cƛ 2.2. # 1> 7 ? Î>& (> 7¨1>Ð0>%G &>%B*
1> @ .> B :K#Ŋ* ü> ƛ >1 ?(:4GƬ
2.2. #1> ;>4 >4@?87>1 &2 K%&@ Kć
&A¤;> 4> >%74@Ƭ
bdƛd &>%4G4> 2.2. #
dƛ >(> &.4> G * 1>1> ,#ü>72 '>G#>
/A:>Ɯ0K;2@ G (>%G ? Ļ7> 7>5Ŋ ,:2>ƛ ,#ü>72 .K!>*G
?! ½ 0>2>ƛ
7> ;K& :G,1& >1 ?(:&GƬ 7> . (
>¨1>72 >1 ?(:&GƬ
72@4 &ņ º1> ?*2@%> &B* >1 :0 &GƬ
bdƛe &.4> 2> #K ij >47>ƛ
7*@ ?*0>% 2%>Ç1> 7®& B @ƙ ¤;% G ®,@ 2 > >(G &>! ?0*@72 ,#4 G
,#(>ƙ 2.2. #ƙ &.¨1> > ,#(> 1> @ "2>?7 ,(M )&@*G :&> B, 0K"> 7> ;K&Kƛ &K . (
;>4 >4 ;K& :&Gƙ ¤;% G 1> 7®&B0 1G Ð >2 @ &@ 21>:>"@ ,% >1
:&Gƛ 4( &@* G (K4* ;K& :&G ¤;% G 7®& B G ,Ļ * 2&KƬ :G ij¨1>*G >1 ;K&GƬ
;K& :&ƛG
:> > ,>œ Ǝ
7*@ ?*0>% ;K1>:>"@ >ü> 7®&B G Ɣ Ļ,*Ɣ ;K%G
2 G G :&Gƛ 7®&B G Ļ,* ;K& :&Gƙ &K,1& ,¨1>4> :&>2ƙ !>ƙ *5>&B* ,#%>2G ,>%@ƙ
7*@ ł 1G&Kƛ Ļ,* '> .4G ½ 7*@;@ . ( ;K&Kƛ >4@ ,#Ŋ* -!Ł %>2@ .8@ 1> 0)@4 7*@
8>1> Ļ,*>*G ?*0>% ;K&>&Ƭ
1> 7®&B0A5G 7*@ ?*0>% ;K&Kƙ ?&4> 7*@ ÖK&
¤;%&>&ƛ
0>;@& ;G > &A¤;>4 >Ƭ ®721 Î
7*@8>®Î 7*@ƙ *>(ƙ 7> > @ 7*@& &A
?*?0&@ƙ Ð:>2% ?% 1> G ,¦2%>0 1> .ö4 G ®721 Î
?7>* ¤;% G Ǹ7*@8>®Îǹƛ 7*@ @ &@Õ&>
#G?:.4 ƕǑƯƖ 01G 0K &>&ƛ ¬7>:*?4 >
,¨1> 8>&@4 ®721 Î>01G :%>Ç1>
7?*& &B1> Ļ,*>0A5G 7*@ ?*0>% ;K&Kƛ
®721 Î>&B* ?* %>Ç1> 7*@ > ( > 7?*& &B1>
&>"2,%>72 74 .B* :&Kƛ
92
ē* ,>œ1>ƛ ,>1>*G /24G4G /> #G 1>ƛ
1>1> #G72 K!>:> >& 2>ƛ
&A¤;> 4> >1 ?(:&GƬ
/> ñ>&@4 ,>1>72 4>!> ?*0>% > >¨1>
;G&Ƭ
7*@ :> ł 1G&KƬ bdƛf /> ñ>&@4 ,>1> G Ļ,* 7 7*@ ?*?0&@
7*@ ÖK&>/K7&@ ;7> :&Gƛ 7*@ ÖK&> G Ļ,* ;K 4> 4Gƙ ½ 1>1>4 & > ;7G > '2;@ Ļ,
,>7&Kƛ 7*@ ÖK&>,>:B* :7 ?(8> *> 7*@1> Ļ,*> @ 4>! ,:2& >&Gƛ 1> 4>!G4> Ǹ7*@4;2ǹ
¤;%&>&ƛ 1> 7*@4;2@ ,¨1> >*> ,1& ,K; &>&ƛ >*> &@4 ,K 5@& *> B ,#(> :&Kƛ &K
Ļ,* ,>7&Kƛ 1> Ļ,*>0A5G ?*0>% ;K%>2@ : 7G(*> >*> &@4 G&>& &Bý>2G ,¨1> 0|(Ä,1& ,K; &G
?% ,¨1>4> 7*@ ł 1G&Kƛ
ē* ,>œ1>ƛ bƛ (K* - Ł G 1>ƛ >01G ;7> /2> 7 (Ã:Ç1>&
7*@ G Ð:>2% ,>%@ /2>ƛ ? Î>& (> 7¨1>Ð0>%G ;7> /24G4>
- Ł > >*>72 (>.B* )2>ƛ -Ł 1>72 .K!>*G >:>
?% 7> >ƛ
;@ ņ&@ ,>%@ /24G¨1> -Ł1>72 2>ƛ
K%1> -Ł 1>0)B* 7> ?) ®,ć ł
,>%@ ;7> 4>Ƭ
/24G4> - Ł > /24G4> -Ł >
bdƛg 7*@ Ð:>2%
cƛ > 0Kî> !G.4>1> > !K >8@ &A¤;@ /G 2;> 7 (Ã:Ç1> !K >8@ ?0Î>4> /G 2>ƛ ?0Î>4>
;5 Ŋ !G.4>72 ?! ½ 0>2>14> :> >ƙ &A¤;> 4> ,A:!:G ł 1G
4ƛ
&> &A0 > >* !G.4>8@ )2> ?% ?0Î>4> &8@ ?! ½ ,A;> 0>2>14> :> >ƛ >1 >%7&GƬ
;7>ƙ ,>%@ ? Ļ7> >ü> ®'>1B0)B* 7*@ *7@* 8¢( ?8 >ƛ
4;2º1> ē,>*G Ð7>: ē* ,¨1> >*> ,1&
,K; &Kƙ ,2 &A ;7G1> &A4*G& Ï7>&B* 7*@ G Ð:>2% 7*@ Ð:>2%
?) ®,ć,%G ;K&Gƙ &2 ®'>1B0)B* &K :7>?) ®,ć 7*@ ÖK&>,>:B* 7*@4;2@ :7
G ł 1G&Kƛ :G > ;K&GƬ
.> B *> ,:2%G ¤;% G 7*@ Ð:>2% ;K1ƛ
7*@4;2º G Ð:>2% 7G 7G ž> 0>10> &B*
7G 7G ž> 7G >*G ;K&Gƛ 7*@ Ð:>2% 7>1B,G> Ï7>&B*ƙ 7*@ Ð:>2%> G 0>10
&2 Ï7>,G> ®'>1B&B* ?) 7G >*G ;K&Gƛ
7*@ ÖK&>/K7&@ :%>Ç1> 1>
,(>'>&B* 7*@4;2@ ,:2&>& 1> *> Ǹ7*@
Ð:>2%> G 0>10ǹ ¤;%&>&ƛ
93
2> #K ij >47>ƛ *7@* 8¢( ?8 >ƛ
> ?*7>& /> ñ>01G !> 4G4@ !> ?*7>& ¤;% G ? 'G ;7> *>;@ 8@ : ,B%,%G
7> & :G4ƙ &2 ?& > 7> ł 1G
4 >Ƭ ¦2 >0@ :4G4@ > >ƛ
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ bdƛh ?7?7) 7>
bƛ ? Î bdƛh 01G >*>4> > 4G 7>!%>2G
7> K%&GƬ
cƛ K%1> 7> > 0A5G 4K > *> Î>: ;K&KƬ
Ĝ >! ?% 7*@ Ð(Ä9%
0K"> 7> ;> ļ¬8 7>!&Kƛ 8>
7> > 0A5G Ĝ >! ?*0>% ;K&Kƛ
bdƛi 2>&@4 Ð:
bƛ 72@4 ? Î>&@4 7G 7G ž> 7> > @ 1>(@ 2>ƛ
cƛ 8> 7>&>72%>& 2K1>4> :G 7>!G4Ƭ
dƛ 8> 7>&>72%>& &A¤;@ £1>: ē 8 >4 >Ƭ
94
,CĈ É0> je 72@4 (K* Ð: >& ?(:%>2@ ,¦2§®'&@ :/K7&>4@ :&Gƛ ,H ½ >;@ 7> > 4 G
:&>& &2 >;@ 7> >14> ->2 Î>:(>1 :&>&ƛ 0Kî> ? Ļ7> :&&1> 7> > GƜ Ĝ >!> G
1> ?" >%1> 4K > 72 *G 7>
! ,¦2%>0 ;K 8 &>&ƛ >*> @ 1> @ 0&> 0@ ;K * .?;2G,%>
1G 8 &Kƛ 0>*?: ' 7> >%7&Kƛ ? #? # ;K&Gƛ 8> & 7>!& *>;@ƛ *@! 4 (G * >0 2&> 1G&
*>;@ƛ :/K7&>41> :&&1> Ĝ >!>0A5G ;K%>Ç1> 7>
! ,¦2%>0>4> ,% Ǹ7*@ Ð(Ä9%ǹ ¤;%&Kƛ
7*@ Ð(Ä9% ¤;% G 7*@ Ð(Ä9%>72 ,>1
1>: Î>:(>1 :%>2>
7*@ ;K1ƛ bƛ >ñ> G ;I* 81&K72 7> 7B *1G&ƛ
cƛ 2>&@4 !@«;@ƙ 2G?# G 7> ,¨1>,A2&G 01>?(& "G7>7G&ƛ
dƛ 7>;*> G *>7¬1 >7> 0@ 21>:>"@ 1> @ ?*1?0&
(G />4 2>7@ƛ
eƛ >2 >*Gƙ ?70>*&5Gƙ 2G¨7G 7 .:®'>* ij ;@ 0>*7@ 7®&@,>:B*
1K1 &2>72 (Ä2 :>7@&ƛ
;G *G;0@ 4>& "7G >ƛ >7G &G *74 Ǝ
>;@ 7> > 0A5G 2I.@* 7 7A# I ;G ,@ ?0*@01G :%>Ç1> > #ʼn5> >
,¨1>4> * ( 7>!& 7> .2K.2 5 &>& 7 ,4G /¸1 ?057&>&ƛ 1> G >2%
:4>ƙ &2@ 1> > ¤;% G 1> @ 7%|?Ï1G 1 & : 7G(*0 :&>&ƛ
&2> *> Î>: ;K 8 &Kƛ
!K5> 1> >;@ >&@ ;7G&B* #&>*> 1> G ,>1 0G > 72
>:B* 7> 2&>&ƙ 0)0>8@ 7 #>:> G , -#-#¨1>* G
7> > @ ?*?0&@ ;K&Gƛ :G 7> &A¤;@ 4G ;G& >Ƭ
,% >1 ?8 4KƬ
z 7*@1> ?*?0&@:>"@ Ļ,*> @ 7¬1 &> z 7>;&B 7 üK GÎG 8> ?" >%@ :7>?)
:&Gƛ Ð(Ä9% ;K& :&Gƛ
z 7*@1> Ð:>2%>:>"@ 0>10> @ z 7*@ Ð(Ä9% ;@ :>0>? :0®1> ;Gƛ
7¬1 &> :&Gƛ z 7*@ Ð(Ä9% 2K 1> G ,>1 :7>*@ 2% G
z 7*@ G Ð:>2% ®'>1Bƙ Ï7ƙ ? Ļ7> 7>1 B 2 G G ;Gƛ
0>10> &B* ;K&Gƛ z 8>5>ƙ (7> >*G 8> ?" >%@ >ñ> G ;I*
z * >G8> 7>!%>Ç1> ?*1?0& 7 0Kî> 7> 71>: . (@ :&Gƛ 8> ?*10> G *G;0@
7> >4> > G >! ¤;%&>&ƛ ,>4* 2>7Gƛ
z :&&1> >G >!>0A5G 7*@ Ð(Ä9% ;K&Gƛ 7*@ 95
Ð(Ä9%> G ,¨1> ®7>®1>72 7>
! ,¦2%>0
;K&>&ƛ
®7>1>1
bƛ ¦2 >¤1> > @ 1K1 8¢( /2>ƛ eƛ &Ú> ,B% 2>ƛ Î>:(>1 Î>:(>1
ƛ 7*@ G Ð:>2% ƛƛƛƛƛƛƛƛ 0)B* ;K& *>;@ƛ :%>2G *:%>2G
ƛ 7*@ Ð(Ä9% ;@ ƛƛƛƛƛƛƛƛ ;Gƛ 7*@ G ®7ē,
ƛ >*>4> * K8> 7>!%>Ç1> 7> >4>
.K4%G
ƛƛƛƛƛƛƛƛ ¤;%&>&ƛ Ł .A %G
ƛ Ĝ >!> > ƛƛƛƛƛƛƛƛ 72 7>
! ,¦2%>0 ;K&Kƛ ?70>*> > 7>
>ñ> G ;I*
cƛ >1 2>7G .2GƬ 2G¨7G ? *
ƛ 0K!>2:>1 4 > :>14G:2 ?. #4> ,>*> @ :5:5
Kñ> G § >5%G
:G4ƙ &2 ƛƛƛƛƛƛƛ
ƛ ,¦2:2>&@4 >2 >1> > 0Kî>*G 7> ñ>5> @ ?! ?ň ! ň
1G& :G4ƙ &2 ƛƛƛƛƛƛƛƛ ,É0
dƛ >4@4 Ь*> @ &2G &A01> 8¢(> & ?4;>ƛ z &A01> 2>1> :,>: ł 1G%>Ç1>
ƛ Ļ,* ¤;% G >1 Ƭ ļ¬8Ɯ0Kî> 7> > @ 1>(@ 2>ƛ
ƛ 7*@ G Ð:>2% ®'>1 B&B* :G ;K&Gƙ ; G 1> ,H ½ K% K%1> 7> > 0A5G 7*@
Ð(Ä9% ;K&G &G ?4;>ƛ
«17;>2>&@4 (>;2%G (G * ®,ć 2>ƛ
ƛ 7*@ Ð(Ä9% ¤;% G >1Ƭ z 7*@ Ð?&.? )& ¤;%*B K?9& ij4G¨1>
ƛ 7*@ Ð(Ä9% 2K 1>72 K%&@ ,>11K *> ?7?7) ?" >%> @ 0>?;&@ ?057> 7
1>.>.& 7 >& > 2>ƛ
2>4Ƭ
zzz
96
be Ð >8 7 >1>?*?0&@
:> > ,>œ Ǝ beƛb Ð >8 8>,>:B* ?05&KƬ
bƛ #( ) >2>01G ,¨1>4> 7®&B ?(:&>& >Ƭ 2> #K ij >47>ƛ
>;@ (@ÿ@0>* 7®& B ? 7Ļ >
cƛ :/K7&>41> 7®&B ,¨1>4> 8>05A G ?(:&>&Ƭ ,(>'> @ 1>(@ 2> 7 1> G *:H ? 7
ņ?Î0 Ð >8 ÖK& : G 7 » 2% 2>ƛ
dƛ 8 G >2@4 Ð1G ? Î>01 G 8>,>:*B Ð >8 ?05& ;ƬG
beƛc § # ½&*B & 44G > Ð >8
1> 7®& B ? 7Ļ > ,(>' Ð >8 .>;2G !> &>&ƙ ¤;% G
1> ®7&Ƨ Ð >8> G ÖK& ? 7Ļ > 0®'>* ;G& 1> *>
Ǹ(@ÿ@0>* 7®& B ? 7Ļ > ,(>'ǹ ¤;%&>&ƛ 7®&B 1> Ð0>%>&
Ð >8 .>;G2 !> &>& 1>7ē* Ð >8> @ &@Õ&> "2&ƛG
(>;2%>' ?7 2G @&B* .>;2G ,#%>2> Ð >8 ;> 0G%.&@,>:*B
?05%>Ç1> Ð >8>,G > >®& &@Õ :&Kƛ
1> 7®&B ? Ļ7> ,(>' ®7&Ƨ Ð >8> G ÖK& *>;@&ƙ 1> *>
Ǹ(@§ÿ;@* 7®&B ? Ļ7> ,(>'ǹ ¤;%&>&ƛ >;@ 0>*7?*?0&
,(>' ? 7Ļ > 7®&B Ð >8 (&G >& 1>* > ǸÐ >8> G ņ?Î0 ÖK&ǹ
:G ¤;%&>&ƛ
:1B ;> Ð >8> > 0A 1 *:H ? ÖK& ;ƛG >8>&
2>Î@ ?(:%>2 G &2 &>2 G &: G > 7Gƙ 42-½8ƙ ;*@ 08ē0
; G :A÷> Ð >8> G *H:? ÖK& ;G&ƛ
Ð >8> G : É0%
(,Ã >21> 75G @ § # ½1>ƙ (27> >1> -!@&*B ? Ļ7>
&>1> Kë> ? Ï>&*B * G (> & 44G @ Ð >8> @
? 2%G ,>?;4@ :&@4ƛ Ð >8> @ ? 2%G -!@&B* ? Ļ7>
&>1> Kë> ? Ï>&B* ?0*@ # G 1G&>*> 1> 1> 0> >& @4
)?B 4 % &¤A ;>4 > ®,ć,% G ?(:&>&ƛ 1> %> 05A G Ð >8> >
0> ,¨1>4> :0 &Kƛ 1>7ē*ƙ Ð >8> > 0> :25
:¨1> G ,¨1> 4>& 1G&Gƛ
ē* ,>œ1>ƛ &@* ,"A M"G 1>ƛ ># :A
? Ļ7> (>/%>1> :>;>¥1>*G 1> ,AŦ> 1>
0)K0) .>2@ ? Ï ,>#>ƛ &ņ @& (87 ¨1>Ð0>% G 1> ,ŦA > @ &@* ? ÏG >
29G G& 1G&@4 8@ 0># %@ 2>ƛ ,ŦA > 1> > .> :B ,G!&@ 0G%.&@ /@
2> 7 (:Ã Ç1> .> *B G 0%G .&@1> 1K&@ # G ,;>ƛ
97
ņ&@ b ņ&@ c
0%G .&@ @ 1K& ,;>ƛ &> K%&>;@ ,Aí> 'K#>:> :2 7>ƛ
1K& > ?(:&ƬG beƛd Ð >8> > Ð7>: 1K& > ?(:& *>;@Ƭ
ē* ,>œ1>ƛ
ņ&@& (> 7¨1>Ð0>% G :25ƙ ,2& A :; 7> ij4 8@ *5@ 1>ƛ
®!# 72 ,!G &@ 0G%.&@ "G7> 7 *5@&*B ?&1> #G ,;>ƛ *& 2 *5@ 7> 7*B
0G%.&@ # G ,;>ƛ >1 ?(:&ƬG
2> #K ij >47>
K%1> ņ&@01 G 0%G .&@ @
1K& ®,ć ?(:4G Ƭ >Ƭ
&ņ @ b ņ&@ c
beƛe 0%G .&@ ,>;%>2@ 04A G
Ð >8>1> :25 ?(8G&@4 Ð7>:>4> Ð >8> G 2G9@1 : É0% :G ¤;%&>&ƛ
Ð >8> G ,2>7&* Ð >8 ÖK&
,¨1>4> 7®&B 8@ ?(:&G Ƭ
Ð >8 ÖK&>,>:B* 7®&7B 2 ,#%>2@ Ð >8? 2% G 7®&B
7®&B1> ,ĈC /> >,>:B* ,2& ?-2&>&ƛ 1>4>
ǸÐ >8> G ,2>7&*ǹ ¤;%&>&ƛ ,2>7?&& ? 2% G
,¨1> #Kž> ,1& ,K 4@ ½ 7®& B ,¨1>4>
?(:&Gƛ
0>;@& ;G > &¤A ;>4 >Ƭ beƛf 7®& B 8@ ?(:&GƬ
&>2 G ®71 Ð >8@ ;G&ƛ Ë;ƙ ,Ë; ,2Ð >8@ >;G&ƛ
:1B Ð >8 Ï>1> ,ĈC /> >7ē* ,2>7?&& ;K *
,¨1>,1& ,K &>ƛG 1>05A G ,¨1>4> Ï ?(:&Kƛ 1>
Ð >8>4> ,% Ǹ Ï Ð >8ǹ ¤;%&>ƛG
98
:> > ,>œ Ǝ
bƛ K%1> 7®&B0 1G ,¨1>4> Ð?&?.. ?(:&ƬG
cƛ Ð?&?.. ?(:&>*> >1 -2 >%7&KƬ 8>05A GƬ
1> &@* ,CĈ/> > 7ē* Ð >8> G ,2>7&* : G ;K&G &G ,;>ƛ
«G ;> &A¤;@ &A0 > ;G 2> 28>& ,>;&>ƙ &«G ;> &0A 1> G;Ç1>7ē*
,2>7?&& >44G > Ð >8 28>72 ,#&Kƛ &K ,A ;> 28>7ē* ,2>7?&&
>¨1>*G &A¤;>4 > &0A @ Ð?&0> 28>& ?(:&Gƛ
> G 1> &>7(>*>& &0A @ Ð?&0> ?(:&G > &G ,;>ƛ ;@ Ð?&0> >;@8@
)B ?(:4G ƛ 4> #>1> ,ĈC /> >72 &2 Ð?&0> ?(:%>2 *>;@ƛ
*7@* &>!ƙ ËE*> ! 4>744G @ A5 A5@& ?/& ƙ&4>7>&@4 ®7 7 beƛg Ð?&0>
§®'2 ,>%@ 8> >;@ ,ĈC /> > 0A5 G Ð?&?. . &1>2 >4G4 G &A¤;@ ,>?;4 G
:4G ƛ 1> :>2 G &2 ,CĈ/> K% K%& G ;&G ƙ 1> @ 1>(@ &1>2 2>ƛ
1>& ?(:%>Ç1> Ð?&0> @ &A4*> 2>ƛ ,ĈC /> >1> K%1> %A )0>0 5A G
Ð?&0> &1>2 ;K&>& 1>?791@ &A0 > ( > .>) > 7 1> :( />& &0A 1>
?8 > 8@ 7 ,>4 >8 @ > 2>ƛ
:,>! 28>&@4 Ð?&0>
ē* ,>œ1>ƛ :,>! 28>,$A G / G 2>œ* &0A @ Ð?&0> 1>& ,;>ƛ
bƛ &A0 > 7> ;>& 72 2>ƛ 28>&@4 Ð?&0G > K%&> ;>& 72
>44G > ?(:&KƬ
cƛ &A¤;@ 28>,>:B* &2 0@ƚ >®& ¨ij 1>: Ð?&00G 1G >1 -2
,#&K Ƭ
dƛ &0A @ @ ?% 28>&@4 Ð?&0 G @ @ 1> & -2 ?(:&K >Ƭ
z 28>&@4 Ð?&00G 1G 0B5 7®&B1> #>«1> 7 «1> .> B @
(4>.(4 >4G4@ ?(:&ƛG
z 7®& B ? &1> & 2>72 28>:0K2 :&ƙG ?&&1> & 2>72
?& @ Ð?&0> 28>1> 0> G :¨1> G ?(:&Gƛ
z 7®&B1> Ð?&0G > >2 05B 7®& B 7$> :&Kƛ
beƛh :,>! 28>&@4 Ð?&0> 2> #K ij >47>ƛ
bƛ )>2 :4G4@ K4@ Ð >8>1> ,2>7&*>*G : ,B% Ð >80>*
2>ƛ
cƛ ¦20K! !Ļ ōK4 > !@«;@1> 0> @4 .> *B G 7>,2 ē* !@«;@
>4 B 21> > Ð1* 2>ƛ
99
क न ता यता सूवचव व्मता ताहक
बडॅ चमिं नचया फुलािं ा डबा घया. तयाचया एका बाजिू े झाकि काढून तया जागी
पांढरा पातळ कागद चिकि्वा. दुसऱया बाजूचया झाकिाला मधयभागी चछद् पाडा. एक मेिबतती पिे ्वा ्व चतिी
जयोत अशी ठ्े वा, की ती चछद्ाचया समोर यईे ल. आता दसु ऱया िोकाकडचया पातळ कागदा्वर तुमहालं ा मेिबततीचया
जयोतीिी उलिी प्रचतमा चदसले .
ता् कता ्द झताकण व जरता क चता वता
उ व्मता मणहे त्ी सूचिचछद् प्रचतमा
ः सवू चव व्मता ताहक ग्राहकाचया पडद्ा्वरील
प्रचतमा उलिी का चदसते
सतांय ता ता . चित्रातील वखडकयांतनू बाहेर पाचहले असता काय फरक जाि्वतो कशामळु े
. चित्रातील कोितया वखडकीिे ता्वदान पारदशघक् , अपारदश्घक ्व अधपघ् ारदशघक्
आहे
वखडकीचया ता्वदानांचया स्वरूपानुसार ःक
आपलयाला पलीकडचया ्वसतू चदसतात चकं्वा
चदसत नाही. काििे ा तकु डा, मिे कागद, रंगीत
काि, तले कि कागद, पाढं रे प्वॅ सिक, िहािी
चकिली, ्वही, कापड, पािी, लाकडी कपाि,
्वहीिा कागद यांपैकी कोिते पदाथघ् पारदशक्घ ,
अपारदशकघ् ्व अधपघ् ारदशघक् आहेत ते ठर्वा.
l जया पदाथा्घतून प्रकाश आरपार जातो, तो पारदशकघ् पदाथघ् होय.
l जया पदाथाघत् ून प्रकाश आरपार जात नाही, तो अपारदश्घक पदाथ्घ होय.
l जया पदाथात्घ नू प्रकाश काही प्रमािात आरपार जातो, तो अधघप् ारदश्घक पदाथघ् होय.
तायता वनवम्ी
क न ता यता ः तायता वनवम्ी
एक च्वजरे ी घया. चभतं ी्वर च्वजरे ीिा
प्रकाशझोत िाका. आता तमु चया चमत्राला च्वजरे ी
आचि चभंतीचया मधे उभे करा. काय रडते
100
प्रकाश स्ोताचया मागाम्घ धये अपारदश्कघ ्वसतू आली, तर तयातून प्रकाश आरपार जात नाही. तयामळु े
्वसतूपलीकडे असलले या चभतं ी्वर चक्ं वा इतर पषृ ्ठभागा्वर ्वसतिू ी सा्वली पडत.े या सा्वलीलाि तया ‘्वसतिू ी
छाया’ महितात.
् नता करता
आपलया सभो्वतालचया ्वसतू आचि चनमािघ् होिाऱया तयाचं या छाया यािं ी तुलना करा.
क न हता एका मो ा खोलीत तुमचया चमत्राला तमु चयापासनू एका ठराच्वक अंतरा्वर उभे
करा ्व च्वजरे ी ्वापरून तमु चया चमत्रािी छाया चभंती्वर पाडा. आता पढु ील काही कतृ ी
करा. छायमे धये होिारे बदलांिे चनरीक्षि करा ्व नोंद करा.
. चमत्राला चभंतीचया ज्वळ पाठ्वा.
. चमत्राला तमु चया ज्वळ बोल्वा.
. आता तुमही तयाचयापासून दरू जाऊन परत ज्वळ
या.
. च्वजेरी उिं धरा मग खाली धरा.
. चमत्राचया डावया ्व उजवया बाजसू जा.
एखाद्ा ्वसतूमधून प्रकाश आरपार जात नाही तवे हाि तया ्वसतिू ी छाया चनमाघि् होत.े छायिे े स्वरूप हे
प्रकाशािा स्ोत, ्वसतू आचि पडदा याचं या परसपरामं धील अंतर ्व चदशे्वर अ्वलबं ून असते.
कोितयाही ्वसतूिी सयू प्घ ्रकाशामुळे पडिारी छाया सकाळी आचि संधयाकाळी लांब असते ्व दपु ारी छोिी
असते. रसतयाने िालताना झाडांिे चनरीक्षि कले े, तर हे बदल सहजासहजी अापलया लक्षात येतात. छायमे धये
होिारे बदल हे प्रकाशािा सत्रोत, ्वसतू ्व छाया याचं यातील अंतरा्वर अ्वलबं नू असतात.
101
मताही् हहे कता ् हतांय ता भारतीय शासत्रज् सर सी.वही. रामन यांनी
सयू ् क ीःएखाद्ा्वसतचू यासूय्घप्रकाशातील सादर केलेले प्रकाशाचया च्वचकरिासबं धं ीिे
छायिे ी मात्रा ्व चदशा यांचया मदतीने ्वळे दश्घ्विारे सशं ोधन ‘रामन पररिाम’ महिनू ओळखले जाते.
उपकरि महिजे सयू घ् तबकडी. एक काठी पथृ ्वीचया तयानं ी फेरिु्वारी रोजी हा शोध ला्वला.
अक्षाला समातं र ठे्वनू काठीिी छाया चद्वसाचया तया शोधाचया
्वगे ्वेग ा ्वेळी तबकडी्वर कोठे पडते ते नोंद्वून समरिाथघ्
कालमापन कले े जात असे. स्वांित मोठी सूय्घ तबकडी सालापासून
जंतर मतं र (न्वी चद ी) येथे आहे. फेरिु्वारी हा चद्वस
‘रता ीय ववज्तान
व्दन’ महिून साजरा
केला जातो.
ी यंम्
छाया चनचमघत् ीचया आधारे आपले हात, पाय यांचया
साहाययाने पक्षी, प्रािी यािं े ्वेग्वेगळे आकार तयार करा.
क न ता यता
. साचहतय ः- काििे ा पले ा, पािी, मोठा पांढरा कागद
वखडकीत सूयघप् ्रकाश यईे ल अशा चठकािी पाणयाने भरलेला काििे ा
्लास ठ्े वा. कागदा्वर काय चदसते
हीि कतृ ी आपि खोलीमधये लोलक आचि च्वजरे ीचया मदतीने करू
शकतो कां या्वरून काय लक्षात येते
. साचहतय- साबिािे पािी, लहान तार
एक तार गोलाकार ्वाक्वनू साबिाचया पाणयात बडु ्वनू तया्वर फुंकर
मारली की फुगे तयार होतात. तया फु्यामं धये छानसे इंद्धनुषयािे रगं चदसतात.
. सीडी उनहात धरली तर काय चदसते
102
असहे ह न हे हे हहे नहहे मी ता् हवे ता
सर आयझॅक नयूिन या चरिचिश छायिे ा आकार हा प्रकाश
शासत्रज्ाने एक तबकडी बन्वली.चतिी स्ोत, ्वसतू ्व छाया कशा्वर पडते
एक बाजू तांबडा, नाररंगी, चप्वळा, याचं यातील अंतर ्व चदशा या्ं वर
चहर्वा, चनळा, पार्वा आचि जाभं ळा या अ्वलंबून असतो. रात्रीचया ्वळे ी
सात रगं ांचया समान पाक ामं धये आपलयाला चदसिाऱया सा्वलया/
च्वभागली. ती तबकडी सिँड्वर बस्वली छाया पाहून राबरून जाऊ नये
्व जोरात चफर्वली. तया ्वळे ी सात रंग न कारि तयामागे सोपे च्वज्ान असत.े
चदसता एकि पाढं रा रगं चदसला. या्वरून, सूय्पघ ्रकाश सात रंगांिा
बनला असलयािे चसद्ध झाल.े तयामुळे तयास नयू न ् क ी’
असे महितात. नयूिनने प्रकाशाच्वषयी ‘ऑवपिकस’ हा ग्रथं
चलचहला आह.े
ण कताय वशक
l प्रकाशािे उतसजघन् करिारा पदाथघ् महिजे प्रकाशािे उगमसथान चक्ं वा स्ोत होय.
l प्रकाशािे नसै चग्कघ उगमसथान सूयघ्, तार,े काज्वे इतयादी आहते . प्रकाशािी कचृ त्रम उगमसथाने कदं ील,
मेिबततीिी जयोत, च्वद्ुत बलब इतयादी आहते .
l प्रकाशािे संरिमि सरळ रषे ते होते.
l कोितीही ्वसतू चदसणयासाठी चतचया पषृ ्ठभागा्वरून प्रकाशािे परा्वत्नघ होिे आ्व्शयक असत.े
l प्रकाशाचया मागाघ्त अपारदशक्घ ्वसतू आलयास, तया ्वसतिू ी सा्वली महिजिे छाया चनमाि्घ होते.
l सूयाच्घ या पाढं ऱया प्रकाशात सात रंग असतात.
चर
च्वज्ान समजनू रते ाना अनेक प्र्शन पडल.े काही सोपे काही अ्वरड. तयांिी उततरे कोठे चमळतील
चशकताना पडिारे प्र्शन मनात ठे्वू नका. प्र्शन च्विारा, उततरे शोधा. सभो्वताली ज्ानािा प्रिडं मोठा साठा
आह.े तयातून ज्ानािे कि चिपा.
हा प्र्शन तुमहाला कधी पडला होता का
l मेिबतती च्वझ्वताना ओठािं ा िंबिू का करा्वा लागतो
मेिबतती च्वझ्वताना आपि तया्वर फंकु र रालतो. ओठािं ा िबं ू केलयाने तोंडातून ह्वा बाहेर
पडणयासाठी क्षेत्रफळ कमी होते ्व ह्व्े वर जासत दाब यऊे न मेिबतती च्वझत.े
103
®7>1>1
bƛ ¦2 >¤1> > @ 1K1 8¢( ?*7#>ƛ dƛ :> > 0@ K%>8@ K#@ 4>7BƬ
ƛ Ð >8> G *:H ? 0®'>*ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
Ǹ ǹ ! Ǹ.ǹ !
;ƛG
ƛ ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ;G Ð >8> G ņ?Î0 0®'>* ƛ 2:> bƛ (@§ÿ;@*
;&G ƛ >ƛ > 7> cƛ 4! Ð?&0>
ƛ 4K4 >&B* :1B Ð >8 ¨G 1>72 &K
ƛ :B? ? Ï Ð?&0>Ë>; dƛ ,2>7&*
ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 2 >& ?7/> &Kƛ
ƛ :B? ? Ï Ð?&0>Ë>; >01 G ?05%>2@
ƛ Ï eƛ (@§ÿ0>*
Ð?&0> ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ :&ƛG eƛ >4@4 Ь*> @ &2G ?4;>ƛ
ƛ >1 G @ ?*?0&@ Ð >8 ÖK&>1> 0> >01G ƛ >1> ?*?0&@:>"@ K% K%1> .>.@
ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ 7®& B ¨1>05A G ;K&Gƛ 7¬1 :&>&Ƭ
ƛ Ð >8 ÖK&>1> 0> >01G ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ ƛ 7®& B «ij ;> ?(:B 8 &GƬ
ƛ >1> ¤;% G >1Ƭ
7®& B 4@ƙ ½ 1>&B* Ð >8ƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛƛ
>&Kƛ
ƕ,1>1 Ƨ :>&ƙ &>2ƙG 2,>2ƙ ,>2(8 ƙ ,É0
,>2(8 ƙ 2 ƙ >2ƙ :4A !@ƙ 4!@ƙ z 1B!* ?#® &1>2 2>ƛ
(@§ÿ0>*ƙ 0%G .&@ Ɩ z ?(7:> :1B Ð >8> > 7>,2 ē*
cƛ >4@4, H ½ Ð1G 7®&B (@§ÿ;@* ? Ļ7> ,¨1>4> 7@ . & 2&> 1
G 4 >
(@ÿ@0>* ;G & G ?4;>ƛ 1>.>.& 0>?;&@ ?057>ƛ
z :2 :@ƛ«;@ƛ 2>0* 1> G ¦2Î 7 8K) 1> @
0>?;&@ :%>2G ,®A & 7> >ƛ
7®&B (@§ÿ0>*Ɯ(@§ÿ;@* zzz
,A®&
,!G 44G @ 0G%.&@
0%G >,#
,G§:4
,G*
.¨.
!>12
?7 2G @
104
चंय कताची यंम् ःव नह रव ज
सतांय ता ता
. चपन होलडर उलिा धरला तरी तयामधये ठे्वलेलया िािणया
खाली पडत नाहीत. असे का होते
. फ्रीजिे दार ला्वत असताना एका ठराच्वक अंतरा्वरून ते
आपोआप बंद होते आचि पुनहा ओढलयाचश्वाय उरडत नाही. असे
का होते
या उपकरिांमधये िंुबक ्वापरतात. चपन होलडरचया झाकिामधये
आचि चफ्रजचया दारामधये िुंबक बस्वलेला असतो. िुंबकाला
लोखंडी ्वसतू चिकितात.
चंय क हणजेह कताय
जया पदाथांिकडे लोखंड, चनकेल, कोबालि इतयाद पासून
बन्वलेलया ्वसतू आकष्घलया जातात, अशा पदाथाघ्ला ‘िंुबक’
महितात. पदाथाघ्चया या गुिधमाघ्ला ‘िंुबकत्व’ असे महितात.
क न ता यता ः चयं क
. तुमचया ्वापरातील ्वेग्वेग ा ्वसतंूज्वळ प्रयोगशाळेतील
एक िुंबक नया. तयांपैकी कोितया ्वसतंूना िुंबक चिकिते ती ्वसतू िुंबकाला चिकििाऱया
कोितया पदाथा्घिी बनली आहे ते बरा. तुमही ्वापरत असलेलया पदाथािंना चंय क य ्दता ’
पदाथांििे ‘िुंबकाला चिकििारे’ ्व ‘िुंबकाला न चिकििारे’ पदाथ्घ महितात, तर जे पदाथ्घ िुंबकाला
असे गि करा. चिकित नाहीत तयांना
. ्वाळू, कागदािे कपिे, लाकडािा भुसा, लोखंडािा कीस, अचयं क य ्दता ’ महितात.
िािणया यांिे चमश्रि एका बशीमधये घया ्व िुंबक तया चमश्रिा्वरून लोह, कोबालि, चनकेल हे धातू
चफर्वा. िंुबकीय पदाथघ् आहेत.
काय चदसले
105
ः वता रता्ी चयं क य
्दता णेह
:G ;K * G4G
A. >1> 8K)>.ö4 ( & '> ;Gƛ : G
¤;%&>&ƙ ½ Ë@: (G8>& 2>;%>2> Ǹ0EÝG:ǹ *>7> >
0|$,>5 ;K&>ƛ ij ?(78@ 1>1> 0|ó> 2& :&>*>
&K > 0Kî> # >72 .:4>ƛ ,2& >1>1> 7G5@ &K
( #>7ē* "4>ƙ &2 >1 ¬ 1Ǝ 1> @ >"@ ?%
1> G .B! # >4> ? !*Ŋ .:4G ;K&Gƛ ( #>,>:B*
.> B4> ;K1>: 1>4> B, K2 ü>7> 4> 4>ƛ bfƛe A. > > ?&;>:
>"@1> !K >72@4 4K #@ ,!M! @ ?% 1>1> .A!>&@4 4K #@ § ž> 0A5G :G ;K& :¨1> G
1>1> 4>& 4Gƙ ,% &2 # 0>Î 1>1> .A!>4> 7 >"@4> ? !4G *>;@&ƛ * &2 1>*G &K
# :7>*> (> 74>ƛ
;> 8K) 4>7%>Ç1> 0|$,>5>1> *>7>7ē* # > G Ǹ0EÝG!> !ǹ :G *>7 ,#4Gƛ 0EÝG!>
! ;> *H:?
A . ;Gƛ ;> 8K) Ë@:1> 0EÝG?81> 1> /> >& 4> ¨1>0A5G;@ Ǹ0EÝG!> !ǹ ;G *>7 ,#4G :>7Gƛ
>%*B 1>ƛ ;K >1 Î> > 7>,2 :> 2&>&Ƭ
0EÝG!>
! # > > &A #> !> ¨1>: &K *G;0@ &2ƚ(?% ?(8G*G §®'2>7&Kƙ ;G;@ A1> >5>&
1A2K, ?% @*0)@4 4K > 1> 4>& 4G ;K&Gƛ *K5 @ Ð(G8>&B* Ð7>: 2&>*> ?(8> 8K)1>:>"@
1> # > > 7>,2 ;K 4> 4>ƛ 1> # >4> Ǹ4K#®!K*ǹ :G;@ ¤;%&>&ƛ 1>&B* ,A$G ;K >1 Î> @ ?*?0&@
>4@ƛ
A. ;> ?7?7) >2> > :&Kƛ &K ,1K >*A:>2 .*74> >&Kƛ >4 *G 1 ÎGƙ , 2% G
1> 01G A. > > 7>,2 ij4> >&Kƛ 1>: Ǹ0>*7?*?0& A. ǹ ¤;%&>&ƛ >4@4 ? Î> 01G ?(:%>2G A.
K%1> 7®&B 01G 7>,24G >& :&@4 1> @ 0>?;&@ 1>ƛ
(H* ?(* «17;>2>01G
,% ,!M! @ A . ƙ
&@ A . ƙ *>4> &ņ @
A. ƙ 7&A5> >2 A. ƙ
( # K4> >2 &:G 4;>*
>2> G .!%> Ð0>%G
?(:%>2G A. 7>,2&Kƛ
bfƛf ?7?7) 0>*7?*?0& A .
106
चयं कतव
िंुबक एखादी ्वसतू आकषूघ्न रेते महिजे िुंबकीय बलामुळे तया ्वसतूिे च्वसथापन हाेते. कारखाने, बंदर,
किरा डेपो अशा चठकािी मो ा ्वसतंूिी हल्वाहल्व करा्वी लागते. तयासाठी रिेनमधये िंुबक ्वापरतात.
िंुबकीय बलामुळे काय्घ होते. या्वरून, िुंबकत्व ही एक प्रकारिी ऊजाघ् आहे हे आपलया लक्षात येते.
चयं कताची ववश हे
क न ता यता
. ्वगा्घमधये / प्रयोगशाळेत एक चदशा चनव्शित करा. एक पि्िी ः चयं कताची व्दशता
िंुबक मधोमध दोरा बांधून एका सिँडला अडक्वा. िुंबक कोितया
चदशेत वसथर झाला ते नोंद्वा ्व पुनहा िुंबक गोल चफर्वा. आता तो ः चयं कताची चंय क य श ी
वसथर झाला की पुनहा चदशा नोंद्वा. असे अनेक ्वेळा करा.
ः चंय कता यता वतांयचेह ववश
काय लक्षात आले ः चयं कता तासून चयं कवनवम्ी
िुंबकािे जे िोक उततर चदशेला वसथर राहते. तयाला ‘उततर ध्ु्व’ 107
असे महितात तर दचक्षि चदशेचया िोकाला ्दव ण व’ महितात.
उततर ध्ु्व 'N' ने दशघ््वतात तर दचक्षि ध्ु्व 'S' ने दश्घ्वतात.
चंय क तयहेकवहे ी उत्र ्दव ण व्दशेह् स र ह ्
. एका कागदा्वर लोखंडािा कीस घया ्व तया्वरून पि्िी
िंुबक चफर्वा. पि्िी िंुबक मधोमध पकडून उिला.
काय लक्षात आले
िंुबकाचया कोितया भागा्वर लोखंडािा कीस जासत प्रमािात
चिकिला कोितया भागा्वर कमी प्रमािात चिकिला
या्वरून काय सांगता येईल क.ताक ेह हणजहेच वतायंक हे
चंय क य चंय कता यता ्द नही
कव हे ेह अस्ेह
. कात्रीने अथ्वा सुरीने कापता येणयासारखा एक पि्िी िुंबक
घया. कागदा्वर लोहकीस रेऊन तया्वर िुंबक ठे्वा. दोनही िोकांना
लोहकीस जासत प्रमािात चिकिलेला चदसेल.
आता िुंबकािे चित्रात दाख्वलयाप्रमािे दोन तुकडे करा ्व ते
लोहकीसा्वर ठे्वा. प्रतयेक तुकडा उिलून पहा.
काय चदसते
कता चंय कताचहे ्द न ता क यतास ्द न सव्ंय चंय क ्यतार
ह ्ता् हणजेहच चयं कताचहे ्द न व कमेहकतायं तासून वहे हे कर्ता यहे्
नताही्
. आकृतीत दाख्वलयाप्रमािे शवक्तशाली पि्िी ः वव्् चयं कतव
िुंबक सिँडला अडक्वा. िंुबकाचया खाली थोड्ा अंतरा्वर
एक लोखंडी पि्िी अडक्वा. लोखंडी पि्िीज्वळ लोहकीस ः चंय कतायं्ी क ण व्क ण
नया. काय चदसते ः कव म चंय क
ः वव ् चंय क
काही ्वेळानंतर िंुबक काढून घया. काय चदसते
िुंबक ज्वळ असला, की लोखंडी पि्िीला लोहकीस
चिकितो ्व िंुबक काढनू रेताि पि्िीला चिकिलेला
लोहकीस खाली पडतो, महिजेि पि्िीतील िंुबकत्व
नाहीसे होते.
चंय कता यता सता धयता् चयं क य ्दता नेह यतास
तयता ताही चंय कतव ता ह ्ेह यता चयं कतवता ता वव््
चयं कतव हण्ता्
. आकृतीत दाख्वलयाप्रमािे पि्िी िंुबक सिँडला
अडक्वा. तयाला वसथर होऊ द्ा. दुसरा पि्िी िंुबक घया
्व तो िांगलेलया पि्िी िंुबकाज्वळ नया. काय होते यािे
चनररक्षि करा. िंुबकाचया िोकांिी अदलाबदल करून ही
कतृ ी पुनहा पुनहा करून पहा. काय चदसते
चयं कतांय यता सजता्ीय वतायंमधयहे व्क ण ्र
ववजता्ीय वतांयमधयहे क ण अस्हे
. एक सुई/वखळा घया. तो िेबला्वर वसथर ठे्वा.
चित्रात दाख्वलयाप्रमािे तया्वरून िंुबक एका िोकापासून
दुसऱया िोकापयंित रासत रहा. असे - ्वेळा करा. आता
तया सुई/ वख ाज्वळ िािणया नया. काय चदसते
अशा प्रकारे िुंबकीय ्वसतूंना िुंबकत्व प्राति होते. या
प्रकारचया िंुबकत्वाला ्तात र्ेह चंय कतव’ महितात. जे
काही काळापुरते चिकून राहते.
ी ंयम्
वव ्चयं क नवता
साचहतय - अंदाजे सेमी लांबीिा लोखंडी वखळा,
एक मीिर लांब तांबयािी तार, एक बॅिरी, िािणया चकं्वा इतर
िंुबकीय ्वसतू.
आकृतीत दाख्वलयाप्रमािे वख ाभो्वती तांबयािी तार
गंुडाळा. तारेिी दोनही िोके बॅिरीला जोडा. आता लोखंडी
वख ाचया िोकाज्वळ िािणया नया. काय होते
108
;@ ņ&@ ij¨1>* &2 ,¨1>
:G 4>& 1G&Gƙ ½ !> 1>
§ ž>4> ? !&>&ƛ &>
?7üA&Ð7>; . ( ē* >1 ;K&G & G
,;>ƛ § ž>4> ? !4G¨1>
!> 1> ,#&>&ƛ :G > ;K&GƬ
?7üA&Ð7>;>0A5G § ž>01 G
A . 7 ?*0>% ;K&Gƛ &K . ( ij4>ƙ
½ A . 7 *>;@:G ;K&Gƛ 8>
A . >: ?7üA& A. ¤;%&>&ƛ
?7üA& A. 7 ;G &>,A2&G :&Gƛ
(H* ?(* @7*>01G ?7üA& A . 7> > 7>,2 *G bfƛbe ?7üA& A. > > ,1K
?" >%@ ij4> >&Kƛ
?7>*> @ ? 01>Ǝ
1> 4! ?,* ;K¨#2 ? Ļ7> ,>!>1> (>2>4>
4>74G4G A. ;G >10 G A . :&Gƛ >10 A. ij
?* ij4ƙ K.>¨! 7 4K; 1> 1> ?0%> ,>:B* .*7&>&ƛ
(>;2%>'ƙ §¨* K ;> ,(>' p¨1A?0?* 0ƙ ?* ij4ƙ
K.>¨! 1> G ?0% ;Gƛ
(>2>72 @ !>ƙ Éij* 8> , 2%> 01G
?7üA& A . 7> > 7>,2 ;K&Kƛ
:G ;>G * G4G bfƛbf 0E 4G«; !ōG*
0>1 ij4 -ľ2G#G 1> ?Ò?!8 8>®Î>*G
A. >1> :>;>¥1>*G 7@ ?*?0&@ G & Î ?7 ?:& 0E 4G«; !ōG*01G ?7üA& A. 7
ij4Gƛ ?% A . > G Ð?& 9% 1> A%)0> >
2@. !Ł . ʼn >& 0¨1>0A5G > ,A®& ,1K ij4> >&Kƛ A. > 1>
?7Éij1> #G 0>1 ij4 -ľ2G#G 1> *> >0 2>7G Ð?& 9%>0A5G !ōG* ?% ē5 1> 0)@4
4> 4Gƛ &G'G ?7>* ?791> @ *G ,A®& ij 9% .4 >1 2& *>;@ƙ 1>0A5G !Gō*
7> ¨1>0A5G 1> @ ?7>*>&@4 Ē @ 7>$& :7>?) 7G >*G Ē5> 7ē* ,A$G :2 & >&Gƛ
G4@ƛ ,A$G 4 #*1> 2I14 ?®!ëB!01G 1> *@ ?&1> (K;@ .> B : .:74G4G A . ?&4>
;G : 8K)* ij4Gƛ -ľ2G#G1> : 8K)*>0A5 G ,A$G >1>: 0(& 2&>&ƛ
,¨1>4> (H* ?(* @7*>&@4 : 1
, 2%> 01G ?7 G > 7 ?7üA& A . > > 7>,2 0E 4G«; !Gō* 8@ >4&G ;G ,>;1>:>"@
2%G 81 >4Gƛ ǤǤǤƛǦǜǢǡǢǏǒƛǐǜǚ 72 ƺǎǔǙǒǣ
ǡǟǎǖǛ :G ?4œ* §Û 2>ƛ
109
मताही् हेह कता ् हतांय ता
ATM काडघ्, रिेचडि काडघ् इतयाद मधये एक िुंबकीय
पदाथाघ्िी पचि्िका असते. तयामधये तुमिी आ्व्शयक माचहती
साठ्वलेली असते.
कॉमपयुिरिी हाडघ् चडसक, ऑचडओ िेप, ववहचडओ िेप
यांमधयेही िंुबकीय पदाथांििा ्वापर माचहती ( ata)
साठ्वणयासाठी केला जातो.
चयं कतव कसेह न हताेह्ेह िंुबकरक्षक
िुंबक ताप्वले, फेकनू चदले, आपिले, तोडले की
ः चंय क र णताचहे मता
तयातील िुंबकत्व नष् होते. तयामुळे ते वय्ववसथत ठे्विे
महत््वािे असते. िुंबकपि्िी ठे्वलेलया पेिीमधये मृदू
लोखंडािी पि्िी ठे्वलेली असते.
आदळ-आपि, तापमान, गैर्वापर यांसारखया
कारिांमुळेही िुंबकािे िुंबकत्व नाहीसे होणयािा संभ्व
असतो. मृदू लोखंडािी/शुद्ध लोखंडािी पि्िी िुंबकािे
रक्षि करते महिून अशा पि्िीस चंय कर क’ महितात.
हेह नहेह मी ता् वहे ता ण कताय वशक
च्वज्ानाने चदलेले च्वच्वध शोध, तयांतून l लोह, चनकेल, कोबालि हे िुंबकीय धातू
चनमा्घि झालेले ज्ान, च्वच्वध उपकरिे हे स्व्घ आहेत.
मान्वाचया प्रगतीसाठी उपयुक्त आहेत, तयांिा
्वापर हा िांगलया कायाघ्साठीि करा्वा. l दचक्षिोततर वसथर राहिे, ध्ु्वांज्वळ
स्वाघ्चधक िंुबकत्व असिे ही िुंबकािी
च्वद्ुत तसेि इतर महत््वाचया रिकासंबंधी ्वैचशषट्ये आहेत.
कोितीही कृती करताना आपि खबरदारी रेिे
आ्व्शयक आहे. या्वेळी मो ा वयक्त िे l िुंबकािे ध्ु्व ्वेगळे करता येत नाहीत.
माग्घदशघ्न आपि जरूर रेतले पाचहजे. l च्वद्ुतिुंबकत्व ही दैनंचदन जी्वनामधये
्वापरली जािारी ऊजाघ् आहे.
च र.....
आपले जी्वन जया्वर अ्वलंबून अाहे असे अनेक शोध शास्ज्ांनी ला्वले. मलाही शासत्रज् होता
येईल का तयासाठी मी काय करू
शासत्रज्ांचया शोधांचया कथा/गोष्ी ्वािा. तयानुसार काही कृती करून पहा. कतृ ी करताना
्वेगळे मागघ् चन्वडा. पहा, काय अनुभ्व येतो
110
सवताधयताय
कसेह करता ई. िंबु काचया सावन्नधयात िबंु कीय पदाथघ्
अ. पदाथ्घ िबंु कीय आहते की अिबंु कीय हे नेलयास तयाला .................प्राति होत.े
(कायम िबुं कत्व, प्र्वचत्घत िबंु कत्व)
ठर्वायिे आह.े
आ. िंबु काला ठराच्वक िंुबकीय क्षेत्र असते, हे उ. एक िबुं क एका धातचू या तुकड्ाला आकषूघ्न
रते ो, तर तो तकु डा ..............असला
समजा्वनू द्ायिे आहे. पाचहज.े
इ. िबुं कािा उततर ध्ु्व शोधायिा अाहे. (लोखडं ावयचतररक्त इतर कोिताही धातू,
िुंबक चक्ं वा लोखडं ी तुकडा, अिुंबकीय
क ण्ता चयं क वता रता पदाथ्घ)
अ. किऱयामधनू लोखडं ी पदाथघ् ्वेगळा करायिा
ऊ. िुंबक ............... चदशते वसथर राहतो.
आहे. (पू्व्घ-पव्शिम, दचक्षि-उततर)
अा. तुमही जगं लात ्वाि िुकला आहात.
इ. वखडकीिी झडप ्वाऱयामुळे सतत उरड-बंद नताचंय ी उत्रहे ्म यता शब्दता्यं व हता
अ. च्वद्ुतिुंबक कसा तयार करतात
होते. आ. िुंबकािे गुिधम्घ चलहा.
इ. िुंबकािे वया्वहाररक उपयोग कोिते
रकता यता जता ी य य शब्द वनव न वव तानेह ूण उ मः
करता
अ. पि्िी िंुबक मधोमध दाेरा बांधून सिँडचया l दैनंचदन वय्वहारात ्वापरले जािारे च्वच्वध
प्रकारिे िबुं क कसे तयार केले जातात,
हुकला िांगलयास तयािा उततर ध्ु्व पथृ ्वीचया याच्वषयी माचहती चमळ्वा.
............... ध््ु वाचया चदशले ा वसथरा्वतो.
(दचक्षि, उततर, पू्वघ्, पव्शिम) l पृथ्वीिे िबंु कत्व याच्वषयी माचहती चमळ्वा.
आ. एका पिि् ी िुंबकािे तयाचया अक्षाला लंब
रेषेत दोन चठकािी कापनू सारखया लाबं ीिे lll
तकु डे केलयास ............... पि्िी िुबं क
तयार होतात, तर एकूि ............ ध््ु व
तयार होतात.
(, , )
इ. िंबु काचं या ...................... ध््ु वांमधये
प्रचतकषि्घ असत,े तर तयाचया ..............
ध््ु वामं धये आकषघि् असत.े
(च्वजातीय, सजातीय)
111
bg ?7¬7> G &2
?*2@% 2> 7 > 2>ƛ
?*2Ó >8 :G4 8> 2>Î@ >8> G
?*2@% 2>ƛ ?*2@%>:>"@ (?Ã .% 7>,2>ƛ
ƕ?8 > :>"@ : B *> ƚ 7 >& @4 :7
?7ü>1>: >"@ : G ?*2@% :Î 1K? &
2>7ƛG :K.& K48>®Î>: .) @ ,®A & ij "7G >7@ƛƖ
bgƛb >8 ?*2@% :B1> G ®'>*
bgƛc >8 >
:7: >)>2%,%G ?*2Ó 7 >5K1b> g2ƛb>Î @ >8> 8?*>20@%1G bgƛd (7G 1>*@ (@? >
(?%K&2 ,:24G4> &>2 > *@ /244G > ,> $2> )2A !
,é> &¤A ;>4 > ?(:G4ƛ ;@ ,4@ >8 > ;K1ƛ ?&4>
Ǹ0( >? *@ǹ *>7>* G 5 4G >&ƛG
: 1 &>2 G 7 1> 1> Ë;0>?4 > 1> 1> :0B;>:
(@? > ¤;%&>&ƛ ,4@ :B10>4> 1> (@? &ij ; G
?&4> >8 > ¤;%&>&ƛ ,4@ >8 > 1>
(@? > 1> :0B;>01 G ; G 1> :0B;>4> Ǹ®'>?* (@? >
:0;B ǹ ¤;%&>&ƛ ?7¬7>& 8> * G (@? > ;G&ƛ
>8 G01 G ,¨1> :1B >,G > 4;>* &: G
>2>* G ; >2K ,! 0K" G &>2ƙG &>2 > A ƙ & G K0G ƙ 7>1A G
$ ƙ )5A @ G $ ƙ 0C& &>2ƙG *7@* 0>4> 44G G &>2G 8>
*G K4@1 7®& B ;&G ƛ ,¨1> >8 G1> 75
:4G4@ (:Ã 2@ (@? > Ǹ(G71>*@ǹ 1> *>7>*G 5 4@ >&ƛG
: 1 (@? >ƙ 1> 0)@4 7 >8 ?% >
1> > :0>7G8 ?7¬7>& ;K&Kƛ
112
(@? > G Ð >2 ƚ (@? > G 1> 1> >2>7 ē* ?7?7) Ð >2 5 4 G >&>&ƛ
É> >2 Ɯ :?,4> >2 4 .7&5A > >2 7Ē÷ É> >2 ?*1?0&
bgƛe ?7?7) (@? >
#?7* ;.4 1> 7H >?* >* G ,¨1> >8 G 1> .>;2G &2
* G (@? > :¨1> G ®,ć 4ij ƛG *>:> 1> 0¦G 2 * :® '*G G bjja
01 G Ǹ;.4ǹ ;@ (?Ã .% ,C 7@1> &G :K#4@ƛ &>Ç1> > 8K) %G ƙG
Ð >8? Î G %G G 7 7%, ! ?0571> G >0 1>05A G :K, G >4 G ;ƛG
&>2 G bgƛf ;.4 (?Ã .%
2>Î@1> ?*2Ó >8>& 4 A 4A %>2 G ; >2K &>2 G ,¨1> bgƛg &G K0 G
>8 G G ! ;G&ƛ ,¨1>4> ?(:%>Ç1> &>Ç1>, H ½ >;@
&>2G & G ®7@ :&>&ƙ &2 >;@ &>2G ) B :&>&ƛ ?*5ƙG ,>$ 2Gƙ ?,75Gƙ
&> .:B : G ?7?7) 2 > G &>2G >8>& ,>;>14> ?05&>&ƛ &: G
®7& G &G .(4%>2 G &>2G;@ >8>& ;&G ƛ Ð>0A 1>*G )B?4 %
?% 7>1B 1> > 0;>Ð # &G K0 G ; G &>Ç1> G 0®'>* ;ƛG
:>0>1& &>Ç1> 1> ,C "/> > G &>,0>* :0A >2 G dfaaƝư &G
faaaaƝư 1> 01>(G& :&Gƛ &>,0>*>Ð0>% G &>Ç1> > 2 ;@ .(4&Kƛ
&>Ç1> G >;@ Ð >2
z :1B :đ8 &>2G Ƨ 1> &>Ç1> > >2 :1B >, G> 'K#> 0@ƚ ?) : B 8 &Kƛ Ð>0A 1>* G 1> 1> &>,0>*>&
.2> -2 :&Kƛ ;G &>2G &>. B:ƙ ?*ž> 2 > G :&>&ƛ (>;2%>'ƙ ?0Îƙ «1>) 1>(@ &>2Gƛ
z &> .#G 2>:@ &>2G Ƨ 1> G &>,0>* daaaƝC &G eaaaƝC 1> 01>( &G :&Gƙ ,2& A 1> @ &G §®7&> :B1>1>
baa ,! :B 8 &ƛG 1> &>Ç1> > «1>: :B1>1> ba & G baa ,! 1> (2¤1>* 7 2 &> .#> :&Kƛ
z 0;>2>:@ &>2 G Ƨ ; G &> .ñ> 2>:@ &>Ç1> ,G>;@ 0K"G 7 &G ®7@ :&>&ƛ &>,0>* daaaƝC & G eaaaƝC
1> 01>( &G :&ƙG ,2& A 1> > «1>: 0>Î :B1>, G >;@ 8G #K ,! >®& :&Kƛ
z K# &>2G Ƨ >8>&@4 ?*¤¤1>,G> >®& &>2 G ; G K#&>2G ;&G ƛ 1> > ' (K* &>2G ,2®,2> /K7&@ Ó0%
2& :&>&ƛ >;@ 75G > &@* ? 7Ļ > >2 &>2G;@ ,2®,2>/ K7&@ Ó0% 2&>*> $5&>&ƛ
z ē,?7 >2@ &>2G Ƨ 1> &>Ç1> @ & G §®7&> 7 >2 §®'2 2>;& *>;@ƛ 1> G :&& Ļ Ł *ƚÐ:2% ;K&
:&Gƛ &>2> Ð:2% ,>74>ƙ ½ &K 0@ > :? & 2&Kƛ &«G ;> &>Ç1> G &G 0@ ;K&ƛG 1> 4!
&>Ç1> G Ļ Ł * >4Gƙ ½ 1>1> ,ĈC /> > G &>,0>* 7>$& G 7 &>2> >®& > :? & 2&Kƛ
1>05A G &K ?) &G ®7@ ?(:&Kƛ (>;2%>'ƙ Ę7A &>2>ƛ
113
0>?;&@ ?057>ƛ
*>:> ƕƻƮǀƮƖƙ ÖK ƕƶǀƿƼƖ 1> :® '> 1> ǤǤǤƛǛǎǠǎƛǔǜǣ 7 ǤǤǤƛǖǠǟǜƛǔǜǣƛǖǛ 1> : &ij ®'5>* >
/!G ( G * ?7¬7 7 :1B 0 >4&G @4 ?7?7) ! > @ ü1>7& 0>?;&@ 0> 2> 7 7 >& 1>72 > 2>ƛ
:> > ,>œ Ǝ .)A ƙ 8ÉA ƙ ,C 7@ ?% 0 5
; G & Ë; ;&G ƙ &2 ēA ƙ 8*@ƙ
bƛ :1B 0 >4G&@4 ?7?7) ! K%&GƬ 12A *G : ?% *,G 1*B ; G :7 .?;Ë;
cƛ &>2 G 7 Ë; 1> 01 G >1 -2 ;GƬ ;&G ƛ .?;Ë; >/ K7&@ #@ ;&G ƛ
dƛ :1B 0 >4&G %ł ? &@ Ë; ;G&Ƭ :7 & Ë; > G 7 "@% :&ƙG
eƛ 0 5 ?% ēA Ë;> 1> (2¤1>* >1 ;GƬ &2 .?;Ë; > G .>Č>72% ; G 7>1ēA ,
:1B 0 >4> :&ƛG
:1B 0 >4&G :1B ƙ Ë;ƙ 4 ËA ;ƙ )0B &ij ƙA ¨ > 1> > :0>78G ;>&G Kƛ
:1B 0 >4&G @4 .)A ƙ 8ÉA ƙ 0 5ƙ ēA ?% 8*@ ; G Ë; :; >:; @ ,>;&>
1 &G >&ƛ
:1B
:B10>4G1> Ïĵ ®'>*@ :44G > :1B ?,7ž> 2 > > &>2> ;Gƛ
:1B > 1> ,CĈ/> > G &>,0>* :A0>2G gaaaƝư & ij ;Gƛ :1B > >
>2 7$> 0K"> ;Gƙ ½ 1>01 G ,C7@ 7$ G bd 4> Ë; :;
:>0>7 B 8 &@4ƛ :1B >1> AĒ7@1 .4>0A5G :B10>4G&@4 K4@1
7®& B 1>1>/>G7&@ ?-2&>&ƛ :B1> > «1>: :>)>2%&Ƨ bdƙjcƙaaa
? 0@ƛ 7$> ;Gƛ :1B ®7&Ƨ1> >/K7&@ ?-2& ?-2&
>8 G 1> ĵÏ>/K7&@:÷A > :1B 0 >4:G ; ?-2&Kƛ :1B
:B10 >4G&@4 Ë;> @ 0>?;&@
Ë;> G >& ,Ë;> @ : 1> :> G ,¦274* >4 * ,¦2Ó0% >4 * A . 7 7>&>72% #@
*>7 4% G
ƕ 8 Ɩ
.A) a aƛab fiƛgf ?(7: ii ?(7: *>;@ *>;@ *>;@
8AÉ a bhhƛc cedƛaa ?(7: ccf ?(7: *>;@ ;G *>;@
,C 7@ b cdƛf ce &>: b 79 ƕdgf ;G ;G *>;@
?(7:Ɩ
0 5 c
ēA ge cfƛc ce &>: dh ?0ƛ bƛii 79 *>;@ ;G *>;@
8*@ dd dƛb j &>: fg ?0ƛ bbƛih 79} ;G ;G ;G
12A *G : ch cgƛh ba &>: ea ?0ƛ cj 79} ;G ;G ;G
*G,1B* bd jhƛj bh &>: ce ?0ƛ ieƛaa 79} ;G ;G ;G
114 ciƛi bg &>: bb ?0ƛ bgeƛaa 79} ;G ;G ;G
.A) :B1> 1> :7>& 8AÉ :1B 0>4&G @4 :7>&
75 > Ë; ;Gƛ & G ®7@ Ë; ;Gƛ
:B1>,>:B* (Ä2 :&>*> :>0>1&Ƨ :B1ĝ(1>1>
,C7@7ē* -Ú : >5@ )@ ,B7 ?(8:G 7
?% : 1> >5@ :1B >® &>* &2 ,§¬ 0 ?(8G:
?(:&Kƛ 1> Ë;>72&@ ,;>71>: ?05&Kƛ 8ÉA
¨ >,>&>0A5G ?*0>% >4G4G 7>4>0 A @1> ®7& /K7&@ ,7B } #*Ŋ
0A >:>2 G ?(:%>2 G ïG ,;>14> ?05&>&ƛ ;> ,§¬ 0G #G ?-2&Kƛ 8AÉ ;> :7>& &ÿ Ë; ;ƛG
:7>& 7G 7>* Ë; ;ƛG
,C7@ :B10>4&G @4 0 5 ;> :1B 0 >4G&@4
?&:2> Ë; ;ƛG L'> Ë; ;ƛG
,C 7@?87>1 &2 0 5>72@4 0>&@& 4K;
Ł"¨1>;@ Ë;>72 :¨1>*G 1> > 2
@7:ćC @ *>;@ƛ ,C7@ 4>4:2 ?(:&Kƙ ¤;%*B
®7&Ƨ A . :¨1>*G 1>4> Ǹ4>4 Ë;ǹ : G ;@
,C7@/K7&@ . A ½1 GÎ ;ƙG 1> A . ½1 ¤;%&>&ƛ 0 5 Ë;>72 :B10 >4G&@4 :7>& 7
GÎ>0A5G :1B >, >:*B 1G%>2G ;>?* >2 ? 2% 4>. ,7& Ǹ ?4¤,: 0I:ǹ ;> ;ƛG
,C7@1> Ę7A @1 ÎG > # G 75&>&ƛ
ēA :1B 0 >4G&@4 :7>& 8*@ :B10 >4G&@4
0K"> Ë; ¤;% G ēA ƛ :;>7> Ë; 7 ēA Ë;>*& 2
Aē01G :0A >2G bdjh :7>& 0K"> Ë; ;ƛG
,C 7@ K4 :; 0>7&@4 8*@ 7?H 8ë,%B Ë;
& > &K 0K"> ;ƛG ēA ;G >2% 1>1>
Ë; >2>* G Ð # /K7&@ #@ ;G&ƛ
:*B :A÷> ®7&Ƨ/K7&@ 1> G 7®&A0>* ,C 7@1> jf ,! :&>*>;@ 1> @
->2 7 G >* G ?-2&Kƛ ēA Ë;>72 :&& Ð # 7>(5 G *&> B, 0@ ;ƛG :0 >ƙ > 0Kî> :0ÏA >01 G
;K& :¨1>*G 1>: Ǹ7>(5@ Ë;ǹ :G;@ ¤;%&>&ƛ 2 8*@ Ë; !> 4>ƙ &2 &> G Ù &2 B 8 4ij ƛ
12A *G : :1B 0>4&G @4 *,G 1*B :1B 0 >4&G @4 "7> Ë; ;Gƛ
:>&7> Ë; ;Gƛ 1> *G,1B*72@4
Ë;>4> (?Ã .%@?87>1
&B :A0>2 G eb 79> >
,>;&> 1&G *>;@ƛ :&Kƛ 1> Ë;>72
12A *G : Ë;> > : ?&81 7G 7>* 7>2G
B, 44G4> 7>;&>&ƛ
:¨1>*G &K 2 5& >4¨1>:>2 > ?(:&Kƛ
* Ë;> > ,¦274*ƙ ,¦2Ó0% >4 1> > &Ú> ,C7@72@4 >4>7)@1> &4A *&G ?(44G > ;ƛG ƕ,ĈC bbeƖ
115
उ ह ः सूयाभ्घ ो्वती स्वतंत्रपिे न चफरता च्वचशष् ग्रहांभो्वती चफरिाऱया खगोलीय
्वसतंूना ‘उपग्रह’ महितात. ग्रहांसारखे उपग्रहसदु ्धा स्वत चया अक्षा्वर
स्वत भा्े वती चफरतात. िंद् हा पथृ ्वीिा उपग्रह आह.े तयाचया्वर ्वाता्वरि नाही.
बुध आचि शरु ि याचं याचश्वाय इतर स्वघ् ग्रहानं ा उपग्रह आहते . िदं ्ािा भ्रमिकाळ
आचि परर्वलन काळ . चद्वस आह.े
चयं
ह ः सूयमघ् ालते ील ग्रहांचया चनचम्तघ ीचया ्वेळसे ह ः सूयाघभ् ो्वती प्रदचक्षिा रालिारी लहान
ग्रह बनणयास चनषफळ ठरलेलया लहान लहान आकारािी खगोलीय ्वसतू महिजे बिुग्रह होय.
खडकांना ‘लरगु ्रह’ महितात. मंगळ आचि गुरू या प्िू ोसारखया खगोलीय
ग्रहांचया दरमयान खगोलीय ्वसतूिा बिुग्रहात समा्वशे
्वसतिूं ा प ा चनमाि्घ होतो. प्िू ोला सयू ाघभ् ो्वती
झाला आहे. स्व्घ लरुग्रह फरे ी मारणयास ्वषेर
सयू ाघ्भो्वती पररभ्रमि लागतात, तर परर्वलनास
करतात. ह . चद्वस लागतात.
ू
जरता क चता वता मतावह्ी वम वता
. आपलयाला िदं ्ािी एकि बाजू का चदसते सयू घम् ालेतील च्वच्वध लरगु ्रह ्व
. कोितया ग्रहािा चद्वस एक ्वषाप्घ ेक्षा मोठा बिुग्रहाचं ्वषयी माचहती चमळ्वा ्व ्वगातघ् ििा्घ
असतो करा.
सतायं ता ता तमु ही कधी सायकं ाळी चकं्वा पहािे लांब शपे िी असिारी मोठी खगोलीय ्वसतू
पाचहली आहे का चतला काय महितात
ूमक् धमू केतिंु े ्वगतीकरि दोन
धमू केतु महिजे सयू ा्घभो्वती प्रदचक्षिा रालिारे अशनी गाेल होय.
धमू केतु हे धळू ्व बफक् यापं ासनू तयार झालले े असून आपलया सयू मघ् ालेिा मुखय प्रकारांमधये करणयात यते .े
एक रिक आहे. धूमकेतुने पृथ्वीज्वळ यिे े ही रिना फार प्ू वतीपासनू अशभु ्दी म्द्ीचहे ूमक् ः या
मानली जात होती. सयू ाप्घ ासनू दरू असताना ते चबदं पू ्रमािे चदसतात, मात्र धूमकेतंनु ा सूयाघभ् ो्वती एक फरे ी
सयू ाजघ् ्वळ आलया्वर सयू ाचघ् या उषितमे ळु े ्व कमी अतं रामळु े ते डो ानं ा सहज पिू ्घ करणयास दोनशे ्वषािंपके ्षा
चदसू शकतात. अचधक काला्वधी लागतो.
धमू कते ु गोठलले या द्वयानं ी ्व धचू लकिानं ी बनलले े असतात. सयू ाच्घ या अ म्द्ीचहे ूमक् ः
उषितमे ळु े धमू कते तु ील द्वयािे ्वायतूं रूपातं र होत.े हे ्वायू सयू ाचघ् या च्वरुद्ध या धमू कते ंुना सूयाघ्भो्वती एक
चदशसे फके ले जातात. तयामळु े काही धमू कते ु लाबं ि चपसाऱयासारखे चदसतात. फरे ी पूिघ् करणयास दोनशे
धमू कते ु सयू ाभ्घ ो्वती प्रदचक्षिा करतात. तयाचं या दीरघ् लबं ्वतळ्ुघ ाकार कक्षमे ळु े ते ्वषािपं के ्षा कमी काला्वधी
क्वचित ्व बऱयाि काळानतं र आकाशात चदसतात. लागतो.
116
मताही् हेह कता ् हतांय ता
हॅलेचया धूमकते ुिे , साली
पुनरागमन झाले होते. हॅलचे या धमू केतुिा कंदे ्भाग
चकमी लाबं ्व . चकमी रुंद आढळून आला
होता. हलॅ चे या धूमकते ुला सयू ा्घभो्वती एक प्रदचक्षिा
पूि्घ करणयास ्वषेर लागतात.
ह हेचता मू क्ू
ी मयं ् असहे ह न ेह ेह
फ्रडे ववहपल या खगोल
साचहतय - िबे लफॅन, बांगडी, हलके कापड, सुतळी दोरा चनरीक्षकाने धमू कते िु ी रिना
. चित्रात दाख्वलयाप्रमािे च्वच्वध रिकाचं या बफाळघ्
समचु ्याने बनलले ी असा्वी,
बागं डीला कापड दोऱयाचया असे प्रचतपादन कले .े
साहाययाने चश्वनू घया ्व पयतिं तयानं ी धमू कते ु शोधनू
कापडाचया लांबीए्वढी काढले होत.े या माचहती्वर
सुतळी रेऊन ती बांगडीला आधाररत धमू कते िु े ‘डिती
बांधा. सनोबॉल’ असे नामकरि झाल.े
. आता ही बागं डी िबे लफॅनचया
समोर धरा ्व फनॅ िालू करा.
उ कता
आपलयाला कधीकधी आकाशातून एखादा तारा तुिनू पडताना चदसतो, या रिनले ा उलकापात महितात.
अनके ्वेळा या उलका महिजे लरगु ्रहांचया पि्ट्यातनू येिारे चशलाखडं असतात. मात्र जे छोिे चशलाखंड
पथृ ्वीचया ्वाता्वरिात आलया्वर तयाचयाशी होिाऱया रष्िघ ाने पिू घ्पिे जळतात, तयांना उ कता महितात. काही
्वेळसे उलका पूिघत् ः न जळता पृथ्वीचया पृष्ठभागा्वर पडतात. तयांना अशनी असहे ी महितात. महाराष््ातील
णतार सर वर अशाि अशनी आराताने तयार झाले आह.े पृथ्वीप्रमाििे इतर खगोलीय ्वसतू्ं वर देखील
उलकापात आचि अशनीपात होतात.
117
हहे नहेहमी ता् ेवह ता ण कताय वशक
च्व्श्वामधये रडिाऱया l च्व्श्वामधये असखं य दीचर्कघ ा आहते .
च्वच्वध रडामोड मागे च्वज्ान
आहे. धमू कते ु, उलका पडिे, सूय्मघ ाला, च्वच्वध तारकासमहू हे आकाशगगं िे े भाग आहेत.
ग्रहिे होिे हे स्वघ् शासत्रीय असनू l सूयाघप् ्रमािे च्वच्वध प्रकारिे तारे आकाशगंगेत पाहायला चमळतात.
तयाबं ल कोितीही अधं श्रद्धा l सूय्घमालते ील च्वच्वध ग्रह ्वचै शषट्यपूि्घ असून काह ना िंद् आहेत
्व चभती बाळगू नये.
तर काह ना नाहीत.
l धूमकेतिु ी रिना ्वचै शषट्यपूिघ् असून तयामधये बदल होत असतात.
सवताधयताय
हतायं ता ता ता ी नताचयं ी उत्रहे व हता
अ. ताऱयांिे जनमसथान अ. मंगळ ग्रहािे ्वचै शषट्य काय
आ. सयू म्घ ालेतील स्वांित मोठा ग्रह आ. दीचर्कघ ेिे प्रकार कािे ते
इ. आपलया शजे ारील आकाशगगं ा इ. आकाशगंगेमधये कोिाकोिािा समा्वशे
ई. सूयघ्मालते ील स्वांति तजे स्वी ग्रह
उ. स्वाितं जासत उपग्रह असिारा ग्रह होतो
ऊ. आमहांला एकही उपग्रह नाही. ई. ताऱयािं े प्रकार कोिते
ए. माझे परर्वलन इतर ग्रहांपके ्षा ्वगे ळे आह.े उ. धमू केतंुिे प्रकार कोिते कशा्वरून
. मी शपे िी रऊे न ्वा्वरतो. ऊ. धमू केतमु धये काय काय असते
ए. उलका ्व अशनी यांमधये कोिता फरक आहे
रकता यता जता ी य य शब्द रता . नपे चयून ग्रहािी ्वैचशषट्ये कोिती
अ. आपली आकाशगगं ा जया इतर चदचरघक् ांचया
ज ता ज वता ’
समूहामधये आह,े तया समहू ाला ...........
महितात. अ’ अ. पू्वरके डनू पव्शिमके डे
आ. धमू केतु हे .......... पासनू तयार झालेले आ. उपग्रह
असतात. . आकाशगगं ा इ. सचपलघ् ाकार
इ. ............ हा ग्रह ररगं ळत िाललले ा . धमू कते ु ई. वयाध
चदसतो. . सयू घ् सदृशतारा उ. हॅले
ई. ............ हा ्वादळी ग्रह आह.े . शनी
उ. ध्ु्व तारा ............. ताऱयािे उततम . शमु र
उदाहरि आहे.
व्द ेह ी वव तानहे चूक क र र हे्ह ्हे रवता उ मः
चक ची वव तानेह ्द स् क न व हता
अ. शरु ि हा सयू ाघ्चया स्वाितं ज्वळिा ग्रह आह.े l आपलया ररातील साचहतयािं ा उपयोग
आ. बुध ग्रहाला ्वादळी ग्रह महितात. करून सूय्घमालिे ी प्रचतकतृ ी तयार करा.
इ. गुरू हा स्वाितं मोठा ग्रह आहे.
l सयू मघ् ालते ील प्रतयके ग्रहाि,े सयू ाप्घ ासूनिे
अतं र, वयास, ्वसतमु ान तसेि च्वच्वध
्वचै शषट्यािं ी सच्वसतर माचहती जमा करून
ती च्वज्ान प्रदशघन् ात सादर करा.
lll
118
इयत्ता सहतावी सतामतानय ववज्तान ः शब्दसचू ी
पढु ील शबदसूिीत द्े वनागरी चलपीचया साहाययाने इंग्रजी शबदािं े उच्ारि दाख्वले आह.े ते क्े वळ चरिचिश चकं्वा अमेररकन
उच्ारिांिा आदशघ् ठ्े वनू चदलेले नाही. मात्र इंग्रजी भाषा समजणयास अडिि येईल असे बदल स्वीकरालले े नाहीत. My First
English-Marathi Dictionary (माझा पचहला इंग्रजी-मराठी शबदकोश) या मडं ळाचयाि प्रकाशनात जया धतती्वर उच्ार चदलेले
अाहेत, साधारितः तयाि धतती्वर या शबदसूिीत उच्ार दाख्वले आहेत. मात्र ‘ ` ’ या stress दाख्विाऱया चिनहािा येथे ्वापर
कले ा आह.े शबदातील जया भागा्वर मखु य आरात असतो तयाआधी ‘ ` ’ चदली आहे. उदा. disorder - चड`सॉडघ्र या शबदात
‘सॉर्’ या भागा्वर अारात आहे तो भाग जासत जोर दऊे न उच्ारला जातो. उच्ारािी नमे की पद्धत पालक चकं्वा चशक्षकाकं डून
समजा्वून घया्वी. उदाहरिाथघ् पाय मोडलेलया अक्षरांचया उच्ारात आचि पाय न मोडलले या अक्षरांचया उच्ारात फरक असतो.
‘ि’, ‘ड’, ‘फ’, ‘्व’ ‘ऑ’ अशा काही अक्षरािं े इगं ्रजीतले उच्ार मराठीपके ्षा थोडे ्वेगळे असतात. हे फरक शकय झालयास
प्रतयक्षाति कोिाकडून तरी समजा्वनू घया. तोपय्तघ मराठी ्विाघि् े उच्ार करायलाही हरकत नाही. थोड्ा सरा्वानंतर इंग्रजी
उच्ार करून पाहायला आचि ्वापरायला तमु हांला आ्वडेल.
उच्ार दाख्वणयासाठी ्वापरलेली चिनहे खालील तकतयात दाखच्वली आहे.
वचनह उ्दताहरण धववनवचनहेह ः सवर वचनह उ्दताहरण
वचनह उ्दताहरण
ई eat / ईि् / अ away / अ्वऽे /
see / सी / ऑ box / बॉकस् / / गऽल् /
ऑऽ ball / बॉऽल् / अऽ girl / गऽे ि् /
इ sit / चसि् / उ wool / ्वलु ् / / बोऽि् /
ए pen / पने ् / ऊ moon / मून् / एऽ gate
ॲ bat / बिॅ ् / अ up / अप् / / बाइक् /
आ father / फादर् / अोऽ boat
cup / कप् / }आय
प् pen / पेन् / bike
ब् bat / बिॅ / धववनवचनहेह ः वयंजय नेह अाइ
ि् tea / िी /
ड् doll / डॉल् / फ् fan / फॅन् / ह् house / हाउस् /
वह् van / वहॅन् / म् man / मॅन् /
क् cat / किॅ ् / थ् thank / थकँ ् / न् name / नऽे म् /
ग् go / गोऽ / द् this / चदस् /
ि् cheek / िीक् / }ग् sing / चसगं ् /
ज् June / जनू ् / श् sheep / शीप् /
झ् measure / मझे ्र / क् uncle / अकं ्ल् /
स् seat / सीि् / ल् look / रडे ् /
झ् zip / चझप् / र् red / रेड् /
य् yes / यसे ् /
्व् water / ्वॉऽिर् /
* यातील ऽ हे चिनह स्वर दीर्घ आहे असे दाख्वत.े
* अ आचि अ मधये फरक असा, की अ हा स्वर साधा अाहे; तर अ हा जोर दऊे न स्वर महिा्वयािा स्वर आहे.
* ‘झ्’ िा उच्ार झबलयातलया ‘झ’ सारखा तर झ िा उच्ार काहीसा झडंे ्ातलया ‘झ’ सारखा होतो.
119
अडं ज oviparous ओ`ववहपरस् आयुमानघ् lifespan `लाईफ़सपनॅ ्
अडं े egg एग् आरो्य health हेलथ्
अतं र distance `चडसिनस् आद्त्घ ा humidity ह्ु`चमडिी
अंतसत्विा dermis `डचम्घस् आ्वरि covering कवहररगं ्
अक्ष axis `अवॅ कसस् आ्वतघन् cycle `साइक््
अक्षीय axial `अॅवकसअल् आस axis `अॅवकसस्
अग्ी fire `फ़ायर् आहार diet डायि्
अग्ीशामक fire extinguisher `फ़ायर् इक`् वसिंव््वशर् इंद्ीय organ `ऑग्नघ ्
अिल immovable इ`मवू हबल् इंधन fuel `फयूअल्
अजचै ्वक abiotic एऽबा`यॉचिक् उकळिे boil `बॉइल्
अिू atom `अॅिम् उतरि inclined plane इन`् क्ाइनड् प्ेऽन्
अचतनील ultra violet `अलिा् `वहायलि् उततर north नॉथघ्
अचत्वृष्ी heavy rainfall हेवहीरेऽर नफॉल् उतसगघ् excreta इक्`सरिीिऽ
अचध्वास habitat `हॅचबििॅ ् उतसजघ्न excretion इक`सरिी्शन्
अन्न food फ़ूड् उपांग appendicular अ`पंेचडकयलर्
अपरर्वतन्घ ीय irreversible इरर`वहसब्घ ल् उभयिर amphibian अॅम`् चफ़चबअन्
अपायकारक harmful `हामफ़घ् ल् उरोसथी sternum `सिनम्घ ्
अपारंपररक non-conventional नॉन् कन्`वहेनशनल् उलका meteor `मीचिअर्
अपारदशकघ् opaque ओ`पेऽक् उलकापात meteor shower मीचिअर `शा्वर्
अपुषप non-flowering नॉन् `फ्ा्वररंग् उषिता heat हीऽि्
अपृष्ठ्वशं ीय invertebrate इन्`वहचिरघ् िऽे ि् उषमारात sunstroke `सनसि्ोऽक्
अभा्व lack/deficiency लकॅ ् / ड`चफ़शनसी ऊजाघ् energy `एनजती
अचभचरिया reaction रर`अकॅ ्शन् ऋतू season `सीऽझन्
अधपघ् ारदशक्घ translucent िॅ्नस`् लसू ंि् एकक unit `यूचनि्
अलप little/small चलटल् / समॉल् एकपशे ीय unicellular यचू न`सेलयलर्
अ्वकाश space सपऽे स् एकसमान uniform `यूचनफ़ॉम्घ
अ्वय्व part/organ पाऽि् /पािघ् /`ऑगघन् ् औषध medicine `मचे डसन्
अ्वसथा state सिेऽि् कपं न vibration वहाइ`रिेऽ्शन्
अ्वसथांतर change of state िंेज् अवह् सिऽे ि् कठीिपिा hardness `हाड्घनस्
अच्वद्ावय insoluble इन्`सोलयबल् कडधानय pulses `पवलसझ्
अशनी meteorite `मीचिअराईि् किा spine सपाइन्
अशनीपात meteor shower `मीचिअर् `शा्वर् कपपी pulley `पलु ी
अशासत्रीय unscientific अन् साइअन`् चिचफक् कमतरता lack/deficiency लकॅ ् /ड`चफ़शनसी
असंतचु लत not balanced नॉि् बॅलनसि् कबबोदक carbohydrate `काबबोहायडे्ऽि्
असमान unequal अन`् ईक्वल् क्विी skull सकल्
असदंे ्ीय inorganic इनॉर्`गचॅ नक् कायघ् work ्वक्क
असथी bone बोऽन् काला्वधी period of time पीररअड् अवह् िाइम्
आदं ोलन oscillation ऑचस`लेऽ्शन् कीिक insect `इनसके ि्
आकषिघ् attraction अ`िकॅ् ्शन् कीिकभक्षी insectivorous इनसके `् चिवहरस्
आकृती figure/diagram/shape `चफ़गर्/`डायग्रमॅ ् /शऽे प् कचु थतमृदा humus `ह्मू स्
आजार disorder चड`सॉड्घर् कुपोषि malnutrition मलॅ नय`ु चि्शन
आपतती disaster चड`झासिर् कूिा्घ cartilage `काचिचघ् लज्
आयनाबं र ionosphere आइ`ऑनवसफअऽ कचृ त्रम artificial आचि`घ् चफ़्शल्
120
कृदंत rodent `रोऽडिं ् छाती chest/thorax िसे ि् /`थॉरॅकस्
कृमी worm ्वम्घ छाया shadow `शडॅ ोऽ
केंद् centre `सेंिर् चछद् pore/hole पॉऽर् /होऽल्
कोळसा coal कोऽल जड heavy हेवही/
चरिया action `अकॅ ्शन् जड inanimate इन`् ॲचनमि्
क्षमता capacity क`पॅसिी जरायुज viviparous ववह`ववहपरस्
क्षार salt सॉलि् जल water ्वॉिर्
क्षते ्र area `एअररअ जलिर aquatic अ`क्वचॅ िक्
खगोल sky सकाय् जला्वरि hydrosphere `हायडव् सफअर्
खचनज mineral `चमनल्घ चजरिे seep/ percolate सीऽप/् `पऽक`लऽे ि्
खाि groove ग्रूवह् जी्वनसत््व vitamin `ववहिचमन्
खुरिे stunted/short `सिंचिड् / शॉि्घ जी्वसृष्ी living world `चलववहंग् ्वलड्घ
खिे र aerial `एअररअल् जलु ाब diarrhoea डाइअ`ररअ
खोड stem सिमे ् जैच्वक biotic बाइ`ऑचिक
गिार gutter गिर् ज्ानंेद्ीय sensory organ `सेनसरी`ऑगघन् ्
गचतज kinetic काय`नचे िक् ज्वलन burning/combustion `बचनिंग् /कमबसटशन्
गती motion `मोऽ्शन् ज्वालामुखी volcano वहॉल्`केऽनो
गतुं ागतुं complexity कम्`प्ेकसिी झीज wearing/weathering `्वअे ररगं ् / `्वेदररंग्
गुडरा knee नीऽ ििक hard हाऽड
गुिधम्घ property `प्राॅपचि िेकू fulcrum `फ़लरिम्
गरु ुत्वाकषि्घ gravity `ग्रॅवहिी चठसळू पिा brittle `चरिटल्
गरु ुत्वीय gravitational ग्रॅववह`िऽे शनल् ढगफिु ी cloudburst `क्ाउडबऽसि्
गोंगाि noise नॉइझ् तंतू fibre `फ़ाइबर्
गोठिे freezing फ़्ीऽचझंग् ति weed ्वीड्
गोल sphere / spherical वसफअर्/`सफ़ेररक्् तिा्व tendril `िवे नडल्
ग्रथं ी gland ्लनॅ ड् तनयता tenacity ि`नॅसिी
ग्रह planet `प्चॅ नि् तपाबं र thermosphere `थमव्घ सफअऽ
ग्रहमाचलका solar system `सोऽलर् `चससिम् तरफ lever `लीवहर्
रिक component कम्`पोऽनंि् ताि tension `िेन्शन्
रनता density `डने सिी तापमान temperature `िमे प्रिर्
रम्गघ ्रथं ी sweat gland स्वेि् ्लनॅ ड् तापमापी thermometer थ`मॉचमिऽ
रषघि् friction `चफ्रकशन् तृि grass ग्रास्
रातक dangerous `डेऽनजरस् तृिधानय cereal `सीऽररअल्
राम sweat स्वेि् त्विा skin वसकन्
िकाकी lustre `लसिर् दशं bite/ sting बाइि् / वसिगं ्
िरि cycle साइक्् दचक्षि south साउथ्
िरबी fat फ़ॅि् दलदल marsh माऽश्
िल movable `मूऽवहबल् दाब pressure `प्रेशर्
िाक wheel वहील् चदशा direction डाय`रके शन्
िाल speed सपीड् दीवतिमान luminous `लूचमनस्
िुंबक magnet `मॅचग्ि् दीतिीहीन non-luminous नॉन-`लचू मनस्
िेतना stimulus `वसिमयलस् दीचर्कघ ा galaxy `गलॅ कसी
िते ारजजू nerve fibre नवह्घ `फाइबर् दबु तीि telescope `िेचलसकोऽप्
121
दखे भाल maintenance `मऽे निननस् परर्वलन rotation रो`िऽे ्शन्
द््व liquid `चलवक्वड् स`राउवनडं्झ्
द्वय matter `मिॅ र् पररसर surroundings कन्`चड्शन्
द्ा्वक solvent `सॉलवहनि् च्वंड्
द्ा्वि solution स`लयू्शन् पररवसथती condition ्वेसि्
ववि्वाचष्घक biennial बाइ`एचनअल् ्वेज्
धड torso `िॉऽसो प्वन wind लीफ्
धागा fibre/thread `फ़ाइबर् / थ्ेड् कन्`वहेनशनल्
धातू metal मेटल् पव्शिम west ि्नॅ स`् पॅरनि्
धानय grain ग्रऽे न् ड`मेवसिक्
धुके fog/mist फ़ॉग् / चमसि् पािर wedge रीप्र`डक्शन्
धपू erosion इ`रोऽझन् ईसि्
धमू कते ू comet `कॉचमि् पान leaf अथ्घ
धूर smoke समोऽक् `सऽचफस्
धलू ीकि dust particle डसि् `पाचिघ्क्् पारंपररक conventional `वहचिर्घ िे`ि्
ध््ु व pole पोऽल् सेल्
ध्वनी sound साउनड् पारदशकघ् transparent `नयचू िअ् नि्
ध्वनीतंतू vocal cord `वहोक्् कॉड्घ नय`ु चि्शन्
ध्वनीशासत्र acoustics अ`कूवसिकस् पाळी्व domestic िाइप्
नरसाळे funnel `फ़नल् लाइि्
नळकांडे cylinder चस`चलनडर् पनु रुतपादन/प्रजनन reproduction फ़ोिो`चसनथचसस्
न्वीकरिीय renewable रर`नयअू बल् `प्रोऽसेस्
नाद sonority स`नॉरिी प्ू वघ् east रर`पल्शन्
नादमय sonorous `सॉनरस् रर`चझसिनस्
नाल horseshoe `हॉऽस् पथृ ्वी earth `इचमज्
नासाडी wastage `्वेऽवसिज् रर`सपॉनस्
चनकष criterion रिाइ`िीऽररअन् पृष्ठभाग surface फ़सिघ् एऽड्
चनिरा drainage `ड्ऽे चनज् `प्रोऽिीन्
चनयतकाचलक periodic पीरर`ऑचडक् पषृ ्ठ्वंशीय vertebrate प`लयऽू ्शन्
चनयोजन planning `प्चॅ नंग् सकऽे ल् /प्र`पॉ्शन्घ
चनजती्व non-living नॉन –`चलववहंग् पशे ी cell इनड्सू ि्
चन्वारा shelter `शेलिर् फ़लोऽ / `करंि्
चनषरिीय inactive इ`नॅवकिवह् पोषकतत््व nutrient फ़ल`ु इडिी
नैकरषे ीय non-linear नॉन `चलचनअर् इक`् सपॅन्शन्
नसै चग्घक natural `नॅच्रल् पोषि nutrition सप्रडे ्
पखं wing च्वगं ् `अचॅ नमल्
पक्षी bird बडघ् प्रकार type अवह अचॅ नमल् सॉसघ्
पदाथघ् substance `सबसिनस् `वसिमयलस्
परपोषी heterotrophic हिे र`िॉ् चफ़क् प्रकाश light अ`डलि्
परसपर mutual `मयूिअु ल् फ़्ऽू ि्
परा्वतनघ् reflection रर`फ्ेक्शन् प्रकाशसं्शलेषि photosynthesis `फ़ला्वर्
पररपक्व mature म`चयअु र् ड्वॉफ्क `प्ॅचनि्
पररभ्रमि revolution रेवह`लयू्शन् प्ररिीया process ररब्
122 प्रचतकषघि् repulsion
प्रचतकार resistance
प्रचतमा image
प्रचतसाद response
प्रथमोपिार first aid
प्रचथन protein
प्रदषू ि pollution
प्रमाि scale/ proportion
प्र्वचतत्घ induced
प्र्वाह flow/ current
प्र्वाचहता fluidity
प्रसरि expansion
प्रसार spread
प्रािी animal
प्रािीजनय of animal source
प्ररे िा stimulus
प्ररौढ adult
फळ fruit
फलू flower
बिुग्रह dwarf planet
बरगडी rib
बल force फ़ॉस्घ रिना structure `सट्किर्
बचहरपे िा deafness `डफ़े नस् सपॅ ् / जसू ्
बहुपेशीय multicellular मवलि`सेलयलर् रस sap / juice `केचमक््
बहु्वाचष्कघ perennial प`रचे नअल् `जायनि्
बहू्वारीक polymer `पॉचलमर् रसायन/रासायचनक chemical चसलक्
बाषप water vapor `्वॉिऽ `वहपे र् `चलचनअर्
बाहू arm आम्घ राक्षसी giant चड`सीऽझ्
बाह्त्विा epidermis एचप`डचमघस् ् रर`चझसिनस्
बाह्ाबं र exosphere `एकसोवसफअऽ रशे ीम silk इ`चलपस्
चबदं ू point `पॉइनि् कॅरकि`ररवसिक् `प्रॉपचि
चबजाचगरी hinge चहनज् रषे ीय linear `यूररन्
बी seed सीड् `असॅ िरॉइड्
भक्षि consumption कन्`समप्शन् रोग disease `फ़लके सबल्
भक्य prey प्रेऽ ्वेऽवह्
भार load लोऽड् रोध resistance पॉपयु`लऽे ्शन्
भकू पं earthquake `अऽथक्वऽे क् `चप्रझम्
भूिर terrestrial ि`रवे सि्अल लंब्वतु्ळघ ellipse `्वाइलडफायर्
भूपृष्ठ earth’s surface अऽथसघ् सचफसक् ् प्ानि्
भगे crack रिॅक् लक्षि characteristic property क्ॅचसचफ़`कऽे ्शन्
भेद difference चडफ़्नस् `सऽक््
भसे ळ adulteration अडलि`रे्शन् लर्वी urine मचॅ लअ`चबलिी
मिका vertebra `वहचिघ्रिऽ मास्
महापूर flood फ्ड् लरगु ्रह asteroid `ऑवबजकि्
महासागर ocean `ओऽ्शन् गामघन् ि्
मासं meat मीि् ल्वचिक flexible `वहीऽअक््
माधयम medium `मीचडअम् कन्`डक्शन्
मान्व human `ह्मू न् लहर/लाि wave ग्रोऽथ्
मान्वचनचम्घत man-made `मनॅ ् मऽे ड् `ॲटमस चफ़अर्
मासा fish चफ़श् लोकसंखया population सिॉमघ्
चमश्रि mixture `चमकसिर् सिीम्
मळू root रुि् लोलक prism गॅस्
मृत dead डडे ् `अॅनयअु ल्
मृतयू death डेथ् ्वि्वा wildfire कनडक`् चिवहिी
मृदा soil सॉइल् चड`सॉडरघ् ्
मृदू soft सॉफि् ्वनसपती plant `अनलाइक्
मेद body fat `बॉडी फ़िॅ ् इलके ्`चि्सिी
यंत्र machine म`शीन् ्वगतीकरि classification `सॉलवहनि्
याचं त्रक mechanical म`कॅचनक्् `सॉलयबल्
यादृवचछक random `रॅनडम् ्वतळ्ुघ circle चड`झॉलवह्
रगं द्वय dye/pigment डाइ / चप्मंि् `मेवलिंग्
रक्त blood बलड् ्वधन्घ ीयता malleability `िॉवकसक् /`पॉइझनस्
रक्तस्ा्व bleeding `बलीचडंग् चडस`् प्ेऽसमनि्
रक्षि protection प्र`िके ्शन् ्वसतमु ान mass वह`लॉसिी
्वसतू object 123
्वसत्र garment
्वाहन vehicle
्वहन conduction
्वाढ growth
्वाता्वरि atomosphere
्वादळ storm
्वाफ steam
्वायू gas
्वाचषघक् annual
्वाहकता conductivity
च्वकार disorder
च्वजातीय unlike
च्वद्ुत electricity
च्वद्ा्वक solvent
च्वद्ावय soluble
च्वररळिे dissolve
च्वलयन/च्वतळिे melting
च्वषारी toxic/poisonous
च्वसथापन displacement
्वगे velocity
्वचै शषट्य characteristic करॅ कि`ररवसिक् सूय्घतबकडी sundial `सनडायल्
्ववै ्श्वक universal यचू न`वहऽसल् सयू घप् ्रकाश sunlight `सनलाइि्
वय्वसथापन management `मचॅ नजमनि् सेंद्ीय organic ऑर्`गॅचनक्
शासत्रीय scientific साइअन`् चिचफक् सरौर solar `सोऽलर्
चशला्वरि lithosphere `चलथ चसफ़अर् सथायू solid `सॉचलड्
शदु ्ध pure पयूऽअर् वसथचतक च्वद्तु static electricity `सिचॅ िक् इलेक्`चिस् िी
शोषि absorption अबसॉऽप्शन् वसथचतज potential प`िेन्शल्
संरनन condensation कॉनडन्`सऽे शन् वसथतीसथापकता elasticity इल`ॅ वसिसिी
संप््वन sublimation सवबल`मऽे ्शन् वसथर still / stationery वसिल् / `सिेशन्ी
संयकु ्त compound `कॉमपाउनड् सनायू muscle `मसल्
संरक्षि protection प्र`िेक्शन् वसन्ध fatty `फ़ॅिी
स्ं वध्नघ conservation कॉनस`वहऽे ्शन् स्ोत source सॉसघ्
सशं ोधन research रर`सि्घ स्वयपं ोषी autotrophic ऑििॉ् चफक्
ससं ाधन resource रर`सॉस्घ स्वरयतं ्र voice box/larynx वहॉइस् बॉकस्/`लॅररनकस्
सजातीय like लाइक् हररतद्वय chlorophyll `क्ॉरचफ़ल्
सजी्व living thing `चलववहगं ् चथंग् हररतल्वक chloroplast `क्ॉरप्ासि्
सपषु प flowering `फ़ला्वररंग् ह्वा air एअर्
समतोल balance `बलॅ नस् ह्वाबदं airtight `एअर् िाइि्
सरपििे creep रिीप् ह्वामान weather ्वदे र्
स्वेकर ्षि survey `सवहरे हाड bone बोऽन्
सांगाडा skeleton / framework `सकचे लटन्/`फ्रेऽम्वक्क हात hand हनॅ ड्
सांधा joint `जाइॅ नि् हानीकारक harmful `हाम्फ़घ ल्
सागर/समुद् ocean/sea `ओऽ्शन् /सीऽ हालिाल movement `मवू ह्मनि्
साठा store/deposit सिॉर् / चड`पॉचझि् चहसं ् predator `प्रडे िर्
साप snake सनऽे क् चहम snow सनोऽ
सामय similarity चसम`लॅरिी होकायतं ्र mariner’s compass मॅररनझघ् कमपस्
सूक्मजी्व micro-organism `मायरिो-`ऑगचघ् नझम्
***
124
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search