g ,(>' ,¨1> 7>,2>&@4
'K# G "7>ƛ
bƛ ? Î>& K%1> &@* 7®& B gƛb ?7?7) 7®&B
?(:& ;G&Ƭ
cƛ 1> &A¤;@ 8>7ē*
5 ¨1>Ƭ
dƛ 1> K%1> ,(>'>,>:B*
.*7¨1> ;G&Ƭ
eƛ 1> Ð1G ,(>'>,>:B*
1> &@*;@ 7®&B .*7&>
1G&@4 >Ƭ
,(>' ?% 7®&B ē* ,;>ƛ
,(>' :¸B 0 %> G .*44G G :&>&ƛ 7®&B ,(>'>1> .*4G¨1> &A01> 2>&@4 7G 7G ž>
7®&B @ 1>(@ 2> 7 1> 7®& B
:&>&ƛ 7®&B *> ?7?8ć >2 :&Kƛ 1> 1> /> > @ ?7?8ć K%1> ,(>'>,>:B* &1>2 >¨1>
2 *> :&Gƙ 1> 7ē* ,% ?7?7) 7®&B 5 &Kƛ !G.4ƙ ;G& &G *Ĝ(7>ƛ
A1>ƙ ,>! .*71>:>"@ ,% 4> ł#ƙ ĀE§®! ƙ ,K4>(
7>,2&Kƛ 1> 7®&B .*71>:>"@ 4> %>2> 0 .B&,%> 1> 7 » 2% 2>ƛ
,(>'>01G :&K &:G 1> ,(>'>*> ;7> &:> >2 (G&> 1G&Kƙ ,(>'>1> ,1K >*A:>2
¤;% G ,(>'> G A%)0 ,>œ* 7®&B .*71>:>"@ ,% 1> > 7 » 2% 2>ƛ
7>,2 2&Kƛ ,(>' ƚ 7>5ƙŊ :>.%ƙ
4K 2ƙ § #1> 1> > >ƙ
> ,(>'>,>:B* *G 7®&B &1>2 ij¨1> >&>&ƛ 1> @ .> .ƙB >,:B ƙ ?7!>ƙ 28G @0ƙ
>;@ (>;2%G ,% ,>œ1>ƛ ,>4G/>1>ƙ ?:0|!ƙ -5Gƙ ,>%@ƙ
:> 2ƛ
>,B: ƚ >,#ƙ )> Gƙ :>#@ƙ Ē0>4ƙ 2
ƙ >(@ƙ 8@
1>(@ƛ 2> #K ij >47>Ǝ
4K # ƚ .> ) >0> @ :5
ƙ &7>ƙ 0K!>2 >ñ> G ?7?7) ,(>' 7G 7 G 5Gƙ ,% 7®& B
/> ƙ ?7 G G > .ƙ !G.4ƙ ,>! 1>(@ƛ 0>Î ƛ 8@ 7 G 7G ž>
7®& B @ (>;2%G :> >ƛ
E¨1A?0?* 0 ƚ ®71 ,> 2>&@4 /> #@ƙ 7@ 7>; &>2>
1>(@ƛ
,(>'>1> A%)0> > £1>: ē* ,¨1>4>
,1K >*A:>2 1K1 :G ,(>' ?*7#&> 1G&>&ƛ ,¨1> 7>,2>&@4
,(>'> G 7 » 2% Ð>0A1>*G *H:? 7 0>*7?*?0& ,(>' : G
2&>&ƛ
42
:> > ,>œ Ǝ
bƛ >0#ƙG &> ƙ 4K 2ƙ >,B: 7
,>%@ƙ 0>&@ƙ )>& B 1> (K* !>& @4 *H:?
,(>'>0 1G K%&> -2 ;GƬ
*H:? ,(>'
?*: >& ,4¢) :%>Ç1> ,(>'>*>
Ǹ*:H ? ,(>'ǹ ¤;%&>&ƛ 1>, H ½ ,?;¨1>
!>&@4 ,(>' ; G : @7> ,>:*B ,4¢) ;K&>&
: @7>, >:*B ?05%>Ç1> ,(>'>* > H?7
,(>' ¤;%&>&ƛ ;7>ƙ 0>&@ƙ ,>%@ ;G ,(>'
: @7>, >:B* ?05& *>;@& 1>* > ,%
?H 7 ,(>' ¤;%&Kƛ
cƛ >0#Gƙ 4K 2 7 &> ƙ >,B: 1>
,(>'>& >1 -2 ;ƬG
G ,(>' Ð>1>, >:B* ?05&>& 1>* >
Ð>?% 1 ,(>' ¤;%&>& &2 7*®,&º,>:B*
?05%>Ç1> ,(>'>*> 7*®,&@ 1 ,(>' :G
¤;%&>&ƛ
dƛ ĀE§®! ƙ *>14I*ƙ ?,&5ƙ ?:0!| ƙ ;G
,(>' ?*: >& ?05&>& >Ƭ
0>*7?*?0& ,(>'
:&& *7@* Kćº > 8K) %G ƙG @7*
?) :A 2 21> > Ð1* 2% G ;>
0>*7> > ®7/>7 ;Gƛ 8> )#,#@&B*
0>*7>* G >;@ *:H ? ,(>'> > 7>,2
21>.2K.2 1>72 Ð?É1> ē* *7@*
,(>' &1>2 ij4Gƛ :G >;@ ,(>' 7>,2>14>
?) :K
G ? Ļ7> 0@ >& 0.A 4
Ð0>%>& ?05 Ŋ 8 %>2G :¨1>05A G 1> >
0>Gî> Ð0>%>72 ,1K ;K 4> 4>ƛ 8>
0>*7?*?0& ,(>'> @ : 1> ,B 0K"@ ;Gƛ
,4¢) ,(>'>7 2 ?7?7) Ð?É1> ē*
&1>2 ij4G¨1> *7@* ,(>'>4> 0>*7?*?0&
,(>' ¤;%&>&ƛ
43
,>7:>,>:B* :2 % 21>:>"@ ,B7» 7&ƙ 7 » 2% 2>ƛ
K%,>!>,>:*B .*744G @ Ǹ
24@ǹ 7>,24@ >&ƛ * &2
Î@ 7>,2>& 4@ƛ &> G &A0 G 2*G K!ƙ (ÿ2ƙG 2>&@4 7G 7 G ž> ,(>'>&B* *:H ? 7
7Č> @ «;2G 1> :7>:>"@ ĀE§®! > 7>,2 ;K& 0>*7?*?0& :G ,(>'> G ! 2>ƛ
;ƛG
0>*7?*?0& ,(>'> @ (>;2%G
*> B 7®&Bƙ *>87 & -5 G 1>(º:>"@
Ǹ,E? Ļ ǹ @ 2 ?*0>% >4@ ;Gƛ !@«;@ : ƛ 7>,2> G GÎ ,7B » G *:H ? &> G
8@& 2% 1Î 8> 7®& B 1> ,E? Ļ :>"@ 0K"0K"@ ,(>' 0>*7?*?0& ,(>'
K ½ ?% '0ĝ K4 7>,2>& 1G& ;&G ƛ ;G :7
0>*7?*?0& ,(>' ;&G ƛ ; G ,(>' 42K)@ƙ 7 *>* G .>) >0 .> .Bƙ ( #ƙ ?7!>ƙ ?:0G !ƙ
;4 ij ?% 7>;& A ½:>"@ :K
G :¨1>0A5 G 1> > 4 G *
7>,2 7>$& ;ƛG :>?;1 0>&@ƙ 4> #ł ƙ > ?É!ƙ
2> #K ij >47>Ǝ )> G *>25>1> E¨«;*>
# ,ÎGƙ
,¨1> 7>,2>&@4 ,(>'> G 7 » 2% >7ž>ƙ A*> 0>&@ @ L4Gƙ
: G ij4 G >&G 1>:>"@ >4@4 &Ú> ,B% 2>ƛ
Ā§E ®! Ɯ
,¨1> 7>,2>&@4 ,(>'
E: .G:!I: G ,ÎƛG
0>*7?*?0&
>#> 1> :>4@ƙ ĀE§®! ƙ )>&B
H?7
/ B ,ÎƙG >#> @ 1> ,>:*B .*74G4G
7*®,&@ 1
,>*Gƙ 7*®,&º1> ,G*ƙ ,§G :4@ƙ
>0#G
!% K#> ,>:B* > (ƙ 7Č>ƙ
4G 1>ƙ 1>(@ƛ
)5B ,>ë>ƙ ( #@
,>ë>ƙ
A;> 0)@4 ( #@
?/ &@ƙ 0>&@ 7
7*®,&º G
*H:? 2
>,:B ƙ 2G8@0ƙ *>14I*ƙ 2G1I*
4K 2
7>5 Ŋ ?% A* #@,>:B* > &1>2 2&> 1G&Gƙ ,% > G,>:*B ,A ;> 7>5 Ŋ ?% *A #@ ;G ,(>'
?057&> 1&G *>;@&ƛ
?;2«1> ?021>ƙ ?;27G !K0!E K >4> &2>*G Ǹ4>4ǹ >4G4G &¤A ;@ ,>?;4 G :&@4ƛ 4>4 >4G4G ;G *H:?
,(>' ,A ;> Ǹ?;27ǹG >¨1> G &¤A ;@ )@ ,>?;4 G ? 7Ļ > 4G ; G >Ƭ
0>*7?*?0& ,(>' &1>2 2&>*> ! ,(>'> 1> %A )0>& .(4 ;K&Kƛ ;> .(4 2>:>1?* ?/?É1>
#¨1>0A5 G >4G4> :&Kƛ A%)0>& >44G G ;G .(4 >10®7ē,@ :&>&ƙ ¤;% G *7@* ,(>'>,>:*B
05B ,(>' ,A ;> ?057&> 1G& *>;@&ƛ ¤;%B* 1> *> ,¦27&* @1 .(4 :G;@ ¤;%&>&ƛ
44
,(>'> @ ?*?0&@ : G ;K * G4G
2.2
Ǹ >4: M #A
2ǹ 1>
2.2 ;G *H:? 7 ?ņ Î0 8> (K* Ð >2 G ;>&*B 2.2 ?% ) 1> G
:&Gƛ ?0% A ł* ,G!1> ®!K«;72
,#4ƛG ®!K«; ?7 ¨1>* &2
*H:? 2.2 ; G 2.2>1> >#>1> ? >,>:*B 2.2> G ?) !% 7 0@
?05&ƛG 1> ? >4> Ǹ4!E G:ǹ : G ¤;%&>&ƛ 2.2>4> &>%4G >%>2 G :G ®7ē,
?7?8ć ) 7 ,> $2> 2 :&Kƛ >¨1> G 1>1> 4>&
4Gƛ ;> Ð1K
«;¨ *>1 8G * Ð?É1> ,÷&8@2,% G ē* 1>* G
Ǹ«;¨ *>1 8G *ǹ > 8K)
1> ,÷&@01G 2.2 ) >.2K.2 &@*ƚ >2 &>: 4>74>ƛ 2.2>1> !%
&>,74 G >&Gƛ 2.2>4> "@%,%> %1>:>"@ !>1:0 A5G (5%75%>&
1>01G ) ?0:5>7G 4> &Gƛ 1> >0>:>"@ 2.2 É>& @ >4@ ;ƛG
,1K >& %>1 G ; G 1>*A:>2 ) > G Ð0>%
"2&Gƛ K#2.2ƙ 2.2> G |#Ŋƙ 2.2> @ G5%@ 1> 01 G
0@ƚ ?) Ð0>%>& ) ?0:54G4G :&ƛG
2.2. # :M 01G ?&81 'K#G ) ?0:54G4 G :&Gƛ
‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ?
2.2 ;> *:H ? ,(>' ?7?8ć >#> > @ ƕ2:Ɩ K5>
ē* ?057&>&ƛ 2.2> G ># Ò> @4 1> (8G >& 0Kî> Ð0>%>72
$5&ƛG * &2 1> >#> @ 4> 7# &2 (G8> & 21>& 4@ƛ 1>
>#> G 7*®,&@8>®Î@1 *>7 Ǹ;?G 71> Ò> @?41>§::ǹ :G ;ƛG
/>2&>& 2.2> G :7>& >®& ,>(* Ǹ ij25ǹ 2>1>& ;K&Gƛ
> (?*?0&@ 2>:>1?* ?É1> 7
2 Ï«1 G ?0:5%G
4> #> G
ű# ij > (
ű#1> @ 2K4:* G 4 (> 4>!%G
7C :>4 >$% G
4 (>
gƛc > (?*?0& @ Ð?É1> > ( #A >5%G
45
कता ्द ता् यता
ग्वत, लाकूड, चिंधया तसेि रद्दी कागद अशा पदाथािंि े . ्वहीिे कोरे कागद फाडू नका. जनु या
सेलयुलोज धागे एकमेकांत गुतं लयाने तयािं े जाळे तयार होऊन ्वह्ा कोऱया कागदांसकि र ीमधये
बनलले ा पदाथ्घ महिजे कागद होय. हे धागे सले युलोज धागे महिून रालू नका.
ओळखले जातात. . जाचहरात िी मागिी बाजू, पोसिाचया
कता ्द कसता ्यतार ह ् पाचकिांिी आतली कोरी बाज,ू
कॅलेंडसघ्िी पाठीमागिी कोरी बाजू
कागद बन्वणयासाठी पाइनसारखया सचू िपिती ्वकृ ्षािं ा उपयोग यासं ारखे लेखनयो्य पृष्ठभाग यािं ा
होतो. या ्वकृ ्षाचं या लाकडाचं या डकयांिी साल काढून तयािं े चकरकोळ नोंदी, कवहर रालिे यांसाठी
बारीक तकु डे करतात. हे तकु डे अाचि च्वचशष् रसायने यांिे चमश्रि उपयोग होऊ शकत असलयामळु े
बराि काळ चभजत ठे्वले जाते. तयामुळे तयांिा लगदा तयार होतो. तयांिा पिू घ् ्वापर झालयाचश्वाय र ीत
रसायनािं ी चरिया झालया्वर लाकडाचया लगद्ातील ततं मु य पदाथ्घ िाकू नका. जाळू नका.
्वगे ळे होतात. तयांमधये काही रंगद्वये चमसळली जातात ्व रोलसघम् धून . चजथे चजथे शकय असेल चतथे चतथे
लािलले ा लगदा पढु े यऊे न कोरडा झालया्वर कागदाचया रूपात पािी-पवे नसलिा ्वापर करा.
गुंडाळला जातो. कागद आचि झाडे यांिा खपू ज्वळिा सबं ंध . कागद ्वेििार,े र ी रिे ारे हे
आहे, महिनू झाडे ्वाि्वणयासाठी कागद ्वाि्विे गरजिे े आहे. नकळतपिे साधनसंपततीिा सुयो्य
पुन्वाघप् र करणयासाठी हातभार
मताही् हेह कता ् हतायं ता ला्वतात, हे लक्षात घया ्व तयांना
भारतात ्वत्घमानपत्रासं ाठी कागद तयार करिारा सहकायघ् करा.
पचहला कारखाना मधये नपे ानगर (मधयप्रदेश) येथे
सथापन झाला. सोनगढ (गजु रात) यथे ेही कागद तयार श यता
होतो. महाराष््ात िंद्पूरज्वळ ब ारपरू येथे कागद . कागद तयार करणयािा शोध कुठे
कारखाना आह.े
लागला आहे
कव म ता ेह . आपलया पा पुसतकािा कागद
कोितया प्रकारिा आहे ्व तयािा
अाकार काय आहे
सतांय ता ता . िलनी नोिािं ा कागद कसा तयार
केलले ा असतो
. नसै चगघक् रीतया कोिकोितया पदाथांपि ासून धागे
चमळतात मताही् हेह कता ् हतांय ता
. ्वसत्रे कशापासनू चनमाघि् कले ी जातात रेशीम हा नसै चगक्घ धागा
्वाढतया लोकसखं येिी ्वसत्रांिी गरज भाग्वणयासाठी रशे ीम कीिकाचया कोशापासनू
कृचत्रमरीतया धागे चनमािघ् करणयािी कलपना सुिलयानतं र चमळ्वतात. एका कोशापासनू
या क्षते ्रात आतापयंति खूप संशोधन, प्रगती झाली आहे. मीिर ते मीिरपयंित
असखं य प्रकारिे कृचत्रम धागे आता उपलबध आहते . लाबं ीिा धागा चमळतो. रेशमािे मो ा प्रमािा्वर
नायलॉन, डेरिॉन, िेरेचलन, िरे रन, पॉचलसिर, रये ॉन अशी उतपादन प्रथम िीनमधये सुरू झाले असे महितात.
्वेग्वेगळी ना्वे तया कृचत्रम धा्यांना चमळाली आहते .
46
प्ू वतीचया काळी नैसचग्कघ धा्यापं ासून बनिाऱया ज्वळ ज्वळ
स्वघ् ्वसतू आजकाल कचृ त्रम धा्यापं ासनू बन्वता यते ात.
नायलॉन, रये ॉन, िरे चे लन, ॲचरिचलक हे कचृ त्रम धागे ्व तयापं ासनू
चनमा्घि होिाऱया अनके ्वसतू आपलया ्वापरात आहते .
ः कव म ता हे नताय न
या धा्यािा शोध नयूयॉक्क ्व लंडन यथे े एकाि काळात लागला
महिून नयूयॉककि् े y ्व लडं निे on ही अाद्ाक्षरे एकचत्रत करून
तयाला ‘नायलॉन’ असे ना्व देणयात आले.नायलॉनिे धागे िमकदार,
मजबतू , पारदशती आचि जलरोधी असतात. ्वसत्रचनचमत्घ ी, मासेमारीिी
जाळी आचि दोरखडं इतयादी तयार करणयासाठी हे धागे ्वापरात
आितात.
रयेह न
कापसू ्व लाकडािा लगदा सोचडअम हायडॉ् कसाईड
ना्वाचया रसायनामधये च्वररळ्वनू एक द्ा्वि तयार कले े
जात.े या द्ा्विापासून यतं ्राचं या साहाययाने हे धागे
चमळ्वतात. यानं ा मजबुती आचि िकाकी असते महिनू
तयानं ा ‘कृचत्रम रशे ीम’ असे महितात. सूय्चघ करिासं ारखे
िमकदार या अथाघन् े ‘रेयॉन’ शबद ्वापरतात.
ेह न रेह वहे न हे रन
खचनज तले ापासून चमळिाऱया च्वच्वध हायड्ाके ाबघन्
रिकांिा बहु्वाररक शंखृ ला करणयासाठी ्वापर होतो. अशा
बहु्वाररकेिे द्ा्वि बारीक चछद्े असलेलया िाळिीतून
दाबतात. यातून तयार होिारे धागे थडं झालया्वर तयांिा
एक अखंड आचि लाबं तंतू बनतो. या तंतनूं ा पीळ दऊे न
धागा बन्वतात.
चनरचनराळी रसायने ्वापरून चनरचनरा ा गुिधमािंिे
धागे बन्वतात. याि धा्यांना डेरिॉन, िेरचे लन, िरे रन अशी
च्वच्वध ना्वे चमळाली आहते .
नवीन शब्द वशकता ः कव म ता यतांयचेह उ य 47
. हताय कता न ः खचनज तले ांपासनू चमळिारा
रिक.
. वता रक शयं ता ः लहान रिकािं ी एकत्र
गंुफि हो्वनू तयार होिारी अखंड साखळी.
ņ?Î0 )>1> G %A ?% (K9
%A (K9
bƛ ; G )> G B, 0Kî> Ð0>%>72 &1>2 2&> 1&G >&ƛ
cƛ 1> )>1> @ ? Ļ0& 0@ :&Gƛ bƛ 42K)@ :¨1>0A5G 82@2> > >0 8K94>
dƛ ?&81 ?! > 7 0 .&B :&>&ƛ >& *>;@ƛ
eƛ (@ >5 ,1K >& %&> 1G&>&ƛ
fƛ 42K) :¨1>05A G ?/ %ƙG Ł % G 8> cƛ 1> )>1>, >:B* .*4G4 G ,# G :&& 7>,24ƙG
&2 7 > 4:2 2>œ* 7 G G ?7 >2 ;K1> @
?É1> #& *>;@&ƛ ,#G 47 2 : A &>&ƛ 81&> :&ƛG
gƛ 7>,21>:>"@ ;4 ij ?% :K
® 2 :&>&ƛ
hƛ > ½ > 4@ :¨1>05A G «1§Ú0·7 dƛ 1> )>1> G ,# G ?78G9& ;>ž>& 7>,2% G
Î>:> G :&ƛG
A41>: 0(& ;K&ƛG
iƛ 1> )>1>, >:B* .*74G¨1> ,ñ> *> :A2 Ł1> eƛ ;G )> G 47 2 ,!G %G >2G :&>&ƛ
,#& *>;@&ƛ &: G 1>7 2 2 # G ,#& *>;@&ƛ fƛ 1> )>1> ,>:*B .*4G¨1> ,ñ>* @ ,!G
G&4>ƙ &2 &G 7 G4> ? !*Ŋ .:&>& ?%
1>, >:*B / @2 ®7ē,>1> 0> ;K&>&ƛ
gƛ )>1> G :¸B 0 @7>ý >2 G ?7 !* ;K& *>;@ƛ
;G *;G 0@ 4>& "G7>ƛ ,% >1 ?8 4KƬ
z ?*: 7> 71>:>"@ ># G 7> 7>ƙ >#G z ,¨1> 7>,2>& ?*: ? *?0& 7 0>*7?*?0&
7> 71>:>"@ > ( 7> 7>ƛ 1>:>"@ : G (K* Ð >2 G ,(>' 1&G >&ƛ ?*: ?*?0&
> (> > 7>,2 1K1 7 >! :2@* G 2>ƛ ,(>'G ; G H?7 ? Ļ7> ?H 7 :&>&ƛ ?H 7
> (> > ,%B 7>,2 2> ?% > (> G ,(>' ; G 7*®,&@ 1 ? 7Ļ > Ð>%@ 1 :B
,*A ɽ 2% 2>ƛ 8 &>&ƛ
z ņ?Î0 )>1> G (K9 4>& G * 1K1 z 2.2ƙ > ( 7 ņ?Î0 )> G ,¨1> (*H ?(*
Ð >2 G 7>,2>& %4Gƙ &2 &G ,1ÚA 7>,2>&@4 0;·7> G 0>*7?*?0& ,(>' ;&G ƛ
"2&>& ?% *H:? :>)*: ,&@1>
7>,2>72 > &>% 0@ 2&>&ƛ z ;G 0>*7?*?0& ,(>' &1>2 2&>*> ?7?8ć
,÷&@ 7>,2¨1> >&>&ƛ
L-ij2 ƛƛƛƛƛ
?7>* ?8 &>*> ,% & G ®7& ,#&>5Ŋ* ,>?;4ƙG ,% &2> G >1Ƭ ;G :7 &2>* > 0>;@& ; G
>Ƭ Ð1 G !*G0> G ?7>* ;G ;G Ð1G >4> :0 >7B* :> %G 2 G G ;ƙG ¤;%*B ,¨1>4> G
:0 4G &G :7>*> :> B1>ƙ :0 >7B* (G 1> 7 1>*A:>2 7> 1B >ƛ
48
®7>1>1
bƛ 1K1 8¢( 7>,ē* ¦2 >¤1> > > /2>ƛ fƛ >2%G ?4;>ƛ
ƛ «;¨ *>1 G8*01 G &1>2 ;K%>2G 2.2 ƛ ;>ž>& :A&@ ,#G 7>,2>7G&ƛ
ƛ ,(>'> > 7>,2 21>0> G >! :2 2>7@ƛ
ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ,(>' ;ƛG ƛ > ( 7> 7%G >5> @ 2 ;Gƛ
ƛ *:H ? ,(>'>7 2 ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ē* 0>*7?*?0&
ƛ 0>*7?*?0& ,(>'>* > >®& 0> %@ ;ƛG
ƛ Ł?'& 0C(> ;> *:H ? ,(>' ;Gƛ
,(>' &1>2 ij4G >&>&ƛ
ƛ 11B I ļ 7 4# * 1G'Gƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ;> ņ?Î0 )> > gƛ :G ?057&>& 1> @ 0>?;&@ ?057>ƛ
&1>2 >4>ƛ bƛ 4> ;> ,(>' ?*: >&*B :> ?057&>&Ƭ
ƛ 21G I*4> ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ*>7>* G 5 4G >&ƛG
cƛ 0K&@ ;G 2* : G ?057&>&Ƭ
cƛ &2 G ?4;>ƛ
ƛ 0>*7?*?0& ,(>'> @ 2 > ?*0>% >4@Ƭ
ƛ ?*: >&B* K% K%&G 7*®,&@ 1 7
,É0
Ð>%@ 1 ,(>' ?05&>&Ƭ z &0A 1> ,¦2:2>&@4 2.2ƙ > ( '7>
ƛ «;¨ *>1 G8* ¤;% G >1Ƭ
ƛ *:H ? 2@1> K%1> ,(>'>, >:B* )> G >,#?*?0&@ üK >4> /G! ü> 7
0>?;&@ ?057>ƛ
?05&>&Ƭ z > (> G ?7?7) *0A*G K5> 2> 7 & G
K%1> >0>:>"@ 7>,24 G >&>&
dƛ 0 G ,1K >1 ;G&Ƭ 1> @ *Ĝ( 2>ƛ
ƛ 0>&@
ƛ 4> #ł z A 1> 7;@&@4 K2G > ( G * 7;@
ƛ *>14I* &1>2 2>ƛ
ƛ > (
ƛ 2.2 zzz
eƛ > (?*?0&@ 8@ ij4@ >& G & G &0A 1> 8¢(>&
?4;>ƛ
49
ण वण हतार
अन्नपदाथांिि े गि कोिते चित्रातं ील अन्नपदाथाििं ी ना्वे सांगा. तयाचं यापासनू
हे वता कोिते मुखय अन्नरिक चमळतात
ः अ ्दता सजीवतानंय ी अ व ताणी
ेह न तयताचंय ता वता व इ्र सव
सजी्व अन्न ्व पािी रऊे न तयांिा च्वच्वध कामांसाठी उपयोग करतात. कतामतासंय ता ी वता र करणहे यता
l ऊजा्घ चमळ्विे l शरीरािी ्वाढ होिे व येह ता ण’ हण्ता्
l शरीराचया दैनचं दन चरिया पार पाडिे l आजारािं ा प्रचतकार करिे. वण यता कतामतांयसता ी उ य ी
णता यता अ कतानयं ता
क् वेह वण अ ्दता
कबबोदक,े वसन्ध पदाथ,घ् प्रचथन,े जी्वनसत््वे, खचनजे आचि ततं ुमय क् वेह’ हण्ता्
पदाथघ् हे आपलया अन्नातील पोषकतत््वािं े मुखय प्रकार आहते . आपि
खातो तया च्वच्वध अन्नपदाथािंमधये ही पोषकतत््वे ्वगे ्वगे ा प्रमािात
असतात. तयापं कै ी काह िी अचधक माचहती रऊे या.
जता्दतायी क् वहे क ्दक
आपली मखु य गरज ऊजेरिी असत.े ती ः ्ण तानयहे
कबबोदकांमुळे भागत.े तयामुळे आपलया आहारात
भात, पो ा, भाकरी अशा पदाथािंिा प्रामुखयाने
समा्वशे असतो, महिून जासत प्रमािात कबबोदके
देिारी तृिधानये आपलया अन्नातील प्रमुख रिक
अाहेत.
सन ्दता
ः सन ्दता तले , तपू , लोिी अशा वसन्ध पदाथांिपासनू ही आपली ऊजेिर ी
गरज थोड्ा प्रमािात भागत.े
50
आपि खा ेलया अन्नपदाथापंि ासून आपलयाला उषितेचया
स्वरूपात ऊजा्घ चमळत.े उषिता मोजणयासाठी ‘चकलोकलॅ री’ या
एककािा उपयोग होतो, महिून अन्नपदाथािपं ासून चमळिाऱया
ऊजसरे ाठीही चकलोकॅलरी हे एकक ्वापरले जात.े
्वाढतया ्वयातील मलु ा-मुल ना रोज साधारिपिे -
चकलोकलॅ री ऊजा्घ अन्नातून चमळणयािी गरज असते.
व नेह
्वाढीसाठी, शरीरािी होिारी झीज
भरून काढणयासाठी ्व इतर
जी्वनचरियासं ाठी आ्व्शयक असलले ी
प्रचथन,े कडधानय,े दधू ्व द्ु धजनय
पदाथ्घ तसेि मासं , अडं ी अशा
अन्नपदाथािपं ासून चमळतात.
वनजेह व जीवनस वहे ः व नेह
रोगप्रचतकार ्व शरीराचया इतर जी्वना्व्शयक चरियांसाठी खचनजे, जी्वनसत््वे आचि तंतुमय पदाथ्घ यािं ी
आ्व्शयकता असत.े ते आपलयाला प्रामुखयाने भाजया ्व फळांपासनू चमळतात.
खचनजे ्व जी्वनसत््वे यांिी आपलयाला अलप प्रमािात गरज असत,े परतं ु तयांचया कमतरतेमुळे आरो्या्वर
गंभीर पररिाम होऊ शकतात. तयाच्वषयी अचधक माचहती रेऊया.
शरीराला अनेक असदंे ्ीय पदाथांिि ी गरज असत.े तयांना वनजहे महितात. खालील तकतयात अन्नातनू
चमळिाऱया काही खचनजािं ी उदाहरिे चदली आहेत. तयािबरोबर या खचनजांिे कायघ,् तयांिे अन्नातील स्ोत,
तसेि शरीरात तयािं ी कमतरता चनमाि्घ झालयास कोिते आजार होऊ शकतात याच्वषयीिी माचहती खालील
तकतयातून रेऊया.
वनज उ य ् अ तावजनय ववकतार
लोह शरीराचया स्व्घ भागांपयतंि मासं , पालक, सफरिदं , मनकु ा ॲचनचमया (पांडरु ोग) ः
ऑवकसजनिे ्वहन करि.े सतत थक्वा ्वाििे.
कॅवलशअम ्व दात, हाडे मजबूत करिे. दूध, द्ु धजनय पदाथ,घ् चहरवया दात खराब होि,े हाडे चठसूळ ्व
फॉसफरस पालेभाजया, मासं कमक्ु वत होि.े
आयोडीन ्वाढीिे चनयंत्रि, शरीरात मनकु ा, बीनस, मास,े मीठ, गलगंड
होिाऱया रासायचनक चरिया समुद्ातनू चमळिारे अन्नपदाथघ्
गचतमान करिे.
सोचडअम ्व शरीरातील पाणयािे संतुलन मीठ, िीज सनायूंिी अकायघ्क्षमता
पाेिॅचशअम राखिे, िेतासंसथा ्व पालेभाजया, फळ,े डाळी
सनायूंचया चरिया िालू ठ्े विे.
जीवनस वेह
ज वव तावय जीवनस वेह ‘B’ ्व ‘C’
ज अवव तावय जीवनस वहे ः ही जी्वनसत््वे
जी्वनसत््वे पाणयात च्वररळतात महिजे ती जल- पाणयात च्वररळत नाहीत. ती वसन्ध पदाथांित
च्वद्ावय आहते . ती लर्वी, राम यातं ील पाणयाबरोबर महिजेि शरीरातील ‘मेदात’ च्वररळतात. तयांिा
शरीराबाहेर िाकली जातात. महिून तयािं ा सतत शरीरात साठा होतो. , , , ही जल-अच्वद्ावय
परु ्वठा होिे गरजेिे असते. , , , , ्व जी्वनसत््वे आहेत.
हे जी्वनसत््वािे महत््वािे प्रकार आहेत.
51
@7*:·7G ƚ ÖK& 7 >1
@7*:·7 >1} ÖK& />7 1 ?7 >2
A #Kž> G 2%ƨ > 2ƙ (Ä)ƙ 4K%@ƙ 2>&>) 5,G %> ƕ 0@
7 >ƙ (>&ƙ ;># G #( ?;2«1> />1>ƙ G#>& ,>œ * 8 %ƙG
?*2K @ 2> %Gƛ 2&>5Gƙ #( ?,75@ )7Ɩ @2K#0> ƕ7 >
-5 G ?% />1> >G2#@ ,#%GƖ
B1 &G >&& B G 7 Ĕ(1> G ()Ä ƙ 0>:Gƙ 0> :ƙ [email protected] @ ƕ G&>&& A >
>1 *@! ;K1>: &%C )>1ƙG 7 -5ƙG >2Ɩƙ ®*>1B >
0(& 2%ƛG #>5@ 8Ú,%>Ɯ
>10&>
B9 82@2> @ 7>$ #( ?;2«1> />1>ƙ 7>$ *@! * ;K%Gƙ
,,
ƙ ½7@ p?*?01>ƙ ?7:2 ,#%ƙG
;>4 >4@ 0( >7%Gƛ
B12 4>4 2Ú,G8@ &1>2 (Ã ) 1 ,(>'ƙ 0> : p?*?01>
2%Gƛ
C 82@2>1> &º G 2% 75>ƙ ½7@ƙ :Î @ ® «;» ƕ?;2ñ> 0)*B
2%Gƙ ?;2ñ>ƙ (>&ƙ 7 &2 ?4. 7B »1 -5G 2ÚÖ>7 ;K%GƖ 4Ë' @
;>#ƙG 7 > 1> :>"@ &: G K.@ƙ !K0!E Kƙ :A %ƙG 0> 47 2
>7¬1 :G ?;2«1> ,>4/G >1> .Ç1> * ;K%Gƛ
K4E G* ; G Ð?'*
&1>2 2%ƛG
D (>& 7 ;># G ?*2K @ :1B Ð >8>05A G ()Ä ƙ 0#A (:Ä ƕ;># G 0 ;K%ƙG
2>;1>:>"@ ,A2G:G 0>:ƙG #@ƙ 4K%@ 1>05A G 7(G *> ;K%Gƙ ;>#
§ľ ¨8 0 7 -I®-2: 1>& @4 >;@ 0K#%GƖ
þ>&B* 8K9*B G%ƛG ,(>'>,>:B* 82@2>& ;G
@7*:·7 &1>2 ;K&Gƛ
E ,G8º01 G 1>, 1 &C%> 2Ł ƙ ?;2«1> ®*>10B 1 G 0 Ł7&,%>
?É1> :A25@& ;K%Gƙ ,>4/G >1>ƙ K75@ 1%G Gƙ Ð K,>(*>01G
,A*Ē,>(* ?% ,>47@ƙ 7*®,&@ 1 #'5> ?*0>% ;K%ƙG
®*>1B,G8º*> >10 &G4ƛ 7 >?7 >2
2> %Gƛ
K 2Ú :> 51>: ?;2«1> ,>4G/>1>ƙ > >¨1>: ->2
0(& ;K% G ÒK K4@ƙ ?;27@ 2ÚÖ>7 ;K%ƛG
K.@ƙ 0K# 44G @
#)>1Gƙ ñ > > hƛf @7*:·7G
?,75> />
! >1 *>ë@ 2%>1> )>2G 72@4 &1> G 7 >& :>(2@ 2% 2>7Gƛ
; G *G;0@ 4>& "G7>
>;@ @7*:·7> *> Ð >8 7 %&> ?05>¨1>: &G *ć ;K&>&ƛ (>;2%>'ƙ ,(>' ?8 & :&>*>
C @7*:·7 47 2 *ć ;K&Gƛ ¤;%*B 8@ @7*:·7G ,A27%>2 G þ,(>' * ?8 7&>ƙ äG >7&G ƛ
52
:G ;K * 4G G ® «;» ÐK.>1I?!
?ľ :0@2 -Ļ ; G 1A2K,0)@4 0#A (:Ä (Ã)> G (;@ 2%>2G 4>/(>1
,K4# 1> (8G >&@4 7H>?* ƛ 4 #
[email protected]@ ;> ?7 >2 Ǹ:#44G >ǹ :¸B 0 @7 (Č>&ƙ &> >& :&>& ; G
ƕ?8&>7 2 G 72% >$44G >Ɩ &A¤;> 4> 0>;@& ;ƛG 8> 4>/(>1
&> (5Ä >%>Ç1>* > ;K1> @ :B¸0 @7> *> ǸÐK.>1>E?! ǹ ¤;%&>&ƛ
?) 81&> :&Gƙ : G 1> *@
> 7H>?* 4G >& 7> 4ƛG *G Ð >2 G ÐK.>1?E ! :¸B 0 @7
1> ,K9 &·7> 1> 4> Ĝ1> : 1*G G ,¨1> &ñ>&
0&2&G05A G ;> >2 ;K&K &K 2>;& :&>&ƛ &G ,A28G > : 1*G G &G' G 2>;% G
,(>' 8K)B* 7G 5> 21>& 1>* > ,¨1> 2K1>:>"@ 2 G G :&Gƛ
18 ?05>4ƛG 1>4> 1>* @ ¤;%*B (;@ƙ &> :G ǸÐK.>1I?! ǹ
@7*:·7 ƕ§«;!?E 0*Ɩ ; G *>7 þ,(>' )B* 0)*B G& 2>;% G
?(4ƛG ® «;»ƙ ,4G EË>ƙ 0#A (:Ä ; G 0;·7> G :&ƛG
?7 >2;@ ?7?7) @7*:·7> 1>
/>7>05A G ;K& :¨1> G 1>* @ 4A >.ƙ 4ë> >¨1>ƙ ½
0> #4ƛG &ñ>&@4 ,>1>.2K.2 :B¸0 @7;@
.>;G2 !> 4 G >&>&ƛ >;@ L9)> 05A ;G @
& G *ć ;K&>&ƛ 0 1> @ : 1> ,7B 7&
21>:>"@ ?) G &> ƙ (;@ 1>14>
;7ƛG
: &A?4& ;>2 §®*) ,(>'
ƕ&4G ƙ &B,ƙ 4K%@Ɩ
,% ?(7:/2>& G þ,(>' >&> G
1> *> ?Î&,% G Ǹ ;>2ǹ ¤;%&>&ƛ (Ã) 1 ,(>'ƙ
0> :ƙ 0>:ƙG #@
:7 ,K9 &·7> > ,2A G8> Ð0>%>&
:0>78G 2%>Ç1> ;>2>4> : &A?4& ;>2 -5 G 7
¤;%&>&ƛ /> @,>4>
?*2K @ ?% )#)> ! 82@2>:>"@ :7 &%C )>1 G 7
,K9 &·7> > 1K1 1> Ð0>%>& ,¨1> #)>1G
2K 1> ;>2>& :0>78G :% G 2 G G :&ƛG
:& ?A 4& ;>2 ?05>¨1>: Ƨ hƛg :& A?4& ;>2 ƕ?,2?E 0#Ɩ
z >0 21> @ 0&> 7>$&ƛG
z 8>2@¦2 ?% 0>*?: ®7>®1 > 4 G ?*2K @ ?% & (ÃĒ®& 2>;1>:>"@ : &?A 4&
;>2>«1?&¦2Ú ?*1?0& «1>1>0> @;@
2>;&Gƛ 7¬1 &> :&ƛG
z >2> > Ð?& >2 21> @ 0&> 7>$&ƛG
z 82@2> @ > 4@ 7>$ ;K&Gƛ 53
सं्य व ् हतार कसता वम वतावता हेह नेहहमी ता् वहे ता
आपलया ज्े विातून आपलयाला संतचु लत आहार चमळत आह,े यािी पोषकतत््वांिी गरज
अन्नपदाथांितनू भागलयास
खात्री करणयासाठी अन्न चपरॅचमड तयार करतात. आपि खातो तया तयांिा अचधक सुलभतेने
अन्नपदाथांििी च्वच्वध गिातं च्वभागिी करतात. आपलया रोजचया शरीरात उपयोग होऊ शकतो.
आहारात या प्रतयेक गिांतील अन्नपदाथािंि ा चकती प्रमािात समा्वशे तयामुळे सतं चु लत आहार रिे े ्व
असा्वा, तया प्रमािात तयानं ा एका चपरॅचमडमधये ठराच्वक जागा दते ात. पोषकतत््वांिी कमतरता
प्रतयके गिांतील अन्नपदाथ्घ आपि रोज चकती प्रमािात खा्वे हे आपलयाला िाळिे हाि आरो्यािा उततम
तया जागचे या आकारा्वरून ठर्वता येत.े मागघ् ठरतो.
पषृ ्ठ रिमाकं ्वरील चपरॅचमडप्रमािे प्रतयेक गिातं ील काही
अन्नपदाथघ् रोज आलिून- पालिून यो्य प्रमािात चन्वडलयास आपलयाला
संतचु लत आहार चमळत आहे यािी खात्री करता यते .े
्य्ं मय ्दता
चपरचॅ मडप्रमािे आपि रोजिा आहार चन्वडलयास तयातं भाजया,
फळे, तृिधानये, कडधानये यािं ा समा्वेश होतो. तयांतनू ततं ुमय पदाथघ्ही
पुरेशा प्रमािात चमळतात.
ेह वता ः क ण व अव् ण
आहारातनू परु ेशा प्रमािात ततं ुमय पदाथ्घ चमळाले नाहीत, तर काय
त्रास होऊ शकतो आपलया अन्नातनू तंतमु य पदाथघ् काढून िाकले जाऊ
नये यासाठी कोिती काळजी रते ली पाचहजे
ताणी
्वरील स्वघ् पोषकतत््वांबरोबर शरीराला पाणयािीही सतत गरज
भासत.े तयासाठी दधू , ताक, चलंबू सरबत, फळांिे रस आचि भरपरू पािीही
पया्वे.
कण
शरीरासाठी आ्व्शयक असिारी स्व्घ पोषकतत््वे यो्य तया प्रमािात
आहारातनू न चमळिे याला क ण’ महितात. पुरेसे अन्न न चमळालयाने
चक्ं वा आहार असतं चु लत असलयामळु े कुपोषि होते. गरजपे के ्षा जासत
आहार रते लयाने अव् ण होते
जरता क चता वता
तुमचया आ्वडीप्रमािे एका चद्वसािा संतुचलत
आहार तुमही चन्वडा.
54
-#ł ƕƷǢǛǘ ǓǜǜǑƖ 4í,%> :> !>5>7>Ƭ
I 4!G ƙ *B#¨:ƙ . 2ƙ ?, >ƙ ? :ƙ &1>2 8@&,1G ƙG
9
9 7Gć*>&@4 ƕǝǎǐǘǎǔǒǑƖ þ,(>' &:G .> >2>&@4
&54G4 G þ,(>' :G 7#>ƙ / @ 1>(@ B, ?7ć 4> &>&ƙ z :& A?4& ;>2 1>7>ƛ
¤;%*B : G ,(>' ,¨1>4> 7#&>&ƙ ,2 & A 1> ,(>'>& 0(H >ƙ z )>1ƙG />1>ƙ -5G :>4º: !
&G4ƙ :> 2 >®& Ð0>%>& :&>&ƛ «;>,>:*B 0H(> ? Ļ7>
:>,>:*B :> 2 .*7&>*> «;>01G 7 :>01 G :44G @ *G >7@&ƛ
,K9 &·7G ?* B* >&>&ƛ 1>0A5 G 1> 1>,>:*B ,¨1>4> z :>1 4 > ?) 7>,2 2>7>ƛ
ij75 > ?05&G ?% ,4@ /B /> &ƛG z 0(H >*@ G5 >®& 5G >7Gƛ
:>;? ƙ -ł# >®& >¨¨1>*G &2 þ !> &@4 8
,(>' 0@ ?05&>&ƛ : G 72 G72 >¨1>: ,¨1> 82@2>4>
47 2 Ð?'*Gƙ @7*:·7Gƙ ?* G 1> ,K9 &·7> @ 0&2&> z /B *:&>*> > *1Gƛ
/>: B 4> &ƙG 1> > ,¦2%>0 Ł,K9%>& ;K&Kƛ z 7G &>*> !@«;@ ,>œ *1ƛG
z Kë> & 2>: >"@ 0K!>2 >ñ>
; G ,(>' :&& >®& Ð0>%>& >¨¨1>*G «1Ú@4> 4í,%>
1G&Kƛ 1> >;@ &¢1G&@72 ?7,¦2& ,¦2%>0 ;K 8 &Kƛ 7>,ē *1G&ƛ
z ,E ij!.( &1>2 þ,(>'
8> ,(>'>&*B 7¬1 &@ :7 ,K9 &·7G ?05&
*:¨1>0A5G 1>* > Ǹ -#ł ǹ ¤;!4 G >&ƛG >1> G !>5>7ƛG
þ,(>'>&@4 /G:5 þ,(>' /G:5@ G ,(>'
þ,(>' ?7 &>*> ?) ->1(> ē*
z ()Ä ,>%@ƙ 1A¦21>ƙ ®!>
G1>:>"@ 1>& >(> ®7®&ƙ ?&¦2Ú 7 0@
( > > ,(>' ?0:54> >&Kƛ 1>4> Ǹ þ> @ /G:5ǹ z 4>4 ?& ! ?7! G @ ,#B ƙ 4>4 /K,ž> @
¤;%&>&ƛ þ>& /G:5 21>:>"@ 7>,244G G ,(>' /A !@
?79>2@ ? Ļ7> 2K1>4> >& ;@ :B 8 &>&ƛ :G
/:G 51AÚ þ,(>' 8÷A 7 ;>?* >2 :¨1>0A5 G z >5@ ?02@ ,,
1> ?.1>
&G >1>: 1K1 :&>&ƛ
z ®É½0 )A 1> > :K#>ƙ > (> >
/G:5@ G ,(>' 4 (>
/:G 5 21>:>"@ 7>,21>& 1G%>2 G ,(>'ƙ
z &> (Ä5 .>2@ ,>$ 2G #G
þ,(>'>& .0G >4B0,% G ?0:5Ŋ* >&@4 : G
:&>&ƛ z 8| (>%> 4>4:2 >2 Kë>ƙ #G
; G *G;0@ 4>& "G7>ƛ
þ> @ /:G 5 2%G ;> >1ü>*G A;> ;Gƛ /G:51AÚ þ > *1ƛG
55
,% >1 ?8 4KƬ z : &A?4& ;>2 G1>:>"@ þ ?,2E?0# > ,1K
;K&Kƛ
z þ 7 ,>%@ G * 1> > >ƙ 7>$ 7
82@2>1> &2 ?É1> :>"@ 7>,2 2%G 1> z þ G1>1> Ð0>%>72 ,Ł K9%ƙ ?&,K9% 7
Ð?É1G4> ,K9% ¤;%&>&ƛ />7 1 ?7 >2 74 .*B :&>&ƛ
z .ĝ( ijƙ §®*) ,(>'ƙ Ð?'*Gƙ @7*:·7Gƙ z -ł#,>:*B > ?05&Gƙ ,2& A &2 ,K9 &·7 G
?* G ?% & &0A 1 ,(>' ;@ þ>&@4 ?05& *>;@&ƛ
,K9 &·7G ;&G ƛ : &?A 4& ;>2>& :7
,K9 &·7> > 1K1 Ð0>%>& :0>78G :&Kƛ z /:G 51ÚA 7 8÷A þ 2K1>4> >&
:&ƛG
®7>1>1
bƛ ¦2 >¤1> > @ 1K1 8¢( /2>ƛ dƛ 1K1 ,1>1 ?*7#>ƛ
ƛ þ G * 82@2>1> :7 ?É1>: >"@ 1> > ƛ #>5º,>:B* ,$A @4 ,K9 &·7 G /2,B2 Ð0>%>&
,1K ;K% G 1> Ð?É1G4>ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ?05&>&ƛ
¤;%&>&ƛ bƖ .ĝ( ij cƖ §®*) ,(>' dƖ Ð?'*ƙG
ƛ 82@2>1> ?7?7) ?É1>: >"@ ,1AÚ 8> eƖ ?* G
þ>&@4 ! > *>ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ¤;%&>&ƛ ƛ 1> ,(>'>, >:*B 0Kî> Ð0>%>72 > ?05&Gƛ
ƛ .ĝ( ij 7 ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ,>:*B bƖ &C%)>1 G cƖ ,>4G/>1> dƖ ,>%@
82@2>4>ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ?05&Gƛ eƖ 75>
ƛ :& ?A 4& ;>2>& ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ,K9 &·7> > ƛ 1> ?* >1> />7>05A G 4 # ;> >2
ƛƛƛƛƛƛƛƛÐ0>%>& :0>7G8 :&Kƛ
ƛ þ ?,2?E 0#01 G &C%)>1>* > :7>& 0K"@ ;K&Kƛ
> > (G&>& >2% 1> 1>0A5G ,4@ bƖ 4K; cƖ ľ§¨8 0 dƖ 1K#@*
ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 2 /> &Gƛ eƖ ,K!?E 8 0
ƛ 2 G,G> >®& ;>2 &G ¨1>* G ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
ƛ 1> > -#ł 01 G :0>7G8 ;K&Kƛ
1G&Kƛ bƖ :Î @ cƖ ()Ä dƖ /> 2@ eƖ I 4G!
cƛ ?* G 7 @7*:·7> 1> &1>0 )*B ;@ 0>?;&@
8K)*B >$>ƛ eƛ þ ?,2E?0# > 7>,2 ē* >1>:>"@ &A01>
ƛ ?4. 7B »1 -5>0 )@4 ,K9 &·7ƛG 7#@Ð0>%G &@* ?(7:> :>"@ þ,(>' ?*7#>ƛ
ƛ (Ã)>,>:B* ?05%>2@ ?* G Ɯ @7*:·7ƛG
ƛ 2>&>) 5,G %>ƙ ® «;»ƙ 0A#(:Ä ƙ [email protected]@ 1> !@ ƚ
>2> @ >2% G 7 4%ƛG bƛ ?&;@ ?(7:> > ;>2 : &A?4& :>7>ƛ
ƛ 72@4 >2 !>51>:>"@ >1 G þ,(>'ƛ cƛ ?&;@ ?(7:> 1> ;>2>& ?7?7)&> :>7@ƛ
ƛ p?*?01> ;K1> @ >2%ƛG
ƛ (>& 7 ;>#> 1> 2K1>:>"@ 7¬1 ,É0
?* ƛ z 2>&@4 ?7?7) þ,(>'>0 )@4 /G:5
ƛ A @7*:·7>1> 0&2&G > >*|?Ï1>7 2
;K%>2> ,¦2%>0ƛ 8@ 5 >1 @ 1> @ 0>?;&@ ?057> 7
56 1> )>2G /G:5 5 >ƛ
zzz
ी अ स संयस ता व तवचता
हे वता ः इयंव यसयंस ता व मतानवी सतांय ता ता
आकतृ ीमधये कोिकोितया
इंचद्यसंसथा चदसत आहेत शरीराचया पोकळीमधये च्वच्वध इंचद्ये
मागील इयततांमधये आपि सुरचक्षत असतात. आपलया शरीराचया आतील
शरीरातील काही इंचद्यसंसथा, स्वघ् भागांिे संरक्षि करिारे मान्वी सांगाडा हे
तयांिी कायरे ्व शरीरातील तयांिी एक संरक्षक क्वि आहे.
चठकािे यांिी ओळख करून
रेतली आहे. तया आधारे खालील
तकतयात ररकामया जागी यो्य
शबद चलहा.
इवयं यताचहे नताव कताय की
दय
फुपफुसे
आतडे
मंदे ू
कधी कधी आपि खेळताना पडतो चकं्वा
आपलयाला अपरात होतो, तेवहा आपलया हातािे
चकं्वा पायािे हाड मोडते यालाि आपि अ स ंय ’
असे महितो. अवसथ महिजे हाड.
अवसथभंग झालेलया वयक्तीला असह् ्वेदना
होतात ्व जया भागाला अवसथभंग झाला आहे तेथे
लगेिि सूज येते.
सतायं ता ता
तुमचया एखाद्ा चमत्राला अपरात झाला ्व ः अ स ंय झता हे यता म ताचेह वच
तयाचया पायािे हाड मोडले तर तुमही काय कराल
अपरात झालया्वर अवसथभंग झालेलया भागािी हालिाल होऊ देऊ नये, तो वसथर ठे्वा्वा ्व ्वैद्कीय
उपिारासाठी रेऊन जा्वे. द्वाखानयात गेलयानंतर जया भागाला सूज आलेली आहे, तया भागािी ‘क्ष-चकरि
प्रचतमा’ ( -ray image) रेतात. क्ष-चकरि प्रचतमेिा शोध ‘रॉनिजेन’ यांनी ला्वला आहे.
57
तास र
म हे हे
हता
ः स रेह क्ष-चकरि प्रचतमेचया आधारे हाड नेमके कोठे मोडले आहे यािी
आपलयाला माचहती चमळते. तयामुळे यो्य उपिार करिे शकय हाेते.
क न ता यता हता तायंचेह कतार
आपलया शरीरातील हाडांिे आकारानुसार
िला, आपि आपली हाडे ओळखूया.
. तुमचया पाठी्वर तसेि तुमचया चमत्राचया प्रामुखयाने िार प्रकार पडतात.
पाठी्वर मधयभागी हात चफर्वा. च ी हता हे
. तुमचया छाती्वर हात ठे्वून जाि्विाऱया कठीि हतान हता ेह
भागास काय महितात अवनयवम् हता ेह
. कठीि उंि्विे जाि्वतात का तयांना काय तांय हता ेह
महितात
. पाठ ्व छाती यांतील हाडांचया आकारांमधये
काय फरक जाि्वतो
मतानवी अ स संयस ता
आपलया शरीरामधये असिाऱया स्वघ् हाडांिा
आकार एकसारखा नसतो. प्रतयेक हाड हे ्वेगळे आहे.
स्वघ् हाडांिा चमळनू एक सांगाडा तयार होतो.
सांगाड्ामुळे शरीराला आकार प्राति होतो.
शरीरातील स्व्घ हाडे ्व किू ा्घ एकत्र चमळनू
अवसथसंसथेिी रिना होते.
हाडांिी रिना कठीि असते. हाडे ल्विीक
नसतात. हाडांिी रिना मुखयत्वे दोन रिकांनी
बनलेली असते. अवसथपेशी या जैच्वक असतात, तर
कॅवलशअम कॉबबोनेि, कॅवलशअम फाॅसफेि, खचनज,
क्षार यांसारखया अजैच्वक पदाथािंपासून हाडे बनतात.
कॅवलशअममुळे हाडांना मजबूतपिा येतो.
शरीराला चनव्शित आकार देऊन आधार देिाऱया तसेि शरीराचया आतील नाजूक इंचद्यांिे रक्षि
करिाऱया संसथेला अवसथसंसथा महितात.
58
:> > ,>œ Ǝ ? Î>&@4 :> >ñ> 7ē* &A¤;@ &G Ð>%@ 5 B 8 &> >Ƭ 1> 1> ;>#> @ 2 *>
8@ ;GƬ
iƛe ?7?7) Ð>1> G :> >#G
ē* ,;>ƛ 7!@
0K ,!M! @ 1> 7 &A01> ;>&> 1> 7 > & @ >
,>1> 1> ;>#> @ 4> .@ 0K >ƛ &> ;@ ņ&@ ?, 2>
&A0 > ?0Î Ɯ.;@%Ɯ/> 1> 1> : (/>& ē*
;>#> 1> 4> .@: (/>& &A4*> 2> 7 0>?;&@ ,A$@4 ;>&
&1>& /2>ƛ
;>#> @ 4> .@ :G0@01G ,>"@ >
;>#G ®7& ?0Î /> .;@% %>
bƛ ;>&> @
;>#G
cƛ ,>1> @
;>#G
0>*7@ §®': ®'> ;@ (K* /> > 01G ?7/> 4@ ,>1
>&Gƛ @1 :> >#> 7 ,> :> >#> :G 0>*7@
§®': ®'G G (K* /> ;G&ƛ iƛ f 0>*7@ §®': ®'G G />
@1 :> >ñ>01G 7!@ƙ ,>"@ > %> 7 59
>&@1> ?, Ç1> > :0>7G8 ;K&Kƛ &G :7 82@2>1>
01/> >&B* >%>Ç1> 2G9G/K7&@ ƕ01/> @Ɩ
:&>&ƛ
,> :> >#> ;> 1> 012G9G1> .> B1>
;>#> > ?05Ŋ* &1>2 >4G4> :&Kƛ 1>01G ;>&ƙ
,>1 1> ;>#> > :0>7G8 ;K&Kƛ
,¨1> 82@2> @ 7>$ ;K&>*> ;>#> @ 4> .@ 7 >2 7>$& >&Kƛ 4;>* 0A4> 1> 71>*A:>2
1> 1> ;>#> @ 4> .@ 7 > >2> & -2 ?(:B* 1G&Kƛ ,2 &A 82@2> @ 7>$ ;@ > ?7?8ć 01>(G,1&
;K&Gƛ «1Ú@1> ,>1> &@4 ;>#> @ 4> .@ ?) :&Gƛ
@1 :> >#> 7!@
7!@ #K1> @ 7 G;Ç1> @ ;>#G ?05*Ŋ 7!@ .*&Gƛ 1>&@4 >4 > .#>
;>#G >2>*G :,>! 7 0 .B& :&>&ƛ #K1>& i ?% G;Ç1>01G >&@ >
be 8@ ł% cc ;>#G 7!@01G :&>&ƛ 7!@0)@4 >4 > ?, 2>
.#> :K#Ŋ* &2 ;>#> @ ;>4 >4 ;K& *>;@ƛ
0% ij ,>"@ >
7!@ ,¨1> 82@2>1> K%1> 717> G : 2% 2&GƬ %>
>&@ > ?, 2> &A01> >&@1> #>«1> 7 «1> .> B7ē*
;>&Ɯ.K! ?-27>ƛ (K;@ ?05Ŋ* ? &@ ;>#G ;G&Ƭ iƛg 7!@ƙ >&@ > ?, 2> 7
01/> @ .K! ?-27>ƛ ? &@ ;>#G >%7&>&Ƭ ,>"@ > %>
>&@0)@4 ?, Ç1>:>2 @ 2 *> :%>Ç1> /> >4> Ǹ >&@ >
?, 2>ǹ :G ¤;%&>&ƛ >&@& /G ,!G ;># :&G 1>4> 2K®'@
¤;%&>&ƛ 1>4> >#«1> ,ë> .2 ñ> 1> bc Kñ> K#4G¨1>
:&>&ƛ 1> cf ;>#> > ?05*Ŋ >&@ > ?, 2> &1>2 ;K&Kƛ &K 0> B*
,>"@1> 1>4> K#4G4> :&Kƛ
,>"@ > %> Ł4,>:>21> >2> @ ;>#G 0G > 8@ /@
:25 K#Ŋ* ,>"@ > %> &1>2 ;K&Kƛ ,>"@1> 1>& ł% dd ;>#G
:&>&ƛ 1>&@4 Ð1G >4> 0% > ¤;%&>&ƛ &@ :7 ;>#G 47 @
:B* >72 8@ 2 4G4@ :&>&ƛ ,>"@ > %> 0|(Ä&B*
?* %>Ç1> G&>2 B G : 2% 2&Kƛ
,¨1>4> ,>"@ > %> *:&> &2 >1 >4G :&GƬ
,> :> >#>
;>& 7 ,>1 0>*7@ 82@2>& (K* ;>& 7 (K* ,>1 :&>&ƛ ;>& 7
,>1> 1> ?7?7) /> > 01G *G ;>#G :&>&ƛ &@ 0G > *> :> 1> *@
K#4G4@ :&>&ƛ
‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ? #@
,¨1> (K* >*> 01G &@*ƚ&@* ;>#G :&>&ƛ
1> ,H ½ #@ ƕǀǡǖǟǟǢǝƖ ;G >*>&@4 ;># ,¨1>
82@2>&@4 :7>& 4;>* ;># ;Gƛ &G &> (5>1> (>1> 7$ G
7 ,K 5 :&Gƛ 1> > >2 #@:>2 > :&Kƛ
0>*7@ 82@2>&@4 :7>& 4> . ?% 0 .B& ;>#
0> ñ> 01G :&Gƛ 1>4> Ǹ ?7 >ǹ :G ¤;%&>&ƛ
60
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ
Ð1K 8>5G&@4 0>*7@ :> >#>Ɯ §®': ®'G G ? Ļ7> ? Î> G ?*2@% ē* 82@2>&@4 ;>#> @ >2
Ð >2> & ?7/> %@ 2>ƛ 1> ;>#> G >1 ,1K ;K&>& 1>?791@ 7 >& > 2>ƛ
ē* ,;>ƛ :> )> 1> ?" >%@ (K* ? Ļ7> (K*,G>
>®& ;>#G K#4G4@ :&>&ƙ 1> K#%@4>
#K1>,>:B* ,>1> ,1& &A01> 82@2> @ Ǹ:> )>ǹ ¤;%&>&ƛ :> )G (K* Ð >2 G :&>&ƛ
7G 7G ž> ?" >%@ ;>4 >4 ē* ,;>ƛ 82@2> G
/> K% K%1> ?" >%@ 7> &>& ? Ļ7> ?-27&>
1G&>& 1> G ?*2@% 2>ƛ
,¨1> 82@2>&@4 ;>#G 0G > 8@
§®'. )>*G K#4G4@ :&>&ƛ
:> )>
4 :> )> 4 :> )>
;>#> @ ;>4 >4 ;K&Gƛ ;>#> @ ;>4 >4 ;K& *>;@ƛ
(>ƛ ;>&ƙ ,>1 (>ƛ 7!@ @ ;>#G
1>&@4 ;>#G ƕ >4 > .#> :K#*Ŋ Ɩ
:> 1> G Ð >2 .@ >? 2@ > :> )>
4 :> 1> G >;@ Ð >2 £1>:B1>ƛ 5@ >
bƛ ?. >? 2@ > :> )> :> )>
1> Ð >21> :> 1> 01G ;>#> @ ;>4 >4
:2 &>
> ?(8G*G 81 ;K&Gƛ 1> :> 1> @ ;>4 >4 :> )>
biaa K*>& ;K&Gƛ (>ƛ K,2 7 A# >
iƛh :> 1> G >;@ Ð >2
cƛ 5@ > :> )>
1> Ð >21> :> 1> 01G ;>#> @ ;>4 >4 (K*
? Ļ7> ?) ?(8> *@ ;K&Gƛ 1> :> 1> @ ;>4 >4
dgaa K*>& ;K&Gƛ (>ƛ > (>ƙ A.>
dƛ :2 &> :> )>
1> Ð >21> :> 1> 01G ;>#G -Ú 0G > 72
:2 ł 8 &>&ƛ (>ƛ 0* !ƙ ,>1> > K!> 1> 0)@4
:> )G
61
एखादी ्वसतू चकं्वा पदाथघ् गरम, थंड, खडबडीत चकं्वा गुळगुळीत आहे, यािी
ेह वता जािी्व तुमहांला कोितया अ्वय्वामुळे होते
तवचता तवचेहची कताय ः
त्विा ही स्व्घ सजी्वांचया शरीरािा एक . शरीराचया अंतरंगािे - जसे, सनायू, हाडे,
महत््वािा ्व मोठा अ्वय्व आहे. त्विे्वर केस इंचद्यसंसथा इतयाद िे रक्षि करिे.
असतात तर पायांचया ्व हातांचया बोिांचया . शरररातील आद्घ्ता राखून ठे्वणयास मदत करिे.
िोका्वरील त्विे्वर नखे असतात. त्विा या . ‘ड’ जी्वनसत््वािी चनचम्घती करिे.
अ्वय्वामुळे आपलयाला सपशा्घिी जािी्व होते. . शरीरातील राम बाहेर िाकनू शरीरातील
त्विा हे आपलया शरीरािे महत््वािे ज्ानंेचद्य आहे.
तापमाना्वर चनयंत्रि ठे्विे.
शरीरता यता ता वरणता ता तवचता हण्ता् . उषिता, थंडी यांपासून संरक्षि करिे.
. त्विा सपशचद्य महिून कायघ् करते.
तवचहेची रचनता ः
मान्वी त्विा ही मुखयत्वे दोन थरांिी बनलेली ता तवचता
असते. स्वांित ्वरचया थराला ता तवचता महितात, अंय्सतवचता
तर तयाखाली थराला अयं्तवचता महितात. तयाखाली उ तववचय र
रक्त्वाचहनया ्व मजजातंतूिे जाळे असते. तयाचया ः तवचहेची रचनता
खाली उपत्विीय थर असतो. तो शरीरािे तापमान
चनयंचत्रत करणयािे काम करतो. बाह्त्विेिे ्वेग्वेगळे
थर असतात.
सतायं ता ता मेह वनन
उनहात िाललयामुळे अथ्वा उनहात खेळलयामुळे त्विेचया थरामधील पेशीत मेलॅचनन ना्वािे
काय होते रंगद्वय असते. मेलॅचनन त्विेतील च्वचशष्
उनहातून िालून आलो अथ्वा खेळत राचहलो ग्रंथीत तयार होते. मेलॅचननचया प्रमािा्वरून
तर आपि थकतो, पि तयाि ्वेळी आपली त्विा त्विेिा गोरेपिा-काळेपिा ठरतो.
ओलसर झालेली चदसते. यालाि ताम’ महितात. ्वाता्वरिा्वरही त्विेिा रंग अ्वलंबून असतो.
आपलया त्विेमधये राम तयार करिाऱया ग्रंथी मेलॅचनन त्विेिे ्व आतील भागांिे अचतचनल
असतात, तयांना म यं ी महितात. चकरिांपासून संरक्षि करते.
आपि उनहात खेळलो चकं्वा इतर कारिाने
शरीराला श्रम झाले, की शरीरािे तापमान ्वाढते तेवहा जरता क चता वता
रामािी चनचम्घती होते ्व आपलया शरीरािे तापमान . कोितया रगं ाचया त्विेमुळे सयू ्चघ करिापं ासून
कमी होणयास मदत होते. आपलया शरीरािे तापमान
नेहमी सेवलसअसचया ज्वळपास कायम राहते. अचधक सरं क्षि होईल
. राम आलयाने शरीरािे तापमान कमी का होते
62
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ
&A0 @ 7 > 7 &A01> @Ɯ K.> 1>
'7> 2>&@4 7C÷ «1Ú@1> 7 G G ?*2@%
2>ƛ
>1 -2 ?(:&KƬ
:G 71 7>$&Gƙ &:G 7 G >4@ :%>Ç1>
2.@ G Ð0>% 0@ ;K&Gƙ 0>Î &>%4G4@ 7 > 0B5
§®'&@& 1G& *>;@ ¤;%B* 71® «1Úº1> 7 G72
:A2 Ł1> ,#Ŋ 4> &>&ƛ
0>;@& ; G > &¤A ;> 4>Ƭ ; G *G;0@ 4>& "G7>ƛ
,¨1> ij:> > 2 0G4E?**0A5G "2&Kƛ ,¨1> 7 G1> 2K1>:>"@ &@
>5G #( ij: ;G 8A÷ 0G4E?**0A5Gƙ &2 /A2GƜ ®7 "G7%G 0;·7> G :&Gƛ 7 G1>
,> $2! ij: 0G4E?**0)@4 ) >0A5G ?% 2 >7ē* /G(/>7 2%G ;G 8>®Î@1 7
&> .#G ij: ;G 0G4E?**01G 4K; :¨1>*G H2 :B* ?ņ Î02@1> K2G ;K1> >
,¨1>4> ,;>14> ?05&>&ƛ é>;>: !>5>7>ƛ
,% >1 ?8 4KƬ
y 82@2>&@4 :7 ;>#G 7 Ł > ?05*Ŋ §®': ®'> .*&Gƛ
y ;>#> 1> :> >ñ>0A5G 82@2>4> >2 7 )>2 ?05&Kƛ
y 82@2>1> .>;G2@4 72%>4> 7 > ¤;%&>&ƛ
y 82@2> G 7 82@2>&@4 ?Ï1> G : 2% 21> G 0;·7> G >1 §®': ®'> 7 7 > 2&>&ƛ
y §®': ®'> 7 7 G @ >5 @ G%G 7¬1 ;Gƛ
y 0>*7@ §®': ®'G G 7!@ƙ >&@ > ?, 2>ƙ ,>"@ > %>ƙ ;>& 7 ,>1 :G /> ,#&>&ƛ
y 0>*7@ 7 G G &7 > 7 .>Č7 > :G (K* '2 :&>&ƛ
63
सवताधयताय
रकता यता जता ी य य शब्द रता ता ी नताचंय ी उत्रेह ्म यता शब्दतां्य व हता
अ. जया चठकािी दोन चक्ं वा दोनपके ्षा जासत हाडे अ. तुमचया शरीरातील त्विा कोिकोिती कायेर
जोडलेलीअसतात,तयाजाडे िीला........... करते
महितात. आ. तुमचया शरीरािी हाडे मजबूत ्व चनरोगी
आ. बाह्त्विेचया थरांमधील पेश त............
ना्वािे रंगद्वय असते. राहणयासाठी तुमही काय काय कराल
इ. मान्वी त्विेिे ............ ्व ........ हे इ. मान्वी अवसथसंसथेिी कायरे कोिती
दोन थर आहते . ई. आपलया शरीरािी हाडे मोडणयािी कारिे
ई. मान्वी अवसथससं था .......... भागात
च्वभागली जाते. सागं ा.
सतांय ता मी क णताशी ज ी तावू उ. हाडांिे प्रकार चकती ्व कोिते
अ’ ’ कताय ह ्ेह सतायं ता
. उखळीिा सांधा अ. गडु रा अ. जर अापलया शरीरामधये हाडांिे साधं े नसले,
. चबजाचगरीिा साधं ा ब. मनगि
. सरकता साधं ा क. खादं ा तर
आ. आपलया त्विेमधये ‘मेलॅचनन’ ना्वािे
चूक क र र ्ेह व हता जर वता य चक चहे असहे
्र ्द स् क न व हता रगं द्वयि नसल,े तर
अ. हाडािं ी रिना मऊ / मृदू असत.े इ. आपलया शरीरातील मिकयाचया
ब. मान्वी अवसथसंसथा शरीरातील आंतरंेचद्यांिे
हाडांचया साखळी ्वजी फक्त एकि सलग
रक्षि करत.े हाड असते, तर
क्ी कता ता
यताेह य तयता व कताणी अशी ूण करता अ. साधं यांिे च्वच्वध प्रकार
अ. शरीराला आकार देिारी ससं था महिजे... आ. त्वििे ी रिना
उ मः
उतसज्नघ ससं था ्श्वसन संसथा l मान्वी अवसथसंसथचे या च्वच्वध भागांिी
अवसथसंसथा रक्ताचभसरि ससं था चित्रे गोळा करा ्व एका िािघ् पेपर्वर
चिकि्वा आचि तया प्रतयेकािी कायेर चलहा.
ब. पायािं ी ्व हातािं ी बोिे यातं ........ प्रकारिा l च्वच्वध प्रािी ्व पक्षी याचं या अवसथससं थिे ी
सांधा असतो. चित्र,े कात्रिे जमा करा ्व तयांमधील फरक
चबजाचगरीिा साधं ा उखळीिा साधं ा जािनू घया.
अिल साधं ा सरकता सांधा
lll
64
j &@ 7 &@ G Ð >2
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ
jƛb ?&0>* 7®&B
,¨1>4> 2K 1> @7*>& *G 7®&B 01G ;>4 >4 ;K&>*> ?(:&Gƛ ;>4 >4 ;K%>Ç1> 7®&B ?&0>*
;G& :G ,% ¤;%&Kƛ 72@4 ? Î>& K%1> 7®&B ?&0>* 7®'G& ?(:& ;G&ƛ 1> 1> &@01 G
K%&G -2 ?(:&>& 1> @ 7 >& > 2>ƛ
&@
.: @ 7>! ,;>& .: '> ¢1>72 '> .4G :&> &2 jƛc 7®& B G 0> G >%G
7>;*G ?&0>* §®'&@& ,5&>*> ?(:&>& ? Ļ7> &A¤;@
?&0>* :&>*> §®'2 7®&B ?&0>* >¨1> G />:&Gƛ
(>;2%>'ƙ 2G¨7G&B* Ð7>: 2&>*> 0> G ,5%>2@ >#Gƛ
?*2@% 2%>Ç1>4> >(@ 7®&B :&& > > .(4&
:&>*> ?(:& :G4ƙ &2 &@ 7®&B ?&0>* ;G : G
¤;%&>&ƛ 7®&B G ?7®'>,* ¤;% G ®'>* .(4%G ;K1ƛ
?&0>* 7®&B G :&& ?7®'>,* ;K& :&Gƛ
7®&B G "2>?7 7G5G& > ?" >%>,>:B* (Ã:Ç1> ?" >%@ ;K& :4G4G ?7®'>,* 1>4>
7®&B @ &@ ¤;%&>&ƛ
&@ G Ð >2
bƛ 2G9@1 &@ jƛd 2G9@1 &@
2G¨7G >#@ 7 2®1>7ē* 1G%>2@ƚ >%>2@ ?&0>* 7>;*G ;@ > :25 2G9G& '7> >
?(8G*G 1G& :&>&ƛ 1>7ē*ƙ > 2G9G& 7®&B G ?7®'>,* ;K& :G4ƙ &2 1> 7®&B @ &@
2G9@1 &@ ;G :G ,% ¤;%&Kƛ
A »72 /G 2>œ* |#Ŋ ;>&>&B* >4@ :K#Ŋ* ?(4> &2 &K ?0*@72 ,#&Kƛ 1>7ē*
>1 4>& 1G&GƬ
65
् नता करता
संिलन करिाऱया सैचनकांिी गती आचि रसरगंुडी्वरून रसरिाऱया मुलीिी गती यांिी तुलना करा.
संिलन करिाऱया प्रतयेक सैचनकािी
गती सतत एकसारखी असते. तयात थोडाही
फरक चदसत नाही, परंतु रसरगुंडी्वरून
रसरिाऱया मुलीिी गती मात्र एकसारखी
चदसून येत नाही. मुलगी रसरगुंडी्वरून ्वेगाने
खाली येते कारि चतिी गती सतत ्वाढत
जाते.
सैचनकांचया संिलनािी गती ही ‘रेषीय
एकसमान गती’ आहे. कारि गतीमधये
कोितयाही प्रकारिा बदल चदसून येत नाही.
रसरगुंडी्वरून रसरिाऱया मुलीिी गती
‘रेषीय असमान गती’ आहे असे चदसून येते.
रेषीय गतीिे दोन प्रमुख प्रकार आहेत.
ः रेह ीय ् ची ् नता
रेह ीय कसमतान ्ी रेह ीय असमतान ्ी
एकक काला्वधीत एका सरळ रेषेत जािाऱया एकक काला्वधीत एका सरळ रेषेत जािाऱया
्वसतूने पार केलेले अंतर जेवहा सतत सारखेि असते ्वसतूने पार केलेले अंतर जेवहा सतत बदलते तेवहा
तेवहा तया गतीला रेषीय एकसमान गती असे महितात. तया गतीस रेषीय असमान गती असे महितात.
नकरहे ीय ्ी ः एका सरळ रेषेत न जािाऱया ्वसतूचया गतीस नकरहे ीय ्ी’ महितात. या गतीिे खालील
प्रकार आहेत.
सतांय ता ता तुमही जेवहा झोपा ा्वर झोका रेता तेवहा
झोपा ािी हालिाल कशी होते
ः ंय्द व ् ्ी
झोपाळा नेहमी एका िोकाकडनू दुसऱया
66 िोकाकडे परत येतो. तयाला एका फेरीसाठी
साधारिपिे सारखाि ्वेळ लागतो.झोपा ाचया या
हेलकावयाला यं्द व ् ्ी महितात. तयािप्रमािे
रड्ाळािा चफरिारा लंबक, पक्यांचया पंखांिी
हालिाल, चश्वियंत्र िालू असताना सुईिी हालिाल,
ढोल चकं्वा तबलयािा कंप पा्विारा पडदा हीदेखील
आंदोचलत गतीिी उदाहरिे आहेत.
(K4*>0A5G Ð>ÿ ;K%>Ç1> &@4> (K?4& &@ ¤;%&>&ƛ 2> #K ij >47>ƛ
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ K% K%1> 7>ü> 01G (K?4&
&@ *A/7&> 1G&GƬ
jƛg ?7?7) *H 2G9@1 &@
ñ>5> G >!G 7&A5> >2 ?-2&>&ƛ 1> Ð0>%G , >ƙ
>8,>5%>ƙ 0G2@ K 2> # 7&A5> >2 0> >*G 1> @ -ij2@ 7&A5> >2 0> >*G :%>Ç1>
,B% 2&>&ƛ 1> :>2 @ *G (>;2%G ,% (H* ?(* @7*>& &@4> 7&A5> >2 &@ :G
,>;&K 1>01G 7&A5> >2 &@ ?(:B* 1G&Gƛ ¤;%&>&ƛ
&A¤;> 4> 7&A5> >2 &@ @ % @ >;@ (>;2%G :> &>
1G&@4 >Ƭ &@ K%&@Ƭ 1> &@01G ?&0>* 7®& B
"2>?7 7G5G* &2 > ?7?8ć
(K?4& &@ ?% 7&A5> >2 &@1> (>;2%> 7ē* ?. (Ä&B* ,A;> ,A;> >&Gƙ 1>
,¨1> :G 4>& 1G&Gƙ ½ >;@ 7®&B 1> "2>?7 >4>7)@& &@4> ?*1& >?4 &@
-ij2@ ? Ļ7> (K4* ,B% 2&>&ƛ :Gƙ ñ>5> > ¤;%&>&ƛ
?0?*! >!> .2K.2 ga ?0?*!> & -ij2@ ,B% 2&K &2 0G2@ K
2> Ļ#:A÷> "2>?7 7G5G& ,4@ -ij2@ ,B% 2&Gƛ
7®& B0)@4 1> &@4> Ǹ?*1& >?4 &@ǹ :G ¤;%&>&ƛ
2> #K ij >47>ƛ
? Î>Ð0>%G 0A4 @ :>1 4 >47&>*> K%1>
Ð >21> &@ &A¤;> 4> ?(:B* 1G&@4Ƭ
67
:> > ,>œ Ǝ jƛh .> G& G5%>2@ 0A4G
.> G&@4 -Ł4,> 2>1> 0> G )>7&>*> &A¤;@ > ?*§¬ & 0> >7ē* 1> &@ @ ?(8> 7
? Ļ7> > ?(8G*G )>7&> >Ƭ >4 :&& .(4&
:&Gƙ 1> &@4>
*Ù½ *>;@ƛ -4Ł ,> ē :&& > -4Ł >7ē* (Ã:Ç1> -Ł4>72 >&Gƛ 1>đ§ &@ ¤;%&>&ƛ
1>1> &@4> K%&@;@ ?*§¬ & ?(8> *:&Gƛ 8> &@4> Ǹ1>đ§
&@ǹ ¤;%&>&ƛ
-Ł!.I41> G5>&@4 G5>#Ŋ @ &@:A÷> 1> Ð >2 @ :&Gƛ
2> %>2G .>5ƙ/! ½ *>72G 1> :7> @ &@ 1>đ§ :&Gƛ
>4 >4>7)@& 7®&B*G ,>2 ij4G¨1>
.: :K4>,B2 &G ,A%G :G :A0>2G (K*8 G &2>: 1> 7®&B @ >4 :G ¤;%&>&ƛ
? 4K0@!2 &2 ,> &>:> & ,>2 2&Gƙ &2 .: >4 ƪ ,>2 ij4G4G &2
> &>:>& ? &@ &2 ,>2 2&GƬ &2 ,>2 21>: 4> %>2> 7G5
;G (>;2% :K#7&>*> ,% ,>2 ij4G4G &2 ? 4K0@!2 Ɯ &>:ƙ 0@!2 Ɯ :G Ļ(
?% &G &2 ,>2 21>: 4> %>2> 7G5 1> G
A%K&2 >$&Kƛ ;G *;G 0@ 4>& "G7>ƛ
1> A%K&2>7ē* ,¨1>4> .:*G >(@ 7®&B ?&0>* :&>*> ?&4>
>4>7)@& ,>2 ij4G4G &2 ?05&Gƛ > Ð >2 @ &@ :G4 :G *>;@ƛ
,% >1 ?8 4KƬ
y ?&0>* 7®&B :&& > > .(4& :&>&ƛ
y 2G9@1ƙ 2G9@1 :0>* ?% 2G9@1 :0>*ƙ > (K?4&ƙ 7&A5> >2ƙ ?*1& >?4 ?%
1>đ§ ;G &@ G ?7?7) Ð >2 ;G&ƛ
y >4>7)@& 7®&B*G ,>2 ij4G¨1> &2>: 1> 7®&B @ >4 ¤;%&>&ƛ
y ?7?8ć &2 ,>2 21>: ? &@ 7G5 4> G4ƙ ;G 1> 7®&B1> >4@72 74 .B* :&Gƛ
68
®7>1>1
bƛ &@ > Ð >2 5 >ƛ eƛ Ð1G ½ (>;2% (G * &A01> 8¢(> & ®,ć
2>ƛ
ƛ ,C7@ G :B1>/K7&@ ?-2%Gƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
ƛ &>4> !> 4G4> ?-2%>2> , >ƛƛƛƛƛƛƛ ƛ 2G9@1 &@
ƛ >8>&B* ,#%>2@ ¨ >ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
ƛ ?0*@7ē* #74G4G 2I ij!ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ƛ (K?4& &@
ƛ ,>1>& ,K;%>2> 0>:>ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ƛ 7&A5> >2 &@
ƛ :&>2@ @ G#4G4@ &>2 ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
ƛ 1>đ§ &@
ƛ ?*1& >?4 &@
cƛ ¦2 >¤1> > @ 1K1 8¢( /2>ƛ fƛ >4@4 Ь*> @ &2G &A01> 8¢(> & ?4;>ƛ
ƛ 0>2&@1> ä@7ē* |# Ŋ :K#*Ŋ ?(¨1>: ƛ >8>& #%>Ç1> ,¸1> 1>
&K ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ &@*G >4@ 1G&K &2 ä@4> ;>4 >4º01G K%1> Ð >21> &@
:0> &2 2G9G& ä@.>;G2 K2>& -ij ¨1>: ?(:&>&Ƭ
&Kƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ &@*G ?0*@72 1G
4ƛ
ƛ 2®1>7ē* :>1 4 >47&>*> &A¤;> 4>
ƛ )>7,é@7ē* )>7 G%>Ç1> ?70>*> @ &@ K% K%1> &º > *A/7 1G&K &G :?7®&2
ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ :&Gƛ ?4;>ƛ
ƛ >8>&B* /¸1> > 8K) G& #%>2@ gƛ >4@4 K#G :K#7>ƛ
>2ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ &@*G #&Gƛ
bƛ ñ>5>&@4 >ë> @ &@
ƛ ?-2& :4G¨1> >8,>51>01G cƛ >#>7ē* ,#%>Ç1> -5> @ &@
.:4G¨1> 0A4> @ &@ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƙ &2 0G2@ dƛ >G-%@ @ &@
K 2> Ļ#01G .:4G¨1> 0A4> @ &@ ƛƛƛƛƛƛƛ eƛ 0H(>*>72 G5%>Ç1> 0A4> @ &@
:&Gƛ
b
ƕ 2G9@1ƙ *H 2G9@1ƙ 7&A5> >2ƙ 2G9@1
:0>*ƙ 2G9@1 :0>*ƙ :0>* 7&A5> >2ƙ c
:0>* 7&A5> >2ƙ 1>đ§ Ɩ d
dƛ 01>&@4 7G 5G,% >1Ƭ e
ƛ (K?4& &@ 7 2G9@1 &@ ,É0
ƛ 2G9@1 &@ 7 1>đ§ &@
ƛ 1>đ§ &@ 7 (K?4& &@ z ,¦2:2>01G ?&0>* :%>Ç1> ?7?7)
7®& B @ 1>(@ ē* 1> 01G &@ G
K% K%&G Ð >2 ?(:&>&ƙ 1> @ 7 >&
> 2>ƛ
zzz
69
ba .4 7 .4> G Ð >2
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ
baƛb ?7?7) ?É1>
bƛ 7¨Č>1> :>;>¥1>*G 2!G > * (G&> *>7 ,>1>& ,$A G >
4 > Ƭ
cƛ .H4 >#@ ,$A G >1>:>"@ K2 K% 4>7&KƬ
dƛ -Ł!.I4 5G & :&>*> |# Ŋ 8>05A G ?&0>* ;K&KƬ 1> @ ?(8> 8@ .(4&ƬG
eƛ >"@*G * $ 4&> > ,A$ G >
4 >Ƭ
,¨1> ?(8*G G 1G%>2> -!Ł .I4 K4>1> ?(8G*G $ 41>:>"@ ,% 1>4> K4>1> ?(8*G G ,>1>*G
$ 4&K ¤;% G .4 4>7&Kƛ (H* ?(* @7*>& ,% 4%Gƙ $%Gƙ :>1 4 >47% G 7 7G5Ð: @ &@
'>. 7%ƙG G $ 4%ƙG ?,5%Gƙ 7> 7%ƙG >#@ >47% G 8> *G ?É1> 2&Kƛ 1> 21>:>"@ K2
4>71> @ 7¬1 &> :&ƛG 7®&7B 2 K%1>;@ Ð >2 G G$%G 7 $ 41>:>"@ 4>74¨G 1> K2>: .4
¤;%&>&ƛ
K%&@;@ 7®&B ,%œ* > > .(4& *>;@ƛ 7®& B ;471>:>"@ .4> @ 7¬1 &> :&Gƛ
?&0>* 7®&B @ ?(8> .(41>:>"@ƙ ?&4> '> .71>:>"@ .4> > 7>,2 ;K&Kƛ
:> > ,>œ Ǝ baƛc 7®&B > >2 .(4%G
bƛ >(@ ?®Ð ,¨1> ;>&> & G * &>%4@ ½ >1
?(:G4Ƭ
cƛ 4K;>2>*G &>,*B 4>4 >4G¨1> 4K #@ 7®&B72 ;>&K#>
0>2¨1>: >1 ;K&ƬG
7®& B > >2 .(41>:>"@ .4> @ 7¬1 &> :&ƛG
70
.4> G Ð >2
bƛ ®*>1B .4
? Î baƛb 01G ;K%>Ç1> :7 ?É1>0 1 G 82@2>&@4 ;># G 7 ®*>1 B 1> :>;>¥1>*G
;>4 >4@ #Ŋ* 1&G >&ƛ 8G >2@4 ? Î>01 G 7 * 4%>2@ «1Ú@ ®*>1 B .4> >
7>,2 ē* 7 * 4&Gƛ
®*>1 B1> :>;>¥1>* G 4>74G¨1> .4>4> ®*>1B .4 ¤;%&>&ƛ
2> #K ij >47>ƛ baƛd 7 * 4%G
&¤A ;@ 2K 1> @7*>& ®*>1 B .4> > 7>,2 ē* K%&@ >0 G 2&>Ƭ
cƛ 1>? Î .4 baƛe 1 ÎG
* G >0 G 21>:>"@ ,% 7 G 7 G ž> 1Î > > 7>,2
2&Kƛ >;@ 1Î G >471>:>"@ ®*>1 B .4> > 7>,2 ;K&Kƛ >;@ 1Î G
;@ ?7 G > '7> ) *> > 7>,2 ē* >474@ >&>&ƛ 8> 1Î >* >
Ǹ®71 ?4& 1Î ǹG ¤;%&>&ƛ >2% 1> ?" >%@ 1>? Î .4 7>,24 G
>&ƛG (>;2%>'ƙ ?84>
08@*ƙ ?7üA& ,, ƙ 7I?8 08@*ƙ ?0:2
1>(@ƛ 1Î > > 7>,2 ē* ,% * G >0 G 2&Kƛ 1> @ 1>(@
2>ƛ
1Î >0>-&ļ 4>7¨1> G4¨G 1> .4>4> 1> ?Î .4 ¤;%&>&ƛ
dƛ AĒ7@1 .4 baƛf |#Ŋ 7 -5 >4@ ,#%G
>(@ 7®& B .4 4>7*B 72 - ij 4@ƙ ½ 'Kñ> @72 > *
&@ ,2& >4@ 1G&Gƛ : G > ;K&ƬG
>#>72@4 -5 G ?0*@72 > ,#&>&Ƭ
,C 7@ :7 7®& B ®7& # G G &ƛG
,C7@ G .4 4>7*B 7®&* B > ,¨1> #G G &G 1>:
AĒ7@1 .4 ¤;%&>&ƛ
:G ;K * 4G G
ĒA 7> 9% > > 8K) :2 1 E 1B!* 1>* @ bh «1> 8& >& 4>74>ƛ
,C7@ G AĒ7@1 .4 ;G *;G 0@ 72 >%>Ç1> 7®&B 1> ?7Ē÷ ?(8*G G :&G
1>05A G 72 -ij 4G¨1> 7®&B @ &@ 0@ 0@ ;K& >&G 7 87G !@ &@ 8B 1
;K&ƛG 0 &@ 7®& B % @ 72 * >&> >4@ ,#>14> 4> &ƛG >4@ ,#&>*>
?&1> &@& AĒ7@1 .4>0A5 G :&& 7>$ ;K& >&ƛG
71
ē* ,;>ƛ
bƛ 4;>* ( # ?% .>(4@/2 ,>%@ 1>ƛ
.>(4@,>:B* :>)>2%,% G ca :0G @ @7ē* &K ( #
,>1>& !> >ƛ ( # ,>1>& ,#1> > 7> ł 1
G 4ƛ
&> &K ( # :>)>2%,% G baa :0G @ @7ē* ,>1>&
!> >ƛ ,A ;> ( # ,>1>& ,#&> 7> ł 1
G 4ƛ
72@4 (K* ņ&@&@4 7> >& >1 -2 $5&KƬ baƛg ( # ,>1>& !> %G
1>7ē* >1 :0 &ƬG
cƛ ,K&G 41>1> ?É1> ? Î>& (> 7¨1>
;G&ƛ ,K&G 4;>* ;Gƙ &2 (Ã:2G 0K"G ;Gƛ (K;@
,K&@ 4&>*> >1 -2 ?(:&KƬ
4;>* ,K1>72@4 AĒ7@1 .4 0@ ;G ¤;% G
1> G 7 * 0@ ;Gƛ 0Kî> ,K1>72@4 AĒ7@1 .4
>®& ;G ¤;% G 1> G 7 * >®& ;Gƛ
>®& 7 * 41>:>"@ >®& .4 4>7>7G
4> &Gƛ baƛh G 7>;%>2@ «1Ú@
‘mhrV Amho H$m Vwåhm§bm ?
7®&B G 7 * 21>:>"@ 7®& B &>% 8K) 1> 7 > 2>ƛ
>ë>1> Œ >4> !> &>&ƛ :1B 0 >4&G @4 :1B ?% Ë; 1> 01G AĒ7> 9%
!> 4G4@ 7®&B ,C 7@1> AĒ7@1 .4>* G .4 >12& :&ƛG 1>05A G Ë; :1B >/ K7&@ :&& ?-2&
:&>&ƛ 1> .2K.2 Ë; ?% ,Ë; 1> 01;G @
>4@ $4@ >&Gƛ 1> 75G @ ?®Ð 1> AĒ7> 9% .4 >12& :&Gƛ 0 :7 Ë; ?% ,Ë;
&>%> G .4 ; G 7®&B4> :&& 72 $& :&ƛG :B1> #G > ,G >7& *>;@&Ƭ
1> 75G @ ?®Ð > &>% ?% ,C 7@ G
AĒ7@1 .4 :0:0>* ;K&>&ƙ 1> 75G @
7®&B §®'2>7&ƛG 1> §®'&@& >ë>72@4 2> #K ij >47>ƛ
0K ,!! M @7ē* AĒ7@1 .4 :0 &ƙG ¤;% G
7®&B G 7 * :0 &ƛG 7®&7B 2@4 AĒ7@1 .4 >8>& G,>7%>Ç1> ?70>*>72
¤;% G 1> 7®& B G 7 * ;K1ƛ K% K%&@ .4 G >12 & :&>&Ƭ
eƛ A . ½1 .4
!.G 4>72 . A "7G >ƛ 0K"> 4K # @ § 5> A . > 75 1>ƛ &K A. >4> ? !&Kƛ &>
A . ;7&G § ž>,>:*B (Ä2 /> )2>ƛ >1 ;K
4 Ƭ
.A >05A G 4>7¨1> 4G G¨1> .4>4> Ǹ . A ½1 .4ǹ ¤;%&>&ƛ
72
ण कॅरमचया सोंगिीला हळिू चििकी मारली असता
ती करॅ म बोड्घ्वरून रसरत पुढे जाते, परतं ु काही
ःण अंतरा्वर जाऊन थांबत.े
जरता क चता वता सपाि जचमनी्वरून ररंगळिारा िडंे ू थोड्ा
कॅरम खळे ताना करॅ म बोडघ्् वर पा्वडर का अंतरा्वर जाऊन थांबतो. असे का होते
िाकली जाते
दोन पृष्ठभाग एकमेकां्वर रासत असताना
तयांमधये रष्िघ बल काय्घ करू लागत.े ते नेहमी गतीचया
च्वरोधात कायघ् करत.े
सायकल िाल्वताना रिके ला्वला, की थोड्ा
अंतरा्वर जाऊन सायकल थांबत.े रिके कसा लागतो,
कोितया भागांमधये रषघ्ि चनमाघि् होते
क न हता गुळगुळीत कागदािे तसेि सडँ पपे रिे दोन तुकडे रऊे न एकमेकां्वर रासनू पहा .
काय लक्षात यईे ल
गळु गळु ीत पृष्ठभाग एकमके ां्वरून सहज रासता येतात कारि तयामं धये
रषिघ् बल कमी असत,े तर खडबडीत पषृ ्ठभाग एकमेकां्वरून सहज रासता यते
नाहीत कारि तयांमधील रष्घि बल जासत असते.
जचमनी्वरून िालताना रषिघ् बलामळु िे पुढे जािे शकय होत.े रषि्घ
नसले , तर आपि पाय रसरून पडतो. उदा. तले कि चकं्वा ओलया फरशी्वरून
िालताना रसरणयािी शकयता जासत असते.
चिखलात अडकलले या मोिारीला बाहेर काढणयासाठी लाकडी फळी का
िाकली जाते
लाकडी फळी िाकलयाने िाक ्व फळीमधये रषि्घ बल चनमाि्घ होते आचि
चिखलातनू मोिार काढता यते .े थोडकयात, गरजेप्रमािे रषघ्ि बल कमी-अचधक
करता यते े.
स व्क वव ् ः स व्क वव ्
. कागदािे बारीक कपिे िेबला्वर पसरा. थमबोकोलिा तुकडा चकं्वा
फगु ्वलेला फगु ा रेशमी कापडा्वर रासून या कपट्यांज्वळ आिा.
. प्ॅवसिकिा कंग्वा तेल न ला्वलेलया केसां्वर रासनू ही कतृ ी पनु हा करा.
. मोरािे पीस ्वहीचया दोन कागदातं रासनू ते बोिांज्वळ आिून बरा.
काय आढळून येईल
्वरील कृतीत कागदािे कपिे, दोरा, मोरािे पीस हे हालताना चदसतात.
असे का होते
रषिघ् ामळु े रबर, प्वॅ सिक, एबोनाईि यासं ारखया पदाथाि्ं वर च्वद्ुतभार चनमाघ्ि होतो.
अशा च्वद्तु भाररत पदाथामंि धये जे बल चनमाघ्ि होते तयाला स व्क वव ् महितात.
73
?Î& .4 G >(@ ?É1> #& :&>*> 'K#@ 0&Ǝ
?7?7) Ð >2 @ .4G 7®&B72 >1 2&>& 7 &@ ?É1>
,%B ;K&ƛG 2K42 K®!2 ? 7Ļ > :0ÏA ? *>Ç1>72 Ā§E ®! 1> 2 @& > (> G 0>:G &1>2
:G4.K# 1> :2&@ &A¤;@ ,>?;¨1> :&@4ƛ 2>ƛ 0>8> 1> > .> B4> !> %@ 4>7>ƛ
1> 01 G ?7?7) Ð >2 @ .4 G Î 4G4@ :&>&ƛ ,2>&@& ? Ļ7> K4 />ñ >& ,>%@ 1>ƛ 1>&
1>?791@ ?) 0>?;&@ G1>:>"@ !2*!G 72 A 4 0>:G :K#>ƛ 0>:G ,>1>72 &2 &@4ƛ A.
: 01 G ǁǟǖǐǘǠǐǖǒǛǐǒ : G !>
, 2> ?% 0>?;&@ 1> ?% ,>1>7ē* ?-27>ƛ
?057>ƛ
8@ ?7?7) G5%@ 2&> 1G&@4 >Ƭ
,% >1 ?8 4KƬ 8>0A5GƬ
y (*H ? (* @7*>01G ?7?7) ?É1> ,>2 ,>#1>:>"@ .4> @ 7¬1 &> :&ƛG 7®&B ?&0>*
21>:>"@ ? Ļ7> ?(8> .(41>:>"@ &:G 7®& B > >2 .(41>:>"@ .4> @ 7¬1 &>
:&ƛG
y .4> G ®*>1 B .4ƙ 1>? Î .4ƙ ĒA 7@1 .4ƙ A . ½1 .4ƙ 9% .4 ?% §®'?& ?7üA& .4
:G ?7?7) Ð >2 ;&G ƛ
®7>1>1
bƛ ¦2 >¤1> > @ 1K1 8¢( ?*7#Ŋ* ?4;>ƛ ƛ 9% .4 ;G *G;0@ &@1> ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
ƛ ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ7®&B @ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ >1 2&Gƛ
.(41>:>"@ ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 4>7>7 G ƕ?(8*G ƙG ?72K)>&Ɩ
4> &ƛG cƛ 8K)> ,>œƙ 0> > :K.&@ K% Ƭ
ƕ.4ƙ ?&0>*ƙ ?(8>Ɩ
ƛ ;&@ 4> #> > ű# > ?0*@7ē* G$Ŋ* Ǹ ǹ ! Ǹ.ǹ !
*&G >*> 1> ű#1>72 ƛƛƛƛƛƛ ƙ ƛƛƛƛƛƛƛ 7 bƛ .H4>* G >#@ G$%ƛG ƛ .A ½1 .4
ƛƛƛƛƛƛƛ ;@ .4 G 4>74G4@ :&>&ƛ cƛ É*ij * G # 4K #@ ƛ §®'?& ?7üA& .4
ƕ®*>1 B .4ƙ 1> ?Î .4ƙ ĒA 7@1 .4ƙ 7®& B 4%Gƛ
9% .4Ɩ dƛ &>% >ë>* G ƛ ®*>1 B .4
ƛ > 0Kî> !G.4>72 |# Ŋ 7G >* G 7 * 2%Gƛ
2 5& :K#4>ƛ 1> @ ƛƛƛƛƛƛƛƛ .(4>1 @ eƛ :>1 44>
ƛ AĒ7@1 .4
:G4ƙ &2 1>72 ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 4>7>7 G ÒG 4>7%ƛG
4> G4ƛ
ƕ.4ƙ &@ƙ ĒA 7> 9% Ɩ fƛ >:4G¨1> Ā§E ®! ƛ 9% .4
,é@*G > (> G
,!G 4%ƛG
74
dƛ >4@4 (>;2%>0 1G ? Ļ7> ?) .4G iƛ >4@4 8¢( K#G :K#7>ƛ
>12 & ;&G &@ 5 >ƛ / G 8¢(
ƛ 0>2&@7ē* >4@ ,#%>2@ 7®& B ƚ bƛ . ( ,#4G4@ ® !ł 2 $ 41>:>"@ƛƛƛƛ .4
ƛ >8>&*B >%>2 G ?70>* ƚ 4>7>7G 4> &ƛG
ƛ :>1> 2 >&B* 2: >$&>*> ƚ cƛ :> #4G¨1> ?,*> 41>:>"@ƛƛƛƛƛƛ
ƛ )>1 ,> #4G >& :&>*> ƚ .4> > ,1K 2&> 1&G Kƛ
eƛ Ð1G ½ (>;2% ( G * &A01> 8¢(> & ®,ć
2>ƛ
®*>1 B .4ƙ ĒA 7@1 .4ƙ 1>? Î .4ƙ §®'?&
?7ü&A .4ƙ 9% .4 7 . A ½1 .4
fƛ : G > Ƭ
ƛ 1Î > *> 75G K75G @ &G4 ?(4G >&Gƛ
ƛ 72 - ij 4G4@ 7®&B >72 > * >4@
1&G ƛG
ƛ ľ20 .K#7 2 ,>7#2 !> &>&ƛ
ƛ 2¨G 7G ®'>* >72@4 ? 1>1> &2%@ >
,ĈC /> #.#@& ij4G4> :&Kƛ
gƛ 01>&@4 7G 5,G %> >1 Ƭ
ƛ ®*>1 B .4 7 1>? Î .4
ƛ 9% .4 7 ĒA 7@1 .4 #7G 8¢(
hƛ >4@4 Ь*> @ &2G &0A 1> 8¢(> & ?4;>ƛ dƛ ƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 4K #@ § ž>4> ®7& # G
ƛ .4 4>7B* >1 >1 2&> 1G&ƬG $&Kƛ
ƛ 7 * ¤;% G >1Ƭ eƛ !ōE !21> :>;>¥1>* G 8&G *> 24G &«G ;>ƛƛƛƛƛ
ƛ ®*>1B .4>*G >4%>2@ 1 ÎG K%&@Ƭ .4 4>74 G G4Gƛ
fƛ $ >&B* ,>7:> G '.| ?0*@72 ƛƛƛƛƛ
.4>0A5G ,#&>&ƛ
,É0
z (H*? (* @7*>& ,1K >& 1G%>Ç1>
.4> @ 0>?;&@ K5> 2>ƛ
z > 75G @ > ņ&@& *G .4G
8@ 7>,2&>&ƙ 1> &ņ º @ 1>(@ 2>ƛ
zzz
75
bb bbƛ >1 ?% >
?*2@% 2>ƛ bƛ ? Î>& K% K%1> ?É1> ?(:& ;&G Ƭ
cƛ Ð1G ?É1> 2&>*> .4 4>74 G ; G >Ƭ
dƛ ? Î>&@4 ?7?7) ?É1> 01 G 7®&B*G 05B > >
:K#4@ ;G >Ƭ
bbƛb ?7?7) ?É1>
72@4 ? Î> G ?*2@% ¨ij 1>: >;@ 7®&B @ 0B5 > > .(4&>*> ?(:&G ¤;% G 1> G ?7®'>,* ;K&ƛG
G«;> .4 4>7B* >ü> 7®&B G ?7®'>,* ;K& G &«G ;> >1 >4 G :G ¤;%&>&ƛ
>1 bƛ ¦2 >0@ ,!G @ G * ? Î>& (> 7¨1>Ð0>%G ?&4> (K2 .> )>ƛ
ē* ,;>ƛ cƛ (K2>1> :>;>¥1>* G &@ $& ba 0@!2 &2 :25 29G G& >4>ƛ
dƛ &> 1> ,!G @01G ca ,A®& ij /2>ƛ
eƛ ,A;> (K2>1> :>;>¥1>*G $& ba 0@!2 & 2 :25 >4>ƛ
K%&> *A/7 4>Ƭ
fƛ &> ,G!@& ca ,®A & ij /ē* ca 0@!2 &2 :25 >4>ƛ
gƛ K%1> 75G :G >1 ?) >44G G >%74GƬ
:>21> & 2> G ?7®'>,* >4ƙG &2@ 1> >1>:
>®& .4 4> & G & G >1 ?) :&Gƛ :>2 G .4 4>7*B
>®& ?7®'>,* >4 G &2 & G >1;@ ?) :&Gƛ
bbƛc ,G!@ $%G 2> #K ij >47>ƛ
76 bƛ 72@4 &ņ @& K% K%&@ .4G ,!G @72 >1 2& ;G&Ƭ
cƛ .4 * 4>7&> ?7®'>,* 81 ; G >Ƭ
dƛ ?/& @72 (K;@ ;>&> *@ .4 4>7¨1>: ?7®'>,* ;K
4
>Ƭ
eƛ .4 4>7B* ?7®'>,* >4G *>;@ 1> > ' >1Ƭ
क न ता यता मी र
. एक पलु ी (कपपी) घया. ती उिं चठकािी प ी बाधं ा. मी र
पलु ी्वरून दोर िाकनू दोरािे एक िोक तुमचया हातात पकडा ्व
दुसऱया िोकाला दोन चकलोग्रमॅ ्वजनािे एक ओझे बाधं ा. सुर्वातीस
ते ओझे पुलीचया साहाययाने एक मीिर उंिीपयितं उिला. पनु हा तिे
ओझे पुलीचया साहाययाने िार मीिर उिं ीपयंति उिला.
कोितया ्वळे से काय्घ अचधक होईल
सारखिे बल ्वापरले असताना जासत च्वसथापन झालले े ः ी क ी चता वता र
कायघ् अचधक असत,े महिजिे कायघ् मोजणयासाठी बल आचि
झालेले च्वसथापन दोनह िा च्विार करा्वा लागतो.
कताय जता सयं ंय ः ता ी क णतारता म ता
चित्रातील मुलाने खळे णयातलया गाडीला बल ला्वलेले आह.े
गाडीला ला्वलले या बलामुळेि गाडीिे च्वसथापन होऊन कायघ् रडले
आहे, महिजिे ऊजेरिे रूपातं रि बलामाफक्त कायाघ्त झाले आहे.
. तमु ही तुमचया चमत्रांसोबत धा्वत मैदाना्वरती फऱे या मारा.
तमु ही जे्व ा फऱे या माराल, त्े व ाि फेऱया तमु िे चमत्र मारू
शकतील का
चमत्रा-चमत्रामं धील फेऱया मारणयािी क्षमता एकसारखी असले
का
तुमही मदै ाना्वरती जे्व ा फऱे या माराल तयापके ्षा कमी चक्ं वा जासत फऱे या तुमिे चमत्र मारतील. फऱे यांिी
सखं या सारखी असिार नाही. मैदाना्वरती कोिी दोन फेऱया मारून दमेल, कोिी तीन-िार फऱे या मारून दमले ,
महिजिे प्रतयके ामधये फऱे या मारणयािी क्षमता एकसारखी नाही. तुमचयामधये ज्े वढी क्षमता असेल त्े व ाि फऱे या
तमु ही मारू शकाल. कताय कर यता यता म्ेह ताच जता हण्ता्
जरता क चता वता मताही् हहे कता ् हतायं ता
. संधयाकाळी खेळून आलया्वर भूक का काय्घ आचि ऊजाघ् यािं ी एकके सारखीि
आहते . एस.आय.( ystem nternational)
लागते एकक पद्धतीत कायघ् आचि ऊजाघ् जयूल (Joule)
. आपलया शरीराला ऊजाघ् काठे नू चमळते या एककात मोजतात.
. आपि का दमतो
77
जची हे
अ यतायंव क जता
सतायं ता ता ः स व्ज जता
वच ता्ंय व्दसणता यता व यमहे नू कताय हे ः हे तावरी च
. रबरािा तकु डा तािून सोडून चदला.
. गलाले ीला दगड ला्वनू चतिे रबर तािनू सोडून चदल.े
्वरील उदाहरिा्ं वरून लक्षात येत,े की गलोलीिे रबर तािून
सोडून चदल,े तर ते मूळचया वसथतीत परत येते ्व दगड लांब्वर
जातो. याप्रमाििे खळे णयाला िा्वी देऊन सोडून चदले, तर
खेळिे िालायला लागत.े उंिा्वरती साठ्वलले े पािी िरिा्वरती
सोडल,े तर िरि चफरायला लागत.े या प्रतयके चरियते च्वसथापन
हाते ,े महिजे कायघ् होते. हे काय्घ होणयास ऊजाघ् कोठून चमळाली
्वसतूचया च्वचशष् वसथतीमळु े चक्ं वा सथानामुळे पदाथाघ्त चकं्वा
्वसतूत साठ्वलया गले ले या ऊजलरे ा स व्ज जता महितात.
क न ता यता
. दोन िंडे ू घया. तयांपकै ी एक िंडे ू िबे ला्वर मधयभागी वसथर
ठे्वा.
. दसु रा िडें ू िेबला्वर ठ्े वनू , तो पचहलया िेंडू्वर आदळेल
असा तयाला ध ा द्ा.
. दसु रा िडंे ू पचहलया िेंडू्वर आदळलयानतं र काय रडले
. दसु ऱया िडंे मू धये पचहलया िडंे ूला गचतमान करणयासाठी
ऊजाघ् कोठनू आली
सतांय ता ता
. गोट्यांचया खेळामधये गोिी िोल्वणयासाठी गोिीमधये ऊजा्घ यांचत्रक कायघ् करणयासाठी ्वापरलया
कोठून यते े जािाऱया ऊजलेर ा याचं त्रक ऊजा्घ असे
महितात. वसथचतज ऊजाघ् ्व गचतज ऊजा्घ
. करॅ म खळे त असताना सोंगिी गचतमान करणयासाठी असे याचं त्रक ऊजेिर े दोन प्रकार आहेत.
सि्ायकरमधये ऊजाघ् कोठनू यते े वसथचतज ऊजा्घ वसथतीमुळे, तर गचतज
अशा प्रकारे गोिी ्व सिा् यकरला आपि ऊजा्घ चदलया्वर ऊजा्घ गतीमुळे प्राति होत.े
गोिी ्व सोंगिी गचतमान झाली.
गतीमुळे प्राति झालेलया ऊजेलर ा व्ज जता असे महितात.
78
ƛ %&> >
:B1>0 A5G ,C7@4> 1K1 Ð0>%>& %&> ?05&ƙG ¤;%*B 7>&>72%> G
&>,0>* : @7:Cć@: *A ł4 :G 2> 4G >&ƛG ) *>1> 74*>*G
%& G @ ?*?0&@ ;>G&ƛG ®71, > 2>& %&> } > :&& 7>,2 ;K&Kƛ
%&> ;G } G ē, ;Gƛ :1B Ð >8>& %&> > :&ƛG ;@
4ľ 2@ 1> >& 0K 4@ >&ƛG
ē* ,>œ1>ƛ
bƛ .?; ĝ4 ?/ G * > > (>:0K2 &G :1B Ð >8>& )2>ƛ bbƛh %&> >
cƛ >&> ?/ 8> Ð >2G 0> ƚG ,A$ G 2>ƙ ½ %G G ē* > (>72
Ð >8> > .>2@ :> ?", > ?(:4G ƛ
dƛ ?/ 1> §®'&@& 'K#> 75G )ē* "G7>ƛ
>1 ?(:4ƬG
ƛ Ð >8 > 0>?;&@ ?057>ƛ
:B1Ð >8>1> :>;>¥1>*G 7*®,&@ bƛ :>)>2%& ?#:.| 2 &G >*7G >2@,1& .> >2>& 1G%>2@
þ &1>2 2&>& ¤;% G Ð >8 } G Ï> G . ! :&>&ƙ 0>Î 0> ƚ ?Ð401 G 1G%>Ç1>
ē,>& 2% þ>&@4 }& ;K&ƛG ; G ,% Ï>> 01G K#@ :&Gƛ : G >Ƭ
?8 4K ;K&ƛ 1> þ> > 7>,2 7*®,&@
?% Ð>%@ 1> @ >0G 21>:>"@ cƛ !@«;@ƙ 0K.> 4ƙ4,E !I, 7 ? Î,! ;C >&@4 ,#ü>72
2&>& ¤;% G Ð >8 ; G } G ē, ;G ; G đ¬1 :G ?(:&GƬ
:0 &Gƛ
ƛ 7*@ >
0Kî> 7> >05A G § # > 1> > >* > &# G 4G G4 G &¤A ;@ ,>?;4G :G4ƛ 1> Ð0>%G 5G 1>&@4 >;@
0K!>2º @ ;>4 >4 ?*1? Î& 21>:>"@ 7*@ > 7>,2 ij4> >&Kƙ ¤;% G 7*@05A G >;@ >1} ;K&>& 1>7ē*ƙ
7*@ ; G } G ē, ; G ; G 4>& 1&G Gƛ
ƛ 2>:>1?* >
4> #ł 5 Ŋ 4> 4Gƙ ½ %&> 7
Ð >8 ?05&>Gƛ >;@ 7G5> 51> >
7> ;@ ;K&Kƛ : G > ;K&GƬ 4> #>&
:>"4G4@ > 2>:>1?* ?É1G&B*
7G 7 G ž> ē,>& .>;G2 ,#&Gƛ 4G# p?:#
.!E 2@01G ;K%>Ç1> 2>:>1?* ?É1*G G bbƛi 2>:>1?* >
?7üA& > ?*0>% ;K&ƛG
2>:>1?* ?É1G0)B* ?05%>Ç1> :} 2>:>1?* > ¤;%&>&ƛ
79
जरता क चता वता याचं त्रक, उषिता, प्रकाश,
. ्वनसपतीमधये अन्न कोितया ऊजरेचया स्वरूपात साठ्वले ध्वनी, रासायचनक ्व च्वद्तु
ऊजाघ् ही ऊजरेिी च्वच्वध रूपे
जाते आहेत.
. स्वयपं ाकररातील गॅसमधनू ऊजाघ् कशी प्राति होते
वनरी ण करता व चचता करता
आपलया रोजचया ्वापरातील पखं ा, चद्वा, चमकसर, िीवही,
रचे डओ, फ्रीज, ्वाचशगं मचशन, इसत्री इतयादी उपकरिांचया कायािंिे
चनरीक्षि करा. तयांिे काय्घ होणयासाठी तयांना कोितया स्वरूपात
ऊजा्घ चमळते
जचहे ताय्ं रण ः जता तायं्रण
काय्घ होताना ऊजिरे े रूपातं र होत असते. एक ऊजाघ् रूपांतरिािी साखळी लक्षात रेऊ.
जलिरिाचया प्रचरियेमधये सूयाचघ् या उषितेमुळे समुद्ाचया पाणयािी ्वाफ होत.े ्वाफेिे ढग होतात.तयांचयापासनू
पाऊस पडतो, पािी नद्ांमधून ्वाहून धरिामं धये साठते. धरिािे पािी उिं ा्वर असलयामुळे तयात वसथचतज ऊजाघ्
असत.े ते खाली येत असताना वसथचतज ऊजेरिे गचतज ऊजमेर धये रूपांतर होते असे पािी जचनत्रातील पातया्वर पडले,
की तयािी गचतज ऊजाघ् जचनत्राला चमळते ्व पाती चफरलयामुळे च्वद्तु ऊजरेिी चनचमतघ् ी होते पढु े तयािे रूपातं र
च्वच्वध ऊजरते होत.े
च्वद्ुत ऊजरेिा ्वापर ररामधये च्वच्वध कारिांसाठी केला जातो. च्वद्तु ऊजिेर े रूपातं रि बलब (चद्वा)
ला्वलयास प्रकाश ऊजतेर , पखं ा िालू कले यास गचतज ऊजरेत, िेप िालू कले यास ध्वनी ऊजरेत, तर ओवहन ला्वलयास
उषिता ऊजेरत होत.े
या्वरून असे लक्षात येत,े की स्वघ् ऊजा्घ रूपातं रिामं धये अप्रतयक्षपिे सयू ा्घचयाि ऊजिेर ा उपयोग आपि करत
असतो, महिजिे सूय हता सव जताचता म ् अताहहे
80
जता ् ्वाढती लोकसंखया ्व
ऊजाघ् चमळणयािी साधने महिजे ऊजाघ् स्ोत होय. ऊजाघ् स्ोतािे दोन ऊजा्घ स्ोतांिा ्वाढता ्वापर
लक्षात रेता कोळसा, पिे ्ोल,
प्रकारांत ्वगतीकरि करता यईे ल. चडझले , खचनज तले , नैसचगकघ्
तारयं रक जता ् वकवता अनवीकरणीय जता ् ्वायू यािं े साठे मया्घचदत
असलयाने ते सपं नू जाणयािा
शतकानुशतके मान्व जया ऊजा्घ स्ोतांिा ्वापर करतो आह,े तया ऊजा्घ धोका चनमाघ्ि झाला आह.े
स्ोतांना तारंय रक जता ्’ महितात. महिनू पारंपररक ऊजाघ् स्ोतांना
पयाय्घ ी ्व परू क स्ोत ्वापरिे
पारपं ररक ऊजाघ् स्ोतांमधये गाई-महश चया शेिापासनू बन्वलले या श्रेयसकर ठरिार आह.े
गो्वऱया, ्वनसपत िा पालापािोळा तसिे लाकूड, कोळसा ्व अलीकडील
काळातील जी्वा्शम इधं ने जस,े पिे ्ोल, चडझले , नसै चगकघ् ्वायू यािं ा समा्वेश
होतो. हे ऊजाघ् स्ोत आपलयाला पनु हा चनमा्घि करता यते नाहीत.
अ तारयं रक जता ् वकवता नवीकरणीय जता ्
या ऊजाघस् ्ोतािं ा ्वापर पू्वघप् रपं रेने करणयात येत नवहता. हे ऊजाघ् स्ोत अक्षय ्व अखडं आहते ्व च्वच्वध
स्वरूपातं ते पनु हा पनु हा ्वापरले जातात.
अ स र जता सूयाघ्पासनू चमळिारी ऊजाघ्
अखडं ्व प्रिडं स्वरूपात आह.े पृथ्वी्वर उपलबध
असिाऱया स्व्घ ऊजरचे या मुळाशी सरौर ऊजाघ्ि आह.े
सारै ऊजा्घ उपयोगात आिणयासाठी न्वन्वीन साधने
च्वकचसत करणयात आली आहते . जस,े सरौर िूल, सरौर
जलतापक, सरौर शषु कक, सरौरच्वद्तु रि इतयादी.
पचहलया तीन उपकरिांमधये सूयापघ् ासनू चमळिाऱया ः स र ज ्ता क
उषिता ऊजेिर ा ्वापर कले ा गले ा आहे आचि तयामळु े
अन्न चशज्वि,े पािी गरम करिे, धानय ्वाळ्विे शकय
झाले आह.े तसिे सरौर च्वद्तु रिामुळे च्वद्तु ऊजा्घ
चमळ्विे शकय झाले आह.े मो ा प्रमािात च्वद्तु
चनचम्घती करणयािी क्षमता सरौर च्वद्तु संयंत्रात आहे.
या सयं ंत्रात अनेक सरौर च्वद्ुतरि असतात.
वन जता ्वेगाने ्वाहिाऱया ्वाऱयािा ः वन जता क
्वापर करून प्वनि ीविारे च्वद्तु चनचमतघ् ी केली
जात.े प्वनि ीिा ्वापर च्वचहरीतील पािी
काढणयासाठीसदु ्धा केला जातो.
इ सता री जता ः समदु ्ातील खाडीकडील चििं ोळा भाग चन्वडून तया चठकािी चभतं बाधं तात. भरती-
ओहोिीमळु े चनमाघि् होिाऱया लािामं ुळे चभंतीत बस्वलेले जचनत्रािी पाती चफरू लागतात ्व ्वीज तयार होत.े
81
ƛ 4?7üA& > Ƨ ?" >%@ )2%>01G bbƛbc 4?7üA& >
:>"744G G ,>%@ .K ü>1> :>;>¥1>* G >4@ %*B
?*Î> @ ,>&@ ?-274@ >&>&ƛ 8> ,÷&@*G 2> #K ij >47>ƛ
7@ ?*?0&@ 2%>Ç1> ĵÏ>* > Ǹ 4?7üA& ĵÏǹ
¤;%&>&ƛ 0;>2>ć>ō & K1*> )2%>72 0K"> ?7¬7>&@4 Ð1G ,(>'>& >
4?7ü&A Ð ¨, >12& ;Gƛ &2 )2%>7 2;@ ;ƛG &@ : @7> 01G ; G &8@ ?* »7
4;>* 4?7üA& Ð ¨, >12 & ;G&ƛ 7®&B0 1G:÷A > ;ƛG :G :&>*>;@
> ,%>: > ?(:& *>;@Ƭ
ƛ :0ÏA >&@4 4;2º,>:B* ?05%>2@ >
:0ÏA >&@4 4>!> ,$A G ,A$G >&>*> >ü>
?" >%@ ,>%@ ?*1?0&,%G 72ƚ >4@ ;K& :&Gƛ 1>
Kć@ > ,1K ē*;@ ?7ü&A ?*?0& @ 2&> 1G&Gƛ
ƛ %B > Ƨ 7@ ! >
G /@2 : ! 4>&
&G > %B ý} >2 G ?7 G G ,>(* 2&> 1&G Gƛ
12A G?* 0ƙ 'K¦2 0 1> :>21> # 0B4Ï«1>&@4
%A 1> ?7 !*>&B* ?* %>Ç1> %&G > 7>,2 ē*
7@ ?*?0&@ ij4@ >&Gƛ
?7 >2 2> Ǝ
&A01> 2>&@4 0> @4 " 0?;1> 1> 7@ ?.4> @ 2Ù0 7 Ð1 G 0?;1> > 7@ 7>,2 1> :( />&
?7 >2 2>ƛ
> . & 7 ;¦2& > ,% >1 ?8 4KƬ
?7 G @ . & ;@ > '>*G ?7üA& ?*?0&@ z .4 4>7*B >ü> 7®& B G ?7®'>,*
;ƛG 2 *:&>*> ?(7G .( 2%Gƙ :B1Ð >8> > ;K& G &G«;> >1 #&ƛG
>®&@& >®& 7>,2 2% G :G > . &@ G
* G 0> ;&G ƛ > . & 2%G >5> @ 2 z >1 21> @ 0&> ¤;% G > ;K1ƛ
;Gƛ 1'> > ?& &>,0>*7>$@:>21> / @2 z 1> ?Î >ƙ %&> >ƙ Ð >8
:0®14G > &Ĝ# ü>7 G 4> G4ƛ
>ƙ 7*@ >ƙ 2>:>1?* > 7
1> > ÖK&> 1> 7>,2>0)B* >.* ƙ )B2 7 ?7üA& > ;@ } @ ?7?7) ē, G
1> G ?7?7) ! :ƙG >.* #>1I:> # 7 ;G&ƛ
>.* 0K*>E:> # ?*0>% ;K& *>;@& 8> > z > ?051> G :>)* ¤;% G > ÖK&
ÖK&>* > Ǹ;¦2& > ÖK&ǹ ¤;%&>&ƛ 8> ÖK&> 1> ;K1ƛ
7>,2> @ 2 ;ƛG z ,>2 ,¦2 ƕ *7@ 2%@1Ɩ 7 ,>2, ¦2
ƕ*7@ 2%@1Ɩ :G > ÖK& :&>&ƛ
82
सवताधयताय
कसता्ी व्द ेह हे य य शब्द य य व कताणी इ. ऊजेिर ी च्वच्वध रूपे कोिती
ता नू वता य ूण करता ई. चनसगातघ् ील ऊजा्घ रूपांतरिािी एक साखळी
अ. च्वचहरीतनू बादलीभर पािी उपसायिे आहे. सागं ा.
तयासाठी ........... ला्वले असता ........ उ. ऊजाघ् बित का करा्वी
रडेल. कारि पाणयािे ......... हाेिार आह.े ऊ. हररत ऊजाघ् कशाला महितात
(च्वसथापन, कायघ,् बल) ए. अपारंपररक ऊजाघ् स्ोत कशास महितात
. सरौर ऊजाघ् उपकरिांमधये सूयाप्घ ासून चमळिाऱया
आ. रराचया उतरतया छपरा्वर िडें ू सोडलयास िेंडलू ा
.......... प्राति होऊन तो ्वेगाने जचमनी्वर कोितया ऊजिेर ा ्वापर केला जातो
पडले . महिजिे ............. ऊजरेिे रूपांतरि ओ. अपारपं ररक ऊजा्घ स्ोतािं ा ्वापर जासतीत जासत
.......... ऊजेतर होईल.
(गचतज, वसथचतज, गती) करिे का आ्व्शयक आहे
म यता् वहे ता क ण
इ. चद्वाळीत भईु न ािी शोभा तमु ही पाचहली . चडझेल, खचनज तले , नसै चगघक् ्वायू, ्वाहता ्वारा
असेल. ......... ऊजरिे े रूपातं रि .......... . धा्विारी मोिार, डका ्वाहून नेि,े िेबला्वर
ऊजरते होणयािे हे उदाहरि होय. ठे्वलले े पुसतक, दतिर उिलिे.
(प्रकाश, अि,ू रासायचनक, सरौर) . सयू ्घप्रकाश, ्वारा, लािा, पेिो् ल
बंद खोलीत पखं ा िालू ठ्े विे, काम करताना
ई. सरौर िूल हे सयू ा्चघ या ......... ऊजिेर े उपयोजन िीवही िालू ठ्े वि,े थडं ीचया काळात ए.सी. िालू
आह,े तर सरौर च्वद्ुतरि ्व सरौर चद्वे हे सूयाच्घ या करि,े ररातून बाहेर जाताना चद्वे बदं करि.े
........ ऊजरेिे उपयोजन आहे. ता ी क ता्नू जचहे कतार श नू व हता
(प्रकाश, रासायचनक, उषिता)
म ग उ षि ता
उ. एका मजुराने िार पाट्या खडी मीिर अतं रा्वर वसथ चत ज ल ध
्वाहून नले ी. जर तयाने दोन पाट्या खडी ह ज प ्व न
मीिर अतं रा्वर ्वाहून नेली, तर .............. रा सा य चन क
काय्घ रडले . (समान, अचधक, कमी) च्व द्ु त ई क्ष
उम
ऊ. पदाथाच्घ या अगं ी असिारी काय्घ करणयािी क्षमता l शाळते चक्ं वा ररी च्वद्ुत ऊजेरचया
महिजे....होय. (ऊजा्,घ च्वसथापन, बल)
सतांय ता मी क णताशी ज ी क बितीसाठी तुमही कोिते प्रयतन कराल
‘अ’ ’ आपलया चमत्र-मचै त्रि सोबत ििा्घ करून
. ररगं ळिारा पदाथघ् अ. उषिता ऊजा्घ यादी करा आचि ती अमं लात आिा.
. अन्न आ. अिऊु जाघ् l बाजारात ऊजाघ् बितीसाठी उपलबध
. तािलले े धनुषय इ. गचतज ऊजा्घ असलले या च्वच्वध उपकरिांिी माचहती
. सूयप्घ ्रकाश ई. वसथचतज ऊजा्घ चमळ्वा.
. यरु ेचनअम उ. रासायचनक ऊजाघ्
कताय सतायं ता lll
अ. च्वसथापन झाले असे केवहा महिता येईल
आ. काय्घ मोजणयासाठी कशािा च्विार करा्वा 83
लागेल
bc bcƛ :>)@ 1Î G
>4@4 ? Î> 01G >;@ >0G 1AÚ@*G ,B% 21>:>"@
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ "2>?7 :>)* 7>,24G4G ;Gƛ 1> :>)*> > *>7 :> B* 1> >
:> ,1K ;K& ;G 1> @ 7 >& > 2>ƛ
(H* ?(* @7*>01G 0@ 7G5G& 0@
0>*G 7 ?) >0G «;>7@& 1>:>"@ @
:>)*G 7>,24@ >&>& 1> *> Ǹ 1 ÎGǹ
¤;%&>&ƛ
8G >2@4 ? Î>& (> 74G¨1> 1 Î> 01 G
ƚ(K* /> ;G& ?% 1> @ 2 *>
:>)@ƙ :K,@ ;Gƛ 8> 1 Î> *> Ǹ:>)@ 1 ÎGǹ
¤;%&>&ƛ:>)@ 1 ÎG :; ;>&>5&> 1G&>&
?87>1 &@ ?. #1> @ ? Ļ7> 2>.
;K1> @ 81&> 0@ :&Gƙ ¤;%B*
(H* ?(* @7*>& ,% 8@ *G :>)@
1 ÎG 7>,2& :&Kƛ
:> > ,>œ Ǝ bcƛb ?7?7) >0G
>4@4 ? Î> 01G (> 74G¨1> 1 Î> G ?*2@% 2>ƛ &@ K%&@ >0 G
21>:>"@ 7>,24@ >&>&Ƭ 8@ % @ >;@ 1 ÎG &A¤;> 4> :> &> 1G&@4
>Ƭ
1> 1 Î> 01G *G /> ;G&ƛ
>0 ,B% 21>:>"@ 1> & *G
Ð?É1> ;K& :&>&ƛ 1>:>"@ 1>
1 Î> 01G *G /> 0G > 8@
K#4G4G :&>& ¤;%B* 1> 1 Î> *>
Ǹ A &> A &@ @ 1 ÎGǹ ¤;%&>&ƛ A &> A &@1>
1 Î> 01G K#4G4G >;@ /> ;G :>1>
1 Î> ,H ½ :&>&ƛ A&> A &@1>
1 Î> @ 2 *> §Ûć :&Gƛ
bcƛc ?7?7) 1 ÎG
(H* ?(* @7*>01G >0>1> ®7ē,>*A:>2 7G5ƙ 0 1> > ?7 >2 ē* ,% :>)@ &:G
A &> A&@ @ 1 ÎG 7>,2&Kƛ
84
&> >;@ :>1> 1 Î> @ 0>?;&@ G 1>ƛ
.
&2%
7 *(>2 ?, , !ō 01G $7>1 G ;Gƛ 27@*G Ǹ ǹ &2 bcƛd !ō 01G ?, , $7%G
;0@(*G Ǹ.ǹ ;@ -5@ ?*7#4@ƛ 2>;@*G -5@ 7>,24@ *>;@ƛ
bƛ K%>4> ?, , $7%G :7>& # 7>!4G :G4Ƭ
cƛ K%>4> :7>& ;4 ij 7>!4G :G4Ƭ
ƙ . 1> -ž> ,H ½ K%> @ 4> .@ ?) ;GƬ K%> >
$>7 ?) ;GƬ
1>7ē* >1 :0 &GƬ
7 * 41>:>"@ ?&2,@ !G 74G4@ -5@ 7>,24@ƙ &2
,¨1>4> 0@ 7 * ,G4>7G 4> &G ?% 7 * $7%G ;4 ij
7>!&Gƛ 8> -5@4> Ǹ &2%ǹ ¤;%&>&ƛ &2%@ > $>7 ? & >
0@ ?&& ij 7 * 0@ >%7&Gƙ ,2 &A &@ &2% 4> .@4> >®&
:&Gƛ &2%@ > $>7 ? & > >®& ?&& ½ ?& @ 4> .@ 0@
:&Gƙ ,2 &A ,¨1>4> ?) 7 * ,G4>7G 4> &Gƛ
ē* ,>œ1>ƛ Ǹ . ǹ :> ?Î K%@ > ( >,>ƛ &>
Ǹ ǹ 1> #G7ē* 4>4 2G $>ƛ ;> > ( ? Î>&
(> 7¨1>Ð0>%G ,G§:44> A #>5>ƛ >1 ?(:&GƬ
.
Ǹ ǹ ;@ 1> ?Î K%> @ &2%@:>2 @ .> B ;5Ŋ;5 Ŋ
bcƛe &2% &1>2 2%G Ǹ ǹ ,>:B* Ǹ ǹ ,1& &2&Gƛ
®Éł72 G !G 8> ,÷&@*G ij4G4G :&>&ƛ
¤;%B* ®É ł 4> #>& .:7&>*> &K %B &2%@7ē*
>4@ >4@ >& :&Kƛ 1>0A5G § 5> "K 1>,G>
®Éł .:71>:>"@ 0@ K2 4>7>7> 4> &Kƙ ¤;% G
®É ł ;@ 4K #@ ,!M! @ @ A #>54G4@ &2% ;Gƛ
®ÉÐł 0>%G #Ĝ 2>72@4 >!> > 2®&>;@ #Ĝ 2>/K7&@
A#>54G4@ &2% :&Gƛ 1>0A5G 0K"@ 7>;*G
:; ,%G #Ĝ 2 $Ŋ 7 &ē 8 &>&ƛ
bcƛf >!2®&> ?*2@% 2> 7 > 2>ƛ
? Î>&@4 >!2®&> $1>:>"@ ,> 47>! 7 2®&>
:G (>G* 0> ,4¢) :&@4ƙ &2 1> (K* 0> >*@
#Ĝ 20>1>,1& $1>:>"@ 4> %>2> 7G5ƙ &> (
?% &A0 @ :K1 1> @ &A4*> 2>ƛ
85
:G ;K * G4G ? ļ0@#@ ®Éł
Ë@ 7H>?* >? ļ0@#@ 1> *@
8G >2@4 ? Î>& ?(:%>Ç1> 1 Î> > 8K)
4>74>ƛ ¤;%B* ;G 1 Î ? ļ0@#@ ®É ł : G
5 4G >&Gƛ 0Kî> ;> >1> &B*
,>%@ >$1>:>"@ 1> *@ &B* (> #>
.:74G¨1> > K4> >2 *5@ > 7>,2
ij4>ƛ &@ *5@ efa K*>& ,>1>& "G7B*ƙ
(> #> :,>! ,CĈ/> >72 1G
4 :G "G74Gƛ
G«;> (> #> ?-27&>& &G«;> ,>%@ 72 $Ŋ
4> &Gƛ
,> 2
4> #ł -K#1>:>"@ ŁÇ;>#@ > ,1K ;K&Kƛ (K* &2%@
K#¨1>ƙ ½ )>2(>2 7 >2 &1>2 ;>G&Gƛ 8> 7 >2>4>
Ǹ,> 2ǹ ¤;%&>&ƛ ,> 2> > ,1K >ü> 7®&B G (K* &A #G
21>:>"@ ? Ļ7> ? !4G¨1> 7®&B 7G ž> 21>:>"@ ;K&Kƛ
ÇŁ ;>#ƙ :A2@ƙ ,!>8@ ;@ ,> 2 1> :>1> 1 Î> @ (>;2%G ;G&ƛ
:A
?% § 5> ;@ (G @4 7G ž> Ð >2 G ,> 2 ;G&ƛ bcƛg ,> 2
2> #K ij >47>ƛ >,# ?871>:>"@ :A
@ 2 ,#&Gƛ -5 >,1>:>"@ ,% :A2@
7>,2&Kƛ :A
G !K ? Ļ7> :A2@ @ )>2 .K'! >4@ƙ &2 :A
>,#>& ?82&
*>;@ƛ :A2@*G -5 >,4G >& *>;@ƛ :G > ;K&GƬ
&2- bcƛh 0K"> ( # .> B4> >$%Gƛ
8G& 2@ 8G&>& Ē&4G4> 0K"> ( # >$1>:>"@ 0 .B&
2> #K ij >47>ƛ
,;>2 7>,2& ;Gƛ 8> 1 Î>4> Ǹ&2-ǹ ¤;%&>&ƛ &2- 7>,2¨1>0A5G
&2-ij G .4ƙ />2 ?% !G ł ;G &@* /> :&>&ƛ K% K%&@ >0G 2&>
1G&@4Ƭ
bƛ &2-ij > (> #> 1> )>2>72 !G 74G4> :&Kƙ 1>4>
Ǹ&2-ij > !G ǹł ¤;%&>&ƛ &2- !G /ł K7&@ ?-2&Gƛ
cƛ &2-ij*G @ 7®&B 44@ >&G ? Ļ7> 1> .4>?7Ē÷ &2-
>1 2&G ?&4> Ǹ/>2ǹ ¤;%&>&ƛ !G ł,>:B* />2,1&1>
&2-ij1> /> >4> Ǹ/>2/A >ǹ ¤;%&>&ƛ
dƛ 7®&B 41>:>"@ (> ñ>1> (Ã:Ç1> /> >72 .4 4>74G
>&Gƛ !G ł,>:B* .4>,1&1> &2-ij1> /> >4> Ǹ.4/A >ǹ
¤;%&>&ƛ
86
. िेबला्वर एक पेवनसल ठे्वा. चतला कािकोन करेल अशी एक पि्िी चतचया्वर
क न ता यता ठे्वा. पि्िीचया एका िोका्वर पेपर्वेि ठे्वा. दुसऱया िोका्वर बोिाने दाब देऊन हा
पेपर्वेि उिला. या तरफेिे भारभुजा, बलभुजा आचि िेकू कोिते आहेत
आता पेपर्वेिपासून पेवनसलिे अंतर प्रतयेक ्वेळी िार
सेमीने ्वाढ्वत जा आचि प्रतयेक अंतरा्वरून पेपर्वेि
तार उिलला जातो का पहा.
काय अाढळते
भारभुजांचया तुलनेत बलभुजा जसजशी लांब होत
जाते, तसतसे पेपर्वेि उिलणयासाठी कमी बल ला्वा्वे
िेकू लागते. हा तरफेिा पचहला प्रकार होय.
ः हे रवहे उच णेह
तार िेकू
. सॉसचया बािलीिे झाकि काढताना आपि ओपनर कसे ्वापरतो
ते चित्रात बरा ्व तयाप्रमािे कतृ ी करा. ओपनर झाकिा्वर िेक्वून रि्ि
बसलेले झाकि काढणयासाठी आपि ओपनरचया च्वरुद्ध िोका्वर बल
ला्वून ते ्वर ओढतो. तेवहा झाकिही ्वर ओढले जाते. या ्वेळी ओपनर
िेकभू ो्वती चफरतो. या्वेळी भार, बल ्व िेकू कोठे असतात
. आपि चिमट्याने एखादी ्वसतू कशी उिलतो हेक ः झताकण कता णहे
चिमट्याचया दोन भुजांचया िोकाला ्वजन महिजेि भार असतो.
दोन भुजांचया मधलया भागा्वर आपि बल ला्वतो, महिजे बल हे तार
तरफेचया मधयभागा्वर ला्वले जाते आचि िेकू ्व भार हे तरफेचया दोन
िोकां्वर असतात. ः वस्ू क णहे
हेक वण तार यतांय यता स तानतांयवर ्र चहे ्ीन कतार ्ता्
्र चता वह ता कतार ्र चता ्दसरता कतार ्र चता व्सरता कतार
तरफेचया पचहलया प्रकारात मधयभागी भार, एका बाजूला िेकू मधयभागी बल, एका बाजूला
िेकू मधे असतो ्व एका अाचि दुसऱया बाजूला बल हा िेकू आचि दुसऱया बाजूला भार
िोकाला भार तर दुसऱया तरफेिा दुसरा प्रकार आहे. हा तरफेिा चतसरा प्रकार आहे.
िोकाला बल असते.
तार तार तार
ेहक हेक
ेहक
87
जरता क चता वता
चित्रात दैनंचदन जी्वनातील काही यंत्रे
दाख्वली आहेत. प्रतयेकाचया तरफेिा
प्रकार कोिता
क न ता यता क ी
पेवनसल, चिकिपि्िी, दोऱयािे ररकामे रीळ, अधाघ् मीिर जाड दोरा,
दाेरीला बांधता येईल असे ्वजन (खोडरबर), खेळणयातील रंगीत चिकि
माती.
िेबलाचया कडे्वरून पुढे येईल, अशा पद्धतीने पेवनसल िेबला्वर
ठे्वा. ती चिकिपि्िीने िेबला्वर प ी चिकि्वा. पेवनसलचया पुढे
आलेलया भागा्वर रीळ अडक्वा. पेवनसलचया िोका्वर रंगीत मातीिा
गोळा बस्वा महिजे रीळ चनसििार नाही. या ररळा्वरून एका बाजूला
्वजन असलेला जाड दोरा सोडा. आता या दोऱयािे मोकळे िोक धरून
खाली आेढले तर काय होते दुसऱया िोकाला बांधलेले ्वजन ्वर
उिलले जाते. ः ्दनंयव्दन वता रता्ी क ी
्वजन उिलणयासाठी खाि असलेले िाक आचि दोरी यांचया अशा रिनेला क ी’ महितात.
कपपी ्वापरणयािा काय उपयोग होतो
्वरचया चदशेने ्वजन उिलणयासाठी खालचया चदशेने बल ला्वता येते. हे अचधक सोईिे असते. रोजचया
्वापरातील कपपीिी काही उदाहरिे तुमही पाचहली असतीलि. तयांिी यादी करा.
सतायं ता ता चताक वण स
. आकाशपाळणयािी मजा तुमही स्वांिनीि रेतली असेल. तयािे ः कताश ता णता
मोठे िाक कसे चफरते
आकाशपाळणयािे मोठे िाक मधयभागी एका दांड्ा्वर बस्वलेले
असते. या दांड्ाला स’ महितात. च्वजेचया साहाययाने आस चफरू
लागला, की तया्वर बस्वलेले िाकही चफरते. आस आचि िाक ही
जोडी एक साधे यंत्र आहे. यािा असंखय चठकािी उपयोग होताना आपि
पाहतो.
. सायकलिे पॅडल चफर्वले, की िाक चफरू लागते.
असे कशामुळे होते
88
1 Î> @ ?* >
1 ÎG 7>,24@ >& :&>*> 1> G /> 0G > 72
>:&>&ƛ )B5 .:B* 2>. >4G¨1> /> > 01G ?) 9%
;K&Gƛ ;7>0>*>1> ,¦2%>0>*G >;@ /> &>& :G />
>:4G > * 1> @ @ ;K&Gƛ 1>0A5G 1 ÎG ?* >0@ ;K&>&ƛ
;G !>51>:>"@ 1> @ >5 @ G%G 0;·7> G :&Gƛ
1 Î> @ ?* > 2> &>*> 1> G :7 /> ,A:B* ®7 ij4 G
>&>&ƛ 0G > 72 >:¨1> >%>Ç1> /> > & 7 % :K#&>&ƙ
G%G ē* 1> 0)@4 9% 0@ ;K * 1> @ @ 0@
;K
4ƛ 7>,2>& *:&>*> 1>72 )B5 .:B *1G ¤;%B* 1 ÎG > *ł
"G74@ >&>&ƛ ;7>0>*> > ,¦2%>0 ;K *1G ¤;%B* 1 Î>&@4
)>& B,>:B* .*4G¨1> /> > 72 2 ?(4> >&K ?% 1 ÎG K2#@
2>;&@4 1> @ (&> G&4@ >&Gƛ
bcƛbd 1 Î> @ ?* >
0>;@& ;G > &A¤;>4 >Ƭ ;G *G;0@ 4>& "7G >ƛ
0K"0Kî> >2 >1> & 1 Î> @ (G />4 1 Î> @ ?* > 2> 4@ *>;@ƙ &2 2 G1>
7 ?* > 2> 1>:>"@ ®7& Î ?7/> :&Kƛ 7G5@ &@ ,1K >& 1G%>2 *>;@&ƛ
"2>?7 >4>7)@:>"@ >2 >*G . ( 1 ÎG 8@ ;>&>5>7@ 1> @ 0>?;&@ G *
"G7B* &G'@4 1 Î> @ ?* > 2> 4@ >&Gƛ , >& ;K%>2 *>;@ƙ 1> @ >5 @ 1>7@ƛ
,% >1 ?8 4KƬ
z 0 0@ «;>7Gƙ 0@ 7G5>& ?) >0 z .4ƙ />2ƙ !G ł 1> 1> ®'>*> 7ē* &2-ij G
«;>7G 1> :>"@ 1 ÎG 7>,24@ >&>&ƛ &@* Ð >2 ,#&>&ƛ
z >;@ 1 ÎG :>)@ƙ &2 >;@ A &> A &@ @ z 1 ÎG >10 2>;>7@& ¤;%B* 1> @ 1K1 &@
:&>&ƛ >5 @ 1>7@ƛ
z &2%ƙ ,> 2ƙ &2-ƙ ,@ƙ > ;@
:>)@ 1 ÎG ;G&ƛ
L-2ij ƛƛƛƛ
K%&;G @ >0 «17§®'&2@1> ,%B 21>:>"@ >(@ 1ÚA @ 7>,2>7@ 4> &ƛG 1ÚA @4> 1Î > @ K#
ü>7@ 4> &ƛG *A Gƙ !> > ƙ # 5@&@4 :>?;1 8K)> 7 1> ,>:B* >(G ,1K @ 1Î .*7>ƛ
z A*Gƙ 2>. >4G4G >(G ,G* 1> 7 1>,>:B* 1 Î &1>2 2>ƛ
89
®7>1>1
bƛ 0 G 7 » 2% 2>ƛ fƛ : G >Ƭ
&2-ƙ ,@ƙ &2%ƙ ,> 2ƙ :
A ƙ ? *>ƙ :2 A#@ƙ ƛ Ð7>:@ . E >* > > ij :&>&ƛ
ƛ 1 Î> @ ?* > 2> >7@ 4> &Gƛ
7 ®&/ > @ 72 @ ɽƙ #? &>ƙ >Î@ƙ ƛ :>1 4 ;G &A > A&@ G 1Î ;Gƛ
,*2ƙ ÇŁ ;>#ƙ Éij*ƙ :A2@ƛ
cƛ ¦2 >¤1> > @ 1K1 8¢( /ē* ?7)>* G ,%B 2>ƛ gƛ >4@ ?(4¨G 1> &>Ç1>&@4 &2-ij01G !G łƙ />2ƙ
ƛ 01/> @ ƛƛƛƛƛƛƛƛ :B* > .> B4> .4 5 > 7 1> G Ð >2 5 >ƛ
ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 7 (:Ã Ç1> .> 4B > ƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ;> 27@ 7 :?7&> .> 0G 1G > :@ƚ:I 72 .:&>&ƛ
&2-ij > ,?;4> Ð >2 ;ƛG (2¤1>* 0>5@ .> G&@4 >#G >Î@* G >,&
ƛ 01/> @ ƛƛƛƛƛƛƛƛƛ :B* > :&Kƛ &K 0>%B: .> G&@4 2>ƙ ( # K!G K5>
.> 4B >ƛƛƛƛƛƛƛƛƛ7 (Ã:Ç1> .> B4> ƛƛƛƛƛƛƛƛ ;> ē* 2> >#@01G !> &Kƛ * &2 27@4> &;>*
&2-ij > (Ã:2> Ð >2 ;ƛG 4> & G 7 &K ?4. B :2.& ?7 & G&Kƛ :2.& ?7É&ij >
ƛ 01/> @ ƛƛƛƛƛƛ :B* > .> B4> ƛƛƛƛƛƛƛ 7 ?4 .B ? ē* ?4 .B ?,5%@1> :>;>¥1>* G :2.&
(Ã:Ç1> .> B4> ƛƛƛƛƛƛƛƛ ;> &2-ij > ?&:2> ē* (G&K 7 1> 4>:>01 G .-> G K! G K!G &A #G
Ð >2 ;Gƛ ? 0ë>*G 4B* !> &Kƛ
dƛ >4@4 >0G 21>:>"@ K%&@ 1 Î G 7>,2>4Ƭ ,É0
1> G Ð >2 ?4;>ƛ z 2>01G 7 &0A 1> :,>:1> ,¦2:2>&
ƛ ?!*1> #¢1> G > % >$%ƛG $5%>Ç1> ?7?7) 1Î > @ 1>(@ 2> 7
ƛ 0>2&@72 ?7!> ,K;K 7%Gƛ 1> G Ð >2 ?4;>ƛ
ƛ /> @ ? 2%ƛG z &A01> :>1 4 @ (ÃĒ®&@ 8@ ij4@
ƛ ?7?;2@&B* ,>%@ >$%ƛG >&Gƙ ;G :>1 4 (ÃĒ®&@ (Ã >*>& > *
ƛ ,>,# /> %ƛG ,;> 7 0>?;&@ @ *Ĝ( 1>ƛ
eƛ >4@4 Ь*> @ &2 G &A01> 8¢(> & ?4;>ƛ zzz
ƛ :>)@ 1Î G ¤;% G >1Ƭ
ƛ 1 Î 7>,21> G ->1( G :> >ƛ
ƛ &A > &A @ @ 1 ÎG ¤;% G >1Ƭ
ƛ &2- ¤;% G >1Ƭ &2- ij G Ð >2 8>7ē*
ij4G4 G ;&G Ƭ
90
bd bdƛ 7*@
:> > ,>œ Ǝ ? Î> 01G >;@ 7> ;K& ;G&ƛ
bƛ :G 7> &A¤;@ 4G ;G& >Ƭ 4G¨1> 7> > : (/>& L !º&
3 B% 2>ƛ 4G *:¨1>: ° 2>ƛ 1> 7> > :>"@ &A01> ,¦2:2>&@4
/>9> 01G K%&G 8¢( 7>,24G >&>&ƙ &G 8¢( ? Î> 1> >4@ ?4;>ƛ
bdƛb ?7?7) 7> > @ (>;2%G
bƛ 8>5G01G 0)¨1> :Aé@1> 7G5@ K% K%&G 7> >*> 72 7> >4> 8>®Î@1 />9G&
,#&>&Ƭ 7*@ ¤;%&>&ƛ
cƛ 7 >01G 8> &&> :&>*> #K5G ?0!Ŋ* 8> & .:>ƛ :,>: G >;@ 7*@ 0K"G :¨1>*G
K% K%&G 7> ł 1G&>&Ƭ :; ł 1G&>&ƙ &2 >;@ 7*@
1> :7 7> > @ :>0>
1>(@ ē* 1>72 > 2>ƛ B, 4;>* :¨1>*G &G 4
,¨1>4> ł 1G%>Ç1> : 1 7> > 01G B, ?7?7)&> :& G ?(¨1>?87>1 ł 1G& *>;@&ƛ
;G &A01> 4>& 1G
4ƛ 1> 7*º G 4;>*ƚ0K"G 7 7#%>2G ƚ * >;@ 7*@ ,¨1>4>
7#%>2G 8> (K* ,÷&º*@ 7 » 2% 2>ƛ 7#&>&ƙ &2 >;@ 7*º >
7*@ :G ?*0>% ;K& :&@4Ƭ ,¨1>4> Î>: ;K&Kƛ
ē* ,;>ƛ bdƛc ®,@ 2
bƛ 2>&@4 2G?# '7> !G,2G I#272 >%G 7> & :&>*> 91
1>1> ®,@ 272 ;>& "G7> >1 >%7&GƬ
>;@ 7G5>* &2 2G?# '7> !G,2G I#2 . ( 2>ƛ &> >1
>%7&GƬ
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search