คำพระพุทธเจ้า เรื่องอุปมา-อปไมย

ฉบั บ เรื่ องอปมาุ อปไมยุ

พุทธวจน I สารบ ั ญ อุปมาแหงขันธ  ๕ -------------------------------------------------------------------------------------- ๑ ความหมายของคําวา “รูป” ------------------------------------------------------------------------------------------------ ๑ อุปมาแหงรูป ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑ ความหมายของคําวา “เวทนา” -------------------------------------------------------------------------------------------- ๑ อุปมาแหงเวทนา ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๒ อาการเกิดดับแหงเวทนา -------------------------------------------------------------------------------------------------- ๒ ความหมายของคําวา “สัญญา” ------------------------------------------------------------------------------------------- ๒ อุปมาแหงสัญญา ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๒ ความหมายของคําวา “สังขาร” ------------------------------------------------------------------------------------------- ๓ อุปมาแหงสังขาร ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๓ ความหมายของคําวา “วิญญาณ” ----------------------------------------------------------------------------------------- ๔ อุปมาแหงวิญญาณ --------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔ อุปมาเแหงกาม ---------------------------------------------------------------------------------------- ๕ ความอรอยที่ไมคุมกับความทุกข ----------------------------------------------------------------------------------------- ๕ กามเปรียบดวยรูรั่วของเรือ ------------------------------------------------------------------------------------------------ ๕ กามเปรียบดวยของย ืม ----------------------------------------------------------------------------------------------------- ๕ กามเปรียบดวยผลไม   ------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๖ ความอรอยกลางกองทุกข (ความลวงของกาม) ------------------------------------------------------------------------ ๖ กามเปรียบดวยคบเพล ิงทวนลม ------------------------------------------------------------------------------------------ ๗ อุปมาวาด  วยอริยสัจ ----------------------------------------------------------------------------------- ๘ สัตวจําพวกวนิิบาตกับการเห็นอริยสัจ ๔ -------------------------------------------------------------------------------- ๘ อยาคิดเรื่องโลกแตจงคดเริ ื่องอริยสัจ ------------------------------------------------------------------------------------ ๘ ทุกขประเภทใหญๆ ก็มีพอแลวสําหรับสัตวจะสํานึกตวมารัูอริยสัจ --------------------------------------------------๙ การรูอริยสัจรีบดวนกวาการดับไฟที่กําลังไหมอยูบนศรีษะ ---------------------------------------------------------- ๑๐ การรูอริยสัจสี่ทําใหมีตาสมบูรณ --------------------------------------------------------------------------------------- ๑๐ อุปมาแหงตัณหา ------------------------------------------------------------------------------------ ๑๒ ลักษณะการแหงตัณหา -------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๒ น้ําหวานอาบยากพิษ ----------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๒ ความสิ้นตัณหาคือ นิพพาน -------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๓

วาดวยบทอุปมาอุปไมย II อาการที่ทุกขเกิดมาจากตัณหา ------------------------------------------------------------------------------------------ ๑๓ อุปมาเกี่ยวกับโลกธรรม ---------------------------------------------------------------------------- ๑๕ ฤทธิเดชของลาภสักการะ ----------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๕ สุนัขขี้เรื้อน --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๕ เตาติดชนกั ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๖ ปลากลืนเบ็ด --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๖ ผูกินคูถ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๗ ผูติดเซิงหนาม ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๑๘ ลูกสุนัขดุถูกขยี้ดวยดีสัตว ----------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๘ การออกผลเพื่อฆาตนเอง ------------------------------------------------------------------------------------------------- ๑๙ อุปมาแหงกรรม ------------------------------------------------------------------------------------- ๒๑ กรรมที่เปนเหตุใหไดรับผลเปนความกระเสือกกระสน ------------------------------------------------------------- ๒๑ ทรงระบุลัทธิมักขลิวาท วาเปนลัทธิทําลายโลก ---------------------------------------------------------------------- ๒๑ กรรมใหผลในอัตตภาพทกระที่ํากรรม------------------------------------------------------------------------------- ๒๒ การสิ้นกรรมตามแบบของปฏิจจสมุปบาท --------------------------------------------------------------------------- ๒๒ กรรมเปรียบดวยก อนเกลือ --------------------------------------------------------------------------------------------- ๒๓ อุปมาเกี่ยวกับการภาวนา -------------------------------------------------------------------------- ๒๕ สมาธิทุกขั้นตอนใชเปนบาทฐานในการเขาวิมุตติไดทงหมดั้ ------------------------------------------------------ ๒๕ เจริญสมาธิใหไดอยางนอยวนละั๓ ครั้ง ----------------------------------------------------------------------------- ๒๕ อานิสงสของการเจริญอานาปานสติ ---------------------------------------------------------------------------------- ๒๕ กายคตาสต ิเปนเสาหลักเสาเขื่อนอยางดของจี ิต --------------------------------------------------------------------- ๒๖ กระดองของบรรพชิต -------------------------------------------------------------------------------------------------- ๒๗ ตั้งจิตในกายคตาสติ เสมือนบุรุษถือผูหมอน้ํามัน -------------------------------------------------------------------- ๒๘ ลิงติดตัง ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๒๘ ปฏิปทาเพื่อบรรลุมรรคผลของบุคคลทั่วไป -------------------------------------------------------------------------- ๒๙ กระตายเลนนา้ํ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๐ พอครัวหวปั าก ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๑ กิจของชาวนา ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๒ ตั้งหนาทํากแล็วก ัน------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๓๓ สิ้นกิเลสก็แลวกัน ไมตองรูวาส ิ้นไปเทาไร --------------------------------------------------------------------------- ๓๓ ฟองไขออกเปนต ัว มิใชโดยเจตนาของแมไก ------------------------------------------------------------------------- ๓๓

พุทธวจน III อุปมาแหงกัปป -------------------------------------------------------------------------------------- ๓๕ สังสารวัฏนี้แลไมมีประมาณ -------------------------------------------------------------------------------------------- ๓๕ ติงสมัตตาสูตร ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๖ อ ื่นๆ ท ี่ไมสามารถสงเคราะห  เข าในหมวดได ---------------------------------------------------- ๓๗ ความเร็วแหงอายุสังขาร ------------------------------------------------------------------------------------------------- ๓๗ แงมุมที่เกยวกี่บอกัุศลมูล ------------------------------------------------------------------------------------------------ ๓๗ อุปมาการฝกชางศ  ึก ดวยการฝกตนของอริยสาวก -------------------------------------------------------------------- ๓๗ การเพงแบบมากระจอกหรอืแบบมาอาชาไนย ---------------------------------------------------------------------- ๓๘ เสียขวัญตั้งแตเห ็นยอดธงชัยของขาศึก -------------------------------------------------------------------------------- ๓๙ สันดานกา ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๐ ทิ้งเสียนั่นแหละกลับจะเปนประโยชน  ------------------------------------------------------------------------------- ๔๒ ความเปนโสดาบัน ประเสริฐกวาเปนพระเจ าจักรพรรด ----------------------------------------------------------- ิ๔๒ ปาฏิหาริยสาม ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๒ ทรงเปนลูกไกต ัวพี่ที่สุด ------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๔ หมด “อาหาร” ก็นิพพาน ----------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๕ มรณกาล ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๖ สมณะแกลบ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๖ ผูละความทุศีลเสียได ----------------------------------------------------------------------------------------------------  ๔๗ ทรงแกขอที่เขาหาวาเกียดกนทานั -------------------------------------------------------------------------------------- ๔๘ เนื้อแทอันตรธาน --------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๙ เรื่องที่เปนไปไดยาก ----------------------------------------------------------------------------------------------------- ๔๙ ทรงเปนผูเอ็นดูเกื้อกูลแกสรรพสัตวทั้งปวง --------------------------------------------------------------------------- ๕๐ อานิสงสของการถึงพรอมดวยท ัสสนทิฏฐ --------------------------------------------------------------------------- ิ๕๑ การวางจิตเมื่อถูกกลาวหา ----------------------------------------------------------------------------------------------- ๕๔ มนุษยผ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ี๕๕ น้ําติดกนกะลา ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๕๖ งูเปอนคูถ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ๕๗ เหตุเจริญและเหตุเสื่อม แหงทรัพย๔ ประการ ----------------------------------------------------------------------- ๕๗ เรื่องสัตว๓ สหาย -------------------------------------------------------------------------------------------------------- ๕๘

พุทธวจน ๑ อ ุ ปมาแห งข ั นธ  ๕ ความหมายของคําวา “รูป” ภิกษุท.! คนทั่วไปกลาวกันวา “รูป” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุท .! เพราะกิริยาที่ แตกสลายได มีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้นจึงถูกเรียกวารูป. สิ่งนั้นแตกสลายไดเพราะอะไร ? สิ่งนั้น แตกสลายได เพราะความเย ็ นบ  าง, แตกสลายได เพราะความร  อนบ  าง, แตกสลายได เพราะ ความหิวบ  าง, แตกสลายได เพราะความระหายบ  าง,แตกสลายได เพราะถูกต  องกับเหลือบ ยุง ลม แดด และสัตว  เลื้อยคลานบ  าง, (ดังนี้เป นต  น) ภิกษุท .! เพราะกิริยา ที่แตกสลายได มีอยูในสิ่ง (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกวารูป อุปมาแหงรปู ภิกษุท.! แมน้ําคงคานี้ไหลพาเอา ฟองน้ํา ก อนใหญก  อนหนึ่งมา,บุรุษผู จักษุ (ตามปกติ) เห ็ น ฟองน้ําก อนใหญก  อนนั้น ก ็ พึงเพงพินิจพิจารณาโด ยแยกคายเมื่อบุรุษ ผู นั้นเห ็ น อยูเพงพินิจพิจารณา โดยแยบ คายอยู, กอนฟองน้ํานั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสาร มิไดไป . ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในกอนฟองน้ํานั้น จะพึงมีได อยางไร, อุปมานี้ฉันใด ; ภิกษุท.! อุปไมยก็ ฉันนั้น คือ รูปชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยูจะเป นอดีตอนาคตหรือปจจุบันก ็ ตาม เปนภายในหรือภายนอกก ็ ตาม หยาบหรือละเอียดก ็ ตาม เลวหรือประณีตก ็ ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกล ก ็ ตาม. ภิกษุเห ็ นรูปนั้นยอม เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อภิกษุนั้นเห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, รูปนั้น ยอม ปรากฏเปนของวางของเปลาและปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในรูปนั้น จะ พึงมีได อยางไร. ความหมายของคําวา “เวทนา” ภิกษุท.! คนทั่วไป กลาวกันวา "เวทนา" เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุท.! เพราะ กิริยาที่รูสึก (ตอผลอันเกิดจากผัสสะ) ได มีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกวา เวทนา. สิ่งนั้น ยอมรูสึกได ซึ่งอะไร ? สิ่งนั้น ยอมรูสึกได ซึ่งความรูสึกอันเป นสุขบ  าง, ยอมรูสึกได ซึ่ง ความรูสึกอันเป นทุกข  บ  าง, และยอมรูสึกได ซึ่งความรูสึกอันไมทุกข ไมสุขบ  าง (ดังนี้เป นต  น). ภิกษุ

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๒ ท.! เพราะกิริยาที่รูสึก (ตอผลอันเกิดจากผัสสะ) ได มีอยู ในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูก เรียกวาเวทนา. อุปมาแหงเวทนา ภิกษุท.! เมื่อฝนเมล็ ดหยาบ ตกในสรทสมัย (ท  ายฤดูฝน ), ตอมน้ํายอมเกิดขึ้นและแตกกระจาย อยูบนผิวน้ํา. บุรุษผู มีจักษุ (ตามปรกติ) เห ็ นตอมน้ํานั้น ก ็ เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อบุรุษนั้น เห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, ตอมน้ํานั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏ เปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในตอมน้ํานั้นจะพึงมีได อยางไร, อุปมานี้ฉันใด;ภิกษุ ท.! อุปไมยก็ ฉันนั้น คือเวทนา ชนิดใดชนิดหนึ่ง มีอยูจะเป นอดีตอนาคตหรือปจจุบันก ็ ตาม เปนภายใน หรือภายนอกก ็ ตาม หยาบหรือละเอียดก ็ ตาม เลวหรือประณีตก ็ ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกล ก ็ ตาม; ภิกษุ รูสึกในเวทนานั้น ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อภิกษุนั้นรูสึกอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบ คายอยู, เวทนานั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลาและปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในเวทนานั้นจะพึงมีได อยางไร. อาการเกิดดบแหั งเวทนา ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหม ื อน เม ื่อไมสีไฟสองอันสีกัน ก็เกิดความรอนและเกิดไฟ, เม ื่อไมสีไฟ สองอันแยกกัน ความรอนก ็ดับไปสงบไป ภิกษทุั้งหลาย ! ฉันใดก็ ฉันนั้น : เวทนาทั้งสามนี้ ซงเกึ่ิด จากผัสสะ มีผัสสะเป นมูล มีผัสสะเป นเหตุ มีผัสสะเปนปจจัย อาศัยผัสสะแลวยอมเกิดขึ้น, ยอมดับ ไปเพราะผัสสะดับ, ดังนี้แล. - สฬา. สํ. ๑๘/๒๖๖/๓๘๙-๓๙๐. ความหมายของคําวา “สัญญา” ภิกษุท.! คนทั่วไป กลาวกันวา “สัญญา” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา? ภิกษุท.! เพราะ กิริยาที่หมายรูได พร  อม มีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้นจึงถูกเรียกวา สัญญา . สิ่งนั้น ยอมหมาย รูได พร  อมซึ่งอะไร ? สิ่งนั้น ยอมหมายรูได พร  อม ซึ่งสีเขียวบ  าง, ยอมหมายรูได พร  อมซึ่งสีเหลืองบ  าง, ยอมหมายรูได พร  อม ซึ่งสีแดงบ  าง, และยอมหมายรูได พร  อมซึ่งสีขาวบ  าง (ดังนี้เป นต  น). ภิกษุท. ! เพราะกิริยาที่หมายรูได พร  อมมีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกวาสัญญา. อุปมาแหงสัญญา ภิกษุท .! เมื่อเดือนท  ายแหงฤดูร  อนยังเหลืออยู, ในเวลาเที่ยงวันพยับแดดยอมไหวยิบยับ . บุรุษ ผู มีจักษุ (ตามปกติ) เห ็ นพยับแดดนั้น ก ็ เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อบุคคลนั้นเห ็ นอยูเพงพินิจ

พุทธวจน ๓ พิจารณาโดยแยบคายอยู, พยับแดดนั้น ยอมปรากฏเปนของวาง ของเปลา และปรากฏเปนของหาแกน สารมิไดไป. ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในพยับแดดนั้น จะพึงมีได อยางไร, อุปมานี้ฉันใด; ภิกษุท.! อุปไมย ก ็ ฉันนั้นคือสัญญาชนิดใดชนิดหนึ่งมีอยูจะเป นอดีต อนาคต หรือปจจุบันก ็ ตาม เปนภายในหรือภายนอกก ็ ตาม หยาบหรือละเอียดก ็ ตาม เลวหรือประณีตก ็ ตาม มีในที่ไกลหรือที่ ใกล ก ็ ตาม ; ภิกษุสังเกตเห ็ น (การบังเกิดขึ้นแหง) สัญญานั้น ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย เมื่อ ภิกษุนั้นสังเกตเห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, สัญญานั้นยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.!ก ็ แกนสารในสัญญานั้น จะพึงมีได อยางไร. ความหมายของคําวา “สังขาร” ภิกษุท.! คนทั่วไป กลาวกันวา “สังขารทั้งหลาย” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุท.! เพราะกิริยาที่ปรุงแตงใหสําเร ็ จรูปมีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล ) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกวา สังขาร. สิ่งนั้น ยอมปรุงแตงอะไร ใหเป นของสําเร ็ จรูป ? สิ่งนั้นยอมปรุงแตงรูป ใหสําเร ็ จรูปเพื่อความเป นรูป, ยอม ปรุงแตงเวทนา ใหสําเร ็ จรูป เพื่อความเป นเวทนา, ยอมปรุงแตงสัญญา ใหสําเร ็ จรูปเพื่อความเป น สัญญา, ยอมปรุงแตงสังขารใหสําเร ็ จรูป เพื่อความเป นสังขาร, และยอมปรุงแตงวิญญาณใหสําเร ็ จรูป เพื่อความเป นวิญญาณ. ภิกษุท.! เพราะกิริยาที่ปรุงแตงใหสําเร ็ จรูป มีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่ง นั้น จึงถูกเรียกวาสังขารทั้งหลาย. อุปมาแหงสังขาร ภิกษุท.! บุรุษผู หนึ่งมีความต  องการด  วยแกนไม เสาะหาแกนไม เที่ยวหาแกนไม อยู, เขาจึง ถือเอาขวานอันคมเข าไปสูปา. เขาเห ็ นตนกลวยต นใหญในปานั้น ลําต  นตรง ยังออนอยูยังไมเกิดแกน ไส. เขาตัดต  นกล  วยนั้นที่โคน แล  วตัดปลาย แล  วจึงปอกกาบออก. บุรุษนั้น เมื่อปอกกาบออกอยูณ ที่ นั้น ก ็ไมพบ แม  แตกระพี้ (ของมัน) จักพบแกนได อยางไร. บุรุษผู มีจักษุ (ตามปรกติ) เห ็ นต  นกล  วยนั้น ก ็ เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อบุรุษนั้นเห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคายอยู, ตนกลวยนั้น ยอมปรากฏเปนของวาของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในต น กล  วยนั้น จะพึงมีได อยางไร, อุปมานี้ฉันใด;ภิกษุท.! อุปไมยก็ ฉันนั้น คือ สังขารทั้งหลาย ชนิดใดชนิด หนึ่งมีอยู จะเป นอดีต อนาคต หรือปจจุบันก ็ ตาม เปนภายในหรือภายนอก ็ ตาม หยาบหรือละเอียดก ็ ตาม เลวหรือประณีตก ็ ตาม มีในที่ไกลหรือที่ใกล ก ็ ตาม; ภิกษุสังเกตเห ็ น (การเกิดขึ้นแหง) สังขาร ทั้งหลายเหลานั้น ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อภิกษุนั้นสังเกตเห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณาโดย แยบคายอยู, สังขารทั้งหลายยอมปรากฏเปนของวางของเปลาและปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในสังขารทั้งหลายเหลานั้น จะพึงมีได อยางไร.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๔ ความหมายของคําวา “วิญญาณ” ภิกษุท.! คนทั่วไปกลาวกันวา “วิญญาณ” เพราะอาศัยความหมายอะไรเลา ? ภิกษุท.! เพราะ กิริยาที่รู แจ  ง (ตออารมณ  ที่มากระทบ) ได มีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูกเรียกวา วิญญาณ. สิ่งนั้นยอมรู แจ  ง ซึ่งอะไร ? สิ่งนั้นยอมรู แจ  ง ซึ่งความเปรี้ยวบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความขมบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความเผ ็ ดร  อนบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความหวานบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความขื่นบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความความไมขื่นบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความเค ็ มบ  าง, ยอมรู แจ  ง ซึ่งความไมเค ็ มบ  าง (ดังนี้เป นต  น) ภิกษุท.! เพราะกิริยาที่รู แจ  ง (ตออารมณ  ที่มากระทบ) ได มีอยูในสิ่งนั้น (เชนนี้แล) ดังนั้น สิ่งนั้น จึงถูก เรียกวาวิญญาณ. อุปมาแหงวญญาณิ ภิกษุท.! นักแสดงกลก ็ ตาม ลูกมือของนักแสดงกลก ็ ตาม แสดงกลอยูที่ทางใหญสี่แยก. บุรุษผู มี จักษุ (ตามปรกติ) เห ็ นกลนั้น ก ็ เพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย. เมื่อบุรุษผู นั้นเห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณา โดยแยบคายอยู, กลนั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลาและปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุ ท.! ก ็ แกนสารในกลนั้น จะพึงมีได อยางไร, อุปมานี้ฉันใด; ภิกษุท.! อุปไมยก็ ฉันนั้น คือวิญญาณชนิด ใดชนิดหนึ่ง มีอยูจะเป นอดีตอนาคตหรือปจจุบันก ็ ตาม เปนภายในหรือภายนอกก ็ ตาม หยาบหรือ ละเอียดก ็ ตาม เลวหรือประณีตก ็ ตาม มีในที่ไกลหรือใกล ก ็ ตาม; ภิกษุสังเกตเห ็ น (การเกิดขึ้นแหง) วิญญาณนั้น ยอมเพงพินิจพิจารณาโดยแยบคาย เมื่อภิกษุนั้นสังเกตเห ็ นอยูเพงพินิจพิจารณาโดยแยบ คายอยู, วิญญาณนั้น ยอมปรากฏเปนของวางของเปลา และปรากฏเปนของหาแกนสารมิไดไป. ภิกษุท.! ก ็ แกนสารในวิญญาณนั้น จะพึงมีได อยางไร.

พุทธวจน ๕ อ ุ ปมาเแห งกาม ความอรอยท ี่ไมคุ มกับความทุกข  กามทั้งหลาย เรากลาวแลววา มีรสอรอยนอย มีทุกขมาก มีเรื่องทําใหคบแคั นใจมากและมีโทษอยางยิ่งเปน สิ่งที่ควรเปรียบดวยท อนแหงกระดูก, ควรเปรียบดวยช ิ้นเนื้อ, ควรเปรียบดวยคบเพลิงหญา, ควรเปรียบดวยหลุม ถานเพลิง, ควรเปรียบดวยของในความฝน, ควรเปรียบดวยของยมื, ควรเปรียบดวยผลไม  , ควรเปรียบดวยเขียงสับ เนื้อ, ควรเปรียบดวยหอกและหลาว, และควรเปรียบดวยห ัวงูฉะนั้น. ก็แตว าอริฎฐภิกขุคันธวาธปิุพพะนี้เพราะตัวเองถือเอาธรรมที่เราแสดงแลวผิด จึงกลาวตูพวกเราดวยขุด รากตนเองดวย และประสพสิ่งมิใชบุญ เปนอันมากดวย , ขอนั้น จักเปนไป เพื่อความทุกขอันมิใชประโยชน  เกื้อกูล ตลอดกาลนาน แกโมฆบุรษนุั้นแล. - มู. ม. ๑๒/๒๖๖/๒๗๗. กามเปรี ยบด  วยรูรั่วของเร ื อ เมื่อสัตวมีความใครในกามอยู, ถากามนนั้สําเร็จแกเขาคือเขาไดตามปรารถนาแลว, เขา ยอมมีปติในใจ โดยแท. เมื่อสัตวผูมีความพอใจกําลังใครในกามอย, ูถากามนั้น สูญหายไป, เขา ยอมเดือดรอน เหมือนถูกแทงดวย ศร ฉะนั้น. ผูใด เวนขาดจากกามดวยความเห็น วา เปนดุจหัวงูผูนั้นเปนคนมีสติลวงพนตณหาอันสั ายไปในโลกนี้เสีย ได.ผูใด เขาไปผูกใจอยในทู ี่นา ที่สวน เงิน โค มา ทาสชายและสตรีพวกพอง และกามทั้งหลายอื่นๆเปนอันมาก กิเลสมารยอมครอบงําบุคคลผูนั้นได, อันตรายรอบดาน ยอมย่ํายีบุคคลผูนั้น; เพราะเหตุนั้น ความทุกขยอมติดตาม เขา เหมือนน้ําไหลเขาสูเรืออันแตกแลว ฉะนั้น.เพราะฉะนั้น บุคคล ควรเปนผูมีสติทุกเมื่อ, พึงเวนขาดจากกาม, ละ กามแลว พึงขามโอฆะเสียไดดุจบุคคลอุดยาเรือดีแลวกพ็ ึงขามไปถึงฝงโนน (นิพพาน) ไดฉะนนแลั้ . - สุตฺต.ขุ.๒๕/๔๘๔/๔๐๘. กามเปรี ยบด  วยของย ื ม คหบด! ี เปรียบเหมือนบุรุษผูหนึ่ง ขอยืมทรัพยจากผูอนได ื่ แลวเอาลงใส  เกวยนนี อย มีตุมหูแกวมณีอันล้ํา คา เปนตน. บุรุษ ผูนั้น วางของยืมเหลานนไว ั้ขางหนาตัวบาง รอบ ๆ ตัวบางขับผานไปตามหมูชาวราน. หมูชนเหน็ บุรุษผูนั้นแลวก็จะพึงกลาวกันวา "ทานผูเจริญ ทั้งหลายเอย ! บุรุษผูนี้ร่ํารวยจริงหนอ! ดูซี, พวกคนรวย เขาใชสอย โภคะกนอยั างนี้เอง"ดังนี้, ครั้นเจาของทรัพยพบบุรุษ ซึ่งทําอยูดังนนั้ในที่ใด ๆ เขาก็จะทวงเอาทรัพยของเขาคืนไป เสีย ณ ที่นั้น ๆ นั่นเอง. คหบด! ีดวยเหตุนี้แหละ สาวกของพระอริยเจา ยอมพิจารณาเห็นโดยประจักษดังนวี้า "กามทั้งหลาย อัน พระผูมพระภาคเจี าตรัสแลววา มีอุปมาดวยของยืม เปนสิ่งที่ใหเกิดทุกขมาก ทําใหคบแคั นใจมาก และมีโทษอยาง ยิ่ง" ดังนี้, ครั้นเห็นกามนนั้ดวยปญญาอันชอบ ตามที่เปนจริงอยางนี้แลว ก็เวนเสียโดยเด็ดขาด ซึ่งความเพงมี ประการตาง ๆ อันอาศัยอารมณตาง ๆ [กามคุณห  า รูป เสียงกลิ่น รส และโผฏฐัพพะ (สัมผัสทางกาย)], แลว

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๖ เจริญซึ่งความเพงอันเดยวีอันอาศัยอารมณอันเดยวี (คืออาศัยอุเบกขาที่เป นองค  ของจตุตถฌาน) อันเปนทดี่ับ สนิทไมมีสวนเหลือของอุปาทานอันมีอยในเหยู ื่อโลกโดยประการทั้งปวงแล. - ม. ม. ๑๓/๔๓/๕๒. กามเปรี ยบด วยผลไม คหบด! ี เปรียบเหมือนปาใหญตั้งอยูไมไกลหม ูบานหรือนิคมนัก. ในปาใหญนนั้มีตนไมซึ่งมีผลนากิน ดวย ดกดวย , สวนผลที่หลนอยูตามพนดื้นไม ิ มีเลย. ครั้งนั้น มีบุรุษผูหนึ่งผานมา เปนผูตองการดวยผลไมเที่ยว แสวงหาผลไมอยู, เขาเขาไปยังปานั้นแลว พบตนไมตนนั้นแลวคดวิ า "ตนไมนี้มีผลนากินดวยดกดวย สวนผลที่ หลนอยูตามพนดื้ินไมมเลยีและเราก็รูจกวั ิธีขึ้นตนไมอยู, ถาไฉน เราขึ้นสูตนไมน ี้แลว จะพึงกินผลไมตามความ พอใจดวยจะพึงยังหอใหเตมด็ วย" ดังนี้แลวเขาก็ขึ้นสตู นไมนั้น เก็บกินตามความพอใจดวยหอจนเต็มหอดวย. ในลําดับนนเองั้บุรุษคนท่สองีซึ่งเปนผูตองการดวยผลไมเที่ยวแสวงหาผลไมอยางเดียวกัน ถือขวานคม ผานมาที่นั้น, เขาเขาไปยังปานั้นแลวก็พบตนไม  ตนเดียวนนั้ซึ่งมีผลนากินดวย ดกดวย , เขาจึงคิดวา "ตนไมนี้มีผล นากินดวยดกดวย สวนผลที่หลนอยูตามพื้นดินไมมีเลยและเราก็ไมรจูักวิธีขึ้นตนไม  , ถาไฉน เราจะโคนมันทโคน ี่ แลวจะพึงกนผลไม ิ ตามความพอใจดวยจะพึงยังหอใหเต็มดวย" ดังนี้แลวเขาจึงโคนตนไมนนทั้ี่โคน. คหบด! ีทานจะสําคัญความขอนั้นวาอยางไร? บุรุษผูขึ้นอยูบนตนไมคนแรก, ถาเขาไมรีบลงมาโดยเร็วไซร , เมื่อตนไมนนลั้มลง, เขากจะต็ องมือหกบั าง เทาหักบางหรืออวยวะนั อยใหญสวนใดสวนหนึ่งหักบาง โดยแท. บุรุษผูนั้น ก็จะถึงซึ่งความตาย หรือไดรับทุกขเจียนตายเพราะขอนั้นเปนเหตุมิใชหรอื? "อยางนั้น พระเจาขา!" คหบดีดวยเหตุนี้แหละ สาวกของพระอริยเจายอมพิจารณาเหนโดยประจ ็ ักษดังนี้วา "กามทั้งหลายอันพระผูมีพระภาคเจาตรสแลั ววา มีอุปมาดวยผลไมเปนสงทิ่ี่ใหเกิดทุกขมาก ทําใหคับแคน ใจมาก และมีโทษอยางยงิ่ " ดังน, ี้ครั้นเห็นกามนั้น ดวยปญญาอันชอบ ตามที่เปนจริงอยางนแลี้ว ก็เวนเส  ียโดย เด็ดขาด ซึ่งความเพง มีประการตาง ๆ อันอาศัยอารมณตาง ๆ (กามคุณหา), แลวเจรญซิ ึ่งความเพงอันเดียว อันอาศัย อารมณอันเดยวีอันเปนที่ดับสนิทไมมีสวนเหลือของอุปาทานอันมีอยในเหยู ื่อโลกโดยประการทั้งปวงแล. - ม. ม. ๑๓/๔๔/๕๓. ความอรอยกลางกองทกขุ (ความลวงของกาม) มาคัณ ฑิยะ! บุรุษโรคเรื้อน มีตัวเปนแผลสุกปลั่ง ถูกตัวเชื้อโรคแทะกดอยัูใชเล็บเกาปากแผลอยูรมตัวอยู ที่หลุมถานไฟ. มาคัณ ฑิยะ! เขาทํา เชนนั้นอยูเพียงใด, ปากแผลของเขาก็ยิ่งไมสะอาด ยิ่งมีกลิ่นเหมน็ และเปอยเนา มากยิ่งขึ้น อยูเพียงนั้น, จะมความรีูสึกสักวา ความพอใจ และความสบายเนื้ออยูบาง ก็ตรงที่แผลไดรับการเกาหรอื การอบอุน เพราะไฟนนเป ั้ นเหตุขอนี้มีอุปมาฉันใด; มาคัณ ฑิยะ! อุปไมยก็ฉันนนั้คือ สัตวทั้งหลาย ยังเปนผูไมไปปราศจากความกําหนัดในกามทงหลายั้ถู กามตัณหาแทะกัดอยูถูกความเรารอนเพราะกามแผดเผาอยูก็ยังขืนเสพกามทั้งหลายอยูนั่นเอง. มาคัณฑิยะ! เขายัง ทํา เชนนั้น อยูเพยงใด ี , กามตัณหาของสตวั ทั้งหลายเหลานั้น ยอมเจริญขึ้นดวย เขาถูกความเรารอนเพราะกามแผด

พุทธวจน ๗ เผาอยูดวยและสัตวเหลานั้น จะมีความรูสกสึ ักวาความพอใจและความสบายเนื้ออยูบางก็ตรงที่รสอันอาศัยกามคณุ ๕ เปนเหตุอยูเพียงนั้น เทานนแลั้ . ม. ม. ๑๓/๒๗๔/๒๘๕ กามเปรี ยบด  วยคบเพลิงทวนลม คหบด! ีเปรียบเหมือนบุรุษผูหนึ่งถือเอาคบหญาแหง ที่ติดไฟโพลงอยูพาทวนลมไป. คหบด! ีทาน จะสํา คัญ ค วาม ขอนั้น วาอ ยางไร? ถาบุรุษ ผูนั้นไมรีบทิ้งคบหญาแหงนนเสั้ียโดยเรวไซร ็ , คบไฟนั้น ก็จะพึงลามไมมือ ไหมแขน หรือไหมอวยวะนั อยใหญสวนใดสวนหน ึ่งของบุรุษนนั้ , เขาก็จะถึงซึ่ง ความตาย หรือไดรับทุกขเจยนตายีเพราะขอนั้นเปนเหตุมิใชหรือ? "อยางนั้น พระเจาขา!" คหบด! ีดวยเหตุนี้แหละ สาวกของพระอริยเจา ยอมพิจารณ าเห็นโดยประจกษั ดังนี้วา "กามทั้งหลาย อัน พระผูมีพระภาคเจาตรัสแลววา มีอุปมาดวยคบหญ าแหง เปนสิ่งที่ใหเก ิดทุกขมากทําใหคับแคนใจมาก และมีโทษ อยางยง่ิ" ดังนี้, ครั้นเห็นกามนั้น ดวยปญญาอันชอบ ตามที่เปนจริงอยางนี้แลวก็เวนเสียโดยเดดขาด็ซึ่งความเพง มี ประการตาง ๆ อันอาศัยอารมณตาง ๆ (กามคุณหา), แลวเจริญซึ่งความเพงอันเดยวีอันอาศัยอารมณอันเดยวี (คือ อาศัยอุเบกขาที่เปนองคของจตุตฌ าน) อันเปนที่ดบสนั ิทไมมีสวนเหลือของอุปาทานอันมีอยในเหยู ื่อโลก โดย ประการทั้งปวงแล. - ม. ม. ๑๓/๔๒/๔๙.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๘ อ ุ ปมาว าด  วยอร ิ ยส ั จ สัตว  จําพวกวินิบาตกับการเห็นอริยสัจ ๔ ภิกษุท.! เปรียบเหมือนบุรุษทิ้งแอก (ไมไผ ) ซึ่งมีรูอยูเพียงรูเดยวี ลงไปในมหาสมุทร. ในมหาสมุทรนั้น มี เตาตาบอดตัวหนึ่งลวงไปรอยปๆ จะผุดขึ้นมาครั้งหนงึ่ๆ. ภิกษุท.! เธอจะสําคัญความขอนี้วาอยางไร : จะเปนไปไดไหม ที่เตาตาบอดตัวนนั้ลวงไปรอยปๆ จึงผุด ขึ้นมาครั้งหนงึ่ๆจะพึงยนคอเขื่าไปในร ูซงมึ่ีอยูเพียงรูเดยวในแอกน ี ั้น ? "ขาแตพระองคผูเจริญ ! ขอนั้นจะเปนไปไดบางก็ตอเมื่อลวงกาลนานยาวในบางคราว". ภิกษุท.! ขอที่เตาตาบอด ตัวนั้น ตอลวงไปรอยปๆจึงผดขุึ้นมาสักครั้งหนึ่ง ๆจะพึงยื่นคอเขาไปในรูซึ่งมี อยูเพียงรูเดียวในแอกนั้น ยังจะ เร็วเสียกวาการที่คนพาลซึ่งเขาถึงการเกิดเปนวินิบาตแลว จักไดความเปนมนุษยสกั ครั้งหนงึ่ . ขอนั้นเพราะเหตุอะไรเลา ? ภิกษุท.! ขอนั้นเพราะเหตวุา ในหมูสัตวจําพวกวินิบาตนนั้ไมมีธัมมจรยาิ ไมมี สมจริยา ไมมีกุสลกิริยา ไมมีบุญญกิริยา, มีแตการเคี้ยวกินซึ่งกันและกัน. ภิกษุท.! การที่สัตวมกีําลังมากกวาเคี้ยว กินสัตวที่มีกําลังนอยกวายอม เปนไปเปนธรรมดา ในหมูสัตวจําพวกวินิบาตนั้น. ขอนั้นเพราะเหตุไรเลา ? ภิกษุท.! ขอนั้น เพราะความที่ไมเห็นอริยสัจทั้งสี่. อริยสัจสี่อยางไรเลา ? สี่อยางคือ อริยสัจคือทุกขอริยสัจคือเหตุใหเกดขิ ึ้นแหงทุกขอริยสัจคือความดับไม เหลือแหงทกขุอริยสัจคือทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลือแหงทุกข.  ภิกษุท.! เพราะเหตนุั้น ในเรองนื่ี้เธอพึงประกอบโยคกรรมอันเปนเครื่องกระทําใหรูวา "ทุกขเปนอยางน, ี้ เหตุใหเกดขิ ึ้นแหงทุกข เปนอยางน, ี้ความดับไมเหลือแหงทุกขเปนอยางน, ี้ทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลือแหง ทุกขเปนอยางนี้" ดังน. ี้ - มหาวาร. ส. ํ ๑๙/๕๖๘/๑๗๔๓. อยาคิดเร ื่องโลกแตจงคิดเร ื่องอริยสัจ ภิกษุท.! มีเรื่องราวในกาลกอน : บุรุษผูหนึ่ง ตั้งใจวาจะคิด ซึ่งความคิดเรื่องโลก, จึงออกจากนคร ราชคฤหไปสูสระบัวชื่อ สุมาคธา แลวนงคั่ิดอยูที่ริมฝงสระ. บุรุษนนได ั้เห็นแลวซึ่งหมูเสนาประกอบดวยองค สี่ (คือช  าง ม  ารถ พลเดินเท  า) ที่ฝงสระสุมาคธานั้น เขาไปอยูๆ สูเหงารากบัว. ครั้นเขาเห็นแลวเกิดความไมเชื่อตัวเองวา "เรานี้บาแลว เรานี้วกลจริ ิตแลว, สิ่งใดไมมีในโลกเราไดเหนส็ ิ่ง นั้นแลว" ดังน. ี้ภิกษุท.! บุรุษนั้นกลับเขาไปสูนครแลว ปาวรองแกมหาชน วา "ทานผูเจริญ ! ขาพเจาเปนบาแลวขาพเจา วิกลจริตแลว, เพราะวาสิ่งใดไมมีอยูในโลก ขาพเจามาเห็นแลวซึ่งสิ่งนั้น" ดังน. ี้มีเสียงถามวาเห็นอะไรมา ? เขาบอกแลว ตามที่เห็นทกประการุ . มีเสียงรับรองวา "ถูกแลว, ทานผูเจริญเอย ! ทานเปนบาแลว ทานวิกลจริตแลว". ภิกษุท.! แตวาบุรุษนั้น ไดเห็นสิ่งที่มีจริง เปนจริง หาใชเห ็นสิ่งไมมีจรงิ ไมเปนจริงไม. ภิกษุท.! ในกาล กอนดึกดําบรรพ : สงครามระหวางพวกเทพกับอสูรไดต ั้งประชิดกนแลั ว. ในสงครามครั้งนั้น พวกเทพเปนฝายชนะ

พุทธวจน ๙ อสูรเปนฝายแพ. พวกอสูรกลัวแลวแอบหนีไปสูภพแหงอสูรโดยผานทางเหงารากบวั หลอกพวกเทพใหหลงค นอยู. (เรื่องของโลกยอมพิสดารไมสิ้นสุดถงเพึ ียงนี้). ภิกษุท.! เพราะเหตนุั้น ในกรณีนี้พวกเธอทั้งหลาย จงอยาคิดเรื่องโลก โดยนยวั า "โลกเที่ยงหรือ ? โลกไม เที่ยงหรือ? โลกมีที่สุดหรือโลกไมมีที่สุดหรือ? ชีพก็ดวงนั้น รางกายกร็างนั้นหรือ ? ชีพก็ดวงอื่น รางกายก็รางอนื่ หรือ ? ตถาคตตายแลวยอมเปนอยางที่เปนมาแล วนั้น อีกหรือ? ตถาคตตายไปแลว ไมเปนอย างที่เปนมาแลวนนั้อีก หรือ? ตถาคตตายไปแลว เปนอยางที่เปนมาแล วอีกก็มีไมเปนก็มีหรือ ? ตถาคตตายไปแลว เปนอยางที่เปนมาแล ว อีกก็ไมเชิง ไมเปนก็ไมเชิง หรือ ?" เพราะเหตไรจุึงไมควรค ิดเลา ? ภิกษุท.! เพราะความคิดนั้น ไมประกอบดวย ประโยชนไมเปนเงื่อนตนแห งพรหมจรรยไมเปนไปพรอมเพ ื่อความหนายทุกขความคลายกําหนดัความดับ ความ รํางับ ความรูยงิ่ความรูพรอม และนิพพาน เลย. ภิกษุท.! เมื่อพวกเธอจะคิด จงคิดวา "เชนนี้ๆ เปนทุกข, เชนนี้ๆ เปนเหตใหุเกิดทกขุ, เชนนี้ๆ เปนความ ดับไมเหลือของทุกข, และเชนน ี้ๆ เปนทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลอของทืุกข:" ดงนั ี้เพราะเหตไรจุึงควรคิดเลา ? เพราะความคิดนี้ยอมประกอบดวยประโยชน เปนเงอนตื่นของพรหมจรรย เปนไปพรอมเพื่อความหนายทกขุ ความคลายกําหนัด ความดับความรํางับ ความรูยิ่ง ความรพรู อม และนิพพาน. ภิกษุท.! เพราะเหตนุั้น ในกรณีนี้พวกเธอพึง ทําความเพียรเพื่อใหรูตามเปนจรงิวา "นี้เปนทกขุ, นี้เปน เหตุใหเกดขิ ึ้นแหงทุกข, นี้เปนความดับไมเหลือแหงทกขุ, นี้เปนทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลือแหงทุกข" ดังนี้ เถิด. - มหาวาร. ส. ํ ๑๙/๕๕๘ - ๕๕๙/๑๗๒๕ - ๑๗๒๗. ทุกข ประเภทใหญๆกม็ ี พอแล  วสําหรับสัตว  จะสําน ึ กตัวมารู อริยสัจ (ไมจําเปนจะตองผ านทุกขทุกชนิดทุกขนาด) ภิกษุท.! เปรียบเหมือนบุรุษ ตัดหญา ไมกิ่งไมและใบไมในชมพูทวีปนี้นํามารวมไวในที่เดยวกี ัน; ครั้น นํามารวมไวในที่เดียวกนแลัวกระท ําใหเปนเคร ื่องเสียบรอย; ครั้นกระทําใหเป นเครื่องเสียบรอยแลว ก็เสียบสัตว ใหญๆ ในมหาสมุทร ที่เครื่องเสียบขนาดใหญ, เสียบสัตวขนาดกลาง ๆ ในมหาสมุทรที่เครื่องเสียบขนาดกลาง, เสียบสัตวขนาดเล็ก ๆ ในมหาสมุทร ที่เครื่องเสียบขนาดเล็ก. ภิกษุท.! สัตวใหญๆ ในมหาสมุทรยังไมทันจะหมด แตหญา ไมกิ่งไมและใบไมในชมพูทวีปนี้กหมดเส็ยแลี ว. ภิกษุท.! สัตวตัวเล็กในมหาสมุทรขนาดที่เสียบดวย เครื่องเสียบไดโดยยากน  ั้น มีมากกวานั้นมากนัก.ขอนี้เพราะเหตไรเลุา ? ภิกษุท.! เพราะมันมากโดยตัวมันเล็ก, ขอนี้ฉันใด; ภิกษุท.! อบายก็กวางใหญอยางนั้นเหมือนกัน. จากอบายที่กวางใหญอยางนนกั้็มีทิฏฐิสัมปนนบคคลุหลุด พนออกมาไดเขารูตามเปนจริงวา "นี้ความทุกข, นี้เหตใหุเกิดขึ้นแหงทุกข, นี้ความดับไมเหลือแหงทุกข, นี้ทาง ดําเนินใหถึงความดับไมเหลอแหื งทุกข" ดงนั ี้.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๑๐ ภิกษุท.! เพราะเหตนุั้น ในเรองนื่ี้เธอพึงประกอบโยคกรรมอันเปนเครื่องกระทําใหรูวา "ทุกขเปนอยางน, ี้ เหตุใหเกดขิ ึ้นแหงทุกขเปนอยางน, ี้ความดับไมเหลือแหงทุกขเปนอยางน, ี้ทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลือแหง ทุกขเปนอยางนี้" ดังน. ี้ มหาวาร. สํ. ๑๙/๕๕๑/๑๗๑๙. การรู อริยสัจร ี บดวนกวาการดับไฟที่กําลังไหม อยูบนศร ี ษะ ภิกษุท.! เมื่อไฟลุกโพลง ๆ อยูที่เสื้อผาก็ดทีี่ศีรษะกด็ีบุคคลนั้นควรจะทําอยางไร ? "ขาแตพระองคผูเจริญ ! เมื่อไฟลุกโพลง ๆ อยูที่เสื้อผาก็ดีที่ศีรษะก็ดี, เพื่อจะดับเสียซึ่งไฟ ที่เสื้อผาก็ดีที่ศีรษะก็ดีสิ่งที่ บุคคลนั้นพึงกระทําโดยยิ่งก็คือ ฉันทะวายามะอุสสาหะอุสโสฬหีอัปปฏิวานีสติและสัมปชัญญะ (เพื่อจะดับไฟนั้นเสีย)." ภิกษุท.! (แมกระนั้นก็ด) ีวญิูชนจะไมใส ใจ จะไมเอาใจใส  กับเสื้อผาก็ดีศีรษะก็ดทีี่ไฟกําลังลุกโพลงอยู; แตจะรูสึกวา สิ่งที่ควรกระทําโดยยงิ่ก็คือฉนทะัวายามะอุสสาหะอุสโสฬห (ีขะมักเขมน) อัปปฏิวานี (ไมถอยหลัง) สติและสัมปชัญญะเพื่อรูเฉพาะตามเปนจริง ซึ่งอริยสจทั ั้งสี่ที่ตนยงไม ั รเฉพาะู . อริยสัจสี่อยางไรเลา ? สี่อยางคือ อริยสัจทุกขอริยสัจคือเหตุใหเกดขิ ึ้นแหงทุกขอริยสัจคือความดับไม เหลือแหงทกขุอริยสัจคือทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลือแหงทุกข.  ภิกษุท.! เพราะเหตนุั้น ในเรื่องนี้เธอพึงประกอบโยคกรรมอันเปนเครื่องกระทําใหรูวา "ทุกขเปนอยางน. ี้ เหตุใหเกดแหิงทุกขเปนอยางนี้, ความดับไมเหลือแหงทกขุเปนอยางนี้, ทางดําเนินใหถึงความดับไมเหลือแหงทกขุ เปนอยางน" ี้ดังนี้. - มหาวาร. ส. ํ ๑๙/๕๕๐/๑๗๑๗. การรู อริยสัจส ี่ทําให ม ี ตาสมบูรณ  ภิกษุท. ! บุคคล ๓ จําพวกนี้มีอยู หาได อยูในโลก. สามจําพวกอยางไรเลา ? สาม จําพวกคือ คนตาบอด(อนฺโธ), คนมีตาข  างเดียว(เอกจกฺขุ), คนมีตาสองข าง (ทฺวิจกฺขุ). ภิกษุท. ! คนตาบอดเป นอยางไรเลา ? คือคนบางคนในโลกนี้ ไมม ีตาที่เปนเหตุใหไดโภค ทรัพย  ที่ยังไมได หรือทําโภคทรัพย  ที่ได แล วให ทวีมากข้นึนี้อยางหนึ่ง ; และไมมีตาที่เปนเหตุใหรู ธรรมที่เปนกุศลและอกศลุ - ธรรมมีโทษและไมมีโทษ - ธรรมเลวและธรรมประณตี - ธรรมฝายดํา และธรรมฝายขาว นี้อีกอยางหนึ่ง. ภิกษุทั้งหลาย ! นี้แล คนตาบอด (ทั้งสองขาง). ภิกษุท. ! มีคนตาข  างเดียวเป นอยางไรเลา ? คอคนบางคนในโลกน ื ี้มตาที ี่เปนเหตุใหได โภคทรัพย  ที่ยังไมไดหรือทําโภคทรพยั  ที่ได แล วให ทวีมากขึ้น นี้อยางหนึ่ง ; แตไมมตาที ี่เปนเหตุใหรู ธรรมที่เปนกุศลและอกศลุ - ธรรมมโทษและไม ี มีโทษ - ธรรมเลวและธรรมประณีต - ธรรมฝายดําและ ธรรมฝายขาว นี้อีกอยางหนึ่ง. ภิกษทุั้งหลาย ! นี้แล คนมีตาขางเดียว. ภิกษุท. ! คนมีตาสองขางเป นอยางไรเลา ? คอคนบางคนในโลกน ื ี้มตาที ี่เปนเหตุใหไดโภค ทรัพย  ท่ยีังไมได หรือทําโภคทรัพย  ที่ได แล วให ทวีมากขึ้น นี้อยางหนึ่ง; และมีตาที่เปนเหตุใหรูธรรม

พุทธวจน ๑๑ ที่เปนกุศลและอกุศล - ธรรมมีโทษและไมมีโทษ - ธรรมเลวและธรรมประณีต - ธรรมฝายดําและ ธรรมฝายขาว นี้อีกอยางหนึ่ง. ภิกษุท ! นี้แล คนมีตาสองขาง. ภิกษุท. ! ภิกษุมีตาสมบูรณ  (จกฺขุมา) เป นอยางไรเลา ? ค ื อภิกษุในกรณีนี้ ยอมรชูัดตาม ความเปนจริงวา “นี้ความทุกข,  นี้เหตุใหเกิดแหงทุกข , นี้ความดับไมเหล ื อแหงทุกข,  นี้ทางดําเนิน ใหถึงความดับ ไมเหล ื อแหงทุกข”  ดังนี้.ภิกษุท. ! นี้แลภิกษุมีตาสมบูรณ.  ติก. อํ. ๒๐/๑๖๒, ๑๔๗/๔๖๘, ๔๕๙

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๑๒ อ ุ ปมาแห งต ั ณหา ลักษณะการแหงตัณหา ตัณหา ยอมปกคลุมบุคคล ผูประพฤติตนเปนคนมวเมาเหมั ือนเครือเถามาลุวา (ใบดกขึ้นปกคลุมต นไม อย)ูฉะนั้น. เขาผูถูกตัณหาปกคลุมแลวยอมเรรอนไปสูภพนอยภพใหญเหมือนวานรตองการผลไมเรรอนไปในปา ฉะนั้น. ตัณหา ซึ่งเปนของลามก สายซานไปไดทวโลกน ั่ี้ครอบงําผูใดเขาแลว, ความโศกทั้งหลาย ยอมลุกลามแก บุคคลผูนั้น เหมือนหญาวีรณะ1ซึ่งงอกงาม แผกวางออกไปโดยเร็ว ฉะนนั้ . ตนไมแมถูกตัดแลว แตเมอรากยื่ังมั่นคง ไมมีอันตรายยอมงอกงามขนมาได ึ้อีก ฉันใด; ความทุกขนี้ก็ฉัน นั้น, เมื่อตัณหานุสัย(ซึ่งเป นรากเงาของมัน)ยังไมถูกถอนขึ้นแลว, มันยอมเกดขินรึ้ ่ําไป. ตัณหา ซึ่งมีกระแสสามสิบหกสาย มีกําลังกลาแข็ง ไหลไปตามใจชอบ ของบุคคลใด มีอยู, ความดําริซึ่ง อาศัยราคะ มีกระแสอันใหญหลวงยอมพัดพาไป ซึ่งบุคคลนั้น อันมีทิฏฐิผิดเปนธรรมดา. กระแส (แหงตัณหา) ยอมหลั่งไหลไปในอารมณทั้งปวง. เถาวัลย ( คือตัณหา) แตกขนแลึ้ว ตั้งอย. ูทานท้งหลายัเห็นเถาวัลยนนเกั้ิดขนแลึ้ว จงตัดรากมันเสีย ดวย ปญญา. โสมนัส ซึ่งซาบซานและมีเยื่อใย มีอยูแกส ัตว, สัตวเหลานั้น จึงแสวงสุข เพราะอาศัยความยินดี, สัตว เหลานั้นแหละเปนผูเขาถึงชาติและชรา. หมูสัตวเผชิญหนาดวยตณหาั (เครื่องให เกิดความสะดุ ง) ยอมกระสับกระสาย เหมือนกระตายที่ติดบวง เผชิญหนานายพรานกระสับกระสายอยูฉะนั้น. สัตวผูของแลวดวยส  ญโญชน ั ก็เขาถึงความทุกขอยูร่ําไป ตลอดกาล นาน แล. - ธ. ขุ. ๒๕/๖๐/๓๔. น้ําหวานอาบยากพิษ ภิกษุท.! เปรียบเหมือน ถวยดื่มสําริดมีเครื่องดื่มใสอยูแลวชน ิดหนึ่ง สมบูรณดวยสีกลิ่น และรส แตวามยาี พิษปนตดอยิ . ูครั้งนั้น มีบุรุษผูหนึ่งซึ่งกาลํ ังรอนจัด มีความรอนระอไปทุั้งตัว เหนดเหน็ ื่อย คอแหง กระหายน้ํา มาถึงเขา. คนทั้งหลายบอกแกบุรุษนนวั้า "นี่แนทานผเจรูิญ! ถวยดมสื่ําริดใบนี้มีเครื่องดื่ม สมบูรณดวยส  ีกลิ่นและ รส สําหรับทาน, แตวามยาพี ิษปนตดอยิ , ูถาหากทานตองการดื่มก็ดื่มได, เมื่อทานกํา ลังดื่ม จักตดใจม ิ ันดวยสีของ มันบาง ดวยกลิ่นของมันบาง ดวยรสของมันบาง; แตวาครั้นดื่มเขาไปแลว ทานจักถึงความตาย หรือไดรบทัุกข เจียนตายเพราะเหตนุั้น" ดังนี้. 1 วีรณะ เปนชื่อซึ่งหมายถึงหญาที่ขึ้นรกแผกวางโดยเร็วชนิดหนึ่ง ยังไมทราบชื่อในภาษาไทย

พุทธวจน ๑๓ บุรุษนั้นไมทนจะพั ิจารณาถวยดื่มสําริดอันนั้น (วาจะควรดื่มหรือไมควรดื่มอยางไร เปนตน)รีบดื่มเอา ๆ ไมยอมวาง. บุรุษนั้น ก็ถึงความตาย หรือไดรับทุกขเจยนตายีเพราะเหตุนั้น. ฉันใดกฉ็ ันนั้น ที่สมณะหรือพราหมณ พวกใด ในกาลอดีตก็ตาม. ในกาลอนาคตก็ตาม, ในกาลนี้ก็ตาม, ยอมเห็นสิ่งอันเปนที่รักที่สนิทใจในโลกโดยความ เปนของเที่ยง ....ฯลฯ.... ยอมไมหลุดพนจากทุกข" ดังน. ี้ - นิทาน. สํ. ๑๖/๑๓๒-๑๓๓/๒๕๔-๒๖๐. ความสิ้นตัณหา ค ื อ นิพพาน "ขาแตพระองคผูเจริญ ! ที่เรียกวา 'สัตวสัตว' ดังน, ี้อันวาส ัตวมีไดดวยเหตุเพยงเที าไรเลา ? พระเจาขา !" ราธะ ! ความพอใจอันใด ราคะอันใด นันทิอันใด ตัณ หาอันใดมีอยูในรูป ในเวทนา ในสัญญา ในสังขาร ทั้งหลายและในวิญญาณ, เพราะการติดแลวของแลวในสิ่งนั้น ๆ, เพราะฉะนนจั้ึงเรียกวา 'สตวั ' ดังน. ี้ ราธะ ! เปรียบเหมือนพวกกมารนุอย ๆ หรือกุมารีนอย ๆ เลนเรือนนอยๆ ที่ทําดวยดินอย, ู ตราบใดเขายังมี ราคะ มีฉันทะ มีความรัก มีความกระหายมความเรี ารอน และมีตัณ หา ในเรือนนอยทที่ํา ดวยดินเหลานั้น ; ตราบนั้นพวกเด็กนอยนั้น ๆ ยอมอาลัยเรือนนอยทีทํา ดวยดินเหลานั้น ยอมอยากเลน ยอมอยากมเรี ือนนอย ที่ทํา ดวยดินเหลานั้น. ยอมยึดถือเรือนนอยที่ทําดวยดนเหลิ านั้นวาเปนของเรา ดังน. ี้ ราธะ ! แตเมื่อใดแล พวกกุมารนอย ๆ หรือกุมารีนอย ๆ เหลานั้น มีราคะไปปราศแลว มีฉันทะไปปราศแลว มีความรักไปปราศแลว มีความกระหายไปปราศแลว มีความเรารอนไปปราศแลวมีตัณหาไปปราศแลว ในเรือน นอยท่ทีํา ดวยดินเหลานนั้ , ในกาลนนแหละพวกเขายั้อมทํา เรือนนอย ๆ ที่ทํา ดวยดินเหลานั้น ใหกระจัดกระจาย เรี่ยรายเกลื่อนกลนไป กระทํา ใหจบการเลนเสียดวยม ือและเทาทั้งหลาย, อุปมานี้ฉันใด ; ราธะ ! อุปไมยก็ฉันนั้น คือ แมพวกเธอทงหลายจงเรั้ยรายกระจายออกี่ซึ่งรูป เวทนา สัญญา สังขาร และ วิญญาณ. จงขจัดเสียใหถูกวธิี, จงทํา ใหแหลกลาญ โดยถูกวิธี, จงทํา ใหจบ การเลนใหถูกวิธ, ีจงปฏิบัติเพื่อความสิ้น ไปแหงตณหาเถั ิด. ราธะ! เพราะวาความสิ้นไปแหงตัณหานั้น คือนิพพาน ดังนี้แล. - ขนฺธ. ส. ํ ๑๗/๒๓๒/๓๖๗. อาการท ี่ทุกข  เกิดมาจากตัณหา ภิกษุท.! เมื่อภิกษเปุนผูมีปกติเห็นโดยความเปนอัสสาทะ (นารัก นาย ินด) ี ในธรรมทั้งหลายอันเปนที่ตงั้ แหงอุปาทาน (อุปาทานิยธรรม) อยู, ตัณหายอมเจริญอยางทั่วถึง, เพราะมีตัณหาเปนป จจยัจึงมีอุปาทาน; เพราะมี อุปาทานเปนปจจัย จึงมีภพ; เพราะมีภพเปนปจจยัจึงมชาตี ิ; เพราะมชาตี ิเปนปจจยั, ชรามรณะ โสกะปริเทวะทกขะุ โทมนัสอุปายาสทั้งหลายจึงเกิดขึ้นครบถวน : ความเกิดขนพรึ้อมแหงกองทุกขทั้งสิ้นนี้ยอมมีดวยอาการ อยางน. ี้ ภิกษุท.! เปรียบเหมือนไฟกองใหญพึงลุกโพลงดวยไมส ิบเลมเกวียนบาง ยี่สิบเลมเกวยนบี าง สามสิบเลม เกวยนบี าง สี่สิบเลมเกวียนบาง.บุรุษพึงเตมหญิ าแหงบาง มูลโคแหงบางไมแหงบาง ลงไปในกองไฟนั้นตลอดเวลา ที่ควรเติม อยูเปนระยะ ๆ. ภิกษุท! ดวยอาการอยางนแลี้ไฟกองใหญซึ่งมีเครื่องหลอเลี้ยงอยางนั้น มีเชื้อเพลิงอยาง นั้น ก็จะพึงลุกโพลงตลอดกาลยาวนาน, ขอนี้ฉันใด; ภิกษุท.! เมื่อภิกษเปุนผมู ีปกติเหนโดยความเป ็นอ ัสสาทะ

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๑๔ (นารักนายินด) ี ในธรรมทั้งหลายอันเปนท ี่ตั้งแหงอุปาทานอย, ูตัณหายอมเจริญ อยางทั่วถึง ฉันนั้นเหมอนกื ัน. เพราะมีตณั หาเปนปจจยัจึงมีอุปาทาน; เพราะมีอุปาทานเปนปจจยัจึงมีภพ; เพราะมีภพเปนปจจัยจึงมีชาติ; เพราะมี ชาติเปนปจจยั, ชรามรณะ โสกะปริเทวะทกขะโทมนุัส อุปายาสทั้งหลาย จึงเกิดขึ้นครบถวน : ความเกิดขึ้นพรอม แหงกองทกขุท ั้งสิ้นนี้ยอมมีดวยอาการอยางนี้แล. - นิทาน. สํ. ๑๖/๑๐๒/๑๙๖-๑๙๗.

พุทธวจน ๑๕ อ ุ ปมาเกี่ยวก ับโลกธรรม ฤทธิเดชของลาภสักการะ ภิกษุท.! เปรียบเหมือนบุรุษผูล่ําสัน นําเอาเชือกมีคมอันหยาบมาพันรอบๆ แขง แลวสีไปสีมา. เชือกนั้น ยอมบาดผิวหนัง, ครั้นบาดผิวหนังแลวยอมบาดหน ัง, ครั้นบาดหนังแลว ยอมบาดเนื้อ, ครั้นบาดเนื้อแลว ยอมบาด เอ็น, ครั้นบาดเอ็นแลวยอมบาดกระดูก, ครั้นบาดกระดูกแลวยอมเขาจรดอยูที่เยื่อกระดูกขอนี้ฉันใด ; ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสยงเยีนยอนิกี้ ็ฉนนั ั้น : มันยอมจะบาดผิดหนัง ,ครั้นบาดผิวหนังแลว ยอมจะบาด หนัง, ครั้นบาดหนังแลว ยอมจะบาดเนื้อ, ครั้นบาดเนื้อแลว ยอมจะบาดเอ็น, ครั้นบาดเอ็นแลวยอมจะบาดกระดกู , ครั้นบาดกระดกแลูวยอมจะเขาจดอยูที่เยื่อกระดกู . ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอื่นยิ่งกวา ดวยอาการอยางน. ี้เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลายพึง สําเหนียกใจไวดังนวี้า “เราทั้งหลายจักไมเย ื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยินยอที่เกดขิ ึ้น. อนึ่ง ลาภสักการะและ เสียงเยนยอทิ ี่เกิดขึ้นแลวตองไมหอหุมอยทู ี่จิตของเรา”. ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พงสึ ําเหนียกใจไวอยางนี้แล. สุนัขข ี้เร ื้อน ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา. ภิกษุท.! พวกเธอเห็นสุนัขจิ้งจอกตัวที่อาศยอยัูเมื่อตอนย่ํารุงแหงราตรีนไหม ี้ ? “เห็น พระเจาขา”. ภิกษุท.! สุนัขจิ้งจอกตวนันั้เปนโรคหูชนั (โรคเรื้อนสุนัข) วิ่งไปบนแผนดนกิ ็ไมสบาย ไปอยูทโคนไม ี่ ก็ ไมสบาย ไปอยูกลางแจงก็ไมสบาย. มันไปในที่ใด มันยนในท ื ใดี่มันนั่งในทใดี่มันนอนในทใดี่ลวนแตไดรับทกขุ ทรมาน ในที่นนั้ๆ. ภิกษุท.! ภิกษุบางรปในศาสนานูี้ก็เหมือนกัน, ครั้นถูกลาภสักการะและเสียงเยินยอครอบงําเอาแลว มีจิตตดิ แนนอยูในสงนิ่ ้นัๆ ไปอยูสญญาคารก ุ็ไมสบาย ไปอยูโคนไมก็ไมสบาย ไปอยูกลางแจงก็ไมสบาย. เธอไปในที่ใด เธอ ยืนในที่ใด เธอนั่งในที่ใด เธอนอนในที่ใดลวนแตไดรับทุกขทรมาน ในที่นั้น ๆ. ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา ดวยอาการอยางน. ี้เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลายพงึ สําเหนียกใจไวดังนวี้า “เราทั้งหลายจักไมเย ื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยินยอที่เกดขิ ึ้น. อนึ่ง ลาภสักการะและ เสียงเยนยอิที่เกิดขึ้นแลวตองไมมาหอหุมอยูที่จิตของเรา”. ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลายพึงสําเหนียกใจไวอยางนี้แล. นิทาน. สํ. ๑๖/๒๗๐/๕๕๓-๔.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๑๖ เตาติดชนัก ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา. ภิกษุท.! เรื่องเคยมีมาแลวแตหนหลัง : มีเตาพันธุเดยวกี ันจํานวนมาก ฝูงหนึ่ง อาศัยอยูนมนานในหวงน้ํา ลึกแหงหนึ่ง. ครั้งนั้นเตาตัวหนึ่งไดเข าไปหาเตาอีกตวหนั ึ่งถึงที่อยูแลวพูดวา “พอเตาเอย ! เจาอยาไดไปเทยวี่ หากินทางถิ่นโนนเลย”. ภิกษุท.! เตา (ตัวที่สอง) ก็ยังขนไปทางถ ื ิ่นนนั้ .ชาวประมงไดแทงเตาตัวนั้นดวยชน ัก. กาลตอมา เตา (ตัวที่สอง) ไดเข าไปหาเตา (ตัวที่หนึ่ง) ถึงที่อยู. เตา (ตัวที่หนึ่ง) ไดเหน็เตา (ตัวที่สอง) มาแต ไกล, ครั้นเห็นจึงกลาวทักวา “พอเตา ! เจาไมไดไปเทยวหากี่ินทางถิ่นโนนไมใชหร ือ ?” “พอเตา ! เราไดไปมาเสียแลว”. “อยางไร พอเตา ! ก็เจาถูกแทงถูกตีมาบางไหม ?” “พอเตาเอย ! เราถูกแทงถูกตเสี ียแลว นี่เชือกสายชนักยังมีติดหลังเรามาดวย”. “พอเตาเอย ! สมน้ําหนาที่ถกแทงูสมน้ําหนาแลวท ี่ถูกตี. พอเตาเอย ! พอของเจา ปูของเจา ไดรบทัุกขถึง ความพินาศดวยเชือกเสนนี้เหมือนกนั . เจาจงไปเสียเดี๋ยวนี้เถิด. บัดนี้เจาไม  ใชพวกของเราแลว”. ภิกษุท.! คําวา “ชาวประมง” เปนคําชื่อแทนคําวา “มารผูมีบาป”. คําวา “ชนัก” เปนคาชํ ื่อแทนคําวา “ลาภ สักการะและเสียงเยินยอ”. คําวา“เชือกดาย” เปนคําชื่อแทนคําวา“นนทั ิราคะ- ความกําหนัดยินดเพราะเพลี ิน”. ภิกษุท.! ก็ภกษิุรูปใดรูปหนึ่งยังรูสึกอรอยติดใจในลาภสักการะและเสียงเยินยอที่เกดขิ ึ้น หรือดิ้นรนใครที่ จะไดอย, ูภิกษนุี้เราเรียกวา ภิกษุผูไดรับทกขุถึงความพนาศดิ วยชนกัแลวแตมารผูมบาป ี ใครจะทาประการใด ํ . ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา ดวยอาการอยางนี้เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลายพึง สําเหนียกใจไวดงนัวี้า “เราทั้งหลายจักไมเยื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยนยอทิ ี่เกิดขึ้น. อนึ่งลาภสักการะและเสยงเยี ินยอทเกี่ิดขนแลึ้ว ตองไมมาหอหุมอยูทจี่ตของเราิ ” ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พงสึ ําเหนียกใจไวอยางนี้แล. นิทาน. สํ. ๑๖/๒๖๗/๕๔๒-๕๔๔. ปลากลื นเบด็ ภิกษุท. ! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา. ภิกษุท.! เปรียบเหมือนพรานเบ็ด ซัดเบ็ดที่มีเหยื่อลงไปในหวงน้ําลึก.ปลาที่เห็นแตจะก ินเหยื่อตัวหนึ่ง ได กลืนเบ็ดนนเขั้าไป  . ปลาที่กลืนเบ็ดตวนั ั้น ยอมได  รับทุกขถึงความพินาศแลวแตพรานเบดผ็ูนั้นใครจะทําประการใด. ภิกษุท.! คําวา “พรานเบ็ด” เปนคําชื่อแทนคําวา “มารผูมีบาป” คําวา “เบ็ด” เปนคําชื่อแทนคาวํ า “ลาภ สักการะและเสียงเยินยอ”.

พุทธวจน ๑๗ ภิกษุท.! ก็ภกษิุรูปใดรูปหนึ่ง ยังรูสึกอรอย ยังติดใจในลาภสักการะและเสียงเยินยอที่เกิดขึ้น หรือดิ้นรน ใครจะไดอย, ูภิกษุนี้เราเรียกวาผูกลืนเบ็ดของมาร จะไดรับทุกขถึงความพินาศ แลวแตมารผูมีบาปใครจะทํา ประการใด ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอื่นย่งกวิ า ดวยอาการอยางนี้เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลายพึง สําเหนียกใจไวดังนวี้า “เราทั้งหลายจักไมเยื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยนยอทิ ี่เกิดขึ้น. อนึ่งลาภสักการะและเสยงเยี ินยอทเกี่ิดขนแลึ้ว ตองไมมาหอหุมอยูทจี่ตของเราิ ” ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พงสึ ําเหนียกใจไวอยางนี้แล. นิทาน. ส. ํ ๑๖/๒๖๖-๗/๕๓๘-๕๔๑. ผู กินคูถ ภิกษุท. ! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา. ภิกษุท.! เปรียบเหมือนตัวกังสฬกะ (เป นสัตว  กินคูถชนิดหนึ่ง ซึ่งอรรถกถากลาววา เวลากินคูถนั้น มันเอาสองเท าหลังยันแผนดิน แล วยกสองเท าหน  าตั้งไว บนกองคูถ แล  วแหงนหน  ากินไปพลาง.) ซึ่ง กินคูถเปนอาหาร อิ่มแลวดวยคูถทองปองดวยคูถ อนึ่ง กองคูถใหญกม็ีอยูตรงหนาของมันเพราะเหตุนั้นมนจั ึงนกดึู หมิ่นกังสฬกะตัวอื่นวา “เราผูมีคูถเปนภ ักษาอิ่มแลวดวยคูถ ทองปองดวยคูถ. อนึ่งกองคูถใหญตรงหนาของเราก็ยังม. ี กังสฬกะตัวอนื่มีบุญนอย มีเกียรตินอยไมรวยลาภดวยคถู” ดังน. ี้ ภิกษุท.! ภิกษุบางรูปในศาสนานี้ก็เหมือนกัน, เปนผูถูกลาภสักการะและเสียงเยินยอครอบงําเอาแลว มีจิต ติดแนนอย ในสู ิ่งนั้น ๆ, ในเวลาเชาครองจีวรถือบาตรเขาไปบิณฑบาตในหมูบาน หรือในเมือง, เธอไดฉัน ตามพอใจจนอมแลิ่ วในที่นั้นดวย. ทั้งเขาก็นิมนตเพื่อฉันในวันพรุงนดี้วย. ของบิณฑบาตกเต็ ็มบาตรกลับมาดวย. ภิกษนุี้ครั้นกลับมาถึงวัดแลวก็พูดพลาม (เหมือนตวกั ังสฬกะ) ในทามกลางหมูเพื่อนภิกษวุา “เราไดฉันตามพอใจจนอิ่มแลว ทั้งเขายังนิมนตเพื่อฉนในว ั ันพรงนุ ี้อกี, ของบิณฑบาตของเรานี้ก็เต็มบาตรกลับมา, เรารวยลาภดวยจีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปจจัยเภสัชบริกขาร. สวนภิกษุอื่น ๆเหลานี้มีบุญนอย มีอภินหารนิ อย จึงไมรวยลาภดวยจีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปจจัยเภสัชบรกขาริ ” ดังนี้ ภิกษุท.! ภิกษุนั้นถูกลาภสกการะและเสัยงเยีนยอครอบงิ ําเอาแลว มีจิตติดแนนอยในสู ิ่งนั้น ๆ ยอมนึกดู หมิ่นภกษิุเหลาอ ื่น ผูมีศีลเปนที่รัก. ภิกษุท.! การไดลาภของโมฆบุรุษชนิดนนั้ยอมเปนไปเพื่อทุกขไรประโยชนเกื้อกูล สิ้นกาลนาน.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๑๘ ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา ดวยอาการอยางน. ี้เพราะฉะนนั้ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลาย พงึ สําเหนียกใจไวดังนวี้า “เราทั้งหลายจักไมเยื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยนยอทิ ี่เกิดขึ้น. อนึ่งลาภสักการะและเสยงเยี ินยอทเกี่ิดขนแลึ้ว ตองไมมาหอหุมอยูทจ่ีตของเราิ ” ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลายพึงสําเหนียกใจไวอยางนี้แล. นิทาน. สํ. ๑๖/๒๖๙/๕๔๗-๘. ผู ติดเซิงหนาม ภิกษ ! ุลาภสักการะและเสยงเยีนยอิ เปนอันตรายที่ทารณแสบเผุ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อัน เปนธรรมเกษมจากโยคะไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา. ภิกษุท.! แกะชนิดมีขนยาวเขาไปสูเซิงหนาม มันของอยูในทนี่ั้น ๆ ติดอยูในที่นั้น ๆ พัวพันอยในทู ี่นั้น ๆ ไดรับทุกขพินาศอยูในทนี่ั้น ๆ, ฉันใด; ภิกษุท.! ภิกษุบางรูปในศาสนานี้ก ็ ฉันนั้น : เธอเป นผู ถูกลาภสักการะและเสียงเยินยอครอบงําเอาแล  ว มีจิตติดแนนอยูในสิ่งนั้น ๆ , ในเวลาเชาครองจ  ีวรถือบาตรเข าไปบิณฑบาตในหมูบ  าน หรือในเมือง, เธอข  อง อยูในที่นั้น ๆ ติดอยูในที่นั้น ๆ พัวพันอยูในที่นั้น ๆ ได รับทุกขพินาศอยูในที่นั้น ๆ. ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยินยอ เป นอันตรายที่ทารุณแสบเผ ็ ด หยาบคาย ตอการบรรลุพระ นิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอื่นยิ่งกวา ด  วยอาการอยางนี้. เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้พวก เธอทั้งหลาย พึงสําเหนียกใจไว ดังนี้วา “เราทั้งหลายจักไมเยื่อใยในลาภสกการะและเสั ียงเยินยอที่เกิดขึ้น. อนึ่ง ลาภสักการะและเสียงเยินยอที่เกิดขึ้นแล  ว ต องไมมาหอหุ มอยูที่จิตของเรา”. ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พึงสําเหนียกใจไวอย  างนี้แล. นิทาน. สํ. ๑๖/๒๖๘/๕๔๕-๖. ลูกสุนัขดุถูกขย ี้ด  วยด ี สัตว  ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย อยานึกกระหยิ่มตอลาภสักการะและเสียงเยินยอ ที่เกิดแกพวกพระเทวทัตเลย. ตลอดเวลา ที่พระเจาอชาตสัตตุกุมารยังไปบํารุงพระเทวทัตดวยรถ ๕๐๐ คัน ทั้งเชาทั้งเย็น, และอาหารที่นําไปมี จํานวนถึง๕๐๐ สํารับ อยูเพยงใด ี ; ตลอดเวลาเพียงนั้น, พระเทวทตหวั งได ั แตความเสื่อมในกุศลธรรมทั้งหลายอยาง เดียว, หวังความเจริญไมได.  ภิกษุท.! ใครขยี้สัตวเขาที่จมูกของลูกสุนขตั ัวดุราย, ลูกสุนัขตัวนนกั้จะกล็ ับดุยิ่งกวาเดิม ดวยการกระทํา อยางน. ี้ขอนี้ฉนใด ั ;

พุทธวจน ๑๙ ภิกษุท.! ตลอดเวลาที่พระเจาอชาตศตตัุกมารุไปบํารุงพระเทวทัต ดวยรถ ๕๐๐ คนทั ั้งเชาทงเยั้็น, และ อาหารที่นําไปมีจํานวนถึง ๕๐๐ สํารับ อยูเพียงใด, ตลอดเวลาเพียงนั้น, พระเทวทัตหวังไดแตความเส ื่อมในกุศล ธรรมทั้งหลายอยางเดียว, หวังความเจริญไมได, ฉันนนั้ . ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยินยอ เปนอันตรายที่ทารุณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพาน อัน เปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมมีธรรมอื่นยิ่งกวานี้ดวยอาการอยางน. ี้เพราะฉะนนั้ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลายพึง สําเหนียกใจไวดังนวี้า “เราทั้งหลายจักไมเยื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยนยอทิ ี่เกิดขึ้น. อนึ่งลาภสักการะและเสยงเยี ินยอทเกี่ิดขนแลึ้วตองไมมาหอหุมอยูทจี่ิตของเรา”. ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พงสึ ําเหนียกใจไวอยางนี้แล. การออกผลเพ ื่อฆาตนเอง ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยินยอ เกิดขึ้นแลวแก พระเทวทัตเพื่อฆาตนเอง เพื่อความฉิบหายของ ตนเอง. ภิกษุท.! กลวยเมื่อจะออกผล ก็ออกผลเพอฆื่าตนเอง เพอความฉื่ิบหายของมันเอง ขอนี้ฉันใด ; ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอเกิ ิดขึ้นแลวแกพระเทวทตัเพื่อฆาตนเอง เพื่อความฉิบหายของตนเองขอนี้ก็ฉันนนั้ . ภิกษุท.! ไผเมื่อจะออกผล ก็ออกผลเพ่อฆื าตนเอง เพื่อความฉิบหายของมันเอง ขอนี้ฉันใด ; ภิกษุท.! ลาภ สักการะและเสียงเยินยอเกดขิ ึ้นแลวแกพระเทวทตัเพื่อฆาตนเอง เพื่อความฉิบหายของตนเองขอนี้ก็ฉันนนั้ . ภิกษุท.! ไมออเมื่อจะออกผล ก็ออกผลเพื่อฆาตนเอง เพอความฉื่ิบหายของมันเอง ขอนี้ฉันใด ; ภกษิุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอเกิ ิดขึ้นแลวแกพระเทวทตัเพื่อฆาตนเอง เพ่อความฉื ิบหายของตนเองขอนี้ก็ฉันนนั้ . ภิกษุท.! นางมาอัสดร ยอมตั้งครรภเพื่อความตายของตนเองเพื่อความฉิบหายของมันเอง ขอนี้ฉันใด ; ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยินยอ เกดขิ ึ้นแลวแกพระเทวทัต เพื่อฆาตนเอง เพื่อความฉิบหายของตนเองขอนกี้ ็ ฉันนั้น. ภิกษุท.! ลาภสักการะและเสียงเยนยอิ เปนอันตรายททารีุ่ณแสบเผ็ดหยาบคาย ตอการบรรลุพระนิพพาน อันเปนธรรมเกษมจากโยคะ ไมม ีธรรมอื่นยิ่งกวา ดวยอาการอยางน. ี้เพราะฉะนนั้ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลาย พงึ สําเหนียกใจไวดังนวี้า “เราทั้งหลาย จักไมเยื่อใยในลาภสักการะและเสียงเยินยอที่เกดขิ ึ้น, อนึ่ง ลาภสักการะและ เสียงเยนยอทิ ี่เกิดขึ้นแลวต องไมมาหอหุมอยูที่จิตของเรา”. ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พงสึ ําเหนียกใจไวอยางนี้แล. พระผูมีพระภาคเจาไดตรัสความขอนั้นแลวผูสุคตศาสดาไดตรัสนิคมวจนนี้อีกวา :- “สักการะยอมฆาคนชั่วเหมอนผลกลื วย ฆาตนกลวย ผลไผ ฆาตนไผ ขุยออ ฆาตนออ และสัตวที่เกิดในครรภฆานางมาอัสดร ฉะนั้น” ดังนี้. แล. นิทาน. ส. ํ ๑๖/๒๘๓-๔/๕๘๖-๕๙๑.

พุทธวจน ๒๑ อ ุ ปมาแห งกรรม กรรมที่เป นเหตุใหได รับผลเป นความกระเส ื อกกระสน ภิกษุท.! สัตวทั้งหลายเปนผูมีกรรมเปนของตน เปนทายาทแหงกรรม มีกรรมเปนกําเนิด มีกรรม เปนเผาพนธัุ มีกรรมเปนที่พึ่งอาศัย กระทํากรรมใดไวดีก็ตาม ชั่วก็ตาม จักเปนผูรบผลกรรมนั ั้น. ภิกษุท.! คนบางคนในกรณีนี้ เปนผมู ีปกติทําปาณาติบาตหยาบชา มีฝามือเปอนดวยโลหิต มีแต การฆาและการทุบตี ไมมีความเอ็นดูในสตวั มีชีวิต. เขากระเสือกกระสนดวย (กรรมทาง) กาย กระเสือกกระสน ดวย (กรรมทาง)วาจา กระเสือกกระสนดวย (กรรมทาง) ใจ; กายกรรมของเขาคด วจีกรรมของเขาคด มโนกรรม ของเขาคด ; คติของเขาคด อุปบัติ (การเขาถ ึงภพ) ของเขาคด. ภิกษุท.! สําหรับผูมีคตคดิ มีอปบุัตคดนิ ั้น เรากลาวคติอยางใดอย  างหนงึ่ ในบรรดาคติสองอยาง แกเขา คือ เหลาสตวั นรก ผูมีทุกขโดยสวนเด ียว, หรือวา สัตวเดรัจฉานผูมีกําเนิดกระเสือกกระสน ไดแก งูแมลง ปอง ตะขาบ พังพอน แมว หนูนกเคา หรือสัตวเดรัจฉานเหลาอื่นที่เหนมน็ุษยแลวกระเสือกกระสน. ภิกษุท.! ภูตสัตวย อมมดีวยอาการอยางนี้คืออุปบัติยอมมีแกภูตสตวั , เขาทํากรรมใดไวเขายอม อุปบัติดวยกรรมนั้น, ผัสสะทั้งหลายยอมถกตูองภูตสัตวน ั้นผูอุปบัติแลว. ภิกษุท.! เรากลาววาสัตวทั้งหลายเปนทายาทแหงกรรม ดวยอาการอยางนี้ดังน. ี้ ทสก.อํ. ๒๔/๓๐๙/๑๙๓. ทรงระบุลัทธิมักขลิวาท วาเปนลทธั ิทําลายโลก ภิกษุท.! ในบรรดาผาททอดี่ วยสิ่งที่เปนเส น ๆ กันแลว ผาเกสกัมพล(ผาทอดวยผมคน) นับวาเปน เลวที่สุด. ผาเกสกัมพลนี้เมออากาศหนาวื่มันก็เย็นจัด, เมื่ออากาศรอน มันก็รอนจัด. สีก็ไมงาม กลิ่นก็เหม็น เนอกื้ ็ กระดาง;ขอนี้เปนฉันใด, ภิกษุท.! ในบรรดาลัทธติางๆ ของเหลาปุถุสมณะแลว ลัทธิมักขลิวาท นับวาเปนเลวท ี่สุด ฉันนั้น. ภิกษุท.! มักขลิโมฆบุรุษนั้น มีถอยคาและหลํ ักความเห็นวา “กรรมไมมี, กิริยาไมมี, ความเพยรไม ี  มี” (คือในโลกนี้อยาวาแตจะมีผลกรรมเลยแมแตต ัวกรรมเองก็ไมมี, ทําอะไรเทากับไมทํากิริยาและความเพียรก็นยั เดียวกัน) ภิกษุท.! แมพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจาทั้งหลายที่เคยมีแลวในอดีตกาลนานไกล ทานเหลานนั้ ก็ลวนแตเปนผูกลาววา มีกรรม มีกิริยา มีวิริยะ. มักขลิ-โมฆบุรุษยอมคัดคานพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจานั้น วา ไมมีกรรม ไมม ีกิริยาไมมวีิริยะ ดังนี้. ภิกษุท.! แมพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจาทั้งหลายที่จักมีมาในอนาคตกาลนานไกลขางหนา ทาน เหลานั้นก็ลวนแตเปนผูกลาววา มีกรรม มีกิริยา มีวิริยะ. มักขลิโมฆบุรุษยอมคัดคานพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา เหลานั้น วาไมมีกรรม ไมมีกิริยาไมมวีิริยะ ดังนี้.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๒๒ ภิกษุท.! ในกาละนี้แมเราเองผูเปนอรหันต-สัมมาสัมพุทธะก็เปนผูกลาววา มีกรรม มีกิริยา มี วิริยะ. มักขลิโมฆบุรุษยอมคดคั านเราวาไมมีกรรม ไมมีกิริยาไมมวีิริยะ ดังนี้. ภิกษุท.! คนเขาวางเครื่องดักปลา ไวที่ปากแมน้ํา ไมใชเพื่อความเกื้อกูล, แตเพื่อความทุกขความ วอดวาย ความฉิบหาย แกพวกปลาท  ั้งหลาย ฉันใด; มักขลิโมฆบุรุษเกิดขึ้นในโลก เปนเหมือนกับผูวางเครื่องดัก มนุษยไวไมใชเพื่อความเกื้อกูล, แตเพื่อความทุกขความวอดวายความฉิบหายแกสัตวทั้งหลายเปนอันมาก ฉันนนั้ . บาลีโยธาชีววรรค ติก. อํ. ๒๐/๓๖๙/๕๗๗. กรรมให ผลในอัตตภาพท ี่กระทํากรรม ภิกษุท.! เปรียบเหมือนเมล็ดพืชทั้งหลาย ที่ไมแตกหกั ที่ไมเนา ที่ไมถูกทําลายดวยลมและแดด เลือกเอาแตเมดด็ ีเก็บงําไวดี อันบุคคลหวานไปแลวในพื้นที่ซึ่งมีปริกรรมอันกระทําดีแลว ในเนื้อนาด. ีอนึ่ง สาย ฝนก็ตกตองตามฤดูกาล. ภิกษุท.! เมล็ดพืชทั้งหลายเหลานนั้จะพึงถึงซึ่งความเจริญ งอกงาม ไพบูลยโดยแนนอน, ฉันใด ; ภิกษุท.! ขอนี้ก็ฉันนั้น คือ กรรมอันบุคคลกระทําแลวดวยโลภะ  เกิดจากโลภะ มีโลภะเปนเหต ุ มีโลภะเปนสมุทัย อันใด ; กรรมอันนั้น ยอมใหผลในขันธทั้งหลาย อันเปนทบี่ังเกิดแกอัตตภาพของบุคคลนั้น. กรรมนั้นใหผลในอัตตภาพใด เขายอมเสวยวิบากแหงกรรมนั้น ในอตตภาพนั ั้นเอง ไมวาจะเปนไปอย  างในท ฏฐิ ิ ธรรม หรือวา เปนไปอย  างในอุปปชชะหรือวา เปนไปอยางในอปรปรยายะิก็ตาม. ภิกษุท.! เปรียบเทียบเมล็ดพืชทั้งหลาย ที่ไมแตกหกั ที่ไมเนาที่ไมถูกทําลายดวยลมและแดด เลือก เอาแตเม็ดดีเกบง็ ําไวด. ีบุรุษพึงเผาเมล็ดพืชเหลานั้นดวยไฟ ครั้นเผาดวยไฟแลว พึงกระทําใหเปนผงขี้เถา ; ครั้น กระทําใหเปนผงขี้เถาแลว พงโปรยไปในกระแสลมอ ึ ันพัดจัด หรือวาพึงลอยไปในกระแสน้ําอนเชั ี่ยวในแมนา้ํ . เมล็ดพืชทั้งหลายเหลานั้นเปนพืชมีมูลอันขาดแลว ถูกกระทําใหเหมอนตาลมื ีขั้วยอดอันดวนทําใหถึงความไมม ี มี อันไมเกดขิ ึ้นตอไปเปนธรรมดาโดยแนนอน, นี้ฉันใด ; ภิกษุท.! ขอนี้ก็ฉันนั้น กลาวคือกรรมอันบุคคลกระทําแลวดวยอโลภะ เกิดจากอโลภะ มีอโลภะเปนเหตุ มีอโลภะเปนสมุทัย อันใด ; เพราะปราศจากโลภะเสียแลว, ดวยอาการอยางนี้เอง กรรมอันนั้น ยอมเปนกรรมอันบุคคลนั้นละขาดแลวมีรากอันถอนขึ้นแลว ถูกกระทําใหเหมือนตาลมีขั้วยอดอนดั วน ทําใหถึง ความไมมีมีอนไม ั เกดขิ ึ้นตอไปเป  นธรรมดา. การสิ้นกรรมตามแบบของปฏิจจสมุปบาท วัปปะ ! เปรียบเหมือนเงายอมปรากฎเพราะอาศัยเสาสดมภ (ถูณะ) ลําดับนั้น บุรุษถือเอามาซึ่งจอบและ ตะกรา เขาตัดซึ่งเสานั้นที่โคน ครั้นตัดที่โคนแลวพึงขุด ครั้นขุดแลว พึงรื้อซึ่งรากทั้งหลาย ไมใหเหล ือแมที่สุดสัก แตวาเทาตนแฝก. บุรุษนั้น พึงตัดซึ่งเสานนให ั้เปนท อนนอยทอนใหญครั้นตัดซึ่งเสานั้นใหเปนทอนน อยทอนใหญ แลว พึงผา; ครั้นผาแลว พึงจักใหเปนซีกเล็ก ๆ ; ครั้นจักใหเป นซีกเลก็ๆ แลวพึงผงให ึ่ แหงในลมและแดด; ครั้นผึ่ง

พุทธวจน ๒๓ ใหแหงในลมและแดดแลวพึงเผาดวยไฟ; ครั้นเผาดวยไฟแล  วพึงทําใหเปนผงเถ าถาน; ครั้นทําใหเปนผลเถ าถาน แลว พึงโปรยไปในกระแสลมอันพัดจัด หรือวาพึงใหลอยไปในกระแสอันเชี่ยวแหงแมน้ํา. วัปปะ ! เงาอันใด ที่อาศัยเสาสดมภเงาอันนั้นยอมถึงซึ่งความมีมูลเหตุอันขาดแลวถูกกระทําเหมือนตาลมี ขั้วยอดอนดัวนกระทําใหถงความไม ึ ม ีมีอันไมบังเกดขิ ึ้นตอไปเปนธรรมดา , นี้ฉันใด; วัปปะ ! ขอนี้ก็ฉันนั้น กลาวคือ เมื่อภิกษุมจีิตหลุดพนโดยชอบอยางนี้แลว สตตวิหารธรรมทั้งหลาย ๖ ประการ ก็เปนอันวาภิกษุนนถั้ึงทับแลว: ภิกษนุั้นเห็นรปดูวยจักษุแลวไม  เปนผดูีใจ ไมเปนผูเสียใจ เปนผูอยูอุเบกขา มีสติสัมปชัญญะอย; ู ฟงเสียงดวยโสตะแล  ว...; รูสึกกลิ่นดวยฆานะแลว..; ลิ้มรสดวยชวหาแลิ ว...; ถูกตองสัมผัส ผิวหนังดวยผิวกายแลว...; รูสึกธัมมารมณดวยมโนแลวไมเปนผูดใจี ไมเปนผูเสียใจ เปนผูอยูอุเบกขา มี สติสัมปชัญญะอย. ูภิกษุนนั้เมื่อเสวยซึ่งเวทนา มีกายเปนท ี่สุดรอบอยูยอมรูชัดวา เราเสวยซึ่งเวทนา มีกายเปนท ี่สุด รอบอยู; เมื่อเสวยซึ่งเวทนา มีชีวิตเปนที่สุดรอบอย ูยอมรูชัดวา เราเสวยซึ่งเวทนา มีชีวิตเปนที่สดรอบอยุ ; ูเธอยอม รูชัดวา "เวทนาทั้งหลายทั้งปวง อันเราไมเพลิดเพลินแลวจักเปนของเย ็นในอัตตภาพนี้นั่นเทียว จนกระทั่งถึงทสีุ่ด รอบแหงชีวิต เพราะการแตกทําลายแหงกาย" ดังนี้. จตุกฺก. อ. ํ ๒๑/๒๖๘/๑๙๕. กรรมเปรี ยบด  วยก  อนเกล ื อ ภิกษุท. ! ใครพึงกลาววาคนทํากรรมอยางใดๆยอมเสวยกรรมนนอยั้างนั้นๆ ดังนี้เมื่อเปน อยางน ั้น การอยูประพฤติพรหมจรรยก ็มีไมไดชองทางที่จะทําที่สดทุ ุกขโดยชอบก็ไมปรากฏ สวนใครกลาววาคนทํากรรม อันจะพึงใหผลอยางใดๆ ยอมเสวยผลของกรรมนั้นอยางนั้นๆ ดังนี้เมื่อเปนอยางนี้การอยูประพฤติพรหมจรรยย อม มีไดชองทางที่จะทําที่สุดทกขุโดยชอบกย็อมปรากฏ. ภิกษุท. ! บาปกรรมแมประมาณน  อย ที่บุคคลบางคนทําแลวบาปกรรมนั้นยอมน ําเขาไปนรกได บาปกรรมประมาณนอย อยางเดียวกันนั้นลางคนทําแลว กรรมนั้นเปนทิฏฐธรรมเวทนียกรรม(ใหผลในภพปจจุบนั ) ไมปรากฏผลมากตอไปเลย บาปกรรมแมประมาณน  อย บุคคลชนิดไรทําแลว บาปกรรมนั้นจึงนําเขาไปนรกได?  บุคคลบางคน ในโลกนี้เปนผูมีกายมิไดอบรม มีศีลมิไดอบรม มีจิตมิไดอบรม มีปญญามิไดอบรม มีคณุ ความดีนอย เปนอัป ปาตุมะ (ผูมีใจคับแคบ ใจหยาบ ใจต่ําทราม) เปนอัปปทุกขวหาริ ี (มีปกติอยูเปนทกขุดวยเหตุ เล็กนอย คือเปน คนเจาทุกข) บาปกรรมแมประมาณนอยบุคคลชนิดนี้ทําแลว บาปกรรมนั้นยอมนําเขาไปนรกได บาปกรรม ประมาณนอยอยางเดยวกี ันบคคลชนุิดไรทําแลว กรรมนนจั้ึงเปนทิฏฐธรรมเวทนียกรรมไมปรากฏ ผล มากตอ ไปเลย? บุคคลบางคนในโลกนี้เปนผูมีกายไดอบรมแล ว มีศลได ี อบรมแลว มีจิตไดอบรมแลว มีปญญาได อบรมแลว มีคุณความดีมาก เปนมหาตมะ (ผูมีใจกวางขวาง ใจบุญ ใจสงู) เปนอัปปมาณวหาริ ี (มีปกติอยูดวยธรรม อันหาประมาณมิไดคือเปนคนไม  มีหรือไมแสดงกิเลส ซึ่งจะเปนเหต ใหุเขาประมาณไดวา เปนคนแคไหน) บาปกรรมประมาณนอยอยางเดียวกันนั้น บุคคลชนิดนี้ทาแลํ วกรรมนั้นเปนทิฏฐธรรมเวทนยกรรมี ไมปรากฏผล มากตอไปเลย ภิกษุท. ! ตางวาคนใสเกลือลงไปในถวยน้ําเล็กๆหนึ่งกอนทานทั้งหลายจะสําคัญวากระไร น้ําอัน นอยในถวยน้ํานั้นจะกลายเปนน ้ําเค็มไมนาด ื่มไปเพราะเกลือกอนนั้นใชไหม  .

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๒๔ เปนเชนนนั้พระพุทธเจาขา. เพราะเหตุไร ? เพราะเหตุวา น้ําในถวยน้ํานนมั้ีนอย มนจั ึงเค็มได...เพราะเกลือกอนนนั้ . ตางวาคนใสเกลือกอนขนาดเดียวกันนั้นลงไปในแมน้ําคงคาทานทั้งหลายจะสําคัญวากระไร น้ําในแมน้ําคง คานั้นจะกลายเปนน้ําเค็ม ดื่มไมไดเพราะเกลือกอนนั้นหรอื. หามิไดพระพทธเจุาขา. เพราะเหตุอะไร ? เพราะเหตุวา น้ําในแมน้ําคงคามีมาก น้ํานนจั้ึงไมเค็ม...เพราะเกลือกอนนั้น. ฉันนั้นนนแหละั่ ภิกษุท. ! บาปกรรมแมประมาณน  อย บุคคลบางคนทําแลว บาปกรรมนั้น ยอม นําไปนรกไดสวนบาปกรรมประมาณนอยอยางเดียวกันนั้นบางคนทําแลว กรรมนั้นเปนทิฏฐธรรมเวทนยกรรมี ไม ปรากฏผลมากตอไปเลย... ภิกษุท. ! คนบางคนยอมผูกพันเพราะทรัพยแมกึ่งกหาปณะ... แม๑ กหาปณะ... แม๑๐๐ กหาปณะ สวนบางคนไมผูกพันเพราะทรัพยเพยงเที านั้น คนอยางไร จึงผูกพันเพราะทรัพยแมกงกหาปณะ ึ่ฯลฯ คนบางคนใน โลกนี้เปนคนจน มีสมบัตินอย มีโภคะนอย คนอยางนยี้อมผูกพันเพราะทรัพยแม กึ่งกหาปณะ. ฯลฯ คนอยางไร ไม ผูกพันเพราะทรัพยเพยงเที านนั้ ? คนบางคนในโลกนเปี้นผูมั่งคั่ง มีทรัพยมากมีโภคะมาก คนอยางนี้ยอมไมผูกพัน เพราะทรัพยเพ ียงเทานนั้ฉนนั ั้นนนแหละั่ ภิกษุท. ! บาปกรรมแมประมาณน  อยบุคคลบางคนทําแลว บาปกรรมนั้นยอมนาเขาไปนรกได ํ สวน บาปกรรมประมาณนอยอยางเดียวกันนั้น บคคลุบางคนทําแลว กรรมนนเป ั้ นทิฏฐธรรมเวทนยกรรมี ไมปรากฏผล มากตอไปเลย... ติก.อํ. ๒๐/๓๒๐/๕๔๐

พุทธวจน ๒๕ อ ุ ปมาเกี่ยวก ั บการภาวนา สมาธิทุกขนตอนใช ั้เปนบาทฐานในการเข าวิมุตติได ทั้งหมด ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหมือนนายขมังธนูหรือลูกมือของเขา ประกอบการฝกอยูกะรูปหุนคนที่ทําดวย หญาบาง กะรปหู ุนดนบิ าง ; สมัยตอมา เขาก็เปน นายขมังธนูผูยิงไกล ยิงเร็ว ทําลายหมูพลอันใหญได. ภกษิุ ทั้งหลาย ! ฉันใดก็ฉนนั ั้น ที่ภิกษุสงัดจากกามสงัดจากอกุศลธรรม เขาถึงปฐมฌานอันมีวิตกวิจารมีปติและสุข อันเกิดจากวิเวก แลวแลอยูดงนั ี้..... ภิกษุทั้งหลาย ! ขอที่เรากลาวแลววา “ภกษิุทั้งหลาย ! เรากลาวความสิ้นอาสวะ เพราะอาศัยปฐมฌาน บาง....ทุติยฌานบาง....ตติยฌานบาง...จตุตถฌานลบาง” ดังนี้นั้น เราอาศัยความขอนกลี้าวแลว. เจริญสมาธิใหได อยางน  อยวันละ ๓ ครั้ง ภิกษุทั้งหลาย! ชาวร  านตลาดที่ประกอบด วยองค  ๓ ประการ เป นผู ควรเพื่อจะได ผลกําไรที่ยัง ไมได หรือเพื่อทําผลกําไรที่ได รับอยแลู  ว ใหงอกงามออกไป ๓ ประการ อยางไรเลา ? ภิกษุทั้งหลาย! ๓ ประการคือ ชาวร  านตลาด ในกรณนีี้ยอมจัดยอมทํากิจการงานอยางดีที่สุด ในเวลาเช า ยอมจัดยอม ทํากิจการงานอยางดีที่สุด ในเวลากลางวัน ยอมจัดยอมทํากิจการงานอยางดีที่สุดในเวลาเย็ น ภิกษุ ทั้งหลาย! ชาวร  านตลาดที่ประกอบด วยองค  ๓ ประการเหลานี้แลเป นผู ควรเพื่อจะได ผลกําไรที่ยังไมได หรือเพื่อทําผลกําไรที่ได รบอยัูแล วใหงอกงามออกไป นี้ฉันใด ภิกษุทั้งหลาย! ข  อนี้ก ็ ฉันเหมือนกัน ภิกษุที่ประกอบด วยธรรม ๓ ประการ เป นผู ควรเพื่อจะ บรรลกุ ุศลธรรมที่ยังไมบรรลุหรือเพื่อทํากุศลธรรมที่บรรลุแล วใหงอกงามย  ิ่งขึ้นไป ๓ ประการ อยางไรเลา ? ภิกษุทั้งหลาย! ๓ ประการคือ ภิกษุในกรณีนี้ยอม กําหนดสมาธินิมิตโดยเอื้อเฟอในเวลา เชา ; ยอม กําหนดสมาธินิมิตโดยเอื้อเฟอในเวลากลางวัน ; ยอมกําหนดสมาธินิมิตโดยเอื้อเฟอในเวลา เย็น ภิกษุทั้งหลาย! ภิกษุที่ประกอบด วยธรรม ๓ ประการเหลานี้แล ยอมเป นผู ควรเพื่อจะบรรลุกุศล ธรรมที่ยังไมบรรลุหรือเพื่อทํากุศลธรรมที่บรรลแลุวให งอกงามยิ่งขึ้นไป ติกอ ๒๐/๑๔๕/๔๕๘ อานิสงส  ของการเจรญอานาปานสต ิ ิ ภิกษุท. ! เมื่ออานาปานสติสมาธิอันภิกษุเจริญแล  ว ทําให มากแล  วอยูอยางนี้ ; ถ  าภิกษุนั้นเสวยเวทนาอันเปนสุข เธอยอมรู ตัววา เวทนานั้นไมเที่ยง เธอยอมรู ตัววาเวทนานั้น อันเราไมสยบมัวเมาแล  ว ยอมรู ตัววาเวทนานั้น อันเราไมเพลิดเพลินเฉพาะแล  ว ดังนี้. ถ  าภิกษุนั้นเสวยเวทนาอันเปนทุกข  เธอยอมรู ตัววา เวทนานั้นไมเที่ยง เธอยอมรู ตัววาเวทนานั้น อันเราไมสยบมัวเมาแล  วยอมรู ตัววาเวทนานั้น อันเราไมเพลิดเพลินเฉพาะแล  ว ดังนี้.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๒๖ ถ  าภิกษุนั้นเสวยเวทนาอันเปนอทุกขมสุข เธอยอมรู ตัววา เวทนานั้นไมเที่ยง เธอยอมรู ตัววา เวทนานั้น อันเราไมสยบมัวเมาแล  วยอมรู ตัววาเวทนานั้น อันเราไมเพลิดเพลินเฉพาะแล  ว ดังนี้. ภิกษุนั้น ถ าเสวยเวทนาอันเปนสุข ก ็เป นผูไมติดใจพัวพันเสวยเวทนานั้น ; ถ าเสวยเวทนาอัน เปนทุกข  ก ็เป นผูไมติดใจพัวพันเสวยเวทนานั้น ; ถ าเสวยเวทนาอนเป ั นอทุกขมสุข ก ็เป นผูไมติดใจ พัวพันเสวยเวทนานั้น. ภิกษุนั้น เมื่อเสวยเวทนาอันมีกายเปนที่สุดรอบ ยอมรู ชัดวาเราเสวยเวทนาอันมีกายเป นที่สุด รอบ ; เมื่อเสวยเวทนาอันมีชีวิตเปนที่สุดรอบ ยอมรู ชัดวาเราเสวยเวทนาอันมีชีวิตเป นที่สุดรอบ. เธอ ยอม รูชัดวา เวทนาทั้งปวงอันเราไมเพลิดเพลินแลวจักเปนของเย็นในอัตตภาพนี้นั่นเทียวจนกระทั่ง ถงทึ ี่สุดรอบแหงชีวิต เพราะการแตกทําลายแหงกาย ดังนี้. ภิกษุท.! เปรียบเหมือนประทีปน้ํามัน ไดอาศัยน้ํามันและไส แล  วก ็ ลุกโพลงอยูได, เมื่อขาด ปจจัยเครื่องหลอเลี้ยง เพราะขาดน้ํามันและไส นั้นแล  วยอมดับลง, นี้ฉันใด; ภิกษุท.! ข  อนี้ก ็ ฉันนั้น คือ ภิกษุเมื่อเสวยเวทนาอันมีกายเป นที่สุดรอบ, ก ็ รู ชัดวาเราเสวยเวทนาอันมีกายเป นที่สดรอบุดังนี้. เมื่อ เสวยเวทนาอันมีชีวิตเป นที่สุดรอบ ก ็ รู ชัดวาเราเสวยเวทนาอันมีชีวิตที่สุดรอบ ดังนี้. (เป นอันวา) ภิกษุ นั้นยอมรู ชัดวา เวทนาทั้งปวงอันเราไมเพลิดเพลินแล  วจักเป นของเย ็นในอัตตภาพนี้นั่นเทียว จนกระทั่งถึงที่สุดรอบแหงชีวิต เพราะการแตกทําลายแหงกาย ดังนี้. มหาวาร. สํ. ๑๙/๔๐๐ - ๔๐๔/๑๓๒๗ - ๑๓๔๗. กายคตาสติ เปนเสาหลักเสาเข ื่อนอยางด ี ของจิต ลักษณะของผู ตั้งจิตในกายคตาสติ ภิกษุท. ! เปรียบเหมือนบุรุษจับสัตวหกชนิด อันมทีี่อยูอาศัยตางกัน มีที่เที่ยวหากินตางกัน มาผูก รวมกันดวยเชอกอื ันมั่นคง คือ เขาจับงูมาผูกดวยเชือกเหนยวเสี นหนึ่ง, จับจระเข, จับนก, จับสุนัขบาน, จับ สุนัขจิ้งจอกและจับลิง, มาผูกดวยเชือกเหนียวเสนหนงๆึ่ ครั้นแลว นําไปผูกไวก ับเสาเขื่อนหรือเสาหลักอกตี อ หนึ่ง. ภิกษุท. ! ครั้งนั้น สัตวทั้งหกชนิดเหลานั้น มีที่อาศัยและทเที่ี่ยวตางๆ กัน ก็ยื้อแยงฉดดุึงกนั เพื่อจะไปสูที่ อาศัยที่เที่ยวของตนๆ : งจะเขูาจอมปลวก, จระเขจะลงน้ํา, นกจะบินขึ้นไปในอากาศ, สุนัขจะเขาบาน, สุนัข จิ้งจอกจะไปปาช า, ลิงก็จะไปปา. ภิกษุท. ! ในกาลใดแล ความเปนไปภายในของสัตวทั้งหกชนิดเหลานนั้ มี แตความเมื่อยลาแลว ; ในกาลนั้น มันทั้งหลายก็จะพึงเขาไปยืนเจา นั่งเจา นอนเจา อยูขางเสาเขื่อนหรือเสาหลัก นั้นเอง ขอนี้ฉันใด ; ภิกษุท. ! ภิกษุใดไดอบรมทําใหมากในกายคตาสติแลว ตา ก็จะไมฉุดเอาภิกษุนั้นไปหารูปที่นา พอใจ, รูปที่ไมนาพอใจก็ไมเป นสิ่งที่เธอรูสึกอึดอัดขยะแขยง ; หูก็จะไมฉุดเอาภกษิุนั้นไปหาเสยงที ี่นาฟง, เสียงที่ ไมนาฟงกไม็ เป นสิ่งที่เธอรูสึกอึดอัดขยะแขยง ; จมูก ก็จะไมฉุดเอาภิกษนุั้นไปหากลิ่นที่นาสูดดม, กลิ่นที่ไมน า

พุทธวจน ๒๗ สูดดม ก็ไมเปนสิ่งที่เธอรูสึกอึดอัดขยะแขยง ; ลิ้น ก็จะไมฉุดเอาภิกษนุั้นไปหารสที่ชอบใจ, รสที่ไมชอบใจ ก็ ไมเปนสิ่งที่เธอรูสึกอึดอัดขยะแขยง ; กายก็จะไมฉุดเอาภิกษนุั้นไปหาสัมผัสที่ยั่วยวนใจ, สัมผัสที่ไมยั่วยวนใจ ก็ ไมเปนสิ่งที่เธอรูสึกอึดอัดขยะแขยง ; และใจ ก็จะไมฉุดเอาภิกษุนั้นไปหาธรรมารมณ ทถีู่กใจ, ธรรมารมณที่ ไมถูกใจก็ไมเปนสิ่งที่เธอรูสึกอึดอัดขยะแขยง ; ขอนี้กฉ็ ันนั้นเหมือนกัน. ภิกษุท. ! คําวา“เสาเขื่อน หรือ เสาหลัก” นี้เปนคําเรียกแทนชื่อแหงกายคตาสต. ิ ภิกษุท. ! เพราะฉะนั้น ในเรื่องน ี้พวกเธอทั้งหลายพึงสําเหนียกใจไววา “กายคตาสติของเรา ทั้งหลาย จักเปนสิ่งที่เราอบรม กระทําใหมากกระทําใหเปนยานเครองนื่ําไป กระทําใหเปนของที่อาศัยไดเพียร ตั้งไวเนืองๆ เพียรเสริมสรางโดยรอบคอบ เพียรปรารภสม่ําเสมอดวยดี” ดังน. ี้ ภิกษุท. ! พวกเธอทั้งหลาย พึงสําเหนียกใจไวดวยอาการอย างนแลี้ . สฬา.สํ.๑๘ / ๒๔๖,๒๔๘ / ๓๔๘,๓๕๐. กระดองของบรรพชิต ภิกษุท. ! เรื่องเคยมีมาแตกอน : เตาตัวหนึ่งเที่ยวหากินตามริมลําธารในตอนเย็น, สุนัขจิ้งจอกตัว หนึ่ง ก็เที่ยวหากินตามริมลําธารในตอนเยนเช็ นเดยวกี ัน. เตาตัวนไดี้เหนส็ุนัขจิ้งจอกซึ่งเที่ยวหากิน (เดินเขามา) แต ไกล, ครั้นแลวจึงหดอวยวะทั ั้งหลาย มีศีรษะเปนทหี่ าเขาในกระดองของตนเสีย เปนผูขวนขวายนอยนิ่งอยู. แมสุนัขจิ้งจอกก็ไดเห ็นเตาตัวท่เที ี่ยวหากนนิ ั้นแตไกลเหมือนกนั , ครั้นแลว จึงเดนตรงเขิ าไปที่เตา คอยชองอยูวา “เมื่อไรหนอเตาจักโผลอวัยวะสวนใดสวนหนึ่งออกในบรรดาอวัยวะทั้งหลาย มีศีรษะเปนท ี่หาแลว จักกัดอวัยวะ สวนนั้นคราเอาออกมากินเสยี” ดังน. ี้ภิกษุท. ! ตลอดเวลาที่เตาไมโผลอวัยวะออกมา สุนัขจิ้งจอกก็ไมได  โอกาสตองหลกไปเอง ี ; ภิกษุท. ! ฉันใดกฉ็นนั ั้น : มารผูใจบาป ก็คอยชองตอพวกเธอทั้งหลายติดตอไมขาดระยะอยู เหมือนกนวั า “ถาอยางไร เราคงไดชอง ไมทางตาก็ทางห ูหรือทางจมูก หรือทางลิ้น หรือทางกาย หรือทาง ใจ”, ดังนี้. ภิกษุท. ! เพราะฉะนั้น ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลาย จงเปนผูคมครองทวารในอุ ินทรียทั้งหลายอยู เถิด ; ไดเหนร็ูปดวยตา, ไดฟงเสียงดวยหู, ไดดมกล ิ่นดวยจมูก, ไดลิ้มรสดวยลิ้น, ไดสัมผัสโผฏฐัพพะดวยกาย , หรือไดรูธรรมารมณดวยใจแลว จงอยาไดถือเอาโดยลักษณะที่เปนการรวบถือทั้งหมด, อยาไดถอเอาโดยล ื ักษณะที่ เปนการแยกถอเปื นสวนๆ เลย, สิ่งที่เปนอกุศลลามก คือ อภิชฌา (โลภอยากไดของเขา) และโทมนัส(ความเปน ทุกขใจ) จะพงไหลไปตามบ ึุคคลผูไมสํารวม ตา ห ูจมูก ลิ้น กาย ใจ เพราะการไมสํารวมอินทรียเหลาใดเปน เหต. ุพวกเธอทั้งหลายจงปฏิบัติเพื่อการปดกั้นอินทรยีนนไว ั้ , พวกเธอทั้งหลายจงรักษาและถึงความสํารวม ตา ห ู จมูก ลิ้น กาย ใจ เถิด. ภิกษุท. ! ในกาลใด พวกเธอทั้งหลาย จักเปนผูคุมครองทวารในอนทริ ียทั้งหลายอย ; ู ในกาลนั้น มารผูใจบาป จักไมไดชองแมจากพวกเธอทั้งหลาย และจักตองหลีกไปเอง, เหมือนสุนัขจิ้งจอกไมได ชองจากเตา ก็หลีกไปเอง ฉะนั้น. “เตาหดอวัยวะไวในกระดอง ฉันใด,

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๒๘ ภิกษุ พึงตั้งมโนวิตก (ความตริตรึกทางใจ) ไวในกระดอง ฉันนั้น. เปนผูที่ตัณหาและทิฏฐิไมองอาศิ ัยได, ไมเบียดเบยนผีูอนื่ , ไมกลาวรายตอใครท  ั้งหมด, เปนผูดับสนิท แลว” ดังนี้แล. สฬา. สํ. ๑๘ / ๒๒๒ / ๓๒๐. ตั้งจิตในกายคตาสติ เสม ื อนบุรุษถ ื อผู หม  อนาม้ํ ัน ภิกษุท. ! เปรียบเหมือนหมูมหาชนไดทราบข าววา มีนางงามในชนบทพึงประชมกุัน กนางงาม็ ในชนบทนั้น นาดูอยางยิ่งในการฟอนรํา นาดูอยางยิ่งในการขับรอง หมูมหาชนไดทราบขาววานางงามใน ชนบทจะฟอนรําขับรอง พึงประชุมกันยิ่งขึ้นกวาประมาณ ครั้งนั้น บุรุษผูอยากเปนอยู ไมอยากตาย ปรารถนา ความสุข เกลียดทุกข พึงมากลาวกะหมูมหาชนนนอยั้างนี้วา “บุรุษผูเจริญ ! ทานพึงนําภาชนะน้ํามันอนเตั ็ม เปยมนี้ ไปในระหวางที่ประชุมใหญก ับนางงามในชนบท และจักมีบรุ ุษเงื้อดาบตามบุรุษผูนําหมอน้ํามันนั้นไป ขางหลัง ๆ บอกวา ทานจักทําน้ํามันนั้นหกแมหนอยหนงในท ึ่ี่ใด ศีรษะของทานจกขาดตกลงไปในท ั ี่นั้นทีเดยวี ” ภิกษุท. ! เธอทั้งหลายจะสําคัญความขอนั้นเปนอยางไร ? บุรุษผูนั้นจะไมใสใจภาชนะน้ํามันโนน แลวพึงประมาทในภายนอกเทียวหรือ ไมเปนอยางนนั้พระเจาข า ! ภิกษุท. ! เราทําอุปมานี้ เพื่อใหเขาใจเนื้อความนี้ชดขั ึ้น เนื้อความในขอนี้มีอยางน ี้แล คําวา ภาชนะน้ํามันอันเต็มเปยม เปนชื่อของกายคตาสติ. ภิกษุท. ! เพราะเหตุนั้นในเรื่องนี้ เธอทั้งหลายพึงทําการศึกษาอยางนวี้ากายคตาสติจักเปนของ อันเราเจริญแลว กระทําใหมากแลว กระทําใหเปนดงยานั กระทําใหเปนที่ตงั้ กระทําไมหยุด สงสมแลั่ว ปรารภดี แลว. ภิกษุท. ! เธอทั้งหลายพึงทําการศึกษาอยางนี้. ภิกษุท. ! ชนเหลาใด ไมบร ิโภคกายคตาสต ิชนเหลาน ั้นชื่อวายอมไมบริโภคอมตะ. ภิกษุท. ! ชนเหลาใด บริโภคกายคตาสติ ชนเหลานั้นชื่อวายอมบริโภคอมตะ ; ภิกษุท. ! ชนเหลาใด ประมาทกายคตาสต ิชนเหลานั้นชื่อวา ประมาทอมตะ ภกษิุท. ! ชนเหลา ใด ไมประมาทกายคตาสต  ิชนเหลานั้นชอวื่า ไมประมาทอมตะ  ดังนี้แล. มหาวาร. สํ๑๙ / ๒๒๖-๒๒๗ / ๗๖๓–๗๖๖. เอก.อํ๒๐ / ๕๙ / ๒๓๕,๒๓๙. ลิงติดตัง ภิกษุท.! ประเทศแหงขุนเขาหิมพานตอันเปนประเทศที่ขรุขระไมสม่ําเสมอ ไปลําบาก ไมเปนที่เที่ยวไป ทั้งของฝูงลิงและของหมูมนษยุก็มีอยู, ที่เปนที่เที่ยวไปของฝูงลิง แตไมเปนที่เทยวไปของหม ีู่มนษยุก็มีอยู ; และ ภูมิภาคแหงขนเขาหุิมพานตซ ึ่งราบเรียบ เปนที่นารื่นรมยซึ่งเปนที่เที่ยวไปไดทั้งของฝูงลิงและของหมูมนุษยก็มอยีู. ภิกษุท.! ในที่นั้นแหละ พวกพรานวางตังเหนียวไวในกลางทางเดินของลิง เพื่อดกลั ิง. บรรดาลิงฝูงนั้น ลิง ตัวใด ไมเปนชาติลิงโงไมเปนชาติลิงโลเล, ลิงนั้นเห็นตังเหนยวนี ั้นแลวยอมเวนออกไกลทีเดยวี .

พุทธวจน ๒๙ สวนลิงตัวใดเปนชาติลงโง ิ  เปนชาติลงโลเล ิ , สิ่งนั้นเขาไปใกลตงเหนั ียวนั้นแลวก็เอามือจับดูมือนั้นก็ติดตัง, มันจึงเอามือขางท ี่สองจับดวยตั้งใจวาจักเปลื้องมือขางทตี่ดติงออกั , มือขางที่สองนั้นก็เลยติดตงเขั าดวย. มันจึงเอา เทาขางหนงผลึ่ักดวยตงใจว ั้า จักชวยเปลองมื้ือทั้งสองที่ติดตงออกั , เทานั้นกเลยต็ ิดตังดวย. มันจึงเอาเทาที่เหลืออีก ขางหนงผลึ่ักดวยตงใจว ั้าจกชั วยเปลื้องมอทื ั้งสองกับเทาขางหนึ่งออก, เทาขางที่สองนั้นก็เลยตดติ ังเขาอีก. มันจึง เอาปากกัดดวยคิดตามประสามของมันวาจักชวยเปลองมื้ือทั้งสองและเทาทั้งสองที่กําลังติดตงอยัูออก, ปากนั้นก็ เลยติดตงเขั าอกดี วย. ภิกษุท.! ลิงตัวนั้นถูกตังเหนียวตรึง ๕ ประการ ดวยอาการอยางน, ี้นอนถอนใจใหญอยูถึงความพินาศยอย ยับแลว ตามแตนายพรานจะทําประการใด. ภิกษุท.! นายพรานแทงลิงตัวนั้นแลวยกขึ้นจากตงไม ั ยอมทิ้งที่ไหน หลีกไปสูที่ตามตองการ. ภิกษุท.! เพราะขอท ี่ลิงเที่ยวไปในถิ่นอื่นซึ่งเปนที่ไมควรเทยวไป ี่จึงเปนไดถึงอยางน. ี้ ภิกษุท.! เพราะฉะนนั้ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลาย อยาไดเที่ยวไปในวิสัยอื่นซึ่งมใชิ วิสัยควรเทยวไป ี่ , เมื่อ เที่ยวไปในวิสยอั ื่นซึ่งมิใชวสิัยควรเที่ยวไปมารจักไดชองทางมารจักไดโอกาสทําตามอําเภอใจของมัน. ภิกษุท.! ก็วิสยอั ื่นซึ่งมิใชวสิัยควรเที่ยวไปของภิกษุเปนอยางไรเลา ? วิสัยอื่นนนได ั้แก กามคุณ ๕. กามคุณ ๕ อยางไรก  ันเลา ? หาอยางคือ รูป ที่จะพึงเห็นดวยตา , เสียง ที่จะพึงฟงดวยห, ูกลิ่น ที่จะพึงรูสกดึ วยจมกู , รส ที่จะพึงรูสึกดวยลิ้น, โผฏฐัพพะ ที่จะพึงรูสึกดวยกาย , (ทั้ง ๕ อยางน) ี้อันเปนส ิ่งที่นาปรารถนา รักใคร ชอบใจ เปนสิ่งที่ยั่วยวนชวนให รักเขาไปตั้งอยูดวยความรักใคร เปนที่ตั้งแหงความกําหนัดยอมใจ. ภิกษุท.! นี้แลเปนวิสัยอนื่ซึ่งมิใชวิสัยควรเที่ยวไปของภกษิุเลย. มหาวาร. สํ. ๑๙/๑๙๘-๙/๗๐๑-๒ ปฏิปทาเพื่อบรรลุมรรคผลของบุคคลทั่วไป ภิกษุท. ! ธรรม ๕ ประการเหลานี้อันบุคคลเจริญแลว กระทําใหมากแลว ยอมมีเจโตวิมตตุิเปน ผล มีเจโตวิมุตติเปนอานิสงส ยอมมีปญญาวิมุตติเปนผล มีปญญาวิมุตติเปนอานสงสิ ธรรม ๕ ประการเปนไฉน คือ ภิกษในธรรมวุินัยนี้ เปนผูมีปกตตามเหิ ็นความไมงามในกายอย ; ู เปนผูมีความสําคญวั าปฏิกลในอาหารูอยู ; เปนผูมีความสําคัญวาเปนสงไม ิ่นาย ินดีในโลกทั้งปวงอย ; ู เปนผูมีปกตตามเหิ ็นวาไมเที่ยงในสงขารทั ั้งปวงอยู; มรณสัญญา เปนสงทิ่ี่ภิกษุนนเขั้าไปตงไว ั้ดีแลวในภายใน อย. ู ภิกษุท. ! ธรรม ๕ ประการเหลานี้แล เมื่อบุคคลเจริญ กระทําใหมากแล ว ยอมมีเจโตวิมตตุเปิ นผล มี เจโตวิมุตติเปนอาน ิสงส ยอมม ีปญญาวิมุตติเปนผล และมีปญญาวิมตตุิเปนอานิสงส

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๓๐ เมื่อใด ภิกษเปุนผูมีเจโตวิมตตุิและปญญาวิมุตติเมื่อนนั้ ภิกษุนี้เรียกวา เปนผูถอนลิ่มสลักขึ้นไดดังนี้บาง วาเปนผูรื้อเครองแวดลื่ อมได ดังนี้บาง วาเปนผูถอนเสาระเนียดขึ้นไดดังนี้บาง วา เปนผูถอดกลอนออกไดดังนี้ บางวาเปนผูไกลจากขาศึกปลดธงลงไดปลงภาระลงไดไมประกอบดวยว ัฏฏะ ดงนับี้าง ภิกษุท. ! ภิกษุชื่อวาเปนผูถอนลิ่มสลักขึ้นไดอยางไร คือ ภิกษุในธรรมวินัยนเปี้ นผูละอวิชชาเสีย ได ถอนรากขึ้นแลว ทําใหเปนเหมือนตาลยอดดวน ทําไมใหมี ไมใหเกิดขึ้นอกตี อไปเปนธรรมดา ภิกษุท. ! ภิกษุชื่อวาเปนผูถอนลิ่มสลักขึ้นไดอยางนี้แล ภิกษเปุนผูรื้อเครื่องแวดลอมไดอยางไรคือ ภิกษในธรรมวุินัยนี้ เปนผละชาตู ิสงสารที่เปนเหตนุําใหเกิดใน ภพใหมตอไปไดถอนรากขึ้นแลว ทําใหเปนเหมือนตาลยอดดวนทําไมใหมีไมใหเกิดขึ้นอกตี อไปเปนธรรมดา ภิกษุชื่อวาเปนผูรื้อเครื่องแวดลอมไดอยางนี้แล ภิกษุชื่อวาเปนผูถอนเสาระเนียดขึ้นไดอยางไรคือ ภกษิุในธรรมวินัยนี้เปนผูละตัณหาเสียได ถอนรากข้นึ แลว ทําใหเปนเหมือนตาลยอดดวน ทําไมใหมี ไมใหเกิดขึ้นอกตี อไปเปนธรรมดา ภิกษุชอวื่าเปนผูถอนเสา ระเนียดขึ้นไดอย างนี้แล ภิกษุชื่อวาเปนผูถอนกลอนออกไดอยางไร คือ ภิกษในธรรมวุินัยนี้เปนผูละโอรัมภาคิยสังโยชน๕ ประการเสียไดถอนรากขึ้นแลว ทําใหเปนเหม ือนตาลยอดดวน ทําไมให มี ไมใหเกดขิ้นอึ ีกตอไปเปนธรรมดา ภกษิุ ชื่อวาเปนผูถอดกลอนออกไดอยางนแลี้ ภิกษุชื่อวาเปนผูไกลจากขาศกึ ปลดธงลงได ปลงภาระลงไดไมประกอบ ดวยวัฏฏะอยางไร คือ ภิกษในุ ธรรมวินัยนี้เปนผูละอัส๎มิมานะเสียไดถอนรากขึ้นแลวทําใหเปนเหมอนตาลยอดดืวนทําไมใหมีไมใหเกิดขึ้นอกี ตอไปเปนธรรมดา ภกษิุชื่อวาเปนผูไกลจากขาศึก ปลดธงลงไดปลงภาระลงไดไมประกอบด วยว ัฏฏะใดๆ อยางน ี้ แล ฯ ปฺจก. อํ. ๒๒ / ๙๕ / ๗๑. กระตายเลนน้ํา “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! ข้าพระองค์ มีความประสงค์จะเสพเสนาสนะอันสงัด คือป่าหรือป่าเปลี่ยว”. อุบาลี ! เสนาสนะอันสงัด คือปาหรือปาเปลี่ยว อยูไดยาก ปวเวกทิ ําไดยาก ความอยูคนเดยวี เปนสิ่งที่ยินดีไดยาก ปามกจะนั ําไปเสีย ซึ่งใจของภิกษผุ ูไมไดสมาธิอยู. อุบาลี ! ผูใดพูดวา “เราไมไดสมาธิ เรา จักไปอยในเสนาสนะอู ันสงดคั ือปาหรือปาเปลี่ยว” ดังนี้ เขานั้น พึงหวังผลขอนี้คือจิตจักจมลงหรือจิตจักปลวไป ิ . อุบาลี ! เปรียบเหมือนหวงน้ําใหญมีอยู. ชางพลายสูงเจ็ดรัตนหรือเจ็ด 2 รัตนครึ่ง มาสูที่นั้น แลวคิดวา “เราจะลงสูหวงนาน้ํ ี้ แลวเล นนา้ํ ลางหูบาง เลนน้ํา ลางหลงบั าง แลวพงอาบพึ ึงดื่ม พงขึ ึ้นจากหวงนา้ํ แลวหลีกไปตามปรารถนา” ดังน; ี้ชางนนั้ กระทําไดด ังนั้น, เพราะเหตไรุ ? อุบาลี ! เพราะเหตุวา ชางนนตั้ัว ใหญ จึงอาจหยั่งลงในหวงน ําล้ึกได. ครงนั้ั้น กระตายหรือแมวปา มาเห็นชางนนแลั้วคิดวา “ชางจะเปนอะไรท  ี่ 2 หนึ่งรัตนเทากับ ๒ วิทัตถิ, เทาที่ทดสอบกันในประเทศไทยแลว ปรากฏวา หนึ่งวิทัตถิ ประมาณเทากับ ๑ ฟุต.

พุทธวจน ๓๑ ไหนมา เรากจะเป ็ นอะไรทไหนไป ี่ ดังนั้น เราจะลงสูหวงน้ําน ี้แลวเลนน้ํา ลางหูบาง เลนน้ํา ลางหลงบั าง แลวพึงอาบพึงดื่ม พึงขึ้นจากหวงน้ําแลวหล ีกไปตามปรารถนา” ดังนี้; กระตาย หรือแมวปานนั้กระโจนลงสหู วง น้ํานั้น โดยไมพ ิจารณา ผลที่มันหวังไดก็คอื จมดิ่งลงไป หรือลอยไปตามกระแสน้ํา. ขอนั้นเพราะเหตไรเลุา ? เพราะวากระตายหร ือแมวปานั้นตัวมนเลั ็ก จึงไมอาจหยั่งลงในหวงนาล้ํ ึก, นี้ฉันใด; อุบาลี ! ขอนี้ก็ฉันนั้น กลาวคือ ผูใด พูดวา“เราไมไดสมาธิ เราจักไปอยในเสนาสนะอู ันสงัดคือปา หรือปาเปลี่ยว” ดังนี้ เขานนั้ พึง หวังผลขอนี้คือจิตจักจมลง หรือจิตจักปลิวไป. อุบาลี ! เธอ จงอยูในหมูสงฆเถิด ความผาสุกจักมแกี เธอผูอยูในหมูสงฆ, ดังนี้. - ทสก. อํ. ๒๔/๒๑๖/๙๙. พอครัวหัวปาก  ดูกรภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนพอครัวผู เขลา ไมฉลาดเฉียบแหลม บํารุงพระราชาหรือมหา อํามาตย  ของพระราชาด วยสูปะตางชนิด มีรสเปรยวจี้ัดบ  าง ขมจัดบ  าง เผ ็ ดจัดบ  าง หวานจัดบ  าง มีรส เฝอนบ  าง ไมเฝอนบ  าง เค ็ มบ  าง จืดบ  าง พอครัวนั้นไมสังเกตรสอาหารของตนวา วันนี้ภัตและสูปะของ เราชนิดนี้ทานชอบใจ หรอทื านรับสูปะนี้มาก หรือทานชมสูปะนี้วันนี้ภัตและสูปะของเรามีรสเปรี้ยว จัด ทานชอบใจ หรือทานรับสูปะมีรสเปรี้ยวจัดหรือทานหยิบเอาสูปะมีรสเปรี้ยวจัดมาก หรือทานชม สูปะมีรสเปรี้ยวจัด วันนี้ภัตและสูปะของเรามีรสขมจัด ... มรสเผี ็ ดจัด ... มีรสหวานจัด ... มีรสเฝอน ... มีรสไมเฝอน ... มีรสเค ็ ม ...วันนี้ภัตและสูปะของเรามีรสจืดทานชอบใจ หรอทื านรับสูปะมีรสจืด หรอื ทานหยิบเอาสูปะมีรสจืดมาก หรือทานชมสูปะมีรสจืด ดังนี้พอครัวนั้นยอมไมได เครื่องนุงหม ไมได คาจ างไมได รางวัล ข  อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะพอครัวนั้นเป นคนเขลา ไมฉลาดเฉียบแหลม ไมสงเกตั เครื่องหมายอาหารของตน ฉันใด ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้เป นผูเขลาไมฉลาดเฉียบแหลม ยอมพิจารณาเห ็นกายในกายอยูมีความเพียร มีสัมปชัญญะ มสตี ิกําจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย เมื่อเธอพิจารณาเห ็นกายในกายอยูจิตยอมไมตั้งมั่น ยังละอุปกิเลสไมไดเธอไมสําเหนียกนิมิตนั้น ยอม พิจารณาเห ็นเวทนาในเวทนาอยู ... ยอมพ ิจารณาเห ็ นจิตในจิตอยู ... ยอมพิจารณาเห ็นธรรมในธรรมอยู มีความเพียร มีสัมปชญญะัมีสติกําจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย เมอพื่ิจารณาเห ็นธรรมในธรรม อยูจิตยอมไมต ั้งมั่น ยังละอุปกิเลสไมไดเธอไมสําเหนียกนิมิตนั้น ภิกษุนั้นยอมไมไดธรรมเป นเครื่อง อยูเป นสุขในปจจุบันและไมไดสติสัมปชัญญะขอน  ั้นเพราะเหตุไร? เพราะภิกษุนั้นเป นผู เขลาไมฉลาด เฉียบแหลมไมสําเหนียกนิมิตแหงจิตของตน. ดูกรภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนพอครัวผู มีปญญาฉลาด เฉียบแหลม บํารุงพระราชาหรือมหา อํามาตย  ของพระราชาด วยสูปะตางชนิด มีรสเปรยวจี้ัดบ  าง ขมจัดบ  าง เผ ็ ดจัดบ  าง หวานจัดบ  าง มีรส เฝอนบ  าง ไมเฝอนบ  าง มีรสเค ็ มบ  าง จืดบ  าง พอครัวนั้นยอมสังเกตรสอาหารของตนวา วันนี้ภัตและ

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๓๒ สูปะของเราชนิดนี้ทานชอบใจ หรอทื านรับสูปะนี้หรือหยิบเอาสูปะนี้มาก หรือทานชมสูปะนี้วันนี้ ภัตและสูปะของเรามีรสเปรี้ยวจัด ... วันนี้ภัตและสูปะของเรามีรสขมจัด ... มีรสเผ ็ ดจัด ... มีรสหวาน จัด ... มีรสเฝอน ... มีรสไมเฝอน ...มรสเคี ็ ม ... วนนั ี้ภัตและสูปะของเรามีรสจืดทานชอบใจ หรือทาน รับสูปะมีรสจืด หรือทานหยิบเอาสูปะมีรสจืดมาก หรือทานชมสูปะมีรสจืด ดังนี้พอครัวนั้นยอมได เครื่องนุงหม ได คาจ  าง ได รางวัล ข  อนั้นเพราะเหตุไร? เพราะพอครัวนั้นเป นคนมีปญญา ฉลาด เฉียบ แหลมสังเกตรสอาหารของตนฉันใด. ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุบางรูปในธรรมวินัยนี้เป นผู มีปญญาฉลาด เฉียบแหลม ยอมพิจารณาเห ็นกายในกายอยูมีความเพียร มีสัมปชัญญะ มสตี ิกําจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย เมื่อเธอพิจารณาเห ็นกายในกายอยูจิตยอมตั้งมั่น ละอุปกเลสได ิ  เธอยอมสําเหนียกนิมิตนั้น ยอม พิจารณาเห ็นเวทนาในเวทนาอยู ... ยอมพ ิจารณาเห ็ นจิตในจิตอยู ...ยอมพจารณาเหิ ็นธรรมในธรรมอยู มีความเพียร มีสัมปชญญะัมีสติกาจํ ัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย เมื่อเธอพิจารณาเห ็นธรรมใน ธรรมอยูจิตยอมตั้งมั่น ละอุปกิเลสได เธอยอมสําเหนียกในนิมิตนั้น ภิกษุนั้นยอมไดธรรมเป นเครื่อง อยูเป นสุขในปจจุบัน และไดสติสัมปชัญญะ มหาวาร. สํ. ๑๙/๑๗๐/๗๐๔-๗๐๗ กิจของชาวนา ภิกษุท.! กิจของคฤหบดีชาวนาที่เจาจะตองท ํากอน (แหงการไดมาซงขึ่ าวเปลือก) มีสามอยางเหลานี้. สาม อยางอะไรบางเลา ? สามอยางคือ คฤหบดีชาวนาในโลกนี้ไถ คราด พื้นที่นาใหดีเสยกี อน, ครั้นแลวปลูกพืชลงในเวลาอันควร, ครั้นแลว ไข น้ําเขาบางไขน้ําออกบาง ตามคราวที่สมควร. ภิกษุท.! กิจของคฤหบดีชาวนาที่เขาจะตองท ํากอน (แหงการไดมาซงขึ่ าวเปลอกื ) มีสามอยางเหลานี้แล ; ภิกษุท.! ฉันใดก็ฉันนั้น : กิจที่ภกษิจะตุองท ํากอน (แหงการไดมาซงมรรคผลึ่ ) มีสามอยางเหลานี้. สาม อยางอะไรกนเลั า ? สามอยางคือ การสมาทานการปฏิบัติในศีลอันยิ่ง, การสมาทานการปฏิบัติในจิตอันยิ่ง, และการสมาทานการปฏิบัติใน ปญญาอันยิ่ง. ภิกษุท.! กิจทภี่ิกษจะตุองทํากอน (แหงการไดมาซึ่งมรรคผล) มีสามอยางเหลานี้แล. ภิกษุท.! เพราะฉะนนั้ในเรื่องนี้พวกเธอทั้งหลาย พึงสําเหนยกใจไว ีวา “ความพอใจของเราจักตอง เขมงวดพอ ในการสมาทานการปฏิบตัิในศีลอันยิ่ง, ในการสมาทานการปฏิบตัิในจตอิ ันยงิ่และในการสมาทานการ ปฏิบตัิปญญาอันยิ่ง” ดังน ี้

พุทธวจน ๓๓ ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย พงสึ ําเหนียกใจไวอยางนี้แล. ติก. อํ. ๒๐/๒๙๕/๕๒๓. ตั้งหน  าทําก็แล  วกัน ภิกษุท. ! กิจของคฤหบดีชาวนา ที่เขาจะตองรีบทํา มีสามอยางเหลานี้. สามอยางอะไรบางเลา ? สามอยางคือ คฤหบดีชาวนา รีบๆไถคราด พื้นที่นาใหดีเสียกอน, ครั้นแลว ก็รีบๆปลูกพืช, ครั้นแลว ก็รีบๆไขน้ํา เขาบางไขน้ําออกบาง. ภิกษุท. ! กิจของคฤหบดีชาวนา ที่เขาจะตองรีบทาํ มีสามอยางเหลานี้แล; แตวา คฤหบดีชาวนานั้น ไมมีฤทธิ์หรืออานุภาพ ที่จะบันดาลวา “ขาวของเรา จงงอกในวันน, ี้ตั้งทองพรุงนี้, สุก มะรืนน” ี้ดังนี้ไดเลย, ที่แท ยอมมีเวลาที่ขาวนั้น เปลี่ยนแปรสภาพไปตามฤดูกาล ยอมจะงอกบาง ตั้งทองบาง สุกบาง; ภิกษุท. ! ฉันใดก็ฉนนั ั้น: กิจของภิกษุที่เธอจะตองรบที ํา มีสามอยางเหล าน. ี้สามอยางอะไรบาง เลา ? สามอยางคือ การสมาทานการปฏิบัติในศีลอันยิ่ง, การสมาทานการปฏิบัติในจิตอันยิ่ง, และการสมาทานการ ปฏิบัติในปญญาอันยิ่ง. ภิกษุท. ! กิจของภกษิุทเธอจะตี่ องรีบทํา มีสามอยางเหลานี้แล ; แตวาภิกษนุั้น ก็ไมมีฤทธิ์หรืออานุภาพ ที่จะบันดาลวา “จิตของเรา จงหลุดพนจากอาสวะทั้งหลาย เพราะไมมีอุปาทานในวนนั ี้ หรือพรุงน ี้หรือมะรืนนี้” ดังนี้ไดเลย, ที่แท ยอมมเวลาที ี่เหมาะสม เมื่อภิกษุนนั้ ปฏิบตัิไปแมในศีลอันยิ่ง,ปฏิบัติไปแมในจิตอันยิ่ง, และปฏิบัติไปแมในปญญาอันยิ่งจิตก็จะหลุดพนจากอาสวะ ทั้งหลายเพราะไมมีอุปาทานไดเอง. ติก. อํ. ๒๐/๓๐๙/๕๓๒ สิ้นกิเลสก็แล  วกัน ไมต  องรู วาสิ้นไปเทาไร ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหมือนรอยนวมิ้ือ หรือรอยนิ้วหวแมั มือ ยอมปรากฏอยูที่ดามเครื่องมือของพวกชาง ไม หรือลูกมอของพวกชื างไม แตเขากไม็ มีความรูวา ดามเครื่องมือของเรา วันนสี้ึกไปเทานี้ วานนี้สึกไปเทานี้ วันอื่นๆ สึกไปเทานี้ๆ คงรูแตวามนสั ึกไปๆเทานั้น, นฉี้ันใด; ภิกษุทั้งหลาย ! เมื่อภกษิุตามประกอบภาวนาอยูกไม็ รูอยางนวี้า วันนี้ อาสวะของเราสิ้นไปเทานี้ วานนี้ สิ้นไปเทานี้ วนอั ื่นๆ สิ้นไปเทานี้ๆ รูแตเพียงวา สิ้นไปในเมื่อมันสิ้นไปๆ เทานั้น, ฉันใดก็ฉนนันั้ . - สตฺตก. อํ. ๒๓ / ๑๒๘ / ๖๘. ฟองไขออกเปนตัว มิใชโดยเจตนาของแมไก (เหม ื อนอาสวะสิ้นเอง เม ื่อปฏิบัติชอบ) ภิกษุท.! เมื่อภิกษุตามประกอบการเจริญภาวนาอย, ู โดยแนนอน เธอไมตองปรารถนา วา "โอหนอ ! จิต ของเราถึงหลุดพนจากอาสวะเพราะไมมีอปาทานเถุิด" ดังน. ี้จิตของเธอนั้นก็ยอมหลุดพนจากอาสวะเพราะไมมี อุปาทานไดเปนแน . ขอนั้นเพราะเหตไรเลุา ? ขอนั้นเพราะเหตวุา เธอมีการเจริญสติปฏฐานสี่สัมมัปปธานสี่อิทธิ

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๓๔ บาทสี่อินทรียห า พละหา โพชฌงคเจ็ด อริยมรรคมีองคแปด. ภิกษุท.! เปรียบเหมือน ฟองไข๘ ฟอง ๑๐ ฟองหรือ ๑๒ ฟองอันแมไกกกดีแลว พลิกใหทั่วดีแลวคือฟกดีแลว, โดยแนนอน แ มไกไมต องปรารถนาวา "โอหนอ ! ลูกไกของเรา จงทํา ลายกระเปาะฟองดวยปลายเล  ็บเทา หรอจะงอยปาก ื ออกมาโดยสวสดั ีเถิด" ดังน,ี้ลูกไกเหลานั้นก็สามารถทําลายกระเปาะดวยปลายเล็บเทา หรือจะงอยปาก ออกมาโดยสวัสดไดี โดยแท, ฉันใด ก็ฉันนั้น. - สตตก.อํ. ๒๓/๑๒๗/๖๘.

พุทธวจน ๓๕ อ ุ ปมาแห งก ัปป สังสารวัฏน ี้แลไมม ีประมาณ ภิกษุท. ! กัปหนึ่งนานแล มิใชงายทจะนี่ับกัปนั้นวา เทานี้ปเทานี้๑๐๐ ปเทานี้๑,๐๐๐ ปหรือ วา เทานี้๑๐๐,๐๐๐ ปฯ ภิกษุท. ! เหมือนอยางวาภูเขาหนลิูกใหญยาวโยชนหน ึ่ง กวางโยชนหนึ่ง สูงโยชนหนึ่ง ไมม ีชอง ไมมีโพรง เปนแทงทึบ บุรษพุึงเอาผาแควนกาสีมาแลว ปดภูเขานั้น๑๐๐ ปตอครั้ง ภูเขาหนลิูกใหญนั้น พึงถึงการ หมดไป สิ้นไป เพราะความพยายามนี้ยงเรั ็วกวาแล สวนก ัปหนึ่งยังไมถึงการหมดไป สิ้นไป กปนานอย ั างนี้แล บรรดากัปที่นานอยางนี้พวกเธอทองเที่ยวไปแลว มใชิ หนึ่งกัป มิใชรอยกัป มิใชพันกัป มิใชแสนกัป ขอนั้นเพราะ เหตุไร เพราะวา สงสารนี้กาหนดทํ ี่สุดเบองตื้นเบื้องปลายไมไดเมื่อเหลา สัตวผูมีอวิชชาเปนทกางกี่ั้น มีตณหาเป ั น เครื่องประกอบไวทองเทยวไปมาอย ีู่ที่สุดเบื้องตนยอมไมปรากฏ. ภิกษุท. ! ก็เหตุเพยงเทีาน ี้พอทีเดยวเพี ื่อจะเบื่อ หนายในสังขารทั้งปวง พอเพื่อจะคลายกําหนัด พอเพื่อจะหลุดพนดังนี้ฯ ภิกษุท. ! สงสารนี้กําหนดที่สุดเบื้องตนเบื้องปลายไมไดเมื่อเหลาสัตวผูมีอวิชชาเปนที่กางกั้น มี ตัณหาเปนเคร องประกอบไว ื่ ทองเที่ยวไปมาอยูที่สุดเบองตื้นยอมไมปรากฎ พวกเธอจะสําคัญความขอนั้น เปน ไฉน น้ําตาทหลี่ั่งไหลของพวกเธอผูทองเที่ยวไปมา คร่ําครวญรองไหอยู เพราะประสบสิ่งที่ไมพอใจ เพราะพลัด พรากจากสิ่งทพอใจ ี่โดยกาลนานนี้กับน้ําในมหาสมุทรทั้ง ๔ สิ่งไหนจะมากกวาก ัน ฯ ภิกษเหลุานั้นทูลวาขาแตพระองคผูเจริญ ! น้ําตาทหลี่ั่งไหลออกของพวกขาพระองคผูทองเที่ยวไปมาคร่ํา ครวญรองไหอยู เพราะการประสบสิ่งที่ไมพอใจเพราะการพลัดพรากจากสิ่งที่พอใจ โดยกาลนานนี้แหละ มากกวา สวนน้ําในมหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลย ฯ ภิกษุท. ! ถูกละๆ พวกเธอทราบธรรมที่เราแสดงแลวอย างนี้ถูกแลว น้ําตาที่หลงไหลออกของพวก ั่ เธอ ผูทองเที่ยวไปมา ฯลฯ โดยกาลนานนแหละี้มากกวาส วนน้ําในมหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลย พวกเธอได ประสบมรณกรรมของมารดาตลอดกาลนาน น้ําตาที่หลั่งไหลออกของเธอเหลานั้น ผูประสบมรณกรรมของ มารดา คร่ําครวญรองไหอยู เพราะประสบสิ่งที่ไมพอใจ เพราะพลัดพรากจากสิ่งที่พอใจ นั่นแหละ มากกวา สวนนาใน้ํ มหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลย พวกเธอไดประสบมรณกรรมของบิดา... ของพี่ชายนองชายพี่สาวนองสาว... ของ บุตร... ของธิดา... ความเสอมแหื่งญาติ...ความเสื่อมแหงโภคะ  ... ไดประสบความเส  ื่อมเพราะโรค ตลอดกาลนาน น้ําตาที่หลั่งไหลออกของเธอเหลานั้น ผูประสบความเสื่อม เพราะโรค คร่ําครวญรองไหอยู เพราะประสบสิ่งที่ไม พอใจ เพราะพลัดพรากจากสิ่งที่พอใจ นนแหละมากกวั่า สวนน้ําในมหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลยขอนั้นเพราะ เหตุไร เพราะวาสงสารนี้กําหนดที่สุดเบื้องตน เบื้องปลายไมไดเมื่อเหลาสัตวผูมีอวิชชาเปนทกางกี่ั้น มีตณหาเป ั น เครื่องประกอบไวทองเทยวไปมาอย ีู่ที่สุดเบื้องตนยอมไมปรากฎ ภิกษุท. ! ก็เหตุเพียงเทานี้พอทีเดียวเพื่อจะเบื่อหนายในสังขารทั้งปวง พอเพื่อ จะคลายกําหนดัพอ เพื่อจะหลุดพนดังนี้ฯ

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๓๖ ติงสมัตตาสูตร ภิกษุท. ! สงสารนี้กําหนดที่สุดเบื้องตนเบื้องปลายไมไดเมื่อเหลาสัตวผูยังมีอวชชาเป ิ นที่กางกั้น มี ตัณหาเปนเครองผืู่กพัน ทองเที่ยวไปมาอยูที่สุดเบื้องตนย อมไมปรากฏ พวกเธอจะสําคัญความขอนี้เปนอยางไร ? โลหิตที่หลั่งไหลออกของพวกเธอผูทองเที่ยวไปมาซึ่งถกตูัดศีรษะโดยกาลนานนี้กบนั้ําใน มหาสมุทรทั้ง ๔ สิ่ง ไหนจะมากกวาก ัน ขาแตพระองคผูเจริญ ! โลหิตที่หลั่งไหลออกของพวกขาพระองคผูทองเที่ยวไปมา ซึ่งถูกตัดศีรษะ โดยกาล นานนแหละมากกวี้า สวนน าในมหาสม้ํุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลย พระเจาข า ! ภิกษุท. ! ถูกละๆ พวกเธอทราบธรรมที่เราแสดงแลวอย างนี้ถูกแลว โลหิตที่หลั่งไหลออกของพวก เธอผูทองเที่ยวไปมาซึ่งถูกตดศั ีรษะโดยกาลนานนี้นี้แหละมากกวา สวนน้ําในมหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลยเมื่อ เธอทั้งหลายเกดเป ิ นโค ซึ่งถูกตัดศีรษะตลอดกาลนาน โลหิตที่หลั่งไหลออกนั่นแหละมากกวา สวนน้ําใน มหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลย เมื่อเธอทั้งหลายเกดเป ินกระบ ือ ซึ่งถูกตัดศีรษะตลอดกาลนาน โลหิตที่หลั่งไหล ออกนั่นแหละมากกวา... เมอเธอทื่ั้งหลายเกิดเปนแกะ... เกิดเปนแพะ ... เกิดเปนเนื้อ... เกิด เปนสุกร... เกิดเปนไก... เมื่อพวกเธอถูกจับตัดศีรษะโดยขอหาวาเปนโจรฆาชาวบานตลอดกาลนาน โลหิตที่หลั่งไหลออกน่นแหละมากกวั า ... ถูกจับตัดศรษะี โดยขอหาวาเปนโจรค  ิดปลน... ถูกจับตัดศีรษะ โดยขอหาวาเปนโจรประพฤติผิดในภรรยาของ ผูอื่น ตลอดกาลนาน โลหิตที่หลั่งไหลออกนั่นแหละมากกวา น้ําในมหาสมุทรทั้ง ๔ ไมมากกวาเลย ขอนั้นเพราะเหตุไรเลา ? เพราะเหตุวา สงสารนี้กําหนดที่สุดเบื้องตนเบื้อง ปลายไมได... ดวยเหตุเพียงเทานี้ก็พอแลวเพ ื่อจะเบอื่ หนายในสังขารทั้งปวง พอแลวเพื่อจะคลายกําหนัด พอแลวเพื่อจะหลุดพน ดังนี้.

พุทธวจน ๓๗ อ ื่นๆ ท ี่ไม สามารถสงเคราะห  เข าในหมวดได ความเร็วแหงอายุสังขาร ดูกรภิกษุทั้งหลาย นายขมังธนู๔ คน ถือธนูอันมั่นคง ไดศึกษามาดีแลว เปนผูมีความชํานาญ เปนผูมีศิลป อันไดแสดงแลว ยืนอยูแลวในทิศทั้ง ๔ ถาบุรุษพึงมากลาววาเราจักจับลูกธนูทั้งหลายที่นายขมังธนูทั้ง ๔ เหลานี้ยิง มาจากทิศทั้ง ๔ ไมใหตกถึงแผนดิน เธอทั้งหลายจะสําคัญความขอนั้นเปนไฉน ควรจะกลาวไดวาบุรุษผูมีความเร็ว ประกอบดวยความเร็วอยางยอดเยี่ยม ดังนี้หรือ ฯ “ภิกษุทั้งหลายกราบทูลวา ขาแตพระองคผูเจริญ ถาแมบุรุษจะพึงจับลูกธนูที่นายขมังธนูเพียงคนเดียวยิง ไมใหตกถึง แผนดิน ก็ควรจะกลาวไดวา บุรุษผูมีความเร็ว ประกอบดวยความเร็วอยางยอดเยี่ยม จะกลาวไปไยถึงการจับลูกธนูทั้ง ๔ ลูกที่นาย ขมังธนู๔ คนยิงมาจาก ๔ ทิศแมฉันใด ฯ” ดูกรภิกษุทั้งหลาย เหมือนอยางวาความเร็วของพระจันทรและพระอาทิตยเร็วกวาความเร็วของบุรุษนั้น ความเร็วของเทวดาที่ไปขางหนาพระจันทรพระอาทิตย เร็วกวาความเร็วของบุรุษและความเร็วของพระจันทรและ พระอาทิตย อายุสังขารสิ้นไปเร็วกวาความเร็วนั้นๆ เพราะเหตุดังนี้นั้น เธอทั้งหลายพึงศึกษาอยางนี้วา เราทั้งหลาย จักเปนผูไมประมาทอยู ดูกรภกษิุทั้งหลายเธอทั้งหลายพึงศึกษาอยางน ี้แหละ ฯ นิทาน. สํ. ๑๖/๓๑๐/๖๗๐ แงมุมท ี่เก ี่ยวกับอกุศลมูล ภิกษุท.! บุคคลชนิดนี้ถูกอกุศลธรรมอันลามกซึ่งเกิดมาจากความโลภครอบงาแลํ ว มีจิตอันอกุศลธรรมอัน ลามกที่เกิดจากโลภะกลุมรมแลุวยอมอยูเปนทุกขมีความลําบาก มีความคับแคน มีความเรารอน ในทิฏฐธรรมนั่น เทียว, ภายหลังแตการตายเพราะการทําลายแหงกาย ยอมหวังไดแตทุคต. ิ (ในกรณีแหงความโกรธและความ หลงก ็ ตรัสไวโดยข อความทํานองเดียวกัน อยางที่กลาวได วาทุกตัวอักษรผิดกันแตชื่อเทานั้น). ภิกษุท.! เปรียบเหมือนตนไมใหญๆเชนตนสาละ ตันธวะ หรือตนผันทนะก็ดีถูกเครือเถามาลุวาสามชนิด ขึ้นคลุมแลวรัดรึงแลวยอมถึงความพินาศฉิบหาย, ฉันใดก็ฉันนนั้ . ภิกษุท.! เหลานี้แลอกุศลมูล ๓ อยาง. - ติก. อํ. ๒๐/๒๕๘/๕๐๙. อุปมาการฝกช   างศ ึ ก ด วยการฝ กตนของอริยสาวก ภิกษุท.! ชางตนประกอบดวยคุณ สมบัติสี่สมควรแกพระราชาจะใช  สอย จัดไดวาเปนองคาพยพ (สวนประกอบแหงองค  ) ของพระราชา. สี่อยาง อยางไรเล  า ? ในกรณนีี้สี่อยางคือ ชางตน เปนชางรูฟง รู ประหารรูอดทน รูไป.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๓๘ ภิกษุท.! ชางตน ที่รูฟง เปนอยางไรเลา ? ภิกษุท.! ชางตนในกรณีน, ี้ควาญชางสั่งใหทําการอันใดที่เคยทํา หรือไมเคยทําก็ตาม, ยอมทําในใจอยางทวถั่ึง รวบรวมจตทิ ั้งหมดมาเงยโสตคอยสด ี่บั . อยางนี้แล เรียกวาชางตนที่รู ฟง. ภิกษุท.! ชางตนที่รูประหาร เปนอยางไรเลา ? ภิกษุท.! ชางตนในกรณีนี้เขาสูสงครามแลว ยอมประหาร ชางบาง ผูอยูบนหลังชางบาง ประหารมาบาง ประหารผูอยูบนหลังมาบ าง ยอมประหารรถบาง คนประจํารถบาง ยอมประหารพลเดินเทาบาง, อยางนี้แลเรียกวา ชางตนที่รูประหาร. ภิกษุท.! ชางตนที่รูอดทน เปนอยางไรเลา ? ภิกษุท.! ชางตนในกรณีนี้เขาสูสงครามแลว อดทนตอการ ประหารดวยหอกดวยดาบ ดวยลกศรูอดทนตอเสียงกกกึ องแหงกลอง บัณเทาะวสังขและมโหรทึก. อยางนี้แล เรียกวา ชางตนที่รูอดทน. ภิกษุท.! ชางตน ที่รูไป เปนอยางไรเลา? ภิกษุท.! ชางตนในกรณีน, ี้ควาญ ชางจะสงไปสูทิศใดที่เคยไป หรือไมเคยไปก็ตาม, ยอมไปสูทิศนั้นไดโดยพลัน. อยางนแลี้เรียกวา ชางตนที่รูไป. ภิกษุท.! ชางตนประกอบดวยคณุสมบัติ๔ อยาง เหลานี้แล สมควรแกพระราชาจะใชสอย จัดไดวาเปน องคาพยพของพระราชา. - จตุกฺก. อํ. ๒๑/๑๕๖-๑๕๘/๑๑๔. การเพงแบบม  ากระจอก หร ื อแบบม าอาชาไนย สันธะ ! เธอจงเพงอยางการเพงของสัตวอาชาไนย; อยาเพงอยางการเพงของส ัตวกระจอก. สันธะ ! อยางไรเลา เปนการเพงอยางของสัตวกระจอก ? สันธะ ! มากระจอกถูกผูกไวที่รางเลี้ยงอาหาร ใจ ของมันก็จะเพงอยูแตว า "ขาวเปลือก ๆ "เพราะเหตไรเลุา? สันธะ! เพราะเหตวุามันไมมีแกใจที่จะคดวิ า "วันนี้สารถี ของเราตองการใหเราทําอะไรหนอ เราจะตอบสนองเขาอยางไรหนอ" ; มันมวเพั งอยในใจวู า "ขาวเปลือก ๆ" ดังน. ี้ สันธะ ! ฉันใดก็ฉันนนั้ที่ภิกษุกระจอกบางรูปในกรณนีี้ไปแลว สูปาก็ตาม สูโคนไมก็ตาม สูเรือนวางก็ ตาม มีจิตถูกามราคานิวรณกลุมรุมหอหุม อยู. เขาไมรูตามเปนจิรงซึ่งอุบายเปนเครื่องออกจากกามราคะที่เกดขิ ึ้น แลว; เขากระทํา กามราคะนั้น ๆ ใหเน ื่องกันไมขาดสายเพงอยูเพงทั่วอยูเพงโดยไมเหลืออยูเพงลงอยู. (ในกรณี แหง พยาบาท-ถิ่นมิทธะ-อุทธัจจกุกกุจจะ -และวิจิกิจฉานิวรณ  ก ็ไดเปนไปในลักษณะอยางเดียวกันกับ กรณีแหงกามราคะนิวรณ  ). ภิกษุนนยั้อมเพงอาศยความสั ําคัญวาด ินบาง ยอมเพงอาศัยความสําคัญวานาบ้ํ าง อาศัยความสําคัญวาไฟบาง อาศัยความสําคัญวาลมบาง วาอากาสานัญจายตนะบางวาว ิญญาณัญจายตนะบางวา อา กิญจัญญายตนะบาง วาเนวสญญานาสั ัญญายตนะบาง วาโลกน  ี้บาง วาโลกอ  ื่นบาง อาศัยความสํา คัญวา "สิ่งที่เรา เห็นแลว". "สิ่งที่เราฟงแลว", "สิ่งที่เรารูสึกแลว", "สิ่งที่เรารูแจงแลว", "สิ่งที่เราบ รรลุแลว", "สิ่งที่เราแสวงหาแลว", "สิ่งที่ใจของเราติดตามแลว" แตละอยาง ๆเปนตน ดังนี้บาง, เพงอยู. สันธะ !อยางนแลี้เปนการเพงอยางของสัตว กระจอก. สันธะ ! อยางไรเลา เปนการเพงอยางของสัตวอาชาไนย ? สันธะ ! มาอาชาไนยตวเจรั ิญ ถูกผูกไวทรางเลี่ี้ยง อาหาร ใจของมันจะไมเพงอยูแตว า "ขาวเปลือก ๆ" เพ ราะเหตไรเลุา ? สันธะ ! เพ ราะเหตวุาแมถูกผูกอยูที่รางเลี้ยง

พุทธวจน ๓๙ อาหาร แตใจของมันมัวไปคิดอยูวา "วันนี้สารถีของเราตองการใหเราทําอะไรหนอ เราจะตอบสนองเขาอยางไร หนอ" ดังนี้; มันไมมัวแตเพงอยูในใจวา "ขาวเปลือก ๆ" ดังน. ี้สันธะ ! ก็มาอาชาไนยนั้น รูสึกอยูวาการถูกลงปะฏัก นั้นเปนเหมือนการใชหนี้การถูกจองจําความเสื่อมเสียเปนเหมือนเสนียดจัญไร. (ขอใหสังเกตวา แม  อยูในที่เดียวกัน ตอหน าสถานการณ  อยางเดียวกัน ม าสองตัวนี้ก ็ มีความรูสึก อยูใจใจคนละอยางตามความตางของมัน คือตัวหนึ่งเพงแตจะกิน ตัวหนึ่งเพงแตในหน าที่ที่จะไมทําให บกพรองจนถูกลงโทษ; ดังนี้เรียกวา มีความเพงตางกันเป นคนละอยาง). สันธะ ! ภิกษอาชาไนยผุ ูเจรญิก็ฉันนั้นเหมือนกัน : ไปแลวสูปาก็ตาม ไปแลวสูโคนไมก็ตาม ไปแลวสู เรือนวางก็ตาม, มีจิตไมถูกกามราค-นิวรณกลุมรุม หอหุม อยู, เขาเหนตามเป ็ นจริงซึ่งอุบายเปนเครื่องออกกามครั้นเมื่อพระผูมีพระภาคเจาตรัสอยางนี้แลววัปปศากยะผูเปนสาวกแหงนิครนถ ไดกราบทูลวา "ขาแต พระองคผูเจริญ! เปรยบเหมี ือนบุรุษผูตองการกําไร พึงเลี้ยงลูกมาไวขาย เขาไมไดก ําไรดวยเปนผูมีสวนแหงความ ลําบากเดือดรอนอย างยิ่งดวย, นี้ฉันใด; ขาแตพระองคผเจรู ิญ! ขอนี้กฉ็ ันนั้น คือขาพระองคผูตองการดวยประโยชน ไดเขาไปคบหาซึ่งนิครนถทั้งหลายผูออนดวยปญญา. ขาพระองคนั้นไมไดกําไรดวยเปนผูมสีวนแหงความลําบาก เดือดรอนอยางยิ่งดวย . ขาแตพระองคผูเจริญ! ตั้งแตว ันนเปี้ นตนไป ขาพระองคขอโปรยเสียซึ่งความเลื่อมใสใน นิครนถทั้งหลายผูออนดวยปญญา ในกระแสลมอันพัดจดัหรือวาลอยเสียซึ่งความเลอมใสน ื่ั้น ในกระแสอันเชยวี่ แหงแมน้ํา. ขาแตพระองคผเจรู ิญ!วิเศษนกพระเจั าขา! วิเศษนัก พระเจาข า! ขาแตพระองคผูเจริญ! เปรียบเหมือน บุคคลหงายของที่คว่ําอยูหรอวื าเปดของท ปี่ดอยูหรือวาบอกหนทางใหแกบุคคลผูหลงทางหรือวาจุดประทีปอนั โพลงขึ้น ดวยน้ํามัน ไวในที่มืด ดวยความหวังวา ผูมีจักษุทั้งหลายจกได ั เห็นรูปทั้งหลาย ฉันใด; ธรรมอันพระผูมี พระภาคเจาประกาศแลว โดยปริยายเปนอเนกก็ฉันนั้น. ขาแตพระองคผูเจริญ! ขาพระองคขอถึงซึ่งพระผูมีพระภาค ดวย ซึ่งพระธรรมดวย ซึ่งพระสงฆดวย วาเปนสรณะ . ขอพระผูมีพระภาคเจา จงทรงถือวา ขาพระองคเปนอุบาสกผู ถึงสรณะแลวจําเดิมแตวนนั เปี้ นตนไป จนตลอดชีวิต", ดังนี้แล. เส ี ยขวัญตั้งแตเห็นยอดธงชัยของข  าศ ึ ก ภิกษุท.! นักรบอาชีพบางประเภททนตอผงคล ีได, แตพอสักวาเห็นยอดธงชัยของขาศึกเขาแลว ก็ขวัญหนี ครั่นคราม หวนหวาดจนสะกดใจไม ั่อยูไมอาจจะเขาตอตานสงคราม. นักรบอาชีพบางประเภทในกรณีนี้เปนเชนน ี้ เปนนักรบอาชพประเภทท ี ี่สอง มีอยูในโลก หาไดในโลก. ภิกษุท.! นักบวชเปรียบดวยนักรบอาชีพเชนน ี้ก็มีอยูในหมูภิกษุหาไดในหมูภกษิุเหมือนกนั . ในกรณีนี้คือ ภิกษุทนตอ “ผงคลี” ได, แตพอส ักวาเห็น “ยอดธงชัยของขาศึก” เขาแลวก็ระยอทอถอย ระทมระทด หวั่นหวาดจน สะกดใจไมอยู ไมอาจจะสืบพรหมจรรยตอไปได  เปดเผยถึงความเปนผูหมดกําลังใจตอสิกขา บอกเลิกสิกขา หมนุ กลับคือไปสูเพศต่ําแหงคฤหัสถ. ขอวา“ยอดธงชัยของขาศึก” สําหรับภิกษนุั้นไดแกอะไรเลา ? ภิกษุท.! ในกรณีนี้คือ ภิกษุไมเพยงแตี ได ยนขิ าวดังกลาวแลว, แตวาเธอได  เหนเองซ็ ึ่งสตรีหรือกุมารีรูป สวย เปนขวญตาเป ั นขวัญใจ มีผิวพรรณและทรวดทรงงามยิ่งนัก. ภิกษนุั้น ครั้นไดเหนหญ็ ิงงามนั้นแลว ก็ระยอ ทอถอย ระทมระทด หวั่นหวาดจนสะกดใจไมอยู ไมอาจจะสืบพรหมจรรยตอไปได เปดเผยถึงความเปนผหมดู กําลงใจต ั อสิกขา บอกเลิกสิกขา หมุนกลบคั ืนไปสูเพศต่ําแหงคฤหัสถ. ความที่ไดเห็นหญิงงามนี้ไดในขอวา “ยอด

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๔๐ ธงชัยของขาศกึ” สําหรับภิกษุนั้น. ภิกษุท.! เปรียบเหมอนนื ักรบอาชพประเภทท ี ี่ทนตอผงคลีไดแตพอสักวา เห็น ยอดธงชัยของขาศึกเขาแลวก็ขวัญหนีครั่นคราม หวั่นหวาดจนสะกดใจไมอยูไมอาจจะเขาตอตานสงครามฉันใด; ภิกษุท.! เรากลาวนักบวชนวี้า มีนักรบอาชีพชนิดนนเป ั้นคูเปรียบฉันนั้น ภิกษุท.! นักบวชบางคนในกรณี นี้เปนเชนนี้เปนนักบวชที่เปรียบดวยนกรบอาชั ีพประเภทที่สอง มีอยูในหมูภกษิุหาไดในหมูภกษิ . ุ ปฺจก. อํ. ๒๒/๑๐๐,๑๐๒/๗๕. สันดานกา ภิกษุท.! กา เปนสัตวที่ประกอบดวยความเลวสิบประการ. สิบประการอะไรกันเลา ? สิบประการคือ :- (๑) กา เปนสัตวทําลายความดี, (๒) กา เปนสัตวคะนอง, (๓) กา เปนสัตวทะเยอทะยาน, (๔) กา เปนสัตวกินจ, ุ (๕) กา เปนสตวั หยาบคาย, (๖) กา เปนสัตวไมกรณาปราณุี, (๗) กา เปนสตวั ทุรพล, (๘) กา เปนสตวั รองเสียงอึง, (๙) กา เปนสัตวปลอยสต, ิ (๑๐) กา เปนสตวั สะสมของกิน. ภิกษุท.! กา เปนสัตวที่ประกอบดวยความเลวสิบประการเหลานี้. ภิกษุท.! ภิกษุลามก ก็เชนเดียวกับกานั้นแหละ เปนคนประกอบดวย อสัทธรรมสิบประการ. สิบประการ อะไรกันเลา ? สิบประการคือ :- (๑) ภิกษุลามกเปนคนทําลายความด, ี (๒) ภิกษุลามกเปนคนคะนอง, (๓) ภิกษุลามกเปนคนทะเยอทะยาน, (๔) ภิกษุลามกเปนคนกินจ, ุ (๕) ภิกษุลามกเปนคนหยาบคาย, (๖) ภิกษุลามกเปนคนไมกรุณาปราณ, ี (๗) ภิกษุลามกเปนคนทุรพล, (๘) ภิกษลามกุเปนคนรองเสียงอึง, (๙) ภิกษุลามกเปนคนปลอยสติ, (๑๐) ภิกษุลามกเปนคนสะสมของกิน. ภิกษุท.! ภิกษลามกุเปนคนประกอบดวยอส  ัทธรรมสิบประการเหลานี้แล. ทสก. อํ. ๒๔/๑๕๙/๗๗

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๔๒ ทิ้งเส ี ยนั่นแหละกลับจะเปนประโยชน ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหมอนื อะไรๆ ในแควนน ี้ ทเปี่ นหญาเปนไมเปนกิ่งไมเปนใบไมที่คนเขาขนไป ทิ้ง หรือเผาเสีย หรือทําตามปจจัย ; พวกเธอรูสึกอยางนี้บางหรือไมว า คนเขาขนเราไป หรือเผาเรา หรือทําแกเรา ตามปจจัยของเขา? “ไมรูสึกอยางนั้นเลย พระเจาขา !” เพราะเหตุไรเลา? “ขาแตพระองคผูเจริญ ! เพราะเหตวุา ความรูสึกวาตวตนั (อตตาฺ ) ของตน (อตฺตนิยา) ของขาพระองคไมมีในสิ่งเหลานั้น พระเจาขา !” ภิกษุทั้งหลาย ! ฉันใดก็ฉนนั ั้น : จักษุ ... โสตะ ... ฆานะ ... ชิวหา ... กายะ ... มโน ไมใชของเธอ เธอจงละ มันเสีย สิ่งเหลาน ั้น อันเธอละเสียแลวจักเปนไปเพื่อประโยชนและความสุขแกเธอแล. - สฬา. สํ. ๑๘/๑๖๑/๒๑๙. ความเปนโสดาบัน ประเสริฐกวาเปนพระเจ  าจักรพรรดิ ภิกษุทั้งหลาย ! แมพระเจาจักรพรรดิ ไดครองความเปนใหญย ิ่งแหงทวีปทั้งสี่ เบื้องหนาจากการตาย เพราะรางกายแตกดับ อาจไดเขาถึงสุคติโลกสวรรค เปนสหายอยูรวมกับเหลาเทวดาชั้นดาวดึงส ถูกแวดลอมอยู ดวยหมูนางอปษรในสวนน ันทวั ัน ทาวเธอเปนผูเอิบอิ่มเพียบพรอมดวยกามคุณทั้งหาอ ันเปนของทพยิ อยางนี้ก็ตาม, แตกระนั้น ทาวเธอก ็ยัง รอดพนไปไมได จากนรก จากกําเนดเดริ ัจฉาน จากวิสยแหั งเปรต และจากอบาย ทุคติ วินิบาต. ภิกษุทั้งหลาย ! สวนอร ิยสาวกในธรรมวินัยนี้ แมเปนผูยงอั ัตตภาพใหพอเปนไปดวยคําขาวทไดี่มาจาก บิณฑบาตดวยปลีแขงของตนเอง พนกายดั วยการนุงหมผาปอนๆไมมีชาย, หากแตวาเปนผูประกอบพรอมแลว ดวยธรรม ๔ ประการ เธอก็ยังสามารถ รอดพนเสียได จากนรก จากกาเนํ ิดเดรัจฉาน จากวิสัยแหงเปรต และจาก อบาย ทุคติ วนิิบาต. ภิกษุทั้งหลาย ! ธรรม ๔ ประการนั้นเปนไฉน ? สี่ประการคือ อริยสาวกในธรรมวนิัยนี้ เปนผูประกอบ พรอมแลว ดวยความเลื่อมใสอันหยั่งลงมนั่ ไมหวนไหวในองค ั่ พระพุทธเจา... ในองคพระธรรม... ในองคพระสงฆ ...เปนผูประกอบพรอมแลว ดวยศีลทั้งหลาย ชนิดเปนท พอใจของเหล ี่าอร ิยเจา ฯลฯ ดังนี้. ภิกษุทั้งหลาย ! ระหวางการไดทวีปทั้งสี่กับการไดธรรม ๔ ประการนี้นั้น การไดทวีปทั้งสี่มคีาไมถึง เสี้ยวที่สิบหก ของการไดธรรม ๔ ประการนี้เลย. - มหาวาร. สํ. ๑๙/๔๒๘ – ๔๒๙/ ๑๔๑๑-๑๔๑๓ ปาฏิหาริย  สาม เกวัฏฏะ ! นปาฏ ี่ิหาริยสามอยาง ทเราได ี่ ทําใหแจ งดวยปญญาอันยิ่งเอง แลวประกาศให  ผูอื่นรูได. สาม อยางอะไรเลา ? สามอยางคือ อิทธิปาฏิหาริย อาเทสนาปาฏิหาริย และอนุศาสนีปาฏิหาริย (๑) เกวัฏฏะ! อิทธิปาฏิหารยินั้นเปนอย างไรเลา? เกวัฏฏะ ! ภิกษในกรณุีนี้กระทําอทธิ ิวิธีมีประการตางๆ : ผูเดยวแปลงร ีูปเปนหลายคน, หลายคนเปนคนเดยวี , ทําที่กําบังใหเป นที่แจง ทาทํ ี่แจงใหเปนที่กําบัง, ไปไดไม ขัดของ ผานทะลุฝา ทะลกุาแพงํ ทะลภุ ูเขา ดุจไปในอากาศวางๆ, ผุดขึ้นและดํารงอยูในแผนดนได ิ เหมือนในน้ํา

พุทธวจน ๔๓ , เดินไปไดเหนือน้ํา เหมือนเดินบนแผนดิน, ไปไดในอากาศเหมือนนกมีปกทั้งที่ยังนั่งสมาธิคูบัลลังก. ลูบคลํา ดวงจนทรั และดวงอาทิตยอันมีฤทธิ์อานุภาพมาก ไดดวยฝ  ามือ. และแสดงอํานาจทางกายเปนไปตลอดถ  ึงพรหม โลกได. เกวฏฏะั ! กุลบตรผุ ูมีศรัทธาเลื่อมใสไดเห็นการแสดงนั้นแลว เขาบอกเลาแกกุลบุตรอื่นบางคน ทไมี่ ศรัทธาเลื่อมใสวานาอัศจรรยนัก. กุลบุตรผูไมมีศรัทธาเลื่อมใสนั้น กจะพ็ ึงตอบวา วิชา ชื่อ คันธารี(คันธารี ชื่อ มนต  แตงโดยฤษีมีนามคันธาระ, อีกความหมายหนึ่งหมายถึงคําแปลวาในแคว นคันธาระ.) มีอยู ภิกษุ นั้นแสดงอิทธวิิธีดวยวิชานั่นเทานั้น. เกวัฏฏะ ! ทานจะเขาใจวาอยางไร : ก็คนไมเชอื่ ไมเลื่อมใส ยอมกลาวตอบ ผูเชื่อผูเลื่อมใสไดอยางนนั้ มิใชหรือ ? “พึงตอบได, พระองค!” เกวัฏฏะ! เราเห็นโทษในการแสดงอิทธิ ปาฏิหาริยดงนัแลี้ จึงอึดอัด ขยะแขยง เกลียดชัง ตอ อิทธิปาฏิหารยิ. (๒) เกวัฏฏะ ! อาเทสนาปาฏิหาริยนนั้ เปนอยางไรเลา? เกวัฏฏะ ! ภิกษในกรณุีน ี้ยอมทายจิต ทาย ความรูสึกของจิต ทายความตรึก ทายความตรอง ของสัตวเหลาอื่น ของบุคคลเหลาอื่นได วา ใจของทานเชนน ี้ ใจของทานมีประการนี้ ใจของทานมีดวยอาการอยางนี้. ... ฯลฯ ... กุลบุตรผูไมเชื่อไมเลื่อมใส ยอมคานกุลบุตรผู เชื่อผูเลื่อมใส วา วชาิ ชื่อ มณิกา มีอยู ภิกษุนั้น กลาวทายใจได  เชนน ั้นๆก็ดวยวชานิ ั้น, เกวฎฎะั ! ทานจะ เขาใจวาอย างไร : ก็คนไมเชอื่ ไมเลื่อมใส ยอมกลาวตอบผูเชื่อผูเลื่อมใสไดอยางนั้น มิใชหรือ? “พึงตอบได, พระองค!” เกวัฏฏะ ! เราเห็นโทษในการแสดงอาเทสนาปาฏิหาริยดงนั ี้แล จึงอึดอัด ขยะแขยง เกลียดชัง ตออาเทส นาปาฏิหาริย. (๓) เกวัฏฏะ! อนุศาสนีปาฏหาริ ิย นั้นเปนอยางไรเลา? เกวัฏฏะ ! ภิกษุในกรณีนี้ ยอมส ั่งสอนวา “ทานจง ตรึกอยางนี้ๆ อยาตรึกอยางนั้นๆ, จงทําไวในใจอยางนๆี้ อยาทําไวในใจอยางนั้นๆ, จงละสิ่งนี้ๆเสีย, จงเขาถึงสิ่ง นี้ๆแลวแลอย” ูดังนี้. เกวัฏฏะ ! นี้เราเรียกวา อนุศาสนีปาฏิหาริย. เกวัฏฏะ ! ขออื่นยังมีอีก : ตถาคตเกิดขึ้นในโลก นี้ เปนพระอรหันตตรัสรูชอบเอง สมบูรณดวยว ิชชาและจรณะ ดําเนินไปดีรูแจงโลก เปนสารถีฝกคนควรฝกได อยางไมมีใครยิ่งกวา เปนครูของเทวดาและมนุษย เปนผูเบิกบานแลว จําแนกธรรมสั่งสอนสัตว. ตถาคตนั้น ทํา ใหแจงซึ่งโลกนี้ กับทั้งเทวดา มาร พรหม หมูสัตวพรอมทั้งสมณพราหมณ เทวดาพรอมทั้งมนุษยดวยป  ญญาอนั ยิ่งเองแลว สอนผูอื่นใหรแจู งตาม. ตถาคตนั้นแสดงธรรมไพเราะในเบื้องตน –ทามกลาง – ที่สุด, ประกาศ พรหมจรรยพรอมทั้งอรรถะและพยัญชนะบริสุทธิ์บริบูรณสิ้นเชิง. คหบดีหรือบุตรคหบดีหรือผูเกิดในตระกลใดู ตระกูลหนึ่งในภายหลังก็ดีไดฟงธรรมนนแลั้ว เกดศริ ัทธาในตถาคต. เขาผูประกอบดวยศรัทธา ยอมพิจารณา เห็นวา “ฆราวาสคับแคบ เปนทางมาแห งธุลี, บรรพชาเปนโอกาสวาง; การที่คนอยูครองเรือน จะประพฤติ พรหมจรรยใหบริสุทธิ์บริบูรณโดยสวนเดยวเหมี ือนสังขท ี่เขาขัดแลวนนั้ ไมท ําไดโดยงาย. ถากระไร เราจะปลงผม และหนวด ครองผากาสายะ ออกจากเรือน บวช เปนผูไมเกี่ยวของดวยเร ือนเถิด”, ดังน. ี้ โดยสมัยอื่นตอมา เขาละกองสมบัตินอยใหญและวงศญาต ินอยใหญ ปลงผมและหนวด ออกจากเรือน บวชเปนผูไมเกี่ยวของดวยเรอนแลื ว. ภิกษุน้นัผูบวชแลวอยางนี้ สํารวมแลวดวยความสํารวมในปาติโมกข ถึง

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๔๔ พรอมดวยมรรยาทและโคจร, มีปกติเห็นเปนภยในโทษท ั ั้งหลาย แมวาเปนโทษเล็กนอย สมาทานศึกษาอยูใน สิกขาบททั้งหลาย, ประกอบแลว ดวยกายกรรมวจกรรมอี ันเปนกุศล, มีอาชีวะบริสุทธิ์, ถึงพรอมดวยศีล, มีทวารอัน คุมครองแลวในอินทรียทั้งหลาย, ประกอบดวยสติสัมปชัญญะ, มีความสันโดษ. เกวัฏฏะ ! ภิกษุถึงพรอมดวยศีลเปนอยางไรเลา ? เกวัฏฏะ ! ภิกษุในธรรมวินัยนี้ละการทําสัตวม ีชีวิตให ตกลวงไป เปนผูเวนขาดจากปาณาติบาต วางทอนไมและศาสตราเสียแลว มีความละอาย ถึงความเอ็นดกรูณาุ หวังประโยชนเก ื้อกูลแกสัตวท ั้งหลายทั้งปวงอยู. เกวัฏฏะ! นี้เราเรียกวาอนุศาสนีปาฏิหาริย.  เกวัฏฏะ ! ภกษิุนนั้ ครั้นจิตตั้งมั่นบริสุทธิ์ผองใส ไมมีกิเลสปราศจากอุปกิเลส เปนธรรมชาติออนโยน ควรแกการงาน ตั้งอยูไดอยางไมหว่นไหว ัเชนนแลี้ว, เธอก็นอมจิตไปเฉพาะตออาสวักขยญาณ. เธอยอมรูชัด ตามที่เปนจริงวา “นี้ทุกข, นี้เหตุใหเกิดขึ้นแหงทุกข , นี้ความดับไมเหลือแหงทุกข, นี้ทางดาเนํ ินใหถึงความดับ ไม เหลือแหงทุกข”; และรูชัดตามที่เปนจริงวา “เหลานี้ อาสวะ, นี้เหตุเกิดขึ้นแหงอาสวะ , นี้ความดับไมเหลือแหง อาสวะ, นี้ทางดําเนนให ิ ถงความดึ ับไมเหลือแหงอาสวะ”. เมื่อเธอรูอยูอยางนเหี้ ็นอยูอยางน ี้จิตกพ็ นจากกามาสวะ ภวาสวะ อวิชชาสวะ. ครั้นจิตหลุดพนแลวก ็เกิดญาณหยั่งรูวา “จิตพนแลว”. เธอรูชัดวา “ชาติสิ้นแลว พรหมจรรย อยูจบแลว กจทิ ี่ควรทําไดทาเสรํ ็จแลว กจอิ ื่นที่จะตองทาเพํ ื่อความเปนอย างนี้มิไดม ีอีก” ดังน. ี้ เกวัฏฏะ ! เปรยบเหมี ือนหวงน้ําใสที่ไหลเขาไมขุนมัว, คนมีจักษุดียนอยืูบนฝงในทนี่นั้ , เขาเห็นหอยตางๆ บาง กรวดและหินบาง ฝูงปลาบางอันหยุดอยและวู ายไปในหวงนาน้ํ ั้น, เขาจะสําเหนยกใจอย ี างนี้วา “หวงน้ํานี้ใส ไมขุนเลย หอย กอนกรวด ปลาทั้งหลายเหลานี้หยดอยุบู าง วายไปบาง ในหวงน้ํานั้น” ดังนี้; ฉันใดก็ฉันนั้น. เก วัฏฏะ ! นี้เราเรียกวา อนุศาสนีปาฏิหาริย.  เกวัฏฏะ ! เหลานี้แล ปาฏหาริ ิย ๓ อยาง ที่เราไดทําใหแจงดวยปญญาอันยิ่งเอง แลวประกาศใหผูอื่นรู ตามดวย - สี. ที. ๙/๒๗๓ – ๒๗๖/ ๓๓๙ – ๒๔๒. ทรงเปนลูกไกตัวพ ี่ท ี่สุด พราหมณ !  เปรียบเหมือนฟองไขของแมไกอันมีอยู๘ ฟอง หรือ๑๐ ฟอง หรือ๑๒ ฟอง, เมื่อไมไกนอนท ับ กก ฟกดวยดแลี ว, บรรดาลูกไกในไขเหลานั้น ตัวใดเจาะแทงทําลายเปลือกไขดวยจะงอยเล ็บเทาหรือจะงอยปาก ออกมาไดกอนตัวอื่นโดยปลอดภัย เราควรเรียกลูกไกต ัวนั้นวาอยางไร คือจะเรียกวาตวพั ี่ผูแกท ี่สุด หรือตัวนอง ผนูอยที่สุด ? “พระโคดมผูเจริญ! ใคร ๆ ก็ควรเรยกมีนวั า ตัวพี่ผูเจริญที่สุด เพราะมันเปนต ัวทแกี่ที่สุดในบรรดาลูกไก เหลานั้น" พราหมณทูลตอบ.พราหมณ ! ฉันใดก็ฉนนั ั้น : เราน, ี้ขณะเมื่อหมูสัตวกาลํ ังถูกอวิชชาซึ่งเปนประดุจ เปลือกฟองไขห อหุมอยแลู ว, ก็ทําลายเปลอกหืุม คืออวิชชาออกมาไดก อนใคร ๆ เปนบุคคลแตผูเดียวในโลกไดรู พรอมเฉพาะแลวซึ่งสัมมาสัมโพธิญาณ อันไมมีญาณอะไรยิ่งไปกวา. พราหมณ ! เรานั้น, เปนผูเจริญที่สุดประเสริฐ ที่สุดของโลก. ความเพยรเราได ี ปรารภแลว ไมยอหยอน, สติเราไดกําหนดมนแลั่ วไมลืมหลง, กายก็รํางับแลวไม   กระสับกระสาย, จิตตั้งมั่นแลวเปนหนึ่ง, เราไดบรรลุปฐมฌาน ฯลฯ๑ ทุติยฌาน ฯลฯตติยฌาน ฯลฯ จตุตถฌานแลว ก็นอมจิตไปเฉพาะตอปุพเพนิวาสานุสสตญาณิฯลฯ เปนการทําลายเปลือกฟองไขของลูกไกออกจากฟองไขครั้ง

พุทธวจน ๔๕ แรก, ก็นอมจิตไปเฉพาะตอจุตูปปาตญาณ ฯลฯ เปนการทําลายเปลือกฟองไขของลูกไกออกจากฟองไขครั้งที่สอง, ก็นอมจิตไปเฉพาะตออาสวกขยญาณั ฯลฯเปนการทําลายเปลือกฟองไขของลูกไกออกจากฟองไขครงทั้ี่สาม, ดังนี้. มหาวิภังควินัยปฎก ๑/๕/๓ หมด “อาหาร” ก็นิพพาน ภิกษุทั้งหลาย ! ถาไมมีราคะ ไมมีนันท ิไมมีตัณหา ใน อาหารคือคาขํ าวกด็ีใน อาหารคือผัสสะกด็ี ใน อาหารคือมโนสัญเจตนากด็ี ใน อาหารคือวิญญาณ กด็ีแลวไซร, วิญญาณก็เปนสิ่งที่ตั้งอยูไมไดเจริญงอกงามอยู ไมไดในสิ่งนนๆั้ . วิญญาณตั้งอยูไมไดเจริญงอกงามอยูไมไดในที่ใด, การกาวลงแหงนามรูป ยอมไมมี ในทนี่นั้ ; การกาวลงแหงนามรูปไมมีในที่ใด, ความเจริญแหงสังขารทั้งหลาย ยอมไมมีในที่นั้น; ความเจริญแหงสังขาร ทั้งหลาย ไมม ในท ี ี่ใด, การบังเกิดในภพใหมตอไป ยอมไม  มีในที่นนั้ ; การบังเกิดในภพใหมตอไป ไมมในท ี ใดี่ , ชาติชราและมรณะตอไป ยอมไมมีในที่นนั้ ; ชาติชราและมรณะตอไป ไมมีในทใดี่ , ภิกษุทั้งหลาย ! เราเรียก “ที่” นั้นวาเปน “ที่ไมโศก ไมมีธลุี และไมมีความคับแคน” ดังนี้. ภิกษุทั้งหลาย ! เปรียบเหมือนเรือนยอด หรือศาลาเรือนยอด ทตี่ั้งอยูทางทิศเหนือหรือใตกตาม็ เปน เรือนมีหนาตางทางทิศตะวนออกั . ครั้นดวงอาทิตยขึ้นมา แสงสวางแหงดวงอาท ิตยสองเขาไปทางชองหนาตางแลว จักตั้งอยูที่สวนไหนแห  งเรือนนั้นเลา ? “ขาแตพระองคผูเจริญ ! แสงสวางแหงดวงอาทิตย จกปรากฏท ั ี่ฝาเรือนขางในดานทิศตะวนตกั พระเจา ขา !” ภิกษุทั้งหลาย ! ถาฝาเรือนทางทิศตะวนตกไม ั มีเลา แสงแหงดวงอาทิตยนั้นจักปรากฏอยูที่ไหน? “ขาแตพระองคผูเจริญ ! แสงสวางแหงดวงอาทิตยนั้น จกปรากฏท ั ี่พื้นดิน พระเจาขา !” ภิกษุทั้งหลาย ! ถาพื้นดินไมม ีเลา แสงสวางแหงดวงอาทตยิ นั้น จักปรากฏที่ไหน ? “ขาแตพระองคผูเจริญ ! แสงสวางแหงดวงอาทิตยนั้น จกปรากฏในน ั้ําพระเจาขา !” ภิกษุทั้งหลาย ! ถาน้ําไมมีเลา แสงสวางแหงดวงอาทิตยนั้น จักปรากฏที่ไหนอีก ? “ขาแตพระองคผูเจริญ ! แสงสวางแหงดวงอาทิตยนั้น ยอมเป  นสิ่งที่ไมปรากฏแลว พระเจาขา !” ภิกษุทั้งหลาย ! ฉันใดก็ฉันนั้นแล : ถาไมมีราคะ ไมมีนันทิ ไมมีตัณหา ในอาหารคือคําขาวก็ดี ใน อาหารคือผัสสะก็ดี ในอาหารคือมโนสัญเจตนากด็ี ในอาหารคือวิญญาณก็ดีแลวไซร, วิญญาณก็เปนส ิ่งที่ตั้งอยู ไมได เจริญงอกงามอยูไมได ในอาหารคือคําขาว เปนตนน ั้นๆ. วิญญาณตั้งอยไมู ได เจริญงอกงามอยูไมไดในที่ ใด, การกาวลงแหงนามรูป ยอมไมมีในทนี่ั้น ; การกาวลงแหงนามรูปไมมีในทใดี่ , ความเจริญแหงส ังขารทั้ง หลายยอมไมมในท ี ี่นั้น; ความเจริญแหงสังขารทั้งหลายไมมีในที่ใด, การบังเกิดในภพใหมตอไป ยอมไมมีในทนี่ั้น; การบังเกิดในภพใหมตอไป ไมมในท ี ี่ใด, ชาติชราและมรณะตอไป ยอมไมมีในทนี่ั้น; ชาติชรามรณะตอไป ไมมี ในที่ใด, ภิกษทุั้งหลาย ! เราเรียก “ที่” นั้นวาเปน “ที่ไมโศก ไมมีธุลี และไมมความคี ับแคน” ดังนี้. - นิทาน. สํ. ๑๖/๑๒๔-๑๒๕/๒๔๘-๒๔๙.

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๔๖ มรณกาล สัตวทั้งปวง ทั้งที่เปนคนหนุม คนแก, ทั้งที่เปนคนพาลและบัณฑิต, ทั้งที่มั่งมีและยากจน ลวนแตมีความ ตายเปนทไปถ ี่ึงในเบื้องหนา. เปรียบเหมือนภาชนะดนทิชี่างหมอปนแลว ทั้งเล็กและใหญทั้งที่สกแลุว และยังดิบ ลวนแตมการแตกที ําลายเปนที่สุด ฉันใด ; ชีวิตแหงสัตวท ั้งหลายก็มีความตายเปนเบื้องหนา ฉันนนั้ . วยของเราั แกหงอมแลว ชีวิตของเราริบหรี่แลว, เราจักละพวกเธอไป. สรณะของตัวเองเราไดท ําไวแลว. ภิกษุทั้งหลาย ! พวกเธอจงเปนผูไมประมาท มีสติมีศีล เปนอยางดี มีความดําริอันตั้งไวแลวดวยด ี ตามรักษาซึ่ง จิตของตนเถิด. ในธรรมวินยนั ี้, ภิกษุใดเปนผูไมประมาทแลวจักละชาตสงสาริทําที่สุดแหงทกขุได. - มหาปรินิพพานสูตร มหา.ที. ๑๐/๑๓๙/๑๐๖ สมณะแกลบ ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย จงขับบุคคลนี้ออกไปเสีย. ภิกษุท.! พวกเธอทั้งหลาย จงขับบุคคลนี้ออกไปเสีย. จงนําบุคคลนไปให ี้พน . ลูกนอกคอก ชางทําใหลําบากใจกระไร. ภิกษุท.! พวกนักบวชบางคน มีการเดิน การถอยกลับ การแลดูการเหลียวดูการคูแขนคูขา การเหยยดมี ือ เหยยดเที า การทรงสังฆาฏิถือบาตรครองจีวร เหมือน ๆ พวกภิกษุทดี่รีูปอื่น ๆ ทั้งหลาย ชั่วเวลาที่ภิกษุทั้งหลายยัง ไมเห็นอาบัติของเธอ. เมื่อใดภิกษุทั้งหลายเห็นอาบัติของเธอเขา เมื่อนั้นเขาทั้งหลายกร็ูจักเธอไดวา “นี่เปนสมณะอันตราย, เปนสมณะแกลบ, เปนสมณะขยะมูลฝอย” ดงนั ี้ครั้นคนทั้งหลายรูจักเธอ วาเปน เชนนั้นแลวเขาก็เนรเทศเธอออกไปนอกหมู. ขอนั้นเพราะอะไร ? เพราะคนทั้งหลายมีความประสงควา “อยาใหคน ชั่วทําลายพวกภิกษุที่ดีอื่น ๆ ทั้งหลายเลย” ดังน. ี้ ภิกษุท.! เปรียบเหมือน ตนขาวผ๑ีซึ่งออกรวงมีแตแกลบ ไมมีเนื้อในที่บริโภคไดเกิดขึ้นในนาขาวเต็มไป หมดในฤดูทํานา. รากของมนลั ําตนของมัน ใบของมัน ก็ดูเหมือน ๆ ตนขาวยวะ ๒ทั้งหลาย ชั่วเวลาที่รวงยังไมออก , เมื่อใด มันออกรวง เมื่อนั้น จึงทราบไดวา “นี่เปนต นขาวผีซึ่งมีแตแกลบ ไมมีเนื้อในที่บริโภคได” ดังน. ี้ ครั้นคนทั้งหลายทราบเชนนแลี้วเขาก็ชวยก ันทิ้งถอนพรอมท ั้งรากทิ้งไปใหพนนาขาว. ขอนั้นเพราะอะไร ? เพราะคนทั้งหลาย มีความประสงควา“อยาใหตนขาวผ ีทาลายตํนข าวยวะที่ดีอื่น ๆเลย” ดังน ; ี้ ภิกษุท.! ฉันใดก็ฉันนนั้ : นักบวชบางคนในกรณนีี้มีการเดินการถอยกลับ การแลดูการเหลียวดูการคูแขน คูขาการเหยยดมี ือเหยียดเทาการทรงสังฆาฏิถือบาตรครองจีวรเหมือน ๆ พวกภกษิุทดี่ีรูปอื่น ๆ ทั้งหลาย ชั่วเวลาทภี่ิกษทุั้งหลายยังไมเห ็นอาบัติของเธอ. เมื่อใด ภิกษุทั้งหลายเห็นอาบัติของเธอเขา เมื่อนนั้เขาทั้งหลายก็ รูจักเธอไดวา “นี่เปนสมณะอันตราย, เปนสมณะแกลบ, เปนสมณะขยะมลฝอยู ” ดังนี้ครั้นคนทั้งหลายรูจักเธอวา เปนเชนนนแลั้วเขาก็เนรเทศเธอออกไปนอกหม. ูขอนั้นเพราะอะไร ? เพราะคนทั้งหลาย มีความประสงควา “อยา ใหคนชวทั่ําลายพวกภกษิุทดี่อีื่น ๆ ทั้งหลายเลย” ดังน. ี้ ภิกษุท.! เปรียบเหมือน กองขาวเปลือกกองใหญที่คนทั้งหลายกําลังโรยกันอยูกลางลม, ในขาวเปลือก เหลานั้น ขาวที่เปนเมล็ดแทแขงแกร็ งกตกไปรวมก ็ ันอยูกองหนึ่ง, สวนขาวลีบที่เปนแกลบลมก็พัดปลิวพาไป รวมเขาเปนอีกกองหนึ่ง, เจาของจึงเอาไมกวาด ๆ ขาวทลี่ีบนั้นไปทิ้งเสีย. ขอนั้นเพราะเหตุไร ? เพราะเจาของมี ความประสงคว า“อยาใหขาวลีบที่เปนแกลบมาปนกับขาวอื่น ๆเลย” ดังนี้ ;

พุทธวจน ๔๗ ภิกษุท.! ฉันใดก็ฉันนนั้ : นักบวชบางคนในกรณนีี้มีการเดินการถอยกลับ การแลดูการเหลียวดูการคูแขน คูขา การเหยียดมือเหยียดเทา การทรงสังฆาฏิถือบาตร ครองจีวร เหมอนพวกภืกษิุทดี่ีรูปอื่น ๆ ทั้งหลายชั่วเวลาที่ ภิกษุทั้งหลายยังไมเห็นอาบตัิของเธอ. เมื่อใด ภิกษุทั้งหลายเหนอาบ็ ัติของเธอเขา เมื่อนั้น เขาทั้งหลายก็รูจกเธอได ัวา “นี่เปนสมณะอันตราย, เปนสมณะแกลบ, เปนสมณะขยะมูลฝอย” ดังนี้. ครั้นคนทั้งหลายรูจักเธอวาเปนเชนน ั้นแลว เขาก็เนรเทศเธอออกไปนอกหมู. ขอนั้นเพราะอะไร ? เพราะคนทั้งหลาย มีความประสงควา “อยาใหคนชวทั่ําลาย พวกภิกษุที่ดีอนื่ๆ ทั้งหลายเลย” ดังน. ี้ ภิกษุท.! อนึ่ง เปรียบเหมอนบืุรุษที่ตองการ ถังไมสําหรับใสน้ําถือขวานท่คมเขี าไปในปา. เขาเคาะตนไม ตาง ๆ ดวยขวาน. บรรดาตนไมตาง ๆ เหลานั้น ตนไหนเปนไมเนื้อแข็ง มีแกนตนัถูกเคาะดวยขวานยอมสงเสียง หนัก ๆ , สวนตนไมที่ผุไน น้ําซึมเขาไปแชอยูไดจนเกิดเปอยผุขึ้นในตัวเองถูกเคาะดวยขวานเข า ก็สงเสียงดังกอง , บุรุษผูนั้น จึงตัดตนไมเนื้อผุในชนิดนั้นทโคน ี่แลวตัดปลายออก ควานในทําใหเกลี้ยงเกลาอยางดีครั้นแลวก็ใชเป น ถังสําหรับใสน้ําไดสําเร็จ ; ภิกษุท.! ฉันใดก็ฉันนนั้ : นักบวชบางคนในกรณนีี้มีการเดินการถอยกลับ การแลดูการเหลียวดูการคูแขน คูขา การเหยียดมือเหยียดเทา การทรงสังฆาฏิถือบาตร ครองจีวร เหมอนพวกภืกษิุทดี่ีรูปอื่น ๆ ท้งหลายชั ั่วเวลาที่ ภิกษุทั้งหลายยังไมเห็นอาบตัิของเธอ. เมื่อใด ภิกษุทั้งหลายเหนอาบ็ ัติของเธอเขา เมื่อนั้น เขาทั้งหลายก็รูจกเธอได ัวา “นี่เปนสมณะอันตราย, เปนสมณะแกลบ, เปนสมณะขยะมูลฝอย” ดังนี้ครั้นคนทั้งหลายรูจักเธอวาเปนเชนน ั้นแลว เขาก็เนรเทศเธอออกไปนอกหมู. ขอนั้นเพราะอะไร ? เพราะคนทั้งหลายมีความประสงควา “อยาให  คนชวทั่ําลาย พวกภิกษุที่ดีอนื่ๆ ทั้งหลายเลย” ดังน. ี้ “เพราะอยูรวมกัน จึงรูจักกนได ั วา คนนี้มีความปรารถนาลามก มักโกรธ มักลบหลูคุณทาน หัวดอื้ตีตน เสมอทานมีควา ม ริษ ยา มีควา ม ตระหนี่และโออวด.ในทามกลางชน เขาเปนคนมีวาจาหวาน ปานสมณะ ที่ดีพูด; แตในที่ลับคน ยอมทําสิ่งท่คนชี ั่ว ซึ่งมีความเห็นต่ําทราม ไมเอื้อเฟอระเบียบ พูดจาปลิ้นปลอน โปปด เขาทํา กัน ทุกอยาง.ทุกคน พึงรวมมือกันกําจดเขาออกไปเส ั ีย, ทุกคนพึงชวยก ันทึ้งถอนบุคคลที่เปนดุจตนข าวผีนั้นทิ้ง, พึง ชวยกันขับคนกลวงเปนโพรงไปใหพน , พึงชวยกันคัดเอาคนที่มิใชสมณะแตยังอวดอางตนวาเปนสมณะออกท ิ้งเสีย ดุจชาวนาโรยขาวเปลือกกลางลม เพ่อตื ัดเอาขาวลีบออกทิ้งเสีย ฉะนนั้ . อนึ่ง คนเรา เมื่อมีการอยูรวมกันกับคนทสะอาดหรี่ือคนที่ไมสะอาดก็ตาม ตองมีสติกํากับอยดู วยเสมอ, แต นั้นพึงสามัคคีตอกัน มีปญญาทําที่สุดทุกขแหงตนเถิด”. อฏฐก. อ. ํ ๒๓/๑๗๐/๑๐๐ ๑ คําวา ขาวผีในที่นี้ความหมายเพียงขาวที่มิใชขาวที่ประสงคแตมันมีลําตนคลายขาวเทานั้น. ๒ ศัพทวา ยวะ เปนช ื่อขาวชนิดหนึ่ง ซึ่งมีในอินเดีย ไมม ีชื่อเรียกในภาษาไทย จึงตองเรียกทับศัพท, นักศึกษาตะวันตก บางคนแปลวา corn บางคน แปลวา barley ลวนแตยังเปนปญหาทั้งนั้น. ผู ละความทุศ ี ลเส ียได ภิกษุท.! ความสงัด (คือหางไกลจากบาปธรรม) อันยิ่งสําหรับภิกษุในธรรมวินัยนี้มีสามอยางเหลานเที้านั้น. สามอยางอะไรบางเลา ? สามอยางคือ :-

วาดวยบทอุปมาอุปไมย ๔๘ (๑) ภิกษในธรรมวุินัยนี้เปนผูมีศีลละความทุศีลเสียไดและสงัดจากความทุศีลดวย. (๒) เปนผูมีความเห็นชอบ ละความเห็นผิดเสียไดและสงัดจากความเหนผ็ ิดนั้นดวย (๓) เปนผูมีอาสวะสิ้นแลว ละอาสวะทั้งหลายเสียไดและเปนผูสงัดจากอาสวะทั้งหลายนั้นดวย, ภิกษุท.! เมื่อใดแล ภิกษุมีคณธรรมสามอยุางดังกลาวนแลี้วเม่อนื ั้นภกษิุนี้เราเรียกวา เปนผูถึงยอด ถึงแกน บริสุทธิ์ตั้งอยในสาระแลูว. ภิกษุท.! เปรียบเหมือนนาขาวสาลีของคฤหบดีชาวนา มีผลไดที่แลว, คฤหบดีชาวนาก็รีบ ๆ ใหเกยวขี่ าว นั้น, ครั้นแลวก็รีบ ๆ ใหเก็บขน, ครั้นแลวก็รีบ ๆใหนําขนไปไว ึ้ในลาน, ครั้นแลวกร็ีบ ๆ ใหทําเปนกอง , ครั้นแลวก็ รีบ ๆ ใหนวด , ครั้นแลวก็รีบ ๆ ใหสงฟาง, ครั้นแลวก็รีบ ๆ ใหสาด, ครั้นแลวก็รีบ ๆ ใหสี, ครั้นแลวก็รีบ ๆ ใหซอม, ครั้นแลวก็รีบ ๆ ใหฝดแกลบ, เมื่อเปนเชนนี้ขาวเปลือกของคฤหบดีชาวนานนกั้ ็เปนอ ันถึงที่สุด ถึงแกน สะอาด ตั้งอยูในความเปนขาวสารไดฉันใดก็ด ; ีภิกษุท.! ภิกษุเปนผูมีศีลละความทุศีลเสียไดและสงัดจากความทุศีลนนั้ ดวย, เปนผูมีความเหนชอบ็ละความเหนผ็ ิดเสียไดและสงัดจากความเห็นผิดนนดั้วย , เปนผูมีอาสวะสิ้นแลว ติก. อํ. ๒๐/๓๑๑/๕๓๓. ทรงแก  ข  อท ี่เขาหาวาเก ี ยดกันทาน “พระโคดมผูเจริญ! ขาพเจาไดฟงมาวา พระสมณโคดมไดกลาวแลววา `ใคร ๆพึงทําทานกะเราเทาน ั้น ไม ควรทําทานกบคนพวกอั ื่น, ใคร ๆ พึงทําทานกะสาวกทั้งหลายของเราเทานั้น ไมควรท ําทานกบสาวกของคนพวกั อื่น, ทานที่ทากะเราเทํ านั้นมีผลมาก ทํากับคนอื่นไมมผลมากี , ทานที่ทํากับสาวกของเราเทานั้นมีผลมาก ทํากับ สาวกของคนพวกอนไม ื่มีผลมาก”ดังน. ี้ขาแตพระโคดมผูเจริญ! ใคร ๆที่กลาวเชนนี้ชื่อวากลาวตรงตามที่พระโค ดมกลาวหรือไมไดกลาวตพระโคดมดูวยค ําไมจริงดอกหรือ เขากลาวถูกตามยุติธรรมอยูหรือ เพื่อน ๆ ของเขาที่ กลาวตามเขายอมพ นจากการถูกติเตียนหรือ? พวกขาพเจาไมอยากจะกลาวตูพระโคดมเลย.”...คําถามของปริพพา ชกวัจฉโคตร. วัจฉะ! ผูใดกลาววาเรากลาวเชนนี้ไมชื่อวากลาวตรงตามที่เรากลาวเขากลาวตูเราดวยเร ื่องไมเปนจรงิ. วัจฉะ! ผูใดหามผูอื่นซ่งให ึทานผูนั้นชื่อวาเปนอมิตร ผูทําอันตรายสิ่ง ๓ สิ่ง คือ ทําอันตรายตอบุญของทายก, ทํา อันตรายตอลาภของปฏิคาหก, และตวเองกั ็ขุดรากตวเองกั ําจัดตวเองเสั ียตั้งแตแรกแลว. วัจฉะเอย! ผูที่หามผูอื่นซึ่งใหทาน ชื่อวาเปนอมิตรผูทําอันตรายสิ่ง ๓ สิ่งดังนี้แล. วัจฉะ! เราเองยอมกลาวอยางนี้วา “ผูใดเทน้ําลางหม อ หรือน้ําลางชามก็ตาม ลงในหลุมน้ําครําหรือทางน้ํา โสโครก ซึ่งมีสัตวมีชีวิตเกิดอยูในนั้นดวยค ิดวา สัตวในนั้นจะไดอาศยเลั ี้ยงชีวิต ดังนี้แลว เราก็ยังกลาววานั่นเปน ทางมาแหงบญเพราะการท ุาแมํ เชนนนั้ไมตองกลาวถึงการใหทานแกมนุษยด วยกนั ” ดังน. ี้อีกอยางหนึ่ง เรากลาววา ทานที่ใหแก ผมูีศีล เปนทานมีผลมาก. ทานที่ใหแก ผูทุศลี หาเปนอยางน ั้นไม. และผมู ีศีลนั้น เปนผูละเสียซึ่งองค๕ และประกอบอยูดวยองค๕. ละองคหาคือ ละกามฉันทะ ละพยาบาท ละถิ่นมิทธะ ละอุทธัจจกุกกุจจะ ละวิจกิจฉาิ . ประกอบดวยองค หาคือ ประกอบดวยกองศ  ีลชั้นอเสขะ (คือชั้นพระอรหันต)  ประกอบดวยกองสมาธ  ิชั้นอเสขะ