การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม สค21003 ม.ต้น

หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม

รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
(สค21003)

ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนตน้

หลักสตู รการศึกษานอกระบบระดับการศกึ ษาขนั้ พ้นื ฐาน
พุทธศกั ราช 2551

(ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560)

ห้ามจาหน่าย

หนังสอื เรียนเล่มนจ้ี ดั พมิ พด์ ว้ ยเงินงบประมาณแผน่ ดินเพื่อการศึกษาตลอดชวี ิตสาหรับประชาชน
ลขิ สิทธิ์เปน็ ของ สานักงาน กศน. สานักงานปลัดกระทรวงศกึ ษาธกิ าร

สานกั งานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
สานักงานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
กระทรวงศึกษาธกิ าร

หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสังคม

รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม
(สค21003) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน้

ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ. 2560

ลขิ สิทธเิ์ ป็นของ สานักงาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

เอกสารทางวิชาการลาดับท่ี 22/2555

3

คาํ นาํ

กระทรวงศึกษาธิการไดประกาศใชหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน
พุทธศักราช 2551 เมื่อวันท่ี 18 กันยายน พ.ศ. 2551 แทนหลักเกณฑและวิธีการจัดการศึกษานอกโรงเรียน
ตามหลกั สตู รการศึกษาข้ันพนื้ ฐาน พุทธศักราช 2544 ซ่งึ เปนหลกั สตู รทีพ่ ฒั นาขนึ้ ตามหลกั ปรชั ญาและความเชอื่
พ้ื น ฐ า น ใ น ก า ร จัด ก า ร ศึ ก ษ า น อ ก โ ร ง เ รี ย น ที่ มีก ลุ ม เ ป า ห ม า ย เ ป น ผู ใ ห ญ มี ก า ร เรี ย น รู แ ล ะ ส่ั ง ส ม ค ว า ม รู
และประสบการณอยา งตอเนอื่ ง

ในปงบประมาณ 2554 กระทรวงศึกษาธิการไดกําหนดแผนยุทธศาสตรในการขับเคลื่อนนโยบาย
ทางการศกึ ษาเพอ่ื เพิ่มศกั ยภาพและขดี ความสามารถในการแขง ขันใหป ระชาชนไดมีอาชีพทีส่ ามารถสรางรายได
ท่ีมัง่ คงั่ และม่ันคง เปนบุคลากรทีม่ ีวนิ ัย เปย มไปดว ยคณุ ธรรมและจรยิ ธรรม และมีจติ สํานึกรับผดิ ชอบตอตนเอง
และผูอ่นื สํานักงาน กศน. จึงไดพิจารณาทบทวนหลักการ จุดหมาย มาตรฐาน ผลการเรียนรูท่ีคาดหวัง และ
เนื้อหาสาระ ทั้ง 5 กลุมสาระการเรียนรู ของหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน
พุทธศักราช 2551 ใหมีความสอดคลองตอบสนองนโยบายกระทรวงศึกษาธิการซึ่งสงผลใหตองปรับปรุง
หนงั สือเรยี น โดยการเพิ่มและสอดแทรกเนือ้ หาสาระเกี่ยวกับอาชีพ คุณธรรม จริยธรรมและการเตรียมพรอม
เพือ่ เขาสูป ระชาคมอาเซียน ในรายวิชาท่ีมีความเกี่ยวของสัมพันธกัน แตยังคงหลักการและวิธีการเดิมในการ
พัฒนาหนังสือท่ีใหผูเรียนศึกษาคนควาความรูดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรม ทําแบบฝกหัด เพ่ือทดสอบความรู
ความเขา ใจ มีการอภปิ รายแลกเปลีย่ นเรยี นรูก ับกลุม หรอื ศึกษาเพม่ิ เติมจากภูมิปญญาทองถิ่น แหลงการเรียนรู
และส่ืออนื่

การปรับปรุงหนังสือเรียนในคร้ังน้ี ไดรับความรวมมืออยางดียิ่งจากผูทรงคุณวุฒิในแตละสาขาวิชา
และผูเก่ียวของในการจัดการเรยี นการสอนที่ศึกษาคน ควา รวบรวมขอ มลู องคความรูจากสื่อตา ง ๆ มาเรียบเรียง
เนอ้ื หาใหครบถวนสอดคลองกบั มาตรฐาน ผลการเรียนรทู ีค่ าดหวัง ตวั ชวี้ ดั และกรอบเนื้อหาสาระของรายวิชา
สํานักงาน กศน.ขอขอบคุณผมู ีสวนเกี่ยวของทุกทานไว ณ โอกาสน้ี และหวังวาหนังสือเรียนชุดน้ีจะเปน
ประโยชนแกผเู รยี น ครู ผสู อน และผูเกยี่ วขอ งในทุกระดับ หากมขี อเสนอแนะประการใด สาํ นักงาน กศน.
ขอนอมรับดว ยความขอบคุณย่ิง

สารบญั 4

คาํ แนะนําการใช้หนังสือเรียน หน้า
โครงสร้างรายวชิ า ก
บทที 1 ความรู้เบืองต้นเกยี วกบั การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ข
1
ความหมาย และความสาํ คัญของการพฒั นาตนเอง และครอบครัว 2
แนวทางในการพัฒนาตนเอง 4
ความหมาย และความสาํ คญั ของการพฒั นาชมุ ชน 5
หลกั การพฒั นาชมุ ชน 6
บทที 2 ข้อมูลทีเกียวข้องกบั การพฒั นาชุมชน 9
ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนข องขอ มลู 10
ขอ มลู ทเ่ี ก่ียวขอ งกบั การพัฒนาชุมชน 12
เทคนคิ และวธิ กี ารเกบ็ ขอ มลู ชมุ ชน 13
การวิเคราะหข อมูล 15
บทที 3 การจดั ทาํ แผนชุมชน 17
กระบวนการจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชน 18
ขั้นตอนการจัดทาํ ประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน 20
ขน้ั ตอนการทาํ เวทีประชาคม 22
การมีสวนรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน 24
ระดับการมสี วนรว มของประชาชนในการพฒั นาชุมชน 27
บทที 4 การเผยแพร่ผลการปฏิบัติ 30
การเขยี นโครงการพัฒนาชมุ ชน 31
การเขียนรายงานผลการดําเนนิ งานพัฒนาชมุ ชน 34
บทที การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม 39
บรรณานุกรม 60
ภาคผนวก ตวั อย่างโครงการ 62

ก5

คาํ แนะนาํ ในการใช้หนงั สือเรียน

หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสังคม รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม รหัสวชิ า
สค21003 ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน เปนหนงั สอื เรยี นสาํ หรับผเู รียนทลี่ งทะเบยี นเรียนเปน นกั ศึกษา
นอกระบบ

ในการศึกษาแบบเรียนเลม นผี้ ูเรียนควรปฏิบัติดังนี้
1. ศกึ ษาโครงสรา งรายวชิ าใหเขาใจในหัวขอ สาระสาํ คญั ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั และ

ขอบขา ยเนือ้ หาเปน ลาํ ดบั แรก
2. ศึกษารายละเอยี ดเนอื้ หาของแตล ะบทอยา งละเอยี ด และทํากจิ กรรมตามท่กี าํ หนด

แลว ตรวจสอบกบั แนวตอบกจิ กรรมทีก่ าํ หนดไวทา ยเลม ถา ผเู รยี น ตอบผดิ เปน

สว นใหญค วรกลบั ไปศึกษาและทาํ ความเขา ใจในเนอ้ื หาน้ันใหม ใหเ ขา ใจกอ นที่จะ
ศกึ ษาเรอ่ื งตอ ไป
3. ปฏบิ ัติกจิ กรรมทา ยเรื่องของแตล ะเร่ืองใหค รบถว น เพื่อเปน การสรปุ ความรู

ความเขา ใจของเนอ้ื หาในเรอ่ื งนน้ั ๆ อีกครงั้ และการปฏบิ ัติกจิ กรรมของแตละเนอ้ื หา
แตละเรือ่ ง ผเู รยี นสามารถนาํ ไปตรวจสอบกบั ครูผรู แู ละเพอื่ น ๆ ทีร่ วมเรียนใน
รายวชิ าและระดบั เดยี วกนั ได

4. หนังสอื เลม นม้ี ี 5 บท คือ
บทที่ 1 ความรูเบือ้ งตนเกี่ยวกบั การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม
บทที่ 2 ขอมูลท่เี ก่ียวขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชน
บทท่ี 3 การจัดทาํ แผนชมุ ชน

บทท่ี 4 การเผยแพรผ ลการปฏิบตั ิ
บทท่ี 5 การพัฒนาอาชพี ในชุมชนและสังคม

ข6

โครงสรางรายวิชาการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม รหสั วิชา สค 21003
ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน

 สาระสาํ คญั

1. ความหมาย ความสําคญั หลกั การและประโยชนข องการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม
2. ความสําคญั ของขอ มูล วธิ กี ารจดั เก็บและวิเคราะหขอ มลู อยา งงา ย
3. การมีสว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม และการนาํ ไปใช

ในชวี ิตประจาํ วนั
4. การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม

 ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั

1. อธิบายสาระสาํ คัญทเี่ กย่ี วของกับการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
2. จัดเก็บและวิเคราะหขอ มูลอยา งงา ย
3. มีสว นรว มและนําผลจากการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ไปใชในชีวิต

ประจาํ วนั
4. วิเคราะหศักยภาพของประเทศเพื่อการพัฒนาอาชีพ

 ผลการเรียนรูท่คี าดหวงั

บทท่ี 1 ความรเู บื้องตน เก่ยี วกบั การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม
บทท่ี 2 ขอ มลู ทีเ่ กยี่ วขอ งกบั การพัฒนาชมุ ชน
บทท่ี 3 การจดั ทาํ แผนชมุ ชน
บทท่ี 4 การเผยแพรผ ลการปฏิบัติ
บทที่ 5 การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสงั คม

7

แบบทดสอบกอ นเรยี น

1. ขอ ใดไมใชหลกั ของการพฒั นาชุมชน
ก. ประชาชนมีสว นรว ม
ข. ทําเปนกระบวนการและประเมนิ ผลอยา งตอ เนื่อง
ค. ยดึ ประชาชนเปน หลกั ในการพฒั นา
ง. พัฒนาทกุ ดา นไปพรอม ๆ กนั อยา งรวบรดั และเรงรบี

2. แนวทางในการพัฒนาตนเองอนั ดบั แรกคอื อะไร
ก. ปลกุ ใจตนเอง
ข. สาํ รวจตนเอง
ค. ลงมอื พัฒนาตนเอง
ง. ปลกู ฝงคุณสมบตั ิทีด่ งี าม

3. กิจกรรมใดเปนกจิ กรรมระดบั ประเทศ
ก. การสมั มนา
ข. การสาํ รวจประชามติ
ค. การประชมุ กลุมยอ ย
ง. การจดั ทาํ เวทีประชาคม

4. ขอ ใดเปน บทบาททสี่ าํ คญั ท่สี ดุ ของประชาชนในการดูแลชมุ ชน
ก. เขารว มประชมุ ทุกครงั้
ข. แสดงความเหน็ ในการประชมุ
ค. เหน็ คลอยตามผนู าํ ทกุ เร่ือง
ง. ทาํ กจิ กรรมพัฒนาชมุ ชนรวมกนั ทุกครงั้

8

5. สถาบนั ใดทมี่ สี วนสําคญั เปน ลาํ ดบั แรกปอ งกนั ไมใหเ กิดปญหาสังคม
ก. สถาบนั การเงิน
ข. สถาบนั ศาสนา
ค. สถาบนั ครอบครวั
ง. สถาบนั การศึกษา

6. ขอ ใดคอื การรวมตวั ของสมาชิกในชมุ ชนเพื่อรวมกนั ทํากจิ กรรมตา ง ๆ ในชมุ ชน
ดว ยตนเอง
ก. เวทีประชาคม
ข. การจดั ทาํ ประชาพจิ ารณ
ค. การเลอื กตงั้
ง. การเขยี นโครงการ

7. ขอใดไมใชเทคนคิ การเกบ็ รวบรวมขอ มลู ในชมุ ชน
ก. อธบิ าย
ข. สังเกต
ค. สมั ภาษณ
ง. สนทนากลุม

8. วัตถุประสงคข องการจดั ทาํ ประชาพจิ ารณค อื ขอใด
ก. ตอบสนองความตองการของผบู รหิ าร
ข. ใหเกิดความคดิ รวบยอดในการปฏบิ ตั งิ าน
ค. ปอ งกนั การประทว งของผเู สียประโยชน
ง. รวบรวมความคิดเหน็ ของผูเกยี่ วขอ ง

9

9. ขอ ใดบง บอกถงึ ความสาํ เร็จของโครงการ
ก. การประเมินโครงการ
ข. ตวั ชวี้ ัดผลสําเรจ็ ของโครงการ
ค. การสรุปผลและรายงานโครงการ
ง. วตั ถุประสงคของโครงการ

10. ขอใดเปน วธิ กี ารเขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานท่ถี กู ตอ ง
ก. ถูกตอง กระชับรัดกมุ ชัดเจนและสละสลวย
ข. เขียนบรรยายรายละเอยี ดใหม ากท่ีสดุ
ค. เขยี นใหเปนภาษาวชิ าการมาก ๆ
ง. เขยี นโดยแบงเปน ขอ ยอ ย ๆ

เฉลย 1. ง 2. ข 3. ข 4. ง 5. ค
6. ก 7. ก 8. ง 9. ข 10. ก

1

บทที 1

ความรู้เบืองต้นเกยี วกับการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
 สาระสาํ คญั

ความรูเบอื้ งตน เกีย่ วกับการพัฒนาตนเอง ครอบครัวและชุมชน ประกอบดวย ความหมาย
ความสําคัญ แนวทางการพัฒนาตนเอง ความหมาย ความสําคัญ และหลักการพัฒนาชุมชน เปน
สิง่ จําเปนทตี่ อ งทาํ ความเขาใจเปนพ้ืนฐาน เน่ืองจากมีความเกี่ยวของสัมพันธตอเนื่องกับกระบวนการ
พฒั นาชุมชน และสังคม

 ผลการเรยี นรูที่คาดหวงั

เม่อื ศกึ ษาบทที่ 1 จบแลว ผูเ รยี นสามารถ
1. อธบิ ายความหมาย ความสําคญั และแนวทางการพัฒนาตนเองได
2. อธิบายความหมาย ความสาํ คัญ และหลกั การพฒั นาชุมชนได
3. กําหนดแนวทางและจดั ทาํ แผนในการพฒั นาตนเองและครอบครัวได

 ขอบขายเนื้อหา

เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญของการพัฒนาตนเองและครอบครวั
เรือ่ งที่ 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง
เรอ่ื งท่ี 3 ความหมายและความสาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 4 หลกั การพัฒนาชุมชน

2

บทท่ี 1

ความรู้เบอื งต้นเกยี วกบั การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม

ปจ จุบนั เปน ที่ยอมรบั กันโดยทว่ั ไปวา คนเปนทรพั ยากรท่ีมคี ุณคาของสังคม สังคมจะพัฒนา
และเจริญขึ้นไปไดขน้ึ อยูกับคุณภาพของคนท่เี ปน องคป ระกอบของสงั คม น้ัน การจะพัฒนาชุมชน
ไดจ ึงตองเรมิ่ ตนท่กี ารพัฒนาคนเปนอนั ดบั แรก นอกจากน้ี การพฒั นาชมุ ชนตองยึดหลักการมีสวน
รว มของประชาชนเปนปจ จยั พนื้ ฐานทส่ี ําคัญ เพราะเปาหมายสดุ ทายของ การพฒั นา คือ คน เน่ืองจาก
คนเปน ทั้งทรพั ยากรทจ่ี ะถูกพัฒนา และเปนทงั้ ผูไดรบั ผลประโยชน จากการพฒั นานั่นเอง

เร่ืองที่ 1 ความหมายและความสาํ คญั ของการพัฒนาตนเองและ
ครอบครัว

1.1 ความหมายของการพัฒนาตนเอง

นักวิชาการหลายทานไดใหความหมายของการพัฒนาตนเองในลักษณะท่ีคลายคลึงกัน
สรปุ ความไดวาการพฒั นาตนเอง คอื การปรับปรงุ ดวยตนเองใหดีข้ึนกวา เดิม ทั้งดานรางกาย จิตใจ
อารมณและสังคม เพื่อใหสามารถทํากิจกรรมท่ีพึงประสงคตามเปาหมายท่ีตนต้ังไว เพ่ือการ
ดํารงชีวิตรวมกับผูอื่นไดอยางปกติสุข รวมท้ังเพ่ือใหเปนสมาชิกท่ีดีของครอบครัว ชุมชน และ
สงั คม

1.2 ความสําคัญของการพฒั นาตนเอง

โดยทัว่ ไป คนทกุ คนตา งตองการดาํ รงชวี ติ อยูรวมกับผูอื่นอยางมีความสุข ท้ังใน ครอบครัว
ชมุ ชน และสังคม ปจจยั สําคัญประการหน่งึ ของการมชี ีวติ ที่มคี วามเปนปกติสุข คือ การปรับปรุงและ
พฒั นาตนเอง ท้ังวธิ คี ดิ และการกระทําหรือพฤติกรรมท่ีแสดงออกท้ังดานรางกาย จิตใจ อารมณและ
สังคม เพื่อใหสามารถปรับตนเองเขากับสังคมและสิ่งแวดลอมท่ีดี การพัฒนาตนเองมีความสําคัญ
สรุปไดด งั นี้

3

1. เปนการเตรยี มตนเองในดา นตา ง ๆ เชน รางกาย จติ ใจ อารมณ สังคม รวมท้งั
สติปญญาใหส ามารถรบั กบั สถานการณตา ง ๆ ที่อาจเกดิ ข้นึ ในชวี ติ ประจําวนั

2. มีความเขา ใจตนเอง เห็นคุณคาของตนเอง ทําใหสามารถทาํ หนา ท่ีตามบทบาทของ
ตนเองในครอบครัว ชุมชน และสงั คมไดอ ยา งเตม็ กาํ ลังความสามารถ

3. สามารถปรับปรุงการปฏบิ ัติตน และแสดงพฤตกิ รรมใหเปนทยี่ อมรับของบคุ คลรอบขาง
ในครอบครวั ชมุ ชน และสงั คม

4. สามารถกําหนดแนวทางการพัฒนาตนเอง ใหพ ฒั นาไปสเู ปา หมายสงู สดุ ของชวี ติ
ตามทว่ี างแผนไว

5. เปนแบบอยา งการพัฒนาของคนในครอบครวั ชุมชน และสงั คม
6. เปนการเตรียมคนใหมคี วามพรอ มในการดาํ รงตนใหอ ยูใ นสงั คมอยา งมน่ั ใจ มคี วามสุข

และเปน กาํ ลังสาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชนและสงั คม

1.3 ความสําคัญของการพัฒนาครอบครวั

ครอบครวั เปน หนว ยยอ ยของสงั คม การพฒั นาสังคมในหนว ยยอ ยไปสสู ังคมหนวยใหญท่ี
หมายถงึ ชุมชน มจี ดุ เรมิ่ ตน ทีเ่ หมือนกนั นั่นคอื การพัฒนาที่คน บุคคล หากบคุ คลในครอบครวั ไดร ับ
การพัฒนาใหเปนบุคคลทีม่ ีจิตใจดี มคี วามเอื้อเฟอชวยเหลือ เก้ือกูลตอกัน รูจักพ่ึงพาตนเอง มีความคิด
มีเหตุผล พรอมท่ีจะรบั การพัฒนาในส่ิงใหม ๆ ยอมทํา ครอบครัวเปนครอบครัวที่มีความเขมแข็ง
มีความสุข สามารถชวยเหลือครอบครวั อนื่ ๆ ในชุมชนนั้น ๆ ได หากครอบครวั สวนใหญในชมุ ชน
สามารถพึ่งพาตนเองได และตางใหความ รวมมือชวยเหลือซ่ึงกันและกัน ชุมชนนั้น ๆ ยอมเกิด
ความมัน่ คงเขมแขง็ และชว ยเหลอื ชมุ ชนอื่น ๆ ได เมอ่ื ชุมชนสวนใหญเขมแข็งยอมสงผลใหสังคม
โดยรวมเขมแข็งม่ันคงตามไปดวย และที่สําคัญจะกอใหเกิดคานิยมของการพ่ึงพาเกื้อหนุน เอื้อเฟอ-
เผอ่ื แผ และชวยเหลอื ซงึ่ กนั และกนั ที่นาํ ไปสเู ปาหมายของการอยรู วมกันอยางอบอนุ และมคี วามสุข

4

เร่ืองท่ี 2 แนวทางในการพฒั นาตนเอง

การพฒั นาตนเองใหป ระสบความสาํ เรจ็ สามารถอยรู วมกับบุคคลตา ง ๆ ในครอบครวั และ
ชมุ ชนไดอ ยา งมีความสุข มแี นวทางการพฒั นาได ดงั น้ี

1. การสํารวจตนเองเพื่อจะไดทราบวา ตนเองมคี ุณสมบัตทิ ี่ดแี ละไมดีอยางไรบา ง เพ่ือทจ่ี ะ
หาแนวทางการปรบั ปรงุ พฒั นาตนเองใหด ขี นึ้ การสาํ รวจตนเองอาจทาํ ไดห ลายวิธี เชน การตรวจสอบ
ตนเองดวยเหตแุ ละผล การใหบคุ คลใกลชดิ ชว ยสํารวจ ชวยพิจารณาอยา งตรงไปตรงมา

2. การปลกู ฝังคุณสมบัติทดี งี าม เปน การนาํ เอาแบบอยา งท่ดี ีของบคุ คลสําคัญทีป่ ระทบั ใจ
มาเปน ตัวแบบ เพื่อปลูกฝงคณุ สมบตั ทิ ่ดี ีใหก บั ตนเอง ใหประสบความสาํ เรจ็ สมหวงั ตามทค่ี าดหวงั ไว

3. การปลกุ ใจตนเอง การปลุกใจตนเองใหมีความเขม แขง็ ท่จี ะตอ สูก ับอุปสรรคดานตา ง ๆ
น้ัน มคี วามจาํ เปน ย่งิ เพราะเม่ือตนเองมีจิตใจท่ีเขมแข็งมีความมุงม่นั สามารถตอสูกับปญหา และ
อปุ สรรค รวมทง้ั สามารถดาํ เนนิ การพัฒนาตนเองใหบ รรลเุ ปา หมาย การปลุกใจตนเอง สามารถทําได

หลายวิธี เชน การนําตัวแบบของผูประสบความสําเร็จมาเปนแบบอยาง การใชอุปสรรคเปน
ตัวกระตนุ การใชขอมลู หรือการรับคําแนะนาํ จากผใู กลช ดิ หรอื ผูรู ฯลฯ

4. การส่งเสริมตนเอง เปน การสรา งกําลงั กาย กําลังใจใหเขมแข็ง สรางพลังความคิดท่ี
สามารถปฏิบัติได เชน การเลนกีฬา การออกกําลังกาย การพักผอน การฝกสมาธิ การเขารับการ
ฝก อบรมเรื่องทเ่ี ราสนใจ เปน ตน

5. การลงมือพฒั นาตนเอง การพัฒนาตนเองสามารถทําไดหลายวิธี เชน อานหนังสือ
เปนประจํา รว มกจิ กรรมตาง ๆ ของชุมชน ตามความสนใจ การศกึ ษาดูงาน การศึกษาตอ การพบปะ
เยีย่ มเยยี นเพ่อื น หรือผูทร่ี ูจ กั สนิทสนม การหมนุ เวยี นเปลีย่ นงาน การทํางานรว มกับผูอ ืน่ การพยายาม
ฝก นสิ ยั ท่ดี ดี วยความสม่ําเสมอ การสรางความสมั พนั ธท ี่ดีกบั ผอู นื่ ฯลฯ

5

เรือ่ งท่ี 3 ความหมายและความสาํ คัญของการพัฒนาชมุ ชน

3.1 ความหมายของการพฒั นาชุมชน

ความหมายของคาํ วา “พัฒนาชมุ ชน” ผูรไู ดใ หความหมายไวห ลากหลาย สรุปไดด งั นี้
1) การรวบรวมกาํ ลงั ของคนในชมุ ชนรว มกนั ดาํ เนินการปรับปรงุ สภาพความ
เปน อยขู องคนในชุมชนใหม คี วามเขมแข็งเปน ปก แผน โดยความรวมมือกนั
ระหวา งประชาชนในชมุ ชน และหนว ยงานภายนอก
2) เปนกระบวนการท่ีประชาชน รว มกนั ดาํ เนนิ การกบั เจา หนา ท่หี นวยงานตา ง ๆ
เพื่อทาํ ใหส ภาพเศรษฐกจิ สังคม วัฒนธรรม และสงิ่ แวดลอ มของ ชมุ ชน
เจริญขึน้ กวา เดมิ
3) เปน วธิ ีการสรา งชมุ ชนใหเ จรญิ โดยอาศัยกาํ ลงั ความสามารถของประชาชน
และรฐั บาล
4) เปน การเปลี่ยนแปลงทมี่ ีการกาํ หนดทศิ ทางที่พงึ ปรารถนาโดยการมสี ว นรว ม
ของคนในชุมชน

สรุปไดวา การพัฒนาชุมชน คือการกระทําที่มุงปรับปรุง สงเสริม ใหกลุมคนที่อยู
รวมกันมีการเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางท่ีดขี ึ้นในทุก ๆ ดาน ท้ังดานท่ีอยูอาศัย อาหาร เครื่องนงุ หม
สุขภาพรางกาย อาชีพท่ีม่ันคง ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน โดยอาศัยความรวมมือจาก
ประชาชนภายในชุมชน และหนว ยงานองคกรตาง ๆ ทั้งจากภายในและภายนอกชุมชน

3.2 ความสาํ คัญของการพฒั นาชมุ ชน

จากการอยูร วมกนั ของครอบครวั หลาย ๆ ครอบครวั จนเปน ชุมชน ความเปนอยูของคนแตละ
ครอบครัวยอมมีความสัมพันธกัน ความสลับซับซอนและมีปญหาเกิดขึ้นมากมาย จึงจําเปนตอง
อาศยั ความรว มมอื กนั ของบุคคลหลาย ๆ ฝายโดยเฉพาะประชาชนเจา ของชมุ ชนทเี่ ปนเปา หมายของ

6

การพัฒนาตอ งรวมกันรับรู รวมมือกันพัฒนาและปรับปรุงแกไขใหเกิดความเปลย่ี นแปลงที่ดีข้ึน
เพอื่ ความสงบสขุ ของชุมชนน้ัน ๆ การพฒั นาชุมชนจึงมีความสาํ คัญ พอจะจาํ แนกไดดังนี้

1. สง เสริมและกระตุนใหป ระชาชนไดม ีสว นรว มในการแกไขปญหาพฒั นาตนเอง
และชมุ ชน

2. เปน การสง เสริมใหป ระชาชนมีจิตวิญญาณ รูจกั คิด ทาํ พฒั นาเพื่อสวนรวม และ
เรียนรูซ ง่ึ กันและกนั

3. เปนการสง เสรมิ การรวมกลมุ ในการดาํ เนนิ ชวี ติ ตามระบอบประชาธิปไตย
4. ทําใหปญ หาของชมุ ชนลดนอ ยลงและหมดไป
5. ทําใหสามารถหาแนวทางปอ งกนั ไมใหป ญหาในลกั ษณะเดยี วกนั เกดิ ขึ้นอกี
6. ทําใหเกิดความเจรญิ กา วหนา ขน้ึ
7. ทําใหเกิดการอยรู วมกนั อยา งมคี วามสุขตามสภาพของแตละบุคคล และเกดิ ความ

ภาคภมู ิใจในชุมชนของตนเอง
8. ทาํ ใหช ุมชนนา อยู มคี วามรกั ความสามัคคี เอ้ืออาทรชวยเหลอื เกอ้ื กูลซงึ่ กนั และกนั
9. เปนรากฐานสาํ คัญของการพฒั นาสงั คมและประเทศชาติ

เรือ่ งท่ี 4 หลกั การพัฒนาชุมชน

หลกั การพัฒนาชุมชนเปนหลักสําคญั ในการดําเนินงานพัฒนาชุมชน เพือ่ สรางสรรคไปสู
ความสาํ เรจ็ ตามเปา หมาย ยดึ ถอื การสรา งความเจรญิ ใหก บั ชุมชนโดยอาศัยหลกั การ สรุปไดดงั น้ี

1. ประชาชนมสี วนรวมการดําเนินกจิ กรรมของการพฒั นาทุกขน้ั ตอน ประชาชนจะตอ ง
เขามามีสวนเก่ียวของและมีสวนรวมต้ังแต รวมคิด ตัดสินใจ วางแผน ปฏิบัติและ
ประเมินผล ประชาชนตองกลาคิด กลา แสดงออก เพราะผลทเี่ กดิ จากการดําเนินงาน
สง ผลโดยตรงตอ ประชาชน

2. พิจารณาวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของชุมชน หากทุกฝายท่ีเก่ียวของใน
การพฒั นาไดท ราบและเขาใจขอมูลเก่ียวกับวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของ

7

ชุมชนในทกุ ๆ ดา น จะชว ยใหก ารคดิ การวางแผน และการดําเนนิ งานพฒั นา เปนไป
ในทศิ ทางท่ถี กู ตองเหมาะสม
3. ใหความสําคัญกับคนในชุมชนโดยคนในชุมชนตองเปนหลักสําคัญหรือเปน
ศูนยกลางของการพัฒนา โดยเริ่มจากการคน หาความตองการและปญหาที่แทจริงของ
ชมุ ชนตนเองใหพ บ เพอ่ื นําไปสกู ระบวนการพฒั นาในขน้ั ตอไป
4. การพฒั นาตอ งไมร วบรดั และเรง รบี การดําเนนิ งานควรคาํ นงึ ถงึ ผลของการพัฒนาใน
ระยะยาว ดําเนินงานแบบคอยเปน คอ ยไป เพ่อื ใหทกุ คนมีความพรอ ม มีความเชอ่ื มั่น
ไดมีเวลาพิจารณาคดิ ไตรตรองถึงผลท่ีจะเกิดข้ึนในขั้นตอนตอไป และในระยะยาว
ทัง้ ผลที่สําเร็จและไมส ําเร็จมใิ ชเรง รีบดาํ เนนิ การใหเสรจ็ อยางรวบรดั และเรง รีบ เพราะ
รวบรดั และเรงรีบใหเ สรจ็ อาจนาํ ไปสูความลมเหลว
5. ทําเปนกระบวนการและประเมินผลอยางตอเนื่อง การพัฒนาชุมชนควรดําเนินการ
ดวยโครงการทห่ี ลากหลายภายใตความตอ งการท่ีแทจ รงิ ของชมุ ชน ขณะเดยี วกันควร
ประเมนิ ผลดว ยการมสี วนรว มของทุกฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ งอยา งตอเนื่อง เพ่ือจะไดรับทราบ
ขอ ดี ขอเสีย บทเรยี นความสาํ เรจ็ ไมส ําเร็จ เพ่ือนําไปสกู ารพัฒนาที่ดีขนึ้ กวาเดิม
หลักการพัฒนาชมุ ชนดังกลา วขา งตน เปนหลักการโดยท่วั ไปที่มุงหวงั ใหป ระชาชนรวมมือกัน
พฒั นาชุมชนของตนโดยมีเปาหมายสูงสุดคือประชาชนมีความเปนอยูที่ดี และสังคมมีชุมชนท่ีนาอยู
เพราะฉะนนั้ หากเราเปนสมาชกิ ของชุมชนใดก็ควรเขา ไปมีสวนรวมใหค วาม รว มมือกับชุมชนน้ัน ๆ
เชน รวมประชุมอยางสรางสรรค แสดงความคิดเห็น แลกเปลี่ยนความคิด รวมพัฒนาทุกขั้นตอน
เพอ่ื นาํ ไปสเู ปา หมายท่ีทกุ ฝายรวมกนั กําหนดขนึ้ นนั่ เอง

8

กจิ กรรม
1. ใหผูเรียนคน ควา เพมิ่ เตมิ "แนวทางในการพัฒนาตนเอง ประโยชน และหลกั การ

ชมุ ชนเพิ่มเตมิ จากแหลง ความรตู า ง ๆ เชน หอ งสมดุ อินเทอรเน็ต ฯลฯ
2. ใหผ เู รียนอธิบายสง่ิ ตอไปนตี้ ามความเขาใจของผูเรียนโดยสรุป และเขยี นบนั ทกึ

ลงในสมดุ ของตนเอง
2.1 ความหมายของคาํ วา "การพัฒนา"
2.2 ความสําคญั ในการพัฒนาตนเอง
2.3 แนวทางในการพฒั นาตนเอง
2.4 ความหมายของคาํ วา "การพัฒนาชุมชน"
2.5 ประโยชนของการพัฒนาชมุ ชน
2.6 หลักการพัฒนาชุมชน
3. ผเู รยี นแบง กลมุ อภิปรายรว มกนั คดิ ประเด็นตอไปนี้ แลว นาํ เสนอผลการอภปิ ราย
ของกลมุ ตอ เพ่ือน ๆ
3.1 แนวทางในการพฒั นาตนเองใหเปนบคุ คลทพี่ งึ ประสงค และเปน ท่ียอมรบั

ของสังคม
3.2 แนวทางในการพฒั นาและการปฏบิ ัติตน เพื่อใหครอบครัวอบอนุ
3.3 แนวทางการพฒั นาชมุ ชนของตนเองใหเปนชมุ ชนทเ่ี ขม แขง็
4. ใหผ เู รยี นจัดทาํ แผนพฒั นาตนเองและครอบครวั ตามแนวทาง ขอ 3.1 และขอ 3.2

9

บทท่ี 2
ขอมูลทเ่ี ก่ยี วของกบั การพฒั นาชมุ ชน

 สาระสําคญั

การศึกษาความรูเบอื้ งตนท่เี ก่ียวกับขอ มลู เชน ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชน ของ
ขอมูลจะชวยใหมีความเขาใจขอมูลท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนซ่ึงมีหลายดานดวยกัน เชน
ขอ มูลดา นครอบครวั ขอมลู ดา นเศรษฐกจิ ขอมูลดานสงั คม ฯลฯ ขอมลู แตล ะดานลว นมีความจําเปน
และสําคัญตอการพฒั นาชุมชน

 ผลการเรยี นรูทคี่ าดหวงั

เม่ือศกึ ษาบทที่ 2 จบแลว ผูเรยี นสามารถ
1. อธิบายความหมาย ความสําคญั และประโยชนของขอ มลู
2. ระบุขอ มูลในดานตา ง ๆ ทเี่ กยี่ วกบั การพัฒนาชมุ ชนไดอยา งนอ ย 5 ดา น
3. ยกตัวอยางรายการของขอ มลู ในแตละดานท่เี ก่ยี วขอ งกบั การพฒั นาชมุ ชนได
4. อธิบายเทคนคิ และวธิ ีการเก็บขอ มลู ชมุ ชนไดอ ยางนอ ย 3 วธิ ี
5. สํารวจขอ มูลชมุ ชนได
6. มีสว นรวมในการวิเคราะหขอ มูลชุมชน

 ขอบขา ยเนอ้ื หา

เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของขอ มลู
เรื่องท่ี 2 ขอ มลู ทเ่ี กย่ี วขอ งกบั การพฒั นาชุมชน
เรือ่ งที่ 3 เทคนิคและวธิ ีการเกบ็ ขอ มลู ชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 4 การวเิ คราะหข อ มลู

10

บทที่ 2
ขอมูลที่เก่ียวขอ งกับการพัฒนาชมุ ชน

ขอ มูลที่เปน ขอเท็จจริง ท่เี ก่ียวของกับการพฒั นาชมุ ชน มหี ลายดา นดวยกนั แตล ะดา นควรรู
และทําความเขา ใจ เพราะเปนสิ่งจําเปนและสําคัญสําหรับกระบวนการพัฒนาชุมชน ท้ังนี้เพ่ือเปน
เคร่ืองมือในการนําไปสูการวางแผน การกําหนดทิศทาง เปาหมาย การตัดสินใจ การปฏิบัติและ
ประเมนิ ผลของการปรบั ปรงุ และพัฒนาชมุ ชนใหนาอยู และดีขึ้นกวาเดิมในทุก ๆ ดาน

เร่ืองท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอ มูล

1.1 ความหมายของขอ มูล

มีผรู ูไดใหความหมายของขอ มูลในลักษณะเดยี วกันสรุปไดวา ขอมูล หมายถึง ขอเท็จจริง
ของส่ิงตา ง ๆ ทอ่ี ยรู อบตวั เรา เชน คน สตั ว สิง่ ของ สถานท่ี ธรรมชาติ ฯลฯ ที่ถูกบันทึกไวเปน ตัวเลข
สัญลกั ษณ ภาพ หรือเสียง ที่ชว ยทาํ ใหรถู ึงความเปน มา ความสําคัญ และประโยชนข องส่ิงเหลา นน้ั

ความหมายของขอ มูล ตามพจนานกุ รมราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายวา
ขอมูล หมายถึง ขอ เท็จจริงสําหรับใชเ ปนหลกั ในการคาดการณคน หาความจริง หรือการคิดคํานวณ

กลาวโดยสรุป ขอมูลหมายถึง ขา วสารหรือขอเท็จจริงที่เกิดข้ึนกับส่ิงตาง ๆ ท่ีเปนสัญลักษณ
ตัวเลข ขอความ ภาพ หรือเสยี งท่ีไดมาจากวธิ กี ารตาง ๆ เชน การสังเกต การนับ การวัดและบันทึก
เปน หลักฐานใชเพ่ือคน หาความจรงิ

ตวั อยา ง เชน
ก. สุนันทป ระกอบอาชพี ทาํ นา
ข. ตําบลทาํ นบ มีจาํ นวนครัวเรอื น 350 ครวั เรือน
ค. อบต.เกาะยอ ชาวบา นมอี าชพี ทาํ สวนผลไมแ ละทําประมง
ง. จังหวดั สงขลามหี อ งสมดุ ประชาชนอาํ เภอ 16 แหง

จากตวั อยา ง จะเห็นวา ขอ ข และ ง เปนขอ มลู ท่ีเปน ตัวเลข ขอ ก และ ค เปนขอ มลู ท่ีไม
เปน ตัวเลข

11

จากความหมายและตวั อยา งของขอ มลู จะเห็นไดวาขอ มลู แบงเปน 2 ความหมาย คอื ขอมูลท่ี
มีลักษณะเปนตวั เลขแสดงปริมาณ เรียกวา ข้อมูลเชิงปริมาณ และขอมลู ทไ่ี มใ ชตวั เลข เรยี กวา ข้อมูลเชิง
คุณภาพ

1.2 ความสาํ คญั และประโยชนของขอ มลู

ขอ มูลทเี่ ปน ขอเท็จจริงของส่งิ ตาง ๆ ทอี่ ยูรอบตวั เราลวนมีประโยชนตอการพัฒนาตนเอง
ชมุ ชน และสงั คม ทงั้ น้ขี นึ้ อยกู บั การเลือกนาํ มาใชใหถูกตองเหมาะสมกับสถานการณ และโอกาส
โดยท่ัวไปขอ มลู จะใหป ระโยชนม ากมาย เชน

1. เพอ่ื การเรยี นรู ศึกษา คน ควา
2. เพอ่ื เปนแนวทางการพัฒนาดานตา ง ๆ
3. เพ่อื การนําไปสูการปรบั ปรุงแกไ ขในส่ิงทีด่ ีกวา
4. เพอื่ ใชป ระกอบเปนหลกั ฐานอา งอิงประเดน็ สาํ คัญ
5. เพ่ือการวางแผน การปฏิบัติ และการประเมนิ ผล
6. เพ่อื การตัดสนิ ใจ

ฯลฯ
จากประโยชนดานตางๆที่กลาวถึง ขอยกตัวอยางประโยชนของขอมูลในการชวยการตัดสินใจ
เชน ถา รขู อมลู เก่ียวกบั คะแนนการเรยี นวิชาคณิตศาสตร ผลคะแนนระหวา งเรยี นไมน าพงึ พอใจ แต
ผูเรียนตองการใหสอบผา นวชิ านี้ ผเู รียนจะตอ งวางแผนการเรียน และเตรยี มพรอ มกบั การสอบใหดี
ขยันเรยี น ขยนั ทําแบบฝกหดั มากขึน้ ผลการเรียนวิชาน้ีนาจะผาน แตถาไมรูขอมูลเลยโอกาสท่ีจะ
สอบไมผานกจ็ ะมีมากกวา
ในการพัฒนาชุมชนและสังคมจาํ เปน ตองอาศยั ขอ มูลดา นตา ง ๆ ไดแก ขอมูลเกี่ยวกับดาน
ความเปนมา ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง การปกครอง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี
ทรัพยากร สิ่งแวดลอ ม สาธารณสขุ และการศึกษา เปนตน

12

เรือ่ งที่ 2 ขอ มูลท่ีเก่ียวของกับการพัฒนาชมุ ชน

การพัฒนาชมุ ชนจาํ เปนตองอาศยั ขอ มลู หลายๆ ดา น เพ่ือใชใ นการเรยี นรูและคนหาความจรงิ
ทเ่ี ปนพลงั ภายในของชมุ ชนท่ียังไมไดพัฒนา หรือยังพัฒนาไมเต็มที่ ขอมูลท่ีสําคัญที่เก่ียวของกับ
การพฒั นาชมุ ชน มีดงั น้ี

1. ขอมูลเกี่ยวกับครอบครัวและประชากร ไดแก ขอมูลรายรับ รายจา ย หนี้สิน ของ
ครอบครวั จะชว ยใหเห็นท่ีมาของปญหาความยากจน หรือท่ีมาของรายได จํานวน

รายไดและรายจายของครอบครวั ในชุมชน จํานวนครัวเรือน เปน ตน
2. ขอมูลดา นเศรษฐกจิ ไดแก จาํ นวน ประเภทของการผลิต การกระจายผลผลิต การเปน

เจาของถอื ครองท่ดี นิ การเปน เจา ของสถานประกอบการโรงงานและ รา นคา การนาํ เขา
ทรพั ยากรจากภายนอก การใชทรัพยากรท่มี อี ยูใ นทอ งถิน่ การใชแ รงงาน การบริโภค
สนิ คา การใชประโยชนท ่ีดนิ อาชีพ ชนิดของพืชที่ปลูก จํานวนสัตวที่เล้ียง ผลผลิต
รายได เปน ตน
3. ขอ มลู ดา นประเพณีและวฒั นธรรม ไดแก จํานวนกลุมท่สี ง เสริมประเพณแี ละวัฒนธรรม
การละเลน การกีฬาของทองถิ่น ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ความเชื่อศาสนา
ระบบเครอื ญาติ เปนตน
4. ขอ มูลดานการเมอื งการปกครอง ไดแ ก การเลือกผนู าํ ของคนในชมุ ชนและบทบาทของ

ผูนาํ การมีสวนรว มของคนในชมุ ชน ดานการปกครอง และการพัฒนา การตัดสินใจ
ของผนู ําชุมชน โครงสรางอํานาจ ความสัมพันธของคนในชุมชนและระหวางกลุม
การรวมกลมุ การแบงกลุม เปน ตน
5. ขอมลู ดานสงั คม ไดแก การศึกษาอบรม การเรียนรู แหลงเรียนรูในชุมชน การดูแล
สขุ ภาพ การใชท รัพยากร การใชภ มู ปิ ญ ญา กองทนุ สวัสดกิ าร การรับความชวยเหลือ
จากภายนอก เปนตน
6. ขอมูลดานระบบนิเวศและส่ิงแวดลอม ไดแก สภาพทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น้ํา
อากาศ การจัดการแหลงนํ้า เชน แมนาํ้ ลาํ คลอง ทะเล ปาชายเลน สตั วบ ก สตั วนํ้า

13

สภาพการดํารงชีวิตของพืชและสัตว การพัฒนาชุมชนกับจํานวนและปริมาณของ
ทรพั ยากร เปน ตน
7. ความตองการของชุมชน เปนความตองการที่แทจริงของชุมชนดานตา ง ๆ ขอมูล
ดานตาง ๆ เหลาน้ีจะเปนตัวชี้เก่ียวกับ "ทุน" ที่มีอยูในชุมชน ซึ่งตองคนหา สํารวจ
รวบรวมและวเิ คราะห เพ่ือนาํ มาพฒั นาชุมชน การสํารวจ เก็บรวบรวมขอมูล จะตอ ง
รว มมือชว ยกันหลายฝาย นอกจากนีผ้ สู ํารวจตองมีความละเอียด ในการใชเคร่ืองมือ
เพราะยิ่งไดขอมูลทีม่ ีความละเอียดมาก ยิ่งสงผลตอความแมนยําในการวิเคราะห
ความตองการ ความจําเปนของชมุ ชน

เรอ่ื งที่ 3 เทคนิคและวธิ กี ารเก็บขอมูลชุมชน

เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลท่ีเก่ียวของกับการพัฒนาชุมชนมีหลายวิธี เชน การสังเกต
การสัมภาษณ การใชแบบสอบถาม การศึกษาจากเอกสาร การสนทนากลุม การสํารวจ การจัดเวที
ประชาคม สวนการจะเลือกใชเทคนิควิธีการใด จึงจะเหมาะสมขึ้นอยูกับหลาย ๆ ปจจัย เชน
แหลงขอมลู ความสะดวก ความประหยดั ฯลฯ การศึกษาและรวบรวมขอ มูลชมุ ชน ผูศกึ ษาสามารถ
กระทําโดยยึดวัตถปุ ระสงคของการศกึ ษา โดยอาจจําแนกประเด็นหลักและประเด็นยอย เพ่ือใหได
รายละเอียดใหค ลอบคลมุ ทุกดา น เทคนิควิธกี ารเกบ็ ขอมลู มีวิธีตาง ๆ เชน

1. การสงั เกต เปนวธิ ีการเก็บรวบรวมขอมลู โดยผูสงั เกตเฝา ดพู ฤตกิ รรมจรงิ หรอื เหตกุ ารณจ รงิ
โดยผูสังเกตอาจเขาไปทํากิจกรรมรวมในเหตุการณ หรือไมมีสวนรวม โดยการเฝาดูอยูหาง ๆ ก็ได
การสงั เกต มที ้ังแบบท่ีมีโครงสรา งกบั แบบไมมโี ครงสราง การสงั เกตแบบมโี ครงสรา ง ผสู ังเกตตอง
เตรียมหัวขอ ขอบขาย ประเด็นท่ีตองใชในการสังเกตลวงหนา แลวบันทึกรายละเอียดสิ่งที่สังเกต
พบเหน็ ตามหวั ขอ การสังเกตแบบไมม ีโครงสรา ง เปน การสังเกตไปเรื่อย ๆ ตามสงิ่ ท่ีพบเห็น

2. การสมั ภาษณ เปน วิธีการเกบ็ ขอมลู โดยผูส ัมภาษณแ ละผูใหสัมภาษณตองพบหนากัน
และมีการสัมภาษณซักถาม โดยใชภาษาเปนตัวกลางในการสื่อสาร การสัมภาษณ มีทั้งแบบมี

14

โครงสรางและแบบไมมีโครงสราง การสัมภาษณแบบมีโครงสราง ผูสัมภาษณจะเตรียมคําถาม
เรียงลําดับคําถามไวลวงหนา ตามวัตถุประสงคของการสัมภาษณ สวนการสัมภาษณแบบไมมี
โครงสรา ง เปนการสัมภาษณแบบพูดคุยไปเรือ่ ย ๆ จะถามคาํ ถามใดกอนหลงั ก็ได ไมมีการเรียงลําดับ
คาํ ถาม

3. การใชแ บบสอบถาม ผูเกบ็ ขอ มลู จะตองเตรยี มและออกแบบ แบบสอบถามลวงหนา
แบบสอบถามจะประกอบดวยคําชแ้ี จง วัตถปุ ระสงค รายการขอ มูลทต่ี องการถาม จาํ แนกเปนรายขอ
ใหผูต อบ ตอบตามขอ เท็จจรงิ

4. การศกึ ษาจากเอกสาร เปนการรวบรวมขอมลู ที่มีผูเรียบเรียงไวแลว ในลักษณะของ
เอกสารประเภทตาง ๆ เชน บทความ หนงั สือ ตํารา หรือเว็บไซต การเก็บขอมูลดวยวิธีนี้จะตอง
คํานึงถึงความทนั สมัย

5. การสนทนากลุม เปน การรวบรวมขอ มลู ดานเศรษฐกจิ สังคม ประชากร อาชีพ ฯลฯ
จากวงสนทนาที่เปนผูใหข อมูลทีถ่ ูกคดั สรร วาสามารถใหขอมูล ใหคําตอบตรงตามประเดน็ คาํ ถาม
ท่ผี ศู กึ ษาตองการ มกี ารถามตอบและถกประเด็นปญหา โดยเร่ิมจากคําถามที่งายตอการเขาใจแลว
จึงคอยเขาสคู าํ ถามที่เปน ประเดน็ หลกั ของการศกึ ษา แลวจบดว ยคาํ ถามประเด็นยอย ๆ ขณะเดยี วกัน
มีผบู นั ทกึ เกบ็ ขอ มลู จากคําสนทนาพรอมบรรยากาศ และอากัปกิรยิ าของสมาชกิ กลมุ แลว สรุปเปน
ขอ สรปุ ของการสนทนาแตล ะครัง้

6. การสํารวจ การสาํ รวจขอ มลู ชุมชนทําไดในลักษณะตาง ๆ เชน 1) ขอ มูลที่ครอบครัว
ควรทาํ เอง ไดแก บญั ชรี ายรบั -รายจายของครอบครวั แตละครอบครัว รวมท้งั หนสี้ นิ 2) ขอ มลู ท่ัวไป
ของครอบครัว ไดแก จาํ นวนสมาชกิ อายุ การศึกษา รายได ท่ีทํากนิ เครื่องมือ อุปกรณ ความรูของคน
ในครอบครวั และ การดูแลสุขภาพ เปนตน 3) ขอมูลสวนรวมของชุมชน ไดแก ประวัติความเปนมา
ของชมุ ชน ทรพั ยากร ความรู ภมู ิปญญาเฉพาะดา น การรวมกลุม โครงการของชมุ ชนผนู าํ เปน ตน

สําหรับวิธีการเก็บขอมูลดวยเทคนิคการสํารวจอาจใชแบบสอบถาม หรือแบบสัมภาษณ
ตามความสะดวก ความประหยดั ของผูเกบ็ ขอมูล และไมส รางความยงุ ยากใหก ับผูใหข อ มลู

7. การจัดเวทีประชาคม เปนการพบปะของผูคนที่เปนผแู ทนระดับของกลุมตาง ๆใน
ชุมชนซึ่งผูคนเหลา นมี้ ขี อ มูล ประสบการณ ความคิดทหี่ ลากหลาย ไดมารว มกันแลกเปล่ียน

15

ขอมูล ประสบการณ ความคดิ เพอ่ื รวมกันกําหนดวิสัยทัศน วิเคราะห สถานการณ ปญหา
วางแผน ดาํ เนินงาน ตดิ ตามประเมนิ ผลการทํางานรวมกนั เพ่ือนําไปสูการพฒั นาชมุ ชน ใหส ามารถ
บรรลุเปาหมายรวมกัน สวนเครื่องมือท่ีสําคัญในการจัดเวทีประชาคม คือ ประเด็นคําถามที่มี
ลกั ษณะเปน คาํ ถามปลายเปด เพือ่ ทําใหผ รู ว มเวทีสามารถตอบและอภิปรายไดละเอียดตามความรู
ความคดิ และประสบการณของแตละคน ทําใหไดคําตอบท่ีเปนขอมูลเชิงลึก ซ่ึงเปนประโยชนตอ
การวเิ คราะหขอมลู ในแตล ะดานตอไป

เร่ืองที่ 4 การวิเคราะหขอ มลู

หลังจากการเกบ็ ขอมลู เสร็จสนิ้ แลว ผูเก็บขอมูลควรนําผลจากการจัดเก็บขอมูลไปตรวจสอบ
ความถกู ตองและความสมบรู ณก บั แหลง ขอ มลู อกี ครงั้ เพื่อยนื ยนั ความถกู ตอง และ เพมิ่ เตมิ ขอมลู ใน
สวนทย่ี งั ไมสมบรู ณใ หสมบูรณม ากทสี่ ดุ ขั้นตอนถัดมาคือการวิเคราะหขอมูล

การวเิ คราะหขอ มูล เปนการนาํ ขอ มลู ทีเ่ กบ็ รวบรวมมาได มาจดั กระทําโดยจําแนก จัดกลุม
จัดระบบ หมวดหมู เรียงลาํ ดับ คาํ นวณคา ตวั เลข (เชงิ ปรมิ าณ) ตีความ สรุป และนําเสนอในรปู แบบ
ตา ง ๆ ใหส ามารถส่ือความหมายได เชน ตาราง แผนภมู ิ ภาพ ฯลฯ

ข้นั ตอนของการวเิ คราะหข อมูลชุมชน อาจตองอาศัยผูรูเกี่ยวกับการวิเคราะหขอมูลเขามา
ใหความรวมมอื ชวยเหลือในการวเิ คราะหแ ละเผยแพรขอมูล แตขณะเดียวกัน ประชาชนในชุมชน
ตองมีสวนรว มเขา มาแลกเปลย่ี นเรยี นรูเพอื่ ใหเกิดการเรยี นรรู ว มกัน

16

กจิ กรรม

ใหผ เู รียนทาํ กจิ กรรมตอ ไปนี้
1. เขียนอธบิ ายตามความเขา ใจของผูเรยี น

1.1 ความหมาย
1.2 ความสาํ คัญและประโยชนข องขอ มูล
2. เขยี น ระบุ ขอ มลู ท่ีเกีย่ วกับการพฒั นาชมุ ชนอยางนอ ย 5 ดา น พรอ มยกตวั อยา ง
รายการขอมลู ในแตล ะดาน
3. อธิบายเทคนคิ วธิ กี ารเกบ็ ขอมลู ชุมชนมา 3 วิธี
4. ใหออกแบบเครอ่ื งมอื และออกสาํ รวจขอมูลของชุมชนของผูเรียนพรอ มนาํ เสนอผล
การสํารวจแลกเปลี่ยนในกลมุ
5. ใหหาโอกาสเขามามีสวนรวมในขั้นตอนของการวิเคราะหขอมูลชุมชน และหรือ
เชิญผรู ูเก่ยี วกบั วิธกี ารวิเคราะหข อมูลชมุ ชนมาอธบิ ายรว มแลกเปลีย่ นเรยี นรู

17

บทท่ี 3

การจดั ทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน

 สาระสําคัญ

แผนพัฒนาชุมชน เปนแผนหลักที่รวมแนวทางการพัฒนาชุมชนทุกดาน ท่ีเกิดจากการมี
สวนรวมของคนในชุมชน รวมกันเรียนรูแ ละจัดทําข้ึน โดยมีกระบวนการและขั้นตอนของการ
พัฒนาทเ่ี ปนรูปธรรมชัดเจน เพ่อื นําไปใชในการแกไขปญหาและพฒั นาชุมชน

 ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง

เมื่อศกึ ษาบทท่ี 3 จบแลว ผเู รียนสามารถ
1. อธิบายขนั้ ตอนการจดั ทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน และการทําประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน
2. สรา งสถานการณจ ําลองในการจดั เวทีประชาคมได
3. มสี วนรว มในการจัดทาํ แผนและประชาพจิ ารณ รวมทั้งการประชมุ กลมุ ยอ ย
4. ประเมินระดบั การมีสว นรว มในการพฒั นาชุมชนของประชาชนในชุมชนได

 ขอบขายเน้อื หา

เรื่องที่ 1 กระบวนการจดั ทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน
เรอ่ื งที่ 2 ขนั้ ตอนการจดั ทําประชาพจิ ารณแ ผนชมุ ชน
เรื่องที่ 3 ข้ันตอนการทาํ เวทปี ระชาคม
เรื่องที่ 4 การมีสวนรว มของประชาชนในการพฒั นาชมุ ชน
เร่ืองที่ 5 ระดบั การมีสว นรว มของประชาชนในการพฒั นาชุมชน

18

บทท่ี 3
การจดั ทําแผนพัฒนาชุมชน

แผนพัฒนาชุมชน มีลักษณะเปน แผนหลักทรี่ วมแนวทางการพฒั นาทุก ๆ ดานของชุมชน
เปน แผนทเี่ กดิ จากการมสี วนรวมของผูคนในชุมชน และเครือขายท่ีเกี่ยวของรวมกันจัดทําขึ้น เพ่ือ
มงุ ใหค นในชุมชนไดเรียนรแู ละรว มดาํ เนนิ การแกไขปญหารวมกัน

เรอื่ งท่ี 1 กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน

การจัดทําแผนพัฒนาชุมชนแตละชุมชน อาจมีข้ันตอนของการดําเนินการพัฒนาชุมชน
แตกตางกันไปขึ้นอยูกับบริบทส่ิงแวดลอมของชุมชนน้ัน ๆ แตโดยท่ัวไป การจัดทําแผนพัฒนา
ชมุ ชน มีขั้นตอนตอ เน่ือง เปน กระบวนการตามลาํ ดับ ต้งั แตขัน้ การเตรียมการและวางแผน ขั้นการ
จดั ทําแผนพัฒนา และขั้นการนาํ แผนไปสกู ารปฏบิ ัติ ดงั นี้

1. ขนั การเตรียมการและการวางแผน เปน การเตรยี มความพรอมในดา นตา ง ๆ ดังนี้
1.1 การเตรียมหาบคุ คลท่เี กยี่ วขอ ง เชน คณะทาํ งาน คณะวชิ าการ อาสาสมคั ร ผนู าํ

ฯลฯ
1.2 การเตรียมการจดั เวทสี รางความตระหนกั รว มในการเปนเจาของชุมชนรว มกัน

เชน การรว มคิด รว มวางแผน รวมปฏิบตั ิ ทกุ ขั้นตอน

1.3 การศึกษาพฒั นาการของชมุ ชน โดยการศกึ ษา สาํ รวจ วเิ คราะห สงั เคราะห ขอมูล
ทกุ ๆ ดานของชุมชน เชน ดานเศรษฐกิจ ดา นประเพณวี ัฒนธรรม ดานการเมืองการปกครอง เปน ตน

1.4 การศึกษาดูงานชุมชนตนแบบ เพื่อเรียนรูจากประสบการณตรงจากชุมชน
ตนแบบทีป่ ระสบความสําเรจ็ จะไดเ หน็ ตวั อยา งการปฏบิ ัติจรงิ ทเ่ี ปนรูปธรรม เพ่ือท่ีจะไดนําส่ิงที่ดี ๆ
ที่เปนประโยชนมาประยุกตใชกับชุมชนตนเอง และชวยกันคิดวาชุมชนของตน ควรจะวางแผน
บริหารจดั การท่ีจะนําไปสกู ารพัฒนาไดอ ยา งไร

19

2. ขนั การจัดทาํ แผนพฒั นา ประกอบดว ยขน้ั ตอนยอย ๆ ดังนี้
2.1 การรว มกนั นาํ ขอ มลู ที่ไดจ ากการเตรียมการมารวมกนั วิเคราะหจุดแขง็ จดุ ออน

โอกาสและอปุ สรรคของชุมชน เพ่ือประเมินความสามารถ และประสบการณของชมุ ชนเพ่ือนําไปสู
การกําหนดภาพอนาคตของชมุ ชนตามท่คี าดหวัง (วสิ ัยทศั น)

2.2 การรว มกนั คน หา และกาํ หนดการเลอื กทเ่ี หมาะสมในการพฒั นา (ยุทธศาสตร)
2.3 รว มกันกําหนดแผนงาน โครงการ กิจกรรม และเขยี นเอกสารแผนงาน โครงการ
และกิจกรรมที่จะพัฒนาแกป ญหาหรอื ปอ งกันปญ หา
2.4 นาํ แผนงาน โครงการ และกิจกรรม นําเสนอแลว พจิ ารณารวมกัน และใหขอมูล
เพ่มิ เติม เพอ่ื ใหเ หน็ ภาพรวม เพื่อการประสานเชอ่ื มโยง และเพือ่ การแบงงานกนั รบั ผิดชอบ
2.5 เม่อื คณะทํางานทุกฝา ยเหน็ ชอบ จงึ นาํ รางแผนชุมชนไปทาํ การประชาพิจารณ
แลกเปลยี่ นเรยี นรใู นเวที เพื่อสรา งความเขาใจกับสมาชกิ ของชุมชนท้งั หมด เปน การรวมใจเปนหน่ึงเดยี ว
ที่จะดําเนนิ การพัฒนารว มกันตามแผน
2.6 ปรับปรุง แกไข แผนใหถูกตองเหมาะสมตามมติ ความคิดเห็นท่ีไดจากการ
ประชาพิจารณ
3. ขนั การนําแผนไปสู่การปฏบิ ตั ิ และประเมนิ ผลการปฏบิ ตั ิงาน ประกอบดวยขั้นตอน
ยอย ๆ ดงั น้ี
3.1 จัดลําดับความสําคัญของแผนงานโครงการ
3.2 วเิ คราะหค วามเปน ไปไดของแตละโครงการ
3.3 จัดฝก อบรม เพมิ่ เตมิ ประสบการณความรูเกย่ี วกับประเดน็ ที่สาํ คัญทก่ี าํ หนดไว
ในแผน เพ่อื ขยายผลการเรียนรูไปยังคนในชมุ ชน
3.4 จัดระบบภายใน เช่อื มโยงเครือขา ยท้ังภายในและภายนอกเพอื่ สรางความเขม แขง็
ใหก ับชมุ ชน
3.5 ดําเนินการปฏิบัตติ ามแผน
3.6 ตดิ ตามความกาวหนา และประเมนิ ผลการปฏบิ ตั งิ านตามแผน รวมทง้ั ประเมินผล
การดําเนินงานโครงการและกจิ กรรมทีอ่ ยูใ นแผน เพ่ือปรบั ปรุงแผนใหมคี วามสมบรู ณยิง่ ข้นึ

20

สําหรบั ผูทีจ่ ะทําหนาทีใ่ นการประเมนิ คือ แกนนําและคนในชุมชน เพราะคนเหลาน้ีเปน
ท้ังผูบรหิ ารจดั การ ผปู ฏิบตั ิ และผรู บั ประโยชนโดยตรง

การประเมินผลเมื่อเสร็จส้ินโครงการ

หลงั จากทกุ ฝา ยไดรว มมอื กันทํางานตามแผนชุมชนของตนเองแลว ควรจัดประชมุ สรปุ ผล
การดาํ เนินงานรว มมอื กนั เม่ือเสร็จสิน้ โครงการ เพอ่ื เปน การสรปุ บทเรียนทัง้ โครงการวา ไดผลลพั ธ
ตามเปา หมายหรือไม น่ันคือ คนในชุมชนมีพัฒนาการและเกิดการเปล่ียนแปลงอยางไร มีส่ิงที่ดี ๆ
อะไรเกดิ ขนึ้ บางท่ีเปนผลพวงของการพัฒนา มีปญหาอุปสรรคอยางไร มีวิธีการแกไขใหบรรลุผล
สาํ เรจ็ หรอื ไม อยางไร ถาจะพัฒนาตอ ไปควรปรบั ปรงุ ขนั้ ตอนใด ฯลฯ ท้ังน้เี พอ่ื รวบรวมขอคิดเห็น
หลังการทาํ งานแลว ถอดและสรุปเปนบทเรียน เพ่ือเปนแนวทางในการทํากิจกรรมหรือโครงการ
พัฒนาอืน่ ตอไป

เรือ่ งท่ี 2 ขน้ั ตอนการจดั ทําประชาพิจารณแ ผนชุมชน

เมื่อชุมชนรวมกันจัดทําแผนชุมชนและโครงการเสร็จแลว ขั้นตอนตอไปจะเปนการนํา
แผนชุมชนฉบับรางไปพิจารณาขอรับความคิดเห็นจากประชาชนที่มีสวนไดสวนเสีย หรือไดรับ
ผลกระทบจากแผนที่จัดทําขนึ้ เรียกขัน้ ตอนนัน้ วา “การจัดทาํ ประชาพจิ ารณ”

การจัดทําประชาพิจารณแ ผนชุมชน เปน การนาํ เสนอแผนใหประชาชนในชุมชนไดรับทราบ
โดยทั่วกัน ในข้ันตอนน้ีควรใหโอกาสประชาชนไดอภิปราย แลกเปลี่ยนเรียนรู ใหขอเสนอแนะ
ปรบั ปรงุ แกไข เปนการแสดงออกรวมกันในเวที เปนการวิพากษวิจารณ ในลักษณะท่ีสรางสรรค
เพอื่ ทีจ่ ะรว มมอื กนั ดําเนินงานใหบ รรลเุ ปาหมาย นั่นคือ การพัฒนาชุมชนท่ีอาศัยการพ่ึงพาตนเอง
โดยอาศัยแผนงาน โครงการและกิจกรรมท่ีรวมกันกําหนดขึ้น การประชาพิจารณควรดําเนินการ
ดงั นี้

1. เตรยี มการประชาสัมพันธสอ่ื สารใหป ระชาชนไดเขารวมเวทีประชาพิจารณ เตรียม
เอกสารแผนงานโครงการท่รี ว มกนั คิด รว มกนั กําหนดตดิ ตอ และเตรยี มวทิ ยากร และคณะผดู าํ เนนิ การ
รวมทั้งเตรยี มความพรอมในการจดั เวที

21

2. จดั เวที สรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมดโดยเชิญผูนําตัวแทนกลุมตาง ๆ และ
ประชาชนในชมุ ชนรว มเวที

3. ประชาพิจารณ วิพากษวิจารณ แลกเปล่ียนเรียนรู รวมแรงรวมใจใหเปนหน่ึงเดียว
เพ่ือรวมกนั ปฏิบัติการตามแผน

4. ปรบั ปรงุ แกไข แผนใหม ีความถกู ตองเหมาะสมตามมติของท่ีประชุม โดยเขียนแผน
เปนลายลกั ษณอักษร จดั ทําเปนเอกสารใหชุมชนไดศึกษา และนําไปปฏิบัติใหเปนไปในแนวทาง
เดียวกนั

องคประกอบของแผนชมุ ชน

โดยท่ัวไป แผนชุมชนมอี งคประกอบหลกั ในการเขียนดงั น้ี คือ
1. วิสยั ทศั น (ภาพอนาคตทจ่ี ะไปใหถ ึง)
2. เปา หมาย
3. ยุทธศาสตร (กลวธิ )ี
4. วตั ถปุ ระสงค
5. ขอ มูลชมุ ชน ที่จาํ แนกเปนหมวดหมู
6. แผนงาน โครงการ และกิจกรรม
7. แผนการปฏบิ ัติงาน แนวทางหรอื วธิ ีการดาํ เนนิ การ
8. จาํ นวนงบประมาณ และทมี่ าของงบประมาณ
9. ระยะเวลาดาํ เนนิ การ
10. ตวั บง ช้คี วามสาํ เรจ็

สวนองคประกอบปลกี ยอยอนื่ อาจเขยี นเพม่ิ เตมิ ตามความจาํ เปน และเหมาะสมตามบรบิ ท
ส่งิ แวดลอมของแตล ะชุมชน

22

เรอ่ื งที่ 3 ขัน้ ตอนการทําเวทีประชาคม

เวทีประชาคม เปนสถานท่ีที่ผูคนรวมตัวกันเพ่ือพูดคุยแลกเปลี่ยนขอมูล ความคิดเห็น
แกไขปญ หา พัฒนาหรือปฏบิ ตั ิรวมกัน เพ่อื ประโยชนข องชุมชน โดยใชก ารมสี วนรว มในการคนหา
ขอ มลู วิเคราะหข อ มูลและกาํ หนดกจิ กรรมที่จะนาํ ความเห็นรวมขับเคลื่อนไปสกู ารปฏิบตั ิ

ข้ันตอนการทาํ ประชาคม (กรมการพัฒนาชมุ ชน. 2543 : 420) มีขน้ั ตอนดังนี้

1. ขัน้ เตรยี มการ

1.1 ศึกษา วเิ คราะห ขอมลู ที่เกี่ยวขอ งกบั ชมุ ชน และทเี่ ปน ประเดน็ รว มของชมุ ชน
กาํ หนดประเด็นเนื้อหา และวธิ กี าร

1.2 จดั ต้ังคณะทาํ งานประชาคม พรอมท้ังกําหนดบทบาทหนา ท่ขี องคณะทาํ งานให
ชัดเจน เชน ผนู ําประชาคมทําหนาท่ีกระตุนใหประชาชนไดรวมคิดตามประเด็น สรางบรรยากาศ
การมสี ว นรว ม ผูชว ยผนู ําประชาคม ทาํ หนาทเี่ สนอประเด็นทผ่ี นู ําประชาคม เสนอไมครบถว น หรือ
ผิดพลาด รวมทั้งบรรยากาศใหเกิดการตื่นตัว เกิดการผอนคลาย ผูอํานวยความสะดวก ทําหนาท่ี
ใหบรกิ ารดานตา ง ๆ เปนตน

1.3 กําหนดจาํ นวนประชาชนกลุมตา ง ๆ ทเ่ี ปนผูมีสวนไดส ว นเสยี ประมาณ 30-50 คน
เชน กรรมการหมูบ าน ผนู ํากลุมอาชพี ผนู าํ ทองถน่ิ ผนู ําตามธรรมชาตแิ ละอาสาสมัครเปน ตน

1.4 กาํ หนดระยะเวลาของการทําประชาคม โดยพิจารณาใหมีความเหมาะสมตาม
ความพรอมของประชาชนและขนึ้ อยูกับประเดน็ การพูดคุย แตตองไมก ระทบตอเวลาการประกอบ
อาชีพของประชาชน

1.5 เตรียมชมุ ชน สถานที่ วสั ดุอปุ กรณ ส่ือการเรยี นรูต า ง ๆ ที่ใชใ นการประชาคม

และประสานงานกบั ทุกฝา ยทเ่ี กี่ยวขอ ง

2. ขั้นดาํ เนนิ การ

2.1 เตรียมความพรอมของประชาชนที่เขารวมประชาคม เชน สรางความคุนเคย
การแนะนาํ ตวั ละลายพฤตกิ รรม ใหทุกคนไดรูจกั กันโดยทวั่ ถึง กําหนดวตั ถุประสงค ขอบเขต กตกิ า
ในการทาํ ประชาคมใหช ดั เจน

23

2.2 แลกเปลยี่ นเรยี นรซู ง่ึ กันและกัน ทัง้ คณะทาํ งานและประชาชนรว มกัน สะทอน
ความคิดเห็นตอ ประเดน็

2.3 คนหาปจจัยเกอ้ื หนุนหรอื “ทนุ ” ในชมุ ชน โดยรว มกันพิจารณาจดุ เดน จดุ ดอย
ขอ จาํ กัดและโอกาสของการพฒั นาชมุ ชน ระดมสมองคน หา ทรพั ยากรตาง ๆ ทม่ี อี ยใู น ชุมชน รวมท้งั
ทุนทางสังคม ไดแก วัฒนธรรม ประเพณี ระบบเครือญาติ ความเอื้ออาทร ฯลฯ เพ่ือใชทุนเหลาน้ี
เปนพลงั ขับเคล่อื นกจิ กรรมตา ง ๆ ในชุมชน

3. ข้นั ติดตามและประเมินผลการดาํ เนินการ

3.1 คณะทํางานและประชาชนกลุมเปาหมายรวมกันแสดงผลประเมิน จุดเดน
จุดดอย ขอบกพรอง และสิ่งท่ีควรปรับปรุง สําหรับการทําประชาคมคร้ังตอไป รวบรวมผลงาน
ท่ีผานมา เพ่ือเผยแพรและประชาสมั พนั ธ

3.2 ตดิ ตามผลหลังการดาํ เนินงาน เม่อื จัดประชาคมเสร็จสิ้นแลว เชน คณะทํางาน
ประชาชนกลุมเปาหมาย และผูเกี่ยวขอ งทุกฝาย ตองประสานงาน เพ่ือใหเกิดการสนับสนุนการ
ดาํ เนนิ งานตามมติของประชาชนอยา งตอ เน่อื ง ใหกาํ ลังใจ ชว ยเหลือกันและกันอยางจริงจงั

วตั ถุประสงคข องการทาํ ประชาคม

ในการทาํ ประชาคมมวี ัตถปุ ระสงคที่สาํ คญั หลายประการ (ณัฐนรี ศรีทอง, 2552, 418-419)
ดงั น้ี

1. เพือ่ สงเสริมใหประชาชนเกิดการเรยี นรูซึ่งกนั และกนั อยา งตอ เน่ือง โดย
สามารถคดิ วิเคราะหไ ดดว ยตนเอง

2. เพื่อสงเสริมใหประชาชนไดว ิเคราะหป ญ หาของชมุ ชน และสามารถกําหนด
ทิศทางการทํางานดว ยตนเอง

3. เพ่ือสรางจิตสํานึกสาธารณะใหเ กดิ ขึ้น ประชาชนในชมุ ชนรจู กั ทาํ งานเพอ่ื
สว นรวม และการพึง่ พาตนเอง

4. เพ่ือคน หาผนู าํ การเปลย่ี นแปลง (แกนนาํ ) ในชมุ ชน
5. เพ่ือเปน การระดมพลงั สมองในการคดิ แกปญ หาท่ีตอบสนองตอความตอ งการ
ที่แทจ รงิ ของประชาชน (ประเด็นรว ม)

24

6. เพื่อใหป ระชาชน หนวยงานตา ง ๆ ท้ังภาครัฐและเอกชน มสี ว นรวมใน
การตดั สนิ ใจ ลงมอื ปฏบิ ตั ิ และตดิ ตามผล ประเมินผลการทาํ งานเชงิ พฒั นารว มกนั

7. เพ่อื ใหม ีทางเลือกในการแกไ ขปญหารว มกนั ของประชาชน โดยเชื่อมโยง
ประสบการณต า ง ๆ และพฒั นาการคดิ อยา งเปน ระบบ

8. เพอ่ื กอใหเ กิดเวทสี าํ หรับการปรกึ ษาหารอื พบปะ พูดคยุ แสดงความคิดเหน็
รวมกันของคนในชุมชน

เรอ่ื งที่ 4 การมสี ว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชมุ ชน

การจัดกจิ กรรมการพฒั นาชมุ ชน ทกี่ อใหเกดิ การมสี วนรว มของประชาชนนั้น สามารถทําได
หลายวธิ ี เชน การจดั เวทีประชาคม การประชมุ กลุมยอย เพ่ือระดมความคิดเห็นรวมตอประเด็นใด
ประเด็นหนง่ึ การฝกอบรมเพ่ือพฒั นา หรือสงเสริมศักยภาพของประชาชน การประชาพิจารณ เพื่อ
การรบั ฟงความคิดเหน็ ของประชาชน เกีย่ วกบั ประเดน็ ทม่ี ผี ลกระทบตอประชาชนจาํ นวนมาก ฯลฯ
กิจกรรมตาง ๆ เหลาน้ีประชาชนทุกคนสามารถเขาไปมีสวนรวม เพราะเปนกระบวนการเรียนรู
รว มกนั แตการเขา ไปมีสวนรว มในแตละกจิ กรรมจาํ เปน ตองเขาใจ และแสดงบทบาทของตนเองให
ถกู ตอ ง สอดคลองและเหมาะสมกับกจิ กรรมทีจ่ ดั ข้ึน

4.1 การมสี วนรว มของประชาชนในเวทปี ระชาคม

เวทปี ระชาคมเปนกิจกรรมหน่ึงที่มีวธิ กี ารกระตนุ ใหก ลมุ ประชาชนไดเกดิ การเรยี นรู
อยางมีสวนรว มระหวางผูท่ีมปี ระเดน็ รวมกนั โดยจดั เวทีสือ่ สารพดู คยุ กันข้ึน เพ่ือสรา งการรับรู สรา ง
ความเขา ใจในประเดน็ ปญ หารว ม เพอ่ื ใหไ ดข อสรุปและแนวทางแกไขประเด็นนั้น ๆ แลวชวยกัน
ผลกั ดนั ใหเ กิดผลตามแนวทางและเปาหมายทไ่ี ดก ําหนดขน้ึ รวมกนั

การเขามามสี ว นรว มของประชาชนในเวทปี ระชาคม ประชาชนอาจแสดง บทบาท
ของตนเองไดด ังน้ี

1. ควรทาํ ความเขา ใจตอ วตั ถปุ ระสงคของการทาํ ประชาคมอยา งชดั เจน

25

2. ควรใชความคิดและนาํ เสนอโดยการพดู สื่อสารใหเห็นความเชอื่ มโยง และเปน
ระบบ

3. พยายามเขาใจและเรียนรรู ับฟง เหตุผลของผอู น่ื
4. ควรรบั ฟงประเดน็ และความคิดเหน็ ของผูอน่ื อยา งตง้ั ใจ หากไมเ ขา ใจ
ควรซักถามผูดาํ เนนิ การดว ยความสุภาพ
5. ความคิดเห็นควรมคี วามเปนไปได มีความเหมาะสม
6. ควรเสนอความคิดเหน็ อยา งสรา งสรรค น่นั คือใชเหตแุ ละผลประกอบ
ความคิดเห็น
7. รบั ฟงและเคารพความคดิ เหน็ ของผอู น่ื เพราะแตละคนมีสทิ ธเิ สรภี าพในการ
แสดงความคดิ เห็นอยางเทาเทยี มกัน
8. แสดงความคิดเหน็ ตอประเดน็ รว มอยา งตรงไปตรงมา
9. ไมวางตนเปนผขู ดั ขวางตอ การดาํ เนนิ งาน

4.2 การมสี ว นรว มของประชาชนในการพฒั นาชุมชน

1. การมสี วนรวมในการคนหาสาเหตขุ องปญหา เนือ่ งจากปญหาเกิดกับประชาชน
ประชาชนในชุมชนยอมรูจกั และเขา ใจปญ หาของตนดีทีส่ ุด หากไดร วมกลมุ กนั จะสามารถชวยกัน
คดิ วเิ คราะหป ญ หาและสาเหตุไดอยางชัดเจนและรอบดา น

2. การมสี ว นรวมในการรว มคิด รว มวางแผน ประชาชนอาจรวมกันใชขอมลู ทีไ่ ด
จากการสาํ รวจและเรียนรูร วมกันจากการรวมกลมุ แลกเปลยี่ นความคิดเห็น จากการคนหาศักยภาพ
ของชุมชน หรอื จากการศึกษาดงู าน แลว นําขอ มูลเหลานั้นมาคิดวางแผนรวมกัน ตัดสินใจรวมกัน
ข้ันตอนน้ีอาจคอยเปนคอยไป และอาศยั แกนนําท่เี ขมแข็ง

3. การมีสวนรวมในการปฏิบัติ เน่ืองจากประชาชนมีทุนของตนเอง ตั้งแตแรงงาน
ประสบการณและทรพั ยากร หากไดรวมกันปฏิบัติโดยใชทุนที่มีอยู ยอมทําใหรูสึกถึงความเปน
เจาของรวมกัน เกิดการเรียนรูในการทํางานรวมกัน การแกไขปญหารวมกัน โอกาสท่ีจะนําไปสู
เปาหมาย จงึ มีสูงกวา การปฏบิ ัติโดยอาศัยบคุ คลภายนอก

26

4. การมีสวนรว มในการติดตามและประเมินผล เม่อื ประชาชนเปนผปู ฏิบัติ และ
ขณะเดียวกนั ประชาชนควรเปน ผูต ิดตามและประเมนิ ผลรวมกนั เพอ่ื จะไดรว มกันพจิ ารณาวา ส่งิ ท่ี
ดาํ เนนิ การรว มกันนน้ั เกิดผลดบี รรลุตามเปา หมายทก่ี ําหนดหรอื ไมเ พยี งใด ควรปรบั ปรงุ อยา งไร ซ่งึ
จะทําใหป ระชาชนเหน็ คุณคา ของการทาํ กิจกรรมเหลาน้นั

4.3 การมีสว นรว มของประชาชนในการประชมุ กลมุ ยอย

การประชุมกลุมยอ ย เปนการประชุม เพื่อระดมความคิด สาํ หรบั การทาํ งานอยา งใด
อยา งหนงึ่ โดยมีผูเ ขาประชมุ ประมาณ 4-12 คน

องค์ประกอบของการประชุมกลุ่มย่อย
1. กําหนดประเด็นการประชุม
2. ผูเขาประชมุ ประกอบดว ย 1) ประธาน 2) เลขานกุ าร 3) สมาชิกกลมุ
3. เลือกและกาํ หนดบทบาทผูเขา ประชมุ เพอ่ื ทาํ หนา ที่ตา ง ๆ เชน ประธานทท่ี ําหนา ที่
ดําเนนิ การประชุม เลขานุการทาํ หนา ทีส่ รปุ ความคิดเห็นของท่ปี ระชมุ จดบันทกึ และรายงานการ
ประชมุ สมาชกิ กลมุ ทาํ หนา ทแ่ี สดงความเหน็ ตามประเด็น
4. สถานที่กาํ หนดตามความเหมาะสม
วธิ ีการประชุมกลุ่มย่อย
1. ประธานเปน ผทู าํ หนา ทเ่ี ปดประชุม แจง หวั ขอการประชมุ ใหสมาชกิ ในท่ปี ระชมุ
รับทราบ
2. ผูเขารว มประชมุ อาจชว ยกนั ตง้ั หัวขอยอ ยของประเดน็ บางครั้งหนว ยงานเจา ของ
เรือ่ งท่ีจดั ประชุมอาจกาํ หนดประเดน็ และหัวขอยอ ยไวใหแลว
3. ประธานเสนอประเดน็ ใหส มาชกิ ทปี่ ระชมุ อภิปรายทลี ะประเด็น และสรุปประเด็น
การพูดคยุ
4. สมาชกิ ทป่ี ระชมุ รวมกนั แสดงความคดิ เหน็
5. เลขานุการจดบนั ทกึ สรปุ ความคดิ เห็นของทีป่ ระชมุ และจดั ทาํ รายงานหลงั จาก
ประชมุ เสร็จสน้ิ แลว

27

การมสี ่วนร่วมของสมาชิกในการประชุมกลุ่มย่อย
ในการประชมุ กลมุ ยอ ยจาํ เปน ตอ งอาศัยความคิดเห็นของสมาชกิ ทกุ คน ดงั นั้นเพอ่ื ใหก าร
จัดประชมุ บรรลตุ ามเปาหมาย สมาชิกในท่ปี ระชมุ ควรมีสว นรว มดงั น้ี
1. พดู แสดงความคดิ เห็นพรอมเหตผุ ลทลี ะคน
2. ในการพดู สนับสนนุ ความคดิ เห็นของผอู ืน่ ควรแสดงความคิดเหน็ และใชเ หตุผล
ประกอบ
3. ผูเขา รว มประชมุ สามารถแสดงความคิดเห็น คดั คานความคิดเห็นของผูอ ื่นได แตควร
ใชเ หตุผลและความเปนไปไดใ นการคดั คา น
4. ควรใชคาํ พดู ทส่ี ุภาพ เชน ขอโทษ ขอบคณุ ในโอกาสทเี่ หมาะสม

เร่ืองท่ี 5 ระดับการมีสว นรว มของประชาชนในการพัฒนาชมุ ชน

การมสี ว นรว มของประชาชนในกระบวนการพฒั นาชมุ ชนทุกขน้ั ตอนของการพัฒนา ตัง้ แต
การรว มคดิ รว มวางแผน รว มปฏบิ ัติ รว มกาํ กบั ตดิ ตาม รว มประเมินผล และรบั ผลประโยชน จากการ
พฒั นาหากการพัฒนาเปนไปตามกระบวนการดงั กลา ว ถอื วา การพฒั นาน้ันเปนของ ประชาชนโดย
แทจริง เพราะเปนสง่ิ ที่ชใี้ หเห็นถึงความพรอม ความตื่นตวั ความรว มมอื ความเขม แขง็ เปน ปก แผน
ของชมุ ชนซึง่ เปน ตัวบง ชข้ี องการพฒั นาแบบพึง่ พาตนเอง

ระดบั ของการมีส่วนร่วม แบง ไดเ ปน 3 ระดบั ดงั น้ีคอื
1. ระดบั เปน ผูร ับประโยชนจ ากการพฒั นา เปน การเขา มามีสว นเก่ยี วขอ ง ดวยการรบั

ผลประโยชนเพยี งอยางเดยี ว ถอื เปนระดบั ตา่ํ สุดของการมีสวนรว ม หากชมุ ชนใด
ประชาชนสว นใหญม สี ว นรวมในระดบั น้ี ยงั จาํ เปน ทจ่ี ะตอ งพฒั นาความรวมมอื
ความเปนปกแผน ใหม ีพลงั เปนหนงึ่ เดยี ว ยังไมถอื วา เปนการพัฒนาโดยประชาชน

28

2. ระดบั เปนผูใหค วามรว มมอื ประชาชนเขา มามสี ว นเกี่ยวขอ งโดยคอยใหความรว มมอื กบั
เจา หนา ที่รฐั ตามโอกาสและเวลาที่เจา หนา ท่รี ฐั เปนผกู ําหนด
เปนการใหค วามรวมมอื ในระดบั ท่ีดี แตย งั เปน ระดบั ทปี่ ระชาชนยงั ไมไ ดเ ปนผู
ตัดสินใจ และลงมอื ปฏิบัตกิ ารเอง

3. ระดบั เปนผูตัดสนิ ใจประชาชนจะเปนผูศ กึ ษาสถานการณแ ละตดั สินใจทจี่ ะดําเนนิ การ
พัฒนาเรื่องตาง ๆ ตลอดกระบวนของการพัฒนาดวยตนเองนับต้ังแตการรวมมือ
วางแผน การปฏิบัติ การประเมิน และการแบงปนผลประโยชนรวมกัน เจาหนาที่รัฐ
เปนเพียงผูใหคําปรึกษา หากประชาชนที่มีสวนรวมในลักษณะนี้ถือวา เปนระดับ
สงู สุดของการมสี วนรวม

29

กจิ กรรม
ใหผ ูเ รียนทาํ กจิ กรรมตอ ไปน้ี
1. อธิบายขนั้ ตอนของการจัดทาํ แผนพฒั นาชมุ ชนทงั้ 3 ขั้นตอน พรอมยกตวั อยา ง การมี
สวนรว มของตนเองในการพฒั นาทอ งถ่นิ หรอื ชมุ ชนของตนเอง
2. อธบิ ายขน้ั ตอนการจดั ทาํ ประชาพจิ ารณแ บบพฒั นาชุมชน
3. หาโอกาสเขา รวมสังเกตการณ หรือมีสวนรวมในกิจกรรม การจัดทําแผนพัฒนา
ชมุ ชน และการประชาพิจารณแผนพฒั นาชมุ ชน รวมท้ังการประชมุ กลมุ ยอยในทองถ่นิ หรอื ชุมชน
ของผูเรียน แลว บันทึกขั้นตอนหรือกระบวนการจากการสงั เกตลงในสมดุ บันทึก
4. เชญิ แกนนาํ หรือนกั พฒั นาชมุ ชนมาใหความรเู ก่ยี วกบั กระบวนการจัดทาํ แผนพฒั นา
ชุมชน พรอ มจดบนั ทกึ ขนั้ ตอนและกระบวนการจัดทาํ แผน
5. ใหสังเกตและประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชน
ในชมุ ชนของผูเรียนวา ประชาชนสว นใหญม สี วนรวมอยูในระดบั ใด
6. หาโอกาสศึกษาดูงานเกี่ยวกับการพัฒนาชุมชนในพื้นท่ีใกลเ คียง แลวนําผลของ
การศกึ ษามาเปรยี บเทียบกับชมุ ชนของตนเอง
7. ใหผูเรียนแบงกลุม (ตามความเหมาะสม) สรางสถานการณจําลอง จัดทําเวที
ประชาคม โดยใหทุกคนรว มกนั กาํ หนดประเดน็ และมีสวนรวมในการจดั เวทปี ระชาคม ภายใตการ
ใหค าํ ปรึกษาแนะนาํ ของครปู ระจาํ กลมุ

30

บทท่ี 4
การเผยแพรผลการปฏิบตั ิ

 สาระสาํ คัญ

การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั งิ านตามกระบวนการพัฒนาชุมชนเปนขั้นตอนของการส่ือสาร
ผลการดาํ เนินงานใหสาธารณชนไดรับรู การสื่อสาร อาจเขียนเรียบเรียงเปนรายงานผลการดําเนินงาน
ซงึ่ มีรปู แบบเฉพาะ นอกจากน้ีในการทาํ งานพัฒนา เม่อื เสร็จส้ินการวางแผน กอนที่จะถึงข้ันตอน
การปฏบิ ัติ จาํ เปน ตองเขียนโครงการ เพ่ือส่อื สารกระบวนการดําเนินงานในอนาคต เพื่อเปนเคร่ืองมือ
ขับเคล่อื นไปสูการปฏิบัติอยางเปนระบบและมเี ปา หมายท่ชี ัดเจน

 ผลการเรียนรทู ค่ี าดหวัง

เมือ่ ศกึ ษาบทที่ 4 จบแลวผเู รยี นสามารถ
1. อธบิ ายความหมาย ลกั ษณะองคประกอบสาํ คญั ของโครงการ
2. อธบิ ายสว นประกอบท่สี าํ คญั หลักการเขียน และรปู แบบของรายงานผล
การดาํ เนนิ งานได
3. เขยี นโครงการพัฒนาชมุ ชนได
4. สรปุ ความหมาย และความสาํ คัญของรายงานผลการดําเนนิ งานได
5. เขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานพฒั นาชมุ ชนได

 ขอบขา ยเนอ้ื หา การเขียนโครงการพฒั นาชมุ ชน
การเขียนรายงานผลการดาํ เนนิ งานพฒั นาชมุ ชน
เรอื่ งท่ี 1
เรื่องที่ 2

31

บทที่ 4
การเผยแพรผ ลการปฏบิ ตั ิ

กระบวนการพัฒนาชุมชนอาจเร่ิมจากการจัดทําแผนพัฒนาชุมชนการเขียนโครงการ
ขับเคลือ่ นไปสกู ารปฏบิ ตั ิตามแผนงานและโครงการน้ัน ๆ แลวสรุปบทเรียนประเมินผลโครงการ
เขียนรายงานผลการดําเนินงาน แลว ดาํ เนินการพัฒนาตอไปตามกิจกรรมตาง ๆ ของโครงการโดย
การเขียนโครงการเพ่ือการนําไปปฏบิ ัติตอไป การเขียนโครงการและรายงานผลการดําเนินงาน
มลี กั ษณะเฉพาะและมีรูปแบบทแี่ ตกตางกัน ผูเ ขียนจําเปน ตองศึกษาองคประกอบ และรายละเอียด
ใหช ัดเจนจึงจะลงมือเขยี นได

เรอ่ื งท่ี 1 การเขยี นโครงการพฒั นาชุมชน

1.1 ความหมายของโครงการ

มีผูใหความหมายของคาํ วา “โครงการ” ไวหลายความหมาย ดังน้ี
1) โครงการ หมายถึง กลุมกจิ กรรมทต่ี อบสนองวตั ถปุ ระสงค โดยมีเวลาเรม่ิ ตน
และสน้ิ สดุ ทชี่ ัดเจน (ศูนยเทคโนโลยที างการศกึ ษา. 2545 : 37)
2) โครงการ หมายถงึ กลุม กิจกรรมที่มีความสัมพันธเก่ียวของกัน มุงตอบสนอง
เปา หมายเดียวกัน มรี ะยะเวลาเร่มิ ตน และสน้ิ สุดท่ชี ดั เจน เปน งานพเิ ศษท่ีตา งจากงานประจาํ
(ทวปี ศิริรศั มี. 2544 : 31)
3) โครงการ หมายถึง กจิ กรรมทจ่ี ดั ทาํ ข้ึน เพื่อจะแสดงใหเห็นวาจะทํางานอะไร
อยา งไร ที่ไหน เมอ่ื ไร และจะเกดิ ผลอยางไร (กรมการศกึ ษานอกโรงเรียน. 2537 : 7)
สรปุ ความหมายของโครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่งท่ีจัดทําขึ้น โดยมี
วัตถุประสงคก ารปฏิบัติ และชว งเวลาท่ชี ัดเจน

32

1.2 ลกั ษณะของโครงการ

โครงการท่ีดีโดยท่ัวไปตอ งมลี กั ษณะทส่ี าํ คญั ดงั น้ี
1) นําไปปฏิบตั ิได
2) สอดคลอ งกับสภาพสงั คม วัฒนธรรม ชมุ ชน
3) มรี ายละเอยี ดเพยี งพอ ระบชุ ว งเวลา กลุมเปาหมายแนวทางการปฏิบตั ิ
ทรพั ยากร (บคุ ลากร งบประมาณ ฯลฯ)
4) มีตวั บง ชท้ี น่ี ําไปสกู ารพฒั นา

1.3 วธิ ีพัฒนาโครงการ

โครงการ เปน กรอบการคิดวางแผนเคาโครงการทาํ งานในอนาคต การพัฒนาโครงการ
มขี ้นั ตอนพอสรุปไดด งั น้ี

1) ศึกษาและวเิ คราะหส ภาพปจ จบุ นั ของชมุ ชนเพื่อกาํ หนดปญ หาและความตองการ
ในการพัฒนา

2) กาํ หนดวตั ถุประสงคและเปาหมายของการทาํ งาน
3) กําหนดกิจกรรมและจดั ทํารายละเอยี ดตามองคป ระกอบของโครงการ
4) กาํ หนดทรพั ยากร เชน งบประมาณ บคุ ลากร
5) กาํ หนดการตดิ ตาม/ประเมนิ ผล

1.4 โครงสราง/องคประกอบของโครงการ

โดยทั่วไปการเขียนโครงการจะตองเขยี นตามหวั ขอ ตา งๆ เพื่อผูเก่ียวของทุกฝาย จะได
ทราบวาจะทําอะไร อยา งไร ทไ่ี หน เมื่อไร สาํ หรบั โครงสรางหรือองคป ระกอบที่มักใชในการเขยี น
โครงการ มดี งั นี้

1) ชอ่ื โครงการ ควรเขยี นเปนขอความท่มี คี วามหมายชดั เจน กระชบั และเขา ใจงา ย
2) หลักการและเหตผุ ล ควรเขยี นลกั ษณะบรรยายรายละเอยี ดตง้ั แต สภาพความ
เปน มา เหตผุ ลความจาํ เปน หลกั การมที ฤษฎี นโยบาย สถติ ทิ ่ีเปนขอมูลอา งอิงประกอบ

33

3) วตั ถุประสงค เปนขอความที่แสดงถึงความตองการทําสิ่งหนึ่งสิ่งใดทสี่ อดคลองกับ
หลักการเหตผุ ล สามารถปฏิบัติได อาจระบปุ รมิ าณหรือคุณภาพของการดําเนนิ งานดว ย กไ็ ด

4) เปาหมายการดําเนินงาน เปน รายละเอียดท่ีแสดงผลผลิตของโครงการ ในเชิง
ปรมิ าณ และคณุ ภาพท่มี ีลักษณะเหมาะสมและสอดคลองกบั วตั ถปุ ระสงค

5) วิธีดําเนินงาน เปนรายละเอียดเก่ียวกับกิจกรรมท่ีจะปฏิบัติใหบรรลุตามวัตถุ-
ประสงค กิจกรรม อาจมีมากกวา 1 กิจกรรม โดยเขียนเรียงตามลําดับ จากการเร่ิมตนจนส้ินสุดการ
ทาํ งาน แสดงระยะเวลาทีช่ ัดเจนแตล ะกจิ กรรม อาจแสดงดวยปฏิทินการปฏิบัติงาน

6) ระยะเวลา ควรระบรุ ะยะเวลาตง้ั แตเริม่ ตน โครงการจนเสรจ็ สนิ้ โครงการ
7) ทรัพยากรหรอื งบประมาณที่ใชในการดาํ เนนิ การ ซ่งึ ตองสอดคลองกับเปาหมาย
และกจิ กรรม
8) เครือขา ยท่เี กีย่ วของ ระบุ กลมุ บคุ คล ชุมชน หนวยงานทเ่ี กี่ยวของที่สนับสนุน
สง เสริมและสามารถขอประสานความรว มมอื ในการดาํ เนนิ งาน
9) การประเมินผล ระบุวิธกี ารประเมินเปนระยะตลอดการดําเนินงาน เชน กอน
โครงการ ระหวาง สิ้นสุดโครงการ เพ่ือจะไดทราบวางานท่ีจะทําเปนไปตามวัตถุประสงค และ
เปา หมายหรือไม คณุ ภาพของงานเปน อยางไร
10) ผูรับผิดชอบโครงการ ระบุ ช่ือผูรับผิดชอบ หรือหนวยงาน พรอมหมายเลข
โทรศพั ท เพอื่ ความชดั เจน และสะดวกในการติดตอ
11) ความสัมพันธก บั โครงการอ่นื ระบุชอื่ งาน หรือโครงการ ที่เก่ียวของของหนวยงาน
หรอื ชุมชนวา มโี ครงการใดบา งท่สี ัมพนั ธกบั โครงการน้ี และเก่ียวขอ งในลกั ษณะใดเพ่ือความรวมมือ
ในการทาํ งาน
12) ผลทค่ี าดวา จะไดร บั เปน ผลท่เี กิดผลจากการท่โี ครงการบรรลุวัตถุประสงค และ
เปาหมายโดยระบุถึงผลที่จะไดรับภายหลังการดําเนินโครงการ ผลดังกลาว ควรสอดคลองกับ
วตั ถปุ ระสงคข องโครงการ

34

เร่ืองท่ี 2 การเขียนรายงานผลการดําเนนิ งานพฒั นาชุมชน

การเขียนผลการดาํ เนินงานของบคุ คล กลมุ องคกร หรอื หนว ยงาน เปนการเขยี นรายงาน ซ่ึงมี
วธิ ีการเขียนแตกตางกนั แตการเขียนรายงานทส่ี ามารถสอ่ื สารใหเขาใจ จําเปนตองมีการวางแผนและ
เรยี บเรียงอยางเปน ระบบ จึงจะทาํ ใหร ายงานฉบับนน้ั มีประโยชน นา อา น และนําไปใชใ นการวางแผน
ไดอยางตอ เนอ่ื ง และสามารถใชเ ปน ขอมลู สารสนเทศ เพื่อการปรับปรุง พฒั นางานตอไป

2.1 ความหมายและความสําคญั ของรายงานผลการดาํ เนินงาน

รายงาน คือ เอกสารท่ีเสนอรายละเอียดเก่ียวกับขอมูลพื้นฐาน เปาหมาย ผลการ
ดําเนินงาน ปญหา อุปสรรค แนวทางแกไข และขอเสนอแนะในการดําเนินงานของบุคคล กลุม
องคก ร หรอื หนวยงาน

รายงานผลการดําเนนิ งานมคี วามสําคัญ เพราะเปนเอกสารท่แี สดงใหเ หน็ รายละเอยี ด
ของผลการดาํ เนนิ งานทีผ่ านมาวา ประสบผลสําเร็จ ไมส ําเร็จอยางไร เพราะอะไร มีอปุ สรรค ปญหา
ในการดาํ เนนิ งานดานใด อยา งไร จะมีแนวทางแกไขอยางไร หากจะพฒั นา ตอ เนอื่ งจะมีขอเสนอแนะ
ทเี่ ปนไปไดอ ยางไร

2.2 การเขยี นรายงานผลการดําเนินงาน

การเขยี นรายงานผลการดาํ เนนิ งาน เปน วิธีการนาํ เสนอผลจากการดาํ เนนิ งาน โครงการใด
โครงการหนึ่งอยา งมีระบบและเปน แบบแผนเพื่อส่อื สารใหผ เู ก่ยี วขอ งไดรับทราบการเขยี นรายงานให
มีประโยชนและคุณภาพตอผูอานหรือผูเก่ียวของ ผูเขียนรายงานตองศึกษาทําความเขาใจตั้งแต
วธิ กี ารเขยี น การใชภ าษาที่เหมาะสม การรูจักนําเสนอขอมูลเกี่ยวกับรายละเอียด และข้ันตอนของ
การดําเนินงาน ต้ังแตแรกเริ่มจนจบ เรียงลําดับต้ังแตความเปน มา วัตถุประสงค วิธีดําเนินงาน
ปญหาอุปสรรค พรอมขอเสนอแนะ ฯลฯ เพ่ือสื่อสารใหผูอานเขาใจตามลําดับ และจัดพิมพเปน
รายงานฉบับสมบรู ณท ีน่ าเชอ่ื ถอื สามารถนําไปใชอางอิงได

35

ขนั ตอนการเตรียมการเขยี นรายงาน
การเขียนรายงานทดี่ ีมคี ุณภาพ ตอ งมีการวางแผนและเตรยี มการอยางเปน ลาํ ดบั

ขนั้ ตอน ดังน้ี
ขนั ทหี นึง เตรียมขอมูลท่ีเกี่ยวขอ งท้ังที่เปนเนื้อหาและสว นประกอบเชน วัตถุประสงค

และขอบขา ยเน้ือหา รายละเอียดเน้อื หาท่ีครบถวน ซ่งึ ตอ งใชเ วลาในการรวบรวม
ขนั ทีสอง กําหนดประเภทของผอู า นรายงาน ผเู ขียนจะตองทราบวา รายงานทจี่ ัดทําขึ้น

มใี ครบา งท่จี ะเปนผอู าน เพ่อื จะไดนาํ เสนอรายงานดวยรายละเอียด เลือกภาษาท่เี หมาะสมสอดคลอ ง
กบั ระดบั ของผอู า น

ขนั ทสี าม กําหนดเคาโครงเร่ือง หรือกรอบของการเขียนรายงานเปนการกําหนด
หวั ขอ หลกั และหวั ขอยอยน่ันเอง หวั ขอของเคา โครงเร่อื งควรครอบคลุมประเด็นที่ตอ งการนาํ เสนอ
เพื่อชวยใหงายและสะดวกตอการเขียน สามารถเรียงลําดับเน้ือหาหรือผลการดําเนินงานต้ังแต
เร่ิมตน จนจบ

หลกั การวางเค้าโครงเรืองในการเขยี นรายงาน
1. ควรจดั เรียงลาํ ดบั หัวขอ เรือ่ งอยา งตอ เนอ่ื ง และสมั พนั ธกนั
2. การจดั เรียงหวั ขอ ควรเช่อื มโยงกนั อยา งเปนเหตเุ ปน ผล
3. ควรคาํ นงึ ถงึ ความสนใจของผูอา น
4. หัวขอแตละหวั ขอควรครอบคลมุ รายละเอยี ดทตี่ องการนาํ เสนอ

หลกั และข้อควรคาํ นึงในการเขยี นรายงาน
การเขียนรายงานทุกประเภทใหมีคุณภาพสามารถนําเสนอและส่ือสารไดตรง

ประเด็นตามท่ตี องการ ผูเขียนควรคํานงึ ถงึ ส่ิงตอไปน้ี
1. ความถูกตอง ควรนําเสนอขอมูล รายละเอียดเนื้อหาท่ีถูกตอง ไมบิดเบือน
ความจริง นาํ เสนออยา งตรงไปตรงมา
2. ความกระชับ รดั กุม ตรงประเดน็ ตรวจทานอยางละเอียดถี่ถวน หลีกเล่ียง
ถอ ยคาํ ทฟ่ี มุ เฟอย วลที ่ีซํ้า ๆ กัน คุณคาของรายงานไมไดวัดท่ีปริมาณจํานวน
หนา แตวดั จากความชดั เจน ครบถว น ความตรงประเดน็ ของเน้ือหา

36

3. ความชัดเจนและสละสลวย โดยพิจารณาประโยคท่ีงาย ถูกตองตามหลักการ
เขยี น หลกั ไวยากรณ และเคร่อื งหมายวรรคตอน การยอ หนา รวมทั้งการสะกด
คํา หลกี เล่ียงการใชภ าษาถอยคําที่คลุมเครือ มีหลายความหมาย ควรใชหัวขอ
ยอ ยเพ่ือไมใหสับสน

4. การเขียนเรียบเรียงรายงาน ซึ่งอาจแบงเน้ือหาจากภายในเลมเปนตอน หรือ
เปนบท ตองมคี วามตอ เนื่องกันตลอดทัง้ เลม เมื่อเขียนตน รางเสร็จ ควรไดอาน
ตรวจทานทกุ ขอ ความ อานแลวไมรูสึกสะดุดมีความตอเนื่อง อยางสมํ่าเสมอ
ตลอดทัง้ เลม

5. การนาํ เสนอขอ มลู ในการเขยี นรายงาน มีขอมลู ทนี่ าํ เสนอ แบงเปน สอง ประเภท
คือ ขอมลู ท่ีเปนจาํ นวน สถิติ ตัวเลข และขอมูลท่เี ปน ขอความบรรยาย สําหรับ
การนําเสนอขอมูลท่ีเปนสถิติ ตัวเลข ควรนําเสนอในรูปแบบของตาราง
แผนภมู ิ หรอื แผนภาพตามความเหมาะสม พรอมท้งั มเี ลขท่ีและชอื่ กาํ กบั ตาราง
หรือแผนภูมดิ ว ย เพอื่ ผูอานจะไดท ราบวาเปน ขอมูลเก่ียวกบั เร่อื งใด นอกจากนี้
ตองระบุท่ีมาของขอมูลใหชัดเจนอีกดวย สวนขอมูลท่ีเปนขอความบรรยาย
ตองนําเสนอขอมูลท่ีเปนสาระสําคัญ หากขอมูลใดท่ีสําคัญแตเนื้อหาไม
ตอ เนอ่ื งกบั กรอบเคาโครงทกี่ ําหนดไว ควรนาํ ไปไวใ นภาคผนวก ทงั้ นี้ เพ่ือให
ไดรายงานที่เปนเอกภาพ ผูอานอานแลวสามารถจับประเด็นท่ีนําเสนอได
ชัดเจน การนาํ เสนอขอ มลู ตอ งคาํ นงึ ถึงลําดับกอนหลัง โดยเริ่มตนดวยขอมูล
เบ้อื งตนท่ีงา ยแกการเขาใจกอ น แลวจึงนาํ เสนอขอมลู ทซี่ บั ซอ นกวา ตามลาํ ดบั

6. การแบงยอ หนา โดยทวั่ ไปยอ หนา แตละยอ หนาจะบอกเร่ืองราวเพียงประเด็น
ใดประเด็นหน่ึง การจัดแบงยอหนาควรเรียงลําดับ เพ่ือใหเนื้อความตอเนื่อง
สัมพันธกัน การแบงยอหนาขึ้นอยูกับจุดมุงหมายของผูเขียนแตละคน เชน
ตอ งการสื่อสารกับผูอ าน ตอ งการเนนขอความบางตอน ตองการชวยใหผูอาน
อานขอความแตล ะยอ หนาไดรวดเรว็ เปน ตน

37

7. การอานทบทวนซ่ึงเปนข้ันสุดทายของการเขียน คือ อานทบทวนส่ิงท่ีเขียน
ท้งั หมดวามีขอความใดทย่ี งั ไมส มบรู ณ การเรียงลําดบั เรื่องมคี วามเช่อื งโยงกนั
หรอื ไม ขอความสําคัญทีย่ ังไมไดก ลาวถึงจะทําใหมองเหน็ จดุ ทค่ี วรแกไ ข

2.3 รูปแบบรายงาน

รปู แบบของรายงาน จะประกอบดวยสวนทส่ี ําคัญ 3 สวน คือ สว นประกอบตอนตน
สว นเน้ือเรอ่ื ง และสวนประกอบตอนทา ย รายงานแตละสวน ประกอบดว ยสวนยอ ย ๆ ดังนี้

1. สวนประกอบตอนตน ประกอบดว ย
1.1 ปกนอก ระบชุ ่ือเรอ่ื ง ชอื่ ผทู ํารายงาน ชื่อหนว ยงาน
1.2 ใบรองปก เปน กระดาษเปลา 1 แผน
1.3 ปกใน มขี อความเชน เดียวกับปกนอก
1.4 คาํ นาํ เปน ขอ ความเกรน่ิ ทั่วไปเพ่ือใหผ ูอ า นเขาใจขอบขา ยเนอื้ หาของ
รายงาน อาจกลา วถึงความเปน มาของการสาํ รวจ และรวบรวมขอมลู
และขอบคณุ ผใู หค วามชว ยเหลือ
1.5 สารบัญ เปนการเรียงลาํ ดบั หัวขอ ของเนื้อเรอื่ งพรอ มทั้งบอกเลขหนา
ของหัวขอ เร่อื ง

2. สวนเนอ้ื เรอ่ื ง ประกอบดว ย
2.1 บทนาํ เปน สว นท่บี อกเหตุผลและความมงุ หมายของการทํารายงาน
ขอบขา ยของเรอื่ ง วธิ กี ารดาํ เนินการโดยยอ การศึกษาคน ควา หาขอ มลู
2.2 เน้ือหา ถาเปน เร่ืองยาว ควรแบง ออกเปน บท ๆ ถาเปน รายงานสนั้ ๆ
ไมตอ งแบง เปน บท แบง เปนหัวขอ ตอ เนอ่ื งกนั ไป
2.3 สรุป เปนตอนสรปุ ผลการศึกษาคน ควา และเสนอแนะประเดน็ ท่คี วร
ศึกษาคนควา เพ่มิ เติมตอ ไป

38

3. สวนประกอบตอนทา ย ประกอบดว ย
3.1 ภาคผนวก เปนขอมูลที่มิใชเน้ือหาโดยตรง เชน ขอความ ภาพ สถิติ
ตาราง ชวยเสรมิ รายละเอียดเพม่ิ เติมแกเ นือ้ หา
3.2 บรรณานุกรม คือ รายชื่อหนังสือ เอกสารหรือแหลงขอ มูลอ่ืน ๆ ท่ีใช
ประกอบในการเขยี นรายงาน โดยเรียงลําดับตามพยัญชนะตัวแรกของช่ือ
ผูแตงหรือแหลงขอมูล ชื่อหนังสือ คร้ังท่ีพิมพ จังหวัดหรือเมืองท่ีพิมพ
สํานักพิมพ และปท่ีพิมพ ถาขอมูลทั้งภาษาไทยและภาษาตางประเทศ
ใหข ้นึ ตนดว ยขอมลู ที่เปน ภาษาไทยกอน

กิจกรรม
ใหผ ูเรยี นทาํ กจิ กรรมตอ ไปนี้
1. อธิบายความหมายของโครงการโดยสรปุ แลว บนั ทึกลงในสมดุ บนั ทึกการเรยี นรขู อง

ผูเรียน
2. สรปุ ลักษณะของโครงการท่ีดแี ละวธิ พี ัฒนาโครงการ โดยบันทึกลงในสมุดบนั ทึก
3. อธิบายองคประกอบและเขียนรายงานโครงการพัฒนาใดโครงการพัฒนาหน่ึงใน

ชุมชนของผูเรียนโดยปรึกษากับบุคลากรของ อบต. เจาหนาที่สถานีอนามัย หรือ
หนวยงานท่เี กีย่ วขอ งกบั การพฒั นาชุมชน ทงั้ นอี้ าจศกึ ษาและดูตวั อยา งโครงการตา ง ๆ
จากหนว ยงานดงั กลาว แลวนําสง ครูประจาํ กลมุ
4. สรุปความหมาย และความสาํ คญั ของรายงานผลการดําเนนิ งานโดยบนั ทกึ ลงในสมุด
บันทกึ การเรียนรู
5. ประสานงานกับหนวยงานองคกรตาง ๆ ในชุมชนของผูเรียน เชน อบต. โรงเรียน
สถานอี นามยั ฯลฯ เพ่อื ขอดตู ัวอยางและศึกษาเอกสารรายงานผลการดาํ เนนิ งาน หรอื
คนควาจากหอ งสมุด
6. รวมกลุมกับเพ่ือนรวมมือกันเขียนรายงานผลการดําเนินงานโครงการพัฒนา
โครงการใดโครงการหน่ึงที่สนใจ แลว ฝก การนาํ เสนอและรายงานสรปุ ผล พรอ มทงั้
นําสงรายงานผลการดําเนินงานดังกลาวใหครูประจํากลุมตรวจเพ่ือทราบขอควร
ปรับปรุงและพัฒนาตอ ไป

39

บทที่ 5
การพฒั นาอาชีพในชุมชนและสังคม

สาระสําคญั

การพัฒนาอาชพี ในชมุ ชนและสังคม มีความจําเปนตองสอดคลองสัมพันธกับตลาดแรงงานในระดับ
ประชาคมอาเซยี น และศกั ยภาพของประเทศไทย ดานทรพั ยากรธรรมชาติ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และทําเลท่ีตง้ั
ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิต รวมถึงศักยภาพดานทรัพยากรมนุษย โดยนําศักยภาพของประเทศมา
พัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคมใน 5 กลุมอาชีพ คือ เกษตรกรรม พาณิชยกรรม อุตสาหกรรม ความคิด
สรางสรรค และการบริหารจัดการและการบริการ

ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั

เม่ือศกึ ษาบทท่ี 5 แลว ผเู รยี นสามารถ
1. รูแ ละเขา ใจแนวโนม การพัฒนาและสง เสริมอาชพี ในกลมุ ประชาคมเศรษฐกจิ อาเซยี น
2. รูและเขา ใจศกั ยภาพของประเทศไทย
3. อธิบายความสัมพนั ธระหวา งศักยภาพของประเทศไทย เพื่อนาํ ไปสอู าชพี ในชมุ ชนและสงั คมได

ขอบขา ยเนื้อหา

เรอ่ื งท่ี 1 อาเซียนกับการพัฒนาอาชพี
เร่อื งท่ี 2 จุดเดน ของประเทศไทยในการผลักดนั เศรษฐกจิ สรางสรรค
เรอื่ งที่ 3 ศกั ยภาพของประเทศไทยกบั การพฒั นาอาชพี

40

บทที่ 5
การพัฒนาอาชพี ในชุมชนและสังคม

เรื่องท่ี 1 อาเซียนกับการพัฒนาอาชพี

การขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศในอาเซยี นใหม ีความเจริญกาวหนาและแขง ขนั ได
ในระดบั สากลโดยเฉพาะอยา งยิ่งความเคลอื่ นไหวและเปลยี่ นแปลงซง่ึ เกดิ ขึ้นอยางรวดเร็วและตอเนอ่ื งในหลายดา น
ทส่ี ง ผลใหโลกเขา สยู ุคโลกาภิวัตนอันเปนยุคของสังคมฐานความรู กลไกความรวมมือดานการศึกษาจึงเปน
สงิ่ จําเปนพืน้ ฐานในการสรางอาเซียนสูการเปนประชาคมทมี่ ีความมั่นคงท้ังทางดานเศรษฐกิจ การเมืองและ
สงั คม โดยเฉพาะการพัฒนาศกั ยภาพมนษุ ยเ พ่อื สรา งอนาคตทีร่ ุงเรอื งของอาเซียน

การพฒั นามาตรฐานอาชพี ที่เนนศกั ยภาพในอาเซยี นโดยมวี ตั ถุประสงคเพ่ือสงเสริมทรัพยากรมนุษย
ใหม ีศักยภาพในระดับภูมิภาคและระดบั โลก พรอ มท้ังสามารถสนองตอบความตองการของภาคอตุ สาหกรรม

ความรวมมอื ของอาเซยี นดา นการศึกษาเปนสว นหนง่ึ ของการจัดต้ังประชาคมอาเซยี นซึง่ มเี ปาหมายที่
จะยกระดบั คณุ ภาพชวี ิตของประชาชนและการพฒั นาภมู ภิ าคอยางย่งั ยืนโดยมีประชาชนเปนศูนยกลางสําหรับ
ประเทศไทยประโยชนท่ีจะไดรับในกรอบความรวมมือกับอาเซียน ไดแก ความชวยเหลือดานวิชาการ และ
เทคนิคภายใตโครงการตาง ๆ รวมทั้งการกําหนดนโยบายที่อาศัยการผลักดันรวมกันภายใตกรอบอาเซียน
นอกจากน้ียังเปนโอกาสในการเสริมสรางศักยภาพของประเทศ และโอกาสที่จะมีสิทธิ์มีเสียงในการผลักดัน
นโยบายของประเทศสูเ วทรี ะดบั นานาชาติ ตลอดจนโอกาสในการรักษาผลประโยชนของประเทศไทยในเวที
โลก ความรวมมือระหวางประเทศไทยดานการศึกษาเปนไปในทิศทางที่สอดคลองกับแนวทางการปฏิรูป
การศึกษาของประเทศสมาชกิ อาเซียน โดยเฉพาะอยา งย่ิงการขยายโอกาสทางการศึกษา การยกระดับคุณภาพ
การศกึ ษา การนาํ โครงสรางพ้ืนฐานสิง่ อํานวยความสะดวกและเทคโนโลยีการส่ือสารเขามารองรับการขยาย
โอกาสและการยกระดับคุณภาพการศึกษาตลอดจนการบริหารจัดการทางการศึกษาในเชิงคุณภาพ เพื่อสราง
ประชาคมอาเซยี นใหเ ปนดินแดนแหงความสงบสุข สันตภิ าพและมคี วามเจริญรงุ เรืองทางเศรษฐกิจอยางยงั่ ยืน

ประเทศไทยมีเศรษฐกิจแบบผสม มีรายไดหลักจากอุตสาหกรรมการสงออกสินคา การทองเที่ยว
การบรกิ าร เกษตรกรรมและทรพั ยากรธรรมชาติ ประเทศไทยเปน ประเทศท่มี ีมลู คาการสงออกเปนอันดับท่ี 24
ของโลก และมีมูลคาการนําเขาเปนอันดับที่ 23 ของโลก ตลาดนําเขาสินคาไทยที่สําคัญ ไดแก ญ่ีปุน จีน
สหรฐั อเมรกิ า มาเลเซยี สหรัฐอาหรับเอมิเรตส สงิ คโปร ไตหวนั เกาหลใี ต ซาอุดิอาระเบีย และอนิ โดนีเซีย