความหมายของการแสดงเอามารวมกัน เรียกว่า “องค์ประกอบนาฏศิลป์ไทย” การเชื่อมโยงความรู้ระหว่างนาฏศิลป์กับสาระการเรียนรู้ต่างๆ ในเรื่องของการเชื่อมโยงความรู้เป็นจุดมุ่งหมายส าคัญของหลักสูตรการศึกษา ขั้นพื้นฐาน ที่ต้องการให้ผู้เรียนมีความรอบรู้โดยใช้ทักษะการคิด วิเคราะห์ เช่น เมื่อนักเรียนชมชุดการแสดงนาฏศิลป์หรือในการชมการแสดงละครไทย นักเรียนได้เรียนรู้ อะไรบ้าง นอกจากความบันเทิง หรือเมื่อนักเรียนได้ฝึกหัดนาฏศิลป์นักเรียนได้ประโยชน์ และได้รับความรู้ในเรื่องใด ที่เกี่ยวกับรายวิชาพื้นฐานในกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น ๆ เช่น 1. กลุ่มสาระการเรียนรู้คณิตศาสตร์ นักเรียนที่ฝึกหัดนาฏศิลป์ จะต้องรู้จักสังเกต การก าหนดจังหวะ ของบทเพลง ที่ฝึกหัด การก าหนดแถว การเว้นระยะระหว่างแถว การค านวณ พื้นที่บนเวที เพื่อความเหมาะสมสวยงาม ให้จัดฉากละคร การก าหนดจุดยืนของผู้แสดง หรือแม้แต่ การค านวณเรื่องการจัดต้นทุน รายรับ รายจ่าย ในการจัดการแสดง จากตัวอย่างที่กล่าวมา จะเห็นได้ว่าการเรียนรู้เรื่องนาฏศิลป์และการละคร จะต้องใช้ความรู้ทางคณิตศาสตร์ เข้ามาร่วมด้วย เพื่อความสมบูรณ์แบบในการน าเสนอ ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 26
2. กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย เนื้อหาของรายวิชาภาษาไทย ส่วนหนึ่งที่เกี่ยวข้องกับภาษา และวรรณคดี เช่นเดียวกับวิชานาฏศิลป์ และการละครที่ได้น าวรรณคดีไทย และการแต่งบทร้อยกรอง มาประกอบการเรียนทั้งนาฏศิลป์และละครไทย การเรียนรู้วรรณคดีผ่านการแสดง นาฏศิลป์ และการละครนั้นนักเรียนจะได้รับ อรรถรสและสุนทรียภาพที่ชัดเจน ท าให้ เกิดการเรียนรู้ศาสตร์ทั้งสองอย่างไปด้วยกัน เช่น ชมละครนอกได้เรียนรู้เรื่อง “สังข์ทอง” ชมละครดึกด าบรรพ์ได้เรียนรู้เรื่อง “คาวี” ชมละครเสภาได้เรียนรู้เรื่อง “ขุนช้างขุนแผน” ภาพที่ 25 วรรณคดีไทย 3. กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ การเรียนรู้เรื่อง แสง สี เสียง จากเนื้อหาของวิชาวิทยาศาสตร์ผู้เรียนสามารถ น ามาประยุกต์ใช้ในการจัดการแสดงนาฏศิลป์และการละคร เพราะอิทธิพลของแสง จะท าให้เกิดภาพที่มีสีสันที่สวยงาม ของเครื่องแต่งกายและการแต่งหน้าของผู้แสดง ตลอดจนเทคนิคของเสียงที่เหมาะสม ก็ช่วยส่งเสริมให้การแสดงมีความสมจริง เป็นการสื่อสารให้เกิดความเข้าใจในเรื่องราว เนื้อหา ที่สื่อผ่านผู้แสดงไปยังผู้ชม ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่ส าคัญ ที่จะต้องเรียนรู้และท าความเข้าใจให้สอดคล้องกัน ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย ชมละครพันทางได้เรียนรู้เรื่อง “ราชาธิราช” (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php) 27
ภาพที่ 26 การแสดงละครเวที 4. กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม 4.1 สาระศาสนา ศีลธรรมและจริยธรรม เป็นวิถีชีวิตของประชาชนชาวไทย จึงมีการแสดงนาฏศิลป์เพื่อสื่อถึงความส าคัญของศาสนา การบูชา พระรัตนตรัย เช่น ระบ าไตรรัตน์ร าแม่ศรีไตรสิกขา เป็นต้น ภาพที่ 27 การแสดงระบ าไตรรัตน์ 4.2 สาระหน้าที่พลเมือง วัฒนธรรม และการด าเนินชีวิตในสังคม การแสดงนากศิลป์ส่วนใหญ่จะสะท้อน ประเพณี วัฒนธรรม และความเชื่อ ในสังคม จะเห็นได้ชัดเจน เช่น ฟ้อนสาวไหม แสดงวิถีชีวิตของชาวพื้นเมืองเหนือด้วยการ ทอผ้าไหม ไทย การร าผีฟ้า เป็นการร าเพื่อรักษาโรค ของชาวภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การเล่นเพลง เรือในประเพณีงานบุญ เป็นต้น การแสดงระบ าไตรรัตน์ เป็นการแสดงเพื่อบูชา พระรัตนตรัย และขอพรให้มี ความเจริญรุ่งเรื่อง ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 28 การแสดงละครเวที มีการใช้เทคนิค เรื่องแสง สี เสียง อย่างสมบูรณ์แบบ (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php) (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php)
ภาพที่ 28 การแสดงฟ้อนสาวไหม 4.3 สาระประวัติศาสตร์การเรียนรู้เรื่องราวทางประวัติศาสตร์ผ่าน ชุดการแสดงนากศิลป์ไทยมีอยู่มากมายหลายชุดการแสดง เช่น ละคร อิงประวัติศาสตร์ เรื่อง “อานุภาพพ่อขุนรามค าแหง” ละครเรื่องนางเสือง การแสดงชุด ชุมนุมเผ่าไทย ซึ่งการแสดงมีการถ่ายทอดสาระ ความเป็นมาของบุคคลส าคัญในชาติ การเสียสละ เลือดเนื้อเพื่อแผ่นดินของบรรพบุรุษไทย ในการรักษาแผ่นดินไทยไว้ให้ลูกหลาน เป็นต้น ภาพที่ 29 การแสดงชุมนุมเผ่าไทย 4.4 สาระภูมิศาสตร์ ภูมิศาสตร์ เป็นวิชาที่เกี่ยวกับ ลักษณะทางกายภาพ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศในส่วนต่าง ๆ ของประเทศไทย เราสามารถเรียนรู้ผ่านชุดการแสดง นาฏศิลป์จากการสังเกตการแต่งกาย ของชุดการแสดงที่บ่งบอกลักษณะ ทางกายภาพได้ เช่น ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีอากาศร้อน ชุดการแสดงของเซิ้ง จะนุ่งผ้าซิ่น ยาว แค่เข่า แสดงให้เห็นว่ามีอากาศร้อน ทางภาคเหนือผู้แสดง จะนุ่งผ้าซิ่นกรอมเท้า เนื่องมาจากทางภาคเหนือมีอากาศค่อนข้างเย็น ดังนี้เป็นต้น ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 29 การแสดงฟ้อนสาวไหม เป็นการแสดงที่แสดงให้เห็น ถึงวิถีชีวิต และการทอผ้าไหม ของชาวล้านนา การแสดงชุมนุมเผ่าไทย แสดงให้เห็นการรวมกลุ่มของ ชาวไทยเผ่าและกลุ่มต่าง ๆ จนเป็นประเทศไทยในปัจจุบัน (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php) (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php)
ภาพที่ 30 การแสดงเซิ้ง 5. กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี การเย็บปักถักร้อย งานผ้า งานออกแบบ ผู้เรียนสามารถเรียนรู้เคล็ดไม่ลับ ได้จากเสื้อผ้าของชุดการแสดงนาฏศิลป์ไทยที่มีความสวยงาม คงทนและการตัดเย็บ ที่ยืดหยุ่นไม่ตายตัว สามารถใช้ได้ยาวนาน เทคนิคการเก็บรักษาหลังการใช้ การนุ่งผ้า แบบต่าง ๆ จากผ้าผืนเดียวเป็นต้นแบบของ ดีไซน์เนอร์ ที่สามารถน ามาประยุกต์ใช้ได้ นอกจากนี้เทคโนโลยี คอมพิวเตอร์ก็มีความส าคัญ ที่ช่วยท าให้งานออกแบบชุดการแสดง การออกแบบเวที ท าได้ง่ายและรวดเร็วขึ้น ภาพที่ 31 เครื่องแต่งกาย ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 30 การนุ่งผ้าซิ่นในการแสดงเซิ้ง จะนิยมใส่สั้น แค่เข่า เพราะภาคอีสาน มีอากาศร้อน การนุ่งผ้าซิ่นในการแสดงเซิ้ง จะนิยมใส่ยาว กรอมเท้า เพราะภาคเหนือ มีอากาศเย็น เครื่องแต่งกายโขน เครื่องแต่งกายละคร (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php) (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php)
6. กลุ่มสาระการเรียนรู้สุขศึกษาและพลศึกษา ประโยชน์ของการเรียนนาฏศิลป์ไทยที่ส าคัญมีอยู่อย่างหนึ่งคือ การร่ายร า ที่ท าให้ได้ออกก าลังกาย เป็นการออกก าลังกายที่มีความสวยงาม ทุกส่วนของร่างกาย ได้เคลื่อนไหว การยกเท้า การกระดกเท้า การกรายมือ การตั้งวงร่ายร า การเคลื่อนไหว ร่างกายเคลื่อนที่ไป ถ้าฝึกปฏิบัติเป็นประจ า และรักษาสุขภาพด้วยการรับประทานอาหาร ที่มีประโยชน์งดเว้นจากสุรา ยาเสพติดทุกประเภทร่วมด้วย จะท าให้ผู้เรียนนาฏศิลป์ มีร่างกายและ สุขภาพที่แข็งแรง มีการทรงตัวที่ดี มีบุคลิกลักษณะที่สง่างาม ดังนั้นเราจะ เห็นได้ว่าวิชานาฏศิลป์ ส่งเสริมด้านสุขภาพและพลานามัย เป็นอย่างดีมีความสอดคล้อง ในด้านการปฏิบัติ ภาพที่ 32 การแสดงโขน ชุด ยกรบ 7. กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาต่างประเทศ ในโอก าสที่ป ระเทศไท ยได้ก้ าวเข้ าสู่ป ระช าคม อ าเซี ยน ในปี 2558 ภาษาต่างประเทศมีความส าคัญมาก โดยเฉพาะภาษากลางคือภาษาอังกฤษ ผู้เรียน นาฏศิลป์จึงจ าเป็นที่จะต้องเรียนรู้วิชาภาษาอังกฤษและศึกษาค าศัพท์ภาษาอังกฤษ ที่เกี่ยวข้องกับการแสดง นาฏศิลป์ไทย เช่น Drama, Dance , Folk-Dance เป็นต้น ซึ่งจะสามารถน ามาใช้ในการอธิบายชุดการแสดง ระหว่างผู้ชมที่เป็นชาวต่างชาติ ท าให้ ชาวต่างชาติมีความเข้าใจในการแสดงมากยิ่งขึ้น 8. กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะแบ่งเป็น 3 สาระการเรียนรู้ ดนตรี-นาฏศิลป์ และทัศนศิลป์จะเห็นได้ว่าศิลปะทั้ง 3 สาระ มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์ เชื่อมโยง จนไม่สามารถที่จะขาดสิ่งใดสิ่งหนึ่งไปได้ นาฏศิลป์จึงมีความสมบูรณ์ หมายความว่า นาฏศิลป์ต้องเกี่ยวข้องกับทั้งสองสาระการเรียนรู้ คือ ดนตรี และทัศนศิลป์จึงจะเห็น สุนทรียภาพ ที่สวยงาม ฉาก แสงสีที่ตระการตา เป็นเอกลักษณ์ของนาฏศิลป์ไทย ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย การแสดงโขน ชุด ยกรบ ซึ่งผู้แสดงจะต้องใช้ก าลังมาก และต้องมีสุขภาพที่แข็งแรง และมีท่าทางการแสดงที่สง่างาม 31 (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php)
ภาพที่ 33 การแสดงโขน ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย 32 การแสดงโขนของกรมศิลปากร ที่โรงละครแห่งชาติ ที่มีความเกี่ยวข้อง กับสาระการเรียนรู้ต่าง ๆ ซึ่งมีความส าคัญกับการแสดงที่ไม่สามารถ แยกออกจากกันได้ (ที่มา : http://119.46.166.126/self_all/selfaccess8/m2/657/lesson1/lesson1.php)
ใบงานที่ 3 การบูรณาการศิลปะแขนงอื่น ๆ กับการแสดงนาฏศิลป์ ตอนที่ 1 ค าชี้แจง ให้นักเรียนเลือกชมการแสดงนาฏศิลป์ไทย 1 การแสดง แล้ววิเคราะห์ ว่าการแสดงนี้มีการบูรณาการศิลปะแขนงใดบ้าง บูรณาการอย่างไร โดยตอบลง ในแบบบันทึก (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) แบบบันทึกการชมนาฏศิลป์ไทย 1. การแสดงที่ชม คือ.............................................................................................. 2. แสง สี เสียง ที่ใช้ในการแสดงเป็นอย่างไร - แสง.......................................................................................................... - สี............................................................................................................... - เสียง.......................................................................................................... 3. การแสดงนี้มีฉากประกอบการแสดงหรือไม่......................................................... มีลักษณะฉากเป็นอย่างไร..................................................................................... ............................................................................................................................. 4. เครื่องแต่งกายที่ใช้ในการแสดงนี้เป็นอย่างไร....................................................... .............................................................................................................................. 5. การแสดงนี้มีอุปกรณ์ประกอบการแสดงหรือไม่.........................มีลักษณะอย่างไร .............................................................................................................................. 6. การแสดงนี้มีการน าศิลปะด้านใดมาใช้ในการแสดงบ้าง ใช้อย่างไร....................... ............................................................................................................................... 33 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
ตอนที่ 2 ค าชี้แจง ให้นักเรียนเลือกกลุ่มสาระการเรียนรู้ที่สนใจ 1 กลุ่มสาระ แล้วบอกว่า กลุ่มสาระการเรียนรู้นั้น สามารถน ามาบูรณาการกับการแสดงนาฏศิลป์ได้ อย่างไรบ้าง โดยเขียนลงในช่องว่างที่ก าหนดให้(คะแนนเต็ม 5 คะแนน) กลุ่มสาระการเรียนรู้....................................................................................... บูรณาการกับการแสดงนาฏศิลป์ .................................................................... ........................................................................................................................ 34 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
แบบทดสอบหลังเรียน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ไทย ค าชี้แจง ให้นักเรียนท าเครื่องหมาย X ลงใน ช่องของกระดาษค าตอบที่ก าหนดให้โดย เลือกข้อที่ถูกต้องเพียงข้อเดียว (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 1. นาฏยศัพท์มีความส าคัญต่อการแสดงนาฏศิลป์อย่างไร ก. ท าให้การแสดงมีความพร้อมเพรียง ข. ท าให้การแสดงมีความเป็นเอกลักษณ์ ค. ท าให้การแสดงนาฏศิลป์แสดงได้ง่ายขึ้น ง. ท าให้การแสดงมีผู้สนใจร่วมชมจ านวนมากขึ้น 2. ลักษณะใช้ฝ่ามือซ้ายแตะแก้มข้างซ้าย เอียงศีรษะข้างซ้ายลง พร้อมกับเคลื่อนใบหน้า ไปทางขวาเล็กน้อยเข้าหาฝ่ามือ ก. ท่ายิ้ม ข. ท่ารัก ค. ท่าโกรธ ง. ท่าเขินอาย 3. จากภาพเป็นลักษณะการตั้งวงแบบใด ก. ตั้งวงบน ข. ตั้งวงล่าง ค. ตั้งวงหน้า ง. ตั้งวงกลาง 35 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
4. ข้อใดเกี่ยวข้องกับการบูรณาการนาฏศิลป์กับกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย ก. การจัดฉากแสง สี เสียง ข. การแต่งเนื้อเรื่องที่ใช้ในการแสดง ค. การอบอุ่นร่างกายก่อนเริ่มการแสดง ง. การประดิษฐ์อุปกรณ์ประกอบการแสดง 5. ลักษณะมือทั้ง 2 ข้างประสานกันไว้ที่หน้าขา ก้มหน้าเล็กน้อย ขาซ้ายก้าวไขว้ไป ข้างหน้าทิ้งน้ าหนักไว้ที่ขาขวา เป็นภาษาท่าใด ก. ท่ายืน ข. ท่ามอง ค. ท่าโกรธ ง. ท่าโศกเศร้า 6. การแสดงกิริยาเพื่อสื่อความหมายแทนค าพูดเรียกว่าอะไร ก. ละครพูด ข. ภาษาท่า ค. นาฏยศัพท์ ง. การฟ้อนร า 7. จากภาพเป็นรูปแบบการแปรแถว ข้อใด ก. แถวปิรมิด ข. แถวตอนลึก ค. แถวรูปตัววี ง. แถวสลับฟันปลา 36 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
8. จากภาพเป็นนาฏยศัพท์ ข้อใด ก. จีบส่งหลัง ข. จีบล่อแก้ว ค. จีบปรกข้าง ง. จีบปรกหน้า 9. การน านาฏศิลป์มาบูรณาการกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น มีประโยชน์อย่างไร ก. ท าให้ผู้ชมการแสดงมีจ านวนมาก ข. ท าให้การแสดงมีชื่อเสียง เป็นที่นิยม ค. ท าให้การแสดงมีความสมบูรณ์ สวยงาม ง. ท าให้การแสดงมีความแปลกใหม่ ทันสมัยมากขึ้น 37 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
10. จากภาพเป็นภาษาท่าตรงกับข้อใด ก. ตัวฉัน ข. ร้องไห้ ค. ปฏิเสธ ง. โศกเศร้า 38 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
จีบปรกหน้า จีบปรกหน้า จีบล่อแก้ว จีบปรกหน้า เฉลยใบงานที่ 1 นาฏยศัพท์ และภาษาท่า ชื่อ..............................................นามสกุล................................เลขที่.........ชั้น............... 1. ………ใช้นิ้วโป้งอยู่ข้อที่หนึ่งของนิ้วชี้........... ......กรีดนิ้วทั้งสามออกเป็นรูปพัด.............. ……หักข้อมือเข้าหน้าใบหน้าระดับ……….. .......สายตา………………………………………..…… 2. ……ใช้นิ้วหัวแม่มือกดปลายนิ้วกลาง ลักษณะวงกลม กรีดนิ้วทั้งสาม...... ออกเป็นรูปพัด เหยียดแขนตั้งวง... โค้งงอได้รูป…………………………………. ค าชี้แจง ให้นักเรียนวิเคราะห์ท่าทางจากภาพ แล้วอธิบายท่าร าของนาฏยศัพท์ และภาษาท่า (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 39 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย
ตัวฉัน จีบปรกหน้า เขินอาย จีบปรกหน้า ก้าวข้าง จีบปรกหน้า 3. ………การก้าวเท้าด้านข้างล าตัว หลบเข่า ใช้เท้าที่อยู่ด้านหน้ารับน้ าหนักตัว……… 4. …………ใช้ฝ่ามือซ้ายแตะแก้มข้าง ซ้าย เอียงศีรษะข้างซ้ายลง พร้อม กับเคลื่อนใบหน้าไปทางขวาเล็ก น้อยหน้าเข้าหาฝ่ามือ……………… 5. ………จะนั่งหรือยืนก็ได้ มือซ้ายจีบที่อก.......... หรือใช้ฝ่ามือซ้ายแตะที่อกหรือนิ้วชี้…………… 40 ชุดการเรียนรู้ด้วยตนเอง นาฏศิลป์ไทยพ้ืนฐาน เรื่อง หลักและวิธีการสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ ไทย