วรรณคดีสรา งรส
ภาพพจน สรา งภาพ
ม.๖
ก
คํานํา
วิชาภาษาไทยไมใชแคการเรียนรูในเรื่องของหลักภาษาเพียงเทาน้ัน แตยังมีในสวนของ
วรรณคดีท่ีเรายังไดเรียนรู เพ่ือศึกษาคนหาคุณคาท่ีแฝงอยูในวรรณคดี ซ่ึงการศึกษาวรรณคดีน้ัน
น อ ก จ า ก จ ะ ศึ ก ษ า เ พื่ อ ใ ห เ ห็ น คุ ณ ค า แ ล ว ยั ง ร ว ม ไ ป ถึ ง ก า ร ศึ ก ษ า ก ล วิ ธี ก า ร แ ต ง ที่ มี ค ว า ม
วิจิตร ประณีต และเน้ือหาท่ีผูแตงตองการสื่อออกมาใหผูอานเขาใจ ทําใหวรรณคดีแตละเร่ือง
มีลักษณะเดนที่แตกตางกันในเร่ืองของรูปแบบการแตงคําประพันธ และการส่ือความหมาย อีกทั้ง
วรรณคดบี างเรื่องยังคงใหขอคดิ และครองใจผคู นมาจนถงึ ในปจุจบัน
หนังสือ วรรณคดีสรางรส ภาพพจนสรางภาพ เปนการรวบรวมเนื้อหาเก่ียวกับการศึกษาวิชา
ภาษาไทย ในเร่ืองของภาพพจนที่ปรากฏในวรรณคดี มาใหผูอานไดศึกษาหาความรูเพ่ิมเติม อีกท้ัง
ยังชวยใหผูอานเกิดความเขาใจในเรื่องของภาพพจนในวรรณคดีมากยิ่งข้ึน ดวยรูปแบบ
การเขียนที่เขาใจงาย เนนยํ้าเฉพาะคําสําคัญ เคล็ดลับการจํา และรูปแบบหนังสือที่มีสีสรรคสวยงาม
นา สนใจ กระตุนความเขา ใจของผูอ าน เพือ่ ใหผ ูอ า นสามารถนาํ ไปใชไดใ นหอ งเรยี นไดอ ยางแทจรงิ
รับประกันวาหากนักเรียนทั้งในระดับมัธยมศึกษาตอนตนและตอนปลายมีเลมนี้ติดตัวไว
จะเสริมความรูความเขาใจในเร่ือง ภาพพจน เปนอยางมาก และไมวาจะเจอวรรณคดีเร่ืองใด
ก็สามารถแยกภาพพจนท ป่ี รากฏไดอยา งแมนยํา ตามทีม่ ุงหวงั แนน อน
ผูจดั ทํา
(ขนษิ ฐา อตุ พนั ธ)
สารบัญ ข
เร่ือง หนา
คํานํา ก
สารบญั ข
คาํ แนะนําจากผูเ ขยี น 1
แบบทดสอบกอ นเรยี น เรอ่ื งภาพพจน 2-3
เน้อื เร่อื งขนุ ชา งขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎกี า 5
บทท๑่ี 6
7
• อุปมา 9
• อปุ ลกั ษณ 11
• สัทพจน 13
• บคุ คลวตั 15
• แบบทดสอบหลังเรยี น บทท๑่ี 16
บทท๒ี่ 1197
• ปฏิพากย 20
• สญั ลักษณ 21
• แบบทดสอบหลังเรยี น บทท๒่ี 22
บทท๓ี่ 24
• อติพจน 25
• นามนยั 26
• แบบทดสอบหลังเรียน บทท๓ี่ 28
แบบทดสอบหลงั เรียน เรือ่ งภาพพจน 29
บทสรปุ เรื่องภาพพจน
อา งองิ
1
คาํ แนะนํา
หนังสือเลมนี้หยิบยกบทประพันธสวนใหญมาจากวรรณคดีเร่ือง
เสภาขุนชางขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎีกา โดยเปนวรรณคดีท่ีจะศึกษาในระดับ
ช้ันมัธยมศึกษาปที่ ๖ ซ่ึงนํามาเปนตวั อยา งใหผ ูเรยี นเขาใจลักษณะของภาพพจน
มากยิ่งข้ึน โดยในแตละบทจะปรากฏคิวอารโคดใหผูเรียนสามารถสแกน
เพื่อฟงหลักในการทองบทประพันธท่ีถูกตองได พรอมคลิปวิดีโอนาสนใจ
และเฉลยแบบฝกหัดใหในรูปแบบของการสแกนคิวอารโคด หรือหากผูเรียน
สนใจรูปแบบหนังสือแบบออนไลนสามารถสแกนคิวอารโคดหนาปกหนังสือ
ไ ด เ ล ย เ พี ย ง เ ท า นี้ ผู เ รี ย น จ ะ ส า ม า ร ถ ศึ ก ษ า เ น้ื อ ห า ท้ั ง ว ร ร ณ ค ดี
เรื่องเสภาขุนชางขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎีกา และเพลิดเพลินกับการเรียน
เรื่องภาพพจนในอีกมติ ิหน่ึง พรอมศัพทภาษาองั กฤษท่ีสอดแทรกในเนือ้ หาตลอด
การอา นหนงั สอื เลมนีน้ ะคะ
2
สัญลกั ษณ
ทดสอบความรูกอ นเรยี นกนั สักหนอย
ใหนักเรียนสังเกตบทประพันธทก่ี าํ หนดแลว นําภาพพจนใ นกลอ งไปเตมิ ใหถกู ตอง
อุปมา อปุ ลักษณ สัญลักษณ นามนยั
อธพิ จน บุคคลวตั ปฏพิ ากษ สัทพจน
วนั น้ันแพก ูเม่อื ดํานาํ้ ๑.
ก็กรวิ้ ซ้ําจะฆาใหเ ปน ผี
แสนแคน ดว ยมารดายังปราณี
ใหไปขอชีวีขนุ ชา งไว
ไผซ อออเอียดเบยี ดออด
ลมลอดไลเลย้ี วเรยี วไผ
๒. ออดแอดแอดออดยอดไกว
แพใบไลน ้ําลําคลอง
3
เจบ็ ใจดงั หัวใจจะพังพอง ๓.
ขยบั จอ งดาบงา อยากฆา ฟน
จะใครถีบขนุ ชา งทีก่ ลางตัว
นกึ กลวั จะถูกแมว นั ทองนน่ั
๔. มีความเคล่อื นไหวในความหยดุ น่ิง
เวรกรรมนาํ ไปไมร งั้ รอ ๕.
มพิ อทจี่ ะตองพรากกจ็ ากมา
มันไปฉดุ มารดาเอามาไว
อายหัวใสขม เหงไมเ กรงหนา
4
ตน ไมแตงตวั ง ๖.
อยใู นมา นมัวของหมอกคราม
เสยี งไหท กุ ราษฎรไ ห ทกุ เรอื น
๗. อกแผนดนิ ดูเหมอื น จักขว้ํา
นกั พริ าบตวั แทนแหงสันตภิ าพ ๘.
เฉลย
5
เนอื้ เรือ่ งเสภาขุนชา งขุนแผน
ตอนขุนชา งถวายฎกี า
6
บทที่ ๑
7
ภาพพจนคืออะไร?
ภาพพจน หมายถึง คํา หรือ กลุมคํา ท่ีสรางขึ้นจากกลวิธีในการใชคํา เพื่อใหปรากฏ
ภาพท่ีเดนชัดและลึกซ้ึงข้ึนในใจทําใหผูอานและผูฟงเกิดจินตภาพคลอยตาม การสราง
ภาพพจนเปนศิลปะทางภาษาข้ันสูงของการแตงคําประพันธ โดยผูแตงใชกลวิธีการ
เปรยี บเทียบทค่ี มคายในลกั ษณะตา งๆ ภาพพจนม ีหลายประเภท แตท่ีสาํ คัญๆ ดงั น้ี
เหมือน๑. อปุ มา คือการเปรยี บสงิ่ หนึ่ง อกี สงิ่ หน่งึ
คําสงเกต
เหมือน เสมือน ประดุจ ดุจ ดัง
ดั่ง เฉก เชน ราวกับ เพียง เพี้ยง ปาน
ประหนึ่ง อยาง ปูน พาง เลห ฯลฯ
8
ตัวอยาง
ครานั้นพระองคผ ทู รงภพ ฟงจบแคน คง่ั ดังเพลงิ ไหม
เหมอื นดินประสวิ ปลวิ ติดเปลวไฟ ดดู เู ปน ไดอ ีวันทอง
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎีกา : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
คว้ิ กง เหมือนกงเขาดัดฝาย จมกู ละมา ยคลา ยพรา ขอ
หกู ลวงดวงพักตรหักงอ ลําคอโตตันส้ันกลม
(ระเดน่ ลนั ได : พระมหามนตรี (ทรพั ย)์ )
Beautiful
เธอสวยเหมือนญาญา Moon
lovelorn ใบหนาเธอนวลดั่งพระจันทร
อกหักครั้งนี้ราวกับโลกทั้งใบพังทลาย
world
9
เปน๒. อุปลักษณ คอื การเปรยี บสิง่ หน่งึ อีกสงิ่ หนง่ึ
คําสงเกต
เปน คือ
Heart
ตวั อยา ง เธอคือดวงใจของฉัน
Eyes
ดวงตาเปนหนาตางของหัวใจ
Window
คุณเปนเทวดาลงมาเกิดจริง ๆ
Angel
10
ตวั อยา ง
เสยี งแรงเปน ลกู ผชู ายไมอ ายเพ่อื น จะพาแมไ ปเรอื นใหจงได
แมนมิไปใหงามกต็ ามใจ จะบาปกรรมอยางไรก็ตามที
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎีกา : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
แมเน้อื เย็นเปน หวงมหรรณพ พข่ี อพบศรีสวสั ด์เิ ปน มจั ฉา
แมเปน บวั ตัวพี่เปน ภมุ รา เชยผกาโกสมุ ประทมุ ทอง
(พระอภยั มณี : สนุ ทรภู่ )
ระวางโทษเบด็ เสร็จเจด็ สถาน ถงึ ประหารชีวติ เปนผุยผง
ตามกฤษฎีการักษาพระองค แลว ลงจากพระทนี่ ง่ั เขา วังใน
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
11
๓. สทั พจน การใชถ อ ยคาํ เลียนเสียงธรรมชาติ
คําสงเกต
แปรน ๆ เหมียว ๆ เปรี้ยง
ๆ
ครืน ๆ เอก อี เอก เอก
Haystack
ตัวอยาง เสยงอูด ๆ ดังออกมาจากในกองฟาง
Raฉinันยืนดูฝนที่กําลังตกดังซู ๆ
Father พอตอกตะปูดังปอก ๆ
Nail
12
ตัวอยา ง
ใตเตยี งเสยี งหนูกก็ กุ กก แมงมมุ ทมุ อกที่รมิ ฝา
ยิ่งหวาดหว่ันพร่นั ตวั กลวั มรณา ดังวญิ ญานางจะพรากไปจากกาย
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
คราน้นั พระองคผ ทู รงภพ ฟงจบแคนค่งั ดงั เพลิงไหม
เหมือนดนิ ประสิงปลิวตดิ กับเปลวไฟ ดูดูเ ปนไดอ วี นั ทอง
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
บัดเดยี๋ วดงั หงางเหงงวงั เวงแวว สะดุงแลวเหลียวแลชะแงหา
เหน็ โยคขี ร่ี ุงพงุ ออกมา ประคองพาขน้ึ ไปยังบรรพต
(พระอภยั มณี : สนุ ทรภู่ )
13
ตัวอยา ง๔. บคุ คลวตัการใชถ อยคําทําสงิ่ ทไ่ี มมชี วี ติ หรือสัตว
ใหมกี ริยาเหมอื นมนษุ ย
Cry
ตัวอยา ง
Fog โลกกําลังรองไห
หมอกโอบกอดภูเขาMountain
Earthwor ไสเดือนหัวเราะ
เขียงและมีดพูดคุยกันเสยงดังใน
หองครัว
Knives Kitchen Room
14
ตวั อยา ง
ดุเหวาเราเสียงสําเนียงกอ ง ระฆงั ฆอ งขานแขงในวงั หลัง
วนั ทองนอ งนอนสนิททรวง จิตงวงระงบั สภู วงั ค
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎีกา : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
มองซิมองทะเล เห็นลมคล่นื เหจบู หิน
บางครัง้ มันบา บ่นิ กระแทกหนิ ดังครืนครนื
เสยี งสะอื้นจากผนื ดนิ เหมอื นสิ้นหวัง แววน้ําหลง่ั สูโลกราวโศกเศรา
อากาศธาตแุ ปรปรวนชวนซบเซา ภาพไฟเผาปาราบตราบปจจุบัน
(วาสนา บญุ สม)
15
แบบทดสอบบทท่ี ๑
คําช้แี จง : ใหนกั เรียนวงกลมคาํ ท่เี กีย่ วขอ งกบั ภาพพจน อปุ มา อุปลกั ษณ สทั พจน และบุคคลวัต
อุปมา อ บ
อปุ ตลวัักษอณย า ง เฉลย
สัทพจน
บคุ คลวัต
16
บทที่ ๒
17
๕ป. ปฏฏพิ พิ าากกยย การใชถ อยคําท่มี คี วามหมายตรงกนั ขาม
หรือขดั แยงกันมากลา ว อยางกลมกลนื กนั
เพือ่ เพ่ิมความหมายใหมีน้าํ หนักมากย่ิงขึ้น
คําสงเกต
บาปบุญ อวนผอม ดําขาว
กวางแคบ สูงตํ่า
ตัวอยาง Soil
สวรรคบนดิน Pure
บาปบริสุทธิ์ Crazy
สวยเปนบา
18
ตวั อยาง
นาํ้ รอ นปลาเปน นํา้ เย็นปลาตาย
เสียนอยเสยี ยาก เสยี มากเสยี งา ย
แพเปน พระ ชนะเปนมาร
19
๖ป. สฏญั พิ ลาักษกณยความรัก ผทู้ ่ีร่อนเร่พเนจร ผทู้ ี่ร่อนเร่พเนจร
การเปรยี บเทยี บท่ีเรยี กส่ิงหนงึ่ ส่งิ ใดโดยใชคาํ อืน่ แทนคาํ ที่ใชเ รยี ก
นน้ั เกิดจากการเปรียบเทียบและ ตคี วามซงึ่ ใชก ันมานาน
จนเปน ท่ีเขา ใจกันโดยท่วั ไป และเปน สากล
ตัวอยา ง ความบริสทุ ธ์ิ
สขาว White ความตาย ความโศกเศรา ความชว่ั รา ย
สดํา Black
ดอกทานตะวัน Sunflower ความอบอนุ ความรักและความสุข
ดอกกุหลาบ Rose
นกขมิ้น Canary ความรัก
นกพิราบ Pigeon ผทู ี่รอนเรพเนจร
ระฆัง Bell
สน ติภาพ
ความมีเกยี รติ ความมชี ่อื เสยง
20
แบบทดสอบบทที่ ๒
คําชี้แจง : ใหนกั เรยี นจับคภู าพกับคาํ ปฏิพากษและสญั ลกั ษณท ก่ี ําหนดใหถ ูกตอง
กา
เปน.....................
ตราชงั่
เปน .....................
เต้ียสงู
เปน .....................
ขวารา ยซายดี
เปน .....................
ลา
เปน .....................
21
บทที่ ๓
22
ปฏพิ ากย๗. อธพิ จน/ การกลาวเกนิ จริงหรอื ผดิ จากความจรงิ เพื่อตองการ
อติพจน ยาํ้ ความหมายใหความรสู ึกหนกั แนน เนน ใหเ หน็ ชดั
ตวั อยาง ตัวอยาง
Clothing เสอผาใชแลวกองเทาภูเขา
Noisy เสยงดังจนหูแทบแตก
Thermal รอนจนตับแตก
Miss คิดถึงจะใจขาด
23
ตัวอยา ง
เอยี งอกเทออกอา ง อวดองค อรเอย
เมรุชบุ สมทุ รดนิ ลง เลขแตม
จารกึ พอฤๅ
อากาศจักจารผจง อยรู อนฤๅเหน็
โฉมแมหยาดฟาแยม
24
ปฏิพากย๘. นามนัย การใชคาํ หรือวลีซ่งึ บงบอกลกั ษณะหรอื คณุ สมบตั ิ
เปนจดุ เดน หรอื ลกั ษณะสาํ คัญของ สง่ิ ใดสงิ่ หน่ึง
ตวั อยาง ตัวอยาง
Pen ปากกาคมกวาดาบ
Rabbit เขาเปนกระตายหมายจันทร
Hair growth หัวหงอก
Nakhon Ratchasima เมืองยาโม
Japan แดนอาทิตยอุทัย
25
เฉลย
แบบทดสอบบทที่ ๓
คําชแ้ี จง : ใหน กั เรียนนําคําในกลอ งสเ่ี หลยี่ มมาตอบในชองวางใหถกู ตอง
รอ นตับแตก แดนอาทติ ยอ ทุ ยั แดนมังกร
หนาวกระดกู จะ รองไหนําตาเปน สายเลือด กระตา ยหมายจันทร
26
ทดสอบความรูหลังเรยี นกันอีกสกั รอบ
๑. ใหน ักเรียนนาํ กลองสเี หลอื งไปเตมิ หลกั ภาพพจนใหถ ูกตอ ง
เปรียบสิ่งหนง่ึ เหมือนอกี สงิ่ หน่ึง ใชสิ่งหนึง่ แทนสิ่งหนงึ่ ทําสง่ิ ไมมีชีวติ หรอื
การใชถ อยคําขัดแยง โดยสิง่ นั้นตองรบั รูใ นระดบั ไมใ ชคนใหม ที าทาง
การกลา วเกินจริง การเลียนเสยี งธรรมชาติ ใชค าํ หรอื วลี
เปรียบสง่ิ หน่งึ เปนอกี สงิ่ หนง่ึ บอกลักษณะสําคญั
เพอ่ื แทนส่งิ นั้น
๑. อุปมา ๒. อุปลกั ษณ
๓. สญั ลกั ษณ ๔. บคุ คลวตั
๕. ปฏิพากย ๖. อธพิ จน
๗. สัทพจน ๘. นามนัย
27
๒. ใหนกั เรยี นหาภาพพจนท่ีปรากฏในบทประพนั ธตอ ไปนี้ พรอ มบอกชือ่ ภาพพจนท ปี่ รากฏ
จมื่นไวยสารภาพกราบบาทา ลกู มาผดิ จรงิ หาเถียงไม
รกั ตัวกลวั ผดิ แตค ิดไป ก็หักใจเพราะรกั แมว ันทอง
ทุกวนั นี้ลูกชายสบายยศ พรอมหมดเมียม่งิ ก็มีสอง
มบี า วไพรใชสอยทัง้ เงนิ ทอง พ่นี อ งขางพอ กบ็ ริบูรณ
ยงั ขาดแตแ มค ณุ ไมแลเห็น เปนอยกู ็เหมอื นตายไปหายสูญ
ขอ นท้ี ท่ี กุ ขยังเพ่ิมพูน ถาพรอมมูลแมด ว ยจะสาํ ราญ
ลูกมาหมายวา จะมารับ เชิญแมวนั ทองกลับคนื ไปบาน
แมนจะบงั เกิดเหตุเภทพาล ประการใดกต็ ามแตเ วรา
มาอยูไยกับไอหนิ ชาติ แสนอบุ าทวใ จจติ ริษยา
ดังทองคําทาํ เลีย่ มปากกะลา หนาตาดําเหมอื นมนิ หมอ มอม
เหมอื นแมลงวนั วอ นเคลาทเ่ี นา ช่วั มาเกลอื กกล้ัวปทมุ าลยท ี่หวานหอม
ดอกมะเดอื่ ฤๅจะเจอื ดอกพะยอม วานักแมจะตรอมระกําใจ
แมเ ลี้ยงลกู มาถึงเจด็ ขวบ เคราะหป ระจวบจากแมหาเหน็ ไม
จะคิดถงึ ลูกบางฤๅอยา งไร ฤๅหาไมใจแมไ มคดิ เลย
ถา คดิ เห็นเอน็ ดูวา ลกู เตา แมทูนเกลาไปเรอื นอยา เชือนเฉย
ใหลูกคลายอารมณไดช มเชย เหมือนเมอื่ ครงั้ แมเ คยเลยี้ งลูกมา ฯ
เฉลย
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
28
ภาพพจน คือการใชถ อยคาํ ใหเหน็ ภาพ อันประกอบไปดว ย
อปุ มา อปุ ลักษณ สัญลักษณ บุคคลวัต ปฏิพากย
อธพิ จน สัทพจน และนามนยั
ค
อางอิง
กระทรวงศึกษาธิการ. (2551). หนงั สือเรียน รายวิชาพน้ื ฐาน ภาษาไทย วรรณคดวี จิ กั ษ
ช้ันมัธยมศึกษาปท่ี 6. กรงุ เทพฯ : สกสค.
เกศจริ า บุญตระกลู . (2560). พิชติ 100 คะแนนเตม็ O-NET ภาษาไทย ม.ปลาย.
กรุงเทพฯ : ซเี อด็ ยูเค.
ครลู ิลล-่ี กิจมาโนชญ โรจนทรัพย. (2562). เรยี นลัด อัศจรรยว นั เดียว...จบ.
กรุงเทพลฯ : กจิ มาโนชญ ตวิ เตอรร งิ่ .
ฝายวิชาการภาษาไทย สํานักพมิ พเอม็ ไอเอส. (2558). SHDRT NOTE หลกั ภาษาไทย.
มันเกดิ เหตทุ ง้ั นก้ี ็เพราะชายหญิง จึงหงึ หวงชวงชิงยงุ ยิ่งอยู
จําจะตัดรากใหญใ หหลนพรู ใหล ูกดอกดกอยูแตกิ่งเดียว
อีวันทองตัวมันก็เหมือนรากแกว ถาตดั โคนขาดแลวก็ใบเห่ียว
ใครจะควรสสมอยูกลมเกลียว ใหเดด็ เดีย่ วรกู ันแตว ันน้ี
(ขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ ชา้ งถวายฎกี า : ไมป่ รากฏนามผแู้ ตง่ )
นางสาวขนิษฐา อตุ พันธ รหัส ๐๓๑ สาขาวชิ าภาษาไทย(ค.บ.) ช้นั ปท่ี ๔