การจําแนกเขตเพ่ือการจัดการดานธรณวี ทิ ยา
และทรพั ยากรธรณี จงั หวดั อทุ ยั ธานี
กรมทรพั ยากรธรณี
กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม
II
การจาํ แนกเขตเพือ่ การจดั การดา นธรณวี ิทยาและทรัพยากรธรณี
จงั หวัดอทุ ยั ธานี
ปงบประมาณ 2551
พิมพค ร้งั ที่ 1 500 เลม
จดั พิมพโดย กรมทรัพยากรธรณี
กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม
เลขที่ 75/10 ถนนพระราม 6 แขวงทงุ พญาไท เขตราชเทวี
กรงุ เทพฯ 10400 โทรศัพท 0-2621-9814 โทรสาร 0-2621-9820
http://www.dmr.go.th
ขอมูลทางบรรณานกุ รม
กรมทรัพยากรธรณ.ี 2551.
การจําแนกเขตเพ่ือการจัดการดานธรณวี ทิ ยาและทรัพยากรธรณีจงั หวัดอทุ ัยธานี.
กรงุ เทพฯ:
92 หนา
1. ธรณีวิทยา 2. ทรพั ยากรธรณี 3. การจําแนกเขต
พมิ พที่ บริษทั แอดวานซ วิชน่ั เซอรวสิ จาํ กัด
เลขที่ 77/102 ซอยพฤกษชาติ 10/1
หมูบานพฤกษชาติ ถนนรามคําแหง 114
แขวงสะพานสงู เขตสะพานสูง กรงุ เทพฯ 10240
โทรศัพท/ โทรสาร 0-2372-0807-9
III
คาํ นาํ
โครงการจําแนกเขตเพ่ือการจัดการดานธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณีรายจังหวัด
ไดดําเนินการมาตั้งแตปงบประมาณ พ.ศ. 2549 โดยเริ่มในกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 8 จังหวัด ไดแก
เชียงราย เชียงใหม แมฮองสอน ลําพูน ลําปาง พะเยา แพร และนาน สวนในปงบประมาณ พ.ศ. 2550
ดําเนินการในพื้นท่ี 10 จังหวัด ไดแก พิจิตร นครสวรรค ลพบุรี สระบุรี ชุมพร ระนอง สุราษฎรธานี
นครศรธี รรมราช ตรงั และพัทลุง สาํ หรับในปงบประมาณ พ.ศ. 2551 ดําเนินการในพื้นท่ี 10 จังหวัด ไดแก
อตุ รดติ ถ สุโขทยั ตาก อทุ ัยธานี กาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบรุ ี ประจวบคีรขี นั ธ อุทัยธานี และปราจนี บุรี
โครงการน้ีดําเนนิ การภายใตแ ผนปฏบิ ัติราชการ 4 ป (พ.ศ. 2548-2551) และ (พ.ศ. 2551-2554)
ของกรมทรัพยากรธรณี ในประเด็นยุทธศาสตรการอนุรักษและจัดการการใชประโยชนทรัพยากรธรณี
เปนไปอยางสมดุลและสอดคลองกับแนวทางการพัฒนาท่ียั่งยืน โดยมีวัตถุประสงคที่สําคัญ คือ ประการแรก
เพื่อจําแนกเขตทรัพยากรธรณี เปนเขตสงวน อนุรักษ และพัฒนาใชประโยชน ประการท่ีสองเพื่อกําหนด
มาตรการหรือแนวทางการบริหารจัดการทรัพยากรธรณีใหสอดคลอ งกบั ศกั ยภาพ ขอ จาํ กดั และความตองการ
ของทองถ่ิน โดยกระบวนการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสียที่เก่ียวของทุกภาคสวนในทองถ่ิน และ
ประการสุดทายเพื่อเผยแพรขอมูลใหแกหนวยงานที่เกี่ยวของนําไปใชประโยชนในการวางแผนพัฒนา
ทรัพยากรธรณี ตลอดจนเปนการเสริมสรางองคความรูใหแกประชาชนทุกภาคสวนท้ังระดับทองถ่ินและ
ระดบั ประเทศ
ในการจําแนกเขตทรัพยากรธรณีไดนําขอมูลตางๆ ดานธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณี ท่ีมี
อยูในแตละจังหวัด ไดแก ลักษณะธรณีวิทยา ทรัพยากรแร แหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยา และพื้นท่ีเสี่ยง
ตอธรณีพิบัติภัย มาจําแนกเขตเชิงพื้นที่ตามสถานภาพ ศักยภาพของทรัพยากรธรณี และขอจํากัดทาง
กฎหมายที่เก่ียวของกับการใชประโยชนท่ีดิน โดยใหสอดคลองกับสภาพทางเศรษฐกิจและสังคม คุณภาพ
ของสงิ่ แวดลอม และวถิ ชี ีวิตของชมุ ชนทองถน่ิ
กรมทรัพยากรธรณี ขอขอบคุณหนวยงานท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ท่ี
ชวยอนุเคราะหขอมูลตางๆ ตลอดจนใหขอคิดเห็นและขอเสนอแนะท่ีเปนประโยชนตอการดําเนินงาน และ
หวังเปนอยางยิ่งวา เอกสารฉบับน้ีจะใหขอมูลดานธรณีวิทยา ธรณีพิบัติภัย แหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยา
ทรัพยากรแร การจําแนกเขตทรัพยากรแร ตลอดจนแนวทางการจัดการในพื้นที่แตละจังหวัด ซึ่งสามารถ
นําไปประยุกตใชในการวางแผนและการจัดการทรัพยากรธรณีเชิงพ้ืนท่ีของจังหวัด กลุมจังหวัด และประเทศ
อยา งมปี ระสทิ ธภิ าพตอไป
กรมทรพั ยากรธรณี
กนั ยายน 2551
IV III
IV
สารบญั VI
VIII
คาํ นํา 1
สารบัญ 1
สารบัญรูป 2
สารบัญตาราง 2
บทท่ี 1 กรอบแนวคิดในการจําแนกเขตเพอ่ื การจดั การดานธรณีวทิ ยาและทรัพยากรธรณี 2
2
1.1 ความหมายและความสําคญั ของธรณีวทิ ยาและทรพั ยากรธรณี 3
1.2 กรอบแนวคิดในการจาํ แนกเขตเพื่อการจดั การดา นธรณีวิทยาและทรพั ยากรธรณี 4
4
1.2.1 หลกั การและเหตผุ ล 5
1.2.2 วตั ถุประสงค 5
1.2.3 แนวทางการดําเนนิ งาน 5
1.2.4 ผลท่คี าดวาจะไดรับ 5
บทที่ 2 ขอ มูลพน้ื ฐาน 5
2.1 ประวตั ิความเปนมา 6
2.2 ลกั ษณะทางภูมศิ าสตร 6
2.2.1 ขนาดและทตี่ ั้ง 6
2.2.2 ลกั ษณะภูมิประเทศ 6
2.2.3 ลกั ษณะภูมอิ ากาศ 6
2.2.4 การคมนาคม
2.3 สภาพเศรษฐกจิ และสงั คม 9
2.3.1 การปกครอง 9
2.3.2 ประชากรและอาชีพ 10
2.3.3 เศรษฐกิจ 10
2.3.4 วฒั นธรรม เทศกาล และงานประเพณี 10
2.4 แนวคดิ ในการจดั การทรพั ยากรธรรมชาตภิ ายใตย ทุ ธศาสตรข องจงั หวดั อุทัยธานี 11
และกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนลาง 11
2.5 พน้ื ทปี่ ระกาศของทางราชการ 11
บทท่ี 3 ธรณวี ทิ ยา 12
3.1 ธรณีวิทยาทว่ั ไป
3.2 ธรณีวิทยากายภาพและลําดบั ช้นั หนิ
3.2.1 มหายุคพรีแคมเบรียน
3.2.2 ยคุ แคมเบรยี น
3.2.3 ยคุ ออรโดวเิ ขียน
3.2.4 ยุคไซลเู รยี น - ดโี วเนยี น
V
3.2.5 ยคุ คารบ อนเิ ฟอรสั 12
3.2.6 ยคุ เพอรเ มยี น 12
3.2.7 ยคุ ไทรแอสซิก 15
3.3 ตะกอนรวนยุคควอเทอรนารี 16
3.3.1 ตะกอนเศษหินเชิงเขา 16
3.3.2 ตะกอนนาํ้ พา 17
3.3.3 ตะกอนรอ งนาํ้ 17
3.3.4 ตะกอนท่ีราบลมุ แมน าํ้ 17
3.4 หินอคั นี 17
3.4.1 หินอัคนีแทรกซอนยุคไทรแอสซิก 18
3.4.2 หนิ อัคนีพุยุคเพอรเมยี น - ไทรแอสซกิ 18
3.5 ธรณวี ิทยาโครงสราง 19
3.5.1 การวางตัวช้นั หิน 19
3.5.2 ชั้นหินคดโคง 19
3.5.3 รอยแยกและรอยเล่อื น 20
3.5.4 แนวแตกเรียบ 23
3.5.5 รอยชั้นไมต อ เนื่อง 23
บทท่ี 4 ธรณีพิบตั ิภยั 24
4.1 ดนิ ถลม 24
4.2 หลมุ ยบุ 28
4.3 แผนดนิ ไหว 31
บทที่ 5 แหลง ธรรมชาติทางธรณวี ทิ ยา 35
5.1 แหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยา 35
5.2 แหลงธรรมชาตทิ างธรณวี ิทยาทเี่ ปน เอกลกั ษณและโดดเดน ของจงั หวดั อุทัยธานี 36
5.2.1 แหลงน้ําพรุ อน 36
5.2.2 แหลงธรณีสณั ฐานประเภทนา้ํ ตก 37
5.2.3 แหลงธรณีสัณฐานประเภทถาํ้ 37
5.2.4 แหลงธรณีสณั ฐานประเภทภเู ขา 44
5.3 แนวทางการอนุรกั ษแ หลงธรรมชาตทิ างธรณีวทิ ยา 48
5.3.1 แนวทางการอนุรกั ษแหลงธรรมชาตทิ างธรณีวทิ ยา 48
5.3.2 แนวทางบรหิ ารจัดการแหลง ธรรมชาตทิ างธรณวี ทิ ยาของจังหวัดอุทัยธานี 50
บทที่ 6 ทรพั ยากรแร 52
6.1 การแบง ประเภทพ้ืนทที่ รพั ยากรแร 52
6.2 การประเมนิ ทรพั ยากรแรใ นพ้นื ทแ่ี หลง แร 52
6.3 ทรัพยากรแรข องจงั หวัดอุทัยธานี 52
VI
6.3.1 กลุมแรเ พ่ือการพฒั นาสาธารณปู โภคพน้ื ฐานและโครงการขนาดใหญของรัฐ 54
6.3.2 กลมุ แรเพอื่ สนับสนุนเศรษฐกิจและอตุ สาหกรรม 61
6.3.2 กลมุ แรเ พื่อการเกษตร 65
6.4 พ้ืนทศี่ ักยภาพทางแร 66
6.4.1 แรเ หลก็ 66
6.4.2 แรด ินขาว 68
6.4.3 แรฟลอู อไรต 68
6.4.4 แรด ีบกุ 68
6.4.5 แรเ ฟลดสปาร 69
6.4.6 แรค วอตซ 69
6.4.7 แรฟ อสเฟต 69
6.4.8 พลอยโกเมน 69
6.4.9 ทรายและกรวดเพอ่ื อุตสาหกรรมกอ สรา ง 69
6.4.10 แรโ คลมั ไบต - แทนทาไลต - โมนาไซต และแรห ายากอ่ืนๆ 70
บทที่ 7 การจําแนกเขตทรัพยากรแร และมาตรการ หรือแนวทางการบริหารจดั การ 71
7.1 หลักเกณฑและปจ จัยท่ีใชในการจําแนกเขตทรพั ยากรแร 71
7.2 ผลการจาํ แนกเขตทรพั ยากรแร 72
7.3 มาตรการ หรือแนวทางการบริหารจัดการทรพั ยากรธรณีในแตล ะเขต 82
7.3.1 เขตสงวนทรัพยากรแร 82
7.3.2 เขตอนรุ ักษท รัพยากรแร 82
7.3.3 เขตพัฒนาทรพั ยากรแร 82
สารบญั รปู
รูปท่ี 2-1 แผนท่ีภมู ิประเทศและเขตการปกครองจงั หวัดอทุ ัยธานี 7
รปู ท่ี 2-2 แผนที่พน้ื ท่ที ี่อยภู ายใตขอจํากดั ของกฎหมาย มตคิ ณะรฐั มนตรี
และกฎระเบยี บตางๆ จงั หวดั อทุ ยั ธานี 8
รปู ท่ี 3-1 รูปแผนธรณีวิทยาจงั หวดั อุทัยธานี และคาํ อธบิ ายแผนท่ี 13
รูปท่ี 3-2 ภาพถา ยแสดงลกั ษณะหินของแตล ะหนว ยหนิ 21
รูปที่ 3-3 แผนทแ่ี สดงแนวการวางตวั ของรอยเล่ือนทสี่ าํ คญั ของประเทศไทย ซ่ึงเปน ผลจากการชนกัน
ของแผนเปลอื กโลกอินเดยี และยเู รเซียในมหายคุ ซีโนโซอกิ 22
รปู ที่ 4-1 แผนทพ่ี ้นื ท่ีท่มี ีโอกาสเกิดดินถลม จงั หวัดอทุ ยั ธานี (กรมทรัพยากรธรณี, 2547) 29
รปู ท่ี 4-2 แผนท่ีแสดงพน้ื ทที่ ม่ี ีโอกาสเกดิ หลมุ ยุบ จังหวัดอุทยั ธานี 30
รปู ที่ 4-3 แผนที่รอยเล่อื นมีพลังในประเทศไทย (กรมทรัพยากรธรณี, 2549) 33
รูปที่ 4-4 แผนท่ีบริเวณเสย่ี งภยั แผน ดินไหวของประเทศไทย (ฉบบั ปรบั ปรงุ คร้งั ท่ี 2 พ.ศ.2548) 34
VII
รปู ที่ 5-1 แผนท่ีแหลงธรรมชาตทิ างธรณวี ทิ ยา จังหวดั อุทยั ธานี 39
รูปที่ 5-2 สภาพพื้นทขี่ องนาํ้ พุรอนสมอทอง ตําบลคอกควาย อาํ เภอหนองฉาง จงั หวัดอุทยั ธานี 40
รูปท่ี 5-3 สภาพพ้นื ทขี่ องนํา้ ตกไซเบอรหรือนํ้าตกหนิ ลาด ในเขตรักษาพันธสัตวปาหวยขาแขง
41
ตาํ บลคอกควาย อําเภอหว ยคต จงั หวัดอทุ ยั ธานี 42
รปู ที่ 5-4 สภาพพื้นท่ีของนํา้ ตกผารม เย็น ตําบลเจา วัด อาํ เภอบานไร จงั หวดั อุทัยธานี 42
รูปที่ 5-5 สภาพพ้ืนทข่ี องถาํ้ พุหวาย ในเขตอุทยานแหง ชาติเขาวง อาํ เภอบานไร จงั หวัดอทุ ยั ธานี 43
รปู ที่ 5-6 สภาพพน้ื ทข่ี องถ้ําเขาตะพาบ ตาํ บลวังหนิ อําเภอบา นไร จังหวดั อทุ ัยธานี 44
รปู ท่ี 5-7 สภาพพนื้ ที่ของถํ้าเขาพระยาพายเรือ ตําบลลานสัก อาํ เภอลานสกั จังหวัดอุทัยธานี 44
รปู ที่ 5-8 สภาพพ้นื ท่ีของถํ้าเขากวางทอง ตําบลเขากวางทอง อาํ เภอหนองฉาง จงั หวัดอุทัยธานี 45
รปู ท่ี 5-9 สภาพพื้นที่ของเขาวง บรเิ วณตาํ บลบา นไร อาํ เภอบา นไร จังหวดั อุทยั ธานี 46
รปู ท่ี 5-10 สภาพพืน้ ท่ีของเขาวงศพรหมจรรย ตําบลวังหิน อําเภอบานไร จังหวัดอุทัยธานี 46
รปู ที่ 5-11 สภาพพื้นทข่ี องเขาผาแรต บรเิ วณอาํ เภอลานสกั จงั หวัดอุทยั ธานี 49
รูปที่ 5-12 สภาพพน้ื ทีข่ องเขาปฐวี ตาํ บลตลกุ ดู อําเภอทพั ทัน จงั หวัดอุทยั ธานี 49
รปู ที่ 5-13 ลักษณะของเขาฆองชัย ต้ังอยูที่บริเวณอาํ เภอลานสัก จังหวัดอุทัยธานี 49
รปู ท่ี 5-14 สภาพพื้นที่ของเขาสะแกกรัง บริเวณอําเภอเมืองอุทัยธานี จังหวัดอุทัยธานี 55
รูปที่ 6-1 แผนทีแ่ หลง ทรัพยากรแรข องจังหวัดอุทัยธานี
รปู ที่ 6-2 เปรยี บเทียบรอ ยละของพืน้ ทีแ่ หลงแรและปรมิ าณสํารองของแหลงแรต า งๆ ทพ่ี บ 56
ในจังหวัดอุทัยธานี 59
รูปท่ี 6-3 หนาเหมอื งหนิ ปูนเพ่อื อตุ สาหกรรมซเี มนต ประทานบตั รท่ี 21613/13340 ของ
59
นายเสรี บุญนาค ตาํ บลลานสัก อําเภอลานสกั หมดอายปุ ระทานบตั รแลว 60
รปู ที่ 6-4 หนาเหมอื งหนิ ปูนเพอื่ อุตสากรรมกอ สราง ประทานบตั รท่ี 25105/15717
63
ของหา งหุน สว นจาํ กัด สหะขนสง อทุ ัยธานี ตาํ บลหนองยาง อําเภอหนองฉาง 63
รูปท่ี 6-5 แหลงแรห ินออนของจงั หวดั อุทยั ธานี 64
รปู ที่ 6-6 สภาพหนาเหมอื งหินแกรนติ ชนดิ หินประดับ ประทานบตั รท่ี 25052/13934
67
ของ บรษิ ทั ไทยแกรนิต จาํ กัด ตําบลประดูยนื อาํ เภอลานสกั สถานภาพหยดุ การ 67
รปู ท่ี 6-7 แหลงแรเหลก็ บรเิ วณตําบลน้าํ รอบ อําเภอลานสกั จงั หวอั ุทยั ธานี 73
รปู ที่ 6-8 แหลงแรเ หลก็ บรเิ วณบา นบงุ อาํ เภอบา นไร จังหวอั ุทัยธานี
รูปที่ 6-9 แหลงหนิ ปูนเพือ่ อตุ สาหกรรมเคมบี รเิ วณเขาฆองชัย อาํ เภอลานสัก ซ่งึ อยใู นเขตหามลา
สัตวปา เขาประทนุ
รปู ท่ี 6-10 แหลงแรด นิ ขาวของจงั หวดั อุทยั ธานี
รูปที่ 7-1 แผนที่จาํ แนกเขตสงวน เขตอนรุ กั ษ และเขตพัฒนาทรพั ยากรแร จงั หวดั อทุ ยั ธานี
VIII 25
31
สารบัญตาราง 35
36
ตารางท่ี 4-1 บัญชรี ายชอื่ หมูบา นเส่ียงภยั ดนิ ถลม จงั หวดั อทุ ัยธานี 53
ตารางที่ 4-2 บัญชรี ายช่อื พื้นทที่ ่ีมีโอกาสเกดิ หลมุ ยบุ จงั หวดั อุทยั ธานี 43
ตารางที่ 5-1 แหลงธรรมชาตอิ ันควรอนรุ กั ษของภาคเหนอื ในเขตจงั หวัดอทุ ยั ธานี
ตารางที่ 5-2 แหลง ธรรมชาตทิ างธรณวี ิทยา จงั หวดั อทุ ยั ธานี 45
ตารางที่ 6-1 รายละเอยี ดของแหลงแร หินอุตสาหกรรมชนิดตา งๆ ในพน้ื ท่จี ังหวัดอทุ ัยธานี 52
ตารางท่ี 6-2 ขอมูลการผลติ แรในพืน้ ท่ีจังหวัดอทุ ัยธานี 74
ตารางที่ 6-3 รายละเอียดของแหลง แร หนิ อุตสาหกรรมชนดิ ตา งๆ และแหลงทรายกอ สราง 75
76
ในพ้นื ทีจ่ ังหวัดอุทยั ธานี
ตารางที่ 6-4 แหลงทรายกอ สรางในจังหวัดอทุ ยั ธานี
ตารางท่ี 7-1 เขตสงวนทรัพยากรแร จังหวดั อทุ ัยธานี
ตารางท่ี 7-2 เขตอนุรกั ษท รพั ยากรแร จังหวดั อุทัยธานี
ตารางท่ี 7-3 เขตพัฒนาทรพั ยากรแร จังหวดั อทุ ัยธานี
บทที่ 1
กรอบแนวคิดในการจําแนกเขตเพอื่ การจดั การ
ดา นธรณวี ิทยาและทรัพยากรธรณี
1.1 ความหมายและความสําคัญของธรณีวทิ ยาและทรพั ยากรธรณี
“ธรณีวิทยา” เปนวิทยาศาสตรแขนงหน่ึงซ่ึงเกี่ยวของกับประวัติของโลก สสารที่เปน
องคประกอบของโลก และส่ิงมีชีวิตบนพ้ืนโลก โดยเฉพาะอยางยิ่งท่ีปรากฏรองรอยอยูในหินตางๆ
ธรณวี ทิ ยามี 3 สาขาหลกั ทเ่ี ดน ชดั คือ
ธรณีวิทยาโครงสรางหรือธรณีแปรสัณฐาน ศึกษาถึงรูปราง การจัดตัว และโครงสรางทาง
ธรณีวทิ ยาของหินตางๆ ภายในโลก
ธรณีวิทยาพลวัต ศึกษาเกี่ยวกับสาเหตุและกระบวนการตางๆ ที่ทําใหเกิดการเปล่ียนแปลง
ทางธรณวี ิทยา
ธรณปี ระวัติ ศกึ ษาเกย่ี วกบั การลาํ ดับเหตกุ ารณทางธรณีวิทยาตามประวตั เิ หตุการณของโลก
“ทรัพยากรธรณี” หมายถึง ทรัพยอันอยูใตแผนดิน เชน แรธาตุ หิน ดิน กรวด ทราย
นํ้าบาดาล ถานหิน หินนํ้ามัน ปโตรเลียม และซากดึกดําบรรพ ซึ่งมีคุณประโยชนอยางย่ิงตอสิ่งมีชีวิตท่ี
ถือกําเนดิ ข้ึนมาบนโลกน้ี
ธรรมชาติรอบตัวเรามีความหลากหลายและมีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา ไมวาจะเปน
ภูเขา แมน้ํา ทะเล มหาสมุทร ตลอดจนการเกิดธรณีพิบัติภัย เชน ดินถลม แผนดินไหว สึนามิ หลายทาน
อาจสงสัยวาส่ิงเหลานี้เกิดขึ้นและดํารงอยูมาไดอยางไร และจะมีการเปลี่ยนแปลงไปทางไหนอยางไร ผลท่ี
เกิดตามมาจะกระทบตอการดํารงอยูของสรรพสิ่งมีชีวิตอยางรุนแรงขนาดไหน คําถามตางๆ เหลานี้สามารถ
อธิบายไดด วยความรูทาง “ธรณีวทิ ยา”
กระบวนการทางธรณีวิทยาไดสรางสรรคธรรมชาติท่ีสวยงาม เปนแหลงธรรมชาติเพื่อการ
พักผอนหยอนใจ เปนแหลงตนแบบสําหรับการเรียนรู เชน น้ําตก ถํ้า ภูเขาท่ีมีรูปทรงแปลกตา เปนตน
นอกจากนกี้ ระบวนการทางธรณวี ทิ ยายังทําใหเกิดการสะสมของส่ิงมีชีวิตในอดีตกลายเปนซากดึกดําบรรพ
ใหมนุษยไดศึกษาเรียนรูถึงวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตตั้งแตอดีตมาจนถึงยุคปจจุบัน และที่สําคัญที่สุด
กระบวนการทางธรณีวิทยาไดก อใหเกิด “ทรพั ยากรธรณ“ี ที่มคี ณุ คา อนนั ตแ กม นุษยชาติ
มนุษยไดนําทรัพยากรแรและหินมาใชประโยชน เพื่อเปนปจจัยพ้ืนฐานตอการดํารงชีวิต
เชน กอสรางที่อยูอาศัย ทํายารักษาโรค และสรางสิ่งสาธารณูปโภคพ้ืนฐาน อันไดแก ถนน วัดโรงเรียน
โรงพยาบาล เปน ตน ในดา นพลงั งานเกือบท้งั หมดทใี่ ชในปจจุบนั กม็ าจากเชอ้ื เพลิงธรรมชาติ เชน ใชถานหิน
ในการผลติ กระแสไฟฟา ใชปโ ตรเลียมและแกส ธรรมชาติในรถยนตและเครื่องจักรกลตางๆ นอกจากนี้ยังได
ขุดเจาะน้ําบาดาลข้ึนมาใชเพ่ือการอุปโภคบริโภคและเกษตรกรรม จะเห็นไดวามนุษยเราใชประโยชนจาก
-2-
ทรัพยากรธรณีอยางเอนกอนันตในชีวิตประจําวัน จนบางครั้งมองขามคุณคาที่ไดรับและปลอยปละละเลย
เนื่องจากความเคยชิน ทําใหทรัพยากรธรณีเส่ือมโทรมและลดลงอยางรวดเร็ว โดยลืมนึกไปวาทรัพยากร
ธรรมชาติประเภทน้ีไมสามารถสรางข้ึนมาทดแทนใหมในระยะเวลาอันสั้นได กวาท่ีโลกจะมีทรัพยากรธรณี
ข้ึนมาเพื่อเปน ปจ จัยพนื้ ฐานและสิ่งอํานวยความสะดวกใหแ กมนษุ ยไ ดน้นั ตองใชเ วลานบั หลายลานป ดังน้ัน
จึงตอ งตระหนกั อยูเสมอวาตองใชอยา งระมดั ระวงั ใชอยา งชาญฉลาด และใชเ พอ่ื กอใหเ กดิ การพัฒนาที่ยงั่ ยืน
1.2 กรอบแนวคิดในการจาํ แนกเขตเพอื่ การจัดการดา นธรณวี ิทยาและทรพั ยากรธรณี
1.2.1 หลักการและเหตผุ ล
ทรัพยากรธรณเี ปน ทรัพยากรท่มี คี วามสําคญั ตอ การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศเปนอยา ง
มาก โดยเปนวัตถุดิบพื้นฐานสําหรับอุตสาหกรรมตางๆ อาทิ อุตสาหกรรมเซรามิกส อุตสาหกรรมแกว
อุตสาหกรรมโลหะ อุตสาหกรรมกอสราง อยางไรก็ตามทรัพยากรธรณีเปนทรัพยากรธรรมชาติประเภท
ท่ีใชแลวหมดไป ไมสามารถสรางขึ้นมาใหมได ดังนั้นจึงจําเปนอยางยิ่งท่ีจะตองมียุทธศาสตรในการจัดการ
ทรพั ยากรธรณีอยางชดั เจนเปนระบบ เพื่อใหเกิดการใชประโยชนสูงสุด คุมคา และสงผลกระทบตอสังคมและ
ส่ิงแวดลอมนอยที่สุด โดยการจําแนกเขตพื้นที่แหลงทรัพยากรธรณีออกเปนเขตเพ่ือการสงวน การอนุรักษ
และการพัฒนาใชประโยชน พรอมกับเสนอมาตรการหรือแนวทางบริหารจัดการสําหรับแตละเขตท่ีได
จําแนกไว ซึ่งตองคํานึงถึงหลักการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเปนสําคัญ โดยพิจารณาแบบบูรณาการ
รว มกบั ทรัพยากรธรรมชาติชนดิ อ่นื ๆ และรวมถงึ สภาพส่ิงแวดลอ มดวย ท้ังนเ้ี พ่ือใหเกดิ ความสมดลุ ระหวา ง
การใชประโยชนกับการสงวนรักษาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม และใหเกิดความเปนธรรมและ
โปรงใสในการเขาถึงทรัพยากรธรรมชาติ อันจะนําไปสูการลดความขัดแยงจากการใชประโยชนทรัพยากร
ระหวางภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน
1.2.2 วัตถปุ ระสงค
(1) เพ่ือจําแนกเขตทรพั ยากรธรณี เปนเขตสงวน อนรุ ักษ และพัฒนาใชประโยชน
(2) เพอ่ื กําหนดแนวทางการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรธรณีใหสอดคลองกับศักยภาพ ขอจํากัด
และความตองการของทองถิ่น โดยกระบวนการมีสว นรว มของผูมสี ว นไดเสยี ทกุ ภาคสวนในทอ งถ่ิน
(3) เพ่ือเผยแพรขอมูลใหแกหนวยงานท่ีเก่ียวของนําไปใชประโยชนในการวางแผนพัฒนา
ทรัพยากรธรณี ตลอดจนเปนการเสริมสรางองคความรูใหแกประชาชนทุกภาคสวนทั้งระดับทองถิ่นและ
ระดับประเทศ
1.2.3 แนวทางการดําเนินงาน
(1) จัดทําขอมูลและจําแนกเขตทรัพยากรธรณีเชิงพ้ืนท่ีออกเปนเขตสงวน อนุรักษ และ
พัฒนาทรัพยากรธรณี โดยการจัดทําระบบฐานขอมูลทรัพยากรธรณีของแตละจังหวัด ในระบบสารสนเทศ
ภมู ิศาสตร (GIS) และนาํ เขาขอ มลู บนแผนท่มี าขอ มูลตราสวน 1 : 50,000
-3-
(2) กาํ หนดแนวทางการบริหารจดั การทรัพยากรธรณีในแตล ะเขตที่จาํ แนกไว ใหสอดคลอง
กับศักยภาพ ขอ จํากดั และความตอ งการของทอ งถนิ่ โดยกระบวนการมีสวนรวมของผูม ีสวนไดเสียทุกภาค
สว นในทอ งถิน่
(3) เผยแพรขอมูลและผลการจําแนกเขตท่ีผานกระบวนการมีสวนรวมใหแกหนวยงานท่ี
เก่ียวของ องคกรปกครองสวนทองถ่ิน และผูมีสวนไดเสียทุกภาคสวนนําไปใชประโยชนในการบริหารจัดการ
ทรัพยากรธรณี แลเพื่อเปน การเสริมสรา งองคค วามรูใ หแ กประชาชนในทอ งถน่ิ
(4) ติดตามและประเมินผลการใชประโยชนขอมูลการจําแนกเขต เพื่อวิเคราะห ปรับปรุง
หรือประยุกตใชใหเ หมาะสมสาํ หรบั พน้ื ท่ีอน่ื ตอไป
1.2.4 ผลท่ีคาดวาจะไดร บั
มีการนําผลท่ีไดจากการจําแนกเขตทรัพยากรธรณีและธรณีวิทยา ไปวางแผนการจัดการ
ทรัพยากรธรณี การใชประโยชนท่ีดิน และการวางผังเมือง ทั้งในระดับจังหวัด กลุมจังหวัด และประเทศ
เพ่ือใหเกิดการบริหารจัดการทรัพยากรธรณีอยางมีประสิทธิภาพ โปรงใส เปนธรรม และเกิดประโยชนสูงสุด
รวมทงั้ มีการใชป ระโยชนทีด่ ินทถี่ กู ตอ งสอดคลองกับสภาพทางธรณีวิทยาส่ิงแวดลอ ม
-4-
บทที่ 2
ขอ มูลพน้ื ฐาน
“อุทยั ธานี เมืองพระชนกจักรี ปลาแรดรสดี ประเพณเี ทโว สม โอบา นน้ําตก
มรดกโลกหวยขาแขง แหลงตนนา้ํ สะแกกรงั ตลาดนดั ดังโคกระบอื ”
2.1 ประวัตคิ วามเปนมา
จังหวัดอุทัยธานี เปนเมืองท่ีมีเร่ืองราวทางโบราณคดี ประวัติศาสตรอันเกาแก เปนแหลงที่
อยขู องมนษุ ยส มัยกอนประวัติศาสตร (ประมาณ 3000 ปมาแลว) โดยพบหลักฐานยืนยันในหลายพื้นท่ี เชน
โครงกระดูก เครื่องมือหินกะเทาะจากหินกรวด ภาพเขียนสมัยกอนประวัติศาสตรบนหนาผา (เขาปลารา)
เปนตน เคยเปนทั้งที่ตั้งของเมืองโบราณสมัยทวาราวดี และเปนเมืองหนาดานที่สําคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา
รวมถึงเปน ที่ถอื กําเนิดของสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก พระชนกธบิ ดใี นรชั กาลท่ี 1
ตามตํานานกลาววาในสมัยสุโขทัย “ทาวมหาพรหม” ไดเขามาสรางเมืองที่บานอุทัยเกา
(อําเภอหนองฉางในปจจุบัน) แลวพาคนไทยมาอยูทามกลางหมูบานกะเหร่ียงและหมูบานมอญ จึงเรียกวา
"เมืองอูไทย" ตามกลุมหรือที่อยูของคนไทย ตอมาเกิดความแหงแลงกระแสน้ําเปลี่ยนทาง เมืองจึงถูกท้ิง
ราง ในสมัยอยุธยาชาวกะเหร่ียงชื่อ "พะตะเบิด" เขามาปรับปรุงเมืองอูไทยโดยขุดที่กักเก็บนํ้าไวใกลเมือง
และพะตะเบิดไดเปนผูปกครองเมืองอูไทยเปนคนแรกในสมัยกรุงศรีอยุธยา เมืองอูไทย ตอมาไดเรียกกัน
เปน "เมืองอุไทย" คาดวาเพ้ียนไปตามสําเนียงชาวพ้ืนเมืองเดิม ไดมีฐานะเปนหัวเมืองดานช้ันนอกสกัดกั้น
กองทัพพมา ทจ่ี ะเขามาตีกรงุ ศรอี ยุธยา
เมืองอุไทยธานีเปนเมืองท่ีอยูบนท่ีดอนและลึกเขาไป ไมมีแมน้ําสายใหญ และไมสามารถ
ติดตอทางเรือได ดังน้ันชาวเมืองอุไทยธานีจึงตองขนขาวบรรทุกเกวียนมาลงท่ีแมน้ํา จึงทําใหพอคาพากัน
ไปต้ังยุงฉางรับซื้อขาวท่ีริมแมน้ําจนเปนหมูบานใหญ เรียกวาหมูบาน "สะแกกรัง" เนื่องจากเปนพื้นที่มีปา
สะแกข้ึนเตม็ รมิ น้ํา และมตี น สะแกใหญอ ยูกลางหมบู าน
ตอมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทรตอนตนมีการอพยพผูคนมาตั้งบานเรือนที่ริมฝงแมน้ําสะแก
กรงั มากข้นึ และไดกลายเปนทตี่ ้งั ของตัวเมืองอุทัยธานีในปจ จุบัน (ที่มาขอ มูล : www.uthaithani.go.th)
2.2 ลกั ษณะทางภมู ศิ าสตร
2.2.1 ขนาดและทตี่ ัง้
จังหวดั อุทัยธานตี ง้ั อยบู รเิ วณลมุ แมนาํ้ สะแกกรงั ทางภาคเหนอื ตอนลางของประเทศไทย
ระหวางเสน ละติจดู ที่ 14 องศา 55 ลปิ ดา ถงึ 15 องศา 48 ลปิ ดาเหนือ และเสน ลองตจิ ดู ที่ 98 องศา 59
ลิปดา ถงึ 100 องศา 6 ลปิ ดาตะวนั ออก มพี ้นื ท่ีประมาณ 6,730 ตารางกิโลเมตร หรือ 4.2 ลานไร และมี
อาณาเขตติดตอกบั จงั หวดั ใกลเ คยี งดังนี้
-5-
ทิศเหนอื ตดิ ตอ กบั จังหวดั นครสวรรค
ทศิ ใต ตดิ ตอ กับ จังหวัดชัยนาท และจังหวัดสพุ รรณบุรี
ทศิ ตะวนั ออก ตดิ ตอ กบั จังหวัดนครสวรรค และจังหวัดชัยนาท
ทิศตะวันตก ตดิ ตอกับ จังหวดั ตาก และจังหวัดกาญจนบรุ ี
2.2.2 ลกั ษณะภูมิประเทศ
สภาพพ้ืนที่โดยทั่วไปจะเปนปาและภูเขาสูง และลาดเทจากทิศตะวันตกตํ่าลงมาทางทิศ
ตะวันออก โดยทางทิศตะวนั ตกจะเปนเทือกเขาสลบั ซับซอ นท่ีมีปาไมอ ดุ มสมบรู ณ เปน ตนกําเนิดของแมน าํ้
แมกลองและแมนํ้าทับเสลา ตอนกลางของจังหวัดเปนท่ีราบเชิงเขาและที่ดอนคลายลูกคล่ืนสลับกับเนินเขา
เต้ียๆ สวนทางดานตะวันออกของจังหวัดสวนใหญเปนท่ีราบลุม พ้ืนที่สวนใหญเปนปาและภูเขาถึง 2 ใน 3
สวนของพนื้ ท่ที ้ังหมด ลักษณะภูมิประเทศของจังหวดั อุทัยธานแี สดงดังรปู ท่ี 2-1
2.2.3 ลกั ษณะภมู ิอากาศ
ลักษณะภมู ิอากาศมีตั้งแตอ ากาศแบบกงึ่ รอนจนถงึ อากาศแบบรอ นชืน้ สภาพอากาศท่วั ไป
แบงออกเปน 3 ฤดู โดยฤดูรอนเริ่มต้ังแตกลางเดือนกุมภาพันธจนถึงกลางเดือนพฤษภาคม ฤดูฝนเร่ิม
ตัง้ แตกลางเดอื นพฤษภาคมจนถึงตุลาคม โดยฝนจะตกทางดานตะวันตกมากกวา ดา นตะวนั ออก เน่อื งจาก
อยูในเขตอทิ ธพิ ลของมรสุมและดีเปรสชน่ั ฤดหู นาวเริ่มตง้ั แตเ ดอื นตลุ าคมจนถึงเดือนกุมภาพันธ ปริมาณน้าํ ฝน
โดยเฉล่ียท้ังป 1,770.3 มิลิเมตร จํานวนวันฝนตกปละ 105 วัน อุณหภูมิตาํ่ สุดจะอยูในชวง 17.6 องศา
เซลเซยี ส อณุ หภูมิสูงสุดจะอยใู นชว ง 36 องศาเซลเซียส
2.2.4 การคมนาคม
การเดินทางจากกรงุ เทพฯ ไปจังหวดั อุทัยธานสี ามารถเดินทางไปไดห ลายเสนทาง ไดแก
1. จากถนนพหลโยธินผานจังหวัดสระบุรี อําเภอโคกสําโรง จังหวัดลพบุรี อําเภอตาคลี
จังหวัดนครสวรรค และอําเภอมโนรมย จังหวัดชัยนาท ขามแมนํ้าเจาพระยา ลงแพขนานรถยนตท่ีอําเภอ
มโนรมยผานวัดทาซุง (วัดจันทาราม) ศาลากลางจังหวัด เขาตลาดอุทัยธานี รวมระยะทางประมาณ 305
กโิ ลเมตร (เสนทางสายเดิมกอนมีถนนสายเอเชยี )
2. จากทางหลวงหมายเลข 32 (สายเอเชีย) ผานอยุธยา อางทอง สิงหบุรี ชัยนาท และ
แยกเขาทางหลวงหมายเลข 333 ตรงทางแยกทาน้ําออย บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 206 ขามสะพานขาม
แมนํ้าเจาพระยา ระยะทางประมาณ 16 กิโลเมตร ผานหนาโรงพยาบาลเล้ียวซายเขาตลาดอุทัยธานี รวม
ระยะทางประมาณ 222 กโิ ลเมตร
3. เร่ิมตนจากทางหลวงหมายเลข 32 เชนกัน เม่ือถึงประมาณกิโลเมตรที่ 30 (อยูในเขต
อยุธยา) เลี้ยวซายเขาทางหลวงหมายเลข 334 และจากน้ันเขาทางหลวงหมายเลข 309 ไปตามเสนทาง
ขามสะพานจังหวัดอางทอง จากนั้นมาตามถนนสาย 311 ผานจังหวัดสิงหบุรี ผานจังหวัดชัยนาทท่ีอําเภอ
สรรพยา จากนั้นเลี้ยวเขา เสนทางหมายเลข 3183 เขา จังหวัดอทุ ยั ธานี รวมระยะทางประมาณ 283 กโิ ลเมตร
-6-
2.3 สภาพเศรษฐกจิ และสังคม
2.3.1 การปกครอง
จงั หวดั อทุ ยั ธานจี ัดรูปแบบการปกครองตามลักษณะการปกครองสวนภมู ภิ าค โดยแบงออก
เปน 8 อาํ เภอ 70 ตําบล และ 642 หมบู า น และจัดรปู การปกครองตามลักษณะการปกครองสวนทอ งถ่ิน
ประกอบดว ย องคก ารบริหารสวนจังหวดั 1 แหง เทศบาล 10 แหง และองคการบรหิ ารสว นตําบล 53 แหง
2.3.2 ประชากรและอาชีพ
ขอมลู จากกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ณ เดอื นธันวาคม 2550 จังหวดั อทุ ัยธานี
มปี ระชากรรวมท้ังสิ้น 326,975 คน เปน ชาย 161,146 คน และหญงิ 165,829 คน จํานวนบาน 98,514
ครัวเรอื น อตั ราความหนาแนนของประชากรตอพืน้ ที่ 48.58 คนตอ ตารางกโิ ลเมตร อาํ เภอที่มปี ระชากร
มากที่สุด คอื อาํ เภอบา นไร รองลงมาคอื อําเภอลานสกั และอําเภอหนองฉาง ตามลําดบั ประชากรสว นใหญ
ประกอบอาชพี เกษตรกรรม รองลงมาคือรบั จางและคา ขาย
2.3.3 เศรษฐกจิ
จังหวัดอุทัยธานีมีมูลคาผลิตภัณฑมวลรวมของจังหวัด (GPP) 14,499 ลานบาท มูลคา
ผลิตภัณฑเฉล่ียตอคน (Per capita GPP) 47,867 บาท/ป มีรายไดมากเปนลําดับท่ี 9 ของภาคเหนือ และ
ลําดับที่ 48 ของประเทศ รายไดขึ้นอยูกับสาขาการเกษตรมากท่ีสุด รองลงมา คือ การคาสง และคาปลีก
และสาขาบริหาร การประกอบอาชีพท่ีสําคัญ คือ ภาคการเกษตร และการเลี้ยงสัตว พืชเศรษฐกิจที่สําคัญ
ประกอบดว ย ขาว ออ ย มันสําปะหลงั ขาวโพด เล้ียงสตั ว
2.3.4 วฒั นธรรม เทศกาล และงานประเพณี
งานตักบาตรเทโว วัดสังกัสรัตนคีรี ถือเปนประเพณีสาํ คัญในวันออกพรรษาของจังหวัด
อุทัยธานี ซ่ึงจะจัดขึ้นในวันแรม 1 คํา่ เดือน 11 (ตุลาคม) ของทุกป พระสงฆทุกรูปที่จําพรรษาในเขต
อาํ เภอเมืองอุทยั ธานีจะออกรับบณิ ฑบาต โดยเดินลงบันไดจากยอดเขาสะแกกรัง โดยสมมติมณฑปบน
ยอดเขาสะแกกรังเปน "สิริมหามายากูฎคาร" ท่ีพระพุทธเจาทรงเทศนโปรดมารดา แลวเสด็จกลับสูโลก
มนุษยลงบันได 339 ขน้ั ซึง่ ถอื เปนบันไดแกวสกู ัสนคร คือ บรเิ วณวดั สงั กสั รัตนคีรี
งานไหวพ ระพทุ ธมงคลศักดส์ิ ทิ ธิ์ ท่ีวัดสงั กัสรตั นคีรี ตาํ บลอทุ ัยใหม อําเภอเมอื งอทุ ยั ธานี
โดยจะจดั ข้ึนในวนั ขึน้ 3-8 ค่าํ เดอื น 4 ของทกุ ป เปน งานประเพณไี หวพระคบู า นคูเมืองอุทยั ธานี
งานประจาํ ปว ดั หนองขนุ ชาติ อาํ เภอหนองฉาง โดยจัดใหมีงานในวนั ข้ึน 12 คํา่ - วันแรม 1
คํา่ เดือน 3 ของทกุ ป ซงึ่ เดิมเปน งานนมัสการพระพุทธบาทจาํ ลอง ตอ มาการจัดงานไดร ับความนิยมมาก
จึงไดจ ดั ใหมีขนึ้ เปน ประจําทุกป
งานแหเ จา ของชาวจนี ในอทุ ยั ธานี เปนประเพณีของชาวจีนในอทุ ัยธานที จ่ี ะจดั พิธแี หเจา พอ
และเจา แมซ ึง่ ประดษิ ฐานอยตู ามศาลตางๆ โดยกําหนดมีงานตามการครบปข องแตล ะองค
รปู ที่ 2-1 แผนที่ภมู ปิ ระเทศและเขตการปกครอง
-7-
งจงั หวดั อทุ ยั ธานี
รปู ท่ี 2-2 แผนที่พ้นื ที่ท่อี ยูภายใตข อจาํ กัดของกฎหมาย มตคิ
-8-
คณะรัฐมนตรี และกฎระเบยี บตา งๆ จงั หวัดอทุ ัยธานี
-9-
2.4 แนวคดิ ในการจดั การทรัพยากรธรรมชาตภิ ายใตย ุทธศาสตรจ งั หวัดอทุ ัยธานีและ
กลุมจงั หวดั ภาคเหนอื ตอนลา ง
วิสยั ทศั น: เกษตรปลอดภัย รายไดม่ันคง แหลง ทอ งเทย่ี วเชิงนเิ วศและมรดกโลกหวยขาแขง
สูส ากล
ยทุ ธศาสตรข องจงั หวดั ทีเ่ กย่ี วของกบั การใชประโยชนท รัพยากรธรรมชาติ และการพัฒนา
แหลง อนุรกั ษท างธรณวี ทิ ยา ไดแ ก ประเด็นยุทธศาสตรท่ี 3 : สงเสริมและพัฒนาการทอ งเทยี่ วเชงิ นเิ วศ
โดยพฒั นาแหลงทองเท่ียวใหมีคณุ ภาพและย่งั ยืน ภายใตการมสี ว นรวมในการบรหิ ารจดั การของประชาชน
และชมุ ชน และประเด็นยทุ ธศาสตรที่ 4 : เรงฟน ฟูและอนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอม โดยการ
เพิ่มประสทิ ธภิ าพการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ ม
การจัดการทรัพยากรธรรมชาติอยูภายใตยุทธศาสตรกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนลางใน
ประเด็นยทุ ธศาสตร : สง เสรมิ การทอ งเทย่ี ว
2.5 พืน้ ที่ประกาศของทางราชการ
จังหวดั อทุ ัยธานี มีพื้นทปี่ ระกาศของทางราชการหลายพ้ืนที่ ที่กําหนดข้ึนเพื่อวัตถุประสงค
ตามกฎหมายและมติคณะรัฐมนตรี เชน เขตรักษาพันธุสัตวปา เขตหามลาสัตวปา เขตปาสงวนแหงชาติ
และเขตวนอุทยาน ซ่ึงกรมทรัพยากรธรณีไดนําขอมูลเหลานี้มาใชเปนเกณฑในการจําแนกเขตทรัพยากรแร
ออกเปนเขตสงวนทรัพยากรแร เขตอนุรักษทรัพยากรแร และเขตพัฒนาทรัพยากรแร ตามรายละเอียดใน
หัวขอหลักเกณฑการจําแนกเขตในบทท่ี 7 ขอบเขตพื้นที่ประกาศทางราชการในจังหวัดอุทัยธานี ไดแสดง
ไวด งั รปู ที่ 2-2
- 10 -
บทที่ 3
ธรณวี ิทยา
จงั หวดั อทุ ยั ธานเี ปนจงั หวดั ที่มรี ูปรางขอบเขตวางตัวยาวในแนวตะวันออก-ตะวันตก และมี
พน้ื ท่เี ทอื กเขาสงู สลบั ซบั ซอ นของเทอื กเขาถนนธงชัยทางดา นทิศตะวนั ตก เปนพ้ืนที่ท่ีมคี วามแตกตางของ
ลักษณะภูมิประเทศ ตั้งแตท ีร่ าบลุม แมน า้ํ ไปจนถึงเทอื กเขาสงู ทาํ ใหล กั ษณะธรณีวทิ ยาบรเิ วณดานทิศ
ตะวันตกมคี วามซับซอน สอดคลอ งกบั ลักษณะภมู ปิ ระเทศภเู ขาสงู ของแนวเทือกเขาถนนธงชยั และคอ ยๆ
เปลีย่ นเปน ที่ราบลุมแมนํา้ ทางดานทศิ ตะวันออกของจังหวดั แมนาํ้ สําคญั เชน แมน้ําเจาพระยา หว ยเสลา
หว ยขาแขง หวยกระเสียว ฯลฯ สว นมากไหลจากดานทิศตะวนั ตกไปทิศตะวนั ออกและไหลจากทศิ เหนือไป
ทิศใต ลักษณะธรณวี ทิ ยาทวั่ ไปของจงั หวดั อุทัยธานี ประกอบดว ย หนิ แปร หินตะกอน หินอัคนี และตะกอน
รว น (รปู ท่ี 3-1 ดรู ายละเอยี ดไดในแผน ซีดีแนบทายเอกสาร) อายตุ ง้ั แตม หายุคพรแี คมเบรยี น (มากกวา
570 ลา นป) ถงึ ปจจบุ ัน การนําเสนอน้เี ปนการรวบรวมขอมูลการสาํ รวจธรณวี ิทยาโดยกรมทรัพยากรธรณี
ต้งั แตอดตี จนถงึ ป พ.ศ.2551 พรอมกับการตรวจสอบความถกู ตองจากการสาํ รวจภาคสนาม
3.1 ธรณีวทิ ยาท่วั ไป
จังหวดั อทุ ยั ธานตี ัง้ อยูในพื้นท่ภี าคเหนือตอนลางติดกับภาคตะวนั ตก ในสว นของธรณีวิทยา
ภูมภิ าค พืน้ ที่ดา นตะวันตกของจังหวดั อุทัยธานีวางตวั ตอ เน่ืองมาจากแนวหลกั ของจงั หวดั ตาก เรียกวา
ธรณีวทิ ยาแนวดอยอนิ ทนนท- ตาก และตั้งอยูใ นแผนอนุทวปี ฉานไทย ประกอบดว ย หนิ ตะกอน หินแปร
หินอคั นี และตะกอนรว น มีอายุทางธรณีกาลอยใู นมหายคุ พรแี คมเบรยี น (มากกวา 570 ลานป) ยคุ แคม
เบรียน (505-570 ลา นป) ยุคออรโ ดวเิ ชยี น (438-505 ลานป) ยคุ ไซลูเรยี น-ดีโวเนยี น (360-438 ลา นป)
คารบ อนเิ ฟอรสั (286-360 ลา นป) ยคุ เพอรเ มียน (245-286 ลา นป) หินยุคไทรแอสซิก (210-245 ลานป)
และยคุ ควอเทอรนารี (0.01-1.6 ลา นป) ชว งเวลาดังกลา วมีการสะสมตวั ตะกอนในสภาพแวดลอ มแบบภาคพ้นื
สมุทรและภาคพน้ื ทวปี การแทรกดนั ของหินอัคนมี ีการบบี อัดทาํ ใหเกิดการเปลยี่ นสภาพของหิน และการ
ยกตวั ของหนวยหนิ ตางๆ ทาํ ใหเ กดิ กระบวนการกัดกรอ น ผพุ ังและสะสมตัวของช้ันตะกอนรว นทางน้ําบรเิ วณ
ดานตะวนั ออกของจังหวัด กระบวนการเปลย่ี นแปลงของเปลอื กบริเวณนแี้ ละลกั ษณะภูมิประเทศทเี่ หน็ ใน
ในปจจุบันน้ใี ชร ะยะเวลายาวนาน
3.2 ธรณวี ทิ ยากายภาพและลาํ ดับช้นั หนิ
ลกั ษณะธรณวี ิทยาโดยทวั่ ไปของพน้ื ที่ ประกอบดวย 7 หนว ยหินตะกอนและหินแปร ไดแ ก
หินแปรมหายุคพรีแคมเบรียน หินควอรตไซตและหินชีสตยุคแคมเบรียน หินปูนเนื้อดิน หินออนหรือ
หินแคลกซ ลิ เิ กตยคุ ออรโ ดวิเชียน หินดินดาน หินชนวน หินกาบ หนิ ควอรตไซต หินเชริ ต และหนิ ทราย ยคุ
ไซลเู รยี น-ดโี วเนยี น หนิ ทรายและหนิ ทรายปนกรวดยคุ คารบอนิเฟอรสั หินปนู ชน้ั หนา หนิ ปูนปนโดโลไมต
ยคุ เพอรเมียน และหนิ ตะกอนยคุ ไทรแอสซกิ มีลักษณะดงั น้ี
- 11 -
3.2.1 มหายุคพรแี คมเบรียน (Pε)
หินมหายุพรีแคมเบรียนในพ้นื ทน่ี เ้ี รยี กวา หมวดหินลานสางไนส (รปู ท่ี 3-2 (ก)) มชี นั้ หิน
แบบฉบับบริเวณนา้ํ ตกลานสาง จงั หวัดตาก โดยหมวดหนิ ดังกลา วพบกระจายตวั บริเวณดานตะวนั ตกและ
ตะวนั ตกเฉยี งเหนอื ของพน้ื ท่ี พนื้ ทต่ี น น้ําหว ยขาแขง หว ยเสลา บรเิ วณแนวเทอื กเขาถนนธงชยั ซึง่ ตอเน่อื ง
มาจากนาํ้ ตกลานสาง จงั หวดั ตากและจงั หวัดนครสวรรค ชั้นหินเหลา น้วี างตวั ในแนวเหนือ-ใต และตะวันตก
เฉียงเหนอื -ตะวนั ออกเฉยี งใต ประกอบดว ยหินแปรเกรดสงู เชน หนิ ควอรต โซเฟลดส ปาติกไนส หนิ พาราไนส
หนิ ไบโอไทตไ นส หนิ ควอรตซไ มกาซสี ต และหินซสี ต ในหินพาราไนสม กี ารเรยี งตวั และแยกแรส ีเขมกบั สอี อ น
ชดั เจน บางบรเิ วณพบหินไนสทีแ่ ปรสภาพมาจากหินแกรนติ หลักฐานจากการลําดับชนั้ หนิ พบวา หมวดหิน
ลานสางวางตัวแบบรอยชั้นไมต อ เนื่องอยูใตห นิ ควอรตไซตย คุ แคมเบรยี น และหินปนู เนอื้ ดินยคุ ออรโ ดวิเชยี น
จงึ อนุมานไดว าหมวดหนิ ลานสางนาจะมอี ายุมากกวา ยุคแคมเบรียน หรือเปน มหายุคพรแี คมเบรยี น ซ่ึงมีอายุ
มากกวา 570 ลา นป
3.2.2 ยคุ แคมเบรยี น (ε)
หนิ ยุคแคมเบรยี นในพื้นทจี่ ังหวัดอทุ ยั ธานเี รยี กวา หมวดหินเจา เณรควอรตไซต มชี ้นั หิน
แบบฉบบั ทบี่ รเิ วณเข่ือนเจาเณร พบกระจายตวั นอ ย โดยสวนมากหินโผลชดั เจนในเขตรักษาพนั ธส ัตวป า
หว ยขาแขง ดานทศิ ตะวนั ตกเฉียงเหนือของพื้นท่ี และมักจะพบวาหนิ แกรนติ ยคุ ไทรแอสซิกแทรกดนั เขา มา
ทาํ ใหชนั้ หนิ ยคุ แคมเบรียน วางตวั อยบู นหนิ แกรนิตยคุ ไทรแอสซกิ แบบรอยชั้นไมต อ เน่อื งเปน หยอมๆ และ
แนวชั้นหินวางตัวในทศิ ทางเหนอื -ใต ประกอบดวย หนิ แปรเกรดตํ่า ไดแก หนิ ควอรต ไซต หินควอตซไ มกา
ชสี ต และหินชีสต เนอ้ื คอนขา งละเอยี ดเม่อื เปรยี บเทยี บกับหินมหายคุ พรแี คมเบรียน สีเขมของไบโอไทต
ไมกาชีสต จากการเรยี งตัวของแรไมกา สงั เกตเห็นผวิ หินมนั วาวเปนประกาย หมวดหินนี้จะมีความแตกตาง
จากหินแบบฉบับ หลกั ฐานการหาอายุของช้นั หินโดยการลําดับชน้ั หนิ พบวา ช้นั หนิ นีว้ างตวั แบบรอยชั้น
ไมต อเนอ่ื งอยใู ตหินปนู เนื้อดนิ ยคุ ออรโ ดวเิ ชยี น จงึ นา จะมีอายุเปน หินตะกอนแปรสภาพเกรดตาํ่ ในชว งยคุ
แคมเบรียน หรือประมาณ 505-570 ลา นป
3.2.3 ยุคออรโ ดวิเชียน (O)
หินยุคออรโดวิเชียนในพื้นที่น้ีเรียกวา หมวดหินปูนทามะนาว (รูปที่ 3-2 (ข)) มีช้ันหิน
แบบฉบับพบมากบริเวณตอนเหนือของจังหวัดกาญจนบุรี พบชั้นหินน้ีกระจายตัวทางทิศใตและทิศตะวันตก
ของจังหวัด บริเวณอําเภอบานไร เขตรักษาพันธุสัตวปาหวยขาแขง ระนาบชั้นหินวางตัวในแนวตะวันตก
เฉียงเหนือ-ตะวันออกเฉียงใต ลักษณะธรณีวิทยา ประกอบดวย ตอนลางเปนหินหินโคลนและหินปูนเน้ือดิน
วางตัวตอเน่ืองอยูบนหินควอรตไซต และหินควอตซชีสตของหมวดหินควอรตไซตเจาเณร จากนั้นคอยๆ
เปลี่ยนเปนหนิ ปนู ชนั้ หนาท่ีเปนหนาผา มีหินเชิรตกอนกลมในชั้นหิน ถัดมาตอนบนเปนหินปูนชั้นบางสีเทาที่
มีการตกผลึกใหม บางสวนมีการแปรสภาพเปนหินออน หินแคลกซิลิเกต มีหินทรายชั้นบางแทรกสลับแลว
คอยๆ เปล่ียนเปนหินปูนช้ันหนา และพบหินควอรตไซต และหินฟลไลตแทรกสลับ สวนบนสุดของหมวดหิน
ประกอบดวยหินปูน สีเทาออนถึงเทาเขม เปนช้ันบางๆ วางตัวอยางตอเน่ืองรองรับหินดินดานสีขาว อายุ
- 12 -
ไซลเู รียน-ดโี วเนยี น จากหลักฐานซากดึกดําบรรพที่ปรากฏ หมวดหินปูนทามะนาวมีอายุตั้งแตยุคออรโดวิเชียน
ตอนตนถึงตอนปลาย (505-438 ลานป) ซากดึกดําบรรพยุคออรโดวิเชียนตอนตนเปนพวกซิสทอยด และ
มักไมมีซากโคโนดอนต ซากดึกดําบรรพที่บงถึงอายุออรโดวิเชียนตอนกลาง ไดแก ซากดึกดําบรรพพวก
นอทิลอยดช นิดอารม โิ นเซอรัส
3.2.4 ยุคไซลูเรยี น-ดโี วเนียน (SD)
หินยุคไซลเู รยี น-ดโี วเนยี นของจงั หวดั อุทยั ธานนี เี้ รยี กวา กลมุ หินทองผาภูมิ (รปู ท่ี 3-2 (ค))
สําหรบั ช้นั หินแบบฉบับพบบริเวณอําเภอทองผาภมู ิและอําเภอสงั ขละบรุ ี ทางตะวนั ตกเฉยี งเหนือของจังหวดั
กาญจนบรุ ี ในพ้ืนท่ีสาํ รวจนพ้ี บวา ช้ันหินดงั กลา วแผก ระจายตวั คอ นขางกวางบริเวณดา นทศิ ตะวันตก ทิศใต
และตะวันออกของจงั หวดั ในอาํ เภอสวางอารมณ อําเภอทพั ทัน อําเภอบา นไร อาํ เภอหวยคต และเขต
รกั ษาพันธุส ตั วป าหว ยขาแขง โดยชน้ั หินน้ีวางตวั ในแนวตะวันตกฉยี งเหนือ-ตะวนั ออกเฉยี งใตและเหนอื -ใต
ลกั ษณะหินประกอบดวย หนิ ทรายแทรกสลับหินปนู เนอื้ ดนิ และหินปูนเลนส ถดั ขนึ้ มาเปน หินดินดานสลับ
หินเชริ ต และหนิ ดินดานเน้ือซิลิกา สเี ทาดํา-น้ําตาลออ น ชัน้ หนิ บาง บางบริเวณมกี ารแปรสภาพระดบั ต่ํา
การศกึ ษาซากดกึ ดําบรรพ เชน เทนทาคิวไลทิส เอลแี กนส และสะไทลิโอลินา คลาวลู า ซึ่งมอี ายุไซลูเรียน-
ดีโวเนียน (360-438 ลานป) เกิดรวมกบั ซากดึกดําบรรพแกรปโทไลต และจากการศึกษาซากดึกดาํ บรรพท้ังหมด
พบวา กลุม หนิ ทองผาภมู ินาจะมีการสะสมตวั ในทะเลตัง้ แตยคุ ออรโ ดวเิ ชียนตอนปลายถงึ ยุคคารบ อนเิ ฟอรัส
(286-461ลา นป)
3.2.5 ยุคคารบอนิเฟอรสั (C)
หินยคุ คารบอนเิ ฟอรัสบรเิ วณจงั หวดั อุทัยธานสี ามารถเทียบเคียงไดก ับลักษณะหนิ ตอนบน
ของกลุมหินทองผาภูมิ (รูปที่ 3-2 (ง)) และเทียบไดกับกลุมหินแมทาในภาคเหนือ ซ่ึงมีหินแบบฉบับแผ
กระจายคลุมพืน้ ทอี่ ําเภอทองผาภมู ิ อาํ เภอสงั ขละบุรี อําเภอศรีสวสั ด์ิ และตอเนอื่ งจนถงึ พรมแดนไทย-พมา
ประกอบดว ยหินต้งั แตยคุ ออรโดวเิ ชียนจนถงึ ยคุ เพอรเมยี น โดยมีการสะสมตวั อยางตอ เนอ่ื ง มีชัน้ หนิ แบบฉบบั
อยใู นทองทอ่ี าํ เภอทองผาภูมิ จังหวดั กาญจนบุรี ในพื้นท่นี ี้พบหินยคุ คารบ อนเิ ฟอรสั กระจายตวั เพยี งจดุ เดยี ว
ไดแก บรเิ วณดา นทิศใตข องพน้ื ท่ีในอาํ เภอบา นไร ลักษณะธรณวี ทิ ยา ประกอบดว ย หินทรายเนอื้ ปนเถา
ภูเขาไฟและเฟลดส ปาร สขี าว สีเทาแกมเขียว เมด็ ตะกอนขนาดหยาบ ช้นั หินหนามาก มแี รซลิ กิ าเปนสาร
เชื่อมประสาน บางชนั้ มเี ศษหนิ ภเู ขาไฟปน เน่ืองจากไมม รี ายงานการศกึ ษาซากดกึ ดําบรรพข องหินยุคคาร
บอนิเฟอรัสในบริเวณจังหวัดอุทัยธานี แตจากการลาํ ดับช้ันหินพบวาช้ันหินนี้ควรจะมีอายุคารบอนิเฟอรัส
(286-360 ลา นป) โดยกลมุ หนิ ทองผาภมู นิ ว้ี างตวั รองรบั กลมุ หนิ ราชบุรีซึง่ มอี ายเุ พอรเมียน
3.2.6 ยุคเพอรเ มียน (Ps/P2)
หินยคุ เพอรเมยี นบริเวณจังหวดั อุทัยธานแี บง เปน สองกลุม หนิ ไดแ ก กลุมหนิ สระบรุ ี และ
กลุม หินราชบรุ ี รายละเอียดดังนี้
รปู ที่ 3-1 แผนที่ธรณวี ทิ ยาจังหวดั อทุ ยั ธานี แล
- 13 -
ละคาํ อธิบายแผนท่ี
- 14 -
รูปที่ 3-1 รปู แผนท่ีธรณวี ทิ ยาจงั หวดั อุทัยธานี และคําอธบิ ายแผนท่ี (ตอ )
- 15 -
กลุม หินสระบรุ ี (Ps) บริเวณชั้นหินแบบฉบบั มกั จะเกิดเปน หนิ ปนู ชน้ั หนาและเปนชน้ั พบ
ซากดกึ ดําบรรพพ วกฟวซลู นิ ดิ แบรคิโอพอด ไบรโอซัว ซากปะการัง และฟอแรมนิ ิเฟอรา สีเทาออนถงึ เทาดํา
พบกระจายตวั มากบริเวณจังหวดั สระบุรแี ละลพบรุ ี สว นในพ้ืนทจ่ี งั หวดั อุทยั ธานี กลุมหนิ สระบรุ ีพบกระจาย
ตวั นอยมากทางดา นตะวันออกของพนื้ ที่ บรเิ วณบา นดอนขวางทศิ ตะวันตกของอําเภอเมอื งอุทัยธานี ประกอบดว ย
หินเชริ ต หนิ ดินดาน แทรกสลบั ดว ยหนิ ปนู เลนส หินทรายเกรยแวก หนิ ทัฟฟ และหนิ กรวดเหลี่ยมภูเขาไฟ
กลมุ หินราชบรุ ี (P2) สว นใหญเ กอื บทุกบรเิ วณมลี กั ษณะคลา ยคลึงกัน คือ เปนพวกหินปนู ที่
เกิดเปน ชั้นและเปนมวลหนา สเี ทาออน เทาดาํ มีกอนหนิ เชิรต มากในตอนลาง พบซากดึกดําบรรพมากมาย
โดยเฉพาะอยา งยิง่ ฟว ซลู ินดิ แบรคิโอพอด ไบรโอซวั ซากปะการัง และฟอแรมนิ ิเฟอรา บางบรเิ วณอาจถูก
แปรสภาพโดยขบวนการแปรสภาพสัมผัสกลายเปนหินออน จากการศกึ ษาซากดึกดําบรรพแบรคโิ อพอดพบวา
กลุมหนิ ราชบรุ ีมีอายเุ พอรเ มียนตอนตน ถงึ ตอนปลาย (245-286 ลานป) กลุม หนิ ราชบรุ ีบรเิ วณจงั หวดั อทุ ัยธานี
สามารถเทียบเคยี งไดก ับหมวดหนิ ปนู ไทรโยค (รูปที่ 3-2 (จ)-(ฉ)) ของกลมุ หนิ ราชบรุ ี (ตอนกลาง) มีชน้ั หิน
แบบฉบบั อยบู ริเวณอําเภอไทรโยค ในพื้นทีพ่ บแผกระจายตวั ทางตอนกลางและดานตะวนั ออก บริเวณอําเภอ
สวางอารมณ อาํ เภอลานสัก และอาํ เภอหว ยคต ลักษณะธรณวี ทิ ยาประกอบดว ย หนิ ปนู เนื้อโดโลไมตช นั้ หนา
ถงึ เปน ปน หรอื มวลหนา บางบรเิ วณพบหินทรายและหนิ ดนิ ดานแทรกสลับบาง สวนตอนบนสดุ เปนหนิ ปนู
ช้นั บางสีเทาออ น สลบั กับหนิ ทรายสีนาํ้ ตาลเทา พบซากดึกดาํ บรรพ โดยเฉพาะอยางย่ิงฟว ซูลนิ ดิ ในหนิ ปูน
ที่อยูตอนลางบง ชีอ้ ายุเพอรเ มียนตอนกลาง (260.4-270.6 ลา นป)
การศึกษาซากดึกดําบรรพของกลุมหินทั้งสองพบวา นาจะมีอายุประมาณยุคเพอรเมียน
ตอนลา งถึงตอนบน (245-286 ลา นป)
3.2.7 ยคุ ไทรแอสซกิ (Trhh/Tr2)
หนิ ยุคไทรแอสซิกบรเิ วณจงั หวดั อทุ ัยธานแี บง เปน สองหนวยหนิ ไดแ ก หมวดหนิ ฮองหอย
(Trhh) และหนว ยหนิ Tr2 รายละเอยี ดดงั น้ี
หมวดหินฮอ งหอย พบกระจายตวั อยบู ริเวณหวยเสลา บานคลองเสลา กระจายตวั เปน
บรเิ วณแคบ ทางดานทิศตะวันตกของอําเภอบา นไร ลักษณะหนิ ประกอบดวย หนิ ทรายสีเทาสลับหนิ ดนิ ดาน
สีเทาดํา ชน้ั หินหนาปานกลางถึงช้นั บาง ช้นั หินชัดเจน (รูปท่ี 3.2 (ช)) บางบรเิ วณพบชนั้ หนิ กรวดมนแทรก
เปน เลนส หินทรายมีเมด็ ตะกอนละเอยี ดถึงหยาบมาก และมเี ศษดนิ โคลนปนในหนิ ทราย เคยมรี ายงานพบ
ซากดกึ ดําบรรพหอยกาบคบู ง ช้อี ายุไทรแอสซิกตอนกลาง (228-245 ลานป)
หนวยหนิ ยคุ ไทรแอสซิก Tr2 พบกระจายตวั นอ ยมากทางดานตะวนั ตกของพ้นื ที่ ในเขต
รกั ษาพนั ธุสตั วปาหว ยขาแขงและทงุ ใหญน เรศวรดานตะวนั ออก โดยหนวยหนิ Tr2 น้สี ามารถแบงได 2 หนวย
ยอ ย ไดแ ก บริเวณทศิ ตะวนั ตกเฉยี งเหนอื ของพนื้ ท่ี ประกอบดวย หนิ ทรายแทรกสลบั หินดนิ ดาน สีเทา
แกมเขยี ว นอกจากน้ียังพบช้นั หนิ ปนู และหินปนู กรวดเหล่ยี ม จากการศกึ ษาซากดึกดําบรรพหอยกาบคู
บง ชอ้ี ายไุ ทรแอสซิกตอนกลาง (228-245 ลา นป) เชน เดียวกับหมวดหินฮองหอย สวนบรเิ วณทางทิศตะวันตก
เฉียงใตพบหนวยหนิ Tr2 ประกอบดวย หนิ ปูนสีเทา แสดงช้นั หนิ บางถึงหนาปานกลางชัดเจน เนื้อปนดิน
- 16 -
และปนทราย นอกจากนีพ้ บวา บางชน้ั เปน หินทรายและหินโคลนชน้ั บางแทรกสลับ หนว ยหิน Tr2 บรเิ วณนี้
วางตัวตอเน่ืองมาจากหนวยหนิ ยคุ ไทรแอสซกิ บริเวณอําเภออุม ผาง จังหวัดตาก การศกึ ษาซากดกึ ดําบรรพ
ของหอยกาบคแู ละหอยงวงชา งของหนวยหนิ ดงั กลา ว พบวา กลมุ หนิ นีม้ อี ายไุ ทรแอสซกิ (210-245 ลา นป)
3.3 ตะกอนรว นยคุ ควอเทอรนารี
ยุคควอเทอรนารเี ปนยุคสุดทา ยในตารางธรณีกาล มีอายเุ ร่มิ ตน ตั้งแต 1.6 ลานปจนถงึ ปจจบุ ัน
ยุคนีแ้ บง ยอยออกเปนสองสมัยคือ สมยั ไพลสโตซนี มีอายุประมาณตั้งแต 1.6 ลานปจ นถงึ 10,000 ปแ ละ
สมัยโฮโลซนี มีอายปุ ระมาณตงั้ แต 10,000 ปจ นถงึ ปจจุบนั ยุคควอเทอรนารเี ปนยคุ ทม่ี ีการเปลีย่ นแปลง
ทั้งสภาพภูมิประเทศ ภูมิอากาศ และสิ่งมีชีวิตท่ีไดเกิดข้ึนมากอนแลว เปนยุคท่ีมนุษยมีวิวัฒนาการการ
เปลี่ยนแปลงรปู รา งและพฒั นามาเปนมนษุ ยสมยั ใหม ธรณีวทิ ยาของยคุ นี้จึงมีความสัมพนั ธก บั ชีวติ มนษุ ย
มากทส่ี ดุ เปน ทัง้ ท่ีอยอู าศยั ทที่ ํากิน และแหลง ทรัพยากรอันหลากหลาย ตลอดจนวัฒนธรรมประเพณีของ
มนษุ ย
เน่อื งจากเปน ยุคหลังสดุ ทางธรณวี ทิ ยา หินทเ่ี กดิ ขึ้นในยคุ น้ีจึงเปน หนิ ภูเขาไฟทมี่ กี ารตกผลกึ
และแขง็ ตวั รวดเร็วเทา นั้น ธรณีวทิ ยาของยคุ น้สี ว นมากจึงเกี่ยวเนือ่ งกบั ตะกอนกงึ่ แข็งตวั และทย่ี ังไมแ ขง็ ตวั
เปนหนิ โดยหินทีเ่ กิดมากอนยุคนเี้ ปน ตน กําเนดิ และมีการเปลีย่ นสภาพตามกระบวนการทางธรณวี ิทยาทง้ั
การผุพงั การสึกกรอ น การพัดพาและการสะสมตวั เกิดเปน แหลงสะสมตะกอนทับถมกันเปนธรณสี ณั ฐาน
ลกั ษณะตา งๆ เม่อื ประกอบกับการเปล่ยี นแปลงของอากาศและธรณีแปรสณั ฐาน ธรณวี ิทยาในยคุ ควอเทอรนารี
ของประเทศไทยสว นมากจงึ เกยี่ วขอ งกบั การเปล่ียนแปลงสภาพแวดลอมของพืน้ ท่ีเดมิ
หนิ และตะกอนยคุ ควอเทอรนารขี องประเทศไทยจําแนกไดต ามสภาพแวดลอมของการเกดิ
ชนดิ ของตะกอน ธรณีสณั ฐาน ธรณีโครงสราง และซากดกึ ดําบรรพ แตซ ากดกึ ดาํ บรรพข องยุคน้สี วนมาก
เปน ซากดึกดําบรรพท่ไี มสญู พันธหุ รอื มีชวี ติ ในอดตี ตอ เนอ่ื งมาจนถงึ ปจ จบุ นั การกาํ หนดอายจุ ึงใชว ธิ ีการหา
อายสุ ัมบูรณ โดยใชสารกัมมนั ตภาพรังสีรปู แบบตา งๆ เปนหลักในการกําหนดอายุของหินและซากดึกดาํ บรรพ
ท่พี บในตะกอน เนอ่ื งจากตะกอนเหลา นีจ้ ะทบั ถมกนั เปน ชั้นๆ และอยใู ตพื้นดนิ ไมโ ผลใ หเ หน็ เหมอื นกับชน้ั หนิ
ตามภเู ขา ขอ มูลการศึกษาของตะกอนยุคน้ีสว นมากไดจ ากการเจาะสํารวจ จากแนวหนาตดั หรอื หนาผา
ของเนินดนิ และแมน ํ้าลาํ คลองเปน ตน
ในพืน้ ทศ่ี ึกษาพบช้นั ตะกอนเหลา น้ี แผกระจายตวั อยางกวา งขวางทางดา นตะวนั ออกของ
พ้นื ท่ี โดยทีร่ าบลุม เหลา นเ้ี กิดจากการสมตะกอนจากแมน ้าํ สายสาํ คัญ ไดแ ก แมนํ้าเจา พระยา หว ยเสลา
หว ยขาแขง และหว ยกระเสยี ว สามารถแบง ตะกอนในพนื้ ทอ่ี อกเปน 4 หนว ย ดังน้ี
3.3.1 ตะกอนเศษหนิ เชงิ เขา (Qc)
หนวยตะกอนน้ีพบสะสมตัวตามแนวเชิงเขาเปนบริเวณกวางขวางของตอนกลาง และทาง
ทิศเหนือของจงั หวดั ไดแก อําเภอลานสกั อําเภอหว ยคต อาํ เภอบานไร และอาํ เภอสวา งอารมณ ตะกอน
เศษหินเชงิ เขาเปน ตะกอนที่ผุพังอยูกับที่ มกั จะพบกับหนิ เดิมทรี่ องรบั อยูดา นลาง และตะกอนเศษหนิ เชิง
- 17 -
ขาน้อี าจจะวางตัวรองรับตะกอนตะพักและตะกอนนาํ้ พา ในพ้ืนทนี่ ้เี ศษหนิ ตะกอนเชงิ เขาประกอบดว ยเศษ
หินควอรไซต หนิ ทราย หินทรายแปง และ หินอคั นี
3.3.2 ตะกอนนาํ้ พา (Qa)
หนวยตะกอนนี้พบสะสมตวั กวา งขวางมากบริเวณดา นตะวันออกของพ้นื ที่ ไดแก อําเภอ
เมอื งอทุ ยั ธานี อําเภอทพั ทนั อําเภอหนองฉาง อาํ เภอหนองขาหยา ง อําเภอสวางอารมณ อําเภอลานสัก และ
อําเภอหวยคต หนว ยตะกอนดังกลาวเกดิ จากธารนาํ้ ไดแก นํา้ ตากแดด หวยเสลา คลองทพั ทนั คลองใหญ
คลองหว ยขวี ฯลฯ พัดพาเอากรวด หิน ดิน ทราย ไปสะสมตวั ณ บรเิ วณดงั กลาวจงึ ไดช้ันตะกอน
หลากหลายชนดิ ปะปน ตะกอนนํ้าพาประกอบดว ยช้ันทรายปนดินเคลยสลับกบั ชั้นดนิ เคลยปนทราย มีกรวด
ละเอยี ดและลกู รังปะปนดวยในบางชั้น มีสนี ้ําตาลและเทาปนนํา้ ตาล การคดั ขนาดไมค อ ยดี บางชน้ั มีการ
เปลี่ยนแปลงของตะกอนในแนวดงิ่ อยางรวดเรว็
3.3.3 ตะกอนรองน้าํ (Qfc)
หนวยตะกอนนส้ี ะสมตวั อยใู นขอบเขตรอ งนํา้ ฝง ขวาของแมน าํ้ เจาพระยา กระจายตวั บริเวณ
อําเภอเมืองอุทัยธานี บานหาดทะนง บา นเกาะเทโพ บานปา สะแก และบานทา ชุง เปน ตะกอนของแมนํา้
เจา พระยา ลกั ษณะเดน ประกอบดว ยตะกอนทรายรอ งนํ้า สันดอนทราย และตะกอนทรายคันดนิ ธรรมชาติ
3.3.4 ตะกอนทรี่ าบลุมแมน ้าํ (Qff)
หนวยตะกอนนี้สะสมตวั บรเิ วณที่ราบลมุ แมน้ําเจา พระยา เกิดจากนาํ้ หลากในฤดูฝนและพัดพา
เอาเศษตะกอนแขวนลอยขนาดเลก็ มาสะสมตัว ประกอบดวยตะกอนดนิ เหนียวอาจจะมีตะกอนทรายและ
ทรายแปงปนอยูบาง พบกระจายตวั เปน พื้นทแี่ คบบริเวณทิศเหนอื ของอาํ เภอเมอื งอทุ ยั ธานี บา นหนองไผ
แบน นอกจากนย้ี งั พบวา บางบรเิ วณของทร่ี าบลมุ แมน ้ําอาจจะมแี อง นํ้าขังหรอื บงึ กไ็ ด ทาํ ใหม ีการสะสมตวั
ของตะกอนดนิ เหนียว และมีเศษพชื ปะปน
3.4 หินอคั นี
หนิ อคั นีเปนหินที่เกดิ จากการเยน็ ตวั แข็งของหนิ หนดื ท่กี ําเนดิ จากการหลอมเหลวของหิน
ชนิดตา งๆ ทอ่ี ยลู ึกลงไปใตเ ปลือกโลก หนิ หนืดท่ีแทรกดันตวั ข้ึนมาอยา งชา ๆ ไดระดบั หนง่ึ แลว เยน็ ตวั แข็ง
เปน หินกอ นถงึ ผิวโลก เรียกวา หินอัคนีแทรกซอน แรป ระกอบหนิ ตา งๆไดมีการตกผลึกและเยน็ ตัวลงอยา ง
ชา ๆ ผลกึ ของแรจ งึ มขี นาดหยาบและสว นใหญมลี ักษณะเปน เหลย่ี มแสดงหนาผลึกเกาะประสานตวั กนั แนน
สนทิ แตถา หนิ หนืดพุออกมานอกผิวโลก หรือทเ่ี รียกวาลาวา จะเย็นลงและแขง็ ตัวเปนหินอคั นพี ุ หรอื หิน
ภเู ขาไฟ การทล่ี าวาพุออกมาภายนอกหรืออยใู กลผ วิ โลกมาก และมกี ารเยน็ ตวั ลงอยา งรวดเร็ว ผลกึ ของแร
ประกอบหินจงึ มักมีขนาดเลก็ มากจนมองดวยตาเปลา ไมเห็น หนิ อัคนีเหลา นี้ ในประเทศไทยเกิดขน้ึ ในชว ง
ธรณกี าลตางๆ ตัง้ แตยคุ ดีโวเนียนถงึ ยคุ ควอเทอรน ารี (0.01-416 ลานป) ในพน้ื ท่จี งั หวัดอุทยั ธานพี บหิน
อัคนที ัง้ สองประเภทและสามารถแบงเปน 2 หนวยหิน ดงั น้ี
- 18 -
3.4.1 หนิ อัคนีแทรกซอนยคุ ไทรแอสซกิ (Trgr)
หินแกรนติ เปน หินอัคนแี ทรกซอนประเภทหนึง่ ที่พบคอ นขางมากในพืน้ ทเี่ อเซยี ตะวนั ออก
เฉยี งใต ในประเทศไทยพบท้ังในบริเวณที่มีลักษณะภมู ปิ ระเทศทเี่ ปนเทือกเขาและที่ราบ กลมุ หนิ อัคนี
ประเภทหินแกรนิตมกั จะมีความสัมพันธใกลชดิ กบั การกาํ เนิดแรเ ศรษฐกิจ โดยท่ัวไปบรเิ วณที่พบหนิ แกรนิต
และพืน้ ทใี่ กลเ คยี งมักจะเปน บรเิ วณทม่ี กี ารสะสมตวั ของแหลง แรโลหะและอโลหะตางๆ ตลอดจนแหลง หิน
ประดบั และหนิ กอสราง การแทรกดันข้ึนเบอ้ื งสูงของหนิ หนืดทม่ี สี วนประกอบใกลเ คยี งกบั หนิ แกรนติ จาก
ใตผ วิ โลกตามลกั ษณะการเปล่ียนแปลงโครงสรา งทางธรณีวทิ ยาของเปลอื กโลกยคุ ธรณกี าลตางๆ บริเวณ
ประเทศไทย ต้ังแตป ระมาณปลายยคุ เพอรเมยี น-ไทรแอสซิก หรือประมาณกวา 250 ลา นปล ว งมาแลว
การจาํ แนกหนิ แกรนิตของประเทศไทยแบงออกเปน 3 แนว คอื แกรนิตแนวตะวันออก
แกรนิตแนวตอนกลาง และแกรนิตแนวตะวันตก
ในพนื้ ที่จงั หวดั อทุ ัยธานจี ดั อยใู นหนิ แกรนติ แนวตอนกลางของประเทศไทยจะเกิดเปน มวล
หินขนาดใหญ เปน แนวยาวติดตอ กัน หินแกรนิตบางสวนมีลักษณะผลกึ แรเ รยี งตวั เปนแถบ เปน แนวตรง
และแถบคดโคง มลี ักษณะการเรยี งตวั ของแรคลา ยหินไนส จงึ มักถูกเรยี กวา ไนสกิ แกรนิต ซ่งึ เชอ่ื วา เกดิ จาก
หินแกรนติ ถูกบีบอดั ตามแนวรอยเลื่อนขนาดใหญ
สวนใหญของหนิ แกรนติ ในจงั หวัดอทุ ยั ธานีจะวางตวั ในแนวเหนือ-ใต ตอเน่ืองกบั หินแกรนติ
ในจงั หวดั ตาก ในพน้ื ที่นเี้ รยี กหินแกรนิตวา บา นทองหลางแกรนิต พบกระจายตัวทางดา นตะวนั ตกของ
จังหวัด เขตรกั ษาพนั ธสุ ตั วป าหวยขาแขง น้าํ ตกไซเบอร (รปู ที่ 3-2 (ซ)) บา นทองหลาง และเขามโนราห
ลกั ษณะหินประกอบดว ย หินแกรนิตเนอ้ื หยาบมีผลึกเฟลดสปารขนาดใหญมาก ผลกึ แรจ ะเรยี งตัวเปนแนว
ต้ังแตเ รยี งตวั ธรรมดา จนถงึ เปนช้ันๆ ขาวสลบั ดํา หินแกรนิตในแนวตอนกลางน้ีมีสดั สว นของแรส ีขาวและ
แรส ดี ําอยูใ นชว งจาํ กัดแคบๆ ประกอบดว ย แรมสั โคไวท แรทัวรมาลนี นอกเหนอื จากแรเ ฟลดสปาร และ
ควอรตซ บางครงั้ จะพบแรฟลอู อไรต แรดบี ุก แรทงั สเตน และแรทึบแสงอนื่ ๆ จากการศึกษาอายุหนิ แกรนติ
โดยวธิ ไี อโซโทป พบวา บา นทองหลางแกรนติ มีอายุประมาณ 237±25 ลานป
3.4.2 หนิ อัคนพี ยุ ุคไทรแอสซิก-เพอรเ มียน
หินภเู ขาไฟบริเวณจังหวัดอุทยั ธานีโผลใ หเห็นเปน บริเวณแคบๆในแนวเหนือ-ใต กระจายอยู
บรเิ วณดานตะวันตกของอําเภอเมืองอทุ ยั ธานี ตอเน่อื งไปถึงดานตะวนั ตกของจงั หวดั ชัยนาท หนิ ภเู ขาไฟ
กลุม แบงไดเ ปน 3 แนวคอื แนวหินภูเขาไฟบริเวณดา นตะวนั ตกของจังหวดั อทุ ยั ธานี แนวหนิ ภเู ขาไฟ
บริเวณดานใตข องจังหวัดนครสวรรค และแนวหนิ ภเู ขาไฟบริเวณดา นตะวนั ออกของจงั หวัดนครสวรรค บรเิ วณ
อําเภอทา ตะโก หินสว นใหญ ไดแ ก หินแอนดีไซต หินเดไซต หินไรโอไลต และหนิ ช้นั ภเู ขาไฟ หนิ ภเู ขาไฟ
เหลา น้มี ักจะมีหินอคั นที เ่ี ยน็ ตัวใตผ ิวโลก พวกหนิ ไดออไรต หินแกรโนไดออไรต และหินแกรนติ เกิดรว ม
อยูดว ย
แนวหนิ ภูเขาไฟบรเิ วณดา นตะวันตกในจงั หวัดอทุ ยั ธานี พบหินแอนดีไซตโผลใหเหน็ เปน
บางบรเิ วณ เกิดทัง้ แบบลาวาและแบบพนงั หิน ที่เกดิ เปนลาวาพบบริเวณเขาคอดยาง ซ่ึงอยดู า นทศิ ตะวนั ตก
เฉียงใตข องจงั หวัดอทุ ัยธานี ไดแ ก อําเภอบานไร อําเภอหนองฉาง และอําเภอสวา งอารมณ ลักษณะหิน
- 19 -
ประกอบดวย หนิ ไรโอลิตกิ ทฟั ฟป ด ทบั อยู และที่เขาลกู ชา งและเขาโยง ซ่งึ อยูในแนวหนิ ภูเขาไฟดานใตจังหวดั
นครสวรรค หนิ แอนดีไซตไหลปด ทับหนิ ภูเขาไฟแปรสภาพยุคไซลเู รยี น-ดีโวเนยี น หนิ แอนดีไซตส ว นใหญ
จะมีสเี ขยี วเขม เน้อื ละเอียด และเน้ือดอกโดยมีผลกึ แรแ พลจโิ อเคลส อาจจะพบผลกึ แรไ คลโนไพรอกซีนฝง
ตวั ในเนอื้ หินซง่ึ ประกอบดวยแรแ พลจโิ อเคลส และมแี รค ลอไรตท ถี่ ูกเปลย่ี นสภาพมาจากเนอ้ื แกว อยใู น
ชอ งวางระหวางผลกึ แรห นิ เดไซต-ไรโอไลต หินชุดนโี้ ผลอยใู นบริเวณหินภเู ขาไฟดานตะวันออก หินภูเขาไฟ
ในบริเวณจงั หวัดอทุ ัยธานีนา จะมอี ายตุ ง้ั แตยุคเพอรเมียนตอนปลายถึงยุคไทรแอสซิกตอนลา ง (210-286 ลานป)
3.5 ธรณีวิทยาโครงสรา ง
อิทธพิ ลของกระบวนการวิวฒั นาการทางธรณวี ิทยาแปรสณั ฐาน ต้งั แตอดตี มาจนถงึ ปจ จุบัน
ดังกลาว ทาํ ใหประเทศไทยและบริเวณใกลเคียงในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใตมีสภาพภูมิประเทศและ
ลักษณะธรณีวิทยาโครงสรางอยางในปจจุบัน และทาํ ใหชั้นหินอายุตางๆ ในประเทศไทยแถบภาคเหนือ
ภาคตะวันตก ภาคกลางและภาคใต มแี นวช้ันหินคดโคง ซึง่ วางตวั ประมาณเหนอื -ใต และบรเิ วณแอง ท่ีราบ
สูงโคราชในภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื มีแนววางตวั ประมาณตะวนั ตกเฉยี งเหนือ-ตะวนั ออกเฉียงใต และยัง
ทาํ ใหเกดิ รอยเลอ่ื นปกตใิ นแนวเหนือ-ใต ในตอนกลางของภาคเหนอื จนถงึ อาวไทย สงผลใหแ ผนดินเกิด
การแยก กลายเปนแองแบบฮอรสตและกราเบน ข้ึนในอาวไทยและทรี่ าบลุมในแองเจา พระยากม็ กี ารกําเนิด
ในทาํ นองเดยี วกนั
ลกั ษณะโครงสรา งท่ีสาํ คญั ทางธรณวี ทิ ยาของพน้ื ทีจ่ งั หวดั อุทยั ธานี ประกอบดว ย การวางตวั
ช้นั หนิ ชัน้ หินคดโคง รอยแยกและรอยเลอื่ น แนวแตกเรยี บ และรอยชั้นไมต อเนื่อง
3.5.1 การวางตวั ชน้ั หนิ
ชนั้ หนิ บริเวณจงั หวดั อุทยั ธานีมีการวางตวั อยูในแนวตะวนั ตกฉัยงเหนือ-ตะวนั ออกเฉียงใต
แบง ได 2 กลุม คอื กลุมชน้ั หินกอนยุคไทรแอสซกิ และกลุม ชน้ั หินยุคไทรแอสซิก กลมุ แรกมกี ารแปร
สณั ฐานรุนแรงกวากลมุ ท่สี อง ทําใหชั้นหนิ มมี มุ เอียงเทคอนขางชนั ไปทางดา นตะวนั ออก เกดิ การโคง งอ
ของชัน้ หนิ มาก และมกั พบแนวแตกเรยี บเกิดรวมดว ยเสมอ รวมทั้งมีแนวรอยเลอ่ื นเกดิ รวมดวยหลายแนว
กลมุ ทีส่ องช้นั หินมกี ารแปรสณั ฐานรุนแรงนอ ยกวา และมมี มุ เอยี งเทชนั ปานกลางไปดา นทศิ ตะวนั ออก
เชน เดียวกนั กบั กลุมที่ 1 และแสดงแนวแตกเรียบเชน กนั
3.5.2 ชน้ั หินคดโคง
จังหวัดอุทยั ธานีต้งั อยบู นหนิ ฐานธรณชี าน-ไทย โดยชนั้ หินคดโคง หรอื รอยคดโคง ที่ปรากฏ
ในบริเวณน้ีสวนมากจะเปนรอยคดโคงแบบอสมมาตร แบบมุมแหลม และแบบตลบทับ โดยมีแกนของ
ช้ันหินคดโคงอยูในแนวเหนือ-ใต พบชั้นหินคดโคงรูปประทุนขนาดใหญอยูหลายบริเวณโดยมีชั้นหินยุค
พรแี คมเบรียนเปนแกนกลางของรอยคดโคง พบช้ันหินแคมเบรยี นและหินปูนยุคออรโดวิเชยี นวางทับอยูบน
ทั้งสองดานของสวนขา งของชน้ั หินคดโคง แกนของชั้นหนิ คดโคงรูปประทุนน้ีจะถูกหินแกรนิตยุคไทรแอสซิก
ดนั แทรกขนึ้ มา โดยเฉพาะตั้งแตบ ริเวณตะวันตกของจังหวัดอทุ ยั ธานี (ใตก ลุมรอยเลื่อนแมเ มยกบั รอยเลอ่ื น
- 20 -
แมปง) แกนของช้ันหินคดโคงวางตัวอยูในแนวตะวันตกเฉียงเหนือ-ตะวันออกเฉียงใตและเหนือ-ใต บาง
บรเิ วณพบชัน้ หนิ คดโคงแบบตลบทับท่ีมรี ะนาบแกนเอยี งไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต
3.5.3 รอยแยกและรอยเลื่อน
แนวรอยเลอื่ นในระดบั ภูมภิ าคเอเชียตะวันออกเฉยี งใต พบแนวรอยเลอื่ นขนาดใหญทีป่ รากฏ
อยใู นประเทศไทยมรี อยเล่ือนใหญๆ ปรากฏหลายแนว และเปนรอยเลอื่ นตามแนวระดบั โดยมที ิศทางตาง ๆ
ดังแสดงในรปู ท่ี 3-3 สาํ หรบั ประเทศไทยมกี ารจดั กลมุ รอยเลอื่ นทสี่ ําคัญไวเ ปน 3 กลุม ตามทศิ ทางการ
วางตวั และการเคล่ือนท่ี คอื 1) กลุมรอยเล่ือนท่ีวางตวั ในแนวตะวนั ตกเฉยี งเหนอื -ตะวนั ออกเฉยี งใต 2)
กลุม รอยเล่อื นท่วี างตวั อยูในแนวตะวนั ออกเฉียงเหนอื -ตะวนั ตกเฉียงใต และ 3) กลุมรอยเลอื่ นแบบปกติ
วางตวั อยใู นแนวเกือบเหนือ-ใต จังหวดั อุทยั ธานีต้ังอยูระหวางรอยเล่อื นสําคัญและไดร บั อทิ ธผิ ลตอการเลือ่ น
ของกลมุ รอยเล่ือน ไดแก 3 กลุมรอยเลอื่ น ดังน้ี
1) กลุมรอยเล่ือนแมปง เปนกลุมรอยเลื่อนท่ีรวมเอารอยเลื่อนตางๆ เขาดวยกัน เชน
รอยเลอ่ื นเมย-อทุ ยั ธานี หรอื รอยเลือ่ นเมย รอยเล่อื นวงั เจา และรอยเลอ่ื นลานสางเปนตน มีทิศทางไปทาง
ตะวนั ออกเฉยี งใตโดยเริ่มตน จากรอยเลื่อนสะแกง ในประเทศพมา ผานเขามาในประเทศไทยบริเวณแมน าํ้ เมย
ดา นตะวนั ตกเฉยี งใตข อง อําเภอแมส ะเรียง จงั หวัดแมฮ องสอน ผา นบานลานสาง จังหวดั ตาก แมนํ้าปง
จังหวัดกําแพงเพชร และจงั หวดั นครสวรรคต อ เลยไปถงึ จังหวัดสระแกว และประเทศกัมพูชา มีความยาวท้งั สิน้
ท่ผี า นประเทศไทยประมาณ 750 กิโลเมตร เนอื่ งจากเปนกลมุ รอยเลอ่ื นท่ียาวมากจึงตัดผา นชัน้ หนิ มากมาย
ต้งั แตมหายคุ พรแี คมเบรียนถงึ ยุคมีโซโซอิก โดยเคลอื่ นตัวไปทางซา ยประมาณ 100 กโิ ลเมตร ปจจุบันน้ี
รอยเลอื่ นกลมุ น้ีเคลอื่ นยา ยไปทางขวา และยังคงเปนรอยเล่ือนที่มพี ลงั อยู
2) กลุมรอยเล่ือนศรสี วสั ดิ์ วางตวั ขนานและอยูร ะหวา งแนวกลุม รอยเล่อื นแมป งและกลมุ
รอยเลอ่ื นเจดียสามองค รอยเล่ือนนเี้ รม่ิ ตนจากอาํ เภอศรสี วสั ดแ์ิ ละบรเิ วณตอนเหนอื ของอําเภอบอพลอย
จังหวัดกาญจนบุรี ผานแมนํา้ แควใหญไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ เขาไปประเทศพมาตอกับกลุม
รอยเลื่อนแมปงเขาหารอยเลื่อนเมยและรอยเลื่อนสะแกง (ในประเทศพมา) โดยตัดผานหินต้ังแตมหายุค
พาลโี อโซอิกตอนตนถึงมหายคุ มีโซโซอิกตอนตน มีความยาวประมาณ 200 กิโลเมตร
3) กลมุ รอยเล่ือนเจดียส ามองค วางตวั ขนานกับกลมุ รอยเลื่อนแมป ง และกลมุ รอยเล่ือน
ศรสี วสั ด์ิ ทอ่ี ยใู นแนวตะวนั ตกเฉยี งเหนอื -ตะวนั ออกเฉยี งใต รวมกบั รอยเลื่อนสะแกงในประเทศพมา เปน
รอยเล่อื นตามแนวระดบั แบบเคล่อื นตวั ไปทางซาย กลมุ รอยเลือ่ นเจดียส ามองคน้ผี านเขามาในประเทศไทย
บริเวณดา นเจดียส ามองค อําเภอสังขละบรุ ี จังหวัดกาญจนบุรี ตามแนวแมน า้ํ แควนอย ผานชนั้ หินมหายุค
พาลีโอโซอิกและยคุ มีโซโซอิกและผานบริเวณจงั หวัดราชบุรี ถงึ อา วไทยที่จงั หวัดสมุทรสงคราม ยาวประมาณ
350 กโิ ลเมตร หมวดหนิ แกงกระจานบรเิ วณแหลมไทยทางใตจ ะส้นิ สุดลงทกี่ ลมุ รอยเลอื่ นน้ี จากการหาอายุ
ของผลกึ ควอรตซทเ่ี กดิ ในระนาบรอยเลือ่ นบรเิ วณเขื่อนเขาแหลม ตามลํานา้ํ แควนอยพบวา เคยมีการเคล่ือนตวั
ประมาณ 3 แสนป เปน การเคลอ่ื นตัวแบบไปทางขวา
- 21 -
(ก) (ข)
(ค) (ง)
(จ) (ฉ)
(ช) (ซ
รปู ที่ 3-2 ภาพถายแสดงลกั ษณะหนิ ของแตละหนวยหนิ
(ก) หนิ แปรกรดสงู มหายคุ พรีแคมเบรียน (ข) หนิ ออ นและหนิ แคลกซลิ ิเกต ยุคออรโดวิเชยี น
(ค) หินดินดานเนอ้ื ซลิ กิ าและหินเชิรต ยคุ ไซลเู รียน-ดีโวเนยี น
(ง) หินแปรเกรดตา่ํ หินควอรไซต ยคุ คารบ อนเิ ฟอรสั
(จ) และ (ฉ) ภเู ขาหนิ ปนู และซากดึกดาํ บรรพ ยุคเพอรเมียน
(ช) หนิ ทรายสลบั หินดินดาน ยคุ ไทรแอสซกิ (ซ) หินแกรนิตผลกึ ขนาดเดียวยุคไทรแอสซกิ
- 22 -
รูปที่ 3-3 แผนทแ่ี สดงแนวการวางตวั ของรอยเลอ่ื นท่ีสาํ คญั ของประเทศไทย ซึง่ เปน ผลจาก
การชนกันของแผน เปลอื กโลกอนิ เดียและยเู รเซียในมหายคุ ซโี นโซอกิ
- 23 -
3.5.4 แนวแตกเรยี บ
แนวแตกเรียบเปนระนาบการแตกเกิดในขณะชนั้ หนิ โคงงอ พบชัดเจนในหินดินดานและ
หินโคลน โดยหนว ยหินทพ่ี บมาก ไดแก หนว ยหินยคุ แคมเบรียนถงึ ยุคเพอรเมยี น และพบแนวแตกเรียบ
บางในหนวยหินยุคไทรแอสซกิ อนั เปน ผลจากรอยเลอ่ื นตัดผา น แนวแตกเรยี บทพ่ี บวางตวั ในแนวตะวันตก
เฉียงเหนอื -ตะวนั ออกเฉยี งใตเ ปนสว นใหญ
3.5.5 รอยช้นั ไมตอ เนอ่ื ง
รอยชั้นไมตอเนื่องแสดงถึงชวงเวลาทางธรณีวิทยาที่ขาดหายไป รอยช้ันไมตอเน่ืองของ
ช้ันหินบริเวณจังหวัดอุทัยธานีท่ีสําคัญ ไดแก ช้ันหินยุคคารบอนิเฟอรัสวางตัวไมตอเนื่องบนหินเชิรตยุค
ไซลเู รยี น-ดีโวเนยี น รอยชั้นไมต อ เนื่องระหวางหินปูนเพอรเมียนกบั หนิ ดนิ ดานยคุ ไซลเู รยี น-ดีโวเนียน และ
พบชั้นหินท่ีวางชั้นไมตอเน่ืองกัน ระหวางหินดินดานยุคไซลูเรียน-ดีโวเนียนกับหินทรายยุคไทรแอสซิก
นอกจากนพ้ี บวา ตะกอนยุคควอเทอรนารวี างตวั แบบรอยช้ันไมตอ เนอื่ งบนหินฐานธรณี
- 24 -
บทท่ี 4
ธรณพี บิ ัติภยั
ขอมูลธรณีวิทยาสิ่งแวดลอม สามารถชวยเปนสื่อดานความรูความเขาใจไดเปนอยางดี
เพ่ือประโยชนใ นการช้แี นะแนวทางสาํ หรบั การแกไข ปองกนั ลดและบรรเทาความรุนแรงของภยั พิบัติตางๆ
ได โดยเฉพาะเก่ียวกับภัยอันสืบเนื่องจากสาเหตุของกระบวนการทางธรณีวิทยา หรือธรณีพิบัติภัย
(geohazard) อาทิ นา้ํ ปาไหลหลาก ดนิ ถลม แผน ดนิ ไหว การเปล่ียนแปลงชายฝงทะเล และหลมุ ยุบ เปน ตน
ในบทน้ีจะกลาวถึงขอมูลธรณีพิบัติภัยที่กรมทรัพยากรธรณีทําการศึกษาไวประกอบดวย
ดินถลม แผนดินไหว สึนามิ หลุมยุบ และการเปล่ียนแปลงชายฝงทะเล (กรมทรัพยากรธรณี, 2550)
สําหรับธรณีพิบัติภัยที่เคยเกิดข้ึนหรืออาจเกิดขึ้นในพื้นที่จังหวัดอุทัยธานีไดแก ดินถลม แผนดินไหว หลุม
ยุบ และการเปล่ียนแปลงชายฝง ทะเล ดังรายละเอียดตอ ไปนี้
4.1 ดินถลม
ดินถลม เปนธรณีพิบัติภัยที่เกิดจากการเคล่ือนตัวของมวลดิน และหิน ลงมาตามลาดเขา
ดวยอิทธิพลของแรงโนม ถว งของโลก ทีพ่ บในประเทศไทยแบงออกเปน 3 ประเภทใหญๆ ดวยกันคือ ดินถลม
ดนิ ไหล และหินรวงหรอื หินถลม ปจ จยั ท่ที ําใหเ กิดดินถลมมี 4 ประการ คอื
1. ลักษณะธรณีวิทยาเปนบรเิ วณทีม่ หี ินผุใหช ัน้ ดินหนา โครงสรางทางธรณีวิทยามีรอยเลื่อน
รอยแตก ตัดผานชั้นหิน เปนตน
2. สภาพภูมิประเทศเปน พน้ื ท่ีภูเขาสงู และมีความลาดชนั
3. ลักษณะสิ่งแวดลอมมีการเปลี่ยนแปลงการใชประโยชนท่ีดินโดยไมถูกหลักวิชาการ
สรางบานและทําสวนรุกลํ้าพ้ืนที่ลําน้ําและภูเขา ตัดถนนบนภูเขาสูง ถนน สะพาน ทอ ที่สรางขึ้นกีดขวาง
การระบายน้ําตามธรรมชาติ
4. ปรมิ าณนํ้าฝนที่มากจนชั้นดินอุมนํ้าไมไหว โดยทั่วไปปริมาณนํ้าฝนท่ีปริมาณ 100 มิลลิเมตร
ในรอบ 24 ช่ัวโมง หรอื ปรมิ าณฝนสะสม 300 มิลลเิ มตร
จากการศึกษาของกรมทรัพยากรธรณี ประเทศไทยมีพ้ืนท่ีที่มีโอกาสเกิดดินถลมและ
เส่ียงภัยดินถลมทั้งส้ิน 51 จังหวัด สวนใหญอยูในภาคเหนือ ภาคตะวันตกและตอเนื่องลงมาถึงภาคใต
ต้ังแตป พ.ศ.2531 ถึง พ.ศ.2550 มีการเกิดดินถลมขนาดใหญมากกวา 10 จังหวัด และสรางความเสียหาย
ตอชีวิตและทรัพยสินของประชาชนในพื้นท่ีน้ันๆ จังหวัดอุทัยธานีมีพ้ืนที่ 4.2 ลานไร พบพื้นท่ีมีโอกาสเกิด
ดินถลม จาํ นวน 5 อําเภอ 18 ตําบล 115 หมบู าน หรอื คดิ เปนพ้นื ทไี่ ด 964,000 ไร ประกอบดวย อําเภอทัพ
ทัน สวางอารมณ หวยคต บานไร และลานสัก (รูปท่ี 4-1 และตารางที่ 4-1) ในปงบประมาณ 2554
กรมทรัพยากรธรณีจะดําเนินการจะจัดตั้ง “เครือขายแจงเหตุธรณีพิบัติภัย” ในจังหวัดอุทัยธานี เพ่ือให
ราษฎรในพ้ืนท่ีมีความรู ความเขาใจเก่ียวกับธรณีพิบัติภัยที่อาจจะเกิดขึ้นไดในพื้นท่ี จังหวัดอุทัยธานีเคย
เกิดเหตุการณดินคืบตัว (ดินแยกตัวแตไมถลมลงมา) เม่ือวันท่ี 19 ตุลาคม 2548 ในปาหวยขาแขง บริเวณ
บานดง อําเภอบานไร แตไ มมคี วามเสียหายเกดิ ขึ้น
- 25 -
ตารางท่ี 4-1 บญั ชีรายชื่อหมูบ า นเส่ียงภยั ดนิ ถลม จงั หวัดอุทัยธานี
ลําดบั ท่ี อําเภอ ตาํ บล หมบู าน ระดบั ความเสยี่ งภัย
1 บานไร แกนมะกรูด บา นกรึงไกร 2
บา นแกนมะกรูด 1
2 บา นไร แกนมะกรูด บานคลองแหง 2
บานเจาวดั 1
3 บานไร แกนมะกรูด บานตลิง่ สูง 1
บานตะละเซิ่ง (บา นคลองเสลา) 1
4 บา นไร แกนมะกรูด บานใต 1
บานนํา้ โจน 2
5 บา นไร แกนมะกรูด บานหนองมา 2
บานใหมคลองอังวะ 1
6 บา นไร แกน มะกรูด บานใหมร มเยน็ 1
บานอีทราย 1
7 บานไร แกน มะกรูด บานอีมาด 1
บานอเี ลย 1
8 บานไร แกน มะกรูด บานกระแหน 1
บา นเขาไอเข 2
9 บา นไร แกนมะกรูด บา นคลองหวาย 1
10 บานไร แกน มะกรูด บา นคลองหวาย 1
11 บานไร แกนมะกรูด บานคุมเกลา 1
12 บานไร แกน มะกรูด บา นดง 1
13 บานไร แกน มะกรูด บานตาลิต 1
14 บานไร แกนมะกรูด บานทองหลาง 2
15 บา นไร คอกควาย บา นทุงนอย 2
16 บา นไร คอกควาย บานทุงใหญ 1
17 บานไร คอกควาย บา นทุงใหญ 2
18 บา นไร คอกควาย บานนอย 2
19 บานไร คอกควาย บา นนํ้าพุ 1
20 บา นไร คอกควาย บา นนา้ํ พุ 1
21 บานไร คอกควาย บา นนาํ้ พุ 1
22 บานไร คอกควาย บา นบอทราย 2
23 บานไร คอกควาย บานปาคา 1
24 บา นไร คอกควาย บา นปางสวรรค 1
25 บานไร คอกควาย บานไรใ หม 1
26 บา นไร คอกควาย บา นสามแยกสุพรรณ 1
27 บานไร คอกควาย บานหนองผักบุง 1
28 บานไร คอกควาย บานหว ยจก๊ั จ่ัน 1
29 บา นไร คอกควาย บา นใหม 2
30 บานไร คอกควาย
31 บานไร คอกควาย
32 บานไร คอกควาย
33 บานไร คอกควาย
34 บา นไร คอกควาย
35 บานไร คอกควาย
36 บา นไร คอกควาย
37 บานไร คอกควาย
- 26 -
ตารางที่ 4-1 บญั ชีรายช่ือหมบู า นเส่ียงภยั ดนิ ถลม จังหวัดอุทยั ธานี (ตอ)
ลําดับท่ี อาํ เภอ ตําบล หมูบา น ระดับความเสีย่ งภยั
38 บานไร คอกควาย บา นอีพุง นอย 2
39 บานไร เจาวดั บานคลองอพี ลู 1
40 บานไร เจา วัด บานเจาวดั 2
41 บา นไร เจาวดั บา นบุง 1
42 บานไร เจา วดั บา นหนองปรือ 1
43 บา นไร เจา วดั บา นใหมร มเย็น 1
44 บานไร เจาวัด บา นใหมล ําปาง 2
45 บา นไร เจาวดั บา นอีพุงใหญ 2
46 บานไร ทพั หลวง บา นทัพคลาย 3
47 บานไร ทพั หลวง บานทัพหมัน 3
48 บานไร ทพั หลวง บานทัพหลวง 3
49 บานไร ทพั หลวง บานปา บวั 3
50 บา นไร ทพั หลวง บา นปา เปา 3
51 บานไร ทพั หลวง บา นปา อูส ามัคคี 1
52 บานไร บานบงึ บา นนาฝาย 3
53 บานไร บานบงึ บานปาพรกิ 2
54 บา นไร บา นบึง บานไรพรกิ 2
55 บานไร บานไร บานเขาลอม 2
56 บา นไร บานไร บานคลองมะหาด 1
57 บา นไร บานไร บา นคลองมะหาด 1
58 บา นไร บา นไร บานบอนอ ย 1
59 บา นไร บา นไร บานพุเตย 1
60 บานไร บานไร บานพุบอน 1
61 บานไร บา นไร บานศาลาคอลง 1
62 บานไร บา นไร บานสะนํา 2
63 บานไร บา นไร บา นสะนําหนองใหญ 2
64 บานไร บา นไร บา นสะนาํ หนองใหญ 1
65 บา นไร บา นไร บา นหนองปรอื 1
66 บา นไร บา นไร บานหว ยปาปก 2
67 บา นไร บานไร บา นหนิ ต้ัง 1
68 บา นไร บานไร บา นหินตมุ 1
69 บา นไร บานไร บานหนิ ตุม 1
70 บา นไร บา นไร บานอหี ลุบ 2
71 บานไร บานใหมคลองเคียน บานอีตบู 3
72 บา นไร เมืองการุง บานหวยตําแย 1
73 บา นไร หว ยแหง บา นนา 1
74 บานไร หว ยแหง บานนาทุง เชือก 2
- 27 -
ตารางท่ี 4-1 บัญชีรายชอื่ หมบู านเส่ียงภัยดินถลม จังหวดั อุทยั ธานี (ตอ)
ลาํ ดับที่ อาํ เภอ ตาํ บล หมบู าน ระดบั ความเสีย่ งภยั
75 บา นไร หวยแหง บานปากลว ย 2
76 บานไร หว ยแหง บา นผาทัง่ 3
77 บานไร หวยแหง บานหวยแหง 2
78 บานไร หูชา ง บานชอ งนกทา 1
79 บานไร หูชาง บา นพุตอ 1
80 ลานสกั ปา ออ บานคลองชะนี 2
81 ลานสกั ปาออ บา นซับปา พลู 1
82 ลานสัก ปาออ บานปา ออ 3
83 ลานสกั ปา ออ บานเขาวง 2
84 ลานสกั ระบาํ บานหวยรงั 2
85 ลานสกั ระบาํ บานคลองไมล าย 2
86 ลานสัก ระบํา บา นทรัพยสมบูรณ 1
87 ลานสัก ระบาํ บานทามะนาว 3
88 ลานสัก ระบํา บา นปางควาย 2
89 ลานสัก ระบาํ บานโปง มะคา 1
90 ลานสัก ระบาํ บานโปงสามสิบ 1
91 ลานสกั ระบาํ บา นโปงสามสิบ 1
92 ลานสัก ระบาํ บานอางหว ยดง 1
93 ลานสัก ลานสัก บา นปากเหมือง 3
94 ลานสัก ลานสัก บา นเกา 3
95 หวยคต ทองหลาง บา นหว ยรวม 1
96 หวยคต ทองหลาง บานกุดจะเลดิ 1
97 หวยคต ทองหลาง บานคลองเคยี น 1
98 หวยคต ทองหลาง บา นคลองแหง 1
99 หว ยคต ทองหลาง บานไซเบอร 1
100 หวยคต ทองหลาง บา นโปง ขอย 3
101 หว ยคต ทองหลาง บานภูเหม็นกลาง 1
102 หวยคต ทองหลาง บานภูเหม็นบน 1
103 หวยคต ทองหลาง บานมอสามโคง 1
104 หวยคต ทองหลาง บานละวา 2
105 หว ยคต ทองหลาง บา นวังขา วเหนยี ว 3
106 หวยคต ทองหลาง บานสมอทอง 2
107 หวยคต ทองหลาง บานอซี า 1
108 หวยคต หวยคต บา นหนองจอก 1
109 หว ยคต หวยคต บานหินโหลน 3
110 หวยคต สขุ ฤทัย บา นบอนํ้าเย็น 3
111 สวางอารมณ หนองหลวง บานดงสาํ ราญ 2
- 28 -
ตารางท่ี 4-1 บัญชีรายชือ่ หมบู า นเส่ียงภยั ดนิ ถลม จังหวดั อทุ ยั ธานี (ตอ )
ลาํ ดับที่ อาํ เภอ ตําบล หมบู าน ระดับความเสีย่ งภัย
112 สวางอารมณ หนองหลวง บา นหนองโพธิ์ 2
113 สวางอารมณ หนองหลวง บานหนองแวน 2
114 ทพั ทนั โคกหมอ บานเขาลูกชาง 2
115 ทัพทัน โคกหมอ บา นเขาลูกชาง 2
5 อาํ เภอ 18 ตําบล 115 หมูบ าน -
รวม
คําอธิบายระดบั ความเสีย่ งภัย : ระดบั ความเสีย่ งภัย 1 หมบู านทีไ่ ดร บั ผลกระทบจากดินถลม จํานวน 62 หมบู า น
ระดบั ความเสี่ยงภยั 2 หมูบา นที่ไดร บั ผลกระทบจากนาํ้ ปา ไหลหลาก จํานวน 37 หมูบาน
ระดบั ความเส่ียงภัย 3 หมบู า นทีไ่ ดรับผลกระทบจากน้ําทว ม จาํ นวน 16 หมบู าน
ท่มี าของขอ มลู : กรมทรพั ยากรธรณี
กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย
กรมพัฒนาทด่ี นิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ
4.2 หลมุ ยุบ
หลุมยุบ (Sinkhole) เปนธรณีสัณฐานวิทยาท่ีพบเปนสวนใหญในบริเวณที่มีภูมิประเทศ
แบบคาสต ซ่ึงรองรับหินท่ีมีคุณสมบัติละลายน้ําไดดี โดยเฉพาะอยางยิ่งหินปูน หินโดโลไมต หินออน
หลุมยุบเปนปรากฏการณทางธรณีพิบัติภัยท่ีเริ่มจากการเกิดโพรงใตดิน และตอมาโพรงใตดินขยายตัวจน
เพดานโครงสรางรับน้ําหนักไมไหวจงึ พงั ลงมาเปนหลุมยุบ สาเหตุการเกดิ โพรงใตด นิ อาจเกิดขึ้นไดจากเปน
โพรงหินปูนใตดินแลวตะกอนทรายใตดินถูกน้ําใตดินพัดพาออกไป การทํานาเกลือในภาคอีสาน หรือแนวตอ
ระหวางชนั้ แรยปิ ซม่ั กบั หนิ ขางเคียง
หลุมยุบมีลักษณะเปนหลุมหรือเปนแอง ระดับต่ํากวาพื้นที่โดยรอบ มีรูปรางและขนาดตางๆ
กัน เชน รูปเกือบกลมหรือเปนวงรี มีเสนผาศูนยกลางต้ังแต 1-200 เมตร ลึกต้ังแต 1 เมตร ถึงมากกวา 20
เมตร (พจนานุกรม ศัพทธรณีวิทยา, 2544) มีน้ําขังอยูกนหลุม ภายหลังนํ้าใตดินจะกัดเซาะและนําพาดินท่ี
อยกู น หลุมไป ทาํ ใหห ลุมยบุ ลกึ ขน้ึ สว นปากหลุมก็จะพงั อยูตลอดจนกระทัง่ เสถยี ร
หลุมยุบเกิดข้ึนเองตามธรรมชาติและเกิดข้ึนโดยการกระทําของมนุษย หลุมยุบท่ีเกิดขึ้น
เองตามธรรมชาติอาจจะกินเวลาหลายลานปหรือในเวลาอันรวดเร็ว เชน กรณีที่เกิดพิบัติภัยแผนดินไหว
เปนตน สวนหลุมยุบท่ีเกิดข้ึนโดยการกระทําของมนุษยมักเกิดข้ึนในเวลาอันรวดเร็ว ซ่ึงพอจําแนกไดดังนี้
การสูบน้ําใตดิน การตัดไมทําลายปา การเปล่ียนทิศทางนํ้าธรรมชาติ การสรางทางน้ําใหม หรือการขุดบอ
ที่ไมม ีการรองพนื้ บอ
จังหวัดอุทัยธานี มีพ้ืนท่ีท่ีมีโอกาสเกิดหลุมยุบท่ีเปนพ้ืนท่ีรองรับดวยช้ันหินปูน (รูปท่ี 4-2)
ครอบคลมุ พน้ื ทท่ี ้ังหมด 7 อาํ เภอ 28 ตําบล ดงั รายละเอยี ดตารางท่ี 4-2
รปู ท่ี 4-1 แผนที่พ้นื ที่ท่มี โี อกาสเกดิ ดินถลม จังหวดั อุทยั ธาน
- 29 -
นี (กรมทรพั ยากรธรณี, 2547)
รปู ท่ี 4-2 แผนที่แสดงพื้นทท่ี ่มี โี อกาสเกิดหลมุ ยุบ จงั ห
- 30 -
หวดั อุทยั ธานี
- 31 -
ตารางที่ 4-2 บญั ชีรายชื่อพื้นทีท่ ่มี ีโอกาสเกดิ หลมุ ยบุ จังหวัดอทุ ยั ธานี
ลําดับที่ อาํ เภอ ตาํ บล
1 บานไร บานไร ทัพหลวง หวยแหง คอกควาย วังหิน เมอื งการุง แกนมะกรดู
หนองจอก หชู าง บานบงึ บา นใหมค ลองเคยี น หนองบมกลว ย และเจาวัด
2 หนองฉาง หนองยาง ทงุ โพ เขาบางแกรก และเขากวางทอง
3 ลานสัก ลานสกั ประดูยืน ปาออ น้ํารอบ ทุงนางาม
4 ทพั ทัน หนองกระทมุ ตลุกดู
5 สวา งอารมณ พลวงสองนาง ไผเขียว
6 หนองขาหยา ง ดงขวาง
7 หวยคต สุขฤทยั
4.3 แผน ดินไหว
แผนดนิ ไหว เปนภัยพิบัติทางธรรมชาติท่ีเกิดจากการสั่นสะเทือนของพื้นดิน อันเนื่องมาจาก
การปลดปลอ ยพลงั งานเพอ่ื ระบายความเครียดทีส่ ะสมไวภ ายในโลกออกมาอยา งฉบั พลัน ในการปรับสมดุล
ของเปลือกโลกใหค งท่ี มสี าเหตุมาจาก 2 สาเหตใุ หญ สาเหตุแรก เกิดจากการกระทําของมนุษย ไดแก การ
ทดลองระเบิดปรมาณู การกักเกบ็ นํ้าในเขือ่ น และแรงระเบดิ จากการทําเหมอื งแร เปนตน สวนสาเหตุท่ีสอง
เกิดข้นึ เองจากธรรมชาติ
ความรา ยแรงอนั เนอ่ื งมาจากแผน ดินไหวสามารถบอกไดในรปู ของความรุนแรง (Intensity)
และขนาด (Magnitude) มาตราวัดขนาดแผนดินไหวใชหนวยเปน “ริกเตอร” (Richter) เปนตัวเลขท่ีทําให
สามารถเปรียบเทียบขนาดของแผนดินไหวตางๆ กันได คาที่บันทึกไดจากเคร่ืองวัดแผนดินไหว มิไดเปน
หนว ยวดั เพื่อแสดงผลของความเสยี หายทีเ่ กดิ ขึน้
ความรุนแรงของแผนดินไหว เปนผลกระทบของแผนดินไหวท่ีมีตอความรูสึกของคน ตอ
ความเสียหายของอาคารและส่ิงกอสราง และตอส่ิงตางๆ ของธรรมชาติ ความรุนแรงจะมากนอยข้ึนอยูกับ
ระยะทาง จากตําแหนง ศูนยก ลางแผน ดินไหว (Epicenter)
ความรุนแรงของแผนดินไหว กําหนดไดจากความรูสึกของอาการตอบสนองของผูคน การ
เคล่ือนที่ของเคร่ืองเรือน เคร่ืองใชในบาน ความเสียหายของปลองไฟ จนถึงขั้นที่ทุกสิ่งทุกอยางพังพินาศ
มาตราวัดความรนุ แรงของแผน ดินไหวเรียกวา “มาตราเมอรคัลล่ี” (Mercalli) มี 12 ระดับ จากระดับความรุนแรง
ท่ีนอยมากจนไมสามารถรูสึกไดซึ่งตองตรวจวัดไดดวยเคร่ืองมือวัดแผนดินไหวเทานั้น จนถึงขั้นรุนแรง
ที่สดุ จนทกุ สิ่งทกุ อยางพังพินาศ และใชห นว ยของระดับความรนุ แรงเปน ตวั เลขโรมัน
กรมทรพั ยากรธรณไี ดสํารวจรอยเลอื่ นมพี ลังพบวา ประเทศไทยมีแนวรอยเลื่อนใหญๆ อยูหลายแนว (รูปท่ี
4-3) สามารถจัดกลุมรอยเลื่อนโดยอาศัยทิศทางการวางตัวและการเคล่ือนที่ได 3 แนว คือ กลุมรอยเล่ือนที่
วางตัวในแนวทิศตะวันออกเฉียงเหนือ-ตะวันตกเฉียงใต กลุมรอยเล่ือนที่วางตัวในทิศตะวันตกเฉียงเหนือ-
ตะวันออกเฉียงใต และกลุมรอยเลื่อนที่วางตัวอยูในทิศเหนือ-ใต จํานวนท้ังส้ิน 13 กลุมรอยเลื่อน
ครอบคลุม 22 จังหวัดของประเทศไทย ดังนี้ รอยเล่ือนแมจัน (และรอยเล่ือนแมอิง) รอยเล่ือนแมฮองสอน
รอยเลื่อนเมย รอยเล่ือนแมทา รอยเลื่อนเถิน (และรอยเลื่อนแมนํ้ายม) รอยเลื่อนพะเยา รอยเลื่อนปว รอยเล่ือน
- 32 -
อุตรดิตถ รอยเลื่อนศรีสวัสด์ิ รอยเลื่อนเจดียสามองค รอยเลื่อนระนอง รอยเล่ือนคลองมะรุย และรอยเลื่อน
ทาแขก นอกจากนี้กรมทรัพยากรธรณีไดจัดทําแผนท่ีท่ีกําหนดบริเวณที่มีความเส่ียงภัยตอแผนดินไหว
ฉบับปรับปรุงครั้งท่ี 2 พ.ศ. 2548 (รูปที่ 4-4) ซ่ึงวิเคราะหจากแนวรอยเลื่อนมีพลัง ลักษณะธรณีวิทยา
ความถ่ีและขนาดแผนดินไหวที่เกิดในประเทศไทยและประเทศเพ่ือนบานเพ่ือใหหนวยงานที่รับผิดชอบ
เก่ียวกับการกอสรางอาคารนําไปใชเปนขอพิจารณาในการออกแบบกอสรางอาคารที่ตองคํานึงถึงคาความ
ปลอดภัย
จังหวัดอุทัยธานีไมมีกลุมรอยเลื่อนมีพลังพาดผาน พ้ืนที่จังหวัดอุทัยธานีอยูในเขตเสี่ยง
ภัยแผน ดนิ ไหวระดับ 1 มีความเส่ยี งภยั แผน ดินไหว เทยี บไดกบั ความรนุ แรงขนาด 3-4 เมอรค ัลล่ี ซง่ึ จะทาํ
ใหบคุ คลทอ่ี ยบู นอาคารสงู รสู กึ วา มีแผน ดนิ ไหว (มีความเสยี่ งนอย แตอ าจมีความเสยี หายบา ง)
มาตรการสําคัญในการสรางความปลอดภัยตอชีวิตและทรัพยสินของประชาชนท่ีอาศัยอยู
ในเขตพ้ืนที่เสี่ยงภัยแผนดินไหว คือการออกแบบอาคารตางๆ ใหสามารถตานทานแรงส่ันสะเทือน
แผนดินไหวได กฎหมายบังคับใชในการออกแบบและกอสรางอาคารในพื้นท่ีเส่ียงภัย โดยกฎกระทรวง
มหาดไทย เรอื่ งกําหนดการรับนํ้าหนัก ความตานทาน ความคงทนของอาคารและพ้ืนดินที่รองรับอาคารใน
การตา นทานแรงสัน่ สะเทือนของแผน ดนิ ไหว พ.ศ. 2550 สามารถสรุปไดดังนี้
(1) การเพ่มิ เติมพ้นื ทีค่ วบคุมและจัดแบงเขตพ้นื ทีใ่ หม คือ
“บริเวณเฝาระวัง” หมายถึง พ้ืนที่หรือบริเวณที่อาจไดรับผลกระทบจากแผนดินไหว ไดแก
จงั หวดั กระบี่ จังหวดั ชุมพร จังหวดั พังงา จังหวดั ภูเก็ต จังหวัดระนอง จังหวัดสงขลา และจังหวัดสุราษฎรธานี
รวม 7 จังหวัด
“บริเวณที่ 1” หมายถึง พ้ืนที่หรือบริเวณที่เปนดินออนมากที่อาจไดรับผลกระทบจาก
แผน ดินไหวระยะไกล ไดแ ก กรุงเทพมหานคร จังหวัดนนทบุรี จังหวัดปทุมธานี จังหวัดสมุทรปราการ และ
จังหวัดสมุทรสาคร รวม 5 จังหวดั
“บริเวณท่ี 2” หมายถึง พ้ืนที่หรือบริเวณที่อยูใกลรอยเล่ือนท่ีอาจไดรับผลกระทบจาก
แผนดินไหว ไดแก จังหวัดกาญจนบุรี จังหวัดเชียงราย จังหวัดเชียงใหม จังหวัดตาก จังหวัดนาน จังหวัด
พะเยา จงั หวดั แพร จังหวดั แมฮ อ งสอน จังหวัดลาํ ปาง และจังหวัดลําพูน รวม 10 จงั หวัด
(2) การจัดกลุมประเภทอาคารควบคมุ ใหม ีความชัดเจนมากข้นึ
- กําหนดประเภทอาคารควบคุมตามบริเวณ เน่ืองจากผลกระทบจากแผนดินไหวที่มีตอ
อาคารประเภทตา งๆ ในแตล ะเขตมีความแตกตางกัน
- สะพาน ทางยกระดับทมี่ ีชวงระหวางศูนยกลางตอมอ ยาวตง้ั แต 10 เมตรข้ึนไป
- เขื่อนเก็บกักน้ํา เข่ือนทดนํ้า หรือฝายทดน้ํา ท่ีตัวเข่ือนหรือตัวฝายมีความสูงตั้งแต 10
เมตรขน้ึ ไป
- 33 -
รปู ที่ 4-3 แผนทร่ี อยเล่ือนมพี ลงั ในประเทศไทย (กรมทรัพยากรธรณี, 2549)
- 34 -
รูปท่ี 4-4 แผนทีบ่ รเิ วณเสย่ี งภัยแผนดนิ ไหวของประเทศไทย (ฉบบั ปรับปรงุ คร้งั ที่ 2 พ.ศ. 2548)
- 35 -
บทท่ี 5
แหลง ธรรมชาตทิ างธรณีวทิ ยา
5.1 แหลงธรรมชาติทางธรณีวทิ ยา
ผลจากกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาในอดีตทําใหเกิดลักษณะภูมิประเทศ
ลกั ษณะธรณีสัณฐานแบบตา งๆ และซากดกึ ดาํ บรรพ เปนหลกั ฐานแสดงพัฒนาการของโลกและววิ ัฒนาการ
ของส่งิ มชี ีวิตในอดีต ซงึ่ มีคุณคาความสําคญั ตอ การศึกษาวิจัยทางธรณีวิทยา ภูมิศาสตร และประวัติศาสตร
นอกจากน้ันบางแหลงยังมีทัศนียภาพของพื้นที่และบริเวณโดยรอบสวยงามมีศักยภาพในการเปนแหลง
ทองเท่ียวนันทนาการ เรียกวา “แหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยา” ซ่ึงกรมทรัพยากรธรณีไดจําแนกออกเปน
7 ประเภท ประกอบดวย 1) แหลงลําดับช้ันหินแบบฉบับ 2) แหลงหินแบบฉบับ 3) แหลงแรแบบฉบับ
4) แหลง ธรณีโครงสราง 5) แหลงพนุ า้ํ รอ น 6) แหลงธรณีสณั ฐาน และ 7) แหลง ซากดึกดําบรรพ
แหลงธรรมชาติที่ไดรับการประกาศใหเปนมรดกทางธรรมชาติของทองถ่ินอันควรอนุรักษ
ในปแหงการพิทักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ตามมติคณะรัฐมนตรี เม่ือวันที่ 7 พฤศจิกายน 2532
ในพื้นทีจ่ งั หวัดอุทยั ธานี 2 แหลง (กรมสงเสริมคณุ ภาพส่ิงแวดลอม, 2543) ดงั นี้
ตารางที่ 5-1 แหลง ธรรมชาติอนั ควรอนุรกั ษของภาคเหนือในเขตจงั หวดั อุทัยธานี
ชือ่ แหลง ท่ีต้งั หนว ยงานรับผดิ ชอบ
1. น้ําตกไซเบอร
บา นไซเบอร ตาํ บลทองหลาง อาํ เภอหว ยคต หนวยพิทักษป า ไซเบอร
(น้ําตกหนิ ลาด) จังหวดั อทุ ยั ธานี เขตรักษาพันธุสัตวปาหว ยขาแขง
2. นา้ํ ตกธรรมรส บานเขาฆอ งชยั หมูที่ 13 ตาํ บลปา ออ เขตหา มลาสัตวปาถา้ํ ประทนุ
อําเภอลานสัก จงั หวดั อุทัยธานี องคก ารบรหิ ารสว นตําบลฆอ งชยั
โครงการจําแนกเขตเพ่ือการจัดการธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณีรายจังหวัด ปงบประมาณ
2551 โดยกรมทรัพยากรธรณี ไดดําเนินการสํารวจและประเมินสถานภาพทรัพยากรธรณีประเภทแหลง
ธรรมชาติทางธรณีวิทยาในพ้ืนท่ีจังหวัดอุทัยธานีพบวามีแหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยารวมท้ังสิ้น 16 แหลง
(รปู ท่ี 5-1) ประกอบดวย แหลงน้ําพุรอน 1 แหลง และแหลงธรณีสัณฐาน 15 แหลง รายละเอียดตามตารางที่
5-2
แหลงธรรมชาติอันควรอนุรักษดังกลาว จะไดรับการติดตามตรวจสอบสภาพแวดลอมและ
สถานการณปจจุบันเพื่อปรับปรุงขอมูลแหลงธรรมชาติใหทันสมัย สําหรับเปนขอมูลเผยแพร ประชาสัมพันธ
การวางแผนและการดําเนินงานดานการอนุรักษส่ิงแวดลอมธรรมชาติ ทั้งน้ีเพ่ือใหประชาชนไดมีความรู
ความเขาใจและตระหนักถึงคุณคาความสําคัญของแหลงธรรมชาติอันควรอนุรักษ แหลงสวนใหญไดรับการ
พัฒนาใหเปนแหลงทองเที่ยวพักผอนหยอนใจของคนในทองถ่ินและพื้นที่ใกลเคียง บางแหงยังเปน
หองเรียนธรรมชาติในการเรียนรทู างธรรมชาติตางๆ เชน ระบบนเิ วศวทิ ยา ปาไม พืชพนั ธุและสัตว เปนตน
- 36 -
ตารางท่ี 5-2 แหลง ธรรมชาติทางธรณวี ิทยาจงั หวัดอุทยั ธานี
ชื่อแหลง ตําบล พ้ืนท่ี จงั หวัด ประเภท
1. นํ้าพุรอนบานสมอทอง ทองหลาง อําเภอ อทุ ยั ธานี แหลง น้าํ พรุ อ น
2. น้าํ ตกไซเบอรหรือนาํ้ ตกหินลาด คอกควาย อทุ ัยธานี แหลงธรณีสัณฐานประเภทน้ําตก
3. นาํ้ ตกผารมเย็น เจาวัด หว ยคต อทุ ยั ธานี แหลง ธรณีสัณฐานประเภทนํ้าตก
4. ถาํ้ พหุ วาย บานไร หวยคต อทุ ัยธานี แหลงธรณีสัณฐานประเภทถ้าํ
5. ถํ้าเขาตะพาบ วังหิน บา นไร อทุ ัยธานี แหลงธรณีสัณฐานประเภทถาํ้
6. ถ้ําเขาพระยาพายเรือ ลานสกั บา นไร อทุ ยั ธานี แหลง ธรณีสณั ฐานประเภทถ้ํา
7. ถ้ําเขากวางทอง เขากวางทอง บานไร อุทัยธานี แหลงธรณีสัณฐานประเภทถํ้า
8. ถ้ําเขาวง บา นไร ลานสัก อุทยั ธานี แหลง ธรณีสณั ฐานประเภทถาํ้
9. เขาฆองชัย ลานสกั หนองฉาง อทุ ัยธานี แหลงธรณีสัณฐานประเภทภเู ขา
10. เขาสะแกกรงั ในเมอื ง บา นไร อุทยั ธานี แหลง ธรณสี ัณฐานประเภทภูเขา
11. เขาวงพรหมจรรย วังหิน ลานสัก อทุ ยั ธานี แหลง ธรณีสัณฐานประเภทภูเขา
12. เขาผาแรด ลานสัก เมือง อุทยั ธานี แหลง ธรณีสัณฐานประเภทภูเขา
13. เขาปลารา เขาบางแกรก บา นไร อทุ ยั ธานี แหลงธรณีสณั ฐานประเภทภูเขา
14. เขาปฐวี ตลกุ ดู ลานสกั อทุ ยั ธานี แหลงธรณสี ัณฐานประเภทภเู ขา
15. หุบปาตาด หบุ ประทนุ หนองฉาง อทุ ยั ธานี แหลง ธรณสี ัณฐานประเภทภูเขา
ทัพทนั
ลานสัก
5.2 แหลง ธรรมชาติทางธรณวี ทิ ยาทเ่ี ปน เอกลกั ษณแ ละโดดเดน ของจงั หวดั อุทยั ธานี
การใชประโยชนที่ผานมาทําใหแหลงธรรมชาติทางธรณีหลายแหลง โดยเฉพาะอยางย่ิง
แหลงธรณีสัณฐานประเภทถ้ําเส่ือมโทรมและสูญส้ินสภาพไป แตยังมีบางสวนที่ไดรับความคุมครองจาก
ประกาศเปนแหลงธรรมชาติอันควรอนุรักษขางตน รวมท้ังอยูในเขตรับผิดชอบของหนวยงานที่เกี่ยวของ
อยางชัดเจน แตการพัฒนาใชประโยชนซ่ึงเนนหนักไปดานการเปนแหลงทองเท่ียวนันทนาการ ประกอบกับ
การมีระบบการบริหารจัดการที่ไมเหมาะสมเพียงพอ อาจสงผลใหแหลงธรรมชาติซึ่งมีคุณคาทางวิชาการ
ธรณวี ทิ ยาหลายแหลง ถกู ละเลยจนเส่ือมโทรม และสูญสิน้ สภาพตามธรรมชาติไปในที่สุด
แหลงธรรมชาติทางธรณีวิทยาอันควรอนุรักษที่มีความโดดเดนทางธรณีวิทยาสูงและมี
ศกั ยภาพในการใชประโยชนใ นการทองเทยี่ วและสนบั สนนุ การเรียนรูทางธรณีวิทยาของประชาชนในทองท่ี
ของจังหวัดอุทัยธานี ไดแก เขาผาแรด น้ําพุรอนบานสมอทอง ถ้ําเขาวง ถํ้าพุหวาย ถ้ําเขาพระยาพายเรือ
น้าํ ตกไซเบอร น้ําตกผารม เย็น เปนตน ซ่งึ แตละแหลง มลี กั ษณะเดน ทางธรณีวิทยา ดงั นี้
5.2.1 แหลง พนุ ้ํารอน
พุนํา้ รอนบา นสมอทอง
พุน้ํารอนบานสมอทอง ตั้งอยูที่บานสมอทอง ตําบลคอกควาย อําเภอหนองฉาง จังหวัด
อุทัยธานี (พิกัด 1695907 เหนือ และ 0555686 ตะวันออก) ในแผนท่ีภูมิประเทศมาตราสวน 1:50,000