LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
BAHASA JAWA
KANGGE KELAS VIII SEMESTER GASAL
Dening:
Fitrotul Ulya, S.Pd
WULANGAN 1
LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
MEMAHAMI ISI TEKS LEGENDA
KOMPETENSI DASAR
3.2 Memahami isi teks cerita legenda
4.1 Menceritakan kembali cerita legenda dengan dialek setempat
INDIKATOR
3.2.1 Menguraikan kata sulit dalam teks cerita legenda (C4)
3.2.2 Menyimpulkan isi pokok teks legenda (C5)
4.1.1 Menulis pokok-pokok isi cerita legendha (P5)
4.1.2 Menceritakan kembali isi teks legenda secara lisan dengan dialek setempat (P5)
TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Peserta didik dapat menguraikan kata sulit dalam teks cerita legenda (C4)
2. Peserta didik dapat enyimpulkan isi pokok teks legenda (C5)
3. Peserta didik dapat menulis pokok-pokok isi cerita legendha (P5)
4. Peserta didik dapat menceritakan kembali isi teks legenda secara lisan dengan dialek
setempat (P5)
DIMENSI PENGETAHUAN
1. Materi Faktual
Teks cerita legenda, dan video cerita legenda yang ada di youtube
link: https://www.youtube.com/watch?v=HMu5U6MO0Xo
2. Materi Konseptual
Pengertian legenda dan cerita luhur dari cerita legenda
3. Materi Prosedural
Penjelasan kata yang sulit dalam teks legenda dan kesimpulan isi teks legenda
4. Materi Metakognitif
Menjelaskan pokok-pokok isi tek legenda
PITUDUH PASINAON
1. Para siswa nyamak video cerita legenda ingkang wonten ing youtube link:
https://www.youtube.com/watch?v=HMu5U6MO0Xo
2. Kadamel kelompok, para siswa diskuli kaliyan setunggal kelompok lajeng mangsuli pitaken ing
lembar kerja peserta didik (LKPD) kanthi jangkep.
3. Asiling pirembagan kaliyan sekelompokipun saged dipun serat wonten ing LKPD
4. Perwakilan kelompok lajeng presentasi ngandharaken asiling diskusi, dene kelomok sanes atur
pamanggih
MATERI Fase 1 Orientasi Pada Peserta Didik
FAKTUAL
Para siswa nyemak video ingkang ditayangaken dening guru utawi saged dipuntingali ing
youtube menika kanthi link: https://www.youtube.com/watch?v=gh43ybV23Hw
Salajengipun ugi saged diwaos cerita legenda ing ngandhap!
ASAL USUL DESA TELUK AWUR
Jaman biyen ana sawijining sych kang manggon ing Dhusun Jondang. udakara 3 km sakulone Jepara.Syeh
kuwi asamane Syeh Abdul Aziz utawa Syeh Jondhang Syeh kuwi priya kang bagus rupane.Sych Jondhang
kagungan garwa. asmane Den Rara Kuning utawa Ni Badralangu. Ni Badralangu kuwi wanita kang sulistya ing
warna. Wong loro padha urip bebarengan kanthi tentrem, andum rasa asih. Ana apa wae mesthi dilakoni
bebarengan.
Penggalihe Sych Jondang lagi nandang susah amarga kelangan adhi Janang sing banget ditresnani. Sych
Jondang ora priksa ana ngendi adhine tunggal welad kuwi Sych Jondang banjur ngumbara goleki adhine.
Sasuwene ngumbara mau. penggalihe ora tentrem amarga tansah kelingan marang garwane sing banget
ditresnani yaiku Ni Badralangu kang ana ing ndalem dhewe.
Awit penggalihe tansah goreh Syeh Jondhang banjur kondur, arep mbukak tegalan. Tegalan kuwi ditanduri
pari gaga lan jagung, panggonane ora adoh saka daleme Sych Jondhang. Wiwitane Sych Jondhang sregep anggone
nyambut gawe. nanging saya suwe yen lagi nyambut gawe ing tegal tansah ora jenak, amarga kelingan marang
Ni Badralangu. Saben dina mung wira-wiri, nganti tegalane ora kopen. Ni Badralangu dadi prihatin, ngerti yen
pegaweyane Sych Jondhang ing tegalan ora rampung rampung. Kanggo ngawekani perkara iku Syeh Jondhang
banjur nggambar Ni Badralangu. Dhasare Syeh Jondhang pancen wis pinter nggambar mula ya asile apik lan
maremake. Antarane pasuryane Ni Badralangu lan gambar mau ora ana bedane.
Esuke Sych Jondhang bisa nyambut gawe kanthi penggalih kang tentrem ora pengin kondur wac.Ing
tegalan gambare Ni Badralangu diselehake ana ing lemah banjur ditindhihi lungka supaya ora katut angin,
banjur Syeh Jondhang nyambut gawe kanthi sengkut Dumadakam na angin gedhe ngaburake
godlionggodhong garing lan gambare Ni Badralangu nga melu katut angin. Gambar digoleki ora ketu,
penggalihe Sych Jondhang dadi susah.
Ing panggonan liya ana raja mudha kang asmane Jaka Wangsa lagi tedhakan ing alun-alun sakngarepe
kraton. Dumadakan ana barang ngleyang lan tiba pas ing ngarsane sang Prabu. Bareng dipundhut jebul isi
gambar wanodya kang sulistya. Penggalihe sang prabu tuwuh rasa tresna marang wanita kang ana gambar
mau. Sang Prabu banjur dhawuh marang patih lan prajurite goleki sapa sejatine wanita ing gambar kuwi. "Aja
nganti mulih ing keraton yen durung bisa nemokake sapa sejatine wong ayu ing gambar kuwi," ngendikane
Sang Raja.
Anggone goleki wong wadon kang ana ing gambar kuwi yaiku pranyata mbutuhake wektu sing ora
sedhela. Sakwise ketemu, putih banjur ngendika yen dheweke diutus sang Prabu goleki wanita ing gambar
kuwi. Sing ora liya Ni Badralangu, Bareng midhanget ngendikane Sang patih, Syeh Jondhang sedhih
penggalihe amarga bakal kelangan Ni Badralangu, nanging dheweke kudu manut marang dhawuhe Sang
Prabu. Ing sajrone penggalih Sych Jondang mikir, kepriye carane supaya Ni Badralangu bisa dadi kagungane
manch. Sadurunge diboyong ing keraton, Ni Badralangu pamit lan janji prasetya marang Sych Jondhang. Ni
Badralangu nyuwun marang Sych Jondang supaya disusul ing keraton.
Sych Jondhang goreh penggalihe, awit menggalih kepriye curane supaya bisa nemoni garwane. Sych
Jondhang nemu cara yaiku kanthi nyamar dadi tukang kentrung. Sych Jondhang nabuh kentrung karo
ngubengi keraton nganti tekan keputren. Ni Badralangu pirsa sapa sejatine tukang kentrung kuwi, ora liya
sigaraning nyawa kang banget ditresnani. Ni Badralangu nyuwun marang Sang Raja, supaya kerep
ditanggapna tukang kentrung kang ora liya ya Syeh Jondhang.
Midhanget pamundhute Ni Badralangu. Sang Raja ngendika, "Yen sliramu pancen seneng, aku dak
ngutus punggawa kraaton supaya goleki tukang kentrung kuwi." Ni Badralangu seneng penggalihe, lan
nyuwun supaya kerep ditanggapke kentrung mau ing keputren Sinuwun nuruti apa wae kang dadi pepengine
bakal garwane kuwi, panjenengane ora nglegewa yen kuwi mung akal akalane Ni Badralangu supaya bisa kerep
ketemu Syeh Johdhang.
Pamundhute Ni Badralangu saya rena-rena. Dheweke nyuwun marang Sang Prabu supaya digolekake
bukur bondhan ing segara. Yen pancen sinuwun tresna lan pengin Ni Badralangu dadi garwane mula ya
sinuwun kudu bisa nuruti kekarepane Ni Badralangu kang pungkasan iki. Bukur bondhan kuwi kudu Sung
Raja dhewe sing golek.
Sang Prabu wis kadhung tresna marang Ni Badralangu, mula apa wac kang dadi kekarepane mesthi
dituruti, Sang Raja nyamar dadi tukang miyang banjur menyang segara saprelu golek bukur bondhan. Ageman
kaprajane ditinggal ing kraton. Ni Badralangu rada gumun nalika Sang Raja nglukar agemane, pasuryane Sang
Prabu memper karo garwane, nanging arepa dikaya ngapa rasa tresnane mug katur Sych Jondang, garwane..
Nalika Sang Raja menyang segara, kanthi sesingidan Sych Jondhang mlebu keraton, ngagem agemane
Sang Raja kang ditinggal mau.Ni Badralangu gumun, pirsa pasuryane garwane kang padha karo Sang Raja
Sinuwun kang sejatine Sych Jondang kuwi gawe rantaman arep ngumpulake prajurit. Para prajurit ora ana
kang cubriya yen sing ngendika kuwi dudu rajane. Sych Jondang ngendika. "Ing wektu iki negarane dhewe
ana ing bebaya, ana munsuh kang nyusup ing negarane dhewe.Saiki mungsuhe dhewe ana ing teluk memba
memba dadi tukang miyang. Mula ayo padha dicekel banjur dipateni, supaya negara kalis saka bebaya.
Para prajurit banjur ngepung lan mateni sawijining pawongan kang lagi golek bukur ing teluking
segara.Kanggo bukti yen wis ngayahi kuwajiban, layoning pawongan mau banjur diusung saka teluk tumuju
kraton. Priksa saapa sejatine kang wus awujud layon mau,Sych Jondhang banget anggone keduwung, awit ya
saka dhawuhe mula padha prajurid padha nlawur pawongan ing teluk kang sejatine sang Prabu ya adhine
dhewe.
Kraton bela sungkawa. Sawise layon kapetak, Sych Jondang winisuda dadi Raja genteni Sang Prabu
Jaka Wangasa ya rayine dhewe. Kanggo ngeling eling kedadeyan sedane Sang Prabu Jaka Wangsa kang
diltawur kanti ngawur dening paraprajurid, tlatah mau banjur denarani "TELUK AWUR"
Fase 2 Mengorganisasikan Peserta Didik
MATERI
KONSEPTUAL
Sasampunipun maos tuladha teks eksposisi, sumangga gatekna materi isitekscerita legenda
ing ngisor iki !
A. Pengertian Legenda
Crita legendha yaiku crita utawa dongeng kedadeyan alam/panggonan. Crita legendha kalebu
crita rakyat, mula sumbere crita saka lisan utawa crita dari mulut ke mulut. Crita legendha wiwit
biyen nganti saiki dipercaya dening masyarakat. Masyarakat kanthi turun temurun percaya marang
crita kasebut. Crita legendha wis mbalung sungsum ing masarakat Jawa. Tuladhane crita legendha :
legendha Desa Nglimut, Rawa Pening, Asal-Usule Kutha Demak, Asal-Usule Kutha Ambarawa, Isp.
Malah meh saben tlatah ing saindhenging Pulo Jawa mligine Jawa Tengah duweni crita legendha
dhewe-dhewe kang isih dipracaya dening masarakat nganti saiki.
Crita legendha mujudaken crita rakyat arupa gancaran sing nyritakaken asal-usul utawa
dumadine sawijining papan panggonan. Miturut Jan Harold Brunvand sing desunting dening
Dananjaya, jenise legendha kuwe ana papat yakuwelegendha keagaman, legendha alam gaib,
legendha pawongan/perseorangan, lan legendha kedadeane papan/panggonan. Titikane legendha
manut Yus Rusyana yakuwe:
1. Legendha kuwe crita tradisional asli sekang masyarakat sing ditularaken kanthi cara turun-
tumurun.
2. Critane ana gandheng cenenge karo crita jaman gemiyen
3. Paraga neng crita dianggep bener-bener ana lan deanggep nduweni jasa maring masyarakat.
4. Critane tinemu nalar (masuk akal).
5. Latare crita kaya bener-bener ana/nyata. 6. Paraga lan kedadeane kaya dene ana/nyata dadi kaya
dene sejarah
6. Paraga lan kedadeane kaya dene ana/nyata dadi kaya dene sejarah
B. Nilai Luhur Saka cerita Legenda
Nilai luhur kang patut dituladhani dening siswa SMP, Upama:
1. Dadi wong ora gemedhe/ adigang, adigung, adiguna
2. Dadi wong tansah ngajeni liyan, sumanak, rumaket, tepa salira
3. Dadi manungsa aja kedanan drajat lan pangkat
4. Ddai wong kudu nglembah manah marang sapadha-padha
5. Dadi manungsa kudu gemi setiti ngati-ati
6. Dadi manungsa aja ngaji pupung mumpung
7. Manungsa iku aja dumeh
MATERI Fase 3 Membimbing Penyelidikan
PROSEDURAL
Pituduh pasinaon:
Para siswa sesampunipun nyemak video cerita legenda, mahami lan maos materi bab teks cerita legenda ing
nginggil, sumangga para siswa saged diskusikake kaliyan kelompok padosi tembung-tembung kang angel ing
teks cerita legenda, lajeng simpulke isi pokok teks cerita legenda, kangge nggampilaken anggenipun ngerjakake
ginakaken lembar ing ngandhap menika:
GLADHEN 1
No Tembung ingkang angel Tegese tembung
1. Tembung :
Tegese Tembung :
2.
3.
4.
5.
GLADHEN 2
NAMA KELOMPOK:
Pokok kesimpulan teks legenda 1. ………………………………………………………
2. ………………………………………………………
3. ……………………………………………………...
4. ………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
MATERI Fase 4 Mengembangkan dan menyajikan
METAKOGNITIF
Sasampunipun siswa nindakake pasinaon materi pawarta, sumangga para siswa sakmenika nulis pokok-
pokok isi cerita legenda kaliyan kelompokipun lajeng critakake isi saking cerita legenda miturut para
NAMA KELOMPOK:
siswa ing ngarep kelas
GLADHEN 3 1. ………………………………………………………
2. ………………………………………………………
3. ……………………………………………………...
4. ………………………………………………………
Pokok-pokok isi teks cerita legenda
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…..……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Fase 5 Menganalisis dan mengevaluasi
Guru paring bimbingan dhateng siswa kangge damel dudutan saking sedaya materi ingkang dipunsinau
dinten menika. Lajeng Siswa dipundhawuhi ngempalaken LKPD ingkang sampun dipunrembag
sesarengan kanthi presentasi.
RELEVANSI
Kanthi wontenipun pasinaon babagan materi teks cerita legenda dadosaken para generasi mudha utawa
para siswa langkung remen nguri-uri kawruh bahasa Jawa, khususipun babagan cerita legenda, supados
para siswa menika saged mangertosi cerita-cerita legenda.
DUDUTAN
Crita legendha yaiku crita utawa dongeng kedadeyan alam/panggonan. Crita legendha kalebu
crita rakyat, mula sumbere crita saka lisan utawa crita dari mulut ke mulut. Crita legendha wiwit biyen
nganti saiki dipercaya dening masyarakat. Masyarakat kanthi turun temurun percaya marang crita
kasebut. Crita legendha wis mbalung sungsum ing masarakat Jawa. Tuladhane crita legendha :
legendha Desa Nglimut, Rawa Pening, Asal-Usule Kutha Demak, Asal-Usule Kutha Ambarawa, Isp.
Malah meh saben tlatah ing saindhenging Pulo Jawa mligine Jawa Tengah duweni crita legendha
dhewe-dhewe kang isih dipracaya dening masarakat nganti saiki.
REFLEKSI
Sasampunipun para siswa nglampahi pasinaon dinten menika, wangsulana pitakenan wonten ing
ngandhapmenika kangge nyiapake pasinaon benjing!
1. Menapa kemawon ingkang dipuntampi wonten ing pasinaon dinten menika “materi teks cerita legenda”?
2. Bab punapa ingkang dipunremeni anggenipun nmaos teks cerita legenda?
3. Perangan menapa ingkang dereng dipunmangertosi wonten ing materi teks cerita legenda?
UMPAN BALIK
1. Siswa ingkang rumaos menawi wangsulanipun beda sanget kalihan tuladha wangsulan wonten ing kunci
jawaban, dipunparingi kesempatan kangge ngleresaken kanthi wangsulan ingkang langkung trep.
2. Siswa ingkang rumaos manawi wangsulanipun leres gayut kalian wangsulanipun wonten ing kunci
jawaban, sanadyan ukaranipun boten sami sanget, mila kaanggep sampun mangertosi. Siswa ingkang
mekaten dipunparingi kuwajiban kange ngajari kancanipun ingkang wangsulanipun dereng trep.
LEMBAR PEMBELAJARAN REMIDIAL DAN PENGAYAAN
KETENTUAN: : apabila peserta didik mendapatkan nilai di
1. Remidial bawah KKM (70)
2. Pengayaan : apabila peserta didik mendapatkan nilai sama atau
lebih tinggi dari KKM (70)
SOAL REMIDI
Cobi sakniki pitakenan ing ngandhap menika wangsulana!
1. Apa sing kokngerteni babagan legenda ?
2. Crita legenda apa wae sing wis tau kok waca?
3. Geneya Jaka Wangsa dipateni dening rakyake dhewe ?
4. Sapa sejatine Jaka Wangsa kuwi ?
5. Sapa wae paraga kang ana ing cerita kasebut?
SOAL PENGAYAAN
Kaandharaken menapa makna isi ingkang wonten ing teks piwulang serat wulangreh pupuh
Gambuh.?
WULANGAN 2 LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
TEKS PIWULANG SERAT
WULAGREH PUPUH GAMBUHKS
KOMPETENSI DASAR
3.1 Menelaah teks piwulangan serat Wulangreh pupuh Gambuh
4.2 Menanggapi teks piwulang serat Wulangreh pupuh Gambuh.
INDIKATOR
3.1.1 Menguraian kata-kata yang dianggap sulit yang terdapat dalam teks serat Wulangreh Pupuh
Gambuh (C4)
4.2.1 Menyimpulkan isi Piwulang Serat Wulangreh Pupuh Gambuh dalam bentuk gancaran (P5)
TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Peserta didik dapat Menguraian kata-kata yang dianggap sulit yang terdapat dalam teks serat
Wulangreh Pupuh Gambuh (C4)
2. Peserta didik dapat Menyimpulkan isi Piwulang Serat Wulangreh Pupuh Gambuh dalam bentuk
gancaran (P5)
DIMENSI PENGETAHUAN
1. Materi Faktual
Teks tembang Gambuh, dan video Tembang Gambuh yang ada di youtube
link: https://www.youtube.com/watch?v=sKpLbrysPSg
2. Materi Konseptual
Pengertian dan makna / isi serat Wulangreh pupuh Gambuh, Paugeran tembang macapat lan
watak tembang macapat (Gambuh),
3. Materi Prosedural
Penjelasan kata yang sulit dalam tembang dan gancaran Tembang
4. Materi Metakognitif
Menyimpulkan makna isi amanat atau nilai-nilai luhur yang ada dalam serat Wulangreh pupuh
Gambuh.
PITUDUH PASINAON
1. Para siswa nyamak video tembang gambuh ingkang wonten ing youtube link:
https://www.youtube.com/watch?v=sKpLbrysPSg
2. Kadamel kelompok, para siswa diskuli kaliyan setunggal kelompok lajeng mangsuli pitaken ing
lembar kerja peserta didik (LKPD) kanthi jangkep.
3. Asiling pirembagan kaliyan sekelompokipun saged dipun serat wonten ing LKPD
4. Perwakilan kelompok lajeng presentasi ngandharaken asiling diskusi, dene kelomok sanes atur
pamanggih
PETA PANGERTOSAN TEKS
KONSEP PIWULANG SERAT
WULANGREH PUPUH
GAMBUH
PAUGERAN TEMBANG
MACAPAT
GANCARAN TEKS
PIWULANG SERAT
WULANGREH PUPUH
GAMBUH
AKTIFITAS PEMBELAJARAN
Fase 1 Orientasi Pada Peserta Didik
MATERI FAKTUAL
Para siswa nyemak video ingkang ditayangaken dening guru utawi saged dipuntingali ing youtube menika kanthi
link: https://www.youtube.com/watch?v=gh43ybV23Hw
Salajengipun ugi para mirsani teks piwulangan serat wulangreh pupuh Gambuh
Gambuh Pelog Nem
2 3 5 5 5 3 56
Se kar gam buh ping ca tur
6 5 3 2 2 3 5 5 3 56
Kang ci na tur po lah kang ka lan tur
2 1 6 12 2 2 2 2 3 1 6 5
Tan pa tu tur ka tu la tu la ka ta li
1 2 2 2 31 2 3
Ka da lu war sa ka pu tuh
3 5 6 5 3 23 1 2
Ka pa tuh pan da di a won
Fase 2 Mengorganisasikan Peserta Didik
MATERI
KONSEPTUAL
Wulangreh pupuh Gambuh
Isi serat Wulangreh yaiku arupa ajaran utawa nasehat tumrape manungsa kang maneka
warna antarane yaiku, babagan agama, keluwarga, bebrayan, kemasyarakatan, lan aturan-
aturan liyane. Serat Wulangreh iku anggitane piyayi kraton Kasunanan Surakarta yaiku Sri
Susuhunan Pakubuwono IV. Serat Wulangreh diripta wujud tembang Macapat kang cacahe
sewelas yaiku Mijil, Kinanti, Sinom, Asmaradana, Dandanggula, Durma, Maskumambang,
Gambuh, Pangkur, Megatruh lan Pocung.
Isine sekar Gambuh yaiku bab larangan manungsa aja nganti duweni watak adigang,
adigung lan adiguna. Watak kasebut di umpamake kewan kidang, gajah lan ula. Kewan telu
mau congkak/ gumedhe amarga kaluwihane nanging tetelune mati sampyoh, karo watak
bebener. Manungsa kang ngenggoni watak bebener, ora gumedhe bakal lestari mulya ora
gampang mati sampyoh. Pupuh Gambuh minangka pupuh kang angka 3 saka kabeh pupuh
kang ana ing serat Wulangreh. Salah sijining isi serat Wulangreh pupuh Gambuh bab iki cerita
babagan ajaran utawa nasehat kang lumrah tumraping uripe manungsa. Yaiku babagan
pitutur ,solah bawa,lan sifat kang kudu ditiru utawa disingkiri
Tembang macapat menika gadhahi paugeran-paugeran ingkang naminipun guru gatra,
gru wilangan lan guru lagu. Katrangan-katerangan ingkang wonten gandheng cenenge kalih
macapat inggih menika kadosta ingkang kasebat ing ngandhap menika.
No Jenenge Istilah Tegese
1. Pupuh Kumpulane pada-pada kang padha
2. Pada Kumpulane gatra kang mangun
sawijiningtembang macapat
3. Guru gatra Larikan ing tembang macapat
4. Guru wilangan Cacahing wanda (suku kata) saben sagatra
5. Guru lagu Tibane swara (vocal) ing pungkasane gatra
Paugeran 1. Gatra setunggal guru wilangan 7, guru lagune u
tembang 2. Gatra kaping kalih wilangan 10, guru lagune u
gambuh 3. Gatra kaping tiga wilangan 12, guru lagune i
4. Gatra kaping sekawan wilangan 8, guru lagune u
5. Gatra kaping gangsal wilangan 8, guru lagune o
Dados yen diringkes paugeran tembang Gambuh
menika: 7u, 10,u, 12i, 8u, 8o
Tegesipun saben tembang ing tembang macapat menika gadhahi watak piyambak-
piyambak ingkang ginanipun kangge nggambaraken swasana. Dados saben tembang
macapat menika saged makili sawijining swasana batin tartamtu. Mliginipun ing tembang
gambuh menika saged gambarake swasana wanuh, kulina, lan rumaket. Dados saged
dipunpundut dudutan saking tembang Gambuh menika watake wanuh, kulina, lan
rumaket.
Para siswa sakniki sesampunipun mahami lan maos
materi bab teks serat wulangreh pupuh gambuh ing
nginggil, samenika cobi para siswa damel kelompok saben
kelompok 4 siswa lajeng diskusi madosi tembung-tembung
ingkang angel ing teks serat wulangreh pupuh gambuh,
dikerjakake wonten ing LKPD
MATERI Fase 3 Membimbing Penyelidikan
PROSEDURAL
TEMBUNG KANG ANGEL
Tembung angel yaiku tembung kang nduweni tegese seng asring lan jarang digawe ing
saben dinane. Gawe mangerteni tegese awakdhewe kudu nggoleki sek. Mulane kudu dipikir
lan dimangerteni sek maknane saka kalimat sebelahe utawa saka kabeh isi crito utawa ben
iso paham artine. Salah sijine tuladha saka tembung angel, yoiku: kapatuh:kulina, Teteg:
tatag.
Saksampunipun maos materi ing ngginggil, cobi sakniki dipunkerjakake pitakenan
wonten ing ngandap menika!
1. Padosi tegesipun tembung-tembung ingkang angel saking tembang ing nginggil
menika, lajeng damelana ukara ngangge tembung wau
No Tembung ingkang Tegese tembung lan ukaranipun
angel
Tembung :
1. Tembung : Ukara :
2.
3.
4.
5.
Wangsulana pitakenan ing ngandhap menika
ngginakaken basa krama!
1. Sinten ingkang nganggit serat Wulangreh menika ?
2. Tembang Gambuh ing serat Wulangreh kasebat ngrembug
babagan punapa?
3. Wonten ing tembang kasebat, bocah menawi tanpa tutur
bakal dados pripun ?
4. Punapa ingkang pantes tiniru manut tembang Gambuh
pada ka-3?
5. Punapa tegese wong sudra papeki menika ?
6. Seraten paugeran tembang Gambuh!
7. Wonten pinten pada saking tembang gambuh?
8. Sinten ingkang nganggit tembang gambuh menika?
9. Punapa tegesipun katula-tula katali?
10. Punapa tegesipun adigang, adigung, adiguna?
MATERI Fase 4 Mengembangkan dan Menyajikan Hasil karya
METAKOGNITIF
Sesampunipun maos teks gambuh, sumangga para siswa sakmenika diskusi
kaliyan kelompokipun ngenggingi bab bakunipun isi lan piwulangan becik ingkang
wonten ing tembang Gambuh. Lajeng menawi sampun perwakilan saking kelompok
ngandharaken hasil diskusi, dene kelompok sanes saged atur pamanggih.
No Wujud Tembang Wujud Gancaran
GLADEN 1. Sekar Gambuh ping catur …………………………………………………
Kang cinatur polah kang kalantur ………………………………………………….
Tanpa tutur katula-tula katali …………………………………………………..
Kadaluarsa katutuh …………………………………………………..
Kapatuh pan dadi awon
2. Aja nganti kebanjur …………………………………………………
Sabarang polah kang nora jujur ………………………………………………….
Yen kabanjur kojur sayekti tan becik …………………………………………………..
Becik ngupaya iku …………………………………………………..
Pitutur ingkang sayektos
3. Pitutur bener iku …………………………………………………
Sayekti iku kang tiniru ………………………………………………….
Nadyan metu saking wong sudra papeki …………………………………………………..
Lamun becik wurukipun
Iku pantes sira anggo …………………………………………………..
4. Ana pocapanipun …………………………………………………
Adiguna adigung adiguna ………………………………………………….
Pan adigang kidang adigung pan esthi …………………………………………………..
Adiguna ula iku
Telu pisan mati sampyoh …………………………………………………..
5. Skidang umbagipun …………………………………………………
Agendelken kebat lumpatipun ………………………………………………….
Pan sigajah angendelken gung ainggil …………………………………………………..
Ula ngendelaken iku
Mandine …………………………………………………..
Fase 5 Menganalisis dan Evaluasi
Guru paring bimbingan dhateng siswa kangge damel dudutan saking sedaya materi
ingkang dipunsinau dinten menika. Lajeng Siswa dipundhawuhi ngintun asilipun diskusi.
Para siswa dumugi perangan menika sumangga sami atur raos syukur amargi para siswa
sampun saged nyinauni babakan teks piwulang serat wulangreh pupuh Gambuh.
RELEVANSI
Kanthi wontenipun pasinaon babagan materi serat wedhatama pupuh Gambuh saged
dadosaken para generasi mudha langkung remen nguri-uri kawruh babagan kabecikan
supados generasi mudha saged ngtrepaken piwulang ingkang wonten ing pagesangan.
Kathah piwulang luhur ingkang saged dipunpendhet saking serat wedhatama pupuh
Gambuh menika. Nah dugi perangan menika ayo padha ngucap syukur amargi para siswa
sampun saged nembang. Kanthi pasinaon serat wedhatama pupuh Gambuh menika muga-
muga saged mupangati ing pagesangan para siswa sedaya. Mugi-mugi para iswa tansah
saged nglestarekaken tembang supados kagerus ing majuning jaman.
DUDUTAN
Pupuh gambuh mujudake pupuh kang kaping 3 saka 13 pupuh. Isine larangan
nduweni watak adigang, adigung lan adiguna. Salah sijining isi serat Wulangreh pupuh
Gambuh bab iki cerita babagan ajaran utawa nasehat kang lumrah tumraping
uripe manungsa. Yaiku babagan pitutur solah bawa,lan sifat kang kudu ditiru utawa
disingkiri. Tembang gambuh menika saged gambarake swasana wanuh, kulina, lan
rumaket. Dados saged dipunpundut dudutan saking tembang Gambuh menika watake
wanuh, kulina, lan rumaket.
REFLEKSI
Sasampunipun para siswa nglampahi pasinaon dinten menika, wangsulana pitakenan
wonten ing ngandhap menika kangge nyiapake pasinaon benjing!
1. Menapa kemawon ingkang dipuntampi wonten ing pasinaon dinten menika?
2. Menapa kemawon ingkang sampun dipunkuwasai sasampunipun sinau materi teks
piwulang serat wulangreh pupuh Gambuh ?
3. Perangan menapa ingkang dereng dipunmangertosi wonten ing materi teks piwulang
serat wulangreh pupuh Gambuh?
UMPAN BALIK
1. Siswa ingkang rumaos menawi wangsulanipun beda sanget kalihan tuladha wangsulan
wonten ing kunci jawaban, dipunparingi kesempatan kangge ngleresaken kanthi wangsulan
ingkang langkung trep.
2. Siswa ingkang rumaos manawi wangsulanipun leres gayut kalian wangsulanipun wonten ing
kunci jawaban, sanadyan ukaranipun boten sami sanget, mila kaanggep sampun mangertosi.
Siswa ingkang mekaten dipunparingi kuwajiban kange ngajari kancanipun ingkang
wangsulanipun dereng trep.
LEMBAR PEMBELAJARAN REMIDIAL DAN PENGAYAAN
KETENTUAN: : apabila peserta didik mendapatkan nilai di
3. Remidial bawah KKM (70)
4. Pengayaan : apabila peserta didik mendapatkan nilai sama atau
lebih tinggi dari KKM (70)
SOAL REMIDI
Cobi sakniki pitakenan ing ngandhap menika wangsulana!
1. Sinten ingkang nganggit serat Wulangreh menika ?
2. Tembang Gambuh ing serat Wulangreh kasebat ngrembug babagan punapa?
3. Wonten ing tembang kasebat, bocah menawi tanpa tutur bakal dados pripun ?
4. Punapa ingkang pantes tiniru manut tembang Gambuh pada ka-3?
5. Seraten paugeran tembang Gambuh!
SOAL PENGAYAAN
Kaandharaken menapa makna isi ingkang wonten ing teks piwulang serat wulangreh pupuh
Gambuh.?
WULANGAN 3 LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
TEKS PAWARTA
KOMPETENSI DASAR
3.3 Menelaah teks berita
4.1 Menulis berita dan membaca teknik
INDIKATOR
3.3.1 Menganalisis isi pokok teks Pawarta berdasarkan unsur-unsur pembangun
Pawarta secara kritis (C4)
3.3.2 Menelaah isi teks Pawarta (C4)
4.1.1 Menulis teks pawarta dengan ragam krama (P5)
4.1.2 Membaca teknik Pawarta (P5)
TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Peserta didik dapat menganalisis isi pokok teks Pawarta berdasarkan unsur-unsur
pembangun Pawarta secara kritis (C4)
2. Peserta didik dapat menelaah isi teks Pawarta (C4)
3. Peserta didik dapat menulis teks pawarta dengan ragam krama (P5)
4. Peserta didik dapat membaca teknik pawarta (P5)
DIMENSI PENGETAHUAN
1. Materi Faktual
Gambar dan Video Pawarta
2. Materi Konseptual
Pengertian, titikane Pawarta, unsur-unsur pawarta,struktur Pawarta
3. Materi Prosedural
Cara nulis Pawarta dan wujud Pawarta
4. Materi Metakognitif
Menganalisis isi pokok teks Pawarta dan menulis teks pawarta
SUMBER PASINAON
Priyantono. 2015. Marsudi Basa lan Sastra Jawa 9: Dinas Provinsi Jawa Tengah.
Sumarlam, & Suryani, E.S (2015). Widya Adi Basa Jawi 3: Tiga Serangkai.
Tim MGMP Bahasa Jawa Kab Jepara. 2022. Nguri-nguri Basa Jawi.
PITUDUH PASINAON
1. Para siswa nyamak materi ingkang wonten ing bahan ajar lan PPT
2. Kadamel kelompok, para siswa diskuli kaliyan setunggal kelompok lajeng mangsuli pitaken ing
lembar kerja peserta didik (LKPD) kanthi jangkep.
3. Asiling pirembagan kaliyan sekelompokipun saged dipun serat wonten ing LKPD
4. Perwakilan kelompok lajeng presentasi ngandharaken asiling diskusi, dene kelomok sanes atur
pamanggih.
PETA Pangerten Pawarta
KONSEP
Titikane pawarta
Unsur-unsur
Pawarta
Struktur Pawarta
Cara nulis Pawarta
Wujud Pawarta
MATERI FAKTUAL Fase 1 Orientasi Pada Peserta Didik
Para siswa nyemak video ingkang ditayangaken dening guru utawi saged dipuntingali ing
youtube menika kanthi link: https://www.youtube.com/watch?v=gh43ybV23Hw
Salajengipun ugi para mirsani teks Pawarta ing ngandhap!
Warga Gotong Royong Mbangun Kreteg Dharurat
Saperangan warga padha gotong royong mbangun kreteg dharurat Plegung, Desa Tegalrejo. Pambangunan kreteg dharurat iki
ditindakake supaya panguripane warga ora kaganggu marga ambrole kreteg kasebut.
"Pancen lagi wujud kreteg dharurat, nanging wis lumayan bisa digunakake," ngendikane Sekdes Tegalrejo. Slamet Raharjo.
Dijlentrehake, kreteg dharurat dibangun kanthi nggunakake konstruksi pring jinis ori. Jinis pring ori dipilih amarga luwih kuwat. Beya kanggo
mbangun kreteg iku gunggunge 10 yuta rupiyah, kabeh didanani dening pamarintah desa kasebut.
Anggone mbangun kreteg wis di wiwiti limang dina kepungkur, lan diajap bisa rampung sajrone 10 dina. Mengkone konstruksi kreteg
iki diajap bisa kuwat nganti setaun, sinambi nunggu pambangunane kreteg kang permanen.
"Pambangunan kreteg permanen diajap bisa ditindakake taun ngarep kanthi beya watara 800 yuta rupiyah."
Kajaba saka kuwi uga bakal digawe saluran kanggo mbuwang banyu ing sakiwa tengene kreteg dharurat. Tujuwane supaya banyu kang
iline banter ora langsung ngenani perangan ngisor kreteg. Manawa dijarake wae sumelang bakal longsor lan kreteg bakal ambruk.
Sabanjure ditambahake marga saka ambrole kreteg iku sarana jalur bisnis lan bocah sekolah dadi angel. Warga kudu muter luwih adoh
liwat dalan liya. Semono uga para juragan lele padha sambat. Jalur iki asring diliwati para juragan lele kang numpak pit montor. Malah dalan
iki mujudake dalan paling cedhak kanggone bocah-bocah sekolah."
Pasambat kasebut banjur ditanggapi dening pamarintah desa kanthi nggelar rapat bareng anggota masarakat. Pungkasane disarujuki
ing papan kreteg kang ambrol bakal dibangun kreteg dharurat. Tujuwane supaya panguripan ing desa kono ora mandheg. Saka asile
musyawarah disarujuki para warga saguh urunan.
Salah sawijine warga, Atmo (55) nampa seneng pambangunan kreteg dharurat kasebut. Amarga wiwit kreteg kang lawas ambrol dalan
menyang peternakan lele dadi keganggu.
Suara Merdeka 18 Juli 2014 kanthi pangowahan sawatara
MATERI Fase 2 Mengorganisasikan Peserta Didik
KONSEPTUAL
Sasampunipun maos tuladha teks eksposisi, sumangga gatekna materi pawarta ing ngisor iki !
A. Pangertene Pawarta
Pawarta yaiku sawijining informasi wigati lan narik kawigatene wong akeh. Pawarta uga minangka
palapuran sawijining kedadean nyata utawa kahanan wigati lan anyar kang kudu diandharake marang wong
akeh kanthi cepet.
Pawarta iku bisa awujud lisan lan tulisan. Lisan biyasane kababar lumantar medhia elektronik.
Tuladhane TV, radio, lan sapanunggalane. Tulisan biyasane kababar lumantar medhia cithak Tuladhane:
anwart (koran), kalawarti (majalah), lan sapanunggalane. Saliyane iku, pawarta ing jaman saiki uga asning
kababar tumantar internet kanthi sarana handphone.
B. Pawarta duwe titikan (ciri-ciri) kaya ing ngisor iki :
1. Aktual/anyar tegese kedadean sing diwartakake isih anyar, lagi was kedadean, utawa lagi kedadean.
2. Faktual/nyata tegese kedadean sing diwartakake iki pancen nyata anane.
3. Wigati tegese sing diwartakake ngenani bab kang wigati kanggo manungsa.
Pawarta dianggep wigati, sarate yaiku kaya ing ngisor iki
1. Paraga ing kedadean iku mligi paraga kang penting, bisa punggawa pamarentahan, artis, atlet, utawa
tokoh agama.
2. Isi pawarta gegayutan karo wong akeh/masarakat.
3. Ndudut/narik kawigaten
C. Perangane utawa unsur pawarta dadi 5W+1H, yaiku :
1. What : kadadeyan apa sing diwartakake utawa kabarake
2. Who : sapa sing ngalami ing kadadeyan iku
3. When : kapan kadadeyan ing warta iku
4. Where : ning ngendi kadadeyane
5. Why : geneya bias kadadeyan kaya mengkono
6. How : kepriye kadadeyane
D. Struktur pawarta
Struktur pawarta yaiku headline (judul) dateline (baris tanggal), lead (teraspawarta), lan body (awake
pawarta).
1. Headline (judul/irah-irahan).
Headline minangka perasan lead utawa teras pawarta. Fungsi ing antarane kanggo narik kawigatening
para maos, nyimpulake isi pawarta, kanggo mbiyantu nemokake nada media/laying kabar lan
nggambarake mood pawarta
2. Deadline (batas wektu)
Deadline isine papan lan wektu kadadeyane. Ana uga sing isine jenenge medhia massa, papan, lan wektu
kedadeyan. Tujuan kanggo nuduhake papan, wektu kedadeyan lan inisial medhia.
3. Lead (teras pawarta).
Lead/teras pawarta minangka ringkesane pawarta sing dipapanake ing bagian ngarep. Perangan iki
penting kanggo mbiyantu para maos nemtokake isi pokok pawarta
4. Body language (surasane pawarta/bahasa tubuh).
Body isine fakta utawa petikan sing ndhukung lead. Fakta lan dhata iku disuguhake ing lead
E. Teknik nulis pawarta :
1. Pengorganisasian/ngumpulake fakta/data. Data ing kene bisa awujud wawancara (wawan rembug),
kedadeyan langsung, utawa data-data tinulis.
2. Nemtokake teras berita (lead).
3. Milih tembung-tembung kang jumbuh karo pawarta, nggunakake alur kang runtut aja molak-malik
utawa dienjah-enjah/dilompati supaya ora mbingungake pamiyarsa.
4. Ngawiti nulis kanthi jenjem lan temenan
F. Teknik Maca Pawarta
Maca pawarta uga diarani maca teknik. Maca teknik yaiku maca kanthi pocapan kang cetha, bisa keprungu
endah lan cetha dening wong liye. Supaya bisa maca teknik, gatekna bab-bab ing ngisor iki!
1. Pocapan utawa latal kudu cetha antarane vokal lan konsonan
2. Lagu ukara, yaiku munggah mudhune swara.
3. Kawjangan pocapan, yaiku gamblang dirungokake lan bener tumrap ature basa.
4. Pandelenge mripat tumuju marang pamiarsa, tajem, lan merbawani. 5. Solah bawa pamaca kudu sopan
lan bener.
5. Maca pawarta kudu seru, nanging tetep nggatekake
MATERI Fase 3 Membimbing Penyelidikan
PROSEDURAL
Pituduh pasinaon:
Para siswa sesampunipun mahami lan maos materi bab Pawarta ing nginggil, sumangga para siswa saged
nyimak video Pawarta ingkang dipuntayangaken Guru, lajeng diskusikake kaliyan kelompok analisis isi pokok
teks pawarta lan gawea teks pawarta menika, kangge nggampilaken anggenipun ngerjakake ginakaken lembar
ing ngandhap menika:
Kunci Pitakon Pokok-pokok isi pawarta
What : kadadeyan apa sing diwartakake ……………………………………………………………………………………
utawa kabarake? ……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
Who : sapa sing terlibat ing kadadeyan ……………………………………………………………………………………
iku? ……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
When : kapan kadadeyan ing wartaiku ? ……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
Where : Ning ngendi kadadeyane ? ……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
Why : geneya bisa kedadeyan kaya ……………………………………………………………………………………
mengkono? ……………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………
MATERI Fase 4 Mengembangkan dan menyajikan
METAKOGNITIF
Sasampunipun siswa nindakake pasinaon materi pawarta, sumangga para siswa sakmenika nulis
pawarta kaliyan kelompokipun lajeng perwakilan saking kelompok ngandharaken secara lisan hasil
diskusi, dene kelompok sanes saged atur pama
LEMBAR KERJA GLADEN NAMA KELOMPOK:
1. ………………………………………………………
2. ………………………………………………………
3. ……………………………………………………...
4. ………………………………………………………
Irah-irahan:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…
Fase 5 Menganalisis dan mengevaluasi
Guru paring bimbingan dhateng siswa kangge damel dudutan saking sedaya materi ingkang dipunsinau
dinten menika. Lajeng Siswa dipundhawuhi ngempalaken LKPD ingkang sampun dipunrembag
sesarengan kanthi presentasi.
RELEVANSI
Kanthi wontenipun pasinaon babagan materi teks Pawarta dadosaken para generasi mudha utawa para
siswa langkung remen nguri-uri kawruh babagan basa, supados para siswa menika saged anggenipun
ngtrepaken basa Jawa ing masyarakat khususipun basa krama.
DUDUTAN
Pawarta yaiku sawijining informasi wigati lan narik kawigatene wong akeh. Pawarta uga minangka
palapuran sawijining kedadean nyata utawa kahanan wigati lan anyar kang kudu diandharake marang wong
akeh kanthi cepet. Pawarta iku bisa awujud lisan lan tulisan. Lisan biyasane kababar lumantar medhia
elektronik. Tuladhane TV, radio, lan sapanunggalane. Tulisan biyasane kababar lumantar medhia cithak
Tuladhane: anwart (koran), kalawarti (majalah), lan sapanunggalane. Saliyane iku, pawarta ing jaman saiki uga
asning kababar tumantar internet kanthi sarana handphone.
REFLEKSI
Sasampunipun para siswa nglampahi pasinaon dinten menika, wangsulana pitakenan wonten ing
ngandhapmenika kangge nyiapake pasinaon benjing!
1. Menapa kemawon ingkang dipuntampi wonten ing pasinaon dinten menika “materi pawarta”?
2. Bab punapa ingkang dipunremeni anggenipun nyerat pawarta?
3. Perangan menapa ingkang dereng dipunmangertosi wonten ing materi pawarta?
UMPAN BALIK
1. Siswa ingkang rumaos menawi wangsulanipun beda sanget kalihan tuladha wangsulan wonten ing kunci
jawaban, dipunparingi kesempatan kangge ngleresaken kanthi wangsulan ingkang langkung trep.
2. Siswa ingkang rumaos manawi wangsulanipun leres gayut kalian wangsulanipun wonten ing kunci
jawaban, sanadyan ukaranipun boten sami sanget, mila kaanggep sampun mangertosi. Siswa ingkang
mekaten dipunparingi kuwajiban kange ngajari kancanipun ingkang wangsulanipun dereng trep.
WULANGAN 4 LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
TEKS DIALOG BERISI PESAN
KOMPETENSI DASAR
3.4 Memahami isi teks dialog berisi pesan
4.4 Menyampaikan pesan secara lisan
INDIKATOR
3.4.1 Menyimak teks dialog berisi pesan (C4)
3.4.2 Menyimpulkan isi teks dialog berisi pesan (C4)
4.4.1 Menyampaikan secara lisan pokok-pokok si teks dialog berisi pesan (P5)
4.4.2 Menguasai konstruksi kalimat untuk atur-atur untuk menyampaikan pesan (P5)
TUJUAN PEMBELAJARAN
1. Peserta didik dapat menyimak teks dialog berisi pesan (C4)
2. Peserta didik dapat enyimpulkan isi teks dialog berisi pesan (C4)
3. Peserta didik dapat menyampaikan secara lisan pokok-pokok si teks dialog berisi
pesan (P5)
4. Peserta didik dapat menguasai konstruksi kalimat untuk atur-atur untuk
menyampaikan pesan (P5)
DIMENSI PENGETAHUAN
1. Materi Faktual
Teks dialog berisi pesan
2. Materi Konseptual
Menyampaikan pesan secara lisan
3. Materi Prosedural
Pokok-pokok isi teks dialog
4. Materi Metakognitif
kesimpulan isi teks dialog
SUMBER PASINAON
Priyantono. 2015. Marsudi Basa lan Sastra Jawa 9: Dinas Provinsi Jawa Tengah.
Sumarlam, & Suryani, E.S (2015). Widya Adi Basa Jawi 3: Tiga Serangkai.
Tim MGMP Bahasa Jawa Kab Jepara. 2022. Nguri-nguri Basa Jawi.
PITUDUH PASINAON
1. Para siswa nyamak materi ingkang wonten ing bahan ajar lan PPT
2. Kadamel kelompok, para siswa diskuli kaliyan setunggal kelompok lajeng mangsuli pitaken ing
lembar kerja peserta didik (LKPD) kanthi jangkep.
3. Asiling pirembagan kaliyan sekelompokipun saged dipun serat wonten ing LKPD
4. Perwakilan kelompok lajeng presentasi ngandharaken asiling diskusi, dene kelomok sanes atur
pamanggih.
MATERI Fase 1 Orientasi Pada Peserta Didik
FAKTUAL
Para siswa monggo dipunwaos teks dialog kang berisi pesan ing ngandhap!
Teks Dialog 1
Pak Lurah: "Kula nuwun."
Bu Basuki: "Mangga …..O,.... Pak Lurah... mangga pinarak, Pak Lurah."
Pak Lurah: "Inggih, Bu, matur nuwun. Makaten. Bu, badhe nyuwun pirsa menapa Pak Basuki
wonten dalem?"
Bu Basuki: "Nyuwun Pangapunten, Pak Lurah. Pak Basuki nembe tindak dhatengm Rumah Sakit
besuk Pak RT ingkang gerah. Wonten kersa menapa, Pak Lurah?"
Pak Lurah: "Makaten kemawon, Bu, kula nyuwun titip pesen kagem Pak Basuki. Benjing dinten
Senin dalu Wanci jam 8 dalu Pak Basuki dipunaturi tindak dhateng kalurahan saperlu
pepanggihan Selasa Kliwonan."
Bu Basuki: "O, inggih. Pak Lurah. Mangke menawi Pak Basuki sampun kula aturaken pesen
saking Pak Lurah."
Pak Lurah: "Matur nuwun.Bu. Menawi makaten kula nyuwun pamit, pareng."
Bu Basuki: "Mangga ndherekaken, Pak Lurah."
Teks Dialog 2
Candra: "Sugeng dalu, Pak
Bapak : Piye, Le. Arep menyang ngendi bengi-bengi wis jam wolu ngene?" Candra: "Badhe dhateng
griya kanca kula, Pak."
Bapak : "Ana prelu apa, kok bengi-bengi ngene?"
Candra: "Badhe belajar kelompok, Pak. Punika wonten tugas saking guru kula." Bapak : La
kancane sapa bae, Le?"
Candra: "Namung kula kaliyan Bagas, kanca kula satunggal kelas"
Bapak: "Ya, Le. Sing ngati-ati, amarha iki wayah bengi. Mengko yen anggone nggarp tugas wis
rampung, enggal bali, aja ammpir menyang ngendi-endi, amarga sesuk sekolah, mengko
mudhak ngantuk
Candra: "Inggih, Pak. Kula pamit rumiyin. Assalamualaiku
Bapak: “waalaikumsalam”
MATERI Fase 2 Mengorganisasikan Peserta Didik
KONSEPTUAL
Sasampunipun maos dialos ingkang berisi pesan, sumangga gatekna materi ing ngisor iki !
A. Menyampaiaka Pesan Secara Lisan
Manut Bausastra Jawa (1998: 23) anggitane S. Prawiro Atmodjo, tembung atur duweni teges
apa kang dikandhakake, unjuk (tembung krama inggil). Atur-atur tegese unjuk- unjuk pawewehan
marang pendhuwuran. Tembung atur-atur bisa uga ditegesi ngajak kanthi rasa urmat. Tembung atur
biasane diwenehi panambang, upama; aturi duweni teges ngaturi, kongkonan supaya wong liya
nglakoni kaya sing dikarepake sing kongkonan ngaturi. Ing brebayan, kerep keprungu tembung atur-
atur, tegese ngaturi supaya wong liya teka/ rawuh ing salah sijine adicara, uapma kendhuren,
kondhangan, rapat, lan sapanunggalane.
Miturut Sudarmanto ing Kamus Lengkap Basa Jawa (2008; 22) tembung atur-atur ditegesi
menehi utawa ngundang supaya teka. Wacana kang isine atur-atur iku wujude bisa ukara, paragrap,
lan pacelathon. Lumantar ukara, paragrap, lan pacelathon, para siswa gampang mangerteni isine
wacana kasebut. Pacelathon kang dugunakake wujud pacelathon mawa basa ngoko bisa uga wujud
basa krama. Lumantar basa ngook mligine ngoko alus lan krama alus, wacana kang isine atur-atur
bisa dimangerteni kanthi cetha unggah-ungguh basa. Upama atur-atur bab kendhuren/ slametan,
kondhangan, upacara, rapat, lan sapanunggalane
B. Sadurunge atur-atur kang prayoga digatekake, yaiku:
1. Sandhang panganggone sopan;
2. Dipilih wektu kang pas, ora mbeneri wektu sholat
3. Nothok lawang lan ngucapke salam;
4. Lungguh kanthi sopan sawise sing ditamoni ngaturi lungguh;
5. Ngaturke isi, maksud, lan tujuane atur-atur kanthi cetha (kalebu dina, tanggal, jam);
6. Pamit kanthi sopan lan ngucapke salam/ atur panuwun
Tuladha Wacana Atur-atur
Nuwun sewu Bapak, kula sowan ngriki minangka utusan saking
Bapak Heru (ingkang kagungan kersa/hajat), bilih Bpak Santosa
(ingkang dipunaturi) kasuwun rawuh benjang dinten minggu,
surya kaping 24 Agustus 2021 wanci jam 19.00 (pitu dalu)
saprelu rapat panitia supitan. Cekap mekaten, manur nuwun
C. Wewangunan Ukara/konstruksi Kalimat
Konstruksi ukara utawa tatanan/susunan ukara, kanggo atur-atur upama pembuka, isine/
maksud/ tujuan atur-atur, panutuping atur-atur. Wujude bisa lumantar SMS, ukara, paragrap, lan
pacelathon. Atur-atur ing SMS sipate singkat, cetha mungguh maksud lan tujuane. Ukara ing SMS
akeh tembung kang disingkat ora kaya atur-atur ing ukara lyane. Atur-atur ing ukara bisa diperang
dadi loro yaiku ukara kang cekakk lan ukara kang dawa. Ukara kang dawa bisa mujudake paragraf.
Dene atur-atur kang wujude pacelathon, wewangunane/ konstruksi / bentuk ukara / kalimate beda
karo ukara biasa ora bentuk pacelathon. Ing Pacelathon ana pacelathon/ percakapan paraga siji lan
sijine. Ukara ing pacelathon minangksa ukara langsung. Dadi panulise mawa tandha petikan
langsung ("………"), ing awal lan pungkasaning ukara diapit tandha petik (").
Fase 3 Membimbing Penyelidikan
MATERI
PROSEDURAL
Pituduh Pasinaon 1
Para siswa sesampunipun mahami lan maos materi
bab Dialog berisi pesan kang wonten ing bahan ajar,
sumangga para siswa saged diskusikake kaian
kelompok mangsuli pitakenan ingkang wonten
kaitanipun kalian teks dialog atur-atur lan
diskusikake tata cara nyerat pokok-pokok isi dialog
ingkang wonten pesanipun saha konstruksi kalimat
unsur-unsur atur
MATERI Fase 4 Mengembangkan dan menyajikan
METAKOGNITIF
Sasampunipun siswa nindakake pasinaon materi teks dialog, sumangga para siswa sakmenika damel
dudutan saking isi teks dialog lan nulis pokok-pokok isi teks dialog ingkang wonten ing ngandhap!
LEMBAR KERJA GLADEN
Teks Dialog 1
Pak Lurah: "Kula nuwun."
Bu Basuki: "Mangga …..O,.... Pak Lurah... mangga pinarak, Pak Lurah."
Pak Lurah: "Inggih, Bu, matur nuwun. Makaten. Bu, badhe nyuwun pirsa menapa Pak Basuki
wonten dalem?"
Bu Basuki: "Nyuwun Pangapunten, Pak Lurah. Pak Basuki nembe tindak dhatengm Rumah Sakit
besuk Pak RT ingkang gerah. Wonten kersa menapa, Pak Lurah?"
Pak Lurah: "Makaten kemawon, Bu, kula nyuwun titip pesen kagem Pak Basuki. Benjing dinten
Senin dalu Wanci jam 8 dalu Pak Basuki dipunaturi tindak dhateng kalurahan saperlu
pepanggihan Selasa Kliwonan."
Bu Basuki: "O, inggih. Pak Lurah. Mangke menawi Pak Basuki sampun kula aturaken pesen
saking Pak Lurah."
Pak Lurah: "Matur nuwun.Bu. Menawi makaten kula nyuwun pamit, pareng."
Bu Basuki: "Mangga ndherekaken, Pak Lurah."
LEMBAR KERJA GLADEN 1 NAMA KELOMPOK:
1. ………………………………………………………
2. ………………………………………………………
3. ……………………………………………………...
4. ………………………………………………………
Dudutan/kesimpulan saka dialog:
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………