ЖУРНАЛ 2022 1 сон март

Ommaviy axborot vositalari va sud hokimiyati o‘z uchinchisi, sud protsesslarini yorituvchi jurnalistlarning O‘ZBEKISTON ARMIYASI
vazifalariga ko‘ra turli xil faoliyatni amalga oshirsa-da, ixtisoslashuvi va kasb etikasi muammolari;
mazmun-mohiyati bilan demokratik huquqiy davlat va
adolatli fuqarolik jamiyati manfaatlari uchun xizmat qiladi. to‘rtinchisi, OAVda sud protsesslarining yoritilishida
Shu bois, ular huquqiy hamkorliksiz o‘z oldilariga qo‘yilgan jahon tajribasining o‘rganilishi va amaliyotga joriy etilishi
murakkab vazifalarni ado etishlari qiyin. Ayni paytda muammosi.
sud-huquq sohasida olib borilayotgan islohotlar OAV
tomonidan qo‘llab-quvvatlanmay turib, muvaffaqiyatga OAVda sud protsesslarini yoritishga doir nazariy va
erishishi mumkin emas. O‘z navbatida, sudlar tomonidan amaliy masalalarning, xususan, huquqiy asoslarning
jurnalistlarning qonuniy huquq hamda manfaatlari himoya o‘rganilishi bugungi kun jurnalistika fanining dolzarb
qilinmas ekan, OAV to‘liq erkinlikka erisha olmaydi. masalalaridan biridir. OAVda sud protsesslarini
yoritishning huquqiy asoslarini tashkil etuvchi sud
So‘nggi yillarda ommaviy axborot vositalari va ularda transparentligi, akkreditatsiya, aybsizlik prezumpsiyasiga
xizmat qilayotgan jurnalistlarning erkin faoliyat yuritishlari amal qilish shartlari, jurnalist tekshiruvi, diffamatsiya
uchun qulay shart-sharoit hamda huquqiy asos yaratildi. huquqi, raddiya, ma’naviy zarar kabi muhim institutlarning
Ta’kidlash kerakki, sud hokimiyati va ommaviy axborot o‘rganilishi hamda milliy qonunchiligimiz va amaliyotga
vositalari o‘rtasidagi o‘zaro munosabat ikki masalada
alohida o‘rin tutadi:

birinchisi, sudlarning transparentligi, ma’lumotlardan
erkin foydalanishni ta’minlash;

ikkinchisi, jurnalistlar tomonidan sud protsessiga
aralashuvga yo‘l qo‘ymaslik, sudyalar mustaqilligiga

daxl etmaslik yoki sudga ta’sir etuvchi salbiy holatlarning tatbiq etilishi bu borada taklif va xulosalar ishlab chiqishni 2022/№1
oldini olishdir. talab etadi. Negaki, mazkur institutlar zamonaviy
jurnalistika sohasida alohida o‘rin tutadi.
Albatta, bu holat bir qator muammolarni yuzaga
keltiradi. Chunki ayni shu masalada amaliyotchilar va Shuningdek, ommaviy axborot vositalari vakillarining
nazariyachilar, OAV xodimlari va sudyalar o‘rtasida turli samarali faoliyat yuritishi, sud protsesslarini erkin
xil qarashlar mavjud. Ko‘pchilik tadqiqotchilar OAV sud yoritishlari xalqaro va milliy huquqning ta’siri hamda
organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga ahamiyatini konseptual o‘rganishni taqozo etadi.
oshirishi zarur deb hisoblasa, ayrimlar sud faoliyati ustidan Jumladan:
hech kim nazorat o‘rnatishi mumkin emas, chunki har
qanday nazorat sud mustaqilligiga raxna soladi, degan ► sudlar faoliyatining oshkoraligini ta’minlash
fikrni ilgari surishadi. Har ikki qarashni ham inkor etmagan hamda aholining huquqiy madaniyatini yuksaltirishda
holda, munozaraga sabab bo‘layotgan ushbu masala jurnalistikaning o‘rni va ahamiyati;
yuzasidan ayrim mulohazalarni bildirib o‘tish o‘rinlidir.
► sud jarayonlarining ochiqligi va unda OAV
Ommaviy axborot vositalarining sud ma’lumotlaridan xodimlarining ishtirokini ta’minlash muammolari;
erkin foydalanish huquqi sudlar faoliyati ustidan
jamoatchilik nazorati o‘rnatish shakligina emas, sud ► ommaviy axborot vositalari vakillarining huquqiy
xatolari ehtimolini kamaytirish vositasi hamdir. Afsuski, savodxonligini oshirish zarurati;
jurnalistika amaliyotida sud protsesslarini yoritish
masalalari hamisha dolzarb muammo bo‘lib kelgan. ► kasbiy malaka – ham sudyalar, ham jurnalistlar
Albatta, buning bir necha sabablari bor: uchun etika qoidalariga amal qilish majburiyatining
bajarilishi;
birinchisi, OAVda sud protsesslarini yoritish o‘ziga
xos xususiyatlarga ega ekanligi; ► sud protsesslarini yorituvchi jurnalist pozitsiyasida
mustaqillik va xolislik masalalarini tadqiq etish hamda
ikkinchisi, OAVda sud protsesslarini yoritishning jurnalistlarning mazkur prinsiplarga amal qilish zarurati;
huquqiy asoslarini belgilovchi qonun hujjatlarida ayrim
ziddiyatlarning mavjudligi; ► sud protsesslarini yoritishda OAV xodimlarining
aybsizlik prezumpsiyasi prinsipiga amal qilish shartligi;

► aybsizlik prezumpsiyasining OAV sohasiga doir

51

qonunchilikdagi o‘rni va o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rib Afsuski, sudlarda OAV vakillari bilan ishlash bo‘yicha

O‘ZBEKISTON ARMIYASI chiqish hamda tahlil qilish; aniq tizim ishlab chiqilmaganligi, barcha jurnalistlarga bir
► sudlarda OAV xodimlari akkreditatsiyasining xil munosabat qilinmasligi (masalan, akkreditatsiyalash,
sharhlar taqdim etish va hokazo masalalarda)
huquqiy asoslari hamda akkreditatsiya institutining

afzalligi va muammolarini o‘rganish zarurligi. ko‘pincha malakali jurnalistlarning e'tirozlariga sabab

Aytish kerakki, so‘nggi paytlarda sudlar o‘z bo‘ladi. Bu kabi ayanchli ko‘rinishlarning oqibatlari

faoliyatining oshkoraligini ta’minlashga e’tibor esa chop etilayotgan materiallar saviyasiga, o‘zaro

qarata boshladi. Ammo, afsuski, bu harakatlar sud munosabatlarga putur

protsesslarida OAVning ishtirokini kuchaytirgani yo‘q. yetkazishi, ixtiloflar keltirib

O‘zaro munosabatlardagi hamkorlik ham maqtagulik chiqarishi mumkin. Ayni shu Birinchidan,

darajada emas. singari muammolar bir qarashda

Fikrimizcha, matbuotda chop etilayotgan huquqiy arzimasdek tuyulsa-da, odil sudlarda ish
mavzudagi maqolalarning asosiy qismida jinoyat sudlovni amalga oshirish va hajmining hamda
ishlarining tafsilotlari bilan cheklanib, jurnalistlar fuqarolik OAVning chinakam «to‘rtinchi
ishlariga, fuqarolarning buzilgan huquqlarini qonun hokimiyat» darajasiga erishish sud qarorlari
tartibida tiklash masalalariga kamdan kam hollarda yo‘lidagi harakatlariga salbiy ustidan beriladigan
murojaat etmoqdalar. Natijada sudlar faoliyatining ta’sir ko‘rsatadi.
asosiy vazifasi bo‘lmish fuqarolarning huquq va shikoyatlarning
kamayishiga

erkinliklarini himoya qilish masalalari OAVda deyarli

yoritilmasdan qolmoqda. Bu esa jamiyat a’zolari o‘rtasida

turli ziddiyatlar vujudga kelishiga sabab bo‘lib, sud Ikkinchidan,
protsessini yorituvchi jurnalistlarning ixtisoslashuviga sudda ishlarning
va kasb etikasi qoidalariga alohida e’tibor qaratishlarini o‘z vaqtida, sifatli
talab etadi.
va samarali
Amaldagi OAV faoliyatiga doir qonunchiligimiz

jurnalistga axborotni izlash, olish va tarqatish huquqini hal etilishga

beradi. Ammo u tergovchi, prokuror yoki sudyadan

farqli o‘laroq, o‘z manbasidan axborotni talab qilib

olishga, biror bir protsessual harakatlar o‘tkazishga Uchinchidan, Yuqoridagilardan
haqli emas. Jurnalist tekshiruvini prokuror yoki sudda adolat kelib chiqib, sud
tergovchining surishtiruvidan farqlay olish lozim. Bu ishlari yuritishning
harakatlar jurnalistga qonunchilik tomonidan berilgan
huquq va majburiyatlar hamda jurnalistning so‘z erkinligi ochiqligi va
mas’uliyati doirasida olib borilishi lozim. Jurnalist shaffofligini ta’minlash
tomonidan sud jarayonlarining yoritilishi, avvalo,
aybsizlik prezumpsiyasiga amal qilish, fuqarolarning quyidagi bir qator
sha’ni, qadr-qimmati va obro‘sini muhofazalash, sudyalar masalalar yechimiga

xizmat qiladi:

mustaqilligini ta’minlash zarurligi bilan chegaralangan qaror topishiga
o‘ziga xos xususiyatga ega. va qonuniylikni
mustahkamlashga, kerak
Amaliyotda sudlar tomonidan yopiq bo‘lmagan bo‘lsa, korrupsiyaning
axborotlarni «maxfiylashtirish», sud protsesslariga oldini olishga
qatnashish huquqini cheklash, yozib olishni asossiz
ravishda rad etish, so‘ralgan axborotni bermaslik,

materiallar va hujjatlarni, ulardan nusxa olish huquqini

cheklash kabi holatlarda ham e’tirozlar bildirilmoqda.

Tabiiyki, bu kabi holatlar axborotni erkin olish huquqini

cheklash, deya baholanadi. Bu esa huquqiy demokratik

2022/№1 davlat va adolatli fuqarolik jamiyati konsepsiyasiga Bu jarayonda OAVlari bilan sud hokimiyati o‘rtasidagi
zid bo‘lib, Konstitutsiya va qonun normalarini buzish o‘zaro hamkorlikni yangi bosqichga olib chiqish
hisoblanadi. maqsadida jurnalistlarning huquqshunoslik borasidagi
bilim va ko‘nikmalarini oshirgan holda sud protsessini
Jurnalistning huquqlari, sha’ni va qadr-qimmati yoritishning huquqiy asoslarini belgilovchi qonun
qonun bilan qo‘riqlanadi. Huquqiy davlat jurnalistga hujjatlaridagi ayrim ziddiyatlarni bartaraf qilish maqsadida
axborotni erkin olish va tarqatishini kafolatlaydi, o‘z O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi ta’sir
kasbiga doir faoliyatni amalga oshirishida uning faoliyatini kuchaytirish taklif qilinadi.
himoya qilinishini ta’minlaydi. Jurnalistning faoliyatiga
aralashish, undan o‘z kasbiga doir vazifalarni bajarish Bir so‘z bilan aytganda, sud hokimiyatining ochiqligi
chog‘ida olgan biror bir ma’lumotni talab etish – demokratik davlatchilikning muhim sifat belgisi,
taqiqlanadi. Jurnalistlarning bu kabi konstitutsiyaviy mamlakatimizda qonun ustuvorligi va sud-huquq tizimini
huquqlarni bilish zarurati shu bilan izohlanadiki, isloh qilishning ajralmas va tarkibiy qismidir.
ular kasb taqozosi bilan doimo fuqarolik-huquqiy

munosabatlarga kirishadilar, ya’ni fuqarolarning turar- Podpolkovnik O‘tkirbek DAVLETOV,
joyiga tashrif buyuradilar, ular bilan suhbat quradilar, Jamoat xavfsizligi universiteti doktori (PhD),
shaxsiy va ijtimoiy hujjatlarni, ariza-shikoyatlarni, xatlar
va tasvirlarni ko‘zdan kechiradilar. Bu, o‘z navbatida, Bekzod BABAKULOV,
jurnalistdan yuksak professionallikni, huquqiy Samarqand davlat universiteti
madaniyatni talab etadi.
Yuridik fakulteti magistranti

52

ÁÎÁÎÌÅÐÎÑ ýññå
ÒÓÉFÓ O‘ZBEKISTON ARMIYASI

Саратоннинг чилласи. Машинада
чўлга – чўпоннинг уйига кетяпман.
Икки ён баланд адирлик. Сайҳонлик

бўйлаб кетган илон изи йўлнинг
тупроқлигидан паст-баланди

билинмайди. Пешонага ураётган
қуёш нуридан бир хил рангдаги
тупроқ йўлга тикилган кўзлар

толиқади. Бундай вақтда машина
бошқариш азоб. Қора кўзойнакда
ҳам кўз толади. Шунда узоқдан
аллақандай шарпа жимирлаб

кўринди. Яқинлашганим сари унинг
инсон эканлигини англадим. Ёнига
бориб тўхтадим. Манзилимиз бир
экан. Йўл узоқ. Суҳбатлашиб кетдик.

– Марказдаги бозордан сигир сотиб олгандим, деди. Кейин билсак, еройинлабди. Сигир нариги 2022/№1
– дея гап бошлади ўзини Рустам ака деб танит- бет – Макидоннинг моли экан.
ган йўлдошим. – Шу десангиз тузалмас дардга
йўлиқди. На сув ичади, на емиш ейди. Бермаган Еройинлаш… Қўшни тумандан кўчиб келган
доримиз қолмади. Ветеринар кўриб, касали йўқ, Шуҳрат аканинг онаси ҳам шундай дардга ча-
линганди. Етмишни қоралаб қолган момо янги
уйда яшай бошлаганига бир ҳафта бўлмасдан
кўрпа-ёстиқ қилиб ётиб олди. Боши айланиб,

53

O‘ZBEKISTON ARMIYASI юраги беҳузур бўлди. Ҳеч бир дори-дармон кор – Васият, – дейди Ботир ака бир ўрам чийни
қилмади. Момонинг фарзандлари бошида парво- кўтараётиб.
на. Икки кундан сўнг Шуҳрат ака онасининг айт-
ган гапларига ишониб-ишонмай эски ҳовлисидан Эргаш бобо оғир дард қийнаётгандек юзи-
бир сиқим тупроқ олиб келди. Зайнаб момо шу ни тириштириб, бошини сарак-сарак қилди. Бир
тупроқ билан бошини ювди, бир чимдимини чой- муддат чуқур ўйга толиб турди-да, ҳовлидаги
га қўшиб ичди. Ажабо, ўрнидан туролмай ётган қалин қорни кураётганлардан икки кишини ўтов
момо кечқурун катта ҳовлини айланиб чиқди. тикланадиган жойга бошлади. Сўнг жўровозда
Жўякда ўсган ўтлардан юлиб, қўзиларга келтириб айтим айтиб йиғлаётган аёллардан уч-тўрттаси
берди. Сўнг қўра олдида ўтириб, ҳовлининг де- ўтовни тиклай бошлади. Анжомларни ташиётган-
вор билан ўралмаган томонидан янги қишлоғига лар уларга кўмаклашарди. Ўтов тиклаётганлар-
тикилиб ўтираркан, «Еройинлаганим чин экан-да, нинг бир-бирини сўзсиз тушуниб, шунга монанд
– деб ўйлади. – Бегона жой, бошқа тупроқ, ҳавоси ҳаракатланиши, кўз илғамас ишоралар билангина
ҳам фарқли. Шундай бўлгач, одам ўз юртининг сўзлашишлари, энг муҳими, қишнинг қалин қори
тупроғини қўмсайди. Еройинлайди. Бир сиқим ўртасида қад ростлаган ўтов, биз – болалар учун
тупроқдан бошқа малҳами йўқ, тузалмас дардга фавқулодда қизиқ ҳодиса эди.
йўлиқади… Ай, Худойимнинг хўп ишлари бор-да!»
Бир неча йил ўтиб, ўшанда Элдорнинг бо-
Хаёл билан бўлиб машинанинг олд ғилдираги боси вафот этганини, у киши васиятига кўра
чуқурга тушганини билмай қолибман. Йўлнинг ўтовдан сўнгги манзилга кузатилганини тушун-
азобидан қийналиб: дим. Аммо нима учун бундай васият қилгани-ю,
ўтовнинг нега кераклиги ҳақида ўйлаб кўрмаган
– Рустам ака, шу ердан кўчиб кетсангиз эканман.
бўлмайдими? – дейман. – Қишлоққами, тоғ ҳам
чўлдан яхши. «Бизнинг ҳам уямиз шу ер!» – бу оддийги-
на қилиб айтилган гап нақадар теран. Ўтовнинг
Бу гапимдан сўнг у киши анчагача жим кет- «сири» юрагимнинг чуқур жойида дарёдай тошиб,
ди. Узоқ-узоқларга термилди. Кенгликларни энди кўзларимда қалқди. Нега шу чоққача билмадим?
кўраётгандек ҳайратланиб қаради. Тағин гап бош- Англамадим?! Ахир бу одамлар азалдан қиру
лади. адирларда, ўтовда яшаган. ЎТОВ – УЙ, ҚЎРҒОН!

– Ука, сизга бир воқеани айтиб берай. Ўтган йил Ватан ҳақидаги ўйларим шу ердан бошланган
уйимизга қалдирғоч уя қурди. Ўша қалдирғочни бўлса керак. Аммо унга нисбатан ҳиссиётим бо-
тутиб, қанотини бўяб қўйдим. Ишонасизми, бу лалик мероси экани аниқ. Укам «келиб», бешик-
йил ҳам ўша қаноти бўялган қалдирғоч келди. дан узоқлашганимдан сўнг анча вақтгача бешикни
Қанотдаги ранг сал униққан, лекин таниб олса тез-тез ҳидлашимни, «мен ётаман», деб хархаша
бўлади. Улар шунча узоқдан қандай топиб кела- қилганимни онам айтиб берганларида, бунга неча
ди? Нега адашиб кетмайди? Йўлда қанча макон- бор амин бўлганман. Сўнг бобомнинг оғир тин
лардан ўтиб, шу ерга келади… Бизнинг ҳам уямиз олиб, бурунғи замонлар ҳақида гапирганларида
шу ер! нега кўксим жимирлаганини англаб етгандекман…

Рустам ака яна нималарнидир гапирар, менинг Бобом қўлидаги пиёлани ерга қўйиб, узоққа
кўз ўнгимдан, камқатнов кўчамизга бирин-кетин жим термилади. Ўтмишнинг оғир кунларини эслаб,
кириб келаётган машиналар ортидан қор кечиб, кўзларидаги ёш қалқиб юзини ювади. Халқнинг

2022/№1 сирпанчиқ учиб юрган болалик чоғларим ўта бош- бегуноҳ фарзандларини арзимас баҳоналар би-
лайди… лан халқ душманига, қулоққа айлантирилган
вақтларни хотирлаб, ўтмиш эртакларидан сўзлаб
Эргаш бобо ўтов анжомларини ҳовли ўртасига беради.
олиб чиқаётганларнинг бирини тўхтатди.
– Не кунлар ўтмади бу элди бошидан. Ҳа-а,
– Бу нимага керак? – деди имкон қадар паст сенлардай бўз боламан. Қизил аскарлар отамни,
овозда. – Куннинг шу совуғида уй тикиш шартми?

54

эшон, мулла, деб олиб кетди. Бобом билан китоб- аксини кўриб. Кўзлар бир зум бир бирига терми- O‘ZBEKISTON ARMIYASI
ларни кўмдик. Ҳеч қанча вақт ўтмай бобомни ҳам лади. Унинг нур тўла кўзларида, бугуним ва эр-
қулоқ қилишди… Эй, бу кунлар Аллоҳ берган неъ- танги куним намоён бўлади. Болалигимнинг ёрқин 2022/№1
мат, буни билган билади. хотиралари жонланади.

Бобом буни бизнинг ҳам билишимизни ис- Бойсун. Тоғ. Турнақатор бўлиб ёлғизоёқ йўлдан,
таганлари учун шу гапларни такрор-такрор ай- Ҳазрат Султон Валий Балогардон қадамжоларига
тиб бергандирлар. Халқнинг ўз юртида бегона- йўл олганмиз. Олдинда юкларимиз ортилган от,
дай бўлмасдан, она тилида эркин сўзламоғи сўнг эркаклар, уларнинг ортида аёллар ва биз – бо-
нақадар бахт эканлигини бизга шу йўсинда лалар. Буюк қалъа деворларидек атроф тоғ билан
сингдирмоқчидирлар… ўралган. Онам укамни кўтарган. Мени қўшнимиз
Шаҳар момо опичлаб олган. У кишининг баланд
Ўша замонларда гуноҳи нелигини билмай кет- касабасидан гоҳ кўриниб, гоҳ кўринмаётган олдин-
ган элнинг энг сара ботирларига ўз ўтови насиб даги чўққига қараб келаверамиз. Яқинлашганимиз
этмади. Бу қисматдан юрагимиз аламга тўлиб, сари катталашиб бораётган тоғ этагидаги катта-
қишнинг қировли кунларида тишимизни тиши- кон тош ёнида тўхтаймиз.
мизга босганча армонли кўзларимизни кўкка ти-
киб ўтмадикми?! Шукурки, илдизи чуқур кетган Туя чўкди. Бу ўша тошнинг номи. Тошнинг-да
дарахт узоқ яшайди (бобомнинг гапи). Бу замин- ўзига хос тарихи бор. Бурунғи замонлар. Ҳазрат
нинг тарихи неча минг йилларга бориб тақалади. Султон Валий Балогардон яшаган давр. Ўлкани
Энг қадимий шатранжнинг бизнинг тупроқдан ёғий босади. Улар ниҳоятда кўп ва бешафқат эди.
чиқиши, ўтмиш камолотини қай даражада аниқ Ҳазрат халифаси Назармуҳаммад билан келар-
белгилаган бўлса, қадимий анъанаю қадриятлар кан, ортларидан душман яқинлашиб қолади. Шун-
тўйларимизда, турмушдаги баъзи амалларда, да ул зот туя етаклаб келаётган халифасига:
хусусан, Наврўзда кўзга яққол ташланиши аср-
лар силсиласида йўқолмай келган ўзлик, миллий – Туяни тобага тортинг, тобага, – дейди.
ғурур, илдиз теранлигидан шаҳодат. Бу ҳолат Одам боласи чиқа олмайдиган девордек тик,
Алпомишни баралла куйлаётган, Ватан деганда силлиқ тошда халифа Назармуҳаммад лойда
аллақандай тўрсим билан ўралган маконни эмас, юргандек, из қолдириб, унинг тепасига чиқиб бо-
сўрида шукронадан юраги тўлиб ўтирган онаси- ради. Халифанинг ортидан борган туя тошнинг
ни, бешикда туғдона ўйнаб завқланаётган бола- устида ётади. Туянинг ётган жойи ҳам чуқур из
сини кўз ўнгига келтирадиган халқ учун нақадар бўлиб қолади. Буни кўрган душман навкарлари
ярашиқли. бу зотларнинг оддий инсон эмаслигини, шундай
улуғлари бор халқни маҳв этиб бўлмаслигини
*** тушуниб, «Бу ёғи омонлиғ бўлсин», деб ортла-
Дўмбиранинг товушидан одамлар дарёдек рига қайтади. Омонхона номи шундан қолган,
тўлғонади. Бахши бор маҳоратини «Алпомиш»га дейишади.
сарфлайди. Кўзларимни юмиб, достонга синга Шаҳар момо халифанинг ҳозир ҳам аниқ би-
бошлаганимни сезаман. Атрофга қарайман. Тоғ. линиб турган тошдаги изларини, юқорида туя-
Бойсун-қўнғирот. Отлар дупур-дупури. Олисдан нинг чўккан жойларини бизларга кўрсатиб, элни
Алпомиш кўринади. Ёшу қари, эркагу аёл салла- душман босқинидан сақланиб қолишига сабабчи
сию рўмоли оёғига ўралиб югурганча унга пешвоз бўлган тошни тавоф этгудек бўлиб:
чиқаётир. Алпомишнинг кўксида ғурур, элнинг – Бу элга ҳеч бўлмаганда шу тошдек наф кел-
кўзида сурур. Ҳар қадамда ўша шодиёнадек кат- тириш керак! – дейди.
та дошқозонда ош пишади. Юртда тўй! Тўйки,
Алпомишники. Халқники. Унга кўзларида қувонч ***
товланаётган дўмбиранинг куйи эш бўлаётир. Биродарим, мен Ватан ҳақида баландпарвоз
Бахши дарёдай тошади. Шердай наъра тортади. сўзларни гапира олмайман. Аммо қишлоғимда ун-
Элнинг юзида минглаб қуёш балқийди. Беихтиёр ган ёнтоқнинг гули кўзларимга баҳорнинг илк че-
танимнинг қаттиқ тебранишидан илкис бошимни чакларидек қувонч бахш этади. Шаҳар транспор-
кўтараман. Достон аллақачон тугаган. Энди Бах- тидаги етти ёт бегона чиптачи йигит минг йиллик
ши шўх терма айтмоқда. Ўша тунда супада юл- қадрдонимдек бўлиб кўринади.
дузли кўкка тикилиб ётарканман, қизим болалар-
ча ширин тили билан опаларидан ўрганганини зўр ***
иштиёқ ила сўзлайди: Ҳа, шундай ўйлар билан банд эдим.
– Бий Алпомиш бойякан, бий оти бойякан… – Эй, раҳмат сизга, ука, ҳа, демаса, ўтиб кетар-
Унинг гаплари супа атрофидаги гуллар канман, кўзим илинибди. Мана шу кўриниб турган
ҳидидек мени сархуш қилади. Ҳовлидаги дарахт- уй – бизники. Гузар оғиб ўтганда тушинг – меҳмон
лар кўзимга Ҳизрдек кўринади. Қизимни бағримга бўлинг, – Рустам аканинг гапларидан сергак тор-
босаман. Унинг юзига узоқ тикиламан. У менинг тиб, машинани тўхтатаман.
кўзларимга боқади. Зўр кашфиёт қилгандай «ана Рустам ака уйига шошиларди. Уйига…
Мунавай», дея қувониб кулади, кўзимда ўзининг
Бобо равшан,
ёзувчи

55

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

2022/№1 «Ïàíäóð» òèïèäàãè
çèð³ëè òðàíñïîðò

Европанинг марказий қисмида жойлашган, юксак
даражада ривожланган индустриал-аграр мамлакат
ҳисобланувчи Австрия Республикаси раҳбарияти мустақил ва
демократик тараққиётнинг дастлабки йилларидан бошлаб,
ташқи таҳдидлар йўқлигига қарамай, миллий Қуролли
Кучларнинг мудофаа қобилиятини мустаҳкамлаш, уни давр
талаблари асосида замонавий қурол ва жанговар техника
билан таъминлашга алоҳида эътибор қаратиб келмоқда.
Бу йўналишда муҳим аҳамиятга эга бўлган маҳаллий
ҳарбий саноат корхоналари миллий армия эҳтиёжларини
қондирувчи рақобатбардош, юқори технологияларга
асосланган замонавий маҳсулотларни ишлаб чиқариш
имконига эгалиги билан тавсифланади.

56

O‘ZBEKISTON ARMIYASI

Х‚АРБИЙ САНОАТИ Øòàéð Õñ.50
1955 йилда иттифоқчи оккупацион кучлар (Фран- àâòîìàòèê
ция, Буюк Британия, АҚШ ва собиқ СССР) ҳамда âèíòîâêà
Австрия ҳукумати томонидан имзоланган «Мустақил
ва демократик Австрияни қайта тиклаш тўғрисида»ги нерал дайнэмикс европиан лэнд системз – Штайр», 2022/№1
шартномага мувофиқ, мазкур мамлакатда ракета «Штайр моторс» ва «Рейнметалл МАН милитари ви-
қуроли ва ҳарбий йўналишдаги авиация техникасини иклс Остеррайх» сингари компанияларга қарашли
ишлаб чиқариш тақиқланган. Ҳарбий саноат тарки- корхоналарда «Пандур» ва «Пандур-2» типидаги
бида кемасозлик тармоғи умуман мавжуд эмас. зирҳли транспортёрлар, жанговар ва шатакчи ма-
шиналар (тягачлар) ва вездеходлар учун дизель
Австрия ҳарбий саноатининг ўзига хос двигателлари ҳамда ғилдиракли юк автомобиллари
жиҳатларидан бири шундаки, қурол-яроғ ва ишлаб чиқарилади.
ҳарбий техниканинг миллий бозори катта эмасли-
ги, шунингдек, сўнгги йилларда мудофаага нисба- Умуман олганда, Австрия бронетанк саноати асо-
тан кам маблағ ажратилаётгани сабабли ишлаб сан енгил бронетанк ва махсус техникаларни ишлаб
чиқарилаётган маҳсулотларнинг асосий қисми экс- чиқаришга ихтисослашган. Мамлакат ривожланган
портга йўналтирилмоқда. ишлаб чиқариш ва илмий-техник базага эга бўлиб,
бу ҳарбий техниканинг замонавий намуналарини
Бронетанк, артиллерия-ўқотар қуроллар, ўқ- миллий армия учун ҳам, экспорт учун ҳам зарурий
дорилар ва радиоэлектроника мамлакат ҳарбий са- ҳажмларда ишлаб чиқариш имконини беради.
ноатининг энг ривожланган соҳалари ҳисобланади.
Ракета-космик ва авиация тармоғи эса нисбатан кам Мамлакатнинг артиллерия-ўқотар қуроллар
ривожланган. саноати тасарруфидаги асосий ишлаб чиқариш
қувватлари «Глок», «Штайр Армс», «Машиненфаб-
Бронетанк саноати зирҳланган жанговар ма- рик лицен унд гиссерай», «Зюдштайерише метал-
шиналар ва бошқа бронетанк техникасини миллий линдустри» ва «Хиртенбергер дефенс системз»
Қуролли Кучлар ва экспорт учун зарурий миқдорда компанияларига қарашли корхоналарда жамланган.
ишлаб чиқаришни таъминлаш салоҳиятига эга. Иш- Уларда турли типдаги ўқотар қуроллар, шу жумла-
лаб чиқарилаётган маҳсулотлар ва компонентлар дан, снайпер милтиқлари («Штайр Хс.50», «Штайр
(қуроллар, зирҳли ҳимоя, юриш қисми, двигател- ССГ» ва ҳ.к.), оддий ва автоматик винтовкалар, пи-
лар)нинг юқори сифатли техник даражага эгалиги
жаҳон бозорида уларга мунтазам талаб бўлишини
таъминламоқда. Тармоқ таркибидан жой олган «Же-

57

O‘ZBEKISTON ARMIYASI DA-42 òèïèäàãè берилади. «Сэйл лабс текноложи» компанияси эса
º¿óâ-ìàø¿
ñàìîë¸òè яширин эшитиш ва электрон ёзишмалар, телефон

орқали мулоқотлар ва оммавий ахборот воситала-

рини назорат қилиш тизимларини ишлаб чиқаришга

столетлар, шатакка олинувчи гаубицалар (155 мм.ли ихтисослашган. Компания маҳсулотларидан Австрия,
GHN-45), турли калибрдаги (40, 60, 81, 129 мм.ли) Ғарбий Европа мамлакатлари ва АҚШ махсус хизмат-
лари кенг фойдаланди.
миномёт ва гранатомётлар ишлаб чиқарилади.
Ракета-космик саноат Европа космик агентли-

Юқорида айтиб ўтилганидек, тайёр маҳсулотнинг гининг қўшма халқаро ҳамкорлик дастурлари до-

асосий қисми АҚШ ва НАТОга аъзо бошқа мамлакат- ирасида фаолият олиб боради. «Геовилль», «Инс-
ларга экспорт қилинади.
титут фюр вельтраумфоршунг» ва «РУАГ спейс»
Ўқ-дорилар саноати асосини ташкил этувчи («Аустриан аэроспейс» (Австрия), «Саабспейс»
«Хиртенбергер дефенс системз», «Рейнметалл ваф- (Швеция), «Оерликон спейс» (Швейцария) ва «Пат-
фе муницион аргес», «Руаг аммотек Аустриа» ва риа спейс» (Финляндия) фирмаларини бирлаш-
«Остин паудер Аустриа» компанияларига қарашли тирган) мазкур тармоқнинг етакчи компаниялари

корхоналарда ўқ-дори ва портловчи моддалар иш- ҳисобланади. Хусусан, «Геовилль» мутахассислари
лаб чиқариш йўлга қўйилган. Хусусан, «Хиртенбер- Ерни масофадан зондлаш ва тегишли техникаларга

гер дефенс системз» 60, 81 ва 120 мм.ли миномёт хизмат кўрсатиш билан шуғулланади.

миналарини ишлаб чиқаришга ихтисослашган. Гер- Авиация саноати асосан самолётлар, учувчи-
маниянинг «Рейнметалл» корпорацияси таркибига сиз учиш аппаратлари (УУА)нинг алоҳида узел ва

кирувчи «Рейнметалл ваффе муницион аргес» кор- компонентлари ҳамда авиатренажёрлар ишлаб

хоналарида йирик ва ўрта калибрдаги ўқ-дорилар чиқаришга йўналтирилган. Тармоқнинг юқори дара-
жада ривожлангани Австрия корхоналарига халқаро
ишлаб чиқарилади. Бу компания 400 мм.ли снаряд- кооперация доирасида авиация техникаларини
лар ва бризант (парчалайдиган) портловчи модда-

ларга эга бўлган қўл гранаталарини ишлаб чиқариш ишлаб чиқаришда фаол қатнашиш имконини бе-
ради. Мамлакат компаниялари Ғарбий Европа ва
бўйича дунёда етакчи ҳисобланади. «Остин паудер» АҚШнинг йирик авиасозлик корпорациялари билан
(АҚШ) компаниясининг Австриядаги бўлинмаси

ҳисобланувчи «Остин паудер Аустриа» детонатор- яқин ҳамкорлик алоқаларини ўрнатган. Австриянинг
лар ва портловчи моддалар, «Руаг аммотек Ауст- «Шибель электронише герэтс» компанияси вертолёт

риа» эса кичик калибрли қуроллар учун ўқ-дорилар типидаги УУАлар ишлаб чиқариш соҳасида дунё-

ва пиротехника воситаларини ишлаб чиқариш билан да етакчи ўринлардан бирини эгаллайди. Ҳозирги
шуғулланади. вақтда мазкур компания томонидан ишлаб чиқилган

Радиоэлектроника саноати сўнгги 10–15 йил ичи- S-100 «Камкоптер» типидаги УУА АҚШ, Германия,

да ривожлана бошлади. Мазкур тармоқнинг «АВЛ Миср, Иордания, Россия ва бошқа мамлакатларга

лист», «Баннер», «Вексель имаджинг», «Гебауер етказиб берилмоқда. «Даймонд эркрафт индастриз»
унд Гриллер металлверк», «Сваровски оптик», «Си- компанияси DA-40 (бир моторли) ва DA-42 (икки
менс Аустриа», «Скотти групп Аустриа», «Сэйл лабс моторли) типидаги ўқув-машқ самолётларини иш-

текноложи», «Фотоник оптише герэте», «Фрекуен- лаб чиқаради. Улардан, шунингдек, махсус оптик-

тис», «Шрак» ва «Элин» сингари компаниялар томо- электрон ускуналар ўрнатилганидан сўнг разведка

нидан ишлаб чиқарилаётган асосий маҳсулотлари мақсадларида ҳам фойдаланиш мумкин.

қаторидан симли, йўлдош орқали ва радиоалоқа Хулоса ўрнида таъкидлаш жоизки, ҳозирги давр-

аппаратуралари, электрон разведка ва нишонни га келиб, Австрия ҳарбий саноати бронетанк, ар-

кўрсатиш воситалари, ўт очишни бошқариш тизим- тиллерия ўқотар қуроллар, ўқ-дори ва радиоэлек-

лари ва шифрлаш техникаси жой олган. Жумладан, троника соҳаларида ривожланган ишлаб чиқариш

2022/№1 «Фотоник оптише герэте» ва «Сваровски оптик» ком- ва илмий-техник базага эга, бу эса турли типдаги

паниялари оптоэлектрон ускуналар: снайпер при- қуроллар ва ҳарбий техниканинг юқори технологик

целлари, тунги кўриш мосламалари, лазерли нишон ва рақобатбардош намуналарини яратиш ва экспорт

кўрсаткичлар, зирҳли жанговар машиналар ва артил- қилиш имконини бермоқда.

лерия тизимлари учун прицеллар ишлаб чиқаради.

Бу маҳсулотлар дунёнинг 64 мамлакатига етказиб П. СайдиваЛиЕв тайёрлади.

58

DUNYONING ENG QUDRATLI HARBIY O‘ZBEKISTON ARMIYASI
HAVO KUCHLARI TOP O‘NLIGI

5 Yaponiya Qiruvchi samolyotlar – 288 ta
Bombardimonchi samolyotlar – 287 tа
Mitsubishi ATD-X
Transport samolyotlari – 481 tа

Jangovar vertolyotlar – 119 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 47 123 kishi

4 Hindiston Qiruvchi samolyotlar – 676 ta
Bombardimonchi samolyotlar – 809 tа
«Tedjas» Mk 1
Transport samolyotlari – 857 tа

Jangovar vertolyotlar – 116 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 140 000 kishi

3 Xitoy Qiruvchi samolyotlar – 1 271 ta
Bombardimonchi samolyotlar – 1 385 tа
Chegdu J-20
Transport samolyotlari – 782 tа

Jangovar vertolyotlar – 206 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 330 000 kishi

2 Rossiya Qiruvchi samolyotlar – 806 ta Manba:2 0 2 2 / № 1 GlobalFirepower ma’lumotlari asosida tayyorlandi.
Bombardimonchi samolyotlar – 1 438 tа
Su-35S
Transport samolyotlari – 1 124 tа
1 AQSh
Jangovar vertolyotlar – 490 tа
F-22 Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 170 000 kishi

Qiruvchi samolyotlar – 2 296 ta
Bombardimonchi samolyotlar – 2 785 tа

Transport samolyotlari – 5 739 tа

Jangovar vertolyotlar – 947 tа
Shaxsiy tarkibning umumiy soni
– 329 638 kishi

59

Темур ва Темурийлар даврига оид шахмат доначалари.
Сопол. XIV-XV асрлар.

Сурхондарё вилояти Қумқўрғон туманидан топилган.