โครงการพัฒนารูปแบบการสรา้ งเสรมิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพ
ในกลมุ่ ผูม้ ีความหลากหลายทางเพศ
สนบั สนนุ โดย ส�านกั งานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.)
ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้
เร่ือง ความรอบรูด้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพือ่ การแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ
คณะผู้จดั ทำ� รายงาน:
ผศ.ดร. ดสุ ิตา พึง่ สำ� ราญ
พงษศ์ กั ด์ิ สกุลทักษณิ
นพิ นธ์ ดาราวฒุ ิมาประกรณ์
รายงานฉบับน้เี ป็นส่วนหน่ึงของการด�ำเนนิ งาน
โครงการพัฒนารูปแบบการสรา้ งเสรมิ ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ
มลู นธิ สิ ถาบันวจิ ยั และพฒั นานโยบาย (มูลนธิ ิ สวน.) และ
สถาบันวจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวิทยาลยั มหิดล
งบประมาณสนับสนนุ โดย ส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.)
สารบญั
กิตตกิ รรมประกาศ ..................................................................................................................................................... 3
บทสรุปผู้บรหิ าร ........................................................................................................................................................ 4
บทที่ 1 บทน�ำ .......................................................................................................................................................... 7
1.1 ทีม่ าและวัตถุประสงค.์ ........................................................................................................................ 7
1.2 นิยามศัพท์. ......................................................................................................................................... 7
1.3 กระบวนการด�ำเนนิ งาน ..................................................................................................................... 8
บทท่ี 2 ความรอบรู้ด้านสขุ ภาพ ............................................................................................................................... 9
2.1 นิยามและแนวคิด “ความรอบร้ดู ้านสุขภาพ” (Health Literacy) .................................................... 9
2.2 ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในบรบิ ทการท�ำงานของประเทศไทย. ............................................................ 14
2.3 ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพของกลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ ........................................................... 15
บทที่ 3 ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศและประเดน็ สุขภาพ. ...................................................................................... 20
3.1 ความหลากหลายทางเพศในงานวิจัย ................................................................................................. 22
3.2 ประเดน็ สขุ ภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศ .............................................................................. 24
3.3 ประเดน็ สขุ ภาพของผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศในประเทศไทย. ...................................................... 25
3.4 สรปุ .................................................................................................................................................... 37
บทท่ี 4 การจดั การร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศของผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ .................. 40
4.1 การจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ ............................................................. 40
4.2 ความหลากหลายทางเพศ (Sexual Diversity) การเล่อื นไหลของเพศภาวะ (Fluidity)
และการจัดการรา่ งกายเพ่อื การแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ ...................................................... 43
4.3 ความรอบรู้ด้านสุขภาพในเรอ่ื งกระบวนการจัดการเพ่ือเปลี่ยนแปลงเพศสภาพ
(Gender Transitioning) ของกลมุ่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ ...................................................... 48
4.4 ข้อเสนอแนะเกี่ยวกบั แพลตฟอรม์ ความรอบรูด้ ้านสุขภาพของกลุม่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ ...... 48
บทท่ี 5 บทสรปุ . ....................................................................................................................................................... 52
5.1 ความหมาย “สขุ ภาพ” ส�ำหรับกลุ่มผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ. ..................................................... 52
5.2 การจดั การความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพกับเรอื่ งการจดั การรา่ งกายเพอื่ การแสดงออก
ตามอตั ลักษณ์ทางเพศของผู้มีความหลากหลายทางเพศ .................................................................... 53
5.3 ข้อเสนอแนะ. ...................................................................................................................................... 54
เอกสารอา้ งอิง ........................................................................................................................................................... 46
ภาคผนวก.................................................................................................................................................................. 55
ภาคผนวก ก. การสำ� รวจออนไลน์ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพของผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ .................................. 62
ภาคผนวก ข. กจิ กรรมประชมุ เชิงปฎบิ ัติการครงั้ ท่ี 1. ............................................................................................... 65
ภาคผนวก ค. ผลการประเมินระดับความรอบรูด้ ้านสุขภาพ กลุ่มความหลากหลายทางเพศ
ท่ีเขา้ ร่วมกระบวนการเรียนรู้ .............................................................................................................. 74
2 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรื่อง ความรอบรู้ด้านสขุ ภาพในกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
กิตตกิ รรมประกาศ
โครงการพัฒนารูปแบบการเสริมสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ โดยมูลนิธิ
สถาบนั วิจัยและพฒั นานโยบาย (มูลนิธิ สวน.) และ สถาบันวจิ ยั ประชากรและสงั คม มหาวิทยาลัยมหิดล ขอแสดงความ
ขอบคุณกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศท่ีเข้าร่วมกิจกรรมของโครงการท้ังหมด ไม่ว่าจะเป็นการตอบแบบส�ำรวจ
ออนไลน์ในช่วงเดือนกันยายน-ตุลาคม 2563 กิจกรรมประชุมเชิงปฏิบัติการ การเรียนรู้เพ่ือสร้างเสริมความรอบรู้ด้าน
สุขภาพและพัฒนาเคร่ืองมือเสริมสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพส�ำหรับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ทั้ง 4 ครั้ง
รวมทัง้ กจิ กรรมยอ่ ยต่อเนอ่ื งทง้ั หมดทผี่ า่ นมา
ขอขอบพระคุณวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิทุกท่านที่ให้ความกรุณากับโครงการในการร่วมแลกเปล่ียนข้อมูลความรู้
และประสบการณ์ในกิจกรรมท้ัง 4 ครั้ง ได้แก่ นายแพทย์ เบญทวิช สุรศาสตร์พิศาล จาก คลินิกเพศหลากหลาย
(GenV Clinic) โรงพยาบาลรามาธิบดี นายแพทย์ ธนภพ บ�ำเพ็ญเกียรติกุล จาก คลินิกสุขภาพเพศ โรงพยาบาล
จฬุ าลงกรณ์ และนายแพทย์ จกั รวาล สงั ฆพรม แพทยผ์ เู้ ชยี่ วชาญประจำ� คลนิ กิ นายแพทยจ์ กั รวาล และ คณุ นพนยั ฤทธวิ งศ์
และ คุณชณาภรณ์ พิลาสุญตา จาก มูลนิธิเพื่อนพนักงานบริการ (SWING Thailand) คุณเควิน เพทาย ถนอมเขต
คณุ ตฤณ พัฒนเวโรจน์ คุณประภากร ผวิ นวล และคุณณภัทร ครฑุ ไทย
ขอขอบคุณ คุณคมกฤช ตะเพียนทอง คุณชมบุญ สีมารักษ์ และ คุณศักด์ิสิทธิ์ นุ้ยไม ที่มีส�ำคัญอย่างย่ิงใน
การออกแบบกจิ กรรมทัง้ 3 คร้งั รวมทั้งรวบรวมขอ้ มูลที่ส�ำคญั สำ� หรบั การทำ� กจิ กรรม ขอบคุณ คณุ ดลชยั ฮะวงั จู และ
คุณนฤมล เจริญใจ ที่ช่วยจัดท�ำรายงานสรุปผลการด�ำเนินกิจกรรมทุกคร้ัง ขอบคุณ ยุทธนาวา ท่ีช่วยในการพัฒนา
เครอ่ื งมอื เรยี นรเู้ กย่ี วกบั เพศสภาวะ และการเลอื่ นไหลของเพศสภาวะ ขอบคณุ เจา้ หนา้ ท่ี นกั ศกึ ษา และคณะทำ� งานจาก
สถาบนั วิจัยประชากรและสงั คม มหาวิทยาลยั มหิดล ทีช่ ว่ ยดำ� เนนิ การใหก้ ารจัดกิจกรรมผ่าน Zoom เปน็ ไปได้อย่างมี
ประสิทธิภาพทุกครั้ง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง
คณะผูจ้ ดั ท�ำรายงาน ขอขอบพระคุณนายแพทย์ วพิ ธุ พลู เจริญ และ ผศ. ดร. วีรสิทธ์ิ สทิ ธไิ ตรย์ ท่ีกรุณาให้
ความคิดเห็นและค�ำแนะนำ� ทีเ่ ปน็ ประโยชนต์ อ่ การดำ� เนินกิจกรรมของโครงการฯ มาตง้ั แตต่ น้
และสดุ ท้าย ขอขอบพระคณุ สำ� นักงานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพ (สสส.) และคณะท่ปี รึกษาทาง
วิชาการและยุทธศาสตร์ ท่ใี หโ้ อกาสและข้อเสนอแนะในการด�ำเนนิ งานโครงการฯ นี้
คณะผ้จู ัดทำ� รายงาน
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรื่อง ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพในกลมุ่ ผูม้ ีความหลากหลายทางเพศ 3
ประเด็น การจัดการร่างกายเพือ่ การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
บทสรปุ ผ้บู รหิ าร
รายงานผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้เรื่องความรอบรู้ด้านสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ในประเด็นการจัดการร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศน้ี เป็นหน่ึงในผลผลิตของโครงการพัฒนา
รปู แบบการสรา้ งเสรมิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพในกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ มลู นธิ สิ ถาบนั วจิ ยั และพฒั นานโยบาย
(มูลนิธิ สวน.) และสถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล โดยใช้กระบวนการวิจัยกึ่งปฏิบัติการในการ
เกบ็ รวบรวมข้อมูล ประกอบด้วย (1) ทบทวนเอกสาร งานวจิ ัย การศึกษา รายงานและวรรณกรรมเกี่ยวกับความรอบรู้
ทางสุขภาพและผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ (2) การส�ำรวจขอ้ มลู จากส่อื โซเชยี ลมีเดยี เพอ่ื ทำ� ความเขา้ ใจสถานการณ์
ด้านข้อมูลส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศในประเทศไทย (3) การเก็บข้อมูลด้วยแบบสอบถามออนไลน์ ในกลุ่ม
ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ และการสัมภาษณร์ ะดบั ลึกผู้มีความหลากหลายทางเพศ และผู้ใหข้ อ้ มลู หลัก ซ่งึ เปน็ ผู้ให้
บรกิ ารสขุ ภาพกบั ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ และ (5) เกบ็ ขอ้ มลู จากกระบวนการกจิ กรรมกลมุ่ กบั ผมู้ คี วามหลากหลาย
ทางเพศ ทง้ั หมด 4 ครงั้ ตามแผนกิจกรรมของโครงการฯ
การทบทวนวรรณกรรม พบว่า การพัฒนารูปแบบการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพให้แก่กลุ่มผู้มี
ความหลากหลายทางเพศ จะต้องพัฒนาความสามารถในการวิเคราะห์ท้ังในเชิงบริบทของสังคมและวิถีชีวิตของ
กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ความสามารถในการออกแบบการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพให้สอดคล้อง
กับวิถีชีวิตท่ีเจาะจงของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศแต่ละกลุ่ม การพัฒนาทักษะความสามารถในการสื่อสาร
ความรอบร้สู ขุ ภาพท่ีสร้างความเขา้ ใจใหก้ บั กลุ่มเป้าหมาย รวมถึงสร้างแรงกระตุน้ ให้กล่มุ เปา้ หมายเกิดการเรยี นรู้ และ
น�ำไปปรับใช้ในชีวิตจริง จนเกิดพฤติกรรมสุขภาพ และสุขภาวะท่ีดี โดยสามารถพิจารณาตามสมรรถนะการเข้าถึง
หรอื ไดร้ บั ขอ้ มลู การเขา้ ใจขอ้ มลู การจดั การและประเมนิ คณุ คา่ ขอ้ มลู การปรบั ใชข้ อ้ มลู ทง้ั ในการรกั ษาดแู ล การปอ้ งกนั
โรค และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ
การส�ำรวจสถานการณ์ด้านข้อมูลจากส่ือออนไลน์ พบว่า ข้อมูลสุขภาพหลากหลายประเด็น และผู้ให้ข้อมูล
ท้ังเช่ือถือได้และเป็นแหล่งข้อมูลเชิงพานิชย์ที่แฝงวัตถุประสงค์ทางการตลาด โดยข้อมูลส่วนใหญ่เป็นเรื่องโรคติดต่อ
ทางเพศสัมพันธ์และเอชไอวี และน้�ำหนักส่วนใหญ่อยู่ท่ีข้อมูลส�ำหรับเกย์ สาวประเภทสอง และชายท่ีมีเพศสัมพันธ์
กบั ชาย และขอ้ มลู เรอื่ งการใชฮ้ อรโ์ มนหรอื การขา้ มเพศแตไ่ มม่ ขี อ้ มลู สำ� หรบั กลมุ่ ผหู้ ญงิ ทต่ี อ้ งการขา้ มเพศ มากเทา่ ผชู้ าย
ท่ีต้องการข้ามเพศ ในภาพรวมคือ ไม่มีข้อมูลสุขภาพทั่วไปที่เจาะจงส�ำหรับกลุ่มหลากหลายทางเพศ และโดยรวม
ข้อมูลส�ำหรับกลุ่มเพศก�ำเนิดหญิงมีน้อยกว่ามาก ในขณะท่ี ผู้ให้บริการประเมินว่า ในฝั่งผู้ให้บริการเองก็มีความรู้
และข้อมูลที่จ�ำกัดเกี่ยวกับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ยกเว้นผู้ท่ีให้บริการโดยตรงในคลินิกเฉพาะ แม้ในคลินิก
ท่ีให้บริการเฉพาะทาง ก็ยังอาจมีข้อจ�ำกัดของชุดความรู้ และความรู้เกี่ยวกับผลกระทบจากการจัดการร่างกาย
เพ่ือการเปลี่ยนแปลงเพศสภาพ ยังไม่ใช่ชุดความรู้ท่ีผู้ให้บริการสุขภาพในแผนกอื่นๆ มีเพียงพอ ยังคงต้องการข้อมูล
เกย่ี วกบั การจดั การดว้ ยตนเองเพอื่ การเปลยี่ นแปลงเพศสภาพ เชน่ การซอื้ ฮอรโ์ มนกนิ เอง หรอื การจดั การกบั รา่ งกายอนื่
4 ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรื่อง ความรอบรูด้ ้านสุขภาพในกลมุ่ ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจดั การรา่ งกายเพอ่ื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ
ข้อมูลจากกิจกรรมของโครงการฯ สื่อออนไลน์ การส�ำรวจจากกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ และ
การสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลหลัก ช้ีให้เห็น ในเบ้ืองต้นว่า ประเด็นช่องว่างส�ำคัญประการหน่ึงคือ การจัดการร่างกายเพื่อ
การแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ (Gender Transitioning) ของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ หรือ
•การเปลีย่ นแปลงรา่ งกายให้พึงประสงค์ ซง่ึ สามารถแบง่ ได้เป็น 5 หมวดดว้ ยกนั ได้แก่
การปรับแต่งรูปลักษณ์ภายนอก เพื่อให้สอดคล้องกับเพศภาวะ เช่น การแต่งกายข้ามเพศ การท�ำผม
• หรอื การพดู จา
การจัดการหรือบังคับร่างกาย ให้มีลักษณะตามเพศภาวะที่ต้องการ เช่น การรัดหน้าอกในกลุ่มผู้หญิง
• เพอ่ื ใหด้ เู ปน็ ผชู้ าย หรือ การแตบ๊ หรอื เก็บอวยั วะเพศชาย เพอื่ ปกปิดความเปน็ เพศชาย
การกิน ฉดี หรือใชย้ าหรือสารตา่ งๆ เข้าในรา่ งกาย เพือ่ เปลีย่ นแปลงร่างกายบางส่วน ให้อย่ใู นเพศสภาพ
ทีต่ ้องการ เช่น การใชฮ้ อรโ์ มนเพื่อเพิ่มหรอื ลดความเปน็ เพศชายหรอื เพศหญิง การกินยาหรอื ใช้สารตา่ งๆ
• เพือ่ ปรบั เปลี่ยนส่วนต่างๆ
การผา่ ตัด ศลั ยกรรม หรอื ดดั แปลงอวัยวะบางส่วน เชน่ ตัดหรือเสรมิ เต้านม ตดั มดลูก อัณฑะ ตัดแต่ง
• กลอ่ งเสียง
การแปลงเพศหรือการผ่าตัดเพ่ือข้ามเพศอย่างสมบูรณ์ ซ่ึงเป็นกระบวนการท่ียาวนาน มีหลายข้ันตอน
เก่ียวข้องทั้งร่างกายและสภาพจิตใจ รวมท้ังการปรับตัวทางสังคม ทั้งในระหว่างกระบวนการและเม่ือ
ขา้ มเพศสมบรู ณแ์ ล้วด้วย
การจัดกิจกรรมประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อสร้างกระบวนการเรียนรู้และส่งความรอบรู้ด้านสุขภาพ โครงการฯ
จึงใช้เร่ืองการจัดการร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ เป็นประเด็นในการเรียนรู้ร่วมกับกลุ่มผู้มี
ความหลากหลายทางเพศ และพบว่า การจัดการร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ มีรายละเอียด
และเส้นทางท่ีมีผลกระทบต่อสุขภาพได้ แต่ยังไม่มีบริการหรือผู้ให้ข้อมูลความรู้ท่ีคลอบคลุมและเข้าถึงได้อย่างเพียง
พอ การเปลย่ี นแปลงเพศสภาพ สำ� หรับผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ มเี ส้นทางและเปา้ หมายปลายทางที่แตกต่างกนั ไป
ในแต่ละบคุ คล มคี วามส�ำคญั มาก เนอ่ื งจากเก่ียวข้องกบั เร่อื งสุขภาพโดยตรง เพราะกลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
จะมีการใช้หรือกินยาหรือฮอร์โมน หรือมีการจัดการกับร่างกายด้วยวิธีการต่างๆ ท่ีอาจะน�ำไปสู่ผลกระทบต่อสุขภาพ
นอกจากน้ัน ความเลื่อนไหลของเพศภาวะ ซ่ึงท�ำให้หลายคนเปลี่ยนแปลงวิธีการจัดการเพื่อเปล่ียนแปลงเพศสภาพ
ของตนเองไปจากเดิม แต่ยังคงได้รับผลกระทบทางสุขภาพจากกระบวนการที่เคยท�ำมาก่อนหน้าน้ัน เช่น การเลิกใช้
ฮอร์โมนเพศหญิงของกลุ่มกะเทยที่ต้องการเปลี่ยนเป็นเกย์ ท�ำให้คนกลุ่มนี้จ�ำนวนหน่ึงต้องหาวิธีจัดการกับร่างกาย
ท่ีเปลี่ยนแปลงไปจากการใช้ฮอร์โมนมาเป็นเวลานาน แต่ไม่ใช่สภาพร่างกายท่ีพึงประสงค์กับเพศภาวะท่ีเล่ือนไหลมา
ณ ปัจจุบัน
สรปุ วา่ บรกิ ารและขอ้ มลู เกยี่ วกบั กระบวนการจดั การเพอื่ เปลย่ี นแปลงเพศสภาพ (Gender Transitioning)
ของกล่มุ ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ ทม่ี คี วามละเอียดอ่อนต่อความหลากหลายทางเพศและการเล่ือนไหลของความ
หลากหลายทางเพศจรงิ ๆ ยงั คงเปน็ ชอ่ งวา่ งทส่ี ำ� คญั ในการดำ� เนนิ งานและ เปน็ สง่ิ ทผ่ี มู้ คี วามหลากหลายทางเพศตอ้ งการ
ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอ่ื ง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ 5
ประเด็น การจดั การร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ได้แสดงความต้องการท่ีจะมีแพลตฟอร์มท่ีช่วยให้เกิดกระบวนการเรียนรู้
และส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพส�ำหรับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ในเร่ือง การจัดการร่างกายเพื่อ
การแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ โดยมีข้อเสนอต่อการพัฒนาแพลตฟอร์มที่ส�ำคัญได้แก่ ควรเป็นพื้นท่ีของการให้
ความรู้และข้อมูลที่ถูกต้อง ครบถ้วน รอบด้าน สอดคล้องและตอบสนองต่อความต้องการหรือสถานการณ์ของผู้มี
ความหลากหลายทางเพศได้ ควรมีแอพพลิเคชั่น หรือฟังก์ช่ันที่ช่วยส่งเสริมความรอบรู้ฯ ได้ในทั้ง 4 มิติ คือ เข้าถึง
เข้าใจ พิจารณา และปรับใช้ความรอบรู้ทางสุขภาพในการดูแลรักษา ป้องกันโรค และส่งเสริมสุขภาพ ดังนั้น
แอพพลิเคช่ันหรือฟังก์ชั่นดังกล่าวจึงควรเป็นเคร่ืองมือช่วยในการจัดการด้านสุขภาพ เช่น การใช้ฮอร์โมน ได้อย่า
ถูกต้อง และปลอดภัย และสุดท้ายคือ ควรเป็นแพลตฟอร์มท่ีสามารถเชื่อมโยงผู้มีความหลากหลายทางเพศให้
สามารถเขา้ ถึงบรกิ ารทจ่ี ำ� เป็นไดเ้ มอื่ ตอ้ งการดว้ ย
6 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบร้ดู า้ นสุขภาพในกลมุ่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจัดการร่างกายเพ่อื การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
1 บทน�ำ
1.1 ท่มี าและวตั ถุประสงค์
กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ เป็นอีกหนึ่งกลุ่มประชากรที่เปราะบางและยังคงเผชิญกับพฤติกรรมเสี่ยง
ต่อสุขภาพและปัญหาสุขภาพ เช่น การมีเพศสัมพันธ์ท่ีไม่ปลอดภัย ความรุนแรงทางเพศ ใช้สารเสพติดเรื้อรัง
การศัลยกรรมที่ไม่ไดม้ าตรฐาน เปน็ ต้น ซ่ึงมีหลากหลายเหตปุ ัจจัยทเ่ี กย่ี วขอ้ ง โดยเฉพาะการตตี ราและการเลือกปฏบิ ัติ
จากสงั คมและระบบบรกิ าร ความกลวั และการเพกิ เฉยจากตนเอง (Health Policy Project, Asia Pacific Transgender
Network, 2015) ท�ำให้การใช้ชีวิตของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศในสังคมไทยมีความท้าทายอย่างมากต่อ
การจัดการตนเองด้านสขุ ภาพทั้ง 3 ระดับทแี่ ตกต่างกนั คอื การดูแลรักษาสุขภาพ (Health care) การปอ้ งกนั โรคและ
ภัยสุขภาพ (Disease prevention) และการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (Health promotion) ท่ามกลางเหตปุ จั จยั แหง่ ปัญหา
ท่ีสลับซับซ้อนกว่าประชากรกลุ่มอ่ืนๆ ดังนั้น การพัฒนารูปแบบการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพให้กับกลุ่มผู้มี
หลากหลายทางเพศใหค้ รอบคลุมการจัดการตนเองดา้ นสุขภาพท้ัง 3 ระดับนน้ั จงึ มีความจำ� เปน็ อย่างยิ่ง แตท่ ้ังนจี้ �ำเปน็
ต้องวิเคราะห์ท้ังในเชิงบริบทของสังคมและวิถีชีวิตของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศเพ่ือให้สามารถออกแบบการ
สรา้ งเสรมิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพใหส้ อดคลอ้ งกบั ไลฟส์ ไตลท์ เ่ี ฉพาะเจาะจงและเทา่ ทนั กบั การเปลย่ี นแปลงทางเทคโนโลยี
และการส่อื สารของยุคสมัยในปจั จบุ ัน
รายงานฉบับนี้ เป็นผลการศึกษาและการทบทวนองค์ความรู้ สถานการณ์ และรูปแบบการด�ำเนินงานที่
เกย่ี วขอ้ งกบั การสรา้ งเสรมิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพในกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศนี้ เปน็ ผลผลติ ของโครงการพฒั นา
รูปแบบการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนา
นโยบาย (มูลนธิ ิ สวน.) และสถาบันวิจัยประชากรและสงั คม มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล
โครงการพัฒนารูปแบบการเสริมสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ใช้วิธีวิจัย
เชิงปฏิบัติการ (Operational Research) เพ่ือพัฒนารูปแบบการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลุ่มผู้มีความ
หลากหลายทางเพศ ในลักษณะของแพลตฟอร์มส�ำหรับการเรียนรู้ในประเด็นสุขภาพที่เป็นเรื่องเฉพาะของผู้มีความ
หลากหลายทางเพศ การด�ำเนินงานได้รับความร่วมมือจากภาคีเครือข่ายในระบบบริการสุขภาพหรืออ่ืนๆ ท่ีเก่ียวข้อง
กบั ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
การศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ สถานการณ์ และรูปแบบการด�ำเนินงานที่เก่ียวข้องนี้ ได้ชี้ให้เห็นประเด็น
ส�ำคัญ (Priority) ในการพัฒนาแพลตฟอร์มส�ำหรับการเรียนรู้ในประเด็นสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ซึ่งเป็นประเด็นท่ีระบุโดยกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศซ่ึงได้เข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการศึกษาและกิจกรรม
การเรียนรู้ต่างๆ ท่ีโครงการได้จัดขึ้น อีกทั้งยังได้ให้ความคิดเห็นและข้อเสนอแนะเก่ียวกับโครงสร้างหลักและฟังก์ชั่น
การท�ำงานของแพลตฟอรม์ ดว้ ย
ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรูด้ ้านสุขภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ 7
ประเดน็ การจดั การรา่ งกายเพ่อื การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
1.2 นยิ ามศัพท์
บุคคลทม่ี คี วามหลากหลายทางเพศ หรอื LGBTIQN+ ใช้ความหมายเดยี วกับ ยทุ ธศาสตร์สขุ ภาวะ LGBTIQN+
ในประเทศไทย กล่าวคือ “บุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศ หรือ LGBTIQN+ มีความหมายครอบคลุมถึงบุคคล
ทุกกลุ่มที่มี เพศก�ำเนิดกับเพศสภาพในลักษณะท่ีไม่ได้สอดคล้องกันตามความเข้าใจแบบทวิเพศ การนิยามน้ีเป็นไปใน
เชิงการปฏิเสธระบบความเข้าใจท่ีวางอยู่บนพื้นฐานทวิเพศ โดยไม่ได้มุ่งระบุว่าบุคคลท่ีมีความหลากหลายทางเพศ
ประกอบ ด้วยบุคคลใดบ้าง ในตัวย่อภาษาอังกฤษท่ีเลือกใช้ คือ LGBTIQN+ ประกอบด้วย Lesbian (หญิงรักหญิง)
Gay (ชายรักชาย) Bisexual (บุคคลรักได้ท้ังสองเพศ) Transgender (บคุ คลข้ามเพศ) Intersex (บคุ คลท่มี ีเพศก�ำกวม)
Queer (ผู้ท่ีไม่นิยามเพศ หมายถึงบุคคลที่ปฏิเสธการนิยามตนเองด้วยอัตลักษณ์ทางเพศทุกรูปแบบ) Non–Binary
(นอน–ไบนารี่ หรือบุคคล ท่ีปฏิเสธการนิยามตนเองด้วยอัตลักษณ์ทางเพศท่ีวางอยู่บนฐานการแบ่งเพศ เป็นสองขั้ว
ตรงข้ามคือ ชายและหญิง) โดยจะใส่สัญลักษณ์ + ลงไปเพ่ือให้ เห็นว่า บุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศไม่มี
อตั ลกั ษณท์ างเพศทหี่ ยดุ นงิ่ หรอื ตายตวั เพอื่ ใหเ้ ปน็ นยิ ามทเี่ ปดิ กวา้ งสามารถลนื่ ไหลตอ่ ไปได้ เพราะรปู แบบความสมั พนั ธ์
ระหว่างบคุ คลอาจสามารถเปลี่ยนแปลงได้ในอนาคตขา้ งหน้า”
1.3 กระบวนการด�ำเนินงาน
โครงการฯ น้ี เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการ เคร่ืองมือและกระบวนเก็บข้อมูลท่ีใช้ในการทบทวนและสังเคราะห์
องคค์ วามรูฯ้ ในรายงานฉบับนี้ ไดผ้ ่านกระบวนการพจิ ารณาและไดร้ บั อนุมัตกิ ารท�ำวจิ ยั จากคณะกรรมการจรยิ าธรรม
การวจิ ยั สถาบนั วิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหดิ ล (COA No.2020/05-251)
1) ทบทวนเอกสาร งานวิจัย การศึกษา รายงานและวรรณกรรมอื่นๆ เก่ียวกับความรอบรู้ทางสุขภาพและ
ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
2) สำ� รวจข้อมูลจากส่ือโซเชียลมเี ดีย โดยกำ� หนดคำ� คน้ สำ� คญั คือ ผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ และ สขุ ภาพ
โดยเน้นแหล่งข้อมูล เว็บไซด์ หรือส่ือท่ีเป็นภาษาไทยหรือแหล่งข้อมูลในประเทศไทย เพ่ือท�ำความเข้าใจสถานการณ์
ด้านข้อมูลส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศในประเทศไทยเป็นหลัก โดยมีการส�ำรวจข้อมูลจากสื่อโซเชียลมีเดีย
2 รอบ รอบแรก ได้มีการตรวจสอบข้อมูลเกย่ี วกบั สขุ ภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศในภาพรวม และหลากหลาย
ประเด็น เพ่ือช้ีให้เห็น สถานการณ์ด้านข้อมูลในส่ือโซเชียลมีเดีย (เช่น รูปแบบการน�ำเสนอหรือประเภทของข้อมูล
ผู้ใหข้ อ้ มลู ความนา่ เช่อื ถือ หรอื วัตถปุ ระสงค์ของการใหข้ อ้ มูล เป็นต้น) และรอบท่ี 2 ไดม้ ีการส�ำรวจข้อมูลในส่ือโซเชียล
มีเดีย โดยเจาะประเด็นเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงเพศสภาพ (gender transitioning) โดยเฉพาะ ซ่ึงเป็นประเด็นท่ี
โครงการฯ ได้รับข้อมูลจากทั้งผู้มีความหลากหลายทางเพศและผู้ให้ข้อมูลหลัก ว่าเป็นประเด็นด้านสุขภาพที่ส�ำคัญ
ส�ำหรับผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ
3) เกบ็ ขอ้ มลู ดว้ ยแบบสอบถามออนไลน์ ในกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ และการสมั ภาษณร์ ะดบั ลกึ ผมู้ ี
ความหลากหลายทางเพศ และผูใ้ ห้ขอ้ มูลหลัก ซง่ึ เป็นผู้ให้บรกิ ารสุขภาพกบั ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
4) เกบ็ ขอ้ มลู จากกระบวนการกจิ กรรมกลมุ่ กบั ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ ทง้ั หมด 4 ครง้ั ตามแผนกจิ กรรม
ของโครงการฯ
8 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรดู้ ้านสุขภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจดั การรา่ งกายเพอื่ การแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
2 ความรอบรดู้ ้านสขุ ภาพ
2.1 นิยามและแนวคดิ “ความรอบรูด้ ้านสุขภาพ” (Health Literacy)
ความรอบรู้ด้านสขุ ภาพ (Health Literacy) เปน็ แนวคดิ ทม่ี ีววิ ฒั นาการมายาวนาน เร่ิมตน้ โดย Scott Simonds
ในค.ศ. 1947 ในแวดวงสขุ ศึกษา (Simonds, 1974) และต่อมามกี ารน�ำแนวคิดนมี้ าใช้ในการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ (Health
promotion) โดย Kickbusch (1997) และทที่ ำ� ใหแ้ นวคดิ นเี้ ปน็ ทร่ี จู้ กั อยา่ งแพรห่ ลายมากขนึ้ กอ็ าจจะเปน็ ประมวลศพั ท์
เก่ยี วกบั การส่งเสริมสขุ ภาพ (health promotion glossary) (Nutbeam & Kickbusch, 1998)
และต่อมา Nutbeam ก็ได้ตอกย�้ำถึงความส�ำคัญของความรอบรู้ด้านสุขภาพ โดยน�ำเสนอโมเดลการท�ำงาน
สง่ เสรมิ สุขภาพ (Model of health promotion) ทีม่ คี วามรอบรู้ดา้ นสุขภาพเปน็ หนงึ่ ในผลลพั ธท์ ่สี ำ� คญั พร้อมทัง้ น�ำ
เสนอโมเดลความรอบรดู้ ้านสุขภาพ (Model of health literacy) ทป่ี ระกอบดว้ ย 3 ระดับ (Nutbeam, 2000) ไดแ้ ก่
1) Functional health literacy คอื ความสามารถในส่อื สารขอ้ มลู เกย่ี วกบั ความเสย่ี งด้านสขุ ภาพ ไปจนถึง
การใชบ้ รกิ ารในระบบสขุ ภาพได้ หรือ การมที กั ษะการอา่ นออกเขียนและฟงั ไดเ้ ขา้ ใจ รวมถงึ เขา้ ใจตัวเลข
เพียงพอทีจ่ ะเสาะหา ทำ� ความเขา้ ใจ ใช้ขอ้ มูลเก่ียวกับความเสย่ี งทางสขุ ภาพ และใชบ้ รกิ ารสขุ ภาพตามที่
ได้รบั ค�ำแนะน�ำ รวมถึงมีการปฏิบตั ิตามแนวทางในการจัดการโรคและสุขภาพอยา่ งเหมาะสม
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกลุ่มผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ 9
ประเด็น การจัดการร่างกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
2) Interactive health literacy เป็นความรอบรู้และทักษะทางสังคมในอีกระดับหน่ึงท�ำให้สามารถมี
ปฏสิ ัมพนั ธ์กบั การใชบ้ ริการสขุ ภาพได้ด้วยตนเอง โดยเฉพาะเพื่อปรบั แรงจงู ใจและความมน่ั ใจในตนเองใน
การปฏิบัตติ ามค�ำแนะนำ� ทไี่ ดร้ บั เปน็ ทกั ษะทีจ่ �ำเป็นในการแยกแยะ เขา้ ใจ และเลือกใชข้ ้อมูลทางสขุ ภาพ
จากแหลง่ ตา่ งๆ และการปรบั ใชข้ อ้ มลู ใหมๆ่ ในสถานการณต์ า่ งๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ งกบั สขุ ภาพทมี่ กี ารเปลยี่ นแปลง
อยเู่ สมอ
3) Critical Health literacy หมายถึง cognitive skills ระดับสงู และทกั ษะทางสงั คมทีส่ ามารถปรับใชใ้ น
การวเิ คราะหข์ อ้ มลู ทางสขุ ภาพจากแหลง่ ตา่ งๆ และใชข้ อ้ มลู ในนใี้ นการควบคมุ การตดั สนิ ใจทางสขุ ภาพของ
บุคคลหรือส่งผลกระทลตอ่ การตดั สินใจเหลา่ น้นั
ตอ่ มามคี วามสนใจในประเดน็ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพเพม่ิ มากขนึ้ รวมทงั้ มกี ารพฒั นากรอบแนวคดิ และเครอื่ งมอื
วดั ความรอบรู้ดา้ นสุขภาพด้วย ซึ่งมงี านทบทวนวรรณกรรมที่พยายามรวบรวมแนวคิดและนิยามต่างๆ ไว้ เช่นงานของ
Nancy D. Berkman, Terry C. Davis & Lauren McCormack (Berkman et al., 2010) ท่ชี ้ีใหเ้ ห็นวา่ แนวคดิ เรื่อง
ความรอบรดู้ ้านสุขภาพมีลักษณะท่แี ตกตา่ งกันอยู่ เชน่ ส่วนหน่ึงเป็นการมองในระดบั บคุ คล (Individual) หรือหมายถึง
ความรู้ ทกั ษะหรอื ความสามารถของบคุ คล ในขณะทบี่ างแนวคดิ กไ็ ดข้ ยายความใหค้ รอบคลมุ ไปถงึ ระดบั ชมุ ชนหรอื กลมุ่
ประชากรดว้ ย งานของ Berkman และคณะ ยงั ชใ้ี หเ้ หน็ ดว้ ยวา่ บางแนวคดิ กม็ องวา่ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพมคี ณุ ลกั ษณะ
ทค่ี งที่ (Static) โดยคนอาจจะมีความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพทดี่ ขี น้ึ ได้หากได้รบั การพัฒนาผ่านกจิ กรรมต่างๆ และแนวคดิ ใน
กลมุ่ นเ้ี ชอ่ื วา่ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพจะไมเ่ ปลย่ี นแปลงไดม้ ากนกั ในประชากรวยั ผใู้ หญโ่ ดยเฉพาะหากไมม่ กี ารพฒั นาผา่ น
กจิ กรรมตา่ งๆ ในทางตรงกนั ขา้ ม พบวา่ มแี นวคดิ ทม่ี องวา่ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพเปน็ สง่ิ ทม่ี พี ลวตั ร (dynamic) เชน่ งาน
ของ Zarcadoolas และคณะ (2005) ทม่ี องว่า ความรอบรดู้ ้านสขุ ภาพ คือ ชุดทกั ษะทีบ่ ุคคลพัฒนาข้ึนมาเพอ่ื ใช้ข้อมลู
สุขภาพ และทักษะเหลา่ นีส้ ามารถเปลี่ยนแปลงไดไ้ ปตามประสบการณ์ท่ไี ด้รบั ผ่านสถานการณด์ า้ นสขุ ภาพในแต่ละช่วง
เวลาของบคุ คล แตท่ ส่ี ำ� คญั ทสี่ ดุ งานชนิ้ นขี้ อง Berkman และคณะ ยงั สรปุ ประเดน็ สำ� คญั ไวว้ า่ ในบรรดานยิ ามและกรอบ
แนวคดิ ทอี่ ธิบายความรอบร้ดู า้ นสุขภาพเหล่าน้ี คงไม่สามารถระบุได้ว่า แนวคดิ ใดถูกหรือผิด แตก่ ารเลอื กใชแ้ นวคิดใด
ย่อมขนึ้ อยอู่ ยู่กบั เปา้ หมายของการปรับใช้เปน็ หลักมากกวา่
แ•น ทวักคษดิ หะสรือ่วนนิยบาุคมคอล่ืนๆควขาอมงรคู้คววาามมรเอขบ้าใรจ้ดู า้ แนลสะขุ ทภักาษพะทท่ีเคางยสมังมี คามไทด่ีกแ้ �ำกห่ นดความสามารถของบุคคลในการเข้าถึง
• รทะำ� ดคับวาทม่ีบเุคขา้คใลจสแามละารใชถ้ขได้อ้รมับลู เพปอื่ระสม่งเวสลรผมิ ลแลเขะ้ารใักจษาแสลุขะภสาื่อพสทาร่ดี ขี N้อuมtูลbเกar่ียว(2ก0ับ0ส6ุข)ภาพท่ีจ�ำเป็นในการตัดสินใจ
• คเรว่ือางมสรุขอภบารพู้ดา้MนcสCขุ oภrาmพacไดk้แ(pก่eทrsกั oษnะal(sckoilmlsm) แuลnะicคaวtาioมnส,าม20าร1ถ0)(competencies) ทีผ่ คู้ นจะพัฒนา เพื่อ
ค้นหา ทำ� ความเข้าใจ ประเมนิ และ ใช้ข้อมูลและแนวคดิ ด้านสขุ ภาพในการตดั สนิ ใจเลอื ก ลดความเส่ียงต่อ
สุขภาพและเพ่ิมคณุ ภาพชีวติ (Zarcadoolas et al., 2005)
ในปี 2005 National Literacy and Health Research Program ของแคนาดาได้พัฒนา Conceptual
framework สำ� หรบั ความรอบรู้และการวจิ ยั ทางสุขภาพ ซง่ึ ประกอบด้วย 1) การกระทำ� เช่น การสอ่ื สาร การพัฒนา
สมรรถนะ การพฒั นาชมุ ชน การพัฒนาองคก์ ร และนโยบาย 2) ปจั จัยตวั ก�ำหนด เช่น การศกึ ษา การพฒั นาเด็กปฐมวยั
10 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรู้ดา้ นสุขภาพในกลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจัดการรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
ภาวะสงู วยั สมรรถนะส่วนบุคคล เงอ่ื นไขในการใชช้ วี ติ และในการทำ� งาน เพศภาวะ และวฒั นธรรม 3) ความรอบรู้ แบง่
เป็น ความรอบรู้ทว่ั ไป ความรอบรสู้ ขุ ภาพ และความรอบรูด้ า้ นอน่ื 4) ผลจากความรอบรู้ ทัง้ ผลโดยตรง เชน่ การใช้ยา
การปฏิบตั ิเพ่ือความปลอดภยั สถานะทางสุขภาพ และคณุ ภาพชีวิต และผลทางออ้ ม เชน่ การใช้บริการ วถิ ีชีวิต ราย
ได้ สภาพแวดล้อมในการทำ� งาน ระดับความเครยี ด ดงั แผนภาพท่ี 1
แผนภาพท่ี 1 กรอบแนวคิดความรอบรู้ด้านสุขภาพของประเทศแคนาดา
Communication Literacy Effects of Literacy
DeCvealpoapcmityent
General Literacy Indirect
Action DCeovmelmopumnietnyt
LCisritteCicnoaimNlnRgetphegraNiaoennduthkdimiaienntnSgegiopsrai&naeobcanjsiykulkiiatdniylbglgsielaimtbyeilnityt Lifestyles
ODregvaenliozpatmioennatl
Policy Health Literacy sUersveicoefs Income
Communication Aabsasinleidtsyscthooemafimlntdhu,niunicnfoadtreemrsaatntaidonnd Direct HSteaatluths QuLoiaffleity
(e.ugp.sMrea,ecsdtaicicfeeastt)yion
DeCvealpoapcmityent Other Literacy enviWroonrmk ent
Stress level
DCeovmelmopumnietnyt SciCenutltifuicrE,atlCc,o.Mmepduiater,
Indirect
Determinants
ODregvaenliozpatmioennatl
Policy
Policy
ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรอื่ ง ความรอบรู้ดา้ นสุขภาพในกลุม่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ 11
ประเดน็ การจดั การร่างกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
องคก์ ารอนามยั โลกซง่ึ ไดป้ ระกาศใหค้ วามสำ� คญั กบั ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพ (Health Literacy) ของประชาชน
ในการประชุม 7th Global Conference on Health Promotion ณ กรุงไนโรบี ประเทศเคนยา ระหว่างวันท่ี 26-30
ตุลาคม 2552 ได้ระบุความหมาย ความรอบร้ดู ้านสุขภาพ (Health Literacy) คือ ทกั ษะทางปญั ญาและสังคม ซ่งึ
ก�ำหนดแรงจูงใจและความสามารถของบุคคลในการเข้าถึง ท�ำความเข้าใจ และใช้ข้อมูลในลักษณะท่ีส่งเสริมและรักษา
สขุ ภาพที่ดี (the cognitive and social skills which determine the motivation and ability of individuals to
gain access to, understand and use information in ways which promote and maintain good health)
โดยมองวา่ ความรอบรู้ด้านสุขภาพมคี วามสำ� คัญอย่างยิ่งตอ่ การเสริมสร้างพลงั อำ� นาจใหก้ บั บุคคล (WHO, 2009)
ในปี 2013 Australian commission and Safety in Healthcare ไดเ้ นน้ ยำ้� ถึงความส�ำคัญของ Individual
health literacy และ Health literacy environment ดังนี้
1. Individual health literacy ความรอบรทู้ างสขุ ภาพของบคุ คล คอื ทกั ษะ ความรู้ แรงจงู ใจ และสมรรถนะ
ของบคุ คลทจี่ ะเขา้ ถงึ เขา้ ใจ จดั การพจิ ารณา และปรบั ใชข้ อ้ มลู เพอื่ ทำ� การตดั สนิ ใจอยา่ งเหมาะสมเกยี่ วกบั การดแู ลรกั ษา
และสรา้ งเสรมิ สุขภาพ และลงมือปฏบิ ตั เิ พ่อื ใหเ้ กิดผล
2. Health literacy environment สภาพแวดลอ้ มของความรอบรูส้ ขุ ภาพ คือ โครงสรา้ งพ้ืนฐาน นโยบาย
กระบวนการ เอกสาร เครอื่ งมอื ประชาชน และความสมั พนั ธใ์ นระบบบรกิ ารสขุ ภาพทส่ี ง่ ผลกระทบตอ่ ประชาชนในการ
เข้าถึง เข้าใจ จดั การพจิ ารณา และปรับใช้ขอ้ มลู และบริการทีเ่ กย่ี วข้องกบั สุขภาพ ไดง้ า่ ยขึน้ หรอื ยากขน้ึ
ในบรรดากรอบแนวคิดมากมายเหลา่ นี้ แนวคดิ ทีไ่ ดร้ ับความสนใจมาก ได้แก่ งานของ Sørensen ในปี 2012
ซง่ึ ไดม้ กี ารทบทวนวรรณกรรมแนวคดิ อน่ื ๆ ทผ่ี า่ นมา และนำ� ไปสกู่ รอบแนวคดิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพทไ่ี ดร้ บั การยอมรบั
อย่างกว้างขวาง (Sørensen et al., 2012) ซง่ึ เสนอว่า “ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพ” คอื ความรู้ แรงจูงใจ และสมรรถนะ
ในการเข้าถึง เขา้ ใจ ประเมนิ ปรับใช้ข้อมลู ข่าวสารเพ่อื พจิ ารณาและตัดสินใจในชวี ิตประจำ� วัน เกย่ี วกบั การเขา้ รบั การ
รักษาดูแล การป้องกันโรค และการส่งเสริมสุขภาพภาพ เพื่อรักษาและเพ่ิมพูนคุณภาพชีวิตในช่วงวัยต่างๆ โดยการ
สนบั สนนุ ของบริการและระบบ เป็นความสามารถของประชาชน หน่วยงาน ชมุ ชน และสังคม ในการจดั การและแกไ้ ข
ปัญหาเกี่ยวกบั สุขภาพ โดยแผนภาพที่ 1 กรอบแนวคิดของ Sørensen ทีบ่ รู ณาการระหว่างมิตติ า่ งๆ ของความรอบรู้
ทางสุขภาพ (การเขา้ ถงึ เขา้ ใจ พิจารณาตดั สิน และปรบั ใชข้ ้อมูลทางสขุ ภาพ ในการรกั ษาโรค การปอ้ งกนั โรค และการ
สง่ เสริมสุขภาพ ) กบั โมเดลท่ีแสดงปัจจัยทใ่ี กล้ตัวบคุ คล และปจั จยั ทไี่ กลออกไป
แผนภาพท่ี 1 กรอบแนวคิดความรอบร้ดู ้านสขุ ภาพทีท่ บทวนวรรณกรรมอย่างเปน็ ระบบโดย Sorensen
Societal and envit onmental determinants DSeitteuramtiionnaanlts Underatand Hecaarlteh- prDeivseenatsieon prHomeaoltthion sHeeuravselicthe Hceoaslttsh
DePteerrmsoinnaalnts InfHoAremcaclaetthsiosCnKMonmootpwivelaettediongnceeAppraise bHeehaalvtihor ouHtecaolmthes
Participation Emmpeonwter-
Apply Saubstilaitiny-
Equity
Individual Level Population Level
12 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกล่มุ ผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
ในโมเดลน้ี ส่วนที่อยู่ในวงกลมไข่ปลาจะแสดงท้ัง 4 มิติของทักษะคือ ทักษะในการค้นหาและได้ข้อมูลทาง
สขุ ภาพท่ีจำ� เปน็ และมคี วามน่าเชื่อถอื ทักษะในการเขา้ ใจขอ้ มูล ทกั ษะในการพจิ ารณา แปลความ ประเมนิ ขอ้ มลู ท่ีไดร้ บั
มา และทกั ษะในการสอื่ สารหรอื ปรบั ใชข้ อ้ มลู ทไี่ ดร้ บั มาในการตดั สนิ ใจเกยี่ วกบั สขุ ภาพ ในการรกั ษาดแู ล การปอ้ งกนั โรค
และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ท้งั ในระดบั บคุ คล (ด้านซ้าย) และระดับประชากร (ดา้ นขวา) ในแตล่ ะช่วงชวี ิต ในด้านซา้ ยยงั
ระบุปัจจัยในระดบั สงั คมและสิง่ แวดลอ้ ม จากสถานการณ์ และจากบคุ คล ขณะทีด่ ้านขวาจะเปน็ ผลทเี่ กิดขึน้ เช่น การ
ใช้บรกิ ารสขุ ภาพ คา่ ใช้ด้านสุขภาพ พฤติกรรมสุขภาพ สถานะทางสุขภาพ การมสี ่วนร่วม การเสริมพลงั ความเทา่ เทยี ม
และความยั่งยืน ซ่งึ ส่งิ เหลา่ นจ้ี ะสง่ ผลซึง่ กนั และกัน รวมท้งั สง่ ผลซึ่งกันและกันกบั ความรอบรู้สุขภาพดว้ ย
จากการประมวลทกั ษะใน 4 มิตขิ องการเข้าถึง เข้าใจ พิจารณา และปรบั ใชค้ วามรอบรทู้ างสุขภาพในการดูแล
รักษา ป้องกันโรค และส่งเสริมสขุ ภาพ จากโมเดลจะไดเ้ ปน็ ตารางทกั ษะความรอบรทู้ างสุขภาพ 12 ชอ่ งดังน้ี
ตารางที่ 1 แสดงผลการประมวลทกั ษะของความรอบรู้ดา้ นสุขภาพใน 4 มิติของการเขา้ ถึง เข้าใจ พจิ ารณา
และปรับใชค้ วามรอบรูท้ างสุขภาพในการดแู ลรักษา ป้องกันโรค และส่งเสรมิ สุขภาพ
การเข้าถงึ หรือได้รบั การเข้าใจขอ้ มูล การจดั การและประเมิน การปรบั ใช้ขอ้ มูล
ข้อมลู ทเ่ี ก่ียวกบั สุขภาพ ทเ่ี ก่ียวข้องกับสขุ ภาพ คุณคา่ ขอ้ มูลทีเ่ กยี่ วกบั ท่ีเก่ียวข้องกบั สุขภาพ
สุขภาพ
การ ่สงเส ิรมสุขภาพ การป้อง ักนโรค การ ัรกษา ูดแล ความสามารถท่ีจะเข้าถึง ความสามารถท่ีจะเข้าใจข้อมูล ค ว า ม ส า ม า ร ถ ที่ จ ะ แ ป ล แ ล ะ ความสามารถท่ีจะใช้ข้อมูล
ข้อมูลและประเด็นปัญหา การแพทย์และเช่ีอมโยงกับ ประเมนิ ข้อมลู ด้านการแพทย์ ประกอบการตัดสินใจอย่าง
ทางการแพทย์ สุขภาพของตนเองได้ ร อ บ ค อ บ เ กี่ ย ว กั บ ป ร ะ เ ด็ น
ทางการแพทย์
ความสามารถที่จะเข้าถึง ความสามารถที่จะเข้าใจข้อมูล ค ว า ม ส า ม า ร ถ ท่ี จ ะ แ ป ล แ ล ะ ความสามารถท่ีจะใช้ข้อมูล
ข้อมูลเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยง เก่ยี วกบั ปัจจัยเสย่ี งทางสขุ ภาพ ประเมินข้อมูลเกี่ยวกับปัจจัยเส่ียง ประกอบการตัดสินใจอย่าง
ทางสุขภาพและ และเช่ีอมโยงกับสุขภาพของ ทางสขุ ภาพ รอบคอบเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยง
ตนเองได้ ทางสุขภาพ
ความสามารถทจี่ ะเขา้ ถงึ ขอ้ ความสามารถที่จะเข้าใจผล ค ว า ม ส า ม า ร ถ ท่ี จ ะ แ ป ล แ ล ะ ความสามารถท่ีจะตัดสินใจ
มูลใหมๆ่ เกย่ี วกับปัจจัยทม่ี ี ท่ีเกิดขึ้นจากปัจจัยท่ีมีผลต่อ ประเมินข้อมูลเกี่ยวกับปัจจัยท่ีมี อย่างรอบคอบเกี่ยวกับปัจจัย
ผลต่อสุขภาพทั้งในสภาพ สุขภาพในสภาพแวดล้อมทาง ผลต่อสุขภาพในสังคมและสภาพ ท่ี มี ผ ล ต ่ อ สุ ข ภ า พ ใ น ส ภ า พ
แวดล้อมทางกายภาพและ กายภาพและสงั คมเชอ่ี มโยงกบั แวดล้อมทางกายภาพ แวดล้อมทางกายภาพและ
สงั คม สขุ ภาพของตนเองได้ สงั คม
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรดู้ ้านสขุ ภาพในกลุ่มผูม้ ีความหลากหลายทางเพศ 13
ประเดน็ การจัดการรา่ งกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
2.2 ความรอบรดู้ ้านสุขภาพในบรบิ ทการทำ� งานของประเทศไทย
ในประเทศไทย ค�ำว่า Health Literacy มีผู้แปลความหมายไว้หลายค�ำ เช่น ความแตกฉานทางสุขภาพ
ความรอบร้ดู า้ นสุขภาพ จนได้เป็นความรอบรู้ทางสุขภาพในปจั จุบนั เชน่
“ความแตกฉานทางสขุ ภาพ” คอื ทกั ษะตา่ งๆทางการรบั รแู้ ละทางสงั คม ซงึ่ เปน็ ตวั กำ� หนดแรงจงู ใจและความ
สามารถ ของปัจเจกบุคคลในการทจ่ี ะเขา้ ถึง เขา้ ใจ และใชข้ อ้ มลู ในวิธีการตา่ ง ๆ เพอื่ ส่งเสริมและบ�ำรงุ รกั ษาสุขภาพของ
ตนเองใหด้ อี ยเู่ สมอ - นยิ าม Health Literacy ขององค์การอนามยั โลก (WHO) แปลโดย สวรส., 2541
“ความรอบรู้ด้านสุขภาพ (Health Literacy) ” หมายถึง กระบวนการทางปัญญา และทักษะทางสังคม
ท่ีก่อเกิดแรงจูงใจและความสามารถของปัจเจกบุคคลท่ีจะเข้าถึง เข้าใจและใช้ข้อมูลข่าวสารเพ่ือนําไปสู่การตัดสินใจที่
เหมาะสมนําไปสู่สุขภาวะที่ดี ผลลัพธ์คือ เกิดการตัดสินใจด้านสุขภาพท่ีดีข้ึน ลดพฤติกรรมเสี่ยงด้านสุขภาพ เพิ่มพลัง
อำ� นาจ ด้านสุขภาพของแตล่ ะบคุ คล (Empowerment) สถานะสขุ ภาพดีขน้ึ และลดคา่ ใช้จ่ายด้านสขุ ภาพ - กรมอนามัย
Key Message ประเด็นสอ่ื สารหลกั 66 ข้อเพ่ือความรอบรูด้ ้านสุขภาพของประชาชน
“ความรอบรู้ด้านสุขภาพ (Health Literacy)” คอื ระดบั สมรรถนะของบคุ คล ในการเขา้ ถึง เขา้ ใจ ประเมิน
และปรบั ใชข้ อ้ มูลความรู้ และบริการสขุ ภาพได้อย่างเหมาะสม ซึง่ การศกึ ษาท่ีผ่านมาระบวุ ่าเป็นปจั จัยท่สี �ำคัญท่กี �ำหนด
สถานะสุขภาพ (วมิ ล โรมา และคณะ (2561))
“ความรอบรทู้ างสขุ ภาพ” หมายถงึ ลกั ษณะของบคุ คลและทรพั ยากรทางสงั คมทจ่ี ำ� เปน็ ทจี่ ะทำ� ใหบ้ คุ คลและ
ชมุ ชนสามารถเขา้ ถึง เขา้ ใจ พจิ ารณา และปรบั ใชข้ ้อมูลและบริการเพื่อตัดสนิ ใจเก่ียวกับสุขภาพ ความรอบรู้ทางสขุ ภาพ
รวมถงึ ความสามารถในการส่ือสาร ยนื ยัน และปฏิบัติตามการตดั สินใจทางสขุ ภาพด้วย (Batterham et al., 2014)
ในการศกึ ษาหรือประเมนิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพ ในกล่มุ ประชากรต่างๆ ท้ังในระดับความรอบร้ดู า้ นสขุ ภาพ
ทวั่ ไป และความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพทอ่ี า้ งองิ กบั ภาวะสขุ ภาพบางอยา่ ง สว่ นใหญจ่ ะใชแ้ นวคดิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพและ
พฤติกรรม สขุ ภาพ 3อ 2ส (อาหาร/ออกกำ� ลังกาย/อารมณ์/ สบู บุหร/่ี ดืม่ สุรา) ณฐั วดี จติ รมานะศกั ด์ิ และคณะ, 2564;
พทิ ยา ไพบูลย์ศริ ิ, 2561; เอ้อื จติ สขุ พลู และคณะ, 2563; มณุเชษฐ์ มะโนธรรม และคณะ, 2563; เกษดาพร ศรีสวุ อ,
2564). (2564) ซง่ึ โดยรวมแล้ว ในประเทศไทยมกี ารศึกษาประเมินระดับความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพในประชากร แต่ละช่วง
วยั ไมว่ า่ จะเปน็ วยั รนุ่ วยั ทำ� งาน และวยั สงู อายุ รวมทงั้ ประชากรในสถานะสขุ ภาพตา่ งๆ เชน่ ผพู้ กิ าร ผปู้ ว่ ยดว้ ยโรคตา่ งๆ
และการประเมินในกลุ่มบุคลากรสาธารณสุข เชน่ อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมบู่ ้าน และบุคคลากรทางการแพทย์
ระดบั ตา่ งๆ (ธีระ วรธนารัตน์ และคณะ, 2558)
งานวชิ าชพี พยาบาลเสนอแนวคิดว่า กลุม่ เป้าหมายสำ� คัญทจ่ี ำ� เปน็ ต้องพัฒนาความรอบรดู้ า้ นสุขภาพ สามารถ
จำ� แนกเป็นกลมุ่ ได้ดงั น้ี 1) กลุ่มที่ดอ้ ยความสามารถในการเรียนรู้ (illiteracy populations 2) กลุ่มทมี่ คี วามรอบรูด้ า้ น
สขุ ภาพต่ำ� (low-literacy populations) 3) กลมุ่ ประชาชนท่วั ไป (general populations) และ 4) กลุ่มบคุ ลากรด้าน
สุขภาพ (health provider groups) (วรรณศิริ และ วาสนา, 2562). โดยแนวทางการประยุกตค์ วามรอบรู้ดา้ นสุขภาพ
ส่กู ารปฏิบัติการพยาบาล เน้นให้บทบาทบุคลากรดา้ นสุขภาพสามารถส่งเสริมความรอบรทู้ างสุขภาพใหก้ บั ผู้รบั บรกิ าร
โดยการน�ำเสนอข้อมูลและสื่อสารในแนวทางท่ีท�ำให้ผู้รับบริการเกิดความเข้าใจ และสามารถปฏิบัติตนตามข้อมูลที่ได้
รับดขี ้นึ เพื่อให้ผ้รู ับบรกิ ารสามารถมีความรอบรู้ด้านสขุ ภาพไดโ้ ดยการใช้ทกั ษะทจี่ ำ� เป็นในการแสวงหา ทำ� ความเข้าใจ
ประเมนิ ส่อื สาร และใชส้ ารสนเทศด้านสุขภาพ (วชรั าพร เชยสุวรรณ, 2560)
14 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรื่อง ความรอบรูด้ ้านสขุ ภาพในกลุ่มผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอตั ลักษณ์ทางเพศ
รายงานความแตกฉานทางสุขภาพของคนไทย ปี 2556 ซึ่งได้มีการพัฒนาแบบประเมินความแตกฉานทาง
สุขภาพของคนไทยในบริบทการดูแลจัดการสุขภาพตามวัฒนธรรมความเป็นอยู่พื้นบ้าน ที่อาจมีความแตกต่างกันใน
ภาคต่างๆ ของประเทศไทย เพ่ือให้เข้าใจในความซับซ้อนของการใช้ข้อมูลทางสุขภาพของคนไทยมาจัดการโรค
ความเจ็บป่วยพิการ และสร้างเสริมสุขภาพของคนไทย และน�ำไปสู่การการน�ำไปใช้เพ่ือเป็นตัวชี้วัดผลลัพธ์ทางสุขภาพ
โดยมกี ลุม่ เปา้ หมาย 5 กลุม่ ไดแ้ ก่ คนท่ัวไป ผปู้ ่วยโรคเร้ือรงั คนพกิ ารทางการเคลอื่ นไหว การไดย้ ิน และการมองเหน็
โดยตรวจสอบวา่ มสี ง่ิ ทช่ี ว่ ยใหผ้ ปู้ ว่ ยและคนพกิ าร สามารถนำ� ขอ้ มลู ทางสขุ ภาพไปใชใ้ นการจดั การดแู ลสขุ ภาพของตนเอง
ไดอ้ ย่างมีประสทิ ธิภาพอย่างไร ซึ่งมติ ิของความแตกฉานดา้ นสขุ ภาพท่ศี ึกษาไดแ้ ก่ 1) การเข้าถงึ ขอ้ มูลสุขภาพจากแหล่ง
ขอ้ มูลหลากหลายต่างๆ (Information accessibility from various sources) 2) การประเมินความนา่ เช่ือถือของ
ข้อมลู สขุ ภาพ (Assessing information credibility) 3) การตัดสนิ ใจเลือกปฏิบัตกิ ารดูแลสุขภาพ (Making decision
to take action on health) 4) ความรบั ผิดชอบของตนตอ่ สขุ ภาพ (Health-self responsibility) 5) การรกั ษาสทิ ธิ
ขั้นพื้นฐานด้านสุขภาพ (Self-advocacy on our own basic right to health) 6) การเข้าถึงการบริการสุขภาพ
ทีม่ ีคุณภาพ (Accessibility to quality health service ) 7) การสือ่ สารทีม่ คี ณุ ภาพกับทีมสขุ ภาพ (Effective health
communication with health care providers) 8) การใช้แหล่งประโยชน์ชุมชน/คนใกล้ชิดในการดูแลสุขภาพ
(community resources’ practice) 9) ครอบครวั /คนใกล้ชิดสนับสนุนการดแู ลสุขภาพ (Health care supports
from Family/significant persons) 10) การน�ำความรู้สู่การปฏิบัติ (Knowledge application practice)
(นภาพร และ สชุ าดา, 2556)
2.3 ความรอบรดู้ ้านสุขภาพของกลมุ่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ในประเด็นความรอบรู้ด้านสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศ การทบทวนวรรณกรรมได้พบรูปแบบ
กิจกรรมเสริมสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศท่ีมีการด�ำเนินงานในหลายประเทศ
รวมทงั้ ในประเทศไทยดว้ ย โดยพบว่าประเด็นหลักของกจิ กรรมมักจะเนน้ ไปทเ่ี ร่ืองสขุ ภาวะทางเพศ (sexual health)
การปอ้ งกันการติดเช้ือเอชไวอี และการปอ้ งกนั แก้ไขปญั หาจากสารเสพตดิ โดยกลุ่มเปา้ หมายที่เจาะจงสว่ นใหญจ่ ะเปน็
กลมุ่ เกย์ (Gay) ชายทมี่ เี พศสมั พนั ธก์ บั ชาย (Men having sex with men) ในขณะทก่ี ลมุ่ บคุ คลขา้ มเพศ (Transgender)
จะมีเพ่ิมเตมิ ข้อมูลความรู้ทเี่ ฉพาะเกยี่ วกบั ฮอรโ์ มน ส่วนกลุ่มอ่ืนๆ เช่นหญงิ รักหญิงหรอื ผชู้ ายข้ามเพศ แทบจะไม่พบว่า
มโี ครงการหรอื กิจกรรมเพือ่ สรา้ งเสริมความรอบรดู้ ้านสุขภาพในประเดน็ เฉพาะเลย
ในภาคของผู้ให้บริการจะเป็นเรื่องของการสร้างความเข้าใจและการยอมรับในเรื่องความหลากหลายทางเพศ
(sexual diversity) และเพศวถิ ี (sexual orientation) เพือ่ ใหส้ ามารถจัดบริการได้อยา่ งเหมาะสมและเปน็ มิตร อยา่ งไร
ก็ตาม ปญั หาอาจจะยงั อย่ทู กี่ จิ กรรมยงั เสมือนเปน็ การตัดบรบิ ททางสังคมอน่ื ๆ ท่อี าจส่งผลกระทบตอ่ การเขา้ ถึงบริการ
ออกไป แต่ตัดเข้ามาท่ีจังหวะเม่ือผู้มีความหลากหลายทางเพศเข้าสู่ระบบบริการแล้วเท่าน้ัน ในความจริงแล้ว กลุ่มผู้มี
ความหลากหลายทางเพศยงั อาจตอ้ งการความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพทจี่ ะชว่ ยสง่ เสรมิ ใหเ้ ขา้ รบั บรกิ ารสขุ ภาพตง้ั แตก่ ารดแู ล
สุขภาพ ป้องกันโรคและการรักษาโรคได้อย่างเหมาะสมมากขึ้นด้วย หากพิจารณาจากกรณีศึกษาในประเทศต่างๆ
พบวา่ มที ง้ั การเสรมิ สรา้ งความรอบรสู้ ขุ ภาพทงั้ กบั กลมุ่ เปา้ หมายผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ กลมุ่ ผใู้ หบ้ รกิ าร และชมุ ชน
โดยอาจจัดแบง่ ความรอบรู้ด้านสขุ ภาพสำ� หรบั ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ ออกไดด้ ังนี้
ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรือ่ ง ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกลมุ่ ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ 15
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
1) ความรอบรดู้ ้านสขุ ภาพสำ� หรับบุคคลทัว่ ไป ทงั้ สุขภาพกาย สุขภาพจิต (ตามกลุม่ อาย)ุ กรณเี ปน็ ผใู้ หข้ อ้ มลู
ส�ำหรบั ผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ โดยเฉพาะจะมี link เชือ่ มไป หรอื อาจเปน็ การให้ข้อมูลจากหน่วยงาน
สุขภาพทค่ี รอบคลมุ ทกุ กลมุ่ และมกี ารให้ข้อมูลสำ� หรับผู้มีความหลากหลายทางเพศดว้ ย
2) ความรอบรู้สุขภาพส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศ จะเน้นไปท่ีความรอบรู้ด้านสุขภา วะทางเพศ
เพศสภาวะ (gender)การป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ การใช้สารเสพติด และ
สุขภาพจติ
3) ความรอบรสู้ ขุ ภาพสำ� หรบั แตล่ ะกลมุ่ เฉพาะ สำ� หรบั กลมุ่ เกย์ หญงิ รกั หญงิ กลมุ่ ขา้ มเพศ กลมุ่ วยั รนุ่ gender
nonconforming และกลมุ่ เฉพาะอนื่ ๆ ซงึ่ จะมเี นอ้ื หาเฉพาะเจาะจง
จากตัวอย่างการให้ข้อมูลเพ่ือเสริมสร้างความรอบรู้ทางสุขภาพให้กับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศใน
ตา่ งประเทศทพ่ี บทงั้ ในสหรฐั อเมรกิ า องั กฤษ ออสเตรเลยี พบวา่ การใหข้ อ้ มลู ความรสู้ ำ� หรบั สรา้ งความรอบรทู้ างสขุ ภาพ
ส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศส่วนใหญ่จะเก่ียวกับสุขภาวะทางเพศ (sexual health) การป้องกันการติดเช้ือ
เอชไวอี และการป้องกันแก้ไขปัญหาจากสารเสพติด โดยกลุ่มเป้าหมายท่ีเจาะจงส่วนใหญ่จะเป็นกลุ่มเกย์ ชายที่มี
เพศสมั พนั ธก์ บั ชาย ในสว่ นขอคนขา้ มเพศ (Transgender people) จะมขี อ้ มลู ความรูท้ ่เี ฉพาะเกี่ยวกับฮอร์โมน และ
ต่อมไร้ท่อ
สหรฐั อเมรกิ า เวบ็ ไซตข์ อง CDC US มหี นา้ เวบ็ ทใี่ หข้ อ้ มลู ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั สขุ ภาพของ Lesbian, Gay, Bisexual,
and Transgender Health และมีหน้า LGBT Youth Resources ที่ให้ขอ้ มูลสำ� หรับเยาวชนกลมุ่ หลากหลายทางเพศ
โดยเฉพาะ ท่ีรวบรวมทรัพยากร ความรู้ ข้อมูลข่าวสารเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพ การป้องกันโรค โดยมีท้ังชุดข้อมูล
สำ� หรบั เยาวชนทม่ี คี วามหลากหลายทางเพศ กลมุ่ เพอื่ น ผปู้ กครอง และผทู้ ใ่ี หก้ ารสนบั สนนุ เยาวชนทม่ี คี วามหลากหลาย
ทางเพศ มีการให้ข้อมูลเก่ยี วกับ gender, sexual orientation มี link ไปยงั โครงการตา่ งๆ ส�ำหรบั เยาวชน LGBT
ในเวบ็ ไซต์ของ CDC มีลิงค์ไปทโี่ ครงการ Q card http://www.qcardproject.com/ทเี่ ยาวชนสามารถระบชุ ือ่
sexual orientation และหัวข้อที่ต้องการรับค�ำปรึกษา หรือบริการตรวจรักษา ที่จะช่วยให้เยาวชนที่มีความหลาก
หลายทางเพศ สามารถให้ข้อมูลแก่ผู้บริการสุขภาพ เพ่ือให้จัดบริการได้อย่างเหมาะสม ตรงกับความจ�ำเป็นและความ
ต้องการของเยาวชน เพ่ือลดความอึดอัดของเยาวชนในการใช้ค�ำพูดอธิบายกับผู้ให้บริการสุขภาพ เนื่องจากมีกลุ่มผู้มี
ความหลากหลายทางเพศจ�ำนวนมากท่ีไม่ได้เปิดเผยตัว หรือแม้เปิดเผยตัวแล้วก็ยังอาจมีปัญหาอุปสรรคในการบอก
กบั ผู้ใหบ้ รกิ ารสุขภาพ รวมถึงการเล่าถงึ พฤตกิ รรมเพศสมั พนั ธก์ บั เพศเดยี วกัน และมีชุดขอ้ มูล สำ� หรับครู และผู้บรหิ าร
สถานศึกษาในการทำ� งาน หรือดแู ลเยาวชนกลุ่มหลากหลายทางเพศดว้ ย
ทักษะในการส่ือสาร เป็นหนึ่งในสิบ core competency ของผู้ให้บริการสุขภาพ ที่ได้จากการระบุของผู้ให้
บรกิ ารสขุ ภาพในสหรฐั อเมรกิ า US CDC จงึ มหี ลกั สตู รการอบรมสำ� หรบั สรา้ งเสรมิ ความรอบรทู้ างสขุ ภาพแกผ่ ใู้ หบ้ รกิ าร
สุขภาพด้วย เน่ืองจากหมอ พยาบาล และผู้ให้บริการสุขภาพส่วนใหญ่ไม่ได้รับการฝึกเก่ียวกับทักษะการติดต่อส่ือสาร
ภาระงานทำ� ใหเ้ วลาสำ� หรบั คนไขแ้ ตล่ ะคนมจี ำ� กดั นอกจากนกี้ ารตตี ราและเลอื กปฏบิ ตั กิ บั กลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทาง
เพศยังคงเป็นปัญหาอุปสรรคที่ส�ำคัญในการปรับใช้ข้อมูลของกลุ่มเป้าหมายผู้มีความหลากหลายทางเพศในการเข้ารับ
บรกิ ารสขุ ภาพสังคมดว้ ย
16 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกลุม่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
นอกจากนี้ เครือข่าย Hormone Health ในประเทศสหรฐั อเมริกา ยังมีเว็บไซต์ www.hormone.org ทีใ่ ห้
ความรเู้ กยี่ วกับ transgender การใช้ฮอร์โมน และผลขา้ งเคียง โดยสามารถคน้ หาผูใ้ ห้บริการสขุ ภาพด้านฮอรโ์ มนจาก
สมาคมแพทยต์ ่อไรท้ อ่ ในประเทศต่างๆ ได้ (ไมร่ วมประเทศไทย) โดยในเว็บไซต์ของสมาคมตอ่ ไรท้ อ่ มีการใหข้ ้อมลู เกยี่ ว
กับฮอร์โมนสำ� หรบั บคุ คลข้ามเพศด้วยเช่นเดียวกนั https://www.endocrine.org/topics/transgender-medicine
ประเทศออสเตรเลีย ประเทศออสเตรเลียมี National LGBTI Health Alliance ท่ีเปน็ ที่รวมของหน่วยงาน
และบุคคลที่จะให้บริการสขุ ภาพ โครงการ และการค้นควา้ วิจัยเกย่ี วกบั กลุม่ หญงิ รักหญิง กลุม่ เกย์ กลมุ่ ข้ามเพศ และ
กลมุ่ ทเี่ พศกำ� กวม หรือเปน็ ทัง้ สองเพศ
https://www.lgbtihealth.org.au/ มี healthdirect ที่เป็นบริการทีส่ นบั สนนุ โดยรัฐบาลออสเตรเลยี ในการ
ให้ข้อมูลและค�ำแนะน�ำที่มีคุณภาพ ได้รับการรับรองแล้วแก่ประชาชน ซ่ึงมีท้ังการให้ค้นหาข้อมูลตามอาการผิดปกติ
ทพ่ี บ (check your symptom) การค้นหาบริการสุขภาพ การให้ขอ้ มูลสุขภาพ (health information) และขอ้ มลู
เกี่ยวกับยาต่างๆ จะมีหน้าข้อมูลข่าวสารเก่ียวกับสุขภาพจิตส�ำหรับ LGBTI https://www.healthdirect.gov.au/
lgbti-mental-health
ในสว่ นของรฐั วคิ ตอเรยี มหี นา้ ใหข้ อ้ มลู ขา่ วสารเกยี่ วกบั บรกิ ารสขุ ภาพ และบรกิ ารปอ้ งกนั ในรฐั วคิ ตอเรยี สำ� หรบั
LGBTI รวมถึงใหค้ วามรูเ้ กย่ี วกับ gender และข้อถกเถียงเกี่ยวกบั การแปลงเพศดว้ ย https://www2.health.vic.gov.
au/about/populations/lgbti-health
ประเทศนิวซีแลนด์ กระทรวงสาธารณสุขของนิวซีแลนด์ ได้พัฒนากรอบแนวคิดเก่ียวกับการพัฒนาองค์กร
ความรอบรูด้ า้ นสุขภาพ ซงึ่ ประกอบด้วย 6 มติ ิ คือ
1) Leadership and management ความเป็นผนู้ ำ� และการจัดการ ผ้นู ำ� ผูก้ ำ� หนดนโยบาย และผบู้ ริหาร
หนว่ ยงานจะตอ้ งเหน็ ความสำ� คญั กำ� หนดทศิ ทาง และใหก้ ารสนบั สนนุ การมสี ว่ นรว่ มของผใู้ ชบ้ รกิ าร เจา้ หนา้ ทแี่ ละหนว่ ย
งานจะต้องมีความเขา้ ใจในกลุม่ เป้าหมายที่ให้บริการอย่างชดั เจน
2) User involvement การมสี ่วนร่วมของกลมุ่ เป้าหมาย ผรู้ ับบรกิ าร
3) Work force กำ� ลังคน เจ้าหนา้ ท่ี ผูป้ ฏบิ ัตงิ านตอ้ งได้รับการฝกึ อบรม เสรมิ สมรรถนะ
4) Meeting the needs of populations การตอบสนองตอ่ ความจำ� เปน็ ของประชากรกลมุ่ ต่างๆ
5) Access and navigation การเข้าถงึ ประชากรกลุม่ เป้าหมายสามารถค้นหา และเข้าถงึ บริการ
6) Communication การสอื่ สาร
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่อื ง ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพในกลุม่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ 17
ประเด็น การจดั การร่างกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลักษณ์ทางเพศ
รวมทงั้ ไดเ้ สนอ 4 ขนั้ ตอนทป่ี ระกอบดว้ ยการสรา้ งความเขา้ ใจเกย่ี วกบั ความรอบรสู้ ขุ ภาพ การเตรยี มการสำ� รวจ
ความรอบรู้สุขภาพในองค์กร การส�ำรวจความรอบรู้สุขภาพ และการจัดท�ำแผนเพื่อสร้างความรอบรู้ทางสุขภาพด้วย
ในส่วนการพัฒนารูปแบบการสร้างเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพให้แก่กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ จะต้องพัฒนา
ความสามารถในการวิเคราะหท์ งั้ ในเชิงบรบิ ทของสงั คมและวถิ ชี ีวิตของกลมุ่ ผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ ความสามารถ
ในการออกแบบการสรา้ งเสรมิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพใหส้ อดคลอ้ งกบั วถิ ชี วี ติ ทเ่ี จาะจงของกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทาง
เพศแต่ละกลุ่ม การพัฒนาทักษะความสามารถในการส่ือสารความรอบรู้สุขภาพที่สร้างความเข้าใจให้กับกลุ่มเป้าหมาย
รวมถงึ สรา้ งแรงกระตนุ้ ใหก้ ลมุ่ เปา้ หมายเกดิ การเรยี นรู้ และนำ� ไปปรบั ใชใ้ นชวี ติ จรงิ จนเกดิ พฤตกิ รรมสขุ ภาพ และสขุ ภาวะ
ทด่ี ี โดยสามารถพจิ ารณาตามสมรรถนะการเขา้ ถงึ หรอื ได้รบั ข้อมูล การเขา้ ใจขอ้ มูลการจดั การและประเมินคณุ ค่าข้อมลู
การปรับใชข้ ้อมูล ท้งั ในการรักษาดแู ล การปอ้ งกนั โรค และการสง่ เสริมสุขภาพ ตามตาราง 12 ช่อง (Sorensen 2012)
หากพจิ ารณาจากกรณศี กึ ษาในประเทศตา่ งๆ พบวา่ มที ง้ั การเสรมิ สรา้ งความรอบรสู้ ขุ ภาพทงั้ กบั กลมุ่ เปา้ หมายผมู้ คี วาม
หลากหลายทางเพศกลมุ่ ผู้ใหบ้ ริการ และชมุ ชน โดยอาจจัดแบ่งความรอบรูด้ ้านสขุ ภาพสำ� หรับผู้มคี วามหลากหลายทาง
เพศออกได้ดงั นี้
1) ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพสำ� หรับบุคคลท่วั ไป ทั้งสุขภาพกาย สุขภาพจติ (ตามกลมุ่ อายุ) กรณีเปน็ ผูใ้ ห้ขอ้ มูล
ส�ำหรบั ผู้มีความหลากหลายทางเพศ โดยเฉพาะจะมี link เชือ่ มไป หรอื อาจเป็นการให้ขอ้ มูลจากหนว่ ยงาน
สุขภาพท่คี รอบคลุมทุกกลุ่ม และมีการใหข้ อ้ มูลส�ำหรบั ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศด้วย
2) ความรอบรสู้ ขุ ภาพสำ� หรบั ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศจะเนน้ ไปทคี่ วามรอบรดู้ า้ นสขุ ภาวะทางเพศ gender
การป้องกนั การตดิ เช้ือเอชไอวี โรคติดต่อทางเพศสมั พนั ธ์ การใชส้ ารเสพติด และสขุ ภาพจิต
3) ความรอบรสู้ ขุ ภาพสำ� หรบั แตล่ ะกลมุ่ เฉพาะ สำ� หรบั กลมุ่ เกย์ หญงิ รกั หญงิ กลมุ่ ขา้ มเพศ กลมุ่ วยั รนุ่ gender
nonconforming และกลมุ่ เฉพาะอ่นื ๆ ซงึ่ จะมเี น้ือหาเฉพาะเจาะจง
ในประเทศแคนาดา ได้มีการระบุนิยามความรอบรู้ทางสุขภาพส�ำหรับชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย เพื่อให้มี
ความเฉพาะเจาะจงเพ่ิมข้ึนส�ำหรับการวิจัยและพัฒนาด้านสุขภาพส�ำหรับกลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย ไว้ดังนี้
“ระดับท่ีชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชายสามารถเข้าถึง เข้าใจ ปรับใช้ และส่ือสารข้อมูลเพื่อตอบสนองความต้องการของ
บริบททางสุขภาพของชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชายเพื่อที่จะส่งเสริม สนับสนุน และปรับปรุงสุขภาพในสภาพแวดล้อม
ต่างๆ ในแต่ละช่วงชีวิต” ปรับจาก Kwan, Frankish and Rootman, 2006 and Rootman and El-Bihbety,
2008) และ“ความรอบรู้ทางสขุ ภาพทางเพศ หมายถึงความสามารถ แรงจงู ใจ ทศั นคติ ความเชอ่ื และความรูข้ องบคุ คล
ในการเข้าถึง เข้าใจ ประเมิน และปรับใช้ข้อมูลเก่ียวกับสุขภาพทางเพศในชีวิตประจ�ำวัน เพ่ือต่อรอง หรือพิจารณา
และตดั สนิ ใจเก่ียวกบั บริการด้านสุขภาพทางเพศ การส่งเสริมสุขภาพ ความสมั พันธ์ และชวี ิตความเปน็ อยู่ท่ดี ี” (Susan
Martin as cited by Paul Flower, 2014)
ทาง Institutes of Health Research ของแคนาดาไดส้ นับสนุนให้มกี ารจัด Gay Men’s Health Summit
(Gilbert M 2014) โดยน�ำนักวิจัย ผู้ให้บริการสุขภาพ ผู้ก�ำหนดนโยบาย และกลุ่มเป้าหมายที่จะเป็นผู้ใช้ข้อมูล
ความรอบรู้สุขภาพมาประชุมร่วมกันเพ่ือวางแนวทางในการส่งเสริมความรอบรู้ทางสุขภาพ โดยมีหัวข้อในการประชุม
เช่น การทบทวนท�ำความเข้าใจกรอบแนวคิดความรอบรู้ทางสุขภาพ การปรับใช้กรอบแนวคิดความรอบรู้สุขภาพ
กับสุขภาพวะทางเพศของกลุ่มเกย์ ปัจจัยท่ีมีอิทธิพลต่อการท่ีเกย์จะมีประสบการณ์หรือเห็นความเสี่ยงทางเพศ
18 ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรื่อง ความรอบรู้ดา้ นสุขภาพในกลมุ่ ผูม้ ีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจดั การร่างกายเพือ่ การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
ข้อท้าทายและโอกาสในการสื่อสารท�ำความเข้าใจข้อมูลเก่ียวกับความเส่ียงให้กับกลุ่มเกย์ การใช้อินเตอร์เน็ตเป็น
แหลง่ ข้อมลู ทางสุขภาพ และการนำ� เสนอข้อมูลทางสขุ ภาพบนเว็บไซต์ทางสุขภาพตา่ งๆ
ในแง่ของการวดั ประเมินระดบั ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพ Eliason และคณะ ได้ทดสอบเครื่องมอื วัดความรอบรู้
ด้านสุขภาพส�ำหรับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศโดยเฉพาะ จากท่ีพบว่า ยังไม่เคยมีการศึกษาในเร่ืองความรอบรู้
ด้านสุขภาพของกลุ่มหลากหลายทางเพศ ที่จะช่วยให้กลุ่มประชากรน้ีสามารถท่ีจะเข้าถึงบริการด้านสุขภาพได้ดีหรือ
บอ่ ยคร้งั เท่ากบั ประชากรทม่ี อี ตั ลกั ษณท์ างเพศอืน่ ๆ และมองวา่ ส�ำหรับกลุ่มความหลากหลายทางเพศนนั้ สถานการณ์
ท่ีเป็นอุปสรรคต่อการเข้าถึงข้อมูลและบริการด้านสุขภาพ อาจจะมาจากความยากล�ำบากหรือความกังวลใจว่าจะต้อง
เปดิ เผยความเปน็ คนทม่ี คี วามหลากหลายทางเพศ (come out) ใหก้ บั ผใู้ หบ้ รกิ ารหรอื หนว่ ยบรกิ ารสขุ ภาพทอี่ าจจะไมม่ ี
ความรทู้ เ่ี พยี งพอเกยี่ วกบั เรอื่ งความหลากหลายทางเพศเลย (Eliason et al., 2018) โดยไดใ้ ชน้ ยิ ามเรอ่ื งความรอบรดู้ า้ น
สขุ ภาพ (Health literacy) วา่ หมายถงึ ระดบั ทบี่ คุ คลจะรบั รู้ (obtain) ประมลผล (process) เขา้ ใจ (understand) และ
ส่ือสาร (communicate) ข้อมูลเกี่ยวกับสุขภาพท่ีจ�ำเป็นส�ำหรับตนเองเพ่ือน�ำไปสู่การตัดสินใจด้านสุขภาพ
บนพน้ื ฐานของความรอบรู้ (informed health decision) เปน็ ชุดคำ� ถามทป่ี ระกอบด้วยขอ้ คำ� ถาม 20 ขอ้ แบง่ เป็น
ข้อมลู เกย่ี วกับความรอบรู้ด้านสุขภาพทวั่ ไป (general health literacy) 10 ข้อ และคำ� ถามเกย่ี วกบั ความรูแ้ ละทกั ษะ
ท่ีเก่ียวกับความหลากหลายทางเพศโดยเฉพาะ (LGB-specific health information and skills) อกี 10 ขอ้
นอกจากน้ัน ยังมีกรอบแนวคิดของ Lisa Mcdaid และคณะ ได้เสนอ conceptual framework ส�ำหรับ
ความรอบรู้สุขภาพทางเพศ (sexual health literacy) ส�ำหรับเกย์ คนรักสองเพศ และชายที่มีเพศสัมพันธ์กับ
ชายอื่นๆ ท่ีพัฒนาจาก socio-ecological framework ระบุ 5 องค์ประกอบของความรอบรู้ด้านสุขภาพทางเพศ
ที่จะส่งผลต่อทัศนคติและพฤติกรรมของบุคคล ได้แก่ (1) ข้อมูลข่าวสารสุขภาพ Health information (2) Health
literacy skills ทักษะความรอบรู้ด้านสุขภาพ (3) Information users ผู้ใช้ข้อมูลข่าวสารสุขภาพ ตัวบุคคล เพื่อน
คู่นอน ชุมชน ส่งผลต่อระยะเวลา และช่องทางท่ีบุคคลจะค้นหา เข้าใจ และประเมินเกี่ยวกับสุขภาพทางเพศได้
(4) Information providers ผู้ให้ข้อมูลข่าวสารสุขภาพ ซึ่งอาจเป็นผู้ให้บริการสุขภาพ องค์กรชุมชน หรือผู้ผลิต
ข่าวสารอ่นื ๆ และ (5) System factors ปจั จัยเชิงระบบ ทัง้ จากระบบสุขภาพ และการเปล่ียนแปลงทางสังคม รวมถงึ
นโยบายและงบประมาณสาธารณสขุ (McDaid et al., 2020)
ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอ่ื ง ความรอบร้ดู า้ นสุขภาพในกลุ่มผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ 19
ประเด็น การจัดการรา่ งกายเพ่อื การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
3 ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศและประเด็นสุขภาพ
ความเข้าใจเกี่ยวกับความหลากหลายทางเพศ รวมท้ังนิยามความหมายในการเป็นผู้มีความหลากหลาย
ทางเพศ ในปัจจุบันมีความซับซ้อนมากข้ึน แตกต่างไปจากความเข้าใจเดิมที่ผ่านมาเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะภาพเห
มารวมสำ� หรบั คนท่ีระบุอตั ลกั ษณท์ างเพศบางอยา่ ง เช่น คนข้ามเพศ อาจจะไม่ใช่ภาพลกั ษณ์ทเี่ คยอยู่ในความเช่ือของ
คนส่วนใหญ่ แต่อาจเปน็ ผู้ทมี่ ีลกั ษณะใดๆ ก็ได้ท่ตี อ้ งการนยิ ามตนเองว่าเป็น หญงิ ขา้ มเพศหรอื ชายขา้ มเพศ
ในสหรฐั อเมรกิ า ไดเ้ พมิ่ คำ� ถามในการสำ� มะโนประชากรเพอ่ื ตรวจนบั จำ� นวนประชากรทเี่ ปน็ ผมู้ คี วามหลากหลาย
ทางเพศ โดยใช้ค�ำถาม 2 ค�ำถาม คือ เพศก�ำเนิด (biological sex) และอัตลักษณ์ทางเพศท่ีนิยามตัวเอง
(gender identity) ซง่ึ ผลการส�ำมะโนปี 2021 พบวา่ กวา่ 10% ของประชากร ระบุตัวเองวา่ เปน็ ผู้มีความหลากหลาย
ทางเพศ โดยในจำ� นวนน้ี เกอื บ 2% ระบุว่าตัวเองเป็นเพศอ่ืนทีไ่ ม่ใชเ่ กย/์ เลสเบีย้ น หรือไบเซ็กช่วล1 ในประเทศอังกฤษ
ไดท้ �ำการวิเคราะหข์ อ้ มลู จาก Annual Population Survey (APS) และพบวา่ ในปี 2019 ประชากรในประเทศอังกฤษ
ท่ีอายุ 16 ปขี ้ึนไปประมาณ 1.4 ล้านคนเป็นกลุ่มเลสเบี้ยน เกย์ และไบเซ็กช่วล ซึ่งเพ่ิมขนึ้ จากจำ� นวน 1.2 ล้านคนท่ี
คาดประมาณไว้ในปี 2018 โดยพบว่า คนที่ระบุว่ามีอัตลักษณ์ทางเพศเป็นอย่างอื่น เพ่ิมมากขึ้นเรื่อยๆ จาก 0.4%
ในปี 2015 มาเป็น 0.7% ในปี 2019 2
ส�ำหรับประเทศไทย ยังไม่มีข้อมูลประชากรท่ีชัดเจนเช่นนี้ แต่พบว่า ปัจจุบันมีการพูดถึงนิยามหรือค�ำแสดง
อัตลักษณ์ทางเพศ เพศภาวะ หรือเพศวิถีท่ีหลากหลายมากขึ้น จากเดิมที่อาจจะมีเพียงคนรักเพศเดียวกัน คนรัก
ต่างเพศ หรือคนรักสองเพศ แตป่ ัจจุบนั มีคำ� จ�ำกัดความใหม่ของเพศสภาพเพิ่มขน้ึ มากมายและเกือบทั้งหมดจะเปน็ การ
อา้ งอิงจากตา่ งประเทศ เชน่ ไม่มเี พศ (agender) บคุ คลที่ไม่ ระบวุ ่ามอี ัตลักษณ์ทางเพศซงึ่ จ�ำแนกเป็นชายหรอื หญงิ
หรือบุคคลท่ีระบุตัวเองว่าเป็นคนไม่มีอัตลักษณ์ทางเพศ เพศที่เล่ือนไหลไปมา (gender-fluid) คนท่ีมีอัตลักษณ์
ทางเพศ หรือการแสดงออกทางเพศเปลี่ยนแปลงไปมาระหว่างผู้ชาย/ความเป็นชาย และผู้หญิง/ความเป็นหญิง3
แพนเซ็กช่วล (pansexual) รสนิยมทางเพศนี้ทไี่ ม่มีกฎใดๆ เพราะเขาสามารถรกั ไดท้ ุกเพศ เปน็ การรกั ทบ่ี ุคคลนัน้ ๆ
โดยไม่ได้คำ� นึกถึงว่าจะต้องเพศไหน4 Spectrasexual บุคคลที่รู้สึกดึงดูดใจกับคนไม่ว่าจะเป็นเพศไหนก็ตาม ชอบได้
หลายเพศ แตไ่ มจ่ �ำเป็นว่าจะชอบไดท้ ุกเพศท่มี รี ะบุ 5
1 https://www.census.gov/library/stories/2021/11/census-bureau-survey-explores-sexual-orientation-and-
2g enhdtteprs-i:d//ewntwitwy..hotnmsl.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/culturalidentity/sexuality/bulletins/sexualidenti-
543ty u4แหk6พล/าน2Tก0เeซห1rก็ m9ลช#าsวยsลeโTฉxh(มuPaหaatlnน-Dsoา้ eeขrisxอecunงraitbเlaพ)etศเioมSสnือ่eภ-คxiาnuวพา-atมlhในรAeักป-tไutจั มrkจaใ่ cชุบtส่ันioมhnกt,าtรBpesห:h/วั a/ใnจvgiจotึงhrไ,aมai่ต.ncอ้ odงmมOีก/rcฎieuตnlาttยuaตrteiัวosn/h2th5tpt4ts0p://sg/:/eh/newdllwoewrk-hd.huiveneamrlstoihtryl.ic-nionem-.ccou rmre/nhte/alth/differ-
ent-types-of-sexuality
20 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพในกลุม่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจดั การรา่ งกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
อีกประเด็นหนึ่งท่ีท�ำให้ความหลากหลายทางเพศมีความซับซ้อนมากขึ้นและจ�ำเป็นต้องท�ำความเข้าใจคือ
ข้อเท็จจริงที่ว่า รสนิยมทางเพศและแรงดึงดูดทางเพศส�ำหรับบางคนอาจจะคงท่ีและไม่มีการเปลี่ยนแปลง ในขณะท่ี
ส�ำหรับบางคน รสนิยมทางเพศและความต้องการทางเพศอาจไม่นิ่งหรือมีการเปลี่ยนแปลงได้อย่างต่อเนื่องตลอดชีวิต
และในขณะท่ีรสนิยมทางเพศและอัตลักษณ์ทางเพศไม่ใช่สิ่งเดียวกัน แนวคิดเรื่องรสนิยมทางเพศมักขึ้นอยู่กับ
ความเหมอื นกันหรือความแตกตา่ งของเพศระหว่างคนสองคนขน้ึ ไป กรอบงานของอัตลกั ษณ์ทางเพศทอ่ี งิ ตามหมวดหมู่
เพศแบบคงที่และไบนาร่ีจะไม่ปล่อยให้มีที่ว่างส�ำหรับผู้ท่ีมีอัตลักษณ์ทางเพศอยู่เหนือเลขฐานสองของเพศ หรือส�ำหรับ
ใครกต็ ามทีด่ ึงดดู พวกเขา6
ความเลื่อนไหลทางเพศ (sexual fluidity) มักจะถูกพูดถึงโดยเชื่อมโยงกับไบเซ็กช่วล (Bisexuality)
อย่างยากที่จะแยกความต่างที่ชัดเจนได้ (Fahs, 2009) ซ่ึงแนวคิดเก่ียวกับไบเซ็กช่วล ในยุคแรกๆ มักจะผูกอยู่กับ
ความคิดแบบทวิเพศ หรือมองเร่ืองความสัมพันธ์กับเพศหญิงและกับเพศชาย ต่อมาก็มีแนวคิดเรื่อง เพศทางเลือก
(queer) ที่ท�ำให้เข้าใจการเป็น ไบเซ็กช่วล ว่าหมายถึง การมีความสัมพันธ์หรือแรงดึงดูดกับคนหลากหลายเพศ
ไมใ่ ชแ่ คผ่ หู้ ญงิ หรอื ผชู้ าย มกี ารศกึ ษาหลายชนิ้ ทพ่ี ยายามทำ� ความเขา้ ใจความตา่ งระหวา่ งไบเซก็ ชว่ ล และ ความเลอ่ื นไหล
ทางเพศ แต่ท่ีน่าสังเกตคือ มักจะศึกษาจากกลุ่มตัวอย่างท่ีเป็นเพศก�ำเนิดผู้หญิงเป็นส่วนใหญ่ เช่น งานของ Mereish
et. Al. ซ่ึงศึกษาในกลุ่มผู้หญิงที่เป็นผู้ใหญ่ซ่ึงระบุว่าเป็นไบเซ็กชวลหรือเพศทางเลือก (queer) เพื่อดูความต่างในมิติ
ของเพศวิถี ไดแ้ ก่ พฤติกรรมทางเพศ และแรงดึงดดู ทางเพศ และในเรอื่ งความเล่อื นไหลทางเพศที่ปรากฏในแรงดึงดดู
ทางเพศและอัตลักษณ์ทางเพศ โดยใช้ Sexual Fluidity Scale ของ Katz-Wise (2014) ท่เี ป็นการวดั ตลอดช่วงชีวิต
ผู้หญิงไบเซ็กชวลมีแนวโน้มที่จะมีแรงดึงดูดกับเพศชาย/หญิงและหญิง/หญิงข้ามเพศเท่าๆ กัน ในขณะท่ี ผู้หญิงเพศ
ทางเลือก (queer) สว่ นใหญม่ แี รงดงึ ดูดเพศใดเพศหนง่ึ หรือหลายเพศ (Mereish et al., 2017)
งานของ Lisa Diamond ไดศ้ กึ ษาเกยี่ วกบั ความเลอื่ นไหลทางเพศในกลมุ่ ผหู้ ญงิ และจำ� แนกความเลอ่ื นไหลทาง
เพศออกมาได้ 4 ลกั ษณะ (Diamond et al., 2020) ไดแ้ ก่ (1) ความเลอ่ื นไหลตามสถานการณ์ (Situational Fluidity)
คือ ความเล่ือนไหลท่อี า้ งอิงจากการตอบสนองทางเพศ (sexual responsiveness) ทเี่ พมิ่ ขึ้นในบรบิ ทของสถานการณ์
ตา่ งๆ (2) แรงดงึ ดดู กบั พฤตกิ รรม (Attraction vs. Behaviour) ความลนื่ ไหลของลกั ษณะนว้ี ดั ดว้ ยแรงดงึ ดดู ทางเพศท่ี
แตกตา่ งจากพฤตกิ รรมทางเพศ และวดั โดยการเปรยี บเทยี บระดบั ความรสู้ กึ ทางเพศกบั ผชู้ ายและกบั ผหู้ ญงิ เปรยี บเทยี บ
กับระดบั ความดงึ ดูดใจระหวา่ งกับผชู้ ายและกับผู้หญิง ดงั นน้ั คนท่บี อกวา่ ชอบผู้ชายเปน็ หลักแต่เคยรู้สกึ ดึงดดู ทางเพศ
กับผ้หู ญิงมากกวา่ ผ้ชู าย หรือตรงกนั ขา้ ม กถ็ อื วา่ เป็นความเลอ่ื นไหลทางเพศ (3) ความไมม่ ่ันคงชัว่ คราว (Temporal
Instability) ความเล่ือนไหลประเภทน้ีมีพื้นฐานมาจากงานก่อนหน้าของ Diamond ที่อธิบายพลวัตรของแรงดึงดูด
ทางเพศ (sexual attractions) หากแรงดึงดูดทางเพศของคนมีการเปลี่ยนแปลงไปในช่วงเวลาหน่ึง ก็จะเป็นความ
เล่ือนไหล โดยในการศึกษานี้ได้ส�ำรวจแรงดึงดูดทางเพศมีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างไรหรือไม่ในช่วงเวลาสองสัปดาห์
การตอบสนองต่อเพศทไี่ มต่ อ้ งการ (Responsiveness to Less-Preferred Gender - AKA Bisexuality) คนๆ หนงึ่
จะเรียกว่ามีความเล่ือนไหลทางเพศ เมื่อคนๆ น้ันแสดงว่าสามารถที่จะมีความสัมพันธ์ทางเพศกับเพศที่พวกเขามัก
6 https://vaden.stanford.edu/health-resources/lgbtqia-health/sexual-fluidity
ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกลมุ่ ผูม้ ีความหลากหลายทางเพศ 21
ประเดน็ การจัดการร่างกายเพือ่ การแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
ไมค่ อ่ ยสนใจ ซึ่งกรณีนี้อาจจะใกล้เคยี งกับการเป็นไบเซก็ ช่วลมาก และอีกลักษณะหน่ึงคือ การทค่ี นๆ นัน้ สามารถท่จี ะ
มคี วามสัมพนั ธท์ างเพศกับคนเพศใดกไ็ ด้ โดยไม่ไดม้ ีความชอบเพศใดเปน็ พิเศษ
Katz-Wise (2014) ได้ท�ำการศึกษาเพื่อออกแบบ Sexual Fluidity Scale โดยวัดจากแรงดึงดูดทางเพศ
(sexual attraction) และอัตลักษณ์ทางเพศ (sexual identity) ซึ่งงานของ Katz-Wise ต้องการพิสูจน์ชุดความรู้
จากงานของ Lisa Diamond ในปี 2008 ท่พี บวา่ ผหู้ ญิงทมี่ ีความหลากหลายทางเพศจะมกี ารเปล่ียนแปลงอตั ลักษณ์
ทางเพศของตนเองอย่างน้อย 1 คร้ังในหน่ึงช่วงชีวิต และประมาณหน่ึงในสามของกลุ่มตัวอย่างได้เปลี่ยนแปลง
อัตลักษณ์ทางเพศของตนเอง 2-3 คร้ัง โดย Katz-Wise ต้องการที่จะทดสอบว่า ส่ิงน้ีเกิดข้ึนกับผู้ชายที่มีความ
หลากหลายทางเพศด้วยหรือไม่ และความเลื่อนไหลน้ีมีความเช่ือมโยงกับเพศวิถี (sexual orientation) ของบุคคล
อย่างไร และเช่ือมโยงกับการนิยามอัตลักษณ์ทางเพศของบุคคลอย่างไร ซ่ึงการศึกษานี้พบว่า ความเล่ือนไหลทางเพศ
เป็นปรากฎการณ์ทั้งกลุ่มผู้ชายและผู้หญิงที่มีความหลากหลายทางเพศ และเป็นการเล่ือนไหลทั้งในแรงดึงดูด
ทางเพศ (sexual attraction) และอตั ลักษณ์ทางเพศ (sexual identity) และเมอื่ ดคู วามเลื่อนไหลนม้ี คี วามเชื่อมโยง
กบั เพศวิถี (sexual orientation) พบวา่ กลุ่มผู้หญงิ ท่ีมีความเลื่อนไหลทางเพศมกั จะระบเุ พศวถิ ขี องตวั เองหลากหลาย
กวา่ ผู้ชาย คือเป็นทงั้ คนรกั ตา่ งเพศ (straight) ไบเซ็กช่วล หรอื เปน็ คนรกั เพศเดียวกนั รวมทัง้ เพศทางเลอื ก (queer)
ในขณะท่ีผู้ชายท่ีมีความเล่ือนไหล ส่วนใหญ่จะระบุว่า เป็นเกย์หรือเป็นคนรักเพศเดียวกันเท่าน้ัน สุดท้ายการศึกษาน้ี
พบว่า ความเล่ือนไหลทางเพศไม่มผี ลกบั การพัฒนาอตั ลกั ษณท์ างเพศของบุคคล (Katz-Wise, 2015)
3.1 ความหลากหลายทางเพศในงานวจิ ยั
ถึงแม้ในความเป็นจริง การรับรู้ถึงความซับซ้อนในหลากหลายทางเพศจะมีเพิ่มมากขึ้น แต่การรับรู้เหล่าน้ันก็
อาจจะยงั ไมไ่ ด้ถกู น�ำไปใชใ้ นการท�ำการศึกษาวิจัยเกีย่ วกับผู้มีความหลากหลายทางเพศอย่างท่ีควร
การศึกษาขนาดใหญ่ที่มีกลุ่มตัวอย่างที่เป็นตัวแทนระดับประเทศของสเปน ท่ีมุ่งเพื่ออธิบายความเป็นอยู่
ที่ดีและสุขภาพจิตของวัยรุ่นสเปนตามอัตลักษณ์ทางเพศ ได้แบ่งกลุ่มตัวอย่างออกเป็น binary transgender หรือ
คนข้ามเพศตามแบบทวเิ พศ nonbinary transgender หรอื คนข้ามเพศทเ่ี ป็นนอนไบนารี่ และ กลุ่ม cisgender หรือ
คนทีร่ ับรู้เพศตรงกับเพศสรีระ (Ciria-Barreiro et al., 2021)
โครงการ Rainbow Connection Project I - Korean Lesbian, Gay, & Bisexual Adults’ Health Study’
ซึ่งเป็นการส�ำรวจในกลุ่มประชากรหลากหลายทางเพศที่ใหญ่ท่ีสุดของเกาหลีใต้เท่าท่ีเคยมีมา เก็บข้อมูลในปี 2016
ในประชากรอายุ 19 ปีขนึ้ ไป มกี ารจดั กลุ่มอตั ลกั ษณท์ างเพศ (Sexual identity) เป็น เกย์ ไบเซ็กชว่ ลชาย เลสเบี้ยน
และไบเซก็ ชว่ ลหญิง (Lee et al., 2019)
การศกึ ษาเปรยี บเทยี บระหวา่ งประเทศอติ าลแี ละไตห้ วนั ซง่ึ มกี ารศกึ ษาในประเดน็ เกยี่ วกบั ผมู้ คี วามหลากหลาย
ทางเพศน้อยมาก กใ็ ชน้ ยิ ามเพศสภาวะของกลุ่มตัวอย่างเปน็ เกย์/เลสเบย้ี น กับ ไบเซ็กชว่ ลหรืออน่ื ๆ (Chan & Huang,
2021)
22 ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เร่อื ง ความรอบรู้ด้านสขุ ภาพในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
2015 School-based Chinese Adolescents Health Survey ในประเทศจนี เกบ็ ข้อมลู จากนักเรยี นเกรด
7-12 กลมุ่ ตัวอย่างทั่วประเทศมากกว่า 120,000 คน ใช้คำ� ถามเพ่ือวัดแรงดงึ ดดู ทางเพศ (Sexual attraction) โดยใช้
คำ� ถามวา่ “ในความสัมพันธ์ทีโ่ รแมนติก คณุ ชอบคนแบบไหน” ตัวเลือกคำ� ตอบได้แก่ “เพศตรงข้าม” “เพศเดียวกนั ”
“เพศตรงขา้ มและเพศเดยี วกนั ” และ “ไม่แน่ใจ” โดยนกั เรียนทเี่ ลอื กคำ� ตอบ ‘เพศเดยี วกัน’ หรือ ‘เพศตรงขา้ มและ
เพศเดยี วกัน’ จะถูกจดั กล่มุ เปน็ ชนกลุ่มนอ้ ยทางเพศ (sexual minority) (Huang et al., 2018)
โครงการ Sexual Identity Project ซึ่งมีเป้าหมายในการพัฒนาค�ำถามเก่ียวกับอัตลักษณ์ทางเพศที่รับรู้ใน
ตนเอง (self-perceived sexual identity) ใหม้ คี วามชัดเจนเพ่อื ใชเ้ ป็นข้อมูลส�ำหรับ พ.ร.บ. ความเทา่ เทียม (2010
Equality Act) ซง่ึ โครงการดำ� เนนิ งานในชว่ งปี 2006-2010 และไดค้ �ำถามและคำ� ตอบวดั อตั ลักษณ์ทางเพศออกมาเปน็
4 กลุ่ม คือ (1) Heterosexual/straight (2) Gay/lesbian (3) Bisexual และ (4) Other (Vizard, 2014)
การส�ำรวจขนาดใหญ่เกี่ยวกับประเด็นสุขภาพของสหรัฐอเมริกา ที่เก็บข้อมูลจากกลุ่มตัวอย่างขนาดใหญ่
เปน็ ตวั แท•น ปNรaะtชioาnกaรlระHดeบั aปltรhะเทInศtหeลrvาiยeงwานSใuหr้คvวeาyมหขมอางยสขหอรงัฐผอู้มเมคี วริากมาหกลลากุ่มหตลัวาอยยท่าางงกเวพ่าศท2ีแ่1ต,0ก0ต0า่ งคกนัน เชน่
ใช้ค�ำถาม
เพ่ือประเมิน อัตลักษณ์ทางเพศ (gender identity) ‘’คุณคิดว่าตัวเองเป็น’’ โดยมีตัวเลือกค�ำตอบว่า
(1) เลสเบยี้ นหรอื เกย์ (2) ไบเซก็ ชวล (3) Straight หรอื ไม่ใช่เลสเบี้ยนหรือเกย์ และ (3) รสนยิ มทางเพศ
ท่ไี มไ่ ด้ระบไุ ว้ทน่ี ี่ ซ่งึ กลมุ่ ตวั อยา่ งทม่ี ีเปน็ ตวั แทนระดับประเทศน้ีเกือบ 16% ระบวุ ่า ตนเองเปน็ เลสเบี้ยน
หรอื เกย์ ไบเซก็ ชวล โดยประมาณ 3% ทีร่ ะบุว่า เปน็ เพศอนื่ ทไี่ มไ่ ด้มีระบไุ วใ้ นแบบสอบถาม (Fish et al.,
• N20a2ti1o;nHaslieHhe&altMhirzaonydanN,u2t0ri2ti1o)n Examination Survey ของสหรัฐอเมริกา (1999-2014) ใช้ค�ำว่า
“ชนกลุ่มน้อยทางเพศ” โดยผู้ตอบแบบสอบถามท่ีรายงานคู่นอนเพศเดียวกันตั้งแต่หนึ่งคนข้ึนไปหรือผู้ที่
• Nระaบtiวุoา่ nเปalน็ Sเกuยrv์ เeลyสเบonยี้ นDหruรgอื กUะsเeทยaถnอื dเปHน็ eผaใู้ lหthญท่ (2เี่ ป01น็ 5ช–น2ก0ล1มุ่ 8น)อ้ แยบท่งากงลเพุม่ ศอตั (Lลaกั uษgณhn์ทeาyงเ&พศEขliaอsงoผn้ใู ห, 2้ข0อ้ 2ม1ูล)
• Yอoอuกtเปhน็ RhisekteBreohseavxuioarl,Sluersvbeiayn/(YgRayB,Sแ) ลซะึ่งมbีกisาeรxเuกa็บlข(้อSมchูลu7lerคeร้ังtใaนlช.,่ว2ง0เว2ล1า)ระหว่าง 2005 – 2017
เกบ็ ขอ้ มูลในเด็กนกั เรียนเกรด 9-12 ใช้ค�ำถามวา่ ข้อใดตอ่ ไปนอ้ี ธิบายส่ิงที่คุณเป็นได้ดที ี่สดุ และมีคำ� ตอบ
ใหเ้ ลือกคือ คนรักตา่ งเพศ (heterosexual/straight) (2) เกยห์ รอื เลสเบ้ียน (3) ไบเซก็ ชว่ ล (4) ไมแ่ น่ใจ
• 2(F0e0l3t –e2t0a1l0., 2020)
Washington State Behavioral Risk Factor Surveillance System ในการวัดรสนิยม
ทางเพศ (sexual orientation) ผู้ตอบแบบส�ำรวจจะเลือกข้อใดข้อหนึ่งต่อไปน้ี (1) รักต่างเพศหรือ
Straight (2) รกั เพศเดียวกัน (เกยห์ รือเลสเบยี้ น) (3) ไบเซ็กชวล หรือ (4) อยา่ งอื่น (Dilley et al., 2010;
Fredriksen-Goldsen et al., 2013)
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรื่อง ความรอบร้ดู ้านสุขภาพในกลมุ่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ 23
ประเด็น การจัดการรา่ งกายเพือ่ การแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
ภาพจากงานวิจัยเหล่าน้ีสะท้อนให้เห็นว่า เกย์/เลสเบี้ยนและไบเซ็กช่วล จะเป็นท่ีรับรู้มากกว่ากลุ่มอื่น เช่น
คนขา้ มเพศ แตภ่ ายใตส้ ถานการณท์ ซ่ี บั ซอ้ นมากขน้ึ การนยิ ามเปน็ เพศอน่ื ๆ มจี ำ� นวนเพม่ิ มากขนึ้ และยงั ไมม่ คี วามเขา้ ใจ
ในสิ่งเหล่าน้ีมากพอ ทั้งนี้ ยังไม่ได้รวมถึงสถานการณ์ท่ีกลุ่มคนท่ีมีความหลากหลายทางเพศยังต้องอยู่ในสถานการณ์
ที่ซับซ้อนด้วยอิทธิพลทางเช้ือชาติ ชาติพันธุ์ และวัฒนธรรมอื่นๆ อีก ซึ่งเหล่าน้ีอาจจะส่งผลต่อชีวิตและสุขภาพ
ไดใ้ นหลายแง่มมุ
3.2 ประเด็นสุขภาพของผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ในภาพรวม การศึกษาวิจัยเกี่ยวกับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ยังคงมีข้อจ�ำกัดในแง่ของระเบียบวิธี
ทจี่ ะสามารถศกึ ษากลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศไดใ้ นจำ� นวนมากและมขี นาดตวั อยา่ งทเ่ี ปน็ ตวั แทนของประชากรได้
รวมท้ังในแง่ของประเด็นท่ีมีการศึกษาก็ยังมีความจ�ำกัดอยู่เฉพาะบางเรื่อง เช่น ในประเด็นเก่ียวกับสุขภาพ การศึกษา
ส่วนใหญ่จะเป็นเร่ืองเกี่ยวกับโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ในขณะท่ีมีช่องว่างของการศึกษาในประเด็นท่ีเกี่ยวกับสุขภาพ
ท่ัวๆ ไป หรือสุขภาพที่อาจเป็นปัญหาเฉพาะกลุ่มบางอย่างเช่น มะเร็งทวารหนักในกลุ่มชายท่ีมีเพศสัมพันธ์กับชาย
มะเร็งเต้านมในกลุ่มหญิงรักหญิง (Meyer, 2001) และจากการทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบล่าสุด (Reisner
et al., 2016) ประเด็นด้านสุขภาพของกลุ่มคนข้าม (transgender people) พบว่า ประเด็นท่ีมีการศึกษาวิจัยมาก
ที่สุดเป็นเรื่องสุขภาพจิต (Mental health) โดยศึกษาในเร่ืองของการแปรปรวนของอารมณ์ (mood disorders)
การฆ่าตัวตาย (suicide) การท�ำร้ายตัวเองที่ไม่ได้หวังฆ่าตัวตาย (non-suicidal self-injury) และภาวะวิตกกังวล
(anxiety disorders) ประเดน็ ทม่ี กี ารศกึ ษามากรองลงมาเปน็ อนั ดบั ทส่ี องไดแ้ ก่ เรอื่ งเกยี่ วกบั สขุ ภาพทางเพศและอนามยั
เจริญพันธุ์ ซ่ึงแนน่ อนวา่ เรือ่ งเกย่ี วกบั โรคตดิ ต่อทางเพศสมั พนั ธม์ กี ารศึกษามากท่ีสุด
ประเด็นสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศจ�ำเป็นที่จะต้องท�ำงานด้วยการมองเห็นสถานการณ์
ตลอดช่วงชีวิต (life course approach) เนื่องจากมีสถานการณ์ที่อาจเกิดข้ึนและแตกต่างกันออกไปในแต่ละช่วงวัย
เช่น ช่วงวัยเด็กถึงวัยรุ่น อาจมีสถานการณ์ของโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ การใช้สารเสพติด ปัญหาสุขภาพจิตและ
ภาวะซมึ เศรา้ ความรนุ แรงในครอบครวั การถกู รงั แก (bully) ในวยั ผใู้ หญห่ รอื กลางคน อาจเปน็ เรอ่ื งของสขุ ภาพดา้ นอน่ื ๆ
เพ่ิมมากขึน้ เช่น โรคไม่ตดิ ต่อ ภาวะน�้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน ผลกระทบจากการถกู ตีตราหรอื เลอื กปฏิบตั ิ และประเดน็
เก่ยี วกับการสร้างครอบครัว การมลี กู วัยผใู้ หญ่ตอนปลายหรือสงู อายุ อาจจะมเี ร่ืองผลกระทบระยะยาวจากการติดเช้ือ
เอชไอวี ปัญหาสขุ ภาพและการขาดผดู้ ูแล เป็นตน้ (IOM, 2011)
อย่างไรก็ตาม ไม่ว่าจะเป็นงานวิจัยหรือกิจกรรมโครงการด้านสุขภาพส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ก็อาจจะยังไม่ได้สะท้อนสถานการณเ์ ฉพาะของกลุ่มยอ่ ยๆ ในกลุม่ ผู้มคี วามหลายหลายทางเพศไดท้ กุ กลุ่ม จนกลายเปน็
กลุ่มชายขอบของผู้มีความหลากหลายทางเพศ (marginalized) ในบริบทด้านสุขภาพ ตัวอย่างเช่น CDC
สหรัฐอเมริกา7 ที่ใช้พฤติกรรมทางเพศเป็นกรอบในการก�ำหนดประเด็นสุขภาพ และยังมีแนวคิดในระบบทวิเพศ
(binary) ให้เห็นชัดเจนในการแบ่งหมวดหมู่ของชุดข้อมูลเป็นหมวดหมู่ส�ำหรับกลุ่มเกย์และชายไบเซ็กช่วล กลุ่มเลส
7 https://www.cdc.gov/lgbthealth/about.htm
24 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่อื ง ความรอบร้ดู ้านสขุ ภาพในกล่มุ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจัดการร่างกายเพอ่ื การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
เบี้ยนและหญิงไบเซ็กช่วล กลุ่มคนข้ามเพศ และประเด็นสุขภาพในแต่ละหมวดก็จะเป็นเร่ืองเอชไอวี โรคติดต่อทาง
เพศสัมพันธ์ ส�ำหรับกลุ่มเกย์และชายไบเซ็กช่วล และกลุ่มคนข้ามเพศ และเป็นเร่ืองสุขภาพทั่วไปเช่น มะเร็ง
ความรุนแรงในชีวิตคู่ โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ โรคอ้วนหรือภาวะน�้ำหนักเกิน ส�ำหรับกลุ่มเลสเบ้ียนและ
หญิงไบเซ็กช่วล เป็นต้น ในขณะท่ีกลุ่มอ่ืนๆ ยังไม่ได้รับการพูดถึงมากพอ ซึ่งก็สะท้อนออกมาชัดเจนในงานวิจัยใน
กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศในสหรัฐอเมริกาท่ีมีผู้เข้าร่วมการส�ำรวจกว่าคร่ึงหน่ึงระบุว่าตนเองเป็นนอนไบนารี่
(non-binary) และเป็นกลุ่มที่ระบุว่า ได้รับความเข้าใจจากผู้ให้บริการน้อยกว่าผู้มีความหลากหลายทางเพศกลุ่มอื่นๆ
เป็นกลุ่มที่มีปฏิสัมพันธ์กับผู้ให้บริการที่ไม่ดี เช่น ผู้ให้บริการไม่เข้าใจ ไม่ให้ความนับถือ (disrespect) และมีความ
หงุดหงิดไม่พอใจ มากกว่ากลุ่มผู้หญิงหรือผู้ชายข้ามเพศ ซึ่งท้ังหมดเกิดจากการท่ีผู้ให้บริการไม่เข้าใจว่า นอนไบนาร่ี
(non-binary) คืออะไร และมีความคาดเดาไปในทิศทางอ่ืนที่ไม่สอดคล้องกับสิ่งท่ีนอนไบนาร่ี (non-binary)
เปน็ อยจู่ ริง (Keeley, 2021)
ตวั อยา่ งการทำ� งานในประเดน็ สขุ ภาพสำ� หรบั ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศทมี่ องเหน็ กลมุ่ ยอ่ ยๆ อนื่ มากขน้ึ เชน่
National LGBTIQN+ Health Education Center สหรัฐอเมรกิ า8 ท่มี กี ารท�ำงานในเรอ่ื งเอชไอวี และการใช้ยาเสพติด
ดว้ ยวธิ ฉี ดี โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ ยาตา้ นไวรสั ปอ้ งกนั กอ่ นการสมั ผสั เชอื้ เอชไอวี (PrEP) การดแู ลชว่ ยเหลอื ผไู้ ดร้ บั ผลก
ระทบจากความรนุ แรง การใชฮ้ อรโ์ มนเพอื่ การขา้ มเพศ นอกจากนนั้ ยงั มบี รกิ ารสขุ ภาพสำ� หรบั กลมุ่ เพศกำ� กวม (intersex)
การดแู ลสขุ ภาพจติ สำ� หรบั คนขา้ มเพศ และการดแู ล LGBTIQN+ ผสู้ งู อายใุ นสถานการณโ์ ควดิ 19 เปน็ ตน้ UNC Health
Science Library สหรัฐอเมริกา9 มีประเด็นสุขภาพและความอยู่ดมี ีสขุ (well-being) และปญั หาสขุ ภาพเฉพาะ เชน่
เอชไอวี มะเร็ง การสูบบหุ รี่และการใช้สารเสพติด ส�ำหรับ LGBTQIA+ (lesbian, gay, bisexual, transgender, queer,
questioning, intersex, and asexual)
มีการศึกษาท่ีพยายามท�ำความเข้าใจความเสี่ยงด้านสุขภาพอ่ืนๆ ในกลุ่มเฉพาะ เช่น การวิเคราะห์ข้อมูลจาก
การสำ� รวจภาวะสขุ ภาพของประชากร โดยดเู ฉพาะกลมุ่ ผทู้ ผ่ี า่ นการเปน็ โรคมะเรง็ มาแลว้ (Cancer survivor) และเปรยี บ
เทยี บพฤตกิ รรมสุขภาพของคนทร่ี ะบุอตั ลกั ษณท์ างเพศ (gender identity) เปน็ heterosexual กบั กลุ่มอื่นๆ โดย
ข้อมูลในช่วงปี 2013-2018 พบว่า เลสเบ้ียนมีภาวะโรคปอดและปัจจัยเส่ียงโรคหัวใจและหลอดเลือดมากกว่ากลุ่มอ่ืน
(Megan, 2021)
3.3 ประเด็นสขุ ภาพของผู้มคี วามหลากหลายทางเพศในประเทศไทย
ประเด็นสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศในประเทศไทย สะท้อนผ่านแผนงานหรือโครงการท้ังใน
ระดับประเทศและระดับพ้ืนที่ ผ่านงานวิจัยประเด็นสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศ และผ่านทางสื่อโซเชียล
มเี ดียตา่ งๆ
98 https://www.lgbtqiahealtheducation.org/resources/
https://www.nchealthinfo.org/health-topics/lgbtqia-health/
ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรือ่ ง ความรอบร้ดู ้านสุขภาพในกลุม่ ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ 25
ประเดน็ การจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลกั ษณ์ทางเพศ
3.3.1 สขุ ภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศในการจัดบรกิ ารหรือแผนงานโครงการ
ประเทศไทยมีการด�ำเนินโครงการท่ีเกี่ยวกับสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศที่ชัดเจน
คือ โครงการด้านการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีและการดูแลรักษาผู้ติดเช้ือเอชไอวี ที่มีความสนใจหลักอยู่ในกลุ่มเกย์
หรือชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย และผู้หญิงข้ามเพศ ซ่ึงมีข้อมูลความเส่ียงเชิงพฤติกรรมระบุว่า รูปแบบเพศสัมพันธ์
ของกลุ่มน้ีน�ำไปสู่ความเสี่ยงต่อการติดเช้ือเอชไอวีและโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์มากกว่าผู้มีความหลากหลายทางเพศ
กลุ่มอื่น รองลงมา เป็นโครงการหรือบริการฮอร์โมนส�ำหรับผู้หญิงข้ามเพศ ซึ่งเร่ิมต้นด้วยการใช้เป็นจุดดึงดูดให้ผู้หญิง
ขา้ มเพศได้เขา้ สู่บริการเอชไอวีอ่ืนๆ
โครงการหรอื บริการสำ� หรับคนขา้ มเพศท่ีรวมทัง้ หญงิ และชายข้ามเพศ ส่วนใหญเ่ ปน็ บรกิ ารในโรงพยาบาลท้งั
ของรัฐและเอกชน เป็นบริการต่างๆ ท่ีเป็นขั้นตอนของการข้ามเพศ ตั้งแต่การใช้ฮอร์โมนเพ่ือการข้ามเพศ การผ่าตัด
อวัยวะตา่ งๆ และการผ่าตดั แปลงเพศ
สิ่งท่ียังขาดคือ บริการหรือโครงการที่ระบุปัญหาท่ีเป็นเรื่องจ�ำเพาะของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศบาง
กลมุ่ เช่น สขุ ภาพทางเพศของผูห้ ญิงท่ีมคี วามหลากหลายทางเพศ บริการสำ� หรบั กลุม่ นอนไบนาร่ี เป็นต้น
3.3.2 สขุ ภาพของผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศในงานวจิ ยั
ผลการสืบคน้ ขอ้ มูลงานวิจยั ในประเด็นสุขภาพท่ศี กึ ษาเกยี่ วกับผู้มีความหลากหลายทางเพศ พบวา่ งานวิจัยท่ี
มกี ารตีพิมพใ์ นวารสารทัง้ ในและต่างประเทศจ�ำนวนมากเป็นเรอื่ งเก่ียวกบั เอชไอวี โรคตดิ ต่อทางเพศสมั พนั ธ์ พฤตกิ รรม
เสีย่ งทางเพศ (Chariyalertsak et al., 2011; Fongkaew et al., 2021; Guadamuz et al., 2011; Nemoto et al.,
2012; Ongwandee et al., 2018; Patel et al., 2013; Pawa et al., 2013; Thitasan et al., 2019; Van Griensven
et al., 2004; Yang et al., 2013)
งานวิจัยในประเด็นสุขภาพอ่ืนๆ ท่ีมีจ�ำนวนมาก ได้แก่ สุขภาพจิต (ปริยศ กิตติธีระศักด์ิ และคณะ, 2563;
ปรยิ ศ กติ ตธิ ีระศักดิ์ และคณะ, 2561; Nimitpanya et al., 2021; Ojanen et al., 2020; Ojanen et al., 2021;
Ojanen et al., 2016) บริการให้ค�ำปรึกษา (Ojanen, 2015) ปัญหาสุขภาพจิตจากการถูกตีตราและเลือกปฏิบัติ
(ศักด์ิ, 2020) ภาวะทางอารมณ์และปัญหาสุขภาพ (Boonchooduang et al., 2019) ภาวะซึมเศร้า (Kittiteera-
sack, Steffen, et al., 2020) ความเครียดและการฆา่ ตัวตาย (Kittiteerasack, P, 2020; Kittiteerasack et al.,
2020; Peltzer & Pengpid, 2016) การตีตราตนเอง (Kittiteerasack et al., 2020; Miedema et al., 2021)
การตีตราและเลอื กปฏบิ ัติ (Logie et al., 2016; Suriyasarn, 2016) แอลกอฮอล์ (Patel et al., 2013)ยาเสพติด (Del
Casino, 2012) คุณภาพชีวติ ของวัยรุ่นที่มีความหลากหลายทางเพศ (Kongprapun et al., 2019) การใชฮ้ อรโ์ มนข้าม
เพศ (Gooren et al., 2015; Guadamuz et al., 2011) การแปลงเพศในมุมมองวิทยาศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ (วสันต์
ปวนปนั วงศ์, 2559)
งานวิจัยจ�ำนวนมากจะกล่าวรวมๆ ถึงผู้มีความหลากหลายทางเพศ โดยไม่ได้รายละเอียดในประเด็นจ�ำเพาะ
ของแต่ละกลุ่มย่อย แต่ก็มีงานวิจัยจ�ำนวนไม่น้อยเช่นกัน ที่ศึกษาประเด็นสุขภาพต่างๆ โดยมีเป้าหมายในการศึกษา
เป็นกลุ่มย่อยต่างๆ แต่กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศท่ีอยู่ในประเด็นวิจัยเกี่ยวกับสุขภาพมากท่ีสุด คือ กลุ่มผู้หญิง
26 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบรูด้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพ่อื การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
ข้ามเพศ (Chariyalertsak et al., 2011; Guadamuz et al., 2011; Kittiteerasack et al., 2020; Logie et al.,
2016; Nemoto et al., 2012; Ongwandee et al., 2018; Pawa et al., 2013; Yang et al., 2013) เกยห์ รือชาย
ทมี่ เี พศสัมพันธ์กับชาย (Chariyalertsak et al., 2011; Kittiteerasack, 2020; Kittiteerasack, Matthews, et al.,
2020; Logie et al., 2016; Ongwandee et al., 2018; Van Griensven et al., 2004; Yang et al., 2013) และเริม่
มคี วามสนใจในการศึกษากบั กลุ่มอื่นๆ มากข้ึน เช่น ชายไบเซก็ ชว่ ล (Chariyalertsak et al., 2011; Kittiteerasack,
2020; Kittiteerasack, Matthews, et al., 2020; Thitasan et al., 2019; Van Griensven et al., 2004) เลสเบีย้ น
(Kittiteerasack, 2020; Kittiteerasack et al., 2021; Kittiteerasack et al., 2020; Patel et al., 2013; Thitasan
et al., 2019; Van Griensven et al., 2004) หญงิ ไบเซ็กช่วล (Kittiteerasack, 2020; Patel et al., 2013; Van
Griensven et al., 2004) และ ทอม (Gooren et al., 2015; Miedema et al., 2021) โดยเห็นได้ชดั วา่ การศึกษาใน
ประเด็นสขุ ภาพจ�ำเพาะส�ำหรับกล่มุ ผ้ชู ายข้ามเพศ (FTM) (กนกพร อรยิ า และคณะ, 2561)
3.3.3 สขุ ภาพของผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศในสอื่ โซเชียลมีเดยี
การสำ� รวจขอ้ มูลจากสอื่ โซเชียลมเี ดีย โดยก�ำหนดค�ำคน้ ส�ำคัญ คือ ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ และ สุขภาพ
โดยเน้นแหล่งข้อมูล เว็บไซด์ หรือสื่อท่ีเป็นภาษาไทยหรือแหล่งข้อมูลในประเทศไทย เพ่ือท�ำความเข้าใจสถานการณ์
ด้านข้อมูลส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศในประเทศไทยเป็นหลัก โดยมีการส�ำรวจข้อมูลจากส่ือโซเชียลมีเดีย
2 รอบ รอบแรก ไดม้ กี ารตรวจสอบขอ้ มูลเกี่ยวกับสขุ ภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศในภาพรวม และหลากหลาย
ประเด็น เพ่ือชี้ให้เห็น สถานการณ์ด้านข้อมูลในส่ือโซเชียลมีเดีย (เช่น รูปแบบการน�ำเสนอหรือประเภทของข้อมูล
ผู้ให้ข้อมูล ความน่าเชื่อถือ หรือวัตถุประสงค์ของการให้ข้อมูล เป็นต้น) และรอบท่ี 2 ได้มีการส�ำรวจข้อมูลในส่ือ
โซเชยี ลมเี ดยี โดยเจาะประเดน็ เกย่ี วกบั การเปลย่ี นแปลงเพศสภาพ (gender transitioning) โดยเฉพาะ ซง่ึ เปน็ ประเดน็
ที่โครงการฯ ได้รับข้อมูลจากท้ังผู้มีความหลากหลายทางเพศและผู้ให้ข้อมูลหลัก ว่าเป็นประเด็นด้านสุขภาพที่ส�ำคัญ
สำ� หรับผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ในภาพรวม การส�ำรวจขอ้ มลู จากเว็บไซด์และสื่อออนไลนต์ า่ งๆ เพอื่ ตรวจสอบว่ามีกลุม่ ผู้ให้ขอ้ มลู เปน็ ใครบา้ ง
วตั ถปุ ระสงคข์ องการใหข้ อ้ มลู ลกั ษณะหรอื รปู แบบของขอ้ มลู โดยเนน้ ชดุ ขอ้ มลู ทป่ี รากฎเปน็ ภาษาไทย โดยการสำ� รวจน้ี
จะชว่ ยใหเ้ ขา้ ใจแหลง่ ขอ้ มลู ในโลกอนิ เตอรเ์ นต็ สำ� หรบั กลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ ซง่ึ อนิ เตอรเ์ นต็ และสอ่ื ออนไลน์
เป็นพ้นื ที่หลกั ของการคน้ หาข้อมูลที่สนใจส�ำหรบั ทกุ กล่มุ ประชากรในปจั จบุ ัน
การส�ำรวจพบว่า กลุ่มผู้ให้ข้อมูล เก่ียวกับหรือส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศในอินเตอร์เน็ต มีทั้งกลุ่ม
หน่วยงานองคก์ รภาครัฐ ภาคประชาสงั คมและภาคธรุ กิจ นอกจากนน้ั ยังมกี ารน�ำเสนอขอ้ มูลโดยกลุ่มผู้มีความหลาก
หลายทางเพศเองดว้ ย โดยมีเปา้ หมายท้ังเปน็ การใหค้ วามรใู้ นประเดน็ ตา่ งๆ การประชาสัมพนั ธ์กิจกรรม งาน โครงการ
หรือ รวมไปจนถงึ การขายสินคา้ และบริการด้วย
รูปท่ี 2 แสดงผลสรุปหมวดหมูช่ ดุ ข้อมูลทปี่ รากฎทางสอื่ ออนไลนแ์ ละอินเตอร์เน็ตตา่ งๆ ได้เปน็ สองกลมุ่ ใหญ่ๆ
คือ กลุ่มขอ้ มูลเกีย่ วกบั การให้ความหมาย (definition) คำ� จ�ำกดั ความหรอื นิยามของกลมุ่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
การเคลอ่ื นไหวและขอ้ เรยี กร้องทางสงั คม และอื่นๆ กับกลมุ่ ชดุ ข้อมูลเกีย่ วกับสุขภาพโดยเฉพาะ ซงึ่ แบ่งไดอ้ อกเป็นชุด
ความรสู้ ุขภาพ ประเดน็ ทางดา้ นนโยบาย การดำ� เนินงานด้านสขุ ภาพ และมติ ิอน่ื ๆ ทเี่ ก่ียวข้อง
ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เร่อื ง ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพในกลุม่ ผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ 27
ประเดน็ การจัดการรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
Page 29 of 71
รรปููป ทท ี่่ี 22:: ห(หมสมวำ� ดรววดหจหมรชูมะดุ่ชู หขุดวอข่ามอ้งลูเมดทลู ือป่ีทนรป่ี มารกีนาฏากทคฏามทง-สาเมง่ือสษอ่ือาอยอนนอไลน2นไ5แล6ลน3ะ์แ)อลนิ ะเอตนิอรเตเ นอ็ตรเ์ น็ต
(สํา รว จระใหนวปา รงเะดเือดนน็ มเกีนยี่าควมก-บั เมสษขุ าภยานพ2ก5า6ร3ส)ำ� รวจขอ้ มลู ในสอื่ ออนไลนพ์ บวา่ มปี ระเดน็ สขุ ภาพทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั กลมุ่ ผมู้ คี วาม
เปร หเเหหปจปฉปู รลลรราพน็ ะทืะอาร(าะสาทเเูปกกเ่ีจดดปะาํ 3ห่สี ทหงรเน็็นน:จนลสว่ีลสท3สา จาำ�ใใาป(ุข:ะสี่จุขยนรสหยภจรปะนทขภปำ�รทะางหรใอารราบัสพจาเะงววะพงดาํกงขเเเาจเคพหดห็นเเดงอลหรพน็นเศลรน็งส่มุดะลับศใาคสเุขผือหดนกน่ากนุขภนู้มงัวีย่กน้ีดลใภแมมาคีา่นวลุมี้ังาสพทีนีงกวกแม่มุผพดเั้งบัาาทลสดูมีทอทงขคมสุมป่ีดคีใอืาั้งอ่ีปมุขนหอวยขรงนม-รภราลาใเาตุ้อาูลมมูปยนมากาก่ามทนีษพตุทหรกฎงฎูล่ัวาาาูปี่ลๆหททกไ2งยทคาปทลๆาานากมก่ัวโทร่ีางงดไหัน-กส2สย3ส่อีปเยลนัํา5มอื่ทาือ่ ผทรา6จโอษอาูสวยี่อด3จองาอาํจท)ายะนเยรขนาพจเผวไนปองไจลศจู้สเลมน พะนได2�ำลูนทดเศแร5ว้ปใพแ์ีส่วลดนย6็นนลบจวะส3แใะทอวยไ่ือ)จดาอลินี่สอขแม้พินะเนออลตีเรบเวนใงะอตูปจบ็กไวรรอลขทลไปู่าเซรนนอุมม่ีทด์เ4พต็ผงีเน่ี หว4กูมบแต็็บรลีควแส อืไาุ่มว สดซสมาผดงดอ่ืมีปู้มงใอ์หหรหใีคอหะรล้เวนเเือหาดหาไกส็น็นลมน็ ห่ือชนสหชลอดุุขจุดลาอภําขขยานนา้ออทกพวไมมาหนลทงลููลลหนเ่ีเททพากน์จีเ่ ยศ่ีเย่ีปึง่�ำปทวทนนแน็ขาี่มปลวอปงกีระนงเระาขพกหะรเอบัดศนใเมหดกน็ ่ึงลูขน็ลแทททPอมุทล่มี่ีมaี่มผะีเีม่gีกปูลูมขeเีาาใคีป้อนร3หวา้มใ0มาหหูลมาoม้ขทยf้อาี่เ7ยฉม1หพูลราในอืะ
รปู ที่
4:
ประเด็นอนื่ ๆ ตามชว งอายุ ทป่ี รากฎทางสอ่ื ออนไลนแ ละอนิ เตอรเนต็
(สํารวจระหวา งเดือนมนี าคม-เมษายน 2563)
28 ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เร่อื ง ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกล่มุ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจัดการรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
รปู ทปร่ี 4ะเ:ด น็ปอรน่ืะเๆด็นตาอมน่ื ชๆวงตอาามยชุ ทว่ ง่ีปอราายกุฎทท่ปี ารงสากอ่ื อฎอทนาไงลสนือ่ แอลอะนอไินลเตนอแ์ รลเะนอ็ตินเตอร์เน็ต
(สาํ รวจ(รสะ�ำหรววาจงรเดะือหนวม่าีนงเาดคอืมน-เมมษนี าายคนม-2เ5ม6ษ3า)ยน 2563)
คใ มหวัก้บา เใเหจนนหมระลน้ือบหิก าเหไนกรลาปาิกห้นราทใจาลกไนะ่ีรเปาหในsเภยนปเeทลนอื้าทภxน ี่าพอ้ืหuาาเsยหรงรพaาeเทอ่ืาlวยรพxงยมางัวhศuสังงไมeแําไaมเกมaพหลl่มาlมกะรศtีรhีบัาhลccแสรeดกooลส�ำโกลanรnะาํรามุlคtรtลวtรeผตeวhจเดnชูจลิดnฯกtาฯอืตtโยาดรกอไรทดาคปทดไเนีม่า้ดตฏลาส้ สนีเสงิดบิือพรุขเรสตปุัตกพศภุปุขิเ่ปอศสลาลชภมัสวทกัฏักงิ าะัมพโษษาิบควมพนังณณตัะราเันธงกพมิเะะกชธสนขาศขบัิงรอกักเอโสาชองคนงอางัมชเรนยักเาพไนงสจอ้ือัสน้ืออวเเวหปกรนีธหาายนท้าเ์จขานงเงั้เเอขพออื้สปกมสอ้ราหาชน็ ลูว่ามวราไเะทนปปลูหอพสป่ีรเอทลวรังนะรงักีค่ปีาเาก้อื ทๆภะมกรนัหทสย้ังาฎแากังทงัสกใลหอคนาอี่อฎะยลรสมงอกใใูปกัือ่นกยนามอๆ้อรมังสยาอดอางอื่คุกทนูแจกยสอกาล่ีอไันูใ่มอวลกนรอัยแานนกักยกกกลไลษไุคลมาดละมุารมุสานกผเหจมแร2ใูา์ไียหาญลดัยรกกะบก้ดิงรรทกรร2าะูแอักกิี่สลรดลงหาําเรุ่มบักรรรคญะผาักยีสญัดรงิู้ใกุขษดหยบั ภังรานอทบ้นอ้าํ้ามอดพี้รงแหรมงักิกรลับนนาะามะกัคดร้ีดรกัทขว้ีสรยบั จาอี่สเะุขอผมละงด�ำภมู คับารัญพบัผู้
น�้ำหนกั ของเน้อื หาจะเปน็ เรื่องสำ� หรบั กลมุ่ ผูช้ ายทีม่ เี พศสมั พันธก์ บั ชาย เกย์ สาวประเภทสอง มากกว่ากลมุ่ หญงิ รกั หญงิ
ทอม ดี้ เลสเบยี้ น รวมทง้ั กลมุ่ ผใู้ หข้ อ้ มลู สำ� หรบั กลมุ่ ผชู้ าย กม็ กั จะเปน็ ผใู้ หบ้ รกิ ารทเ่ี ปน็ หนว่ ยงานองคก์ รอยา่ งเปน็ ทางการ
ทัง้ ภาครฐั และเอกชนมากกวา่ กลุ่มผใู้ หข้ ้อมูลสำ� หรับกล่มุ หญิงรกั หญงิ ซงึ่ มกั จะเป็นกลมุ่ ชุมชนหญิงรกั หญิงเอง ไปจนถึง
กลมุ่ ผจู้ ำ� หนา่ ยผลติ ภณั ฑต์ า่ งๆ ทมี่ เี ปา้ หมายทางการตลาดทห่ี ญงิ รกั หญงิ ดงั นนั้ จงึ อาจสรปุ ณ ทน่ี ไ้ี ดว้ า่ มคี วามแตกตา่ ง
(disparities) เปน็ อยา่ งมากในเรอื่ งของรปู แบบ ปรมิ าณและกลมุ่ ผใู้ หข้ อ้ มลู สำ� หรบั กลมุ่ ผชู้ ายทม่ี เี พศสมั พนั ธก์ บั ชาย เกย์
สาวประเภทสอง เปรียบเทยี บกบั กลุ่มหญงิ รกั หญิง ทอม ดี้ เลสเบี้ยน และแทบจะไม่ปรากฏว่ามผี ใู้ ห้บรกิ ารทีใ่ หข้ ้อมลู
สำ� หรบั กลมุ่ หลากหลายทางเพศอน่ื ๆ เชน่ ไบเซก็ ชว่ ล/Non-binary/Pansexual/Asexual หรอื อนื่ ๆ ทเี่ รม่ิ มกี ลมุ่ คนทเี่ ลอื ก
จะนยิ ามตนเองไวเ้ ชน่ นเี้ พมิ่ มากขนึ้ แตใ่ นระดบั ผใู้ หบ้ รกิ ารอาจจะยงั ไมม่ คี วามเขา้ ใจความเฉพาะของกลมุ่ เหลา่ นมี้ ากพอ
รปู แบบการน�ำเสนอขอ้ มลู สำ� หรบั กลุ่มผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ ถา้ เปน็ ผูใ้ ห้บริการภาครฐั หรือภาคประชา
สงั คม จะเปน็ ลักษณะของการใหข้ ้อมูลความรู้ ในขณะท่ภี าคเอกชนจะเนน้ ไปที่การขายสินค้าและบรกิ าร ซ่ึงสินคา้ และ
บรกิ ารทช่ี ดั เจนวา่ ตอ้ งการเจาะกลมุ่ เปา้ หมายไปทกี่ ลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ มกั จะเปน็ สนิ คา้ และบรกิ ารทเี่ กยี่ วขอ้ ง
กบั วิถีทางเพศ (sexual orientation) เพศสัมพันธ์ที่มคี วามสขุ และปลอดภยั และรปู ลกั ษณท์ ี่พึงประสงค์ตามอัตลักษณ์
ทางเพศของตนเอง ตวั อยา่ งในรปู ท่ี 5 คอื กลมุ่ สนิ คา้ ทมี่ เี ปา้ หมายเปน็ กลมุ่ ทอม หรอื หญงิ รกั หญงิ ทต่ี อ้ งการเปลยี่ นแปลง
หรือลดรปู ลกั ษณท์ ีม่ คี วามเปน็ ผ้หู ญงิ (defeminization) ลง เชน่ การลดหรือปกปิดหนา้ อก ด้วยอุปกรณต์ า่ งๆ ต้ังแต่
เส้ือกล้าม เสตย์รัดหน้าอก ไปจนถึงเจลส�ำหรับทาหน้าอกท่ีโฆษณาสรรพคุณว่าช่วยลดขนาดของหน้าอกลงได้ อย่างไร
ก็ตาม ไม่ปรากฏข้อมูลท่ีระบุอันตรายหรือความเสี่ยงจากการใช้ผลิตภัณฑ์เหล่าน้ันปรากฏอยู่ (ซ่ึงก็ไม่ต่างอะไรกับการ
ขายผลติ ภณั ฑ์สนิ คา้ ท่ัวไปที่มักจะปกปดิ ขอ้ มูลเก่ยี วกบั ผลข้างเคยี งหรอื อนั ตรายทอี่ าจเกดิ จากการใชผ้ ลิตภณั ฑ์น้นั ๆ)
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่อื ง ความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลมุ่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจัดการรา่ งกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ 29
ขอมลู ทรี่ ะบุอนั ตรายหรือความเส่ยี งจากการใชผ ลติ ภณั ฑเ หลา นัน้ ปรากฏอยู (ซึ่งก็ไมตางอะไรกับการขายผลิตภัณฑสินคา
ท่วั ไปทมี่ กั จะปกปดขอ มูลเก่ยี วกบั ผลขางเคยี งหรืออนั ตรายทอี่ าจเกดิ จากการใชผลิตภณั ฑนนั้ ๆ)
รรปูปู ทท่ีี่ 55 ตตัววัออยยา่างงสสินนิ คคาแา้ แลละผะผลลติ ภิตภณั ัณฑฑเ ฉเ์ พฉพาะากะลกมุ ลผมุ่ มู ผคีูม้ วคี าวมาหมลหาลกาหกลหาลยาทยาทงาเพงเศพศ
(สาํ รว จระ(หสว�ำารงวเจดรอื ะนหมวีน่าางคเมด-อื เมนษมานี ยานคม2-5เ6ม3ษ)ายน 2563)
ในระดบั บคุ คล ขอ้ มลู ท่ีปรากฏในสื่อออนไลน์ เชน่ เวบ็ บอร์ด การตง้ั กระทู้ การโพสตใ์ นสอ่ื ออนไลน์ แสดงให้
เห็นประเด•็น ขส้อขุ มภลู าเพกท่ยี ี่เวปกน็ บั คเพวาศมสสมั นพในัจธข์อแงลกะลผมุ่ ลผติ มู้ ภีคัณวาฑมห์ หรลือาอกุปหกลราณยทจ์ ำ�าเงปเพน็ ศสำ� ไหดร้แบักก่ ารมีเพศสมั พันธอ์ ยา่ งมีความสขุ และ
ปลอดภัย สง่ิ ทปี่ รากฏในสือ่ ออนไลนส์ ะท้อนว่า กลมุ่ ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศต้องการขอ้ มลู แต่ขาดการ
เข้าถึงแหล่งข้อมลู ที่น่าเชอื่ ถอื หรอื ผู้ให้คำ� ปรึกษา ด้วยเหตุผลทีย่ งั ไม่อยากแสดงตน หรือเปิดเผยว่าเป็นผมู้ ี
ความหลากหลายทางเพศ เปน็ ตน้
• การใชฮ้ อรโ์ มนเพศเปน็ ขอ้ มลู ทไ่ี ดร้ บั ความสนใจและคน้ หาโดยกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศมากขน้ึ และ
ไมจ่ ำ� กดั อยเู่ ฉพาะกลมุ่ ทต่ี อ้ งการ “ขา้ มเพศ” หรอื “แปลงเพศ” แตม่ กี ลมุ่ ทต่ี อ้ งการใชฮ้ อรโ์ มนเพอ่ื นำ� ไปสกู่ าร
เปล่ยี นแปลงทางรา่ งกายเพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกับอัตลกั ษณท์ างเพศของตนมากข้นึ เชน่ เปลยี่ นแปลงผวิ พรรณ
ใหด้ เู ปน็ ผ้หู ญิงมากขน้ึ หรือชว่ ยเสรมิ สรา้ งและทำ� ให้กล้ามเนอ้ื มีความเปน็ ผชู้ ายมากขึน้ สงิ่ สำ� คัญคอื ขอ้ มูล
เก่ยี วกับการใชฮ้ อรโ์ มนเพศ เปน็ ขอ้ มูลก้อนใหญ่มากในอนิ เตอรเ์ น็ต ผู้ให้ขอ้ มูลมักจะเป็นกลุม่ ผูใ้ ห้บรกิ ารท่ี
ต้องการขายบริการเกี่ยวกับการข้ามเพศ/แปลงเพศ ซ่ึงอาจจะพอดูมีความน่าเชื่อถือและความถูกต้องของ
ขอ้ มลู แตใ่ นขณะเดียวกนั กลุ่มผขู้ ายผลิตภัณฑฮ์ อร์โมนอยา่ เดยี ว (ไม่ไดม้ ีบริการเพ่ือการแปลงเพศ) กเ็ ป็นก
ลมุ่ ผใู้ หข้ อ้ มลู กลมุ่ ใหญม่ ากอกี กลมุ่ หนงึ่ ในอนิ เตอรเ์ นต็ ซง่ึ กจ็ ะไดร้ บั ความสนใจจากกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลาย
ทางเพศที่มคี วามสนใจที่จะใชฮ้ อรโ์ มนเป็นอยา่ งมากด้วย
• การใชช้ วี ติ ของผสู้ งู อายทุ ม่ี คี วามหลากหลายทางเพศ กลมุ่ หนงึ่ คอื กลมุ่ ทอี่ าจจจะตอ้ งกลบั มาปกปดิ อตั ลกั ษณ์
ทางเพศของตนเองอีกคร้ัง โดยเฉพาะเม่ือพักในสถานที่พักคนชรา หรือต้องย้ายกลับมาอยู่ภูมิล�ำเนาเดิมท่ี
ตนเองไมเ่ คยไดร้ บั การยอมรบั หรอื เปน็ ทร่ี บั รเู้ กย่ี วกบั อตั ลกั ษณท์ างเพศของตนเองมากอ่ น รวมทง้ั การใชช้ วี ติ
เพยี งลำ� พงั ของผู้สงู อายทุ ี่มคี วามหลากหลายทางเพศท่ีไม่มลี กู หลานหรือครอบครวั ผดู้ ูแล
• ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศมกี ารคน้ หาพนื้ ทส่ี ำ� หรบั ไลฟส์ ไตลท์ ม่ี คี วามเฉพาะกลมุ่ มากขน้ึ เปน็ พน้ื ทเ่ี ฉพาะ
ทไ่ี มใ่ ชล่ กั ษณะผบั บารท์ อี่ าจพบไดท้ ว่ั ไปอยแู่ ลว้ (ตวั อยา่ งเชน่ The Kloset เปน็ รา้ นคาเฟแ่ ละบคุ๊ คลบั ทเ่ี กดิ
จากการรวมตวั กนั ของนกั เขยี นและนกั อา่ นนยิ ายหญงิ รกั หญงิ ทอ่ี ยากมพี น้ื ทใี่ นการมาอา่ นหนงั สอื พดู คยุ กบั
คนคอเดียวกัน https://adaymagazine.com/the-kloset-yuri-space/)
30 ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรื่อง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจดั การรา่ งกายเพื่อการแสดงออกตามอตั ลักษณ์ทางเพศ
สรปุ ได้วา่ ในพนื้ ทส่ี ื่อออนไลน์ มีข้อมลู สุขภาพทห่ี ลากหลายและครอบคลุมประเดน็ ต่างๆ อยเู่ ป็นจำ� นวนมาก
และผู้ให้ข้อมูลมีความหลากหลายมากๆ แต่แทบจะไม่พบว่ามีข้อมูลในประเด็นสุขภาพท่ีมีความจ�ำเพาะเจาะจงส�ำหรับ
กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ยกเว้นข้อมูลสุขภาพที่เกี่ยวกับโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ และเอชไอวี ซ่ึงถือเป็น
กลุ่มก้อนข้อมูลส�ำหรับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศก้อนใหญ่ที่สุดท่ีมีอยู่ในตอนนี้ และยังเป็นข้อมูลท่ีโน้มเอียง
ไปที่กลุ่มเกย์ กะเทย หรือสาวประเภทสอง มากกว่ากลุ่มอ่ืนๆ ด้วย ดังนั้น จึงชัดเจนว่า ประเด็นสุขภาพส�ำหรับ
กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศจริงๆ มีอยู่ในปริมาณจ�ำกัดโดยเฉพาะข้อมูลท่ีมาจากแหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือ
และเมื่อมาดูประเด็นสุขภาพท่ีกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศในการส�ำรวจครั้งน้ีระบุว่า ประเด็นที่คนส่วนใหญ่
ให้ความสนใจจะเป็นประเด็นท่ีมีข้อมูลอยู่เป็นจ�ำนวนมากแล้ว และอาจไม่จ�ำเป็นต้องใช้ข้อมูลเฉพาะเจาะจงส�ำหรับ
กลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ประเด็นเกี่ยวกับกระบวนการเปล่ียนแปลงเพศสภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศ ปรากฎเป็นข้อมูลใน
ส่ือออนไลน์และโซเชียลมีเดีย โดยหลักจะเป็นลักษณะของการโพสต์ของผู้มีความหลากหลายทางเพศเองในพื้นท่ีสื่อ
เวบ็ บอรด์ หรอื เวบ็ ไซดต์ า่ งๆ เพอ่ื สอบถามขอ้ มลู เกยี่ วกบั วธิ กี าร ผลกระทบ และคำ� แนะนำ� อนื่ ๆ เกย่ี วกบั กระบวนการตา่ งๆ
มีการตั้งกระทู้สอบถามหรือโพสต์แสดงความคิดเห็น เก่ียวกับผลกระทบท่ีเกิดจากกระบวนการต่างๆ ทั้งในแง่
สุขภาพกาย จิตใจและสังคมด้วย โดยเฉพาะมีข้อมูลที่สะท้อนความหลากหลายทางเพศและความต้องการใน
การเปล่ียนแปลงเพศสภาพตามความคิดของผู้มีความหลากหลายทางเพศเอง ซ่ึงบางเร่ืองอาจจะเป็นเรื่องที่สังคม
ทั่วไปหรือระบบบริการ ดังเช่นตัวอย่างในรูปที่ 6 ซ่ึงเสมือนเป็นการเปิดมุมมองเกี่ยวกับการเปล่ียนแปลงเพศสภาพว่า
ไม่ใช่เร่ืองท่ีจ�ำกัดอยู่เฉพาะกลุ่มคนข้ามเพศ หรือ transgender เท่านั้น เหล่านี้สะท้อนให้เห็นว่า มีช่องว่างและ
ข้อจำ� กัดในกระบวนการให้ความรูแ้ ละการใหบ้ ริการในเรื่องน้ีซึง่ เปน็ สง่ิ ที่จ�ำเปน็ ตอ้ งมีการท�ำงานต่อ
รปู ท่ี 6 กระทูค้ วามคดิ เห็นเก่ยี วกบั การเปล่ียนแปลงเพศสภาพที่ปรากฎในสอื่ ออนไลน์
3.3.4 ความผลคกดิ ารเหศกึ น็ ษแาแลละะสทถบาทนวนกอางรคณค์ วด์าปม้ารรนะู้ เเรสดอื่ ขุ็นงภกคาาวราพจมัดขรกออาบงรรรกดู้ า่ ลา้งนกุ่มสาผยขุ เภมู้ พาคีอ่ื พกวใานารกมแลสหมุ่ ดลผงู้มอาคีอกวกหาตมลาหมาลอยาตั ทกลหักาลษงาณเยพทท์ ศาางง:เเพพขศศอ้ มูลจาก3ก1าร
สารวจออนไลน์ การสมั ภาษณ์ผู้ให้ขอ้ มลู หลกั และการสมั ภาษณร์ ะดับลึกผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ
3.3.4 ความคิดเห็นและสถานการณ์ด้านสุขภาพของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ: ข้อมูลจากการ
ส�ำรวจออนไลน์ การสมั ภาษณ์ผใู้ หข้ ้อมูลหลัก และการสมั ภาษณ์ระดบั ลึกผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ
โครงการฯ ไดท้ ำ� การส�ำรวจออนไลนใ์ นกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ เพื่อท�ำความเขา้ ใจระดบั ความรอบรู้
ดา้ นสขุ ภาพ โดยใชช้ ุดค�ำถามเพื่อวดั ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพสำ� หรบั กล่มุ ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศทมี่ กี ารทดสอบใช้
โดย Eliason และคณะ (2018) ประกอบดว้ ยข้อค�ำถาม 20 ข้อ แบง่ เป็นขอ้ มูลเก่ยี วกับความรอบรดู้ ้านสุขภาพทัว่ ไป
(general health literacy) 10 ขอ้ และคำ� ถามเกยี่ วกบั ความรแู้ ละทกั ษะทเี่ กยี่ วกบั ความหลากหลายทางเพศโดยเฉพาะ
(LGB-specific health information and skills) อกี 10 ขอ้ ถงึ แมข้ อบเขตของความรอบรู้ด้านสขุ ภาพในเคร่ืองมือ
ของ Eliason และคณะ จะมีความแตกต่างจากกรอบแนวคดิ ของ Sorenson แต่กถ็ ือเป็นเคร่ืองมอื ชุดเดียวในขณะน้ที ่ี
มกี ารใชใ้ นการศกึ ษา และมคี วามสำ� คญั ตรงทเี่ ครอ่ื งมอื ของ Eliason และคณะ นมี้ สี ว่ นทเ่ี ปน็ ประเดน็ เฉพาะเกยี่ วกบั กลมุ่
ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศโดยเฉพาะ ในขณะท่ีกรอบแนวคิดของ Sorenson อาจจะยังไมแ่ ตะในความจ�ำเพาะนี้
Eliason และคณะ ได้ใชน้ ิยามเร่ืองความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพ (Health literacy) วา่ หมายถึง ระดับทบ่ี คุ คลจะ
รับรู้ (obtain) ประมลผล (process) เข้าใจ (understand) และ สื่อสาร (communicate) ข้อมูลเก่ียวกับ
สขุ ภาพทจ่ี ำ� เปน็ สำ� หรบั ตนเองเพอื่ นำ� ไปสกู่ ารตดั สนิ ใจดา้ นสขุ ภาพบนพนื้ ฐานของความรอบรู้ (informed health
decision) ในขณะเดยี วกนั Eliason และคณะ พบวา่ ยงั ไมเ่ คยมกี ารศกึ ษาในเรอื่ งความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพของกลมุ่ หลาก
หลายทางเพศ ที่จะช่วยให้กลุ่มประชากรน้ีสามารถที่จะเข้าถึงบริการด้านสุขภาพได้ดีหรือบ่อยคร้ังเท่ากับประชากรที่มี
อัตลักษณท์ างเพศอน่ื ๆ และมองว่า ส�ำหรับกลมุ่ ความหลากหลายทางเพศนนั้ สถานการณท์ ี่เปน็ อปุ สรรคตอ่ การเข้าถึง
ข้อมูลและบริการด้านสุขภาพ อาจจะมาจากความยากล�ำบากหรือความกังวลใจว่าจะต้องเปิดเผยความเป็นคนที่มี
ความหลากหลายทางเพศ (come out) ให้กับผู้ให้บริการหรือหน่วยบริการสุขภาพที่อาจจะไม่มีความรู้ท่ีเพียงพอ
เกยี่ วกบั เรือ่ งความหลากหลายทางเพศเลย
ผลการสำ� รวจออนไลน์ทมี่ ีผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศจำ� นวน 454 คน ตอบแบบสำ� รวจ พบวา่ คะแนนเฉลีย่
สำ� หรบั ชุดคำ� ถามเก่ียวกับสุขภาพทัว่ ไป สงู กว่าคำ� ถามที่เกยี่ วกับเรือ่ งความหลากหลายทางเพศ คอื อยู่ที่ 8.61 คะแนน
เทียบกับ 6.49 คะแนน ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่า เมื่อเป็นเร่ืองท่ีเก่ียวกับความหลากหลายทางเพศโดยตรง อาจจะยังมีข้อ
จำ� กัดอยมู่ าก โดยผลรวมคะแนนการตอบคำ� ถามวัดระดับความรอบรดู้ า้ นสุขภาพ พบว่า ผู้ตอบแบบสำ� รวจหน่งึ ในสาม
มคี วามรแู้ ละทกั ษะทเี่ กย่ี วกบั ความหลากหลายทางเพศตำ่� กวา่ คะแนนเฉลย่ี ของกลมุ่ ผตู้ อบแบบสอบถามทง้ั หมด ในขณะ
ทสี่ ำ� หรบั ความรดู้ า้ นสขุ ภาพทว่ั ไป สว่ นใหญจ่ ะมคี ะแนนอยใู่ นชว่ งหรอื สงู กวา่ คะแนนเฉลย่ี และกลมุ่ ผตู้ อบแบบสอบถาม
ที่ได้คะแนนในการตอบเร่ืองสุขภาพท่ัวไปได้ดี (คะแนนสูงกว่าค่าเฉล่ีย/คะแนนเต็ม) ก็มักจะตอบเรื่องเก่ียวกับกลุ่มผู้มี
ความหลากหลายทางเพศได้ดีกวา่ (ดรู ายละเอยี ดใน ภาคผนวก ก.)
32 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรือ่ ง ความรอบรู้ด้านสุขภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพอ่ื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ
ความรดู้ ้านสขุ ภาพท่ัวไป สว่ นใหญจ่ ะมีคะแนนอยใู่ นช่วงหรือสงู กว่าคะแนนเฉลีย่ และกล่มุ ผตู้ อบแบบสอบถามท่ไี ด้คะแนน
ในการตอบเรอื่ งสุขภาพทว่ั ไปได้ดี (คะแนนสงู กวา่ ค่าเฉล่ยี /คะแนนเตม็ ) ก็มักจะตอบเรือ่ งเกี่ยวกับกลุม่ ผู้มคี วามหลากหลาย
ทางเพศไดด้ ีกวา่ (ดูรายละเอยี ดใน ภาคผนวก ก.)
รรปููปทท่ีี่ 77 เเปปรรียยี บบเทเทียียบบผผลลคคะแะนแนนกนากราตรอตบอคบาคถำ�ามถวามดั รวะัดดรบั ะคดวบั าคมวราอมบรรอ้ดู บ้านรดู้สุขา้ นภาสพุขภาพ
ผลคะแนนการตอบคาถามวัดระดับความรอบรดู้ ้านสขุ ภาพ (N=454)
คะแนนต่ำ คะแนนอยใู่ นช่วงค่ำเฉลีย คะแนนสงู กวำ่ คำ่ เฉลยี /คะแนนเตม็
35.9 41.4 50.9
22.7 20.3 28.9
สขุ ภาพสาหรบั กลมุ่ ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ สุขภาพท่วั ไป
ตตาารราางง 12รรอ้ ้อยยลละะกกาารรตตออบบคาคถ�ำาถมาเมพเ่ือพวอื่ ัดวรดัะดระับดคับวาคมวราอมบรรอดู้ บา้ รนูด้ ส้าุขนภสาุขพภาพ สขุ ภาพทว่ั ไป
สุขภาพสาหรบั กลุ่มผมู้ ีความหลากหลาย คะแนนต่า คะแนนอย่ใู นช่วง สุขคภะาแพนทนวั่ สไูงปกว่าคา่ เฉล่ีย/คะแนน
ทคส ะาุขแงภเนพานพศตสา่ ำ� หรบั กลมุ่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ 65.2% (60) คะแน 3น8ตค.2�ำ่า่ %เฉล(ี่ย50) คะแนคน่าเอฉยลู่ใยี่ น ช2ว่ ง2 .9เ%ตม็ ค(า่5คเ3ฉะ)ลแีย่ น/นคสะงูแกนวน่าเต็ม
คคะะแแนนนนอตย�่ำูใ่ นชว่ งค่าเฉลย่ี 17.4% (16) 65.2%28(6.20%) (37) 38.2% (50)2 1.6% (502)2.9% (53)
คคะะแแนนนนสอูงยกใู่ วนา่ชคว่ ่างคเฉา่ ลเฉีย่ ล/ย่ีค ะแนนเตม็ 17.4% (16) 17.4%33(1.6%) (44) 28.2% (375) 5.4% (12281).6% (50)
คะแนนสงู กวา่ คา่ เฉลย่ี /คะแนนเต็ม 17.4% (16) 33.6% (44) 55.4% (128)
การส�ำรวจออนไลน์ในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศน้ี ยังได้มีค�ำถามเกี่ยวกับพฤติกรรมและความสนใจ
ในประเด็นสุขภาพต่างๆ โดยได้ขยายขอบเขตของประเด็นสุขภาพท่ีกว้างไปกว่าเร่ืองสุขภาพทางเพศท่ีอาจจะเป็น
ประเด็นที่มักจะมีงานวิจัยหรือการด�ำเนินงานต่างๆ ในปัจจุบันให้ความส�ำคัญอยู่ และเพ่ือที่จะดูว่า นอกจากเร่ือง
โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์และเอชไอวีแล้ว ผู้มีความหลากหลายทางเพศมีความสนใจในประเด็นสุขภาพใดๆ อีกบ้าง
ดังแสดงในรูปท่ี 8 พบว่า ประเด็นเร่ืองรูปร่าง น�้ำหนักตัว การออกก�ำลังการ ผิวพรรณ และความสวยงาม เป็น
ประเด็นท่ีได้รับความสนใจในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศมากที่สุด ในขณะที่ ประเด็นเกี่ยวกับโรคภัยต่างๆ
ท้ังโรคติดตอ่ และโรคไมต่ ดิ ตอ่ เป็นประเดน็ ทีถ่ ูกระบวุ า่ อยู่ในความสนใจของประชากรกล่มุ นน้ี อ้ ยกวา่ อาจจะเปน็ เพราะ
กลุ่มผตู้ อบแบบสำ� รวจสว่ นใหญ่ เปน็ กลมุ่ อายุในวัยรุ่นและวยั หนมุ่ สาวเปน็ ส่วนใหญ่
ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เร่ือง ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพในกลุม่ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ 33
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลกั ษณ์ทางเพศ
ประเดน็ ทถี่ กู ระบวุ า่ อยใู่ นความสนใจของประชากรกล่มุ นี้น้อยกวา่ อาจจะเป็นเพราะกลุ่มผ้ตู อบแบบสารวจส่วนใหญ่ เปน็
กล่มุ อายใุ นวยั รุ่นและวัยหนมุ่ สาวเป็นสว่ นใหญ่
รรูปปู ทที่ี่ 88:: สสถถาานนกกาารรณณ์ดด์ า้้านนสสุขขุ ภภาาพพทที่สสี่ นนใใจจหหรรือือกกงั งั ววลล((NN==445544))
ร้อยละของผตู้ อบแบบสอบถำมทรี ะบปุ ระเดน็ สุขภำพในควำมสนใจ (N=545)
รูปรำ่ ง น่ำหนกั ตัว 76.2
กำรออกก่ำลงั กำย
56.6
ผวิ พรรณ 53.3
ควำมสวยควำมงำม 50.2
46.7
อำหำรกำรกิน
ควำมเครยี ด 38.1
29.7
กำรกินอำหำรเสริม_วติ ำมนิ _ยำบำ่ รงุ ก่ำลัง
โรคระบำด เชน่ โควิด 19 34.6
กำรทอ่ งเทียว_นันทนำกำร 32.6
โรคตดิ ต่อ 28.9
กำรทำ่ จิตใจใหเ้ บกิ บำนแจม่ ใส_ปกตสิ ุข 22.9
กำรนวดคลำยเส้น_ผ่อนคลำย 22.2
วติ กกังวล 22.2
โรคทัวไปทีไม่ใช่โรคติดตอ่ 17.8
เครืองดมื แอลกอฮอร์ และ_หรอื บุหรี 15.9
ซมึ เศร้ำ 15.4
กำรใชฮ้ อรโ์ มน
กำรเข้ำถึงธรรมะ เชน่ วิปสั สนำกรรมฐำน ถือศลี อย่ำงเครง่ ครดั 8.4
กำรผ่ำตดั (มดลูก เตำ้ นม แปลงเพศ) 8.1
กำรฆ่ำตัวตำย 5.7
กำรใช้สำรเสพติด 4.0
2.6
ปปรระะเเดด็น็นสสุขุขภภาาพพทท่ีม่ีมีคีคววาามมจจ�ำาเเพพาาะะสส�ำาหหรรับบั ผผู้มู้มีคคี ววาามมหหลลาากกหหลลาายยททาางงเเพพศศ แลแะลผะู้ตผอูต้ บอแบบแบบสบอสบอถบาถมารมะรบะุวบ่าสวุ ่านสใจนใจหรือ
หอรยือ่ใู นอคยู่ใวนาคมวกางั มวกลังว(รลปู ท(ร่ี ูป8ท) ่ี เ8ช)น่ เชกน่ ารกใชารฮ้ ใอชร้ฮโอมรนโม(นรอ้ (ยรล้อะยล8ะ) 8ก)ารกผา่ารตผดั่าตเัดชน่ เชน่เต้าเตนา้มนมมดมลดูกลูกแปแลปงลเพงเศพศ(ร้อ(รยอ้ ลยะละ6)6แ) ละเม่อื
แคมเพรลวาจิอ่ื ากะางมเทรกมสณี่สา่ือนุดราพใใคใจชิจนือใฮ้าแนรอตเกณรรล่ล่ือ์โาะมุ่มงใกนกสนลาแาแมุ่รลวตใปะช่ลกร้ฮะพะาอกบรเรลภผว์โุ่มทม่า่าตนสพัดแอผบลง(ตู้เว/ะชกอ่าก่นะบาผเรแผทู้ตผบา่ ย่าอตบ/ตบัดสหัดแมอญบดบ(ิงเบลถชขกูสา่น้ามอมเตบจผเพาา้่าถนนตศาวัดมมนมจรหหอ�ดำรนงลนือลวูก่ึงแงนจปมเาหตลกาน้าคงท่ึงนเือกุพจมกาศทกล)หอทมุ่ โรมดคุกือย/วกแชกาลปามลุ่มลยหมุ่ คงขลทเว้าพาสี่ามกศมนเห)หพใจลโลศดใาานยยกแเทกรหลลาอื่ ละงุ่มงากเนทพยลมี้ี่สทศุ่มานแาทกใงสี่รจทเดพะใสี่ นงบศุดคเุคแรคว่ือวสาอื างดมนมกงสี้ลนุ่มใสจใานว
หลากหลายทางเพศเปน็ กลุ่มอน่ื ๆ (เช่น นอนไบนาร)่ี เปน็ ตน้
และเมื่อถงึ ขอ้ คำ� ถามเก่ยี วกบั ความคิดเหน็ วา่ เคยมีความคิดเร่อื งการขา้ มเพศบ้างหรือไม่ ก็พบวา่ รอ้ ยละ 17
ระบุวา่ เคยมคี วามคดิ เรอื่ งการข้ามเพศ และอกี ร้อยละ 9 ระบวุ ่า ไม่แนใ่ จในเรอื่ งนี้ ซง่ึ เมอื่ ดขู ้อมลู จากสองสว่ นน้ี ทำ� ให้
เขา้ ใจไดว้ า่ การขา้ มเพศ เป็นประเด็นที่กลุ่มผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศจ�ำนวนหน่งึ ให้ความสนใจ แต่ในขณะเดียวกนั
ก็อาจจะยังไม่สามารถเข้าถึงข้อมูลในเร่ืองน้ี เมื่อถามกลุ่มท่ีระบุว่า สนใจ และไม่แน่ใจ ต่อไปด้วยว่า เคยหาข้อมูล
เก่ียวกับการข้ามเพศหรือไม่ พบว่า ร้อยละ 73.5 เคยหาข้อมูลแล้ว และที่เหลือยังไม่เคยหาข้อมูลเลย ซ่ึงแน่นอนว่า
กลุ่มคนที่เคยหาข้อมูลเก่ียวกับการข้ามเพศมาแล้ว ส่วนหน่ึงก็เป็นคนที่ตอบว่า ยังไม่แน่ใจเร่ืองการข้ามเพศ นั่นเอง
และท่ีเป็นประเด็นสำ� คญั ส�ำหรบั การท�ำความเขา้ ใจกลุ่มผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศคือ มผี ้ตู อบแบบสอบถามจำ� นวน
14 คน หรือร้อยละ 3 ที่ระบุว่า ยังไม่แน่ใจว่าตนเองต้องการอะไรในเรื่องการข้ามเพศ (หญิงรักหญิง/เลสเบี้ยน/ดี้
2 คน ทอม 1 คน เกย์ 8 คน ไบเซ็กชว่ ล 3 คน)
34 ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เร่อื ง ความรอบรู้ด้านสุขภาพในกล่มุ ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจัดการรา่ งกายเพอ่ื การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
วา่ ยังไมแ่ น่ใจวา่ ตนเองตอ้ งการอะไรในเร่ืองการข้ามเพศ (หญงิ รกั หญงิ /เลสเบ้ยี น/ด้ี 2 คน ทอม 1 คน เกย์ 8 คน ไบ
เซก็ ชว่ ล 3 คน)
รรูปูปทที่ ่ี99:: คคววาามมคคิดิดเหเหน็ ็นขของอผงู้ตผอูต้ บอแบบแบบสบาสรว�ำจรวเกจี่ยเวกกี่ยับวคกวบั าคมวคาิดมแคลดิ ะแกลาระหกาาขรอ้หมาลูขเ้อกมยี่ ูลวกเกบั ่ยี กวากรขับ้ากมาเรพขศา้ มเพศ
ความคดิ เก่ียวกบั การข้ามเพศ (N=454) เคยหาขอ้ มลู เกย่ี วกับการขา้ มเพศหรือไม่
(N=117)
มี
17% ไมแ่ น่ใจ ไมเ่ คย, 26.5
9% เคย, 73.5
ไม่มี
74%
ค เเม รฉกเโแวพาด่อืตลพา กยศง่มุ่ขามสทนออ้สะห ร่นื่ีีโ้สมากุปดลๆวุดลูลไยาปกจจดอกมุ่ดกสรางึแาว้าาสว้หะรกอรรจา่ตยาเปุกลสาสกภว่ขไจาาัมัลมทปด้อรยกภา่ภสรสว้มทวลาะอาา่าไูลษา่ารษเงดวงภจณวว้ณเหไจาทพ่าร์ดรกไ์รสะศ้วดอืกกะดอ่าอส้าดทาับงระ่ืนรกับขอลทหๆสา้าึกมลอ้ รมร�ำผึดกนอืซขรเใู้ ้วผพใึ่งหวา้ หทยอู้ใศมจข้ ห้เอาหอ้เไเจพ้ขมดปมน็ จ้อศ้ส็นลู ะซวมะคม่ึงทา่เูลวทอปแี ีเ่ กาปนา้อ็นมาทจน็วนครตี่จเโผขวใป้อนะู้มห้าางม้็นมมีคมก้เวผแีหวเาต่าพาูน้มร็นตอ้ ศมขีวคอ้งเหอโกวปงวนงลกาา่็นากาม้ามรปลกรวขหกร่มุหเ่าอปาะลผตลงรลเาูม้า้อดกขี่ยกยีคน็งลน้าทหวกทมุ่ มแาาลาอ่ีผมปงเรายพ้มูเหลเยพใู่ปคีศงลนทศตลวาเคจาปวักาี่ยวางเมหน็นอานเหพลมแงปวใาลสปศนรหยนาหลจะ้แทกใ�งำนเตจาหดตนงึ่กงข็นลัวเวตอไพเาทนดา่งอศยก้ใงี่อหงหจทไลใยนปาค้หามุ่ ู่ในจึ่งางผแ้นาวอเมู้ตพกไคนธคีดกเศบิหวพว้ใตจาานหาศ่ายมำ�ึ่งมก้คงเนสหกไไา�ำวมปนเลยี่ อนนจ่จวาใธิดจหากกาิบกมขหับกนดัาาอลเเึง่ กยพรเางฉอ่ืทเศยไกพกงมส่ีทกลนี่ายจุ่ดาำ�ุะ่มี้ว�ำงเผกนกูั้บมดัิดี
•• ผ มู้ ผคี ู้มวคีามวหามลหากลหาลกาหยลทาายงทเพาศงจเพานศวจน�ำหนนวนึ่ง ห(ถนงึ ึง่แม(ถอ้ งึาแจมจะ้อไามจใ่ จชะ่สไว่ มน่ใใชหส่ ญว่ ่)นมใหีควญา่)มมสนีคใวจาใมนสเรน่ือใงจกใานรเขร่อืา้ มงกเพาศรข้ามเพศ
• การข้ามเพศส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศ มีเส้นทางและเป้าหมายปลายทางท่ีแตกต่างกันไปใน
แต่ละบุคคล ส�ำหรับหลายคน อาจเป็นเพียงการจัดการกับรูปร่างหรือรูปลักษณ์เพ่ือให้สอดคล้องกับ
• เมพีขศ้อสมภูลาแวละะขแอหงลต่งัวขเ้ออมงมูลาทกี่ไขมนึ้่เพียงพอ หรืออาจสร้างความสับสนและความเข้าใจผิดเก่ียวกับการข้ามเพศ
• เโนด่ืยอเงฉจพากาะกกาารรขใ้าชม้ฮเอพรศโ์ หมรนือซกึ่งามรักใชจ้ฮะอเปร์โ็นมกนารอเราิ่มจตม้นีคด่า้วใชย้จต่านยเสอูงงหทาี่จกะเเปป็นลก่ียนารแรปับลบงรริก่างากรโาดยยแพทย์ และบริการ
ยังคงเข้าถึงได้ยาก ไม่ได้กระจายอยู่ในพื้นที่ ท�ำให้มี การให้บริการโดยไม่ใช่แพทย์หรือผู้เช่ียวชาญ หรือ
การขายผลิตภัณฑ์โดยไม่ค�ำนึงถึงผลข้างเคียงท่ีอาจเกิดข้ึน และอันตรายสิ่งเหล่าน้ียังไม่เป็นท่ีรับรู้ หรือ
• คผู้มวาีคมวตาม้อหงกลาารกใหนลกาายรทขา้างมเเพพศศบาองาสจว่ จนะกเปย็ อลมี่ยทนีจ่แะปเลสง่ยี ไงปกใับนอแนัตต่ลระาชย่วตงา่เวงลๆาโดแยลระู้เทผู้ม่าไีคมว่ถาึงมกหาลรณาก์ หลายทางเพศ
ยังไม่มีความรูท้ ีเ่ พยี งพอเกย่ี วกบั ผลกระทบทอี่ าจเกดิ ขึน้
ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เร่อื ง ความรอบรูด้ า้ นสุขภาพในกล่มุ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ 35
ประเดน็ การจดั การร่างกายเพอื่ การแสดงออกตามอตั ลักษณ์ทางเพศ
ประเด็นเรื่องกระบวนการการจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ ส�ำหรับผู้มีความ
หลากหลายทางเพศ ที่มีเส้นทางและเป้าหมายปลายทางที่แตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล มีความส�ำคัญมาก เน่ืองจาก
เกี่ยวข้องกับเรื่องสุขภาพโดยตรง เพราะกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศจะมีการใช้หรือกินยาหรือฮอร์โมน หรือมี
การจัดการกับร่างกายด้วยวิธีการต่างๆ ที่อาจะน�ำไปสู่ผลกระทบต่อสุขภาพ เช่น ผู้มีความหลากหลายทางเพศส่วน
ใหญม่ ักจะเคยผ่านประสบการณก์ ารใชฮ้ อรโ์ มน (กนิ หรอื ฉีด) เพื่อท�ำใหม้ ผี ิวพรรณ กลา้ มเนื้อทแี่ ตกตา่ งไปจากเดิม คอื
ให้มีความเป็นผู้หญิงมากข้ึน หรือเป็นผู้ชายมากข้ึน การกินยาหรืออาหารเสริมเพื่อเปลี่ยนแปลงสีหรือลักษณะผิว
พรรณ การใสเ่ สอื้ หรอื สเตยร์ ดั เพอื่ ปดิ บงั หนา้ อก ทำ� ใหเ้ กดิ การกดทบั ของกลา้ มเนอ้ื หนา้ อกตลอดเวลา หรอื การเกบ็ รดั
อวัยวะเพศชาย เพอื่ ให้สามารถใสเ่ สื้อผ้าแบบผหู้ ญิงไดอ้ ยา่ งสวยงามมากขึน้ แตก่ ท็ �ำให้ต้องอ้ันปสั สาวะเปน็ เวลานานๆ
ส�ำหรับคนท่ีมีเป้าหมายเพียงเพื่อเปลี่ยนแปลงรูปลักษณ์ภายนอก (appearance) สอดคล้องกับอัตลักษณ์
ทางเพศของตนเอง อาจจะไม่ได้ท�ำในสิ่งท่ีส่งผลกระทบต่อสุขภาพรุนแรงหรือมากเท่า แต่คนท่ีมีเป้าหมายที่ไกลกว่า
รูปลักษณ์ภายนอก เช่น การกำ� จดั สิ่งท่เี ป็นเคร่ืองแสดงความเป็นหญิงหรือความเป็นชายออกไปให้หมด ก็อาจจะไดร้ บั
ผลกระทบจากสิ่งที่ท�ำมากกว่าคนอ่ืน เช่น ผู้หญิงรักหญิง ที่มีความเป็นชาย (masculine) หรือเรียกว่า ทอม อาจจะ
ไม่สะดวกใจกับความเป็นผู้หญิง เช่น การมีประจ�ำเดือน บางคนใช้วิธีกินยาหรือฉีดยาเพ่ือไม่ให้มีประจ�ำเดือน บางคน
ต้องการผ่าตัดมดลูกทิ้งเพื่อจะได้ไม่ต้องมีประจ�ำเดือนอีกต่อไป บางคนต้องการผ่าตัดเต้านมออก และปลายทางท่ี
ไกลทสี่ ุด คือ การมอี วยั วะเพศชายแทนอวัยวะเพศหญงิ หรอื การข้ามเพศนนั่ เอง
ผู้ให้ข้อมูลในการสัมภาษณ์ส่วนหนึ่งระบุว่า ผู้ให้บริการสาธารณสุข ไม่ให้ความส�ำคัญกับเป้าหมายที่แตกต่าง
เหล่าน้ีในการข้ามเพศ ประสบการณ์ของผู้ให้ข้อมูลระบุว่า ผู้ให้บริการจัดบริการให้ส�ำหรับผู้ที่ต้องการข้ามเพศ
อย่างสมบูรณ์ แต่ไม่มีบริการเพียงบางส่วน ดังนั้น ท�ำให้ผู้ที่ไม่ต้องการข้ามเพศโดยสมบูรณ์หลุดออกไปใช้ผลิตภัณฑ์
หรอื จัดการกบั ร่างกายด้วยวิธตี า่ งๆ ทีอ่ าจจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพเปน็ อย่างมากได้
หนเู คยไปหาหมอ แตไ่ ปแค่ 2 คร้งั ไม่ไดไ้ ปติดต่อกันของแบบนต้ี ้องไปตดิ ต่อกนั แต่ดว้ ยความที่เรา
แบบไม่ค่อยมีเวลาเลยไม่ได้ไปแล้วมันต้องใช้ค่าใช้จ่ายเยอะ ซึ่งเราไม่มีเงินถึงข้ันน้ัน....คือถ้าหาเอา
แบบเถื่อนนะ เราหาไดแ้ ตห่ าคนที่ฉีดใหไ้ ม่ได้เอง แบบกนิ มนั จะไดผ้ ลช้ากวา่ ฉดี …เคา้ จะให้ฉีดเข็มนึง
อยู่ได้ 20 วนั แล้วคอ่ ยมาฉดี ใหมถ่ ้าเราฉดี เยอะไปมันจะ overdose เคา้ ดนู า้ หนักคนด้วยอยา่ งของ
หนู 20 วนั ทนี งึ
อายปุ ระมาณ 12-13 ปกี เ็ รมิ่ มกี ารใชฮ้ อรโ์ มนแลว้ ทซี่ อื้ ไดง้ า่ ยทสี่ ดุ คอื ยาคมุ กำ� เนดิ เนอื่ งจากวา่ มรี าคา
ถูก 15 บาท 30 บาทก็ยังมี ซึง่ ราคาไม่สูงมาก
36 ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรือ่ ง ความรอบรู้ดา้ นสุขภาพในกล่มุ ผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพอ่ื การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
ขอ้ มลู จากการสัมภาษณ์ผู้ใหบ้ รกิ ารจ�ำนวนหน่งึ ในโครงการฯ นี้ กย็ นื ยันว่า มผี มู้ ารับบรกิ ารจำ� นวนมากท่ผี า่ น
การใช้ฮอร์โมน กินยา หรือใช้สารเคมีกับร่างกายเพื่อน�ำไปสู่การข้ามเพศ โดยไม่มีความรอบรู้และไม่ได้รับบริการที่ถูก
ต้องทางการแพทย์ ท�ำใหเ้ กดิ ผลกระทบอย่างมาก แพทย์ผใู้ ห้บริการทใ่ี หข้ อ้ มลู กบั โครงการ ระบวุ า่ การทฮี่ อร์โมนทม่ี กั
จะใชใ้ นกลมุ่ หญงิ ขา้ มเพศ (ผชู้ ายทตี่ อ้ งการขา้ มเพศเปน็ หญิง) สามารถหาซอ้ื ไดง้ ่ายจากรน้ ขายยาทั่วไป ประกอบกบั การ
ทีผ่ ้ใู ชไ้ ม่มคี วามรู้ที่ถูกต้องหรือมีความเช่อื ผดิ ๆ เก่ียวกบั การใชฮ้ อร์โมน ถือเป็นเรอื่ งอันตรายอยา่ งยิง่ ต่อสขุ ภาพ นอกจาก
นน้ั ยงั ไมม่ กี ารรวบรวมหรอื จดั การองคค์ วามรทู้ เ่ี พยี งพอเกย่ี วกบั พฤตกิ รรมการใชฮ้ อรโ์ มนของคนทตี่ อ้ งการขา้ มเพศ แต่
ผู้ให้บรกิ ารจะมีข้อมูลเม่ือมคี นไขเ้ ข้ามาด้วยผลกระทบตา่ งๆ ทเี่ กิดขึ้นแลว้ เท่าน้ัน
3.4 สรุป
ความหลากหลายทางเพศ รวมท้ังให้นิยามความหมายในการเป็นผู้มีความหลากหลายทางเพศ ในปัจจุบัน
มคี วามซับซอ้ นมากขน้ึ ความเลือ่ นไหลทางเพศ (sexual fluidity) และผลกระทบของความเลื่อนไหลทางเพศทีอ่ าจมี
ต่อสุขภาพ ยังไม่ถูกน�ำเสนออย่างเพียงพอหรือด้วยความเข้าใจ งานวิจัยหรือกิจกรรมโครงการด้านสุขภาพส�ำหรับ
ผู้มีความหลากหลายทางเพศ ยังไม่สามารถสะท้อนสถานการณ์เฉพาะของกลุ่มย่อยๆ ในกลุ่มผู้มีความหลายหลาย
ทางเพศได้ทุกกลุ่ม ท�ำให้กลายเป็นกลุ่มชายขอบของผู้มีความหลากหลายทางเพศ (marginalized) ในบริบทด้าน
สขุ ภาพ ในประเทศไทย แผนงานโครงการเกยี่ วกับสุขภาพของผู้มีความหลากหลายทางเพศที่ชัดเจน คอื โครงการด้าน
การป้องกันการติดเช้ือเอชไอวีและการดูแลรักษาผู้ติดเช้ือเอชไอวี ท่ีมีความสนใจหลักอยู่ในกลุ่มเกย์ หรือชายท่ีมี
เพศสัมพันธ์กับชาย และผู้หญิงข้ามเพศ แต่ยังขาดคือ บริการหรือโครงการที่ระบุปัญหาท่ีเป็นเร่ืองจ�ำเพาะของ
กลมุ่ ผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศบางกลุม่ เช่น สขุ ภาพทางเพศของผูห้ ญิงที่มีความหลากหลายทางเพศ บรกิ ารสำ� หรบั
กลุ่มนอนไบนาร่ี เป็นต้น
แหล่งข้อมูลในอินเตอร์เน็ตหรือโซเชียลมีเดีย พบว่า มีชุดข้อมูลท่ีหลากหลาย โดยแหล่งข้อมูลหรือผู้ให้ข้อมูล
ที่หลากหลายเชน่ กัน ทั้งหน่วยงานองค์กรภาครัฐ ภาคประชาสังคมและภาคธุรกิจ นอกจากนนั้ ยังมกี ารนำ� เสนอขอ้ มูล
โดยกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศเองดว้ ย โดยมเี ปา้ หมายทง้ั เปน็ การใหค้ วามรใู้ นประเดน็ ตา่ งๆ การประชาสมั พนั ธ์
กิจกรรม งาน โครงการ หรือ รวมไปจนถึงการขายสินค้าและบริการ และในท�ำนองเดียวกันกับงานวิจัยหรือแผนงาน
โครงการ ปริมาณและกลุ่มผู้ให้ข้อมูลส�ำหรับกลุ่มผู้ชายท่ีมีเพศสัมพันธ์กับชาย เกย์ สาวประเภทสอง เปรียบเทียบกับ
กลุ่มหญิงรักหญิง ทอม ด้ี เลสเบี้ยน และแทบจะไม่ปรากฏว่ามีผู้ให้บริการท่ีให้ข้อมูลส�ำหรับกลุ่มหลากหลายทางเพศ
อื่นๆ เชน่ ไบเซก็ ช่วล/Non-binary/Pansexual/Asexual หรืออนื่ ๆ ทเี่ รม่ิ มีกลมุ่ คนท่เี ลอื กจะนยิ ามตนเองไว้เชน่ นเี้ พมิ่
มากขึน้ แตใ่ นระดับผู้ให้บรกิ ารอาจจะยงั ไมม่ ีความเข้าใจความเฉพาะของกลุ่มเหล่านมี้ ากพอ
ในส่วนของเน้ือหา ประกอบด้วย ข้อมูลเกี่ยวกับเพศสัมพันธ์ และผลิตภัณฑ์หรืออุปกรณ์จ�ำเป็นส�ำหรับการมี
เพศสัมพันธ์ รวมท้ังผลิตภัณฑ์อื่นๆ โดยพบว่า การใช้ฮอร์โมนเพศเป็นข้อมูลท่ีได้รับความสนใจและค้นหาโดยกลุ่มผู้มี
ความหลากหลายทางเพศมากข้ึน และไม่จ�ำกัดอยู่เฉพาะกลุ่มที่ต้องการ “ข้ามเพศ” หรือ “แปลงเพศ” แต่มีกลุ่ม
ที่ต้องการใช้ฮอร์โมนเพื่อน�ำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางร่างกายเพ่ือให้สอดคล้องกับอัตลักษณ์ทางเพศของตนมากขึ้น
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบร้ดู ้านสขุ ภาพในกลมุ่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ 37
ประเด็น การจัดการร่างกายเพอ่ื การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
แต่ในขณะเดียวกันกลุ่มผู้ขายผลิตภัณฑ์ฮอร์โมนอย่างเดียว (ไม่ได้มีบริการเพ่ือการแปลงเพศ) ก็เป็นกลุ่มผู้ให้ข้อมูล
กลุ่มใหญ่มากอีกกลุ่มหนึ่งในอินเตอร์เน็ต ซึ่งก็จะได้รับความสนใจจากกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศที่มีความสนใจ
ท่จี ะใชฮ้ อร์โมนเปน็ อย่างมากด้วย
บรกิ ารและขอ้ มลู เกยี่ วกบั กระบวนการจดั การรา่ งกายเพอื่ เปลย่ี นแปลงเพศสภาพ (Gender Transitioning)
ของกลมุ่ ผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ รวมท้ังผลกระทบของสงิ่ ตา่ งๆ เป็นส่ิงท่ยี ังไมส่ ามารถเข้าถึงไดโ้ ดยงา่ ย ทงั้ ในเชงิ
พนื้ ที่ ราคาทสี่ งู กวา่ จะจ่ายได้ เน่ืองจากเป็นบริการที่ต้องใช้ระยะเวลา ในขณะทีบ่ ริการหรอื ขอ้ มูลทีอ่ าจจะไมม่ ีความน่า
เชอื่ ถอื หรือ “เถ่ือน” สามารถเข้าถงึ ไดง้ า่ ยกวา่ และในเชงิ องคค์ วามรู้ ก็ยังไม่มีการศึกษาท่สี ามารถระบุขนาดของปญั หา
ในการใช้บริการท่ีไม่ปลอดภัยเหล่าน้ี รวมถึงพฤติกรรมในการข้ามเพศในระดับต่างๆ ซึ่งข้อมูลเหล่าน้ี แม้แต่กลุ่มผู้ให้
บรกิ ารเองก็เหน็ วา่ มีความจำ� เปน็ ต้องท�ำการศึกษาเพม่ิ เติม
การส�ำรวจออนไลน์ในกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ พบว่า โดยรวมผู้มีความหลากหลายทางเพศมีระดับ
ความรอบรใู้ นเรอื่ งสขุ ภาพทว่ั ไปคอ่ นขา้ งดี แตใ่ นประเดน็ เกยี่ วกบั ความหลากหลายทางเพศโดยเฉพาะจะมรี ะดบั ความรอบรู้
ต่�ำกว่า การตอบค�ำถามเก่ียวกับพฤติกรรมและความสนใจในประเด็นสุขภาพต่างๆ ประเด็นเรื่องรูปร่าง น้�ำหนักตัว
การออกกำ� ลงั การ ผวิ พรรณ และความสวยงาม เป็นประเดน็ ท่ีไดร้ ับความสนใจในกลุ่มผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ
มากทส่ี ดุ และการขา้ มเพศ เปน็ ประเดน็ ทก่ี ลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศจำ� นวนหนงึ่ ใหค้ วามสนใจ แตใ่ นขณะเดยี วกนั
ก็อาจจะยงั ไม่สามารถเข้าถึงขอ้ มูลในเรอื่ งนี้ และทสี่ �ำคญั คือ อาจกล่าวได้ว่า การข้ามเพศ เป็นความต้องการของกลุ่มผ้มู ี
ความหลากหลายทางเพศจ�ำนวนหน่งึ ไมจ่ ำ� กัดเฉพาะกลมุ่ สาวประเภทสอง หรือทอม โดย การข้ามเพศส�ำหรบั ผมู้ คี วาม
หลากหลายทางเพศ มเี สน้ ทางและเปา้ หมายปลายทางทแ่ี ตกตา่ งกนั ไปในแตล่ ะบคุ คล สำ� หรบั หลายคน อาจเปน็ เพยี งการ
จัดการกับรูปรา่ งหรอื รปู ลักษณ์เพื่อใหส้ อดคล้องกับเพศสภาวะของตัวเองมากขึ้น
การจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ ส�ำหรับผู้มีความหลากหลายทางเพศ ที่มี
เส้นทางและเป้าหมายปลายทางท่ีแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล มีความส�ำคัญมาก เน่ืองจากเกี่ยวข้องกับเร่ืองสุขภาพ
โดยตรง โดยเฉพาะเมอ่ื มีสถานการณ์ของความเลอ่ื นไหลทางเพศเกิดข้นึ ดว้ ย
ขอ้ มลู ทรี่ วบรวมจากชอ่ งทางและผใู้ หข้ อ้ มลู ในกลมุ่ ตา่ งๆ สะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ มชี อ่ งวา่ งของบรกิ ารและขอ้ มลู ทง้ั ในฝง่ั
ผใู้ หบ้ ริการและผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ (ดงั แสดงในรูปท่ี 10)
38 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่อื ง ความรอบรู้ดา้ นสุขภาพในกลมุ่ ผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจัดการร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
รปู ท่ี 10: สรปุ ขอ้ มลู ท่ไี ด้จากการรวบรวมทางชอ่ งทางต่างๆ
สือ่ ออนไลน์ ผใู้ ห้บรกิ าร กลุม่ ผมู้ คี วามหลาก
หลายทางเพศ
• ข้อมลู สุขภาพหลากหลาย • ผู้ใหบ้ ริการมคี วามรแู้ ละ
• ต้องการขอ้ มูลสขุ ภาพ
ประเด็น และผใู้ หข้ ้อมลู ข้อมลู ท่จี ำ� กัดเกีย่ วกับ
ทง้ั เชอ่ื ถอื ไดแ้ ละเปน็ แหลง่ กลมุ่ ผ้มู ีความหลากหลาย ท่จี ำ� เพาะเจาะจงส�ำหรับ
ข้อมลู เชงิ พานิชย์ทีแ่ ฝง ทางเพศ ยกเว้นผ้ทู ใ่ี ห้ กลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลาย
วตั ถปุ ระสงคท์ างการตลาด บริการโดยตรงในคลินกิ ทางเพศ
เฉพาะ
• ขอ้ มลู ส่วนใหญ่เป็นเรื่อง • นอกจากเรอ่ื งการใช้
• แมใ้ นคลนิ ิกท่ใี หบ้ ริการ
โรคตดิ ต่อทางเพศสัมพนั ธ์ ฮอร์โมนแล้ว การข้ามเพศ
และเอชไอวี และน้ำ� หนัก เฉพาะทาง ก็ยังอาจมี ยงั มีรายละเอยี ดและ
สว่ นใหญ่อยู่ท่ีข้อมลู ข้อจำ� กดั ของชดุ ความรู้ เสน้ ทางทีม่ ผี ลกระทบ
สำ� หรบั เกย์ สาวประเภท ตอ่ สุขภาพได้
สอง และชายทม่ี เี พศ • ความรูเ้ ก่ียวกับผลกระทบ
สัมพนั ธ์กบั ชาย • ไมม่ ีขอ้ มลู ที่เพียงพอ
จากการกระทำ� ตอ่ รา่ งกาย
• เช่นเดียวกัน ขอ้ มูลเร่ือง เพอ่ื การขา้ มเพศ (ทัง้ โดย เร่อื งการข้ามเพศ รวมทงั้
สมบรู ณแ์ บบหรอื บางสว่ น) บรกิ ารท่ดี แู ลโดยแพทย์
การใช้ฮอร์โมนหรือ ยังไม่ใช่ชุดความรูท้ ผ่ี ใู้ ห้ ยังคงเขา้ ถงึ ไดย้ าก
การข้ามเพศ ไม่มขี ้อมูล บรกิ ารสุขภาพในแผน แต่บริการ “เถอื่ น” กลบั
ส�ำหรับกลมุ่ ผหู้ ญิงท่ี อืน่ ๆ มเี พียงพอ เข้าถงึ ได้งา่ ยกว่า และการ
ตอ้ งการข้ามเพศ มากเท่า ยอมใช้บรกิ าร “เถอื่ น”
ผูช้ ายท่ีต้องการขา้ มเพศ • ต้องการขอ้ มลู เก่ียวกับ ทัง้ ท่ไี ม่แน่ใจในความ
ปลอดภยั สะทอ้ นทง้ั ระดบั
• ไม่มีขอ้ มลู สขุ ภาพท่วั ไป การจัดการดว้ ยตนเอง ความรอบรู้ด้านสุขภาพ
เพ่อื การข้ามเพศ เชน่ และความตอ้ งการใน
ทเี่ จาะจงสำ� หรบั กลมุ่ หลาก การซ้อื ฮอร์โมนกนิ เอง บริการเหล่าน้ันของกลุม่
หลายทางเพศ และโดย หรอื การจดั การกบั รา่ งกาย ผมู้ ีความหลากหลาย
รวมขอ้ มลู ส�ำหรบั ผูห้ ญิง อนื่ ทางเพศ
มีน้อยกว่ามาก
ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรอื่ ง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ 39
ประเด็น การจดั การร่างกายเพือ่ การแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
4 การจัดการรา่ งกายเพ่อื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
ของผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
4.1 การจดั การร่างกายเพ่อื การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
โครงการพัฒนารูปแบบการเสริมสร้างความรอบร้ดู า้ นสุขภาพในกลุ่มผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ ได้มกี ารจดั
กจิ กรรมประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารกบั กลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ ทงั้ หมด 4 ครง้ั ตง้ั แตเ่ ดอื นธนั วาคม 2563 จนถงึ เดอื น
กรกฎาคม 2564 โดยวตั ถปุ ระสงคโ์ ดยรวม คอื เพอื่ เปดิ โอกาสใหผ้ มู้ คี วามหลากหลายทางเพศ ไดแ้ ลกเปลยี่ นประสบการณ์
เกย่ี วกบั เพศสภาวะ การจดั การรา่ งกายเพอื่ แสองออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ และประเดน็ สขุ ภาพ รวมทงั้ รว่ มใหค้ วามเหน็
เกยี่ วกบั การพฒั นาแพลตฟอรม์ ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพของโครงการฯ ด้วย โดยก่อนหน้าทจ่ี ะดำ� เนินกจิ กรรม โดยการ
ออกแบบการจดั กจิ กรรมทงั้ 4 ครง้ั น้ี โครงการฯ ไดใ้ ชผ้ ลการทบทวนวรรณกรรม การสำ� รวจขอ้ มลู ขา่ วสารในอนิ เตอรเ์ นต็
และการส�ำรวจข้อมูลจากผู้มีความหลากหลายทางเพศด้วยแบบสอบถามออนไลน์ (จ�ำนวนผู้ตอบแบบสอบถาม 454
ราย) พบวา่ ประเด็นดา้ นสขุ ภาพท่สี �ำคัญและเก่ียวขอ้ งกับผูม้ ีความหลากหลายทางเพศ คือ การจดั การรา่ งกายเพือ่ การ
แสดงออก•ต กามารอปตั รลับักแษตณ่ง์ทรูาปงลเพักษศ ณ ซ์ภงึ่ าแยบน่งอออกกไเพดเ้ื่อปใน็ห้ส5อหดมควลด้องไดกแ้ับกเพ่ ศภาวะ เช่น การแต่งกายข้ามเพศ การท�ำผม
• กแตารง่ จหัดนกา้ าเรปหน็ รตอื ้นบังคบั รา่ งกาย ใหม้ ีลักษณะตามเพศภาวะทีต่ อ้ งการ เชน่ การรดั หนา้ อกในกลุ่มผู้หญิงเพอ่ื
• ใกหา้ดรกเู ปนิ ็นฉผีดู้ชาหยรอืหใรชอื ้ยกาาหรรแอื ตส๊บาหรตรือ่าเงกๆ็บเอขวา้ ยั ใวนะรเา่ พงศกชาายยเพเพอ่ื อ่ืเปซลอ่ ย่ี นนอแวปยั ลวะงรเพา่ งศกชาายยบางสว่ น ใหอ้ ยใู่ นเพศสภาพท่ี
ตอ้ งการ เชน่ การใชฮ้ อรโ์ มนเพอื่ เพมิ่ หรอื ลดความเปน็ เพศชายหรอื เพศหญงิ การกนิ ยาหรอื ใชส้ ารตา่ งๆ เพอ่ื
• กปารรบั ผเป่าตลี่ยัดนศสลัว่ นยตกา่รงรๆม หรือดัดแปลงอวัยวะบางสว่ น เชน่ ตดั หรอื เสรมิ เต้านม ตัดมดลกู อัณฑะ ตัดแต่ง
• กกลาร่อแงเปสลยี งงเพศหรือการผ่าตัดเพื่อข้ามเพศอย่างสมบูรณ์ ซ่ึงเป็นกระบวนการที่ยาวนาน มีหลายขั้นตอน
เกี่ยวข้องท้ังร่างกายและสภาพจิตใจ รวมทั้งการปรับตัวทางสังคม ทั้งในระหว่างกระบวนการและเม่ือ
ขา้ มเพศสมบูรณ์แลว้ ดว้ ย
โดยเพ่ือเป็นการยืนยันว่า การจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ เป็นประเด็นทาง
สขุ ภาพทเี่ กี่ยวขอ้ งกับผู้มีความหลากหลายทางเพศและไม่ได้จ�ำกดั อยูเ่ ฉพาะกล่มุ ใดกลุ่มหน่ึง โครงการฯ จงึ จัดกิจกรรม
ประชมุ เชงิ ปฏิบตั ิการคร้งั ท่ี 1 ข้นึ เมื่อวันที่ 22 มกราคม 2564 และได้คดั เลือกผู้เขา้ รว่ มกิจกรรมท่ีมคี วามหลากหลาย
ทางเพศ จ�ำนวน 9 คน ทีม่ ีระดับประสบการณก์ ระบวนการจดั การเพอ่ื เปลีย่ นแปลงเพศสภาพ 4 ระดบั ได้แก่
40 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพื่อการแสดงออกตามอตั ลักษณ์ทางเพศ
เพศกำ� เนิด – ชาย (รวม 4 คน) เพศกำ� เนิด – หญิง (รวม 5 คน)
1. แปลงเพศแล้ว 1. แปลงเพศแลว้
2. เคยทำ� ศลั ยกรรมดว้ ยผ่าตัด ฉดี สารตา่ งๆ เขา้ 2. เคยท�ำศลั ยกรรมดว้ ยผา่ ตัด ฉีดสารต่างๆ เข้า
รา่ งกาย เพื่อเพิ่มความเปน็ ผหู้ ญิง เช่น ผ่าตดั ร่างกาย เพ่ือเพิ่มความเปน็ ผู้ชาย เช่น ผ่าตัดเตา้ นม
เสรมิ เตา้ นม ฉดี สะโพก /มดลูกออก ฉดี สารทำ� ให้กล้ามเนื้อแขง็ เหมือนผูช้ าย
3. เคย/ก�ำลังใช้ฮอรโ์ มนเพอื่ การข้ามเพศ ยังไม่ได้ 3. เคย/กำ� ลังใช้ฮอรโมนเพ่ือการข้ามเพศ ยังไม่ได้
แปลงเพศ แปลงเพศ
4. มีการจดั การกบั เนื้อตวั ร่างกายลักษณะอ่ืนๆ 4. มีการจัดการกบั เนือ้ ตัวร่างกายลักษณะอนื่ ๆ
เพอ่ื ปกปิดความเป็นผูช้ าย เชน่ แต๊บอวัยวะเพศ เพื่อปกปดิ ความเปน็ ผูห้ ญงิ เชน่ การรัดหน้าอก
เพอ่ื แต่งหญิง (เป็นประจ�ำ) เปน็ ประจ�ำ การทานยาเพอ่ื จดั การไม่ให้มีประจ�ำ
เดอื น
5. มีความคดิ /ความตอ้ งการท่ีจะขา้ มเพศ แต่ยงั ไม่ได้
ท�ำอะไร
กิจกรรมครั้งท่ี 1 น้ี ผู้เข้าร่วมกิจกรรมได้ร่วมพูดคุยเก่ียวกับเพศวิถี และเพศสภาวะ และการเปล่ียนแปลง
ที่เกิดข้ึนตลอดช่วงชีวิต ท้ังในเร่ืองการนิยามเพศวิถีและเพศสภาวะของตนเอง และประสบการณ์ในการจัดการกับ
เน้อื ตวั รา่ งกายเพ่อื ตอบสนองกับความร้สู กึ ต่อตนเองในแต่ละชว่ ง บทสรปุ ของกิจกรรม ครั้งที่ 1 นี้ พบว่า ประสบการณ์
ในการจัดการร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศของผู้มีความหลากหลายทางเพศแต่ละคน
แตกต่างกันไปท้ังในเร่ืองวิธีการและระยะเวลาท่ีท�ำแต่ละสิ่ง นอกจากน้ัน ยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพกาย ใจ และ
สังคม ของแต่ละคนไม่เหมือนกัน ผู้เข้าร่วมกิจกรรมได้แบ่งปันประสบการณ์จริงของตนเอง และเร่ืองราวหรือข้อมูล
ที่มีการส่งต่อหรือแลกเปล่ียนกันอยู่ในชุมชนหรือกลุ่มเพื่อนผู้มีความหลากหลายทางเพศซึ่งมักจะเป็นแหล่ง
ข้อมูลหลัก กล่าวคือ ข้อมูลท่ีเพื่อน รุ่นพ่ี รุ่นน้องบอกต่อๆ กันมานั่นเอง ส่วนข้อมูลจากแหล่งอ่ืนๆ ในเรื่องเหล่าน้ี
ยังไม่มีการรวบรวมไว้เป็นระบบ ยากที่จะสืบค้น หรือตรวจสอบความถูกต้องได้ สรุปว่า ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
เกือบทั้งหมด ล้วนผ่านกระบวนการในการจัดการกับร่างกายมาแล้วอย่างใดอย่างหนึ่ง ทั้งในระยะเวลายาวนาน
และอาจเปน็ การท�ำเพยี งชัว่ คราว โดยประสบการณเ์ หลา่ นนั้ สามารถจัดหมวดหมู่ได้ 5 หมวด ดงั แสดงในรูปที่ 11
สถานการณ์ปัญหาคือ ยังขาดมีข้อมูลที่แสดงให้เห็นว่า กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศมีจ�ำนวนเท่าใดที่มี
ประสบการณ์ในแตล่ ะเรอื่ งเหลา่ นบี้ ้าง รวมทง้ั ยังไมม่ ขี ้อมูลว่า การจัดการในแต่ละวธิ ีนัน้ มีผลตอ่ สขุ ภาพทั้งในระยะสนั้
และระยะยาวอย่างไรบ้าง ข้อมูลความรทู้ ีเ่ กยี่ วข้องกบั กระบวนการเหลา่ นี้ มกั จะเน้นไปที่ “ทำ� อย่างไร” มากกว่า “ท�ำ
แลว้ สง่ ผลอยา่ งไร” และมกั จะเปน็ ขอ้ มลู ทไี่ มม่ แี หลง่ อา้ งองิ ทเี่ ชอ่ื ถอื ได้ หลายคนพงึ่ พาประสบการณแ์ ละความรจู้ ากกลมุ่
เพื่อนมากกว่า ดังน้ัน ประเด็นเกี่ยวกับการจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศของผู้มีความหลาก
หลายทางเพศ จงึ เปน็ ประเด็นส�ำคญั ที่จ�ำเป็นต้องมกี ารจัดการให้เกดิ ความรอบรใู้ นกลุม่ ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่อื ง ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพในกลมุ่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ 41
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
รปู ที่ 11 รปู แบบของการจัดการรา่ งกายเพ่อื การแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศของผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ
(body modifications for gender identity expression)
การจัดการร่างกายเพ่อื การแสดงออกตาม ปัญหา หรือผลกระทบดา้ นสุขภาพ
อตั ลกั ษณท์ างเพศ (Gender Transitioning)
การปรบั แต่งรปู ลักษณ์ภายนอก เพอ่ื ให้ • อคติทย่ี ังคงมอี ยใู่ นสงั คม อาจจะเพ่งเป้าไปทีก่ ลุ่มผู้มคี วามหลากหลาย
สอดคล้องกบั เพศภาวะ เชน่ การแต่งกาย ทางเพศทมี่ รี ูปลักษณ์ท่ีแตกตา่ งไปจากชายหรอื หญงิ ในอุดมคติ อาจนำ�
ไปสู่สถานการณก์ ารเลอื กปฏิบตั ิ การกระท�ำความรนุ แรง ทมี่ ผี ลตอ่
ขา้ มเพศ การท�ำผม หรอื การพดู จา ทงั้ สุขภาพกายและสขุ ภาพจติ ของผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
การจดั การหรือบังคับรา่ งกาย ใหม้ ลี กั ษณะ • การบังคบั หรอื จดั การร่างกายดว้ ยวิธีตา่ งๆ อาจส่งผลต่อสขุ ภาพทง้ั ใน
ตามเพศภาวะทต่ี ้องการ เชน่ การรัดหนา้ อก ระยะสน้ั และระยะยาวได้ เช่น การรัดหนา้ อกด้วยอุปกรณ์ทไี่ มป่ ลอดภยั
ในกลมุ่ ผหู้ ญงิ เพอื่ ใหด้ เู ปน็ ผชู้ าย หรอื การแตบ๊ หรอื อาจมผี ลตอ่ กล้ามเนื้อหน้าอก ไปจนถงึ ข้ันกลายเป็นเนอ้ื รา้ ยได้ หรอื
เกบ็ อวัยวะเพศชายเพอ่ื ปกปดิ ความเป็นเพศชาย การเก็บอวัยวะเพศชาย อาจมผี ลตอ่ ระบบทางเดนิ ปัสสาวะทัง้ ใน
ระยะส้นั และระยะยาว
การกนิ ฉดี หรอื ใช้ยาหรอื สารตา่ งๆ เขา้ ใน • ขนั้ ตอนนีเ้ ปน็ สิง่ ทีผ่ มู้ ีความหลากหลายทางเพศจำ� นวนมากปฏบิ ัติ
ร่างกาย เพ่อื เปลีย่ นแปลงรา่ งกายบางสว่ น กนั อยู่ ตั้งแตอ่ ายุน้อยหรอื ต้ังแต่เมอ่ื เร่ิมต้นร้วู ่าตนมคี วามหลากหลาย
ใหอ้ ย่ใู นเพศสภาพท่ีตอ้ งการ เช่น การใช้ฮอรโ์ มน ทางเพศ และส่วนใหญจ่ ะไมไ่ ด้เป็นการใชบ้ รกิ ารกับผู้เช่ยี วชาญหรอื
เพือ่ เพมิ่ หรือลดความเปน็ เพศชายหรอื เพศหญงิ แพทย์ และยังมีข้อมูลทไ่ี มถ่ กู ตอ้ งอยู่จำ� นวนมากทผี่ มู้ คี วามหลากหลาย
การกินยาหรอื ใช้สารต่างๆ เพือ่ ปรบั เปล่ียน ทางเพศ อาจไม่สามารถคดั กรองได้
ส่วนตา่ งๆ
การผ่าตดั ศัลยกรรม หรอื ดดั แปลงอวัยวะ • การศัลยกรรมตา่ งๆ อาจเป็นสว่ นหนึ่งของกระบวนการขา้ มเพศ แตม่ ี
บางส่วน เช่น ตดั หรือเสริมเต้านม ตัดมดลูก ผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศจำ� นวนมาก ท่ไี มต่ ้องการข้ามเพศ
แต่ตอ้ งการจดั การกับอวยั วะบางสว่ น เพือ่ ใหม้ เี พศสภาพในลักษณะ
อัณฑะ ตดั แตง่ กล่องเสยี ง ที่สอดคล้องกบั อตั ลักษณท์ างเพศของตนเองมากทสี่ ดุ เชน่ ตดั หรือ
เสริมเตา้ นมเพยี งอย่างเดยี ว ตดั มดลกู หรือรังไข่ ซ่งึ ทง้ั หมดนี้ มีผลให้
ตอ้ งจดั การและดูแลสขุ ภาพในระยะยาว
การแปลงเพศหรือการผา่ ตัดเพ่อื ข้ามเพศ • ผ้ทู ีแ่ ปลงเพศแล้ว จะตอ้ งมกี ารดูแลสขุ ภาพอยา่ งต่อเนื่อง และจำ� เปน็
อย่างสมบูรณ์ ซงึ่ เปน็ กระบวนการทีย่ าวนาน ตอ้ งอย่ใู นการดแู ลของแพทยไ์ ม่เพียงเฉพาะเรือ่ งเกีย่ วกบั เรือ่ งการ
แปลงเพศ แต่อาจมภี าวะสุขภาพหรอื สถานการณโ์ รคไมต่ ิดต่อ
มหี ลายขนั้ ตอนเกีย่ วข้องทัง้ รา่ งกายและ (NCDs) อน่ื ๆ ทเี่ ป็นผลจากการแปลงเพศทต่ี อ้ งดูแลด้วย เช่น
สภาพจิตใจ รวมท้ังการปรับตัวทางสงั คม ความผดิ ปกติของตับ ไต ความดนั ความเขม้ ขน้ ของเลือดท่เี กดิ จาก
ท้ังในระหว่างกระบวนการและเม่ือข้ามเพศ การใชย้ าหรือฮอรโ์ มนอยา่ งตอ่ เนอื่ งหลังจากแปลงเพศ
สมบรู ณ์แล้วด้วย
42 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรือ่ ง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกล่มุ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจัดการร่างกายเพอ่ื การแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
ในชว่ งทา้ ยของกจิ กรรม ผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมไดร้ ว่ มกนั อภปิ รายระดบั ความสำ� คญั หรอื ความรนุ แรงของปญั หาเกยี่ ว
กบั การจดั การรา่ งกายเพอ่ื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ ของผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ พบวา่ การผา่ ตดั แปลง
เพศ เปน็ ประเดน็ ทผี่ เู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมเหน็ วา่ มคี วามรนุ แรงของปญั หามากทส่ี ดุ รองลงมาคอื การทำ� ศลั ยกรรมหนา้ อก และ
การรบั ฮอรโ์ มนเพศ ซึ่งไดร้ บั การลงคะแนนว่ามคี วามรนุ แรงของปญั หาในระดบั มากท่สี ุดโดยผูเ้ ข้ารว่ มกจิ กรรมกลมุ่ ใหญ่
ตาราง 3 ประเด็นการเตรยี มความพร้อมฯ และระดับความรนุ แรงของปัญหาในแตล่ ะข้นั ตอน
การจดั การร่างกายเพ่อื การแสดงออกตาม มากท่สี ุด ความรนุ แรงของปัญหา ไมใ่ ชป่ ญั หา
อตั ลักษณ์ทางเพศ มาก ปานกลาง
- 1
แต่งกายขา้ มเพศ 4 2 3 1
รดั หนา้ อก, แต๊บ 4 1 2 -
รบั ฮอร์โมนเพศ 4 1 3 1
ทำ� ศลั ยกรรมหน้าอก 6 1 2 1
ผ่าตดั แปลงเพศ - 1 - 9
ท�ำศัลยกรรมใบหน้า - - - 4
ศัลยกรรมรา่ งกาย - 1
การรับฮอร์โมนเพศ เป็นเรื่องที่ไม่มีใครที่ระบุว่า ไม่ใช่ปัญหาเลย ซ่ึงสะท้อนออกมาจากการพูดคุยที่เกือบ
ทุกคนระบุว่า เคยมีประสบการณ์หรือมีความคิดที่จะใช้ฮอร์โมนเพศ และ (1) ผ่านประสบการณ์การใช้ฮอร์โมนเพศ
อย่างไม่ถูกต้องมาก่อน (2) อยากใช้แต่ไม่รู้ว่าจะใช้อย่างไร และยังไม่กล้าใช้ (3) ก�ำลังเข้าสู่กระบวนการรับฮอร์โมน
เพศในการดแู ลของเพศ แตย่ งั รูส้ ึกว่า ไมม่ ีขอ้ มลู เพียงพอ และ (4) ใชฮ้ อรโ์ มนเพศมาเป็นระยะเวลานานแลว้ และยงั มี
ความกงั วลเกีย่ วกับผลกระทบต่อรา่ งกายในระยะยาว
4.2 ความหลากหลายทางเพศ (Sexual Diversity) การเลอ่ื นไหลของเพศภาวะ (Fluidity) และการจดั การรา่ งกาย
เพอ่ื การแสดงออกตามอัตลกั ษณ์ทางเพศ
นอกเหนือจากข้อเท็จจริงท่ีว่า ความหลากหลายทางเพศมีความซับซ้อนและหลากหลายภายในกลุ่มมากขึ้น
ประกอบกับข้อเท็จจริงทีว่ ่า เพศภาวะไมใ่ ชส่ งิ่ ทหี่ ยุดนิง่ แตก่ ลับมาความเลอ่ื นไหลเปลีย่ นแปลงได ้ อีกสถานการณห์ น่ึง
ท่ีสอดคล้องกับการนิยามอัตลักษณ์ทางเพศ และความเล่ือนไหลของเพศสภาวะท่ีเกิดข้ึนกับผู้มีความหลากหลายทาง
เพศคือ การจัดการรูปลักษณ์หรือเน้ือตัวร่างกายของตนเองให้สอดคล้องกับอัตลักษณ์ทางเพศของตนเองในแต่ละ
ช่วงเวลา ซึ่งอาจจะมีท้ังผู้ท่ีมีลักษณะ Gender dysphoria (GD) และต้องการที่จะข้ามเพศไปเป็นอีกเพศหนึ่งไปเลย
แต่ก็หมายถึงผู้ท่ีต้องการปรับเปลี่ยนร่างกายเพียงบางส่วน แต่ไม่ได้ต้องการข้ามเพศไปเป็นอีกเพศหนึ่ง ขึ้นอยู่กับ
อัตลักษณ์ทางเพศของแต่ละคนและความรู้สึกว่า ร่างกายแบบใดที่ตรงกับความพึงพอใจและสอดคล้องกับความรู้สึก
ตอ่ ตวั เองมากท่ีสดุ
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่อื ง ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพในกลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ 43
ประเด็น การจัดการรา่ งกายเพือ่ การแสดงออกตามอัตลักษณท์ างเพศ
Fisk (1973) ได้เร่ิมต้นใช้ค�ำว่า Gender dysphoria (GD) ซึ่งหมายถึง ความรู้สึกไม่พอใจในเนื้อตัว
ร่างกายตามเพศก�ำเนิดของตนเอง และปรารถนาทีจ่ ะมรี ่างกายในเพศตรงขา้ ม รวมท้งั ต้องการทีจ่ ะให้ตนเองถกู มองว่า
เปน็ เพศตรงขา้ ม (Blanchard, 1988) และตอ่ มากถ็ กู จดั ใหเ้ ปน็ อาการทางจติ และมกี ารพฒั นาแบบประเมนิ Diagnostic
and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) เพอื่ ท่ีจะวัดระดับ Gender dysphoria (GD) ประกอบด้วย
ชุดค�ำถามท่ีแสดงให้ถึงความไม่สอดคล้องกันระหว่างเพศก�ำเนิดกับเพศที่แสดงออก อย่างน้อย 6 เดือน ข้อบ่งช้ีทาง
การแพทย์ว่ามีภาวะซึมเศร้าและความรู้สึกด้อยค่าในตัวเองในพ้ืนที่ทางสังคมที่ส�ำคัญ โดยพิจารณาร่วมกับแรงดึงดูด
ทางเพศกับเพศเดียวกันหรือเพศตรงข้ามด้วย ในปี 1994 การแปลงเพศและความผิดปกติทางเพศในวัยเด็กจัดให้เป็น
ความผิดปกติทางเพศ (Gender Identity Dysphoria) โดยมีการก�ำหนดเกณฑ์ท่ีชัดเจนส�ำหรับเด็กและวัยรุ่น/ผู้ใหญ่
แต่ต่อมา นักเคลื่อนไหวข้ามเพศและแพทย์จ�ำนวนหนึ่งได้เรียกร้องให้ให้ลบการวินิจฉัยทั้งหมดโดยอ้างว่า GID ไม่ใช่
โรคทางจิต โดยสรุปคือ Transsexualism หรือ GID ไม่ได้เป็นอะไรมากไปกว่ารูปแบบปกติของอัตลักษณ์ทางเพศ
แบบ cisgender และโดยเน้ือแท้แล้วไมม่ อี ะไร “ผิด” ทีอ่ ัตลกั ษณ์ทางเพศจะไมเ่ ข้ากนั กับเพศก�ำเนดิ (Zucker et al.,
2016) นอกจากนั้น มีการศึกษาที่สะท้อนให้เห็นว่า Gender dysphoria อาจไม่ใช่เรื่องของเฉพาะกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง
หรือกลุ่มคนรักเพศเดียวกันท่ีต้องการข้ามเพศเท่าน้ัน เช่น การศึกษาเปรียบเทียบระหว่างในกลุ่มคนรักต่างเพศ
(heterosexual) และ คนรกั เพศเดียวกนั (homosexual) และพบวา่ การไดล้ องแต่งกายขา้ มเพศท�ำให้ชายรกั ต่างเพศ
เกิดความรู้สึกท่ีจะข้ามเพศ (cross-gender) ในขณะท่ีชายรักเพศเดียวกัน มีความปรารถนาที่จะข้ามเพศมาก่อนที่จะ
เริม่ มีการแต่งตัวข้ามเพศ 3-4 ปี (Blanchard et al., 1987)
งานของ Timothy Murphy ใช้ค�ำว่า body modifications for gender identity expression หรือ
การปรบั เปลยี่ นรา่ งกายเพอ่ื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ (Murphy, 2019) โดยเชอื่ วา่ รปู รา่ งหนา้ ตาทส่ี อดคลอ้ ง
กบั อตั ลักษณท์ างเพศสามารถชว่ ยลดการตีตราทางสังคมต่อผ้มู คี วามหลากหลายทางเพศ รวมทงั้ เช่อื วา่ เด็กและวยั รนุ่
จะมีความสนใจท่ีจะปรับเปล่ียนร่างกายอาจเพิ่มขึ้นเพราะเป็นวิธีแก้ปัญหาความขัดแย้งระหว่างอัตลักษณ์ทางเพศ
กบั เพศก�ำเนดิ ของพวกเขา
ซ่ึงในงานของ Murphy ได้กล่าวถึงการปรับเปล่ียนร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ เช่น
การปรับเปล่ียนร่างกาย ส�ำหรับผู้ท่ีเลือกการแสดงออกแบบเพศชาย ท�ำได้ด้วยการรักษาด้วยฮอร์โมนหรือการผ่าตัด
การรักษาด้วยฮอร์โมนอาจใช้เพื่อส่งผลให้ร่างกายมีลักษณะทางเพศทุติยภูมิ (secondary sex characteristics)
เชน่ มวลกลา้ มเน้ือทเ่ี ปลีย่ นไป การกระจายไขมนั ความยาวและการกระจายของเส้นผม ในขณะทกี่ ารผ่าตดั จะท�ำได้
ตั้งแต่การถอดเต้านม การเก็บช่องคลอด การตัดมดลูก การผ่าตัดเสริมจมูก การผ่าตัดเมดอยด์ (การขยายตัวของ
คลิตอริส) การผ่าตัดลดขนาดอวัยวะเพศ การปรับต�ำแหน่งท่อปัสสาวะ การผ่าตัดขยายอัณฑะ, อัณฑะ ขาเทียม
ขาเทียม และการลดขนาดหัวนม ปรับรูปหน้าได้หลากหลาย เช่น การเสริมหน้าผาก การเสริมแก้ม เสริมจมูก
ปรับกรามและคาง เสริมกราม ขยายกระดูกอ่อนต่อมไทรอยด์ เป็นต้น ส่วนการปรับเปลี่ยนร่างกาย ส�ำหรับผู้ที่เลือก
การแสดงออกแบบเพศหญิง ก็สามารถท�ำได้ด้วยการรักษาด้วยฮอร์โมนหรือการผ่าตัดด้วยเช่นกัน การรักษาด้วย
ฮอร์โมนอาจใช้เพ่ือส่งผลต่อลักษณะทางเพศทุติยภูมิที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาเต้านม การกระจายไขมัน และการ
เจริญเติบโตของเส้นผม การแทรกแซงทางศัลยกรรมอาจรวมถึง แมมโมพลาส การตัดอวัยวะเพศ การก�ำจัดอัณฑะ
44 ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอ่ื ง ความรอบรู้ดา้ นสขุ ภาพในกลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจัดการรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอตั ลักษณท์ างเพศ
ศัลยกรรมช่องคลอด คลิโตโรพลาสต์ ริมฝีปากบน การลดกระดูกอ่อนของต่อมไทรอยด์ ศัลยกรรมใบหน้า เช่น
ปรบั ความกวา้ งของหนา้ ผาก การลดและ/หรอื ปรบั ตำ� แหนง่ คว้ิ ขอบตา ลดขนาดกรามหรอื กระดกู ขากรรไกร เสรมิ จมกู
ขยายรมิ ฝปี ากขยายและปรับกรามและคาง
กิจกรรมประชุมเชิงปฏิบัติการครั้งท่ี 2 จัดข้ึน วันเสาร์ท่ี 29 พฤษภาคม 2564 เวลา 08.30 – 16.30 น.
ผ่านช่องทาง Zoom Cloud Meeting มีผู้เข้าร่วมประชุมเป็นผู้มีความหลากหลายทางเพศจากท่ัวประเทศจ�ำนวน
52 คน ในกิจกรรมน้ี ได้มีการพูดคุยประเด็นเกี่ยวกับความเลื่อนไหลของเพศสภาวะ (Gender Fluidity) และ
การจดั การรา่ งกายเพอ่ื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ ผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมไดแ้ ลกเปลยี่ นผา่ นการตอบคำ� ถามโพล
พบว่า ผู้เข้าร่วมประมาณ 2 ใน 3 มีการเปล่ียนแปลงหรือการเล่ือนไหลของเพศสภาวะมาก่อน นอกจากนั้น
มีการความคิดเห็นในกลุ่ม เช่น “เป็น ทรานส์แมนหรือผู้ชายข้ามเพศ แต่มีความรู้สึกว่าอยากแต่งหญิง อยากเป็น
นางโชว์แบบสาวสอง แต่ก็ไม่เคยแต่งแค่อยากลอง เพราะนิสัยส่วนตัวคือ จะออกสาว บางครั้งก็อยากแทนตัวเองว่า
เปน็ ตดุ๊
ประเดน็ สำ� คญั ประการหนงึ่ เมอ่ื มกี ารพดู คยุ เกยี่ วกบั เพศสภาวะ ผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมมคี วามเหน็ วา่ Transgender
คือ คนข้ามเพศ ในความเปน็ จริง อาจเรียกได้ว่า 2 รปู แบบดว้ ยกัน คือ (1) คนท่ีผา่ นกระบวนการเปลย่ี นแปลงตัวเอง
และข้ามเพศหรือมีอวัยวะเพศใหม่ ตรงข้ามกับอวัยวะเพศท่ีมีมาแต่ก�ำเนิดแล้ว ซึ่งอาจจะเป็นมุมมองทางการแพทย์
เปน็ หลัก กบั (2) คนท่ผี ่านกระบวนการเปล่ยี นแปลงรา่ งกายเพยี งบางส่วน หรอื คนท่อี าจจะยงั ไม่เคยผา่ นกระบวนการ
เปลี่ยนแปลงตัวเอง หรือ ไม่ได้ต้องการเปล่ียนแปลงร่างกายตนเอง แต่นิยามตัวตนว่าเป็นเพศตรงข้าม หรือเพศใด
เพศหนึ่งที่ไม่ตรงกับเพศก�ำเนิดของตนเอง ซ่ึงในกลุ่มหลังน้ี บางส่วนอาจจะนิยามตัวเองว่าเป็นหญิงข้ามเพศ หรือ
ชายข้ามเพศ ในขณะที่อีกจ�ำนวนไม่น้อยเช่นกันท่ีนิยามตัวเองเป็นผู้มีความหลากหลายอื่นๆ เช่น นอนไบนารี่ หรือ
อเจนเดอร์ (agender) เปน็ ต้น
วิธีการที่ง่ายที่สุด หรืออาจจะเรียกได้ว่าเป็นจุดเริ่มต้นของการจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตาม
อัตลักษณ์ทางเพศ ไม่ว่าจะเป็นคนที่ต้องการข้ามเพศหรือไม่ก็ตาม คือการใช้ฮอร์โมน ข้อมูลจากการตอบค�ำถามโพล
ในกิจกรรมพบว่า เกือบ 2 ใน 3 ของผู้เข้าร่วมกิจกรรมเคยผ่านการใช้ฮอร์โมนเพศมาก่อน และเกือบท้ังหมด
มักจะเปน็ การเร่ิมต้นใชอ้ ย่างไม่ถกู ตอ้ ง เช่น การใชด้ ว้ ยความเข้าใจวา่ ยาคุมกำ� เนดิ ทผี่ ้หู ญิงใช้ คอื ฮอรโ์ มนเพศที่ชว่ ยให้
ผวิ พรรณละมนุ ละไมมากขนึ้ เปน็ ตน้ ซง่ึ ประเดน็ นม้ี คี วามชดั เจนมากในกลมุ่ หญงิ ขา้ มเพศหรอื สาวประเภทสองจำ� นวนมาก
ที่มีรูปแบบการใช้ฮอร์โมนท่ีไม่ถูกต้องและอาจเป็นอันตรายต่อร่างกายท้ังในระยะสั้นและระยะยาวได้ ในขณะท่ี
ฮอรโ์ มนส�ำหรบั ชายขา้ มเพศหรอื คนท่ีตอ้ งการเปล่ยี นรปู ลักษณใ์ ห้มคี วามเปน็ ผ้ชู าย (masculine) มากขึ้น เป็นฮอร์โมน
ท่ีไม่มีจ�ำหน่ายแพร่หลาย เป็นฮอร์โมนชนิดฉีดจึงหาซ้ือไม่ได้ในร้านขายยาเหมือนยาคุมก�ำเนิด แต่ผู้เข้าร่วมกิจกรรม
ใหข้ อ้ มลู วา่ สามารถหาซอ้ื ไดจ้ ากอนิ เตอรเ์ นต็ หรอื ตลาดมดื แตต่ อ้ งไปหาผใู้ หบ้ รกิ ารฉดี ให้ หรอื มบี างกลมุ่ ทฉ่ี ดี กนั เองดว้ ย
และกลมุ่ ทต่ี อ้ งการใชฮ้ อรโ์ มนชาย กไ็ มไ่ ดม้ เี ฉพาะผหู้ ญงิ ทตี่ อ้ งการขา้ มเพศเปน็ ชายเพยี งกลมุ่ เดยี ว แตย่ งั มกี ลมุ่ หลากหลาย
ทางเพศท่ีมีเพศก�ำเนิดเป็นผู้หญิงอ่ืนๆ รวมท้ังกลุ่มเพศก�ำเนิดชายที่ต้องการเพ่ิมรูปลักษณะของความเป็นชายมาก
ข้ึนด้วย
ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรื่อง ความรอบรดู้ า้ นสุขภาพในกลุ่มผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ 45
ประเดน็ การจัดการร่างกายเพือ่ การแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ
ตัวอย่างประสบการณ์หน่ึงที่สะท้อนให้เห็นว่า การจัดการร่างกายตามเพศสภาวะอาจกลายเป็นปัญหาเพราะ
เพศสภาวะมกี ารเลอ่ื นไหล คอื ผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมทา่ นหนงึ่ เลา่ วา่ “เคยทานฮอรโ์ มนเพศหญงิ ตวั หนงึ่ เปน็ เมด็ กลมสชี มพู
ทานอยู่ปีหน่ึงเพราะอยากเปน็ ผหู้ ญงิ แตแ่ ล้วมนั มที างเลือกมากขึน้ เชน่ เป็นเกย์ เลยเลิกทานไป เพราะตอนนเ้ี สยี งมัน
เปล่ียนไปไม่เหมอื นผู้ชายแลว้ ตอนนอ้ี ยากจะมีเสยี งทเ่ี ป็นผ้ชู ายมากข้นึ แต่กไ็ ม่รตู้ ้องท�ำยงั ไง แตต่ อนนเ้ี ลกิ ทานไปแล้ว
2 ปี ร้สู ึกไมม่ คี วามม่นั ใจในตวั เองเลยทเี่ สียงเป็นแบบน”้ี
ผ•••เู้ ขกหใ้านรารณกก่วกรมที ณนิ กรฮาจิีทอนกี่ทรสรรโ์รเ์ มมามนนนคเสเนพท์แอ่ือคมนื่ เฮปนๆอลรไ่ยีตโ์ดมนัดม้ นเมปีสมดรยี าะงลเเ4ูกพด-ร็น5ยี ังคงไปอ�ำขียถ่แแา่าลลงมว้เ้วดอแยีาลแวระตมไขด่ยณ้อห้ังส์ทไรมงาอื สง่ไไเัยมดพเ่้แกศซปยี่่ึงยอวลงั กสางจับงูเพจกคะศาวไรแรมจลปไัดดะรกับต้ าใ้อโรชดงร้สฮกา่ ลอางรงกรกหา์โนิมยรอืเขนพมอเื่อพวีงแตธิ ศีแปนชกลาไ้ไงดยขเพ้แอตกยศล่า่องดไรชีวิต
• กเวาลราแตปรลวงจเคพ่าศผขลอฮงอชรา์โยมขน้ามหเรพอื ศคจา่ ะไขมมีวธินั กี ตา่ารงปๆลูกตออ้ วงัยยวึดะจเาพกศคแา่ ทเลนือกดาขรอตงัดผจู้ชาากยชหิน้ รหอื นผา้ ู้หขญาแงิ ละหน้าแขนแทน
• แทตราไ่ มนท่สร์เมานบรขับ่าวฮหอรรอื์โมขนอ้ แเทล็จ้วจจร�ำงิเปเปน็ ็นตออ้ ยงา่ตงัดไมรดลกู รงั ไขห่ รอื ไม่ และถา้ ไมร่ บั ฮอรโ์ มน แต่ตดั มดลกู เกบ็ รงั ไข่ไว้
•• ไเกทดาค้หรเฮรทืออคไรมฮโ์ ม่อนรโ์ผมดิ นมมผี ผี ลลอโะดไยรตบร้างงกับโรคจิตเวชหรือไม่
กจิ กรรมคร้งั ที่ 3 จดั ขึ้นในวันเสาร์ท่ี 26 มิถุนายน 2564 เวลา 08.30 – 16.30 น. ผ่าน Zoom Cloud Meeting
มผี ้มู ีความหลากหลายทางเพศเขา้ รว่ มกิจกรรม 47 คน โดยกิจกรรมครง้ั น้ี การแลกเปลยี่ นได้ให้ความส�ำคัญทีป่ ระเดน็
ของการใช้ฮอร์โมนมากขึ้น เน่ืองจากเห็นได้ชัดเจนจากกิจกรรมท่ีผ่านมา ว่า การใช้ฮอร์โมน ไม่เพียงเป็นสิ่งท่ีผู้มีความ
หลากหลายทางเพศเกนิ กว่าคร่ึงใหค้ วามสนใจ รวมทัง้ อยรู่ ะหว่างการใช้ ทั้งถกู ตอ้ งและไมถ่ กู ต้อง และอาจสง่ ผลกระทบ
ต่อสุขภาพได้เปน็ อย่างมาก ทส่ี ำ� คญั คือ ความรอบรแู้ ละชดุ ข้อมูลความรู้ในเรอื่ งน้ีกย็ ังมขี ้อจำ� กัดอยู่เป็นอยา่ งมาก
กิจกรรมคร้ังที่ 3 น้ี ผู้เขา้ ร่วมกจิ กรรม ยงั คงแบ่งปนั ประสบการณ์ทีเ่ กย่ี วขอ้ งและมคี วามส�ำคญั เชน่
• การใชฮ้ อร์โมนตามข้อมูลจากเพื่อนหรือคนใกลต้ วั การใช้ที่ไม่ถกู ตอ้ ง และเกิดผลกระทบตอ่ สุขภาพ
“การใช้ยาคุมก�ำเนิด การไปฉีดฮอร์โมนที่สะโพก การเข้ารับฮอร์โมนเพศหญิง เป็นต้น มีทั้งยาอินเดียและ
เยอรมนั เม่อื ฉดี ไปแล้วจะรู้สกึ ว่ามีผลกระทบตอ่ ร่างกาย เชน่ การประมวลผลของสมองจะช้า การมนึ งง มึน
หัว อาเจยี น เบลอๆ เม่ือชว่ งอายุประมาณ 25 ปี รบั ฮอรโ์ มนเยอะ ทัง้ กินทงั้ ฉีด โดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ เรม่ิ
สงั เกตอาการตนเองวา่ ตวั เรมิ่ เหลอื งและบวมนำ้� ตอนนนั้ นำ้� หนกั ไมเ่ ยอะแตห่ นา้ ดบู วมมาก เรมิ่ สงสยั วา่ ทำ� ไม
ตัวถึงเหลืองมาก จากน้ันจงึ ไดไ้ ปเชค็ ผลเลอื ด จนทราบผลว่าคา่ ตบั สูงมาก เกนิ ร้อยประมาณ 150 และค่าไต
สงู มากเกนิ มาตรฐานทางการแพทยเ์ ชน่ กนั จนเรมิ่ รสู้ กึ อาการออ่ นแอ แพทยจ์ งึ แนะนำ� ใหห้ ยดุ การใชฮ้ อรโ์ มน
รวมถงึ การทานยาคมุ กำ� เนิด พอแพทย์แนะน�ำมาเช่นนน้ั จึงหยุดการกนิ ยา/ฮอรโ์ มน ทุกชนดิ หลงั จากน้นั ได้
มาเน้นใช้วิธีการธรรมชาติ โดยรับประทานอาหารให้อ้วน เนื่องจากกินให้อ้วนจะท�ำเราดูมีน�้ำมีนวลเหมือน
ผ้หู ญงิ และออกกำ� ลงั กาย”
46 ผลการศกึ ษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรอื่ ง ความรอบร้ดู ้านสขุ ภาพในกลุ่มผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ
ประเด็น การจดั การร่างกายเพ่อื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณท์ างเพศ
• ผลจากใช้ฮอร์โมนมาเป็นระยะเวลานาน และต้องการหยุดเพราะไม่ต้องการมีเพศสภาพเป็นผู้หญิงอีก
แล้วแต่ก็ไมอ่ ยากเหมือนผ้ชู ายด้วย ซึ่งประเด็นนี้วทิ ยากรในกิจกรรมนี้ ไดใ้ หค้ วามเหน็ ว่า
“ถ้าหยุดใช้ฮอร์โมน ลักษณะร่างกายจะกลับไปตามลักษณะที่ร่างกายสร้างข้ึนมา หรือตามเพศก�ำเนิด แต่
หากมีการตัดอัณฑะหรือตัดรังไข่ มดลูก และหยุดฮอร์โมนที่ใช้ไปด้วย จะไม่มีอะไรสร้างข้ึนมา จ�ำเป็นต้อง
ใช้ฮอรโ์ มนของเพศใดเพศหน่งึ กลบั เข้าไปอย่างน้อยใหม้ ฮี อร์โมน มเิ ช่นนัน้ โรคจ�ำพวกกระดูกพรนุ หรือโรค
เส้นเลอื ดอุดตนั จะตามมา ด้วยเหตุนจ้ี ะมเี ร่ืองของ Gender Fluid หากมกี ารเปลี่ยนใจภายหลัง ก็อาจจะมี
ปญั หา ถ้าหากเปลี่ยนอวัยวะเพศเป็นเพศใดเพศหนงึ่ แล้ว โอกาสในกลับมาเปน็ เพศเดิมจะค่อนขา้ งล�ำบาก”
• เคยการกินยาคุมมานาน จนเริ่มมีเนินนมเหมือนผู้หญิง ต่อมาต้องการมีรูปลักษณ์แบบผู้ชายมากกว่า
หยดุ กินยาแลว้ แต่ก็แก้เรอื่ งเนนิ นม วทิ ยากรไดต้ อบประเดน็ นีว้ ่า
“นมท่ีตัง้ มาแลว้ จากการใช้ฮอร์โมนเพศหญงิ ต่อใหห้ ยดุ ใชแ้ ล้วกย็ งั ไมก่ ลับมาเชน่ เดิม ลองดงู ่าย ๆ ผชู้ ายเล่น
กลา้ ม มฮี อรโ์ มนเพศชายสงู ซง่ึ ออรโ์ มนเพศชายนจ้ี ะเปลย่ี นเปน็ ฮอรโ์ มนเพศหญงิ ผชู้ ายเลน่ กลา้ มบางคนจะ
มีนม การมีนมของผู้ชายไม่ต้องไปผ่าตดั เอาออก บางคร้งั สามารถใช้แค่ยาเฉย ๆ ไมส่ ามารถชว่ ยอะไรไดม้ าก
นกั ดงั น้ันถา้ อยากจะลดหนา้ อกอาจจะตอ้ งพึง่ การผ่าตดั จำ� เป็นต้องปรกึ ษาแพทย์ศลั ยกรรมตกแต่งกอ่ น”
กิจกรรมคร้งั ท่ี 4 วันเสาร์ที่ 17 กรกฎาคม 2564 เวลา 08.30 – 16.30 น. ผ่าน Zoom Cloud Meeting มี
ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศเข้าร่วมกจิ กรรม 32 คน ในกจิ กรรมครั้งนี้ ชว่ งแรกจะมีการทบทวนประเด็น การจดั การ
ร่างกายเพื่อการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ อีกคร้ังด้วยการให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมตอบค�ำถาม 3 ข้อ ข้อแรกคือ
ประสบการณ์จริงที่ผ่านมาของแต่ละคนท่ีการจัดการกับร่างกายตัวเองมาในลักษณะใดบ้าง ซึ่งค�ำตอบที่ได้มา ก็อยู่ใน
ขอบเขตข•อ งกกาารรปจดัรับกาแรตร่ง่ารงูปกาลยักษ5ณหม์ภวาดยนไดอ้แกก่เพื่อให้สอดคล้องกับเพศภาวะ เช่น การแต่งกายข้ามเพศ การท�ำผม
• แกตารง่ จหดันก้าาเรปหน็ รตือ้นบงั คับร่างกาย เชน่ การรัดหน้าอก การแต๊บหรอื เกบ็ อวยั วะเพศชาย เพอ่ื ปกปิดความเปน็
•• กกเพาาศรรชผกาินา่ ยตฉดั ยดี ัดศถหลั งุรยเือทกใา้ ชรใร้ยสมาเ่ ปหหา้ รใรอื หอื ส้ดดาตู ดัรุงตแด่าปงนั ลๆนงอมเขวใหา้ัยใด้วนใูะหรบ่าญางง่กสาว่ยน ไดได้แ้แกก่ ก่ ตารัดใหชร้ฮอือเรส์โรมิมนเตฉา้ ีดนโมบทตอ๊ ัดกมซด์ ฉลีดูกคปางิดชฉอ่ดี งสคะลโพอดก
• อกัณารฑแะป ล ง ทเพำ� ศหหนรา้ ืออกกาเรสผร่าิมตคดั าเงพศอื่ ลั ขยา้ กมรเรพมศเพ ื่อ ไคดวแ้ ากม่ งตาดั มหน้าอกและท�ำอวัยวะเพศชาย
ข•••••อ้ เเอใอทพพชยยส่ีช้ืือ่อ่ าาอีวกคกกงติ าวใเถปแหราาขบม็นต้ ม้าสบอัววมเวยค่าอเย่านพงเงงปดทศาทดูา้วั่มต่ี หไีมวัปดมาเโงึกอาดดยขงยดูตใน้ึ ไนเอ้ มพเกง่มพศกาีขอื่ตรา้อคจรรกงเัดวปขังาก็นจ้ามามามรกหร่นั บูปรใอืจคุลเคกั คพลษงศอณรทนื่า่ ์คช่ีงือกออาบยะใไหรส้ ซมง่ึ บไดูร้คณ�ำ์มตาอกบทจี่สาุดกผู้เข้าร่วมประชุมว่า
ผลการศึกษาและทบทวนองคค์ วามรู้ เรอ่ื ง ความรอบร้ดู า้ นสขุ ภาพในกลุ่มผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ 47
ประเดน็ การจัดการร่างกายเพอ่ื การแสดงออกตามอตั ลักษณ์ทางเพศ
และข้อสุดท้าย มีเงื่อนไข ปัจจัย ข้อจ�ำกัด หรือเหตุผลอะไรบ้าง ที่อาจจะท�ำให้สามารถ หรือไม่สามารถ
จัดการรูปลักษณ์ได้อย่างที่ต้องการ ค�ำตอบที่ได้จากผู้เข้าร่วมกิจกรรมได้แก่ สุขภาพ เงิน เวลา การงาน ผลกระทบ
จากการเปล่ียนแปลง ความกงั วลเรือ่ งผลข้างเคยี งจากการผ่าตดั ความเขา้ ใจแพทย์ ลางานไม่ได้
4.3 ความรอบร้ดู ้านสุขภาพในเรื่องกระบวนการจัดการเพ่ือเปลี่ยนแปลงเพศสภาพ (Gender Transitioning)
ของกล่มุ ผ้มู ีความหลากหลายทางเพศ
โครงการฯ ไดจ้ ดั ทำ� แบบประเมนิ ความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพในเรอื่ งกระบวนการจดั การเพอื่ เปลยี่ นแปลงเพศสภาพ
(Gender Transitioning) ของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ เป็นการประเมินก่อน และหลังเข้ารว่ มกิจกรรมครงั้ ท่ี
2 -4 ซ่ึงจำ� นวนผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมครบทง้ั 3 คร้ัง รวมทั้งสนิ้ 51 คน เป็นผ้ทู ีไ่ ด้ทำ� แบบประเมินก่อนเขา้ รว่ มกจิ กรรม และ
แบบประเมนิ หลงั เข้าร่วมกจิ กรรม ท้งั หมด 33 คน
4.4 ข้อเสนอแนะเกี่ยวกับแพลตฟอร์มความรอบรดู้ ้านสขุ ภาพของกล่มุ ผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ
ในกิจกรรมทั้งหมด โครงการฯ ได้มีการน�ำเสนอแนวคิดในการพัฒนาแพลตฟอร์มในการสร้างกระบวนการ
เรียนรู้และส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพส�ำหรับกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ โดยจะมีเน้ือหาข้อมูลที่ครอบคลุม
เรื่อง การจัดการร่างกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลักษณ์ทางเพศ ท้ัง 5 หมวด จะเป็นแพลตฟอร์มท่ีตอบสนองต่อ
ความต้องการความรู้และบริการที่เก่ียวข้อง มีพื้นท่ีส�ำหรับแลกเปลี่ยนสื่อสารกับชุมชนกลุ่มผู้มีความหลากหลาย
ทางเพศด้วยกัน มีระบบการสร้างโปรไฟล์ส่วนบุคคล การเช่ือมโยงกับหน่วยบริการที่ร่วมเป็นเครือข่ายกับโครงการฯ
และมีเครอ่ื งมอื ส�ำหรับสร้างการเรียนรู้ในเรือ่ งเพศวิถี ความเลื่อนไหลทางเพศ และประเดน็ อน่ื ๆ ทีเ่ กีย่ วขอ้ งด้วย อย่างไร
ก็ตาม ในระยะเร่ิมตน้ โครงการฯ จะพัฒนาเน้ือหาและฟังก์ชนั่ การทำ� งานในส่วนของการใชฮ้ อร์โมนเปน็ หลกั ก่อน
โครงการฯ ได้รบั ความคดิ เห็นและขอ้ เสนอแนะจากผ้เู ขา้ รว่ มกจิ กรรม เพอ่ื การพฒั นาแพลตฟอร์ม
ป• รฮะอเดร็น์โมกนารเพใหศ้คชวาายมรไดู้ หแ้ รกอื ่ ชชนดุ ิดขข้ออมงูลฮคอวราโ์ มมรนู้ทคค่ี ววารมมแีอตยกใู่ นตแ่างพขลอตงฟผอลรกม์ ารใชห้ รอื ผลกระทบต่างๆ ควรมีขอ้ เปรยี บ
• เฮทอียรบ์โมระนหเพว่าศงหตญัวยงิ าใไหดแ้้ผกูร้ ับ่ ชบนริดิกขารอไงดฮเ้ อหร็น์โขมอ้นมยลู หี่ อ้ ความเขม้ ข้น/ปริมาณฮอร์โมนในเม็ดยา ปริมาณการใช้ท่ี
เหมาะสม ผลขา้ งเคยี งของการใช้ฮอรโ์ มนในแตล่ ะช่วงวยั ขอ้ มลู สถานบริการท่ีให้บริการฮอร์โมนและตรวจ
วดั ระดบั ฮอรโ์ มนและตรวจรา่ งกาย ขอ้ มลู ทขี่ องฮอรโ์ มนทเ่ี ฉพาะเจาะจงกบั รา่ งกาย (เชน่ ผา่ นตบั ไมผ่ า่ นตบั
• คแตวกามตรา่ งู้ทก่ัวันไปอยเก่าี่ยงไวรก)ับฮอร์โมนส�ำหรับผู้ที่ยังไม่ได้ใช้ เช่น อายุที่เหมาะสมในการเริ่มใช้ฮอร์โมน ฮอร์โมน
ที่เหมาะกับแต่ละคน การเปลี่ยนแปลงท่ีจะเกิดข้ึน หรือจะไม่เกิดข้ึน (ตามท่ีคาดหวัง) จากการใช้ฮอร์โมน
ข้อมูลทเ่ี ปน็ ค�ำแนะนำ� จากแพทย์ และขอ้ มลู ทีเ่ นน้ ย�ำ้ ว่า ควรรบั บริการจากแพทย์ เปน็ ต้น
48 ผลการศึกษาและทบทวนองค์ความรู้ เรอื่ ง ความรอบรูด้ า้ นสขุ ภาพในกลมุ่ ผมู้ ีความหลากหลายทางเพศ
ประเดน็ การจดั การร่างกายเพ่อื การแสดงออกตามอตั ลกั ษณ์ทางเพศ
• ขอ้ มลู ความรสู้ ำ� หรบั ผเู้ คยใชแ้ ละเลกิ ใชห้ รอื ตอ้ งการเลกิ ใช้ เชน่ การจดั การผลขา้ งเคยี งจากการใชฮ้ อรโ์ มน
•• สขแลทิอ้ ะมธตใิูลนอ้ ฮงกอการารโ์ รรมเักนลษกิปา ล อทมง้ั ในฮเอรรือ่ โ์งมกนารผใดิชกฮ้ ฎอหร์โมมานยกเาพรอื่ ตใรหวม้ จีครวะาดมับรฮะอแรว์โดมรนะวแังลแะลกะาไรมตต่ รกวเจปร็นา่ เงหกยาื่อยอขอ่นื งๆผทู้ทจี่่ตี �ำ้อเงปกน็ าร
หลอกขาย
ฟงั ก์ชัน่ การท�ำงานของแพลฟอรม์ ควรมีแอพพลิเคช่นั หรอื ฟังก์ชั่นท่ีชว่ ยส่งเสริมความรอบรู้ฯ ไดใ้ นทง้ั 4 มติ ิ
คอื เข้าถงึ เขา้ ใจ พจิ ารณา และปรบั ใช้ความรอบรู้ทางสขุ ภาพในการดูแลรกั ษา ปอ้ งกันโรค และส่งเสริมสขุ ภาพ ดังนั้น
แอพพลเิ คชน่ั หรือฟงั กช์ ่ันดังกลา่ วจงึ ควรเปน็ เครือ่ งมอื ชว่ ยในการจดั การด้านสขุ ภาพ เชน่
• แอพพลเิ คช่นั บันทกึ ในการใช้ฮอร์โมน
o เพื่อช่วยเตือนเก่ียวกับรอบของการรับฮอร์โมน หรือการรับการตรวจร่างกายที่เกี่ยวข้อง รวมท้ังข้อมูล
สขุ ภาพท่เี กยี่ วขอ้ ง
o เป็นการบนั ทกึ ประจำ� วัน หรือล็อคบคุ๊ สว่ นตัว วา่ กนิ อะไร บ่อยแค่ไหน เวลาไหน ปรมิ าณเทา่ ไหร่
o มฟี งั ก์ช่ันทีใ่ ชเ้ ตอื นหรือกำ� หนดระยะเวลาการใชห้ รอื หยุดฮอรโ์ มน
o สามารถชว่ ยประมวลผลเบอ้ื งตน้ ไดว้ า่ มอี าการขา้ งเคยี งอะไรทจี่ ำ� เปน็ ตอ้ งพบแพทยห์ รอื ไม่ และประมวล
ผลกบั สขุ ภาพส่วนตวั เช่น ระดบั ความดัน อายุ เพอ่ื ตอบได้วา่ ควรกินฮอร์โมนชนิดใด
o มีการบันทึกรายรับรายจ่ายในการเข้ารับบริการ
o มีบันทึกขอ้ มูลการรับบรกิ ารจากสถานบรกิ าร
o มีการติดตามของรอบเดือน เนื่องจากบางครั้งรอบเดือนอาจจะคลาดเคลือ่ น ควบค่กู ับการใชฮ้ อร์โมน
• การเชอื่ มโยงกับหน่วยบริการ
o ประมวลผลการบนั ทกึ ข้อมลู จากแอพพลเิ คชั่นเข้าส่รู ะบบของคลนิ กิ หรอื สถานใหบ้ รกิ าร
o มกี ารใหค้ �ำแนะน�ำจากแพทย์ หรือการตอบขอ้ สงสยั โดยแพทยผ์ เู้ ชี่ยวชาญ
o มรี ายชอ่ื และข้อมลู ติดต่อสถานบรกิ าร พร้อมรายละเอียดเบอ้ื งต้น รวมถึง ค่าใชจ้ า่ ยในการรับบรกิ าร
o เพม่ิ ชอ่ งทางในการตดิ ตอ่ ทำ� เปน็ เปน็ โลเคชนั่ บอกตำ� แหนง่ และขอ้ มลู ปจั จบุ นั ทสี่ ามารถตดิ สถานบรกิ าร
นั้นได้จรงิ
ผลการศกึ ษาและทบทวนองค์ความรู้ เร่ือง ความรอบร้ดู า้ นสขุ ภาพในกลุ่มผู้มคี วามหลากหลายทางเพศ 49
ประเด็น การจดั การรา่ งกายเพ่ือการแสดงออกตามอัตลกั ษณท์ างเพศ
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
HL LGBT OK File
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search