ЖУРНАЛ 2022 1 сон март

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI QR-кодини
MUDOfAA VAZIRLIGI телефон орқали
сканер қилинг.
IJTIMOIY-SIYOSIY, AXBOROT-TAHLILIY, MA’NAVIY-MA’RIfIY, HARBIY-VATANPARVARLIK JURNALI

Saltanat to‘nini kiygach,
o‘z to‘shagimda rohatda uxlash
huzur-halovatidan voz kechdim.

Amir Temur

2022, mart

1-son (29)

6BIR TANDA

MUJASSAM

19HATTO MAYSANING

HAM XOTIRASI BOR...

34TINCHLIK, TOTUVLIK
DO‘STLIK BAYRAMI

HARBIY SAMOLYOTLAR SONI BO‘YICHA YETAKCHI DAVLATLAR

AQSh – 10 820 ta

Turkiya – 853 ta Rossiya – 3 368 ta
Pokiston – 956 ta Xitoy – 3 438 ta

Misr – 1 024 ta
Yaponiya – 1 056 ta

Janubiy Koreya
– 1 202 ta

Fransiya – 1 242 ta
Hindiston – 2 342 ta

JANGOVAR VERTOLYOTLAR SONI BO‘YICHA YETAKCHI DAVLATLAR

1. AQSh – 947 ta
2. Rossiya – 490 ta
3. Xitoy – 206 ta
4. Yaponiya – 119 ta
5. Hindiston – 116 ta
6. Janubiy Koreya – 81 ta
7. Turkiya – 70 ta
8. Pokiston – 52 ta
9. Fransiya – 49 ta
10. Misr – 46 ta

2022/№1

2

DUNYONING ENG QUDRATLI HARBIY
HAVO KUCHLARI TOP O‘NLIGI

10 Pokiston Qiruvchi samolyotlar – 301 ta

Lockheed F-16A Fighting Falcon Bombardimonchi samolyotlar – 394 tа
Transport samolyotlari – 261 tа
Jangovar vertolyotlar – 52 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 65 000 kishi

9 Turkiya Qiruvchi samolyotlar – 207 tа
Bombardimonchi samolyotlar – 207 tа
F-4E Transport samolyotlari – 439 tа
Jangovar vertolyotlar – 70 tа
8 Misr Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 60 000 kishi
ÀÒ-802U
Qiruvchi samolyotlar – 337 tа
Bombardimonchi samolyotlar – 427 tа
Transport samolyotlari – 260 tа
Jangovar vertolyotlar – 46 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 40 000 kishi

7 Fransiya Qiruvchi samolyotlar – 296 tа Manba:2 0 2 2 / № 1 GlobalFirepower ma’lumotlari asosida tayyorlandi.
Bombardimonchi samolyotlar – 284 tа
Rafal Transport samolyotlari – 662 tа
Jangovar vertolyotlar – 49 tа
6 Janubiy Koreya Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 40 000 kishi
F-5 Tiger
Qiruvchi samolyotlar – 406 tа
Bombardimonchi samolyotlar – 448 tа
Transport samolyotlari – 348 tа
Jangovar vertolyotlar – 81 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 65 000 kishi

3

MUNDARIJA

6-11 BIR TANDA MUJASSAM IRODA, 26-30 TO‘QSON
ISHONCH VA SALOHIYAT BIRINCHI YILDAN XAT

12-15 TASHABBUSLAR
ORTIDAGI SAMARA

31-33 QAYTGAN XOTIN,
TOYGAN TO‘QOL

16-18 O‘ZBEKISTON BMT MINBARIDAN 34-36 TINCHLIK, TOTUVLIK,
HAYOTBAXSH TASHABBUSLARNI DO‘STLIK BAYRAMI
ILGARI SURMOQDA

19-22 HATTO MAYSANING HAM 37-40 «pARAD»NI «KO‘RIK«
XOTIRASI BOR... DESAYAM BO‘LADI...

23-25 AHOLI XAVFSIZLIGINI
TA’MINLASHDA

41-47 Temur, Navoiy, Bobur O‘ZBEKISTON
talpingan Samarqand ARMIYASI

48-49 BUYUK BRITANIYA MUDOFAA Ijtimoiy-siyosiy, axborot-tahliliy,
VAZIRLIGINING BIRLASHGAN ma’naviy-ma’rifiy,
Qo‘MONDONLIK-SHTABI KOLLEJI
harbiy-vatanparvarlik jurnali
50-52 SUD VA ERKIN
MATBUOT MUASSIS:
O‘zbekiston Respublikasi
53-55 BOBOMEROS
TUYg‘U Mudofaa vazirligi

56-58 AVSTRIYA Tahririyat kengashi:
HARBIY SANOATI polkovnik Hamdam Qarshiyev
polkovnik Otabek Yuldashev
polkovnik Rustamjon Samarov
polkovnik Alisher Boboxonov

Bosh muharrir:
mayor Ahror Ochilov

Shu songa mas’ul:
katta leytenant Bobur Elmurodov

Dizayner va sahifalovchi:
katta leytenant Ramiz Valiyev

Musahhih:
Sayyora Meliqo‘ziyeva

Jurnal 2014-yil 20-noyabrda O‘zbekiston Matbuot
va axborot agentligida 0840-sonli guvohnoma bilan

ro‘yxatga olingan.
2015-yil mart oyidan chiqa boshlagan.
Mudofaa vazirligi Axborot va ommaviy
­kommunikatsiyalar departamenti – «Vatanparvar»
birlashgan tahririyati boshqarmasining kompyuter

­markazida sahifalandi.
«Sano-standart» MCHJ bosmaxonasida

chop etildi.

Manzil: Toshkent shahri Shiroq ko‘chasi, 100-uy.

Adadi: 16 300 nusxa. Buyurtma №
Bahosi kelishilgan narxda.

Bosmaxonaga 2022-yil 29-mart topshirildi.
Bosishga 2022-yil 29-mart ruxsat berildi.

Jurnaldagi maqolalardan to‘liq yoki
qisman foydalanilganda

«O‘ZBEKISTON ARMIYASI»
jurnalidan olinganligi ko‘rsatilishi shart.
Mualliflar fikri tahririyat nuqtayi ­nazaridan farq

qilishi mumkin.

ISSN 2181 – 8169
Obuna indeksi: 1273

Tahririyat manzili: 100164, Toshkent,
Universitet ko‘chasi, 1-uy.

Telefon: (71) 260-36-50;
faks: (71) 260-32-29.

E-mail: [email protected]
Sayt: www.mv-vatanparvar.uz

O‘ZBEKISTON ARMIYASI БИР ТАНДА

2022/№1 МУЖАССАМ
èðîäà,

èøîí÷

âà ñàëîҳèÿò

Бугунги замонавий дунёда
рўй бераётган қуролли
тўқнашувлар, турли
қарама-қаршилик ва
зиддиятлар Ер юзининг
ҳар бир нуқтасига ўз
таъсирини ўтказмоқда.
Сабаби битта: давр ва дунё
ўзгаряпти. Океаннинг
нариги бошида қирғоқ,
унда ер, тириклик манбаи
ва ҳаёт бор-йўқлиги
ҳақидаги қизғин баҳс-
мунозаралар, фаразлар
даври ўтмишдан эсдалик
бўлиб қолиб кетди. Турли
омиллар: ресурслар,
капиталлар, хомашёлар,
маданий уйғунлашув ва
бошқа қатор воситалар
фонида мамлакатлар бир-
бирига истаб-истамай
занжирдек чамбарчас
боғланиб бораётир. Бу
робита оқибатида эса,
юқорида айтилганидек,
бош бармоқнинг оғриғини
жимжилоқ бармоқ ҳам
ўз «танаси»да ҳис этиб
кўришга мажбур бўлмоқда.

6

«Халқимизнинг хавфсизлиги, тинчлиги ва осойишталигини O‘ZBEKISTON ARMIYASI
сақлаш бугун ҳам, келажакда ҳам энг устувор вазифамиз
бўлиб қолади. Чунки фақатгина тинчлик-осойишталик 2021/№4

мамлакатимизнинг ҳар томонлама ривожланишининг асосий
кафолатидир».
Шавкат МИРЗИЁЕВ,
Ўзбекистон Республикаси Президенти,
Қуролли Кучлар Олий Бош Қўмондони

7

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

МуТаХаССиСЛар дЕйдиКи... шундай михлар қадалишини истамасак, фурсат
сайин мудофаа салоҳиятимизни кучайтириши-
Ана шундай пайтларда чор-ночор, миз керак!
иложсиз қолмаслик учун мутахассислар,
соҳа вакиллари, кузатувчи экспертлар Жорий йилнинг 13 январь куни Мудофаа-
бир якдил хулоса беришади: мудофаа ни бошқариш миллий марказида Ўзбекистон
қобилиятини кучайтириш керак! Нега? Республикаси Президенти, Қуролли Кучлар
Боиси: турли кўринишдаги пандемия, Олий Бош Қўмондони Шавкат Мирзиёев раис-
тараққиёт ҳамда илғор технологик жара- лигида Хавфсизлик кенгашининг кенгайти-
ёнлар каби зулм ва залолат ҳам ҳудуддан рилган йиғилиши бўлиб ўтган эди. Унда Олий
ҳудудга, минтақадан минтақага кўчиб Бош Қўмондон Қуролли Кучларни замонавий
юради. Унинг қадами етган, асорати қора қурол-яроғ ҳамда ҳарбий техника билан таъ-
доғдек бўлиб турадиган жойларни эса минлаш, ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимини
дунёнинг ҳарбий-сиёсий харитасидан кучайтириш, сержант-йўриқчиларни тайёрлаш
истаганча топиш мумкин. Кейин Ер юзи- тизимини тубдан такомиллаштириш бўйича
нинг турли ҳудудларидаги олий ҳарбий қатор топшириқлар берган эди. Шунга мувофиқ,
таълим муассаса ва билим юртлари Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги
ўқитувчилари курсантларга ана шу хари- шахсий таркиби ўқув йили дастури асосида
танинг залолат чечаги унган нуқталарига жанговар тайёргарлик машғулотларини замон
иш юритиш михларини санчганча белги талабларига мос равишда узлуксиз тарзда
қўйиб дарс ўтишади. Харитадаги жона- олиб бормоқда. Қўшинларда ўтказилаётган так-
жон Ўзбекистонимизга ва юрагимизга ана тик ўқув, йиғин ва машғулотларда энг замона-
вий методлар қўлланилаётир.

2022/№1

8

ТаКоМиЛЛашаЁТган Мудофаа вазирлиги қўшинларининг ҳаво- O‘ZBEKISTON ARMIYASI
дЕСанТ десант бўлинмаларида хизмат қилиш иста-
гини билдирган ҳарбий хизматчилар билан
БЎЛинМаЛари саралаш тадбирлари ўтказилди. Бу ерга рес-
публикамизнинг турли ҳудудларида хизмат
Бугун замонавий жанг талаблари ҳар бир қилаётган, тиббий кўрик хулосасига кўра,
қўшин туридан ўз билим ва малакаларини мун- «ҳаво-десант бўлинмаларида хизмат қилишга
тазам ошириб боришни талаб этмоқда. Олиб яроқли», деб топилган ҳарбий хизматчилар
борилаётган ўқув машғулотларини реал вази- жам бўлди. Аҳамиятлиси шундаки, десантчи-
ятларга яқинлаштириш, уларнинг сон ва сифат ларни қўшиндан бу тарзда саралаб олиш илк
уйғунлигига аҳамият қаратиш, янги услуб ва бор ташкил этилди.
методикаларни қўллаган ҳолда шахсий тар-
киб кўникмасида ижобий натижаларга эришиш Номзодларни саралаш ишлари уларнинг
устида тинимсиз иш олиб борилаётир. жисмоний тайёргарлигини синовдан ўтказиш
билан бошланди. Албатта, бу бажарилиш тар-
Шундан келиб чиққан ҳолда, Мудофаа ва- тиби ва юкламаси билан доимги жисмоний
зирлиги ҳаво-десант хизмати мутахассислари синовлардан фарқ қилади. Номзодларнинг чи-
иштирокида бир-бирига мантиқан боғланган, дамлилиги, бардоши ва иродаси 15 километр-
бири иккинчисининг узвий такомили бўлган ўқув лик махсус тактик тўсиқлар жамланмасида
йиғинлари ташкил этиляпти. Ушбу ўқувларда синовдан ўтди. Саралашдан муваффақиятли
йиғинга жалб этилган ҳарбий хизматчилар ма- ўтган номзодларга ғурур ва шараф рамзи
лакали йўриқчилар ёрдамида ўз йўналишлари бўлмиш мовий берет ва сертификатлар бе-
бўйича билимларини ошириб, синовлардан рилди, бундан кейинги хизматларини давом
ўтмоқда. Замонавий учиш аппаратларидан эттирадиган ҳаво-десант бўлинмалари билан
арқон ёрдамида тоғли ҳудудларга тушиш таништирилди.
бўйича турли мураккабликдаги амалиётлар ба-
жариляпти.

2022/№1

9

O‘ZBEKISTON ARMIYASI ТоҒ шароиТида
Жанг қиЛиш
2022/№1
Мудофаа вазирлиги «Чимён» тоғ тайёргар-
лиги ўқув-машқлар марказида Ватан посбонла-
ри мунтазам равишда тоғли ҳудудлардаги қийин
шароитларда жанг олиб бориш бўйича билим
ва кўникмаларини мустаҳкамлаб бормоқда.

Бу ерда ҳарбий хизматчилар тоғ тайёргар-
лиги бўйича ўз кўникмаларини ошириб, тўлиқ
жанговар ҳолатда тик қояларда узоқ йўлни бо-
сиб ўтиб, тоғ тайёргарлиги, отиш тайёргарлиги
ва тактик тайёргарлик машғулотларини бажа-
раётир. Тоғли ҳудудларда оғир жанговар техни-
калардан фойдаланишнинг имкони йўқ. Шу са-
бабли чавандозлик кўникмалари тоғда хизмат
фаолиятини олиб борадиган ҳарбийлар учун
тайёргарликнинг асосидир.

Бундан ташқари, айни пайтда Ўзбекистондаги
бошқа куч тузилмалари ҳарбий хизматчила-
ри ҳам ушбу марказда мунтазам равишда
машғулотлар ўтамоқда. Маълумки, бу тоғлар
кўп вақт қалин қор билан қопланган бўлади.
Ана шундай шароитда тоғ тўсиқларини ошиб
ўтишни тезлаштирувчи ва енгиллаштирувчи
воситаларни қўллаш, экстремал шароитларда
яшовчанликни ошириш, шартли беморларга би-
ринчи тиббий ёрдам кўрсатиш ва уларни тоғли
ҳудудларда хавфсиз жойга кўчириш, баланд тоғ
ҳудудларида ўқотар қуроллардан фойдаланиш
каби машғулотларда ҳарбий хизматчиларнинг
профессионаллиги ошиб, касбий маҳорати
тобланмоқда.

10

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

ҒаЛаБа КафоЛаТи

Жанговар ҳаракатлар пайтида қўшин Шунингдек, мажмуавий машқлар давомида
алоқа ёрдамида бошқарилади. Сифатли радио алоқа, видеоконференция, овозли хабар
ва хавфсиз алоқани таъминламай туриб, бериш каби турли маълумотлар алмашиш во-
ғалаба ҳақида хаёл суриш эшкак эшмай ситаларидан ҳам кенг фойдаланилмоқда.
туриб, қайиқнинг сузишини кутишдай гап.
Шу боис Мудофаа вазирлиги тасарруфи- Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, бугун
даги алоқа бўлинмалари шахсий таркиби миллий армиямизда олиб борилаётган кенг
иштирокида ўтказилаётган мажмуавий қамровли ислоҳотлар, яратилган замонавий
алоқа машғулотларида қатор вазифалар инфратузилма, мунтазамлик касб этаётган
кўриб чиқиляпти. жанговар тайёргарлик машғулотлари ва энг
муҳими, муқаддас сафларни тўлдириб турган
Машғулотларда захира қўмондонлик ҳақиқий ватанпарвар ҳарбий хизматчиларимиз
пунктини барча турдаги алоқа билан бор экан, она юртимиз тинчлигига ҳеч қандай
таъминлаш, дала шароитида алоқа во- куч рахна сололмайди. Метиндек ирода, ўзига
ситаларини ёйиш, алоқа узелида си- бўлган ишонч ва юксак салоҳиятни бир танда
фатли алоқани ўрнатиш ва таъминлаш мужассам этган қоракўзлардан иборат миллий
бўйича экипаж шахсий таркибининг армиямиз мустақиллигимизнинг ҳақиқий таян-
ҳаракатларини такомиллаштиришга эъ- чидир.
тибор қаратиляпти.

Лейтенант исломжон қЎЧқоров,
«Vatanparvar» мухбири

2022/№1

11

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Полковник
Отабек ЮЛДАШЕВ,

Ўзбекистон Республикаси мудофаа
вазирининг матбуот котиби,
ахборот-сиёсати масалалари
бўйича маслаҳатчиси

ÒÀØÀÁÁÓÑËÀÐ
ÎÐÒÈÄÀÃÈ
ÑÀÌÀÐÀ
2022/№1 Биргина Мудофаа вазирлиги тизимида олиб
Биологлар тилидан тушмайдиган борилаётган юзлаб ташаббусларни сарҳисоб
қиладиган бўлсак, уларнинг жамиятимизга
ибора бор: ҳар қандай кичик зарра кўрсатган маънавий озуқаси қанчалик залворли
кучли ёруғликда кўринади. Аслида эканини англаб етамиз.
бу иборани ҳар бир соҳада, ҳар бир
қилаётган саъй-ҳаракатларимизда Узоққа бормайлик, Ўзбекистон Республи-
қўлласак бўлади. Яъниким бизнинг каси Президентининг 2022 йил 19 январдаги
кўзимизга арзимас ва аҳамиятсиздек «Маҳаллада ёшлар билан ишлаш тизимини
кўринадиган ҳар қандай воқеликнинг тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари
мақсад ва вазифаси, ўз таъсир доираси тўғрисида»ги ҳамда «Ёшларни ватанпарвар-
бор ва биз буни чуқур таҳлил қила лик руҳида тарбиялаш ва ёшлар масалалари
олишимиз зарур. Улар ичида, шубҳасиз, бўйича идоралараро ҳамкорликни таъминлаш-
ёш авлод қалбида ватанпарварлик га оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги
ҳиссини ошириш борасида олиб қарорлари имзоланди ва жадаллик билан ама-
борилаётган давлат миқёсидаги ишлар лиётга жорий қилинди.
муҳим ўринда туради (бу ҳақда
мақола сўнгида хулоса чиқарамиз). Қарор моҳиятида ёшлар билан ишлаш-
нинг янгича бошқарув механизмларини жорий
12 этиш, улар билан ишлашнинг вертикал тизи-
мини яратиш, ёшлар муаммоларини бевосита
маҳаллаларда ҳал этиш, таълим муассасала-
рида маънавий-маърифий ва тарбиявий иш-
ларнинг самарадорлигини янада ошириш каби
устувор масалалар ўрин олди.

Шунга мувофиқ, Мудофаа вазирлиги тасар-
руфидаги ҳарбий округлар томонидан тайин-
ланган ишчи гуруҳи республикамизнинг барча
жабҳаларида ёшлар сиёсатининг жойлардаги
аҳволи бўйича ўрганиш ишларини олиб борди.

Хусусан: O‘ZBEKISTON ARMIYASI

ёшларни ёт ғояларга мойиллиги ва ҳуқуқбузарлик ҳолатлари бўйича маҳаллаларда тизимли
ишлаш;
улар орасида диний-маърифий муҳитни яхшилаш, сиёсий ва мафкуравий иммунитетини
шакллантириш ҳамда ватанпарварлик руҳини ўстириш;
хорижда вақтинчалик меҳнат фаолиятини амалга ошираётган ёш мигрантларнинг сони ва
сифат кўрсаткичлари, уларни ёт ғоялардан асраш;
ёшларни ҳарбий-ватанпарварлик руҳида тарбиялаш мақсадида ҳар чоракда 100 нафардан
уюшмаган ёшни 10 кунлик ҳарбий дала полигонларига олиб бориш каби масалалар бўйича
вазифалар белгилаб олинди ва улар аллақачон кенг миқёсда ўтказиб келинмоқда.

Ушбу вазифа ижросини таъминлаш «Ватан таянчи» болалар ва ўсмирлар
мақсадида Жиззах ва Навоий вилоятларида ҳарбий-ватанпарварлик ҳаракати давлат
ҳарбий округлар қўмондонлиги ташаббуси би- муассасаси ҳисобланиб, мудофаа вази-
лан 100 нафар ёш учун «Ёш ватанпарварлар рининг тарбиявий ва мафкуравий ишлар
йиғини» ташкиллаштирилди. Бунда «Ёшлар бўйича ўринбосари муассаса фаолиятини
дафтари»га киритилган, муқим иш жойига эга мувофиқлаштириб боради.
бўлмаган, касб-ҳунар ўрганишга қизиқувчи
18-30 ёш атрофидаги 100 нафар ёшнинг Қарорга кўра, мактабларда чақирувга
рўйхати шакллантирилди ва улар «Ёш ватан- қадар бошланғич тайёргарлик фани
парварлар йиғини»нинг иштирокчисига айланди. ўқитувчиси раҳбарлигида 10-11-синф
ўқувчиларидан (таркиби 20 нафар) ибо-
Ўн кун давомида ушбу йиғин иштирокчи- рат «Ватан таянчи» отрядлари тузилади.
лари билан ҳарбий қисмда жанговар, спорт Ўқувчилар унга ихтиёрий аъзо бўлади.
ўйинлари, маънавий-маърифий тайёргарлик,
IT-технологиялари, тадбиркорлик ҳамда касб- 2022/2023 ўқув йилидан «Ватан таянчи»
ҳунар бўйича машғулотлар ҳамда турли кўрик- ҳаракатининг фаолиятида фаол иштирок
танловлар ўтказилди. этган ҳамда мактабни аъло баҳоларга та-
момлаган ҳар бир «Ватан таянчи» отряди-
Ёшларга эгаллаган мутахассисликлари нинг бир нафар аъзосига Мудофаа вазир-
йўналишлари бўйича тижорат банкларидан
имтиёзли кредит олишлари учун сертификат-
лар тантанали равишда топширилди. Эртамиз
эгаларида ватанпарварлик ҳиссини ёшликдан
шакллантириш, уларда буюк тарихимиз ва мил-
лий армиямиздан фахрланиш ҳиссини янада
ошириш борасида катта қадам ташланди.

«Ватан таянчи» болалар ва ўсмирлар ҳарбий-
ватанпарварлик ҳаракати фаолиятини ташкил
этиш тўғрисида»ги Президент қарорининг қабул
қилиниши юқоридаги мақсадларнинг амалий
структурасини кўрсатиб берди.

қарорга мувофиқ: 2022/№1

Мудофаа вазирлиги ҳузурида «Ватан таянчи» болалар ва ўсмирлар ҳарбий-ватанпарварлик 13
ҳаракати ташкил этилди;
Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар мудофаа ишлари
бошқармаларида бошқарма бошлиғининг тарбиявий ва мафкуравий ишлар бўйича
ўринбосари, туман (шаҳар) мудофаа ишлари бўлимларида бўлим бошлиғининг тарбиявий
ва мафкуравий ишлар бўйича ўринбосари лавозимлари жорий этилди.

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

лиги томонидан белгиланадиган танлаб Ушбу вазифани амалга ошириш
олиш тартибига мувофиқ, олий ҳарбий мақсадида ўнлаб ташаббус лойиҳалари
таълим муассасасига ўқишга кириш учун аллақачон ёшлар ҳаётига кириб борди.
имтиёзли тавсиянома берилади. Тавсия- Хусусан, республикамиз бўйлаб уюш-
номага эгалар республика олий ҳарбий маган ёшлар иштирокида «Ҳар бир ёш-
таълим муассасаларининг тегишли таъ- нинг қалби ва онги учун курашамиз!»,
лим йўналишларига ўқишга киришда тест «Миллий армиямиз ёшлар нигоҳида»,
синовлари натижаларига кўра тўплаган «Армия ва халқ – бир тану бир жон»
балларининг 5 фоизи миқдорида қўшимча шиорлари остида ўтказилган фести-
балл шаклида имтиёзга эга бўлади. валь, учрашув ва тадбирлар шулар
жумласидандир.
Давлатимиз раҳбари томонидан ёшлар-
ни ватанпарварлик руҳида тарбиялашда Мудофаа вазирлиги ташаббуси би-
армия билан биргаликда ҳарбий-маъмурий лан мактабларда, маҳаллаларда ўқув-
секторлар ҳам олдинги қаторларда чи-ёшларда жасурлик ва мардлик,
бўлиши ва бу борада ҳарбий округлар би- фахр ва ифтихор туйғуларини ошириш
лан ҳамкорликда «Ёш ватанпарварлар мақсадида «Мардлик ва жасорат» дарс-
йиғини»ни изчил давом эттириш вазифаси лари, «Қўмондон ва ёшлар» учрашувлари
белгилаб берилган эди. ўтказиб келинмоқда.

2022/№1

14

Дарвоқе, яқинда Тошкент вилоятининг O‘ZBEKISTON ARMIYASI
Оққўрғон тумани Толовул маҳалласида
жойлашган мактаблардан бирида ўзига 2022/№1
хос форматдаги ёшлар фестивали бўлиб
ўтди. Юрагида ўти бор, кўзлари порлаб
турган ўғил-қиз борки шу ерда жам бўлди.
Мудофаа вазирлиги, Оққўрғон тумани
ҳокимлиги, Ёшлар ишлари агентлиги
Оққўрғон тумани бўлими ҳамкорлигида
ташкил этилган ҳарбий спорт фести-
валида 30 га яқин маҳалланинг ёшлар
етакчилари ўз жамоалари билан иш-
тирок этди. Ушбу фестиваль Толовул
маҳалласи ёшлар етакчиси мисолида
маҳаллада тадбирларни қандай ташкил
этиш, қандай мезонлардан фойдала-

ниш бўйича «мастер-класс» вазифасини
ўтади.

Бу ерда ўрганилган муҳим кўникмаларни
ҳар бир ёшлар етакчиси ўз ҳудудида
ҳафтанинг ҳар жума куни – ҳарбий-
ватанпарварлик тадбирлари доирасида
амалга ошириб боради.

Асосий мақсад – ёшларни соғлом тур-
муш тарзига тарғиб қилиш, уларда миллий
армиямиздан ғурурланиш ҳиссини уйғотиш,
ҳарбий-ватанпарварлик туйғуларини шакл-
лантириш, билим олишга ундашдан ибо-
рат. Ушбу тадбирни бошқаларидан ажра-
тиб турадиган муҳим жиҳат бор. Мудофаа
вазирлиги ташаббуси билан бу гал нафақат
мусобақа ғолиблари, балки кўплаб ёшлар
орасидан уларни саралаб олган ёшлар
етакчилари ҳам муносиб тақдирланиши
белгилаб қўйилди.

Хуллас, юқорида санаб ўтилган ташаб-
буслар натижаси қачон кўринади? Агар
биологлар ибораси билан айтсак, ҳар
қандай кичик заррадек кўринган воқеаларга
кучли эътибор ва таҳлил билан қарай ол-
сак, ҳаммаси аёнлашади. Биргина Ватан
ҳимоясига бел боғлаган ёшлар сонининг
йилдан-йилга ўсиб бораётгани замирида
ҳам олиб борилаётган доимий ташаббус-
лар, саъй-ҳаракатларнинг ўзига хос ўрни
ва ҳиссаси бор.

15

O‘ZBEKISTON ARMIYASI 2 март – Ўзбекистон БМТга тенг ҳуқуқли аъзо сифатида қабул қилинган кун

ЎЗБЕКиСТон

БМТ МинБаридан
ҲаЁТБаХш ТашаББуСЛарни

иЛгари СурМоқда

2022/№1 Ўзбекистон жаҳоннинг – Бирлашган Миллатлар
Ташкилоти дунёда кечаётган
кўплаб мамлакатлари ва йирик ҳар қандай сиёсий жараённи
халқаро ташкилотлари билан турли мувофиқлаштириш ва бошқариш,
соҳаларда самарали ҳамкорлик минтақавий можароларни барта-
қилиб келади. Хусусан, Бирлашган раф этиш, табиий офатларнинг
Миллатлар Ташкилоти (БМТ) олдини олиш, қашшоқликка қарши
билан кўп томонлама шериклик курашиш каби кенг қамровли му-
жадал ривожланмоқда. аммоларни ҳал этиш йўлида фао-
лият юритади. БМТ аъзо давлат-
Мамлакатимиз ушбу нуфузли ларнинг барқарор ривожланишга
халқаро ташкилотга аъзо бўлганига эришиш йўлидаги саъй-ҳаракатини
30 йил тўлди. Ўтган давр мобайнида қўллаб-қувватловчи ягона ва энг
БМТ билан биргаликда амалга обрўли ташкилот ҳисобланади.
оширилган ишлар хусусида
Ўзбекистон Республикаси Олий Маълумки, 1992 йил 2 март
Мажлиси Қонунчилик палатасининг куни Ўзбекистон республика-
Халқаро ишлар ва парламентлараро си БМТга янги суверен, жаҳон
алоқалар қўмитаси раиси Дилором ҳамжамиятининг тенг ҳуқуқли
ФАЙЗИЕВА ЎзА мухбирига аъзоси сифатида кирди. дав-
қуйидагиларни сўзлаб берди. латимизни ташкилотга қабул
қилиш тўғрисидаги қарор БМТ
16 Бош ассамблеясининг 46-сес-
сиясида овозга қўйилмаган
ҳолда қабул қилинди.

Бугунги кунда БМТ доирасида
эълон қилинаётган Ўзбекистон
ташаббуслари ва ушбу таклифлар-
нинг ҳаётга татбиқ этилиши мамла-
катимизнинг БМТ инсон ҳуқуқлари
бўйича Кенгаши аъзолиги доираси-
даги ишлар амалга оширилишида,
БМТ ва тузилманинг ихтисослашган
муассасалари билан кенг миқёсда
олиб борилаётган ҳамкорликда
яққол намоён бўлмоқда.

Ўзбекистон ўтган ўттиз йил мобайнида мулоқотлар минтақавий ҳамкорликни кенгайтириш O‘ZBEKISTON ARMIYASI
БМТнинг фаол аъзосига айлангани, мазкур йўлида улкан аҳамият касб этмоқда. Минтақадаги
нуфузли ташкилот минбари мамлакатимиз- барча давлатлар раҳбарлари иштирок этаётган
нинг глобал ва минтақавий аҳамиятга эга та- маслаҳат учрашувларида савдо-иқтисодиёт, транс-
шаббусларини илгари суришда муҳим плат- порт-коммуникация соҳаларида ҳамкорлик, сув-
форма вазифасини бажараётгани алоҳида энергетика таъминоти, экология ва атроф-муҳит
эътирофга сазовор. муҳофазаси каби минтақа ҳаётига оид долзарб
масалалар очиқ муҳокама этилиб, муҳим келишув-
Энг муҳими, Ўзбекистон БМТ минбаридан ларга эришилмоқда.
илгари сураётган ҳаётбахш ташаббуслар
амалда ўз ифодасини топмоқда. Масалан, Маълумки, БМТ томонидан эълон қилинган
Президент Шавкат Мирзиёевнинг Марка- 2015–2030 йилларда Барқарор ривожланиш
зий Осиёни барқарорлик, изчил тараққиёт мақсадлари инсониятни ҳимоя қилишга, фаровон-

ва яхши қўшничилик ҳудудига айлантириш ликни оширишга қаратилган. Ушбу мақсадларга 2022/№1
ғояси асосида 2018 йил 20 июнда БМТ Бош мамлакатимиз миқёсида эришиш бўйича аниқ
Ассамблеяси томонидан «Марказий Осиё тактика ва стратегия белгилаб олинган. Чунон- 17
минтақасида тинчлик, барқарорлик ва изчил чи, 2022–2026 йилларга мўлжалланган Янги
тараққиётни таъминлаш бўйича минтақавий Ўзбекистон Тараққиёт стратегиясида давлатимиз-
ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш» нинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти идоралари
номли резолюция қабул қилинди. ва институтлари, глобал ва минтақавий иқтисодий,
молиявий ва гуманитар ташкилотлардаги фаолия-
Мамлакатимиз раҳбарининг «Орол тини кучайтириш (96-мақсад) вазифаси қўйилган.
денгизи қуриши билан боғлиқ фожиавий Бунда Ўзбекистонни БМТ тузилмалари орқали дунё
оқибатларни бартараф этиш бўйича халқаро ҳамжамиятига кенг танитиш билан боғлиқ ибратли
миқёсдаги саъй-ҳаракатни фаол бирлашти- амалиётни изчил давом эттириш кўзда тутилган.
риш» юзасидан билдирган таклифи асоси-
да эса 2018 йил 27 ноябрда Нью-Йоркда Ўзбекистоннинг БМТ билан ўзаро ҳамкорлигида
БМТ томонидан Оролбўйи минтақаси учун инсон ҳуқуқи масаласи алоҳида ўрин тутади.
Инсон хавфсизлиги бўйича кўп шериклик Айниқса, 2020 йилда мамлакатимиз БМТнинг Ин-
траст фонди ташкил қилинди. сон ҳуқуқлари бўйича кенгашига сайлангач, айни
йўналишдаги шериклик юқори босқичга кўтарилди.
Яна бир мисол. Президентимиз такли- Республикамиз ушбу нуфузли халқаро тузилмага
фи асосида 2018 йил 12 декабрда БМТ сайланиши, шубҳасиз, диёримизда инсон ҳуқуқи ва
Бош Ассамблеяси томонидан «Маъри- эркинлиги ҳамда қонуний манфаатини изчил таъ-
фат ва диний бағрикенглик» махсус ре- минлашга қаратилган кенг кўламли ислоҳотларнинг
золюцияси қабул қилинди. Эътиборга амалий натижасидир.
молик жиҳати, мазкур ташаббусни қўллаб-
қувватлаган 50 дан ортиқ Осиё, Африка Тан олиш керак, сўнгги йилларда мамлакати-
ва Лотин Америкаси мамлакати ҳужжатга мизда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш борасида
ҳаммуаллифлик қилди. кўп ишлар қилинди. Биргина соҳанинг қонунчилик
асосини такомиллаштириш бўйича 30 дан зиёд
БМТ минбаридан Ўзбекистон етакчиси- қонун қабул қилинди. Парламентимиз томонидан
нинг Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари 10 дан ортиқ халқаро шартнома, чунончи, Халқаро
маслаҳат учрашувларини мунтазам равиш- меҳнат ташкилотининг муҳим конвенциялари рати-
да йўлга қўйиш тўғрисидаги муҳим таклифи фикация қилинди.
ҳам ҳаётга тўлиқ татбиқ этилди. Сўнгги 3 йил
ичида узлуксиз ўтказиб келинаётган шундай

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Бундан ташқари, болалар айниқса, Жаҳон соғлиқни сақлаш
ташкилоти билан жамоат саломат-
меҳнати ва мажбурий меҳнатга барҳам лигини сақлаш борасида биргалик-
да олиб борилаётган амалий чо-
бериш, гендер тенглигини таъминлаш, ра-тадбирлар, хусусан, пандемия
шароитида коронавирус касаллиги
фуқаролиги йўқ шахсларга фуқаролик тарқалишининг олдини олиш, ушбу
касалликка чалинган беморлар-
бериш, диний экстремизм билан боғлиқ ни даволаш ишларини самарали
ташкил қилишда эришилган на-
жиноятларни содир этишда айбланган тижаларни эътироф этиш зарур.
ЮниСЕф билан ҳамкорликда бо-
шахсларни озодликка чиқариш, кам таъ- лалар саломатлигини асраш, улар
орасида турли юқумли касаллик-
минланган аҳолини ижтимоий жиҳатдан лар тарқалишининг олдини олиш,
эмлаш, мактаблар ва мактабгача
ҳимоя қилиш, камбағалликни қисқартириш таълим муассасаларида тиббий
маданиятни ошириш, соғлом тур-
йўналишларида қатор ижобий ишлар амал- муш тарзини шакллантириш бўйича
кўплаб тадбирлар ўтказилмоқда.
га оширилди. Шак-шубҳасиз, бу ишлар кел-
ЮнЕСКо билан ҳам таълим,
гусида ҳам изчил давом эттирилади. илм-фан ва маданият соҳаларини
ривожлантириш мақсадида изчил
Ўзбекистон Республикаси Президенти- ҳамкорлик йўлга қўйилган. қадимий
шаҳарларимиз ва буюк аждодла-
нинг БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Кенгаши римиз юбилей тадбирлари ушбу
46-сессиясидаги нутқида (2021 йил, фев- халқаро ташкилот шафелигида
раль) инсон ҳуқуқи мавзуси бундан буён ҳам кенг нишонланмоқда. Мамлакати-
миз ҳудудида жойлашган, жаҳон
БМТ билан ўзаро ҳамкорлигимизнинг муҳим маданияти намуналари дурдонаси
бўлган маданий мерос объектлари-
йўналиши бўлиб қолиши алоҳида таъкид- ни ЮнЕСКонинг умумжаҳон мада-
ний мероси рўйхатига ва инсоният
2022/№1 ланди. Бу борада Ўзбекистоннинг асосий номоддий маданий меросининг ре-
таклиф ва ташаббуслари эълон қилинди. презентатив рўйхатига киритиш бо-
Давлатимиз раҳбарининг ушбу нутқи мам- расида кенг кўламли ишлар амалга
лакатимиз инсон манфаати, унинг ҳуқуқини оширилмоқда.
муҳофаза қилиш йўлида танланган йўлдан
ортга қайтмаслигини, халқаро ҳуқуқнинг умуман, мамлакатимиз БМТ
инсон ҳуқуқига оид умумэътироф этилган билан узвий ҳамкорлик қилиб,
принцип ва нормаларини қатъий ҳимоя дунёда ва минтақада тинчлик,
қилиши ва фаол илгари суришини яна бир барқарорликни таъминлашга му-
бор намоён этди. носиб ҳисса қўшмоқда. Ўзбекистон
бундан кейин ҳам мазкур нуфуз-
Бугунги кунда нафақат БМТ билан, бал- ли ташкилот ва БМТнинг ихтисос-
ки тузилма таркибига кирувчи бир қатор их- лашган муассасалари билан изчил
тисослашган муассасалар билан ҳам ўзаро ҳамкорликни давом эттиради.
самарали ҳамкорлик тобора чуқурлашиб
бормоқда. Бу, ўз навбатида, мамлакатимиз-
нинг халқаро майдондаги нуфузини
18 янада юксалтириш, юртимиз тинч-
лигини мустаҳкамлаш ва барқарор
тараққиётни таъминлашга хизмат
қилади.

Ўза мухбири
гўзал СаТТорова

ёзиб олди.

²ÀÒÒÎ O‘ZBEKISTON ARMIYASI
ÌÀÉÑÀÍÈÍÃ
²ÀÌ 2022/№1
ÕÎÒÈÐÀÑÈ
ÁÎÐ...

19

Иккинчи жаҳон уруши инсоният ҳаёти ва

O‘ZBEKISTON ARMIYASI келажагини барбод этган даҳшатли фожиа

эди. Тарихий маълумотларга кўра, Иккинчи

жаҳон урушида дунё аҳолисининг уч фои-

зини ташкил қилувчи 60 миллионга яқин ин-

сон ҳалок бўлган. 1939 йил 1 сентябрь куни

Германия қўшинларининг Польшага бости-

риб кириши билан бошланган бу муҳораба

жаҳоннинг 57 та мамлакатини, Ер шари

аҳолисининг 80 фоизини ўз гирдобига торт-

ди. Шундай қилиб инсонлар ҳаётида туб бу-

рилиш ясади, тақдирида қора из қолдирди.

Уруш даҳшатлари узоқларда бўлган эса-да,

акс садоси Ўзбекистонда ҳам жаранглади.

Ватанимиз фронтнинг мустаҳкам таъми-

нот базасига айланди, мавжуд саноат кор-

хоналари ҳарбий соҳага мослаштирилиб,

уларнинг фаолияти фронт эҳтиёжлари учун

йўналтирилди. Юртимизнинг минг-минглаб

фидойи ва жасур ўғлонлари тинчлик учун

курашга отланди. Фашизмга қарши мардо-

навор жанг қилди, жон олиб жон берди. Аф-

суски, қанча миллатдошларимизнинг хоки

ёт ўлкаларда қолди. Қанчалари беиз, ном-

нишонсиз кетди. Уларнинг кейинги тақдири

нима бўлди? Вафот этганми ёки тирикми?

Бу ҳақда ҳеч қаерда маълумот берилмади...

Яқинда журналист Ирисмат

Абдухолиқовнинг бир мақоласини ўқиб

қолдим. Унда юракни ларзага келтирув-
чи шундай жумлалар бор: «1943 йили
онамнинг номига келган хатда «...тур-
муш ўртоғингиз, отанглар Абдумалик
Абдухолиқов бедарак йўқолди», деб ёзил-
ган эди. Оғир хаёлларга толасан. Эзила-
сан. «Бедарак кетди» деганининг ўзи нима,
деб ўйлаб қоласан. Бу – аскар жангда ҳалок
бўлиб, қурбон бўлганлар орасида унинг изи
топилмади, деганими? Ёки қуршовда қолиб
ярадор ҳолда асир тушиб, соғ қолгану, душ-
ман унинг номини ошкор қилмаяпти, дега-
нимикан? Ёки Ватан ҳимоясига ҳаётини
ҳам қурбон қилишга чорлаган идоранинг,
давлатнинг, ҳукуматнинг буткул ожизли-
ги, масъулиятсизлигими бу?..
Мен отамни қидириб ўзбеклар жанг
қилган Украинанинг шаҳар, қишлоқларига
бордим. Йўқ, тополмадим бу ерларда ҳам
отамнинг номларини. Украинадан бир
2022/№1 сиқим тупроқ билан беш-олтита отил-
ган ўқ патронларини олиб келиб, Минор-
даги онамнинг қабрида отамга ҳам рам-
зий қилиб қўйилган қабрларига қўйдик
уларни... Онам қазо қилганларидан кейин
20 бир йил ўтиб, Минор қабристонидаги

онамнинг қабри узра қўйиладиган хоти- лардаги архив ташкилотлари, музейлар ва O‘ZBEKISTON ARMIYASI
ра тошига отамнинг ҳам исм-шарифини фондлар, тарихчи олимлар, мутахассис-
ёзиб қўйдик. Падарибузрукворимизнинг лар ҳамда кенг жамоатчилик билан сама-
туғилган ва вафот этган йилларини рали ҳамкорлик йўлга қўйилди. Фактлар
тошга тушириб, қазо қилган кунини, у ўрганилди, шу жараёнда қанча-қанча беда-
пайтда номаълум бўлгани учун 9 май рак кетган миллатдошларимизнинг кейинги
деб битдик». ҳаётига аниқлик киритилди.

Урушда бедарак кетган оталари, ака- – Иккинчи жаҳон уруши йилларидаги та-
укаларининг қисматидан бир умр бехабар рихимизни ўрганишда том маънода янги
ўтган бу каби ватандошларимиз жуда кўп. давр бошланди, деб айтишга бугун барча
Улар яқин инсонларини умрларининг охи- асосларимиз бор, – деган эди Президенти-
ригача кутди, илҳақ бўлди. Афсуски, уруш- миз Ғалабанинг 75 йиллиги ҳамда Хотира
да бедарак кетган инсонларнинг тақдири ва қадрлаш кунига бағишланган тантанали
тўлиқ ўрганилмади, очиқланмади. Бу яқин маросимдаги нутқида. – Масалан, шу вақтга
йилларгача юртдошларимизнинг энг катта қадар уруш бошланган пайтда юртимиз
қайғуси эди. Нега ахир? Урушда иштирок аҳолиси 6 миллион 551 минг кишини ташкил
этган ҳар бир ўзбекистонлик шу Ватаннинг этган ва уларнинг 1 миллион 500 мингга яқини
бир парчаси эмасмиди? Ахир улар ҳам урушда иштирок этган, деб ҳисобланарди.
кимнингдир ёлғиз фарзанди, суянган тоғи, Янги топилган маълумотларга кўра,
келажаги давомчиси эди-ку! Уларнинг ҳар Ўзбекистонда 1 миллион 951 мингга яқин
бирининг ортида бир умр ғамбода ўтганлар киши урушга сафарбар этилгани аниқланди.
қанча. Сўнгги нафасигача кўз ёшлари Демак, ҳар уч нафар ўзбекистонликдан бит-
қуримай ўтган мотамсаро оналарнинг оҳи, таси қўлига қурол олиб, фашизмга қарши
ота дийдорига тўёлмаган болаларнинг ар- жанг қилган. Аёвсиз жангларда мардона
мони наҳот ҳеч бир тош қалбни эритмади? қатнашган қарийб 451 нафар юртдошимиз-
Оғир ўйга толасан... нинг номлари ва тақдири шунча йиллар мо-
байнида эътибордан четда қолиб кетганини
Президентимиз ташаббуси билан ора- албатта адолатдан, деб бўлмайди.
дан етмиш беш йил ўтиб, бу борада хайр-
ли ишга қўл урилди. Илгари ёпиқ бўлган Янги статистик маълумотлар ва рақамларга
архив ҳужжатларини, маълумотларини юзланамиз: урушдан 1 миллиондан зиёд киши
ўрганиш имконияти яратилди. Бунинг учун
собиқ Иттифоқ республикалари ва чет эл-

2022/№1

21

O‘ZBEKISTON ARMIYASI қайтиб келган бўлса, шулардан яроқлилар
сони 183 356 нафарни, яраланганлар, но-
2022/№1 гиронлар, касаллиги туфайли яроқсизлар
сони 870 942 нафарни ташкил қилади. Уруш-
дан қайтмаганлар сони 896 402 нафардан
ортиқ.

Ҳа, тарихий адолат тикланди. Бу
борадаги хорижий давлатлар билан
ҳамкорлик давом этмоқда. Жумла-
дан, «Ғалаба боғи» мажмуасидаги
«Шон-шараф» музейи ва Польша
давлатининг Гданс шаҳридаги Ик-
кинчи жаҳон уруши давлат музейи
ўртасида имзоланган икки томонла-
ма ҳамкорлик меморандуми фикри-
мизнинг далилидир.

Иккинчи жаҳон урушида
қатнашиб, ғалабага муносиб
ҳисса қўшган икки давлат ва-
тандошлари ҳақида қимматли
маълумотларни алмашишдек
эзгу мақсадга хизмат қилувчи бу
ҳужжат ўзбек ва поляк жангчила-
рининг тинчликни сақлаш йўлидаги
мардлиги ва жасоратини улуғламоқда,
юзага чиқармоқда. «Шон-шараф» музейи
экспозициялар залида Польшадаги Иккинчи
жаҳон уруши давлат музейи фондидан олиб
келинган, уруш даврида Ўзбекистонда шак-
ллантирилган дивизия генерали Владис-
лав Андерсга бағишланган экспозиция эса
дунёда тинчлик ўрнатишдек муқаддас иш
йўлида кўрсатилган матонат, фидойилик ҳеч
қачон инсоният ёдидан кўтарилмаслигининг
амалий ифодасидир.

«Шон-шараф» музейининг Ўзбекистон
Республикаси Фанлар академияси
қошидаги Энг янги тарих маркази билан
тузган ҳамкорлик меморандуми ҳам ана
шундай манфаатли ҳамкорликлардан яна
бири саналади.

Шунингдек, «Шон-шараф» музейида
«Бобомни излайман» сайтининг йўлга
қўйилиши бу борадаги эзгу ишларнинг янги
босқичга чиққанидан далолат беради. Сайт
мамлакатимиздан Иккинчи жаҳон урушига
кетиб, ҳалок бўлган, тарихий ҳужжатларда
номи зикр этилмаган аскарларнинг ҳозирги
кунгача номаълум бўлган қабрларини ёки
улар ҳақидаги маълумотларни топиш
мақсадида ташкил этилган қидирув
лойиҳасидир.

Майор гулнора ҲоЖиМуродова

22

А²ОЛИ O‘ZBEKISTON ARMIYASI
ХАВФСИЗЛИГИНИ
ТАЪМИНЛАШДА

ЮŠОРИ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ
ŠŒЛЛАШ

Бугунги кунга келиб, дунё Шу маънода аҳоли хавфсизлигини
аіолиси сони 7 млрд 950 таъминлаш жаҳондаги ҳар бир дав-
млн.га етди. Уларнинг латнинг миллий хавфсизликни таъ-
66 фоизи шаіарларда минлаш соҳасидаги олиб бораётган
яшайди. Аіоли сони ва сиёсатининг асосий йўналишларидан
эітиёжи ошиб бориши бири ҳисобланади. Мамлакатда
билан ижтимоий хавфсизликни таъминлаш орқали
ва ишлаб чиºариш хориж инвесторларини жалб этиш,
объектларнинг сони уларга хавфсиз бизнес юритиши учун
к¢паймоºда. Шаіарлар қулай шарт-шароитлар яратиш, ту-
инфратузилмалари ристлар оқимини кенгайтириб, давлат
ривожланиб, жамоат жозибадорлигининг ошиб бориши на-
жойлари ва транспорт тижасида мамлакатнинг ижтимоий-
й¢лларида іаракатлар иқтисодий ҳолатини яхшилашга эри-
интенсивлиги ошиб шилади.
бормоºда.
Албатта, бундай мақсадларга
эришиш учун замонавий технология- 2022/№1
лардан фойдаланмай, янги тизим-
ни жорий этмай бўлмайди. Ҳар бир 23
мамлакатнинг ўзига хос хусусияти
ва имкониятидан келиб чиқиб, аҳоли
хавфсизлигини таъминлашда турли
комплекс ёндашув ва усуллар мав-
жуд. Жумладан, кўплаб ривожланган
мамлакатдарда «Хавфсиз шаҳар»
лойиҳаси амалиётга татбиқ этилиб,
мазкур лойиҳа доирасида замона-
вий видеокузатув тизимларидан кенг
фойдаланиб келинмоқда. Бундай
давлатлар қаторига кўп жабҳаларда
етакчи бўлган Хитой давлатини мисол
келтириш мумкин. Мамлакатда дунё
бўйича энг кўп – 1 млрд 452 млн.га
яқин аҳоли яшайди.

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Хитой ҳарбий-сиёсий раҳбарияти 2019 йилда Циндао провинциясида
мамлакатда миллий хавфсизликни таъ- бундай камералар ёрдамида турли жино-
минлашда асосий куч ва воситаларни ятлари учун қидирув маълумотлар база-
3 та асосий таҳдидга, яъни терроризм, сига киритилган 20 нафар жиноятчи қўлга
диний экстремизм ва сепаратизмга олинган. Уху шаҳрида бирор бир шубҳа
қарши курашишга сафарбар этган. Шун- туғдирмаган қочоқдаги жиноятчи кўчадаги
дан келиб чиқиб, расмий Пекин аҳоли сотувчидан егулик харид қилаётган пайт-
хавфсизлигини таъминлашни мамла- да камера томонидан шахси аниқланган.
катда олиб бораётган ички сиёсатнинг Мамлакатда юзни таниш тизими деярли
устувор йўналишларидан бири этиб барча соҳага татбиқ этилмоқда. Хусусан,
ҳисоблайди ҳамда бу борада шаҳар ва юзни таниш камералари дорихоналарда
аҳоли зич жойлашган ҳудудларда ўнлаб наркаманларга қарши курашишда, метро-
лойиҳаларни амалга оширмоқда. Улар- ларда йўл чипталарини сотиб олишда,
дан бири «Хавфсиз шаҳар» лойиҳаси аҳоли яшайдиган уй-жойларда ўрнатилган
ҳисобланиб, бу борада ишлар 2005 йил- «ақлли қулф»ларда самарали қўлланиб
дан бошланган. келинмоқда.

Telecom Daily рейтингида 2021 йил SIM-картани харид қилиш тартиби 2019
1 январь ҳолатига кўра, энг кўп видео- йилдан бошлаб инсон юзини сканерлаш
кузатув камералари ўрнатган давлатлар орқали амалга оширилади. Бундай тартиб
қаторида Хитой (200 млн) 1-ўринни эгал- қонун билан кучга киритилиб, абонент-
лаган. Кейинги ўринларда АҚШ (50 млн) нинг шахсий маълумотларини ўғирлашга,
ва Россия (13,5 млн) давлатлари жой SIM-картани олиб сотишга йўл қўймаслик
олган. ва шу каби салбий ҳолатларнинг олдини
олишга қаратилган. Ҳаттоки, мобиль сер-
Бугунги кунга келиб, Хитой ҳукумати висларга уланиши учун фойдаланувчи
яна 400 млн камера ўрнатиш орқали асо- юзини телефони орқали сканерлаши ло-
сий жамоат жойларини мутлақ қамраб зим бўлади. Ҳукуматнинг фикрича, ушбу
олишни режалаштирган. Ўрнатилаётган тартиб интернетдаги аноним фойдаланув-
камералар нафақат видеокузатувни чиларга қарши курашиб, фуқароларнинг
амалга оширади, балки сунъий интел- ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишга
лект тизими ва маълумотлар базасига қаратилган.
уланган ҳолда мукаммал таҳлил ҳам
юритади. Мазкур турдаги камералар по- Амалиётда Хитой банкларида фириб-
лицияга қайд этилган ҳуқуқбузарликлар гарларга қарши курашишда «Ping An»
тўғрисида дарҳол хабар бериш, хавфли технологиясидан самарали фойдаланиб
вазиятларни олдиндан прогноз қилиш, келинмоқда. Ушбу технология смартфон
жиноятчиларни аниқлаш ва одамлар камералари ёрдамида потенциал мижоз
тўпланишининг олдини олиш каби им- чеҳрасида акс этган белгиларни таҳлил
кониятларга эга. Хитой жаҳонда инсон қилиб, фирибгар ёки қонуний мижоз экан-
юзидан шахсини аниқлаб берадиган лигини аниқлайди. «Ping An» компанияси
технологиялар бўйича йирик ишлаб маълумотига кўра, технологияни татбиқ
чиқарувчи давлатдир. Бу соҳадаги этиш натижасида кредитдан зарар кўриш
сўнгги ривожланиш сифатида мамлакат- даражасини 60 фоизга қисқартиришга
да 2D дан 3D юзни таниш технологияси- эришилган. Шунингдек, Хитой полиция-
га ўтганлигини таъкидлаш жоиз. си жиноятчиларни ушлаш учун юзни та-
ниш модулига уланган ва камера билан
жиҳозланган «ақлли кўзойнак»ларни ҳам
фаол қўллаб келмоқда. Бу эса полиция
ходимларига қулай жойда туриб, оломон
орасида қидирилаётган шахсларни ба-
ландликда ўрнатилган камерадан кўра
тезроқ топишга ёрдам беради.

Дастлаб мазкур қурилмалардан 2018
йилдан бошлаб Хэнань провинциясининг

2022/№1

24

Чженчжоу шаҳридаги темир йўл вокзалида йўлларидан тортиб, то пиёдалар ўтиш жой- O‘ZBEKISTON ARMIYASI
фойдаланилган. У ерда Янги йил байрами- ларигача, гипермаркетлар, ижтимоий объ-
да кундузги йўловчилар оқими 60–90 минг- ектлар, аэропортлар ва туристик марказлар
ни ташкил этади. Биринчи ўн кунликда по- ва шу каби муҳим жойларда видеокузатув
лиция турли жиноятларда шубҳа қилинган амалга оширилади. Йўлларда, айниқса
7 нафар фуқарони ушлаб, яна 26 нафар чорраҳаларда кўп миқдордаги кузатув ти-
фирибгарни қалбаки ID-карталардан фой- зимлари ўрнатилиб, нафақат тезликни, бал-
даланганлиги учун қўлга олган. Пандемия ки қидирувдаги шахслар ва автоуловлар,
даврида фуқаролар асосан тиббий ниқоб тўхтаб туриш жойларида нотўғри қўйилган
тақиб юриши оқибатида юзнинг ярим қисми транспортлар, кўчада ноқонуний савдо би-
ёпиқ бўлади. Ёки қалин соқол қўйиш нати- лан шуғулланаётган тартиббузарлар устидан
жасида юздан таниш жараёни мураккабла- назорат олиб боради. Ушбу тизимларнинг
шади. Бунга жавоб сифатида «Ханьвань» аксарияти жамоат хавфсизлигини таъмин-
компанияси юзни 95 фоизга аниқлаш имко- лашда, инсон омилисиз мустақил равишда
ниятига эга технологияни ишлаб чиқди ва ишлайдиган автоматлаштирилган тизимнинг
амалиётга татбиқ этди. бўғини ҳисобланади.

Шунингдек, амалиёт шуни кўрсатадики, Юқоридагилардан келиб чиқиб, шуни ай-
агарда фуқаро камерага нисбатан тескари тиш лозимки, Хитой ҳукумати юқори техно-
турган ёки юзини яширган, ҳуқуқбузарлик- логияларни жорий этиш натижасида аҳоли
ларни содир этаётган вақтда махсус ниқоб хавфсизлигини таъминлаш соҳасида бир
ёки шу каби турли бош кийимларидан фойда- қатор ютуқларга эришмоқда. Амалиётга ом-
ланган бўлса, унда унинг шахсини аниқлаш мавий интеллектуал видеокузатув тизим-
жараёни маълум бир қийинчиликларни кел- ларини жорий этиш орқали ўз фуқаролари
тириб чиқаради. Шу каби муаммоларнинг устидан умумий назоратни ўрнатиб, мамла-
ечими сифатида ҳамда видеокузатув ти- кат ҳудудида яшовчи кўп сонли аҳоли хавф-
зимларининг имкониятларини янада оши- сизлигини таъминламоқда. Шу билан бирга,
риш мақсадида хитойлик мутахассислар аҳоли ва ҳудудларни табиий ва техноген
одамнинг қиёфаси, яъни унинг юриши ва фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш,
хатти-ҳаракатларидан шахсини аниқлаш ёнғин, йўл ва экологик хавфсизликни таъмин-
технологиясини яратдилар. Ҳозирда мазкур лаш, уй-жойлар ва транспортлар ҳаракати
технология Пекин ва Шанхай шаҳарларида билан ўзаро алоқадор автоматлаштирилган
жорий этилган. Камералар 50 метргача ма- тизимларни ўз ичига олган бошқа объектлар-
софадан инсонларнинг юришидан таниши ни бошқариш соҳасидаги тадбирларни амал-
мумкин. Фуқаро ёлғон хатти-ҳаракатлари га оширмоқда.
билан бу тизимни алдай олмайди. Чунки
янги технология тананинг барча қисмлари Бу борада амалга оширилган ишлар на-
ҳаракатларини кузатиб, таҳлил қилади ва тижасида Хитой турли халқаро тадқиқот
унга асосан шахсини тегишли параметрлар институтлари олиб борган изланишларга
бўйича аниқлайди. кўра, юқори ўринларда бормоқда. Хусусан,
«Gallup’s» халқаро тадқиқот институти томо-
Шундай қилиб, Хитойда «Хавфсиз нидан нашр этилган рейтингда Хитой қонун
шаҳар» лойиҳаси доирасида автомагистрал ва тартибни сақлаш индекси бўйича 100 дан
94 баллга лойиқ деб топилиб, Сингапур ва
Туркманистондан кейин 3-ўринни қайд этган.

Подполковник
Жаҳонгир аБдураҲиМов

2022/№1

25

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Бизга тўºсон
етишмаётган биринчи
ватан туйјуси йилдан

ёхуд хат

(Эссе)

1991йилнинг октябрь ойида

ҳарбий хизматдаги акамдан навбатдаги хат келди.
Хат сентябрь ойининг иккинчи санасида ёзилган
экан. Акамни қаттиқ соғинганимиздан ва ундан ке-
ладиган мактублар бизга энг азиз совға бўлганидан
бу гал ҳам жуда қувондик. Аммо бу галги хат мазму-
ни аввалгиларига ўхшамас, олдингилардек шахсий
гаплардан иборат эмасди. Балки Ўзбекистондаги
ўзгаришлар, айниқса Мустақиллик эълон қилингани,
бу жараёнларни олис тайгада ўрмон кесаётган
ўзбек аскарининг телеэкран орқали кўриб, ўн тўққиз-
йигирма ёшли ўзбек йигитларининг қувониб, бир-
бирини табриклаганлари ҳақида эди. Хат сўнгида
акамнинг исм-шарифидан кейин ҳаяжон билан
«Мустақил Ўзбекистон фуқароси» деб ёзганлари
менга жуда бошқача таъсир қилган. Бу жумладаги
сўзларнинг ҳар бири менга – 10-11 ёшли болакайга
янгилик бўлди. Бу жумлани оддийгина қилиб битиб
ёки ўқиб қўйиш ортида не бир заҳматлар борлигини
ҳали тушунмас эдим.

Мустақиллик деган сўз илк бор ана шу тарзда
– акам жўнатган хат орқали шууримга кирганди...

Ўша йили октябрь ойида акам ҳарбийдан қайтди.

Дашт фарзанди икки йил мутлақо бошқа осмон ости-

да, ўрмонлар қуршаган тайгадан кўпдан-кўп таас-

суротлар билан келган эди. Акам ҳарбийда кўргани

бир ўрмон қуши ҳақида айтиб берган эди. Қушнинг

номи – глухар. Кар, анқов қуш дегани. Куркадан ки-

чик, товуқдан катта бу паррандалар ўнталаб бир

шохда қатор бўлиб ўтираркан. Одамни ёки милтиқни

кўрсагина шатир-шутур қилиб учиб кетаркан. Аммо

моҳир овчи панада туриб, шохда қунишиб турган

2022/№1 қушларни отиб олаверади. Улардан биттаси ўққа

учиб ерга қуласа, қолгани анграйиб, йиқилганининг

ортидан қараб, «унга нима бўлди?» дегандай

анқайиб тураркан. Уста мерган бир вақтнинг ўзида

ҳамма глухарни отиб ололади. Акам бу – шериги

йиқилса-да учиб кетишга ақли етмайдиган, оқибатда

26 қурбон бўладиган қушлар ҳаётини аскарлар турму-
шига боғлаб, ўзига хос хулосага келганди.

Гап шундаки, акамлар 600 кишилик ҳарбий қисмда бир- Аммо бу санаганларимиз моддият O‘ZBEKISTON ARMIYASI
гина Қумқўрғон туманидан 24 нафар соф ўзбек йигити бирга кўзгусида кўринадиган омиллардир. Асл
хизмат қилишган. Одатда, бир миллатдан, айниқса, битта жой- мақсадга, таъкидлаганимиздек – ўзини
дан ўнта аскарнинг учраши қийин. Бунга шўро ҳарбий сиёса- танишга етиш учун эса бу жиҳатлар
ти имкон қадар йўл қўймаган. Аммо бу жиҳатдан уларга омад шунчаки восита, холос.
кулган. Ҳарбий хизматда миллатлар орасида бўладиган ку-
рашларни, лидерлик даъвосида талотўпларни ёши катталар Дини, тили, адабиёти, илми, санъати
яхши билади. Хуллас, шу ўзбек болаларининг биронтасига таназзулга юз тутган халқ йўқолаётган
бошқа миллат вакиллари ҳужум қиладиган бўлса, қолганлари халқдир. Бу тутумларсиз ҳар қанча ер
бирлашиб, ўша зўравоннинг таъзирини беришган. Натижада майдони, ресурслари, аҳолиси бўлса
ўзбеклар бутун ҳарбий қисмни қўлга олишган. Айтгани-айтган, ҳам халқнинг, муайян мамлакатнинг
дегани-деган! Аммо вақт ўтиши билан ўзбек йигитлари ора- келажаги хавф остида. Буларнинг ҳар
сидан сотқин чиқиб, ўзаро душманлашиб қолишган. Қарийб бири катта тушунчалар. Булар – халқ
бир йил муддат бутун ҳарбий қисмни «қўлга олиб» юрган ор-номусининг, нафсониятининг белги-
ўзбеклар хизмат сўнгида тарқоқлашиб, гапини олдириб, енги- лари. Ориятсиз одамдан ҳайвон беҳроқ
либ қолишган. Ҳатто улардан бири шу оғиз бирлиги йўқолгани бўлганидек, нафсониятсиз, ўз ҳаққига
ҳисобига, ноҳақдан бир неча йилга қамалиб ҳам кетган. эгалик, ўз заминига меҳр туйғуси мажруҳ
халқ ҳам ҳурматга сазовор эмас. Бундай
Ана шундай вақтда телевизорда Ўзбекистон Мустақиллиги халқ ўзининг чивинини ўзи қўриёлмайди.
эълон қилинган. Шундай мўътабар айёмни ўттизга яқин Дардини ҳар кимга достон қилаверади.
ўзбекдан фақатгина ўн бир киши нишонлаган. Қолганлари Бировга тобе бўлишга мойил бўлади.
эса бошқаларга қўшилиб, уларни мазах қилишган. Бу гап­ Ва тобе бўлади ҳам. Халқнинг ғурури
лар бор, аччиқ ҳақиқат. Акам: «Биз охирида глухарга ўхшаб қиндаги қилич каби билиниб, хезланиб
қолдик», деган эди. Бу оғриқларнинг мазмунини энди-энди турмас экан, бу халқнинг истиқболи ни-
ҳис қиляпман. Кўп минг йиллик тарихимиз, йўқотишларимиз гундир.
лопиллаб кўз олдимга келади. Бизни – туркий қавмнинг ўқ то-
мири бўлган, ҳамиша жасур, курашчан халқни ёвлар қандай Тарихи улуғ, дини мукаммал, илму
қилиб забт этганини элас-элас англагандай бўламан. ижоди дунёга улгу бўлган аждодларнинг
меросхўримиз. Шу фазилатлар билан
Т *** бир пайтнинг ўзида юнон, араб, мўғул,
абиатни теран ўрганиш керак. Агар инсон шунга етар- рус босқинларини бошдан кечирган, бу
лича эриша олса, кўплаб муаммоларни осон ҳал қилади. мустабид даврлардан кўп озор чеккан
Тоғ бағрида яшнаб турган арча ёки ўрмондаги қарағайнинг миллат ҳаммиз.
тошкўмирга айланиши учун тахминан 400–500 йил ўтиши ло-
зим. Тарих карвони халқимизни шу олис
Радиоактив кимёвий унсур ураннинг 1 грамм миқдори за- йўлдан олиб ўтаркан, нималарни берди,
рарсиз металл – қўрғошинга дўниши учун 800 йил вақт ўтиши нималарни олдирдик?
керак бўлади.
Инсон онг ва тафаккури шаклланиши учун туғилгандан Ўзини танимоқ ҳақида сўз очган
саккиз ёшигача бўлган вақт кифоя қиларкан. эдик. Биз кўп бора айтган, матбуотда
Бу табиатдан учта мисол. Табиатга қиёсланса, миллат ёзадиган гапларимизнинг мазмуни тах-
ўзини таниши учун қанча вақт керак? Ўзини танишдан нима минан шундай: «Ўзини танимоқнинг
наф бўлади? «Ўзини таниш» дегани нима аслида? Ўзини илк белгиси, ўзини ҳурмат қила олиш-
таниш – Яратганнинг ҳар бир бандаси учун ҳам, муайян дир. Бунинг учун орият, ғурур туйғуси
халқ учун ҳам эришиши мумкин бўлган саодатнинг, мурод- бирламчи бўлиши лозим. Халқнинг ҳар
мақсаднинг олий нуқтаси. Бу бахт, таассуфки, барқарор эмас. қандай моддий бойлигидан бу хусусият-
Қай бир асрларда бу иқбол бир халққа насиб этган бўлса, ке­ лар устун турмоғи шарт».
йинги асрларда бу саодат қуши бу элни тарк этган.
Ҳар бир давлатнинг ривожида муҳим омил ҳисобланувчи 2022/№1
иқтисодий фаровонлик, аҳоли сони, демографик жиҳатдан
ижобий силжишлар, ер ости, ер усти хазиналар билан сий-
ланганлик, ҳудудий омухталик, геосиёсий жиҳатдан қулай
шароитлар каби кўпдан-кўп омиллар бор. Қайсидир давлат-
га эгаллаган майдони камлик қилади, иқтисодий ривожига
тўсқинлик қилади, бошқасига аҳоли – ишчи кучи етишмайди,
тағин бири табиий бойликлардан қисилган, бир мамлакат эса
қўшнидан ёлчимаган ва ҳоказо...

27

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Россиянинг олис ўлкаларидан бирида ира деган
тилда гаплашадиган халқнинг охирги вакили ҳақида
¥à, áó ò´õòàìëàð эшитдим. Тасаввур қилинг: минг-минглаб сўзлар,
µà³è³àò. Ðóµ мақолу маталлар, асарлар бағрида яшаб келган бу-
ÿíãèëàíìàé òóðèá, тун бошли тилда бугун биттагина одам – уям ёши-
îíã ìóñòà³èëëèêêà ни бир жойга бориб қолган кампир қолибди. Кампир
ýðèøìàé òóðèá, ёлғиз қолган чоғларида ўзидан бошқа ҳеч ким тушун-
èíñîí ìóñòà³èë майдиган она тилида ўланлар айтаркан. Ўланларки,
á´ëîëìàéäè. аламга, дарду фироққа, ҳасратга тўла. Унинг атро-
фидаги миллатдошлари кампирни аллақачон тел-
бага чиқариб қўйишган экан. Ўзлари эса рус тили-
да сўзлашади. Она тилидан уялади, ҳазар қилади.
Олтмиш ёшдан ошган кампирнинг кечаларда ой
нуридек сўлғин, ғамгин ноласи аслида башариятга
айтаётган огоҳлик ҳайқириғидир. Бу нидо – инсонни
инсон қилиб турган маънавий олам ўпирилишидан,
таназзулдан эҳтиёт бўлмоққа чорлов нидоси. Бу маъ-
навий инқироз инсоният бошига кулфат келтирган
коронавирус офатидан катта фожиадир. Ҳа, шундай.
Бир миллат, Аллоҳ Ер юзига уруғини сочган бир халқ
йўқ бўлиб бормоқда. Унинг тили, шу тилда яратилган
достонлари, қўшиқлари Ер юзидан йўқолмоқда.

Ҳар бутага ўт тушса, ўзи ёниб, ўзи ўчади, деган
нақл бор. Олис ўлкадаги бу ҳалокатга, балки, биз-
нинг алоқамиз йўқдек, экрандаги кино каби бепар-
во қарармиз. Бироқ тўқсон биринчи йилгача бўлган
аҳволимизни, маънавий қиёфамизни бир кўз олди-
мизга келтириб кўрсак, одамни сескантириб юбора-
диган белгиларни, ҳолатларни кўришимиз мумкин.

«Дини, тили, адабиёти, илми, санъати таназзул-
га юз тутган халқ йўқолаётган халқдир». Қўштирноқ
ичидаги гапни теран тадқиқ этиб кўринг. Истиб-
дод замонида халқнинг асл тутуми бўлган ана шу
жиҳатларнинг барчасига ҳам болта урилганига
гувоҳ бўласиз, ўкиниб эслайсиз. Елкасини қисиб,
ўз юртида ўзбекча гапирганига таҳқирланиб, намоз
ўқигани учун қамалиш даражасига борган, жанозада
қатнашган киши ишидан, обрўсидан, номусидан ай-
рилган, илми, санъати, адабиёти қолипга солинган,
зиёлиман, миллатпарварман, дегани борки, вақти-

2022/№1

28

вақти билан «қайчилаб» турилган, мудҳиш режага борада гап кетганда, Президентимизнинг бундан O‘ZBEKISTON ARMIYASI
кўра, йўқ қилиб юбориш, бир тўда оломонга айлан- 5 йил аввал «Ватанни севиш керак, бошқа гап йўқ.
тириш кўзда тутилган одамлар эмасмидик? Минг Бошқача бўлиши мумкин эмас!» деган сўзлари эсим-
афсуски, шундай эди. Минг шукрки, бу кечмишлар га келаверади. Ватанни севиш дегани, ҳар бир одам
тарихга айланди. Ўз ўрнида айтиб ўтиш керакки, ўзини қайта кўриб чиқиш, ўзини ислоҳ қилиш, бир сўз
бундай таназзул чоҳидан бизни омон олиб чиққан билан айтганда, иймонли бўлиш дегани. Худодан
асосий куч халқимизнинг хулқи, феъл-атворидир. қўрқиш, деган сўздир. Шу аснода бизга етишмаётган
Феълимиздаги биргина хусусиятга тўхталайлик. Биз Ватан туйғусини тўсаётган бир оғриқларни қаламга
ўзимизни болажон халқ деб биламиз. Чиндан ҳам олиш лозим бўлди. Бутун бошли идора ташкил
шундай: фарзанд, оила ўзбек учун энг катта бой- этилиб, қарорлар чиқарилиш даражасига, қасамёд
лик. Шу хусусият, бизга узун тарих йўлида кўп марта қилишгача (олий таълим даргоҳлари раҳбарлари
асқатган. Агарда шу хусусиятимиз бўлмаганида, бу- таълимда порахўрликка йўл қўймаймиз, деб
гунги истиқлолга етиб келмаган бўлардик, балки. Ҳа, қасамёд ҳам қилишди) борган порахўрлик хусуси-
бунинг ўзи алоҳида мавзу. да сўз айтмоқчиман. Пора – ҳаром ризқ, бировнинг
ҳаққи, дегани. Кундай равшан бўлган шу ҳақиқатни
Шу ўринда занжирбанд фил ҳақидаги гап ёдим- англаш учун қарор чиқариш даражасига келдикми
га келди. Бир филни ўн йил занжирбанд қилиб биз? Бунинг туб сабаби нима? Сабаби – маъна-
қўйишибди. Филнинг оёғидаги занжир беш-олти йил- вий етилмаслик. Маънан бадбахтликдир. (Шундай
да занглаб, узилиб кетган экан. Аммо фил шундан вазиятдамиз-у, лекин орамизда «Маънавият, маъ-
кейин ҳам яна тўрт-беш йил шу занжир етадиган навият» деявериб, ҳамманинг бошини қотириб
жойда айланиб юрган экан. юборишяпти», дейдиганлар ҳам бор-а?!)

Табиатнинг катта ишораси бу. Онгли инсонга, Бозорда арава сурадиган бир танишни кўриб
борлиқнинг гултожимиз деб жар солаётган одам бо- қолдим. У етишмовчиликдан сўз очди. Вақт бема-
ласига катта ишора бу. Мустақиллик бизнинг юрти- лол эди, у билан бозордаги даромади, топиш-тутиши
мизда қоим бўлмас экан, эркинликнинг нималигини ҳақида гаплашиб, бироз турдим. Маълум бўлишича, бу
ақл билан яшаб ўтмас эканмиз, кўплаб муаммоларга йигит мендан – олти йил ўқиб, олий маълумот олиб,
дуч келаверамиз. Жамиятимизда учрайдиган ла- идорада ишлаб юрган бир қаламкашдан 3-4 баро-
ганбардорлик, хушомадгўйлик, раҳбарларга яхши бар кўпроқ пул топаркан. Ажабландим: мен маошим,
кўриниш, манфаатпарастлик каби иллатларни яхши қўшимча қўлёзмалар титишим ҳисобига уч бола би-
биламиз. Бундан кўз юмолмаймиз. Нафси учун ўзи лан оиламни эплаб юрибман. Нолимайман, нолигу-
яшаб турган маҳаллани ҳам сотишга шай одамлар лик ҳам эмас. Худога шукр! Аммо ҳамқишлоғимнинг
ҳануз бор, улар мустақиллик сўзини ҳали-бери ту- бошқа дарди бор экан. У бу йил баҳорда уй солибди.
шунмайдилар. Донишмад Абдулла Орипов айтгани- Аниқроғи, уй бошлабди. Айтишига кўра, 22 метрга,
дек, «уларнинг Мустақил бўлганимиздан ҳали хаба- 11 метр кенгликда уй қураётган экан. «Нимага бунча
ри йўқ». Улар юқорида табиат эслатган филга жуда катта?» дедим анқайиб. У бидирлаб тушунтира кет-
ўхшайдилар. ди: «Меҳмонхонаси 8 метр, айвони 7 метр. 310 дона
шифер кетади». Ҳали шифер олмаган. Уй деворлари
Бугун халқаро вазиятни кузата туриб, дунё- сувоқ қилинмаган. Шу маълумотларни бераётган тани-
ни қайта бўлиб олиш сиёсати ҳалиям ўз ишини шим кир енги билан пешонасидаги терни артди. Мен у
қилаётганини тушуниш қийин эмас. Бундай ҳолатда билан хўшлашдим: «Ҳа, хайр иши – ғойибдан! Ғайрат
келажагидан умиди бор ҳар бир халқ, жумладан, қилинг». Ичим ачиди унга. Бунга нима бало бўлган ўзи?
биз ҳам ички ҳурриятга, чин маънодаги ватанпар-
варликка эришишимиз ҳамма нарсадан муҳим. Бу

2022/№1

29

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Бунгамас, буларга? Биргина аравакашки шундай Шундай экан, 30 йиллик йўлни босиб
бўлса, бошқаларники айб эмас. Ҳа, биз боди
бўлиб кетдик. Ўтар дунёда иш қилиш, яратиш, ўтган, шу вақт ичида қанчадан-қанча
элга наф бериш ўрнига нафсимизга қул бўлдик-
қолдик. Аравасини суриб, дон бозорига кетаётган довонлардан ошган, кейинги 5 йилда
алпқомат йигитга боқиб: «Сен нима бало бойвач-
чамисан, ҳокиммисан? Бир тўй қилсанг, ҳозир тараққиётнинг янги босқичини бошлаб,
нима кўп тўйхона кўп – ўтади-кетади. Маъраканг
бўлса ҳам шу, эҳ, ўзини қийнаган», дегим келди. шунга бел боғлаётган юртимизда ав-
Лекин фойдаси йўқ-да. Бу иллат, бу касаллик,
раҳматли Ҳожибой Тожибоев айтган «васваса- вало ўзимиз, ўзлигимизга муносабат-
ген». Ана шундай чоғини билмай, чираниб, кат-
та уйлар, тўйлар қилиш касалига чалиндик биз. ни ўзгартиришимиз лозим бўлади. Руҳ
Бу коронавирусдан ёмон. Шу аравакаш йигитга
каттароқ пул ваъда қилсангиз, ҳар балога тайёр- янгиланмоғи, тафаккур тарзимизда туб
лигига амин бўласиз. Поранинг туб илдизи – маъ-
навий йўқчилик, деганим шу. бурилиш ясалмоғи лозим.

Асосий гапдан чалғиб кетдим бироз. Бироқ Юқорида турли босимлар остида
булар ҳам керак, деб ўйлайман. Ахир гап мил-
лат, чин маънодаги мустақиллик борасида, руҳимизда пайдо бўлган иллатларни
тақдиримиз ҳақида экан, булар ҳам лозим.
тилга олдик. Булар лаганбардорлик,
*** ўзини яхши кўрсатиш (бугун бу «ҳунар»
Абдулла Ориповнинг «Пора бўлибдими популизм деб аталмоқда) манфа-
бир бурда ноним, Пора бўлибдими бир пиёла атпарастлик (коррупция), сотқинлик
чой» деган сатрлари бор. Анвар Обиджоннинг (миллат тақдирига хавф солади-
«Ўзбек деганлари жуда катта халқ, Қуллик ган турли ғояларга қуллик), ўзидан
зиндонига сиғмайди халқим», деган кўксингни ғурурланмаслик (ўзидан ҳазар қилиш,
кўтарадиган сатрлари бор. Машқларим ораси- ўзгаларга маҳлиёлик) кабилар. Бу
да «Ўзбек катта халқу, пешонаси тор», деган
гап ҳам мавжуд. қусурлар миллат руҳига сингиб кетганди.
Ушбуларни эслашим бежиз эмас, албат-
та. Ҳар бир халқнинг худди бир инсон каби Энди бу хасталиклардан руҳимизни озод
ўз тақдири, қисмати бор. Бахтиёр бўладими,
жаҳоннинг олди бўлиб яшайдими ёки хорликда, қилишимиз лозим бўлади. Акс ҳолда, бу
урушлару босқинлар ичида кун кечирадими, бу
унинг тақдири. Ва албатта, тақдирини қуриши, бизни бошқа халқ вакиллари олдида ўз
илоҳий китобларда таъкидлангани каби, ўз
ниятига мувофиқ. Оддийгина қилиб айтсак, юртдошини сотган, натижада ўзи ҳам,
тақдири – ўз қўлида!
қуролдошлари ҳам ёмон аҳволда қолган

хоин аскар ва боши хам сафдошлар

ҳолига олиб келади. 1991 йилда олис

тайгадан келган мактубда битилгани

каби «Мустақил Ўзбекистон» сўзини ҳеч

бир ҳойу ҳаволарсиз ғурурланиб айти-

шимиз керак эмасми?!

шодмонқул СаЛоМ,
Ўзбекистон ёзувчилар

уюшмаси азоси

2022/№1

30

QAYTGAN XOTIN, O‘ZBEKISTON ARMIYASI
TOYGAN TO‘QOL

Faqat so‘zgina insonga ruhiy Galdagi tadqiqimiz zamonaviy tilimiz
mador, hayrat, shijoat, umid va qadimiy dostonlarimiz o‘rtasidagi
berish fazilatiga ega. Biz masofalarni qisqartirish, so‘z va atamalar
so‘zlashayotgan til ildizlari tarixidan xabardor bo‘lish, o‘z tilimiz
necha asrlardan beri ko‘hna siyratini boyitmoq yo‘lidagi kichik bir
dostonlarimiz havosidan harakatdir. So‘zni «Kuntug‘mish»dan,
nafas olib turibdi. Undan undagi ma’no sarxilliklari, iboralar
nechog‘lik yiroqlashmaylik – tavsifidan boshlaymiz.
yo‘l cho‘ziladi, ildiz
uzilmaydi. Guzar nima
degani?
2022/№1
Kundalik hayotimizda ko‘cha-guzar
so‘zlariga ko‘p murojaat qilamiz. Nazarimda,
so‘zning shu ma’nosigina bizga tanish.
Demak, mavzuni barchamiz bilgan guzardan
boshlaymiz:

– Jarchilar: «Har kim Xolbekadan
xabar bersa, balki qoshidagi jo‘rasi bilan
olib kelsa, bo‘yi barobarli zar beraman»,
deb ko‘chama-ko‘cha, guzarma-guzar,
mahallama-mahalla chaqirib yuribdi.

Endi bu so‘zning ikkinchi ma’no
qirrasiga o‘tamiz:

– Shunda Mohiboy qor-yomg‘irday
qamchi yog‘ib turganini o‘zi nazar-guzar
qilmay, akasi Gurkiboyning qamchi
yeganiga ichi achib: «Mening yomonligim
uchun sen tayoq yeding», deb Gurkiboy
akasiga qarab bir so‘z dedi...

Ushbu o‘rinda «nazar-guzar» so‘zi
birikma holida «pisand qilmaslik», «parvo
etmaslik» ma’nolarini anglatmoqda. Bu
ibora vohaning yoshi keksalari tilida
hamon uchrab turadi.

Guzar – yo‘l. Guzarchi – yo‘lovchi. Bu
so‘z «ish», «yumush» ma’nosida ham
tilimizda saqlanib qolgan:

Bayon ber, jon do‘stim, mamlakatingni,
Bu yerlarga ne deb tushdi guzaring?

31

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Kira nima degani?

Bir qarashda «yo‘l haqi», «yo‘lkira» Shuningdek, dostonda «Haq
so‘zlarini transport vositalari uchun to‘lov saqlasa, balo yo‘q, Haq qarg‘asa, davo
sifatida har kuni ishlatamiz. Aslida bu so‘z juda yo‘q», «Yaratgan o‘tning ichida paxtani,
ko‘hna bo‘lib, eng qizig‘i, o‘sha paytlarda ham paxtaning ichida o‘tni saqlaydi» kabi
«yumush haqi», «evaz» ma’nolarida amalda naqllar ham keladi.
bo‘lgan.
Daqqi Yunusni
Dostonda Zamongul Kuntug‘mishga ko‘rganmisiz?
dastlab o‘zini «Xolbeka menman», deya
tanishtiradi. Ammo Kuntug‘mish undan Biz juda eski zamondan qolgan,
g‘azablanib, Isfihon shamshirining dastasiga demoqchi bo‘lsak, «Almisoqdan qolgan»,
qo‘l soldi. Shunda Zamongul to‘raga qarab, deb qo‘yamiz. «Daqqi Yunusdan qolgan»
bir so‘z dedi: iborasi ham ana shunday ko‘hnalikni
ifodalovchi qadimiy iboradir.
Xolbekani men ko‘rsatsam, to‘ramjon,
Kirasiga ne berasan o‘zima? «Kuntug‘mish»da o‘qiymiz:
– Qo‘rboshi bobo uch yuz o‘ttizga
Hukumatning kirgan edi. Daqqi Yunusni ko‘rgan edi,
ishiga aralashma necha safar shayton bilan bahslashganda
firib bergan edi, qarilikni bo‘yniga olmay,
«O‘zbek tilining izohli lug‘ati»da hukumat doim bo‘zbola bo‘lib yurgan edi.
so‘ziga shunday ta’rif beriladi: Hukumat – Xo‘sh, Daqqi Yunus o‘zi kim?
boshqarish, boshqaruv mahkamasi. Davlat Xalq afsonalariga ko‘ra, Daqqi Yunus
hokimiyatining davlat boshqaruvini bevosita zolimlik bilan nom chiqargan. Dinga
amalga oshiruvchi, farmoyish beruvchi va ijro kirmaganlarni shafqatsiz jazolagan.
etuvchi organi.
2022/№1
Dostonlarda qo‘llanilgan hukumat va
hozirgi hukumat atamalari o‘rtasida ma’no
yaqinliklari qay darajada ekanini o‘quvchining
o‘zi anglar. Biz esa ushbu so‘z «Kuntug‘mish»
dostonida qanday ko‘lamda ishlatilishiga razm
solamiz:

Jallodlar:
– Bu baxti qaytgan bachchag‘ar, hali
ham avvalgi hukumatini (kattaligini) qiladi,
hali tayoq o‘tgan yo‘q, qattiqroq uring, – deb
ilgarigidan ko‘proq urdi.
Xalq dostonlaridan bizga katta hikmatlar
xazinasi, maqol va naqllar qoldi. Ular bugungi
zamonimizda ham o‘z qamrovi va qaynovini
yo‘qotmay keladi. Dostonda keltirilgan ayrim
maqollarning tarixi va tarzini keltirsak.
Qoraxon o‘g‘li Kuntug‘mishni Zangar eliga
jo‘natar ekan, shunday dedi:
– Ey farzand, burungilardan bir so‘z
bor: «Musofirchilikda yo zar yarar, yo zo‘r
yarar kuningga», degan ekan. Zarga kelsa,
xachirdagi pulni ayama. Zo‘rga kelsa, qirq
yigitga buyursang, Xudodan kelgan ajal
bo‘lmasa, bandadan kelgan ajaldan bir-ikki-
uchga dovur ayirib olar.
Maqol izohiga hojat bo‘lmasa kerak.
Zamonaviy tilda aytganda, «Yo zaring bo‘lsin,
yo zo‘ring bo‘lsin!»

32

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

Uning g‘azabidan qo‘rqqan sakkiz Qaytgan xotin,
kishi va bir it g‘orga yashirinib, uyquga toygan to‘qol
ketadi. Uyg‘onganlaridan so‘ng Yamliqo
ismli bir kishi ovqat keltirish uchun «Kuntug‘mish»da jangga kirayotgan aka-ukalar qiziqarli
tashqariga chiqib, bozorga boradi, non bir maqolni ishlatadi. Undagi ma’no aka-ukalar siyratidagi
sotib olmoqchi bo‘ladi. Novvoy Yamliqo botirlikni o‘ziga xos rakursda ifodalaydi.
bergan pulni qaytarib beradi. Ular bir-
birlarining gaplariga tushunmaydilar. Shunda ikki bachcha: «Qaytgan xotin, toygan to‘qol. Bu
So‘ngra tilmoch chaqiradilar. «Bu Daqqi yerda bir yaxshi hangama bor ekan», deb otidan tushib,
Yunusdan qolgan pul, endi o‘tmaydi», ayil-pushtanini mahkam-mahkam tortib, sovut-qalqonini
deydi tilmoch. Ma’lum bo‘lishicha, Daqqi kiyib, uchar qushday bo‘lib, otga minib, dobilni to‘yib, qilichni
Yunusning olamdan o‘tganiga uch yuz yil qindan sug‘urib: «Talabgoring kela ber!» deb ot qo‘yib turibdi.
bo‘lib, g‘orga yashiringanlar shuncha yil
uxlagan emish. Qaytgan xotin, toygan to‘qol nima degani? O‘tmishda
xotin ustiga olingan ikkinchi xotinga nisbatan «to‘qol» so‘zi
Manbalarda yozilishicha, Daqqi qo‘llangan. «O‘zbek tilining izohli lug‘ati»da esa bu so‘zning
Yunus aslida qadimgi Rim imperatori «shoxi yo‘q, shoxsiz» ma’nosi bor ekani aytiladi. Vaziyatdan
Diokletionning ismining fonetik kelib chiqsak, jangdan qochgan kishining qo‘rqoqligini
o‘zgarishga uchragan shaklidir. O‘zining ko‘rsatish uchun xotin sifatlari berilsa, toygan, mag‘lub
yovuzligi bilan nom chiqargan Diokletion bo‘lgan – ikkinchi xotin (bu xotindan ham battar) kabi
xalq og‘zaki badiiy ijodida Daqqi Yunus haqoratni anglatadi.
obrazining timsoliga aylanishiga sabab
bo‘lgan. Xullas, biz tuganmas ma’naviy boylik ichida (balki, ustida)
yashayapmiz. Oltin-u kumushi, zar-u zargarini farqlash esa
o‘z quvvayi hofizamizga havola.

Katta leytenant 2022/№1
Bobur ELMURODOV,
«Vatanparvar» muxbiri,
Qurolli Kuchlar akademiyasi
mustaqil izlanuvchisi

33

O‘ZBEKISTON ARMIYASI INCHLIK,

TOTUVLIK,
DO‘STLIK BAYRAMI

Navro‘z quyosh taqvimiga ko‘ra, Laylak keldi, yoz bo‘ldi.
Qanoti qog‘oz bo‘ldi.
bizning Markaziy Osiyo hududida yangi yil Bizning haqni bermagan,
boshlanuvchi kun hisoblanadi. Xitoyliklar Navro‘zjon bo‘g‘oz bo‘ldi.
bu kunni fevral oyida, Yevropa xalqlarining
may avvalida kutib olishi har bir joyning Laylak boradi tog‘ga,
shart-sharoiti, ko‘klamning kelishiga Quloqlarida halqa,
bog‘liq an’analar qaror topganligidan Halqasi tushib qoldi,
dalolatdir. Lekin quyoshning harakati, O‘tirdi yig‘lamoqqa.
kun va tunning teng kelish holatiga ko‘ra
bizning yilboshimiz o‘z hududimiz tabiatiga – Men Bobo hoji edim,
har jihatdan uyg‘unligi bilan ahamiyatlidir. Qizlarga boji edim.
Qizlar o‘yin tushganda,
Xalqimizning quyosh taqvimi, yil Men nog‘orachi edim.
davomida kechuvchi tabiatdagi o‘zgarishlar
mavsumi haqidagi bilim va tajribalari Nog‘oram bir kun buzildi,
mavsumiy marosimlar, ularda kuylanuvchi Tanoblari uzildi.
qo‘shig‘-u aytimlar, naql, afsonalar, maqol-u Qor boboning dastidan,
topishmoq va folklorning boshqa janrlari Qanotlarim qayrildi.
tarkibida saqlanib kelmoqda. Shu jihatdan
2022/№1 olib qaralsa, Navro‘z bayrami qo‘shiq-
aytimlarida bu kunning ahamiyati, xalq
hayotida tutgan o‘rni yanada mukammal
badiiy ifoda topganligini kuzatamiz.
Davrlar o‘tishi, xalqning turmush tarzining
o‘zgarishi, dunyoqarashi, ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishlar sababli ko‘hna bilimlar unutilib,
ularning o‘rnini zamonaviy fan yutuqlari
egallab borishiga qaramay, eskilarning
izi xalq xotirasida turli ko‘rinishlarda
saqlanib kelmoqda. Odatda, unutilgan
deb hisoblanuvchi qadim marosimlarning
izlari bolalar folklori tarkibida suv yuzasida
qalqib, ko‘zni quvontiruvchi nilufar gul
singari bizgacha omon yetib kelganligiga
guvoh bo‘lamiz. Sirtdan qaragan kishiga
nilufar gul suvning hadyasidek ko‘rinadi.
Aslida esa u suv ostida mustahkam
ildizlarning mevasi ekanligini suv tubiga
nazar tashlabgina bilib olamiz. Xuddi
shuningdek, deyarli barcha qadimiy bolalar
o‘yinlari, aytimlari, qo‘shiqlari, ertak,
naqllari, topishmog‘-u maqollar qaysidir
marosimning aks sadosidir.

34

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

Ushbu qo‘shiqning bevosita – Omonlik, somonlik,
Hech ko‘rmaylik yomonlik,
Navro‘z bayrami – ko‘klam kelishi bilan deb olqishlar aytishgan.
aloqador ekanligini faqat qo‘shiqning Tortiq olganlar esa xonadon egasiga
«Laylak keldi, yoz bo‘ldi» misrasining xuddi ramazonchilar aytganidek tilak
mavsumiy aytimlar sirasida tilga bildirishgan. Aslida bugun urfga aylangan
olinishigina isbotlamaydi. Balki Ramazon aytish odati Boychechak
qo‘shiq mag‘zidagi mazmun: «Bizning marosimining tadrijiy, o‘zgargan shakli
haqni bermagan, Navro‘zjon bo‘g‘oz hisoblanadi. Mamlakatimizning barcha
bo‘ldi», «Qizlar o‘yin tushganda, men hududlarida turli variantlarda kuylanuvchi
nog‘orachi edim», «Qor boboning «Boychechak» qo‘shig‘ini ko‘klam olqishi,
dastidan, qanotlarim qayrildi» deyish mumkin:
misralarida aniq tasvirlanayotgan qish
va yoz bahsini, Navro‘z marosimida Boychechagim boylandi,
ijro etiluvchi sahna ko‘rinishlarini ko‘z Qozon to‘la ayrondi.
o‘ngimizda qayta tiklaydi. Ayroningdan bermasang,
Qozonlaring vayrondi.
«Boychechak» qo‘shig‘i va bolalar
tomonidan o‘tkaziluvchi Boychechak Qattiq yerdan qazilib chiqqan
marosimi ham shunday noyob boychechak,
namunalar sirasiga kiradi. Boychechak
marosimi respublikamizning deyarli Yumshoq yerdan yugurib chiqqan
barcha viloyatlarida, ba’zi o‘rinlarda boychechak!
qisqa urf-odat ko‘rinishida, bir qator
hududlarda faqat qo‘shiq shaklida Bir so‘z bilan aytganda, «Gunafsha»,
saqlanib kelmoqda. Bunda bolalar «Yomg‘ir yog‘aloq», «Chuchvara qaynaydi-
ilk chiqqan boychechakni olib, xuddi yo», «Chitti gul», «Oppog‘oy» kabi
Ramazon qo‘shig‘ini aytgani kabi betakror qo‘shiqlarning barchasi ko‘klam
xonadonma-xonadon yurib, quyidagi tasavvurlari, Navro‘z bayrami marosimlar
qo‘shiqni kuylashgan: tizimining go‘zal halqalarini tiklab, idrok
etishimizga xizmat qiladi.
Bota-bota boychechak,
Uyingizga choch tilla, 2022/№1
Xudoyim o‘g‘il bersin,
Otginasi Rahmatilla... 35
Yoki:
Baka-baka-bot, boy tilla,
Eshigingizga oy tilla...

Xonadon egalari boychechakchi-
larga xuddi Ramazon aytib keluvchi-
larga tortiq berganidek, ko‘ngillaridan
chiqarib hadyalar ulashishgan, bolalar
qo‘lidagi boychechakni tavof etib:

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Navro‘z – mavsumiy marosim

bayrami. Mavsumiy vaqt hisobining kishi Navro‘z nafaqat tabiatning o‘zgarishi,
yashayotgan tabiiy sharoitga uyg‘un yasharishi, balki inson qalbi, ruhiyati va
tuzilishida hikmat ko‘p. Chunki inson tafakkur tarzining ham yangilanishidir.
tabiatga qanchalik yaqin bo‘lsa, uning amali Tabiatni anglash orqali o‘zligini kashf
ekotizim qonuniyatlariga rostlashib, o‘zaro etgan, qalbida o‘ziga ishonch, ertangi
uyg‘unlik hosil etadi. Ikki orada ziddiyatlar kun umidi uyg‘ongan. Shuning uchun
bo‘lmaydi. Tabiat inson tuhfalarini unga ham bu bayram hamma davrlarda ham
kutganidan ortiq qilib qaytaradi. Qadimda tinchlik, osoyishtalik, totuvlik, do‘stlik,
yil taqvimi, ya’ni fasllar almashinuvi, yurtga, ona tabiatga mehr-muhabbatning
uning qutblarini bilish kishilar faoliyatida taronasi, har insonning o‘z xalqi, uning
muhim ahamiyat kasb etgan. Ajdodlarimiz tarixi va madaniyatiga bo‘lgan hurmatining
quyosh, oy, yulduz kabi osmon yoritqichlari nishonasi bo‘lib kelgan.
harakatini kuzatib, ular haqida mukammal
bilimga ega bo‘lganlar. Bu ularning Shomirza TURDIMOV,
kundalik, xo‘jalik, ijtimoiy-siyosiy, madaniy filologiya fanlari doktori
va diniy hayotida muhim rol o‘ynagan.

Qadimda Navro‘z arafasida ajdodlarimiz
yetti xil ekinning urug‘ini ekkanlar va uning
unib chiqishiga qarab, yilning qanday
kelishini bashorat qilgan. Navro‘z kuni yetti
xil taom tayyorlangan. Bular ko‘ksomsa,
ko‘kchuchvara, halim, ko‘kosh, do‘lma,
sumalak va hokazolar. Yetti raqamiga
urg‘u berilishining o‘z asosi bor. Chunki
qadimda yetti raqami muqaddas raqam
hisoblangan. Navro‘z kuni odamlar ko‘m-
ko‘k qirlarga, adirlarga, tog‘larga sayilga
chiqqanlar, tabiat bilan yuzlashganlar,
uning go‘zalligidan, betakrorligidan
bahramand bo‘lganlar. Navro‘z sayillarida
qiz-juvonlarning arg‘imchoq-halinchak
uchish odati viloyatlarimizning barcha
joylarida keng tarqalgan. Qadim-qadimdan
kelayotgan bu udum haligacha o‘z
jozibadorligini yo‘qotgani yo‘q. Sumalak –
bahorning shifobaxsh, tansiq va shohtaomi
hisoblanadi. Sumalakni asosan ayollar
tayyorlab, qozon atrofida suhbatlar
qurganlar, childirma chalib, o‘yin-kulgi,
hazil-mutoyiba qilganlar, o‘z so‘zlari, kuy-u
qo‘shiqlari bilan bahorni – yangi yilni
alqaganlar. Sumalak tayyor bo‘lgach, uni
tayyorlaganlar barchani sumalakxo‘rlikka –
sumalak sayliga taklif etishgan.

2022/№1

36

«ÏÀÐÀÄ»ÍÈ O‘ZBEKISTON ARMIYASI

«ÊªÐÈÊ» ÄÅÑÀßÌ
ÁªËÀÄÈ...
Бугунги глобаллашув
Шу маънода, мамлакатимизда амалга оши-
даврида ҳар бир халқ, ҳар қайси рилаётган ишлар ёш авлодни ватанпарварлик,
мустақил давлат ўз миллий миллий анъана, қадриятларимизга муҳаббат
манфаатларини таъминлаш, ҳамда садоқат руҳида тарбиялашда ўзбек ти-
бу борада, аввало, маданияти, лининг аҳамияти тобора ортиб бораётганини
азалий қадриятлари, она кўрсатади. Бу, ўз навбатида, халқимизнинг мил-
тилини асраб-авайлаш ва лий руҳи ва ғурурини юксалтириш билан бирга,
ривожлантириш масаласига давлат тилини ҳаётимизда тўлақонли жорий
устувор аҳамият қаратишни этишга хизмат қилади.
кун тартибига қўймоқда.
Шу йил 12 январда Ўзбекистон Республикаси
Президенти раислигида ўтган Хавфсизлик кенга- 2022/№1
ши йиғилишида ҳарбий таълим тизимида бош-
ланган ислоҳотларни узвий давом эттириш, олий 37
ҳарбий билим юртлари, лицей ва коллежлар,
жумладан, «Темурбеклар мактаби» ҳарбий ака-
демик лицейлари фаолиятини такомиллашти-
риш, уларда таълим олаётган ўқувчилар қалбида
асрлар давомида шаклланган миллий руҳ, она
Ватанга меҳр ва садоқат, адолат туйғуларини
ҳар томонлама кучайтириш, буюк аждодлар,
жумладан, Жалолиддин Мангуберди, Амир Те-
мур, Шоҳрух мирзо, Заҳириддин Муҳаммад Бо-
бур каби саркардаларнинг ҳарбий маҳоратидан
кенг фойдаланиш муҳимлиги таъкидланди.

Шундан келиб чиққан ҳолда, мудофаа ва
ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолияти-
га давлат тилини кенг татбиқ этиш ҳамда ҳарбий
терминологияни бойитиш масалалари бўйича
қатор вазифалар белгилаб берилди. Қолаверса,
«Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат
ўзбек тили ва адабиёти университетини ташкил
этиш тўғрисида»ги фармонда таъкидлангани-
дек, «Энг аввало, она тилимизнинг қўлланиш
доирасини кенгайтириш, унинг тарихий илдизла-
рини чуқур ўрганиш ва илмий асосда ҳар томон-
лама ривожлантириш бугунги кунда ўта долзарб
масалага айланмоқда. Бу ҳақда гапирганда,
биринчи навбатда, фундаментал фанлар, замо-
навий ахборот ва коммуникация технологияла-
ри, саноат, банк-молия тизими, юриспруденция,
дипломатия, ҳарбий иш ва шу каби ўта муҳим
тармоқларда ўзбек тили ўзининг ҳақиқий ўрнини
эгаллашига эришиш, шу мақсадда замонавий
дарсликлар, этимологик ва қиёсий луғатлар яра-
тиш, зарур атама ва иборалар, тушунча ва ка-
тегорияларни ишлаб чиқиш олдимизда муҳим
вазифа бўлиб турганини қайд этиш лозим».

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Яқинда мазкур вазифаларнинг амалий ифодаси ўлароқ, Маънавият ва дав-
лат тилини ривожлантириш масалалари департаменти ҳомийлигида филоло-
2022/№1 гия фанлари доктори, профессор Ҳамидулла Дадабоев ва филология бўйича
фалсафа доктори Ҳамид Ёдгоров томонидан «Ўзбек ҳарбий терминологияси»
номли ўқув қўлланмаси нашр этилди.

Китобда ўзбек ҳарбий терминологиясининг шаклланиш ва тараққиёт
босқичлари, хусусан, кўк турк хоқонлиги, Қорахонийлар, Хоразмшоҳлар, Те-
мурийлар, Шайбонийлар, Марказий Осиё хонликлари, чоризм, собиқ шўролар
ва мустақиллик даври ўзбек тили ҳарбий терминологиясининг ривожланиши-
га туртки бўлган ижтимоий шарт-шароит ва омиллар, ҳарбий терминлар тизи-
мининг тараққий этишида ўзбек тили қатори бошқа тилларнинг ўрни, истиқлол
йиллари ўзбек ҳарбий терминологиясида юз берган жараёнлар очиб берилган.

Ўрхун-Энасой руник битиклари, хитой ва араб муаррихлари қаламига ман-
суб тарихий асарлар шундан далолат берадики, қадимги туркий қабила ва
уруғлар кўпдан-кўп ҳарбий ҳаракатларда бевосита иштирок этган. Ҳарбий иш
кўпгина халқларда бўлгани каби кўк турклар учун ҳам умумхалқ характерига
эга эди. Улар жуда ёшликдан ҳарбий иш билан шуғуллана бошлаган. Ҳарбий
машғулотлар ҳар бир фуқаро учун мажбурий ҳисобланган. Натижада ҳарбий
қурилиш, ҳарбий иш ва ҳарбий санъат билан боғлиқ тушунчаларни ифодалов-
чи атамалар тизими қадимги туркий тилда вужудга келган ва фаол қўлланган.

Шу боис, ўқув қўлланмада дастлаб қаған – олий бош қўмондон вазифасини
бажарувчи; ябғу – бош қўмондон; шад – юқори ҳарбий-маъмурий рутба-
лардан бири; субаши – қўшин қўмондони; айғучи – ҳарбий маслаҳатчи;
ёғичи – лашкарбоши, саркарда; бегларбеги – амир ул-умаро сингари
ҳарбий мансаб, лавозим ва унвонларни ифодаловчи атамалар тадқиқига
эътибор қаратилган.
Шунингдек, таҳлиллар жараёнида лавозим эгаларининг фаолияти,
жангу жадаллардаги иштироки, мансаб поғоналаридан илгарилаб
бориши каби жиҳатлар ҳам ёритилган. Ҳарбий лавозим ва рутба-
ларнинг энг чўққисида олий бош қўмондон вазифасини бажарув-
чи қаған, яъни давлат бошлиғи турган. Аксарият вазиятларда
қағаннинг шахсан ўзи лашкарга сардорлик қилган, ҳарбий
юришларда фаол иштирок этган.
Юриш чоғида таркиб тажрибали жангчилардан танланиши,
айғоқчилар келтирган маълумот асосида ғанимга зарба бериш,
лашкаргоҳ танлашга алоҳида эътибор қаратиш, ҳушёрликни
қўлдан бермаслик, ғафлатда қолмаслик, ёвга нисбатан ҳийла
қўллаш, ғаним билан ярашиш имконияти пайдо бўлган кезда ун-
дан фойдаланиш, битимга келишиш сингари масалалар муҳим
саналади. Аждодларимизнинг бу борадаги ҳарбий маҳорати ту-
шун (лашкаргоҳ), язак (илғор қисм), тутғақ (айғоқчи гуруҳ), ёъртуғ
(соқчи отлиқ), ал (ҳийла), ярашғу (сулҳ), яриқ (совут), босғу (ёвни

мағлуб этиш), ялавоч (элчи) атамалари таҳлили орқали кўрсатилган.
Қорахонийлар салтанати қуролли кучлари қурилиши масалалари Юсуф

Хос Ҳожибнинг «Қутадғу билиг», Маҳмуд Кошғарийнинг «Девону луғотит турк»
асарида ифодасини топган. Муаллифлар қайд этганидек, Қорахонийлар дав-
лати қатор улуслардан ташкил топган бўлиб, улар элиг ёки элигхон томонидан
бошқарилган. Элиг ҳарбий ҳаракатларда ўз улусидан йиғилган лашкарга сар-
дорлик қилган. Қўшин отлиғ ва ядағ (пиёда)дан ташқари, ўқчи – ёй отувчи, яъни
камончилардан шакллантирилган. Ҳарбий қисм – тутуғларда ўнлик тизими етак-
чилик қилган. Ўн кишидан иборат бўлим бир чодир – ўтоққа жойлашган, унга
ўтоқбоши бошчилик қилган.

Аксарият ҳолларда ўнта ўтоқ бирлаштирилиб, хайл, яъни юзлик ташкил
этилган. Бундай бўлинма ўн ўтоқбоши раҳбарлигида ҳаракатланган. Асосий
кучлардан анча олдинда айғоқчилик ва разведка ишлари билан банд бўлган
отлиқлар гуруҳи – тутғоқ юрган. Марказий қисм, яъни ўрту пиёда ўқ-ёйчилар
ҳамда оғир қуроллар билан жиҳозланган соқчи гуруҳлар – ёъртуғ ёрдамида ку-
чайтирилган.

Чингизхон бошлиқ мўғул истилочиларининг кучли зарбалари остида Хо-
разм ва Мовароуннаҳрдан сиқиб чиқарилган Султон Жалолиддин Шимо-
лий Ҳиндистон, Афғонистон, Эрон, Кавказорти, Ироқ ерларида қисқа муд-
датга бўлса-да, аждоди Ануштегин асос солган Хоразмшоҳлар салтанатини
ўрнатишга муваффақ бўлган эди. У тузган қўшинда ранг-баранг ҳарбий мансаб
ва унвонлар тизими мавжуд бўлган. Бу ҳақда Шиҳобиддин Муҳаммад Насавий-
нинг Султон Жалолиддин Мангуберди ҳаёти ва фаолиятига бағишланган асари
гувоҳлик беради.

38

Хоразмшоҳ қўшинида бош қўмондонлик O‘ZBEKISTON ARMIYASI
вазифаси сипоҳсолорга, қўшинлар ҳолатини
назорат қилиш нозир ул-жайшга, йирик аска- 2022/№1
рий қўшилмаларнинг саркардалиги хон ва
амирларга, ўн минг отлиқдан ташкил топ-
ган қисмнинг қўмондонлиги маликларга, ви-
лоят ва шаҳарнинг ҳарбий ишлари волий
ва шиҳнага топширилган. Қалъа, қўрғон,
ҳисор мудофааси кутволга, қурол-яроғ ом-
бори мудирлиги силоҳдорга, ов уюштириш
амири шикорга, султон отхонасига бош-
чилик қилиш амирохурга, беш юз кишилик
аскарий бирлашма – бўлукка саркардалик
қилиш сарҳангга, султоннинг тан соқчилари
раҳбарлиги амир жондорга, қўшиннинг илғор
қисмни бошқариш амир ул-язакка ишонил-
ган. Қўшинда бор жанговар байроқларни
кўтариб юриш, уларни эҳтиёт қилиш билан
амир ул-алам, лашкар сон-саноғини олиш
билан муҳтасиб, султон баҳодирлари, яъни
тан соқчиларига маош улашиш вазифаси
билан жамакдор шуғулланган.

«Темур тузуклари»да таъкидланишича,
ҳарбий санъат сир-асрорини билган, душ-
ман сафини пароканда қилиш ёл-ёриғини
яхши эгаллаган, мушкул пайтларда дадил
ҳаракат қиладиган, ҳеч қандай тўсиқдан
тап тортмайдиган, қўшинда юз бериши
эҳтимолдан холи бўлмаган тартибсизлик-
ни вақтида бартараф эта оладиган ёвқур
ва моҳир жангчиларгина лашкарбоши-
ликка қўйилган. Амир Темур тузган армия
ўта интизомли бўлиб, саркарда муҳораба
чоғи қўшин қисмларини санъаткорона
бошқаришга, жанг тақдири ҳал бўладиган
жойларга ҳарбий кучларни ўз вақтида уста-
лик билан ёллашга, ҳар қандай тўсиқ ва
ғовни тадбиркорлик билан ошиб ўтишга,
лашкарнинг жанговар руҳини зарур да-
ражада сақлашга муяссар бўлган. Ўқув
қўлланмада ёзилишича, Темурийлар сал-
танатида маҳаллий сулола вакиллари ёхуд
номдор саркардаларга давлат олдидаги
хизматлари эвазига доруға лавозими бе-
рилган ва улар нафақат қалъа, қўрғон ёки
шаҳарнинг ҳарбий коменданти, шунингдек,
муайян ҳудуднинг раҳбари сифатида фао-
лият юритиб, ҳарбий, фуқаролик ва молия
масалаларида масъул ҳисобланган.

Амир Темур, Темурийлар ва ўзбек хон-
лари қўшинида ўн минг аскардан ташкил
топган корпус, дивизия қўмондони маъно-
сини ифодалашда туманбеги билан ёнма-
ён туман амири, туман ақоси истилоҳлари
ҳам қўлланган. Соҳибқирон армияси-
да 50 дан 100 (баъзан 500) нафаргача
жангчидан иборат ҳарбий бўлинмалар
ҳам мавжуд бўлиб, уларга қўшунбегилар,
тез ҳаракат қиладиган отлиқлар гуруҳига
илғорбеги раҳбарлик қилган. Шу ўринда ай-
тиш керакки, қўшиннинг бўлим, бўлук (полк)
ва туман (дивизия)ларга бўлиниши, улар-
нинг ҳар бири учун муайян бичим ва ранг-
даги кийим (форма)ларнинг жорий этилиши
сингари янгиликлар кейинчалик европалик
халқлар томонидан ўзлаштирилган.

39

O‘ZBEKISTON ARMIYASI Бобур ва Бобурийлар даврида Бухоро амирлигида ҳарбий мансаблар пиллапоя-
ҳарбий фаолият, жанг усулларининг сидан оталиқ – бош қўмондондан кейин қўшбеги, ун-
2022/№1 хос шакллари амал қилган. Бу, ўз дан сўнг ҳарбий маслаҳатчи – иноқ жой олган. Нақиб
навбатида, муайян ҳарбий атама- иноқдан кейинги рутба бўлиб, ўз навбатида, парво-
лар тизимини шакллантирган: чериг, начидан юқори турган. Мансаблар пиллапоясининг
лашкар (қўшин), хосса тоби (асосий бешинчи поясидан қаровулбеги, олтинчисидан ми-
қисм), бўй (шахсий гвардия), тўлғама рохур, еттинчисидан эса тўқсоба ўрин эгаллаган.
(отлиқ аскарлар), тура (одам бўйига Амирликда, шунингдек, тўпчибоши, ясовулбоши, жи-
баробар келадиган қалқон), отғувчи бачи, қурчибоши, чуҳра ақоси каби истилоҳлар би-
(ўқчи), сипоҳ (аскар), мўғулча навкар лан аталган ҳарбий амалдорлар фаолият юритган.
(аскар), арғамчи (қорамол териси-
дан тайёрланган арқон), яёғ (пиёда). Ҳозирги ўзбек атамашунослиги таркиби қурол
турлари номларини англатувчи истилоҳлар ҳисобига
Муаллифларнинг таъкидлашича, кенгаймоқда. Чунончи, китобда уларнинг номлари
Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг қуйидаги тарзда акс этган: ўқотар қурол, мина, тор-
сон жиҳатдан катта бўлмаган чериги- педа ва ракетали қурол, реактив қурол, ядро қуроли,
да ўт сочувчи туфак-туфанг, милтиқ кимёвий қурол, бактериологик (биологик) қурол, совуқ
билан қуролланган туфангандоз, қурол, талафот етказиш хусусиятларига кўра: омма-
милтиқчи ва милтиқ отқувчи деб ата- вий қирғин қуроли; шикаст етказувчи оддий қурол;
ладиган аскарлар ҳам хизмат қилган. бажарадиган жанговар вазифаларнинг миқёсига
Бобурнинг Ҳиндистон ҳукмдори кўра, стратегик; оператив-тактик; тактик қурол;
Иброҳим султон билан 1526 йили қўлланиш мақсадига кўра: бир мақсадли – самолёт-
Панипатда кечган жангида туфан- га қарши, танкка қарши, сув ости кемасига қарши,
гандозларга одам бўйи баробар тура кўп мақсадли, мажмуий қурол; хизмат кўрсатадиган
ҳамда арқонлар билан бир-бирига инсонлар сонига кўра: шахсий қурол, гуруҳ қуроли;
боғланган 700 та арава ортида жой- ўт очиш жараёнининг автоматлаштирилганлик да-
лашиб, душманни ва унинг жанговар ражасига кўра: автомат(ик), ярим автомат(ик), ав-
филларини ўққа тутишдек муҳим так- томатлаштирилмаган; бевосита шикаст етказувчи
тик вазифа юклатилган. Туфанган- воситаларнинг нишон томон ҳаракати мобайнидаги
дозлар Шайбонийлар ва уч хонлик траекторияни ўзгартириш имконияти мавжудлигига
қўшинида ҳам фаолият юритган. кўра: бошқариладиган, бошқарилмайдиган сингари
терминлар.
Марказий Осиё хонликларида
қуролли кучларни бошқаришнинг Бундан ташқари, бугун ҳарбий фаолиятда
ўзига хос тизими шаклланган. қўлланаётган хорижий ўзлашма терминларнинг
Бу даврда карнайчи, сурнайчи, ўрнига ўзбекча муқобиллари ҳам тавсия қилинган.
ноғорачи, найчи, довулчилардан Масалан: айғоқ – разведка, кўрик – парад, бўлма –
иборат ҳарбий мусиқачилар ҳарбий каюта, бўлик – полк, элликбоши – взвод командири,
юришнинг бошланиши, қўшиннинг кўлам – масштаб, мингбоши – бригада командири,
ҳаракати ҳамда эришилган зафар- ўнбоши – бўлим командири, ўқсочар – пулемёт, ўрон
лардан аҳолини хабардор қилиш ва- – парол, қопқоқ – люк, қумбура – бомба, соқчи – пат-
зифасини ҳам адо этган. рул каби.

40 Маълумотлардан кўриниб турибдики, ўзбек
ҳарбий терминлар тизимининг шаклланиши кўҳна
тарихга бориб тақалади. Бунда, биринчидан, ўзбек
тилида қадимдан мавжуд бўлган терминларнинг
кейинги даврларда қўлланишда давом этгани, иккин-
чидан, янги терминларнинг юзага келиш жараёнла-
рини ҳисобга олиш мақсадга мувофиқ.

Қолаверса, Қуролли Кучлар ва ҳуқуқни муҳофаза
қилиш тизимида, шунингдек, ҳарбий идора ҳамда
муассасалардаги меъёрий ҳужжатлар, ички қоида,
низомлар, кўргазмали қуроллар, тарғибот матери-
алларини давлат тили талабларига мослаштириш,
халқимизнинг ҳарбий мероси, тарихий-ҳарбий тер-
минларни ўрганиш, ҳарбий соҳадаги атамаларнинг
ўзбек тилидаги муқобилларини топиш, янги луғатлар
ва қомуслар тайёрлаш каби масалалар ҳарбий ту-
зилмалар фаолиятида давлат тили сўз бойлигидан
тўлиқ ҳамда тўғри фойдаланиш, унинг ҳарбий тил
сифатидаги нуфузини ошириш имконини беради.

Бахтиёр аБдушуКуров,
алишер навоий номидаги
Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти
университети факультет декани,
филология фанлари доктори, профессор

ÒÅÌÓÐ, O‘ZBEKISTON ARMIYASI
ÍÀÂÎÈÉ,
ÁÎÁÓÐ 2022/№1

ТАЛПИНГАН САМАРªАНД
Уч буюк алломанинг дунёга
донғи кетди. Улар ўз ақл-закоси,
ҳарбий салоҳияти, довюракли-
ги билан буюк салтанатларга
пойдевор бўлишди. Улар чина-
камига оламни маҳв этишди,
қаерда бўлишмасин, адолатни
мезон қилиб, эл-улусга рағбат
кўрсатишди. Бирлари ижод-
да, бирлари давлат йўлида,
яна бирлари ҳар иккисида ҳам
юксак чўққиларга эришди.

41

O‘ZBEKISTON ARMIYASI «Темур тиғи етмаган жойни,
Қалам билан олди Алишер!»
2022/№1 дея бежиз ёзмаган эди шоир.
Хуллас, уларнинг ораси вақт ва географик жиҳатдан
яқин бўлса-да, уларни бир шаҳри азим доим ўзига маф-
тун этиб келди. Бу, шубҳасиз, Самарқанд шаҳри эди.
Ушбу мақолада уч буюк бобокалонимизнинг сурати
ва сийратини ушбу шаҳар мисолида қаламга олишга
уриндик.

СаМарқанд –
аМир ТЕМур
давЛаТининг
ПойТаХТи

Амир Темур Самарқанд шаҳрини ўзининг
кўрки ва салобати билан барча талабларга
жавоб берадиган сиёсий марказга айлан-
тиришни мақсад қилган эди. Темур дав-
лати ташкил этилиб, Самарқанд унинг
пойтахтига айлантирилгач, 1370 йил-
нинг июнида ушбу шаҳарда қурултой
чақирилиб, унда пойтахтдаги улкан
шаҳарсозлик тадбирлари белгилаб
олинди.

1370 йили Амир Темур Балх шаҳридаги
катта қурултойда Мовароуннаҳр ҳукмдори
этиб сайланди. Мўғуллар ҳукмронлиги
даврида мамлакат пароканда бўлган, дав-
латчиликка путур етгани боис, соҳибқирон
олдида мамлакатни қайта тиклашдек улкан ва
машаққатли вазифалар турарди.

Амир Темур яратилиши лозим бўлган
қудратли давлатига пойтахт зарурлигини яхши
биларди. У Мовароуннаҳрдаги шаҳарларни бирин-
кетин кўз олдига келтириб, Самарқандга тўхталди.

Амир Темур Балхдан қайтгач, она шаҳри Кеш –
Шаҳрисабзда бироз дам олгач, Самарқандга йўл
олди. Бу вақтда ўз тарихий шон-шуҳрати билан та-

нилган Самарқанд хароба ҳолатида эди.
Чингизхон бошчилигидаги мўғуллар Самарқандни

шу даражада вайрон қилдиларки, уни қайта тиклаш-
нинг иложи бўлмади ва у то 1370 йилгача вайрона
ҳолатида қолиб кетди. Соҳибқирон Амир Темур
Самарқандни ўз давлатининг пойтахти қилиб
танлар экан, қадимги Самарқанд – Афросиёбни
қайта тиклашдан кўра, янги шаҳарни бунёд этиш-
ни маъқул топди. Афросиёб харобалари қайта
тикланмади, балки унинг жанубий томонида янги
шаҳар барпо қилишга киришилди. Шу туфайли
Самарқанд икки тарихий ўринга эга шаҳар сифа-
тида машҳурдир.
Амир Темур янги Самарқандни барпо этишга
киришар экан, том маънода қадимги шаҳарсозлик
маданиятини қайта тиклади, унга янгича жило,
руҳ бағишлади, десак, хато бўлмайди. Албатта,
Амир Темур Самарқандни пойтахт қилиб танлар

42

экан, уни ҳар томонлама ўрганиб чиқди, жой- O‘ZBEKISTON ARMIYASI
лашиш ўрни, тарихи, табиати, иқлими ва сув
ресурсларини таҳлил қилди. Ҳузурига меъ- 2022/№1
морлар, қурувчи-усталар, олимларни чорлаб,
улар билан кенгаш ўтказди ва сўнгра меъмор-
ларга шаҳарни қуришнинг бош режасини иш-
лаб чиқишни топширди. Бўлғувчи арки аъло,
маҳаллалар, кўчалар, бозор ва майдонларнинг
ўрни белгиланди. Арк ва шаҳар атрофига ул-
кан мудофаа девори қуришга фармон берди.
Шаҳар мудофаа деворига Оҳанин, Шайхзода,
Чорсу, Феруза, Сўзангарон ва Коризгоҳ дарво-
залари ўрнатилди.

Амир Темур Самарқандда бир-биридан гўзал,
бетакрор обидалар – жоме масжиди, Кўксарой,
Бўстонсарой, Амир Темур, Шоҳизинда каби
мақбараларни бунёд этди. Самарқандликлар
дам олиб ҳордиқ чиқаришлари учун шаҳар ичи-
да ва атрофида бир-биридан гўзал, баҳаво,
хушманзара 12 боғ-саройни яратди. Бу ажойиб
боғларнинг дарвозалари кечаю кундуз барча
учун очиқ эди.

Самарқанд шу даражада обод ва гўзал, бой,
улуғвор шаҳарга айландики, унинг кўрки олди-
да Шарқнинг гўзал шаҳарлари – Шероз, Миср,
Бағдод, Султония ва Дамашқ ҳам ўз кўркини
йўқотгандек бўлди. Шу туфайли соҳибқирон
Самарқанд атрофидаги бир неча қишлоқларга
юқоридаги шаҳарларнинг номини берди. Амир
Темур Самарқанд ва самарқандликларни
алоҳида меҳр-муҳаббат билан севарди. Шу са-
бабли бу шаҳарнинг ободончилиги, фаровонлиги
йўлида бойлиги ва вақтини аямади, унинг фармо-
нига кўра, самарқандликлар бир неча марта ҳар
хил солиқлардан озод этилган эдилар. Тарихий
манбаларда ёзилишича, Амир Темур замонида
Самарқандда жуда кўплаб сайиллар, байрамлар
ва тўйлар ўтказилган, бу байрамларда шу да-
ражада кўп одамлар қатнашганки, бунча халқни
шаҳар ўзига сиғдиролмас эди. Шу туфайли бу
сайиллар Самарқанднинг шарқидаги Конигилда
ўтказилар, бунинг учун минглаб чодирлар, раста-
лар, дўконлар режа билан жойлаштирилар эди.

Амир Темур илм-фан, санъат ва маданият-
га чин маънода ҳомийлик қилганлиги туфайли
Самарқандда меъморчилик, шеърият, илм-фан,
монументал рангтасвир, манзарали рангтас-
вир, тўқимачилик санъати, наққошлик, канда-
корлик, тоштарошлик, шишасозлик, кулолчилик
ғоятда ривожланди. Ўз даврининг энг моҳир
меъморлари Самарқандда осмонўпар бино-
ларни қуришиб, Амир Темур давлатининг шон-
шуҳрати ва қудратини абадиятга муҳрладилар.
Самарқанд Туроннинг энг улуғ даҳолари учун
ижодий лаборатория вазифасини ҳам бажар-
ди. Негаки, бу даврларда юксак ғоялар, тафак-
курлар, нодир санъат асарлари Самарқандда
туғилар, ривожланар ва амалиётга айланиб,
соҳибқирон давлатининг чекка-чеккаларига

43

O‘ZBEKISTON ARMIYASI тарқалар эди. Шу туфайли Амир Темур яратган қудратли
давлатнинг пойтахти бўлган Самарқандда инсони-
2022/№1 ят маданияти тарихидаги энг нодир ҳодиса, Ренес-

санс – Уйғониш жараёни бошланди ва ривожланди.
Самарқандда туғилган «Темурийлар Ренессанси»
қуёш каби порлаб, Шарқ ва Ғарб мамлакатларига

тарқалиб кетди. Самарқандда Амир Темур ва Мир-
зо Улуғбек даврида порлаган илм-фан, санъат-ма-
даният маёғи Эрон, Ҳиндистон, Хуросон, Туркия

каби давлатларда ҳам илм-фаннинг ривожига
катта таъсир кўрсатди.

нЕга
айнан
СаМарқанд?

– Буюк мутафаккир Алишер Навоий-
нинг камолотида унинг Самарқандда
кечган ҳаёти муҳим ўрин тутади. Маъ-

лумотларга кўра, сўз мулкининг сул-
тони 1464–1469 йилларда, умрининг
навқирон палласида Самарқандга

келган. Шу ерда яшаб, таҳсил
олган. Самарқанд муҳити унинг
ижодида, шоир ва давлат арбо-
би сифатида шаклланишида муҳим
ўрин тутган, – дейди журналист Ру-
стам Жабборов. – 1457 йилда Хуросон
ҳукмдори Абулқосим Бобур вафот эт-
гач, бошқа бир темурийзода ҳукмдор Абу
Саид Мирзо тахтни эгаллайди. Ўзининг
ўта қаттиққўллиги, рақибларига нисбатан
шафқатсизлиги билан ном чиқарган Абу
Саид Мирзо Хуросон тахти учун узоқ йиллар
кураш олиб борган.
Алишер Навоийнинг яқин дўсти Ҳусайн
Бойқаро унинг ашаддий рақибларидан бири эди.
Абу Саид Мирзо жанг майдонида Ҳусайн Мирзо
билан бир неча бор тўқнаш келган. Навоийнинг
икки тоғаси ҳам айнан Ҳусайн Мирзо томонда эди.
Кўпчилик олимлар Алишер Навоийни Абу Саид
Мирзо ана шу сабабга кўра Ҳиротдан бадарға қилган
бўлиши мумкин, деган фикрни илгари суришган.
Навоий ҳам ўз асарларида кўплаб темурий султон
ва шаҳзодаларни мақтаб, айнан Абу Саид Мирзони тил-
га олмайди, унинг ҳукмдорлик даврини «ҳаётининг энг
ғамгин, бахтсиз ва саргардон йиллари» деб ёд этади. У
Сайид Ҳасан Ардашер исмли қадрдонига битган мактуби-
да Хуросонда жабр-зулм ҳаддан ошиб, одамлар ўртасида
меҳр-оқибат йўқолгани ва ўз она диёрини тарк этишга мажбур
бўлганини ёзади. Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳам Абу Саид
Мирзо нима сабабдан Навоийни Ҳиротдан сургун қилганини
билмаслиги ҳақида эслаб ўтади.
Дарҳақиқат, Абу Саид Мирзо тахт тепасига келган пайтда Наво-
ийнинг ота-онаси, тоғалари оламдан ўтган, яқинлари Ҳиротни тарк
этган ёки таъқибга учраган, илм-маърифат, маданият, маърифатга
эътибор сезиларли даражада пасайганди. Балки, шунинг учун у ўз

44

она шаҳрини ташлаб, бир пайтлар Амир Темурнинг размдан келган ижодкорлар билан ҳамсуҳбат O‘ZBEKISTON ARMIYASI
пойтахти бўлган Самарқандга йўл олгандир? бўлади. Уларнинг шеърларидан намуналар
келтиради. Ижодий баҳс-мунозараларни ҳам 2022/№1
Самарқанди юқоридаги асарида ёдга олади.

фирдавсмонанд Хуросонга

Навоий ўз асарларида Самарқандда ўтган йилла- қайтиш
ри, бу ерда танишган дўстларини кўп бор тилга ола-
ди. Самарқанд ҳокими Аҳмад Ҳожибек унга алоҳида Навоий Самарқандда юрган пайтлари-
эътибор кўрсатади. Айрим манбаларга кўра, бир да Хуросонда тахт учун курашлар ҳамон да-
муддат у Самарқандда сипоҳийлик (аскарлик)да вом этарди. Ҳусайн Бойқаро йиллар даво-
ҳам бўлган, Мовароуннаҳр ҳукмдори Султон Аҳмад мида у шаҳардан бу шаҳарга кўчар, турли
Мирзо қўшини сафида ҳарбий юришларда ҳам жанг-жадалларда қатнашар, гоҳи енгиб, гоҳида
қатнашган. Аммо тез фурсатда бу ишдан воз кечган. енгилар, аммо азалий тож-тахт орзуси амалга
Асосий эътиборини таҳсил ва ижодга қаратган. На- ошмай келарди.
воий Самарқандда Хожа Аҳрор Валий, Абдураҳмон
Жомий, Али Қушчи, Алои Шоший сингари мута- 1469 йилда Абу Саид Мирзо Форс ва Озар-
факкирлар, шоир ва алломалар билан ҳамсуҳбат байжонни Оққўнлилардан тортиб олиш учун
бўлади. Самарқанддаги тарихий обидаларни зиёрат Узун Ҳасанга қарши жангга отланади. Аммо
қилади, улардан олган таассуротларини шоҳ асарла- қўшиндаги саркардаларнинг ҳукмдордан но-
рида эсга олади. ризолиги, қўшиннинг жангга етарли даражада
ҳозирлик кўрмагани, қишнинг ўта қаттиқ ке-
Хусусан, Мирзо Улуғбек ҳақида сўз юритаркан, у лиши Абу Саидни мағлубият сари етаклай-
қурган расадхонани дунёнинг зийнатига қиёслайди: ди. Абу Саид асир олинади. Узун Ҳасан унинг
тақдирини Оққўнлилар саройидан бошпана из-
Расадким боғламиш зеби жаҳондур, лаб келган темурий шаҳзода Ёдгорга топшира-
Жаҳон ичра яна бир осмондур. ди. Ёдгор Абу Саидни қатл этади.
«Садди Искандарий» достонида Самарқанднинг
тарихи ҳақида сўз юритаркан, унинг бунёд этилиши- Шу тариқа Хуросон бир муддат эгасиз
ни Искандар Зулқарнайн фаолияти билан боғлайди: қолади. Абу Саид Мирзонинг ўғиллари Султон
Искандар отоди Самарқанд ани, Аҳмад ва Султон Маҳмуд Ҳиротни эгалламоқчи
Самарқанди фирдавсмонанд ани... бўладилар. Бироқ Ҳиротда бошланган исён са-
Навоийнинг Самарқанддаги фаолияти билан бабли ортга – Мовароуннаҳрга қайтадилар. Худ-
боғлиқ бир қатор воқеалар ҳатто афсона ва ривоят- ди шу фурсатда Ҳусайн Бойқаро тахтни эгал-
ларга йўғрилиб кетган. Бир ривоятга кўра, улуғ му- лайди. У пайтда Ҳиротда бўлган Абдураҳмон
тафаккир Самарқанд кўчаларида бир дарвеш айтган Жомий ва бошқа таниқли шахслар унинг тахт-
байтни ёқтириб қолади: га чиқишини олқишлашади.
Кўкрагимдур субҳнинг пироҳанидин чокроқ,
Кипригим шабнам тўкулган сабзадин Тез орада Ҳусайн Бойқаро Самарқандга
мактуб битиб, Навоийни ортга қайтишга
намнокроқ. ундайди. Навоий Хуросонга катта шодиё-
Навоий бу байтни дарвешдан сотиб олиб, уни на билан қайтгани Самарқандда битил-
ғазал тарзида давом эттирмоқчи бўлади. Аммо дар- ган ушбу байтда ҳам кўзга яққол таш-
веш бунга кўнмайди. Орадан йиллар ўтиб, Навоий ланади:
яна ўша дарвешни эслайди. Самарқандга одам юбо-
риб, уни топтириб келади. Дарвешга катта инъому Эй Навоий, ёр учун тортар
эҳсонлар бериб, ўша байтни сотиб олади ва қолган эдинг ғурбатда ранж,
байтларни ўзи битиб чиқади.
Яна бир маълумотга кўра, Навоий Самарқандга Йўлға туш, эмди равонроқким,
келган илк кунларда моддий жиҳатдан анча қий­ азимат қилди ёр.
налган. Кунларнинг бирида покланиш учун ҳаммомга
борган, аммо ҳамёнида етарли пули йўқлиги маълум Навоий шу тахлит 4 йилга яқин
бўлгач, шу ҳамённи ҳаммомчига гаровга бериб, бир умрини Самарқандда кечир-
марта чўмилиб чиқишга изн сўраган. Аммо ҳаммомчи ди. Афсуски, улуғ мутафаккир
унинг илтимосини рад қилган. Кейинчалик эса Самарқандда ўтган йиллари
Самарқандда жуда кўп яхши одамларга дуч келга- ҳақида батафсил маълумот
ни, уларнинг ёрдамида бу ерда 4 йил умргузаронлик бермаган. Фақат турли тари-
қилгани, таҳсил олгани, гўзал шеърлар битгани аниқ. хий манбалар, ўз асарлари-
«Мажолис ун-нафоис»да Навоийда Самарқандда даги айрим маълумотлар
яшаган шоирлар ҳақида маълумот бериб ўтади. орқали шоир умрининг
Бу ерда Ҳирот, Тошкент, Андижон, Шаҳрисабз, Хо- ана шу муҳим палласи
ҳақида муайян тасав-
вур уйғотиш мумкин,
холос.

45

O‘ZBEKISTON ARMIYASI «Бобурнома»да
Самарқанд
тасвири

– Заҳириддин Муҳаммад Бобур

«Бобурнома»да Самарқанднинг

жойлашиш ўрни ҳақида маълумот

берар экан, уни «бешинчи иқлимдан»,

«рамзий нужумий», «даража ва дақиқа» ва

бошқа бир қатор истилоҳлар билан белгилайди.

«Бобурнома»даги Самарқанд тасвирига эътибор

берсак: «Рубъи маскунда самарқандча латиф

шаҳр камроқдур. Бешинчи иқлимдиндур. Тули

рамзи нужумий даража ва дақиқадур, арзи

даража ва дақиқадур. Шаҳри Самарқанддур,

вилоятини Мовароуннаҳр дерлар. Ҳеч ёғий

қаҳр ва ғалаба била мунга даст топмағон

учун балдайи маҳфуза дерлар», – дей-

ди филология фанлари доктори Исроил

Сулаймонов. – Самарқанд таърифи-

га алоҳида эътибор берган муаллиф

одоб сақлаган ҳолда Ер юзида ушбу

шаҳардек бошқа шаҳар йўқ, демайди,

балки «камроқдур», дея тасвирлайди.

Шаҳар аҳолиси ҳақида «Эли тамом сун-

ний ва покмазҳаб ва муташарриъ ва му-

тадаййин элдур» тарзида фикр юритган

Бобур шаҳар аҳлининг исломий ақидада

содиқлигини, бу эса жамиятда тартиб-қоида

устуворлигини таъминловчи асосий мезон эка-

нини алоҳида таъкидлайди.

«Рубъи маскунда «Бобурнома»да Самарқанд ҳақидаги тасвир-
самарқандча ларда бу ердан етишиб чиққан ва ҳаёти шу шаҳар
латиф шаҳр билан боғлиқ бўлган кўплаб аллома ва олимлар,
шайхлар, тасаввуф уламолари ва муҳаддислар
камроқдур. Бешинчи
ҳақида ҳам маълумот берилган. Жумладан, Имом

иқлимдиндур. Тули Бухорий, Шайх Мотуридий, Абулқосим Ҳаким

рамзи нужумий даража Самарқандий, Абу Лайс Самарқандий, Абу Абдуллоҳ
ва дақиқадур, арзи Рўдакий Самарқандий тўғрисидаги маълумотлар
даража ва дақиқадур. аҳамиятлидир. Бобур темурийлар давлатининг пойтах-
Шаҳри Самарқанддур, ти бўлган Самарқандга бир умр талпиниб яшади, бу ерда
яшаб ўтган азиз-авлиёларни маънавий пири устоз сифа-
вилоятини
тида билиб, эътиқодда бўлди. Бобур Имом Бухорий ҳақида

Мовароуннаҳр дерлар. «Яна соҳиби «Саҳиҳи Бухорий» Хожа Исмоил Хартанак ҳам

Ҳеч ёғий қаҳр ва Мовароуннаҳрдиндур», дея эътироф этади.
ғалаба била мунга даст Бобур калом илмининг пешволаридан бўлган мотуридия таъ-
топмағон учун балдайи
маҳфуза дерлар». лимотининг асосчиси Шайх Мотуридийни ҳам алоҳида улуғлаб
тилга олади, «Мубаййин»да эса ўзининг ақидага оид қарашларини
шу таълимот асосида ифодалайди. Унинг таълимоти, йўналишлари

ва илмий асарлари хусусида илиқ фикрларини баён этади: «Шайх

Абу Мансурким, аиммайи каломдиндур, Самарқанднинг Мотурид

2022/№1 отлиқ маҳалласидиндур. Аиммайи калом икки фирқадур, бирни «мо-

туридия» дерлар, бирни «ашъария». Мотуридия Шайх Абу Мансурға

мансубдур». Бобур Самарқанднинг шу каби илм-аҳли ҳақида фикр юри-

тиб, ислом дини пайдо бўлгандан бери дунёда ҳеч бир шаҳар ушбу дин

ривожига самарқандчалик хизмат қилмаган, бу қадар кўп олиму уламо-

46

ларни етиштириб бермаганини Бобур Самарқанд тасвирида Улуғбек O‘ZBEKISTON ARMIYASI
ўзгача фахр билан тилга олади: мадрасалари ва расадхонасини батаф-
«Ҳазрати Рисолат соллаллоҳу сил келтиради: «Темурбекнинг ва Улуғбек
алайҳи васаллам замонидин Мирзонинг иморати ва боғоти Самарқанд
бери ул миқдор аиммайи нелом- маҳаллотида кўпдур... Улуғбек Мирзонинг
ким, Мовароуннаҳрдин пайдо иморатларидин Самарқанд қалъасининг
бўлубтур, ҳеч вилояттин маълум ичида мадраса ва хонақоҳдур. Хонақоҳнинг
эмаским, мунча пайдо бўлмиш гунбази бисёр улуғ гунбаздур. Оламда
бўлғай». онча улуғ гунбаз йўқ деб нишон берурлар»
тарзидаги маълумотлардан мад­раса ва
Юқоридаги фактлардан анг­ хонақоҳнинг улуғворлигини, унинг гунба-
лаш мумкинки, 1420 йилда Мирзо зи ҳам анча муҳташам эканини тасаввур
Улуғбек томонидан асос солинган қилиш мумкин. Бобур Самарқандни қўлга
мадраси олиялар учун мустаҳкам киритганидан сўнг бу ерда Улуғбек Мирзо то-
асослар мавжуд эди. Ушбу монидан бунёд этилган иншоотларни, меъ-
ҳудуддан етишиб чиққан юқорида морий обидаларни ўз кўзи билан кўришга
номлари келтирилган олиму фу- мушарраф бўлади. Хусусан, Улуғбек ил-
залолар ва улар томонидан яра- мий салоҳиятининг нодир намунаси бўлган
тилган қимматли илмий мерос расадхонани ҳам диққат билан кўздан ке-
Улуғбек мадрасаларининг юзага чиради: «Пуштайи Кўҳак доманасида ра-
келишида ҳам пойдевор вазифа- саддурким, зиж битмакнинг олатидур. Уч
сини бажарди, дейиш мумкин. ошёнлиқтур. Улуғбек Мирзо бу расад била
«Зижи Кўрагоний»ни битибтур...» Бу маъ-
Самарқанд тасвирида Бо- лумотлардан муаллифнинг Улуғбек шах-
бур шаҳарнинг кўплаб боғлари, сиятига, унинг илмий фаолия­тига алоҳида
меъморчилик обидалари ҳақида эҳтиром билан қараганини кўриш мумкин.
маълумот беради. Темурийлар
салтанатининг пойтахти бўлган Умуман айтганда, Мирзо Улуғбек
ушбу шаҳарда Амир Темур дав- ҳукмронлиги даврида илм-фан, маданият,
рида янада кўплаб меъморий санъат Мовароуннаҳрда ўзининг энг юқори
обидаларнинг барпо этилган, боғу чўққисига етди, Самарқанднинг илм-фан
роғлар яратилган ва бу бунёдкор- маркази сифатидаги довруғи кенг тарқалди.
лик ишлари шаҳзодалар – Шоҳруx, У асос солган мадрасайи олияларда,
Улуғбек, Муҳаммад Султон томо- нафақат мовароуннаҳрлик, балки Хуросон,
нидан муносиб давом эттирилиб, Эрон, Афғонистон каби ўлкалардан ҳам
бир қанча мадрасалар, иншоот- кўплаб толиби илмлар таҳсил олади, ўз дав-
лар, миноралар қад ростлага- рининг энг машҳур мударрислари дарс бе-
нини алоҳида таъкидлаб ўтади. ришди. Ушбу мадрасаларда таълим олган
Хусусан, Боғи Дилкушо, Боғи илми толибларнинг бир қанчаси, жумладан,
Бўлду, Нақши Жаҳон, Боғи Чанор, Али Қушчи, Абдураҳмон Жомий мударрис
Боғи Шамол, Боғи Беҳишт каби сифатида фаолият юритишган, дунё илм-
боғлар мазкур шаҳарга ўзгача фани ривожига беқиёс ҳисса қўшишган.
кўрк, гўзаллик бағишлаб тургани-
ни завқ билан тасвирлайди. Унинг Ўзбекистон давлат хореография
ўзи ҳам шу каби обидалар, боғлар академияси талабаси
яратишни мақсад қилади, аммо бу Севара НУРМАТОВА
орзусини Кобул ва Ҳиндистонда тайёрлади.
амалга оширишга мажбур бўлади.
2022/№1

47

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

ÁÓÞÊ ÁÐÈÒÀÍÈß ÌÓÄÎÔÀÀ
ÂÀÇÈÐËÈÃÈÍÈÍÃ ÁÈÐËÀØÃÀÍ
¯ªÌÎÍÄÎÍËÈÊ-ØÒÀÁÈ ÊÎËËÅÆÈ

уюк Британия Мудофаа вазирлигининг
Бирлашган қўмондонлик-штаби коллежи
(БҚШК) (Оксфордшир графлиги, Уотчфилд
шаҳрида жойлашган) миллий Қуролли
Кучлар (ҚК) офицер кадрларининг
қўмондонлик-штаб тайёргарлиги тизи-
мидаги энг муҳим бўғинларидан бири
ҳисобланади. Ҳозирги даврда бу ерда мамлакат ар-
миясининг барча тур ва хиллари таркибида фаолият
олиб борувчи мутахассислар, мудофаа ва хавфсизлик
соҳасида раҳбарлик лавозимларига тайинланган дав-
лат хизматчилари, шунингдек, хориж мамлакатлари
Қуролли Кучлари вакиллари қайта тайёргарлик ва
малака ошириш курсларида таълим оладилар. Бун-
дан ташқари, БҚШК йирик илмий тадқиқотчилик
маркази бўлиб, мазкур муассасада ҳарбий хавф-
хатарларнинг эҳтимолий характерини прогнозлаш,
Қуролли Кучлар қурилиши йўналишларини белги-
лаш, ҳарбий ва ҳарбий-техник сиёсатни амалга оши-
риш бўйича тадқиқотчилик ишлари олиб борилади.

2022/№1 Коллеж 1997 йилда мамлакат мудофаа вази- Ҳарбий ҳаво кучлари (ҲҲК) штаб коллежи ва Ҳарбий
рининг махсус қарорига асосан ташкил этилган. денгиз кучлари (ҲДК) штаб коллежини бирлаштирган
Бунда ўша даврга хос ҳарбий-сиёсий вазиятдаги ҳолда турлараро билим юрти мақомига эга бўлди ва
ўзгаришлар, миллий хавфсизликка нисбатан янги ўша йилиёқ Мудофаа вазирлиги Ҳарбий академияси
таҳдидларнинг пайдо бўлиши ва бунинг натижа- таркибига киритилди. Буюк Британия ҚКининг штаб
сида мамлакат раҳбариятининг эҳтимолий ҳарбий бошлиқлари қўмитаси фикрига кўра, бу ўқув жараё-
тўқнашувлар характерига бўлган қарашлари ҳисобга нини янги шароитларга мослаштириш, шунингдек,
олинган. барча офицерларнинг қўмондонлик ва штаб тайёр-
гарлиги учун масъул бўлган илмий мактаб яратили-
2002 йилга келиб мазкур ўқув муассасаси шига ташкилий асос бўлиб хизмат қилди.
Қуруқликдаги қўшинлар (ҚҚ)нинг штаб коллежи,

48

Коллежда таълим жараёни тактик, оператив ва 8 ҳафталик малака ошириш курслари ташкил этил- O‘ZBEKISTON ARMIYASI
стратегик даржада амалга оширилади. Дастлабки ган. Миллий хавфсизлик ва давлатнинг ҳарбий-
босқичда таълим бериш тингловчининг қайси қўшин техник сиёсати асосларидан ташқари, тингловчи-
турига тегишли эканлигини ҳисобга олган ҳолда таш- лар оператив флот санъати ва кризис бошқарув
кил этилади. Кейинги цикл эса асосий ҳисобланади. кўникмаларини ўрганадилар. Йил давомида маз-
Олий курслар эса оператив қўшилмалар ёки сиёсий кур факультетда 130–150 нафар мутахассис тай-
қарорлар қабул қилувчи бошқарув бўғинларидаги ёрланади.
генерал-майор, генерал-лейтенант даражасидаги
лавозимларга тайинланиши режалаштирилаётган Катта қўмондонлик-штаб таркиби учун
офицерларни тайёрлаш учун мўлжалланган. мўлжалланган 16 ҳафталик курслар стратегик бўғин
офицерларини тайёрлаш дастури (SLP – Strategic
БҚШК ташкилий жиҳатдан учта факультет Leader Pathway) бўйича ўтказилади. Ҳар йили де-
(Ҳарбий ҳаво кучлари, Ҳарбий денгиз кучлари ва ярли 30 киши стратегик режалаштириш, турлараро
Қуруқликдаги қўшинлар), халқаро бўлим ва ҳарбий- операциялар, тинчликпарварлик ва инсонпарварлик
стратегик тадқиқотлар марказидан таркиб топган. миссияларини ўтказиш масалалари бўйича ўз би-
Давомийлиги 8 ҳафтадан 30 ҳафтагача бўлган курс- лимларини такомиллаштиради.
лар учун ишлаб чиқилган дастурлар кичик офицер-
ларнинг тактик билим ва кўникмаларини такомил- Коллежнинг халқаро бўлими фаолияти «Глобал
лаштириш, катта ва олий офицерлар учун оператив Британия» концепциясини амалга ошириш доираси-
ва стратегик режалаштириш маҳоратини шаклланти- да олиб борилади. Мазкур бўлим Крэнфилд универ-
риш ва ривожлантиришга йўналтирилган. Йил даво- ситети билан ҳамкорликда бошқа мамлакатларнинг
ҳарбий хизматчилари учун кўчма лекция курсларини

мида 450 киши, шу жумладан, 80 нафар хорижлик ташкил этиб боради. Бу ишда Британиянинг бошқа 2022/№1
тингловчи коллеж битирувчисига айланади. давлатлардаги ҳарбий атташелари аппаратлари
фаол иштирок этади.
ҲҲК факультети тингловчилари билан олиб бо-
риладиган машғулотлар 8 ҳафта давом этади. Бу Эҳтимолий хавф-хатарлар характерини прогноз
ерда йил давомида 150 нафарга яқин киши қўшимча қилиш, ҚК қуриш йўлларини асослаш, ҳарбий ва
тайёргарликдан ўтади. Уларнинг малакасини оши- ҳарбий-техник сиёсатни амалга ошириш, шунингдек,
риш оператив маҳорат ва ҳаво операцияларида ҳарбий санъат назариясини ривожлантириш, қуролли
авиациядан фойдаланиш, авиация қўшилмаларини курашнинг янги шакл ва усулларини ишлаб чиқиш
бошқариш, НАТО кучлари таркибида турлараро коллеждаги Ҳарбий-стратегик тадқиқотлар маркази
тадбирларда иштирок этиш сингари йўналишларда фаолиятининг устувор йўналиши ҳисобланади.
олиб борилади.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Буюк Бри-
ҚҚ факультети базасида 30 ҳафталик қайта тай- тания Мудофаа вазирлиги учун юқори малакали
ёрлаш курслари ташкил этилган. Бу давр мобайнида ҳарбийлар ва фуқаро кадрлар тайёрлаш тизимидаги
тингловчилар ҳарбий стратегия ва қуролли кучлар асосий бўғинлардан бири ҳисобланувчи Бирлашган
қурилиши, миллий хавфсизлик ва ҳарбий бошқарув қўмондонлик-штаб коллежи мамлакат ташқи сиёсати-
сингари фанларни чуқур ўрганадилар. Бундан нинг ҳарбий йўналишдаги мақсадлари амалга ошири-
ташқари, улар Мудофаа вазирлиги бошқармаларида лишини таъминлашга қодир бўлган раҳбар кадрлар-
стажировкадан ўтадилар. нинг янги авлодини шакллантиришга хизмат қилади.

ҲДК факультетида Британия қироллик флоти Пўлат СайдиваЛиЕв тайёрлади.
манфаатларида оператив бўғин офицерлари учун

49

O‘ZBEKISTON ARMIYASI ODIL SUDLOV SUD VA ERKIN
FAOLIYATIDA MUSTAQIL
MATBUOT
Mamlakatimizda demokratik o‘zgarishlarni
2022/№1 yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati
asoslarini shakllantirishga qaratilgan islohotlarning
yangi bosqichida ommaviy axborot vositalarining
sud hokimiyati bilan o‘zaro munosabati masalasi
alohida diqqat-e’tibor qaratishni talab etadi. Zero,
sud-huquq tizimini isloh qilishdek keng miqyosli
o‘zgarishlar, avvalo, har qaysi fuqaroning manfaatini
himoyalaydigan qonun va normalar ommaviy axborot
vositalari tomonidan tanishtirib va yoritib borilishi
zarur. Chunki aynan ommaviy axborot vositalarining
jamoatchilik fikriga, fuqarolarning huquqiy ongiga
ta’sir o‘tkazish hamda aholining huquqiy madaniyatini
shakllantirishdagi o‘rni va ahamiyati cheksiz.
50