ขุนช้างขุนแผน ตอน ขุนช้างถวายฎีกา ๖ ห้อง ๑๐

มหาดเลก็ กร็ ับเอาฟ้ องมา ตารวจคว้าขนุ ช้างหางวางไม่
ลงพระราชอาญาตามว่าไว้ พระจึงให้ต้งั กฤษฎีกา
ว่าต้งั แต่วนั น้ีสบื ไป หน้าท่ขี องผู้ใดให้รักษา
ถ้าประมาทราชการไม่นาพา ปล่อยให้ใครเข้ามาในล้อมวง
ระวางโทษเบด็ เสรจ็ เจด็ สถาน ถึงประหารชวี ติ เป็นผุยผง
ตามกฤษฎีการักษาพระองค์ แล้วลงจากพระท่นี ่งั เข้าวงั ใน

ถอดความไดว้ ่า
มหาดเลก็ รับคาฟ้ องของขนุ ช้าง แล้วนาตวั ขนุ ช้างไปเฆ่ยี นตี และ

พระพันวษาทรงออกกฎ (กฤษฎกี า) ว่า ถ้าใครประมาทปล่อยให้คนเข้ามาได้
เช่นน้ีอกี จะลงโทษสงู สดุ ถึงประหารชวี ติ

จะกล่าวถึงขนุ แผนแสนสนิท เรืองฤทธ์ลิ ือจบพิภพไหว
อยู่บ้านสขุ เกษมเปรมใจ สมสนิทพสิ มัยด้วยสองนาง
ลาวทองกบั เจ้าแก้วกริ ิยา ปรนนบิ ตั วิ ตั ถาไม่ห่างข้าง
เพลิดเพลินจาเริญใจไม่เว้นวาง คนื น้ันในกลางซ่งึ ราตรี
นางแก้วลาวทองท้งั สองหลับ ขนุ แผนกลับผวาต่นื ฟ้ื นจากท่ี
พระจนั ทรจรแจ่มกระจ่างดี พระพายพัดมาลีตรลบไป

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนมคี วามสขุ ท่มี ีนางลาวทองและนางแก้วกริ ิยาคอยปรนนิบัติ

คืนน้นั ขณะท่นี างทาสองหลบั ไปขนุ แผนกลบั ผวาต่นื

คดิ คะนงึ มิตรแต่ก่อนเก่า นิจจาเจ้าเหินห่างร้างพิสมัย
ถงึ สองคร้ังต้งั แต่พรากจากพ่ีไป ดงั เดด็ ใจจากร่างกร็ าวกนั
กูกช็ ่วั มวั รักแต่สองนาง ละวางให้วันทองน้องโศกศัลย์
เม่ือตไี ด้เชยี งใหม่กโ็ ปรดครัน จะเพด็ ทูลคราวน้นั กค็ ล่องใจ
สารพัดท่จี ะว่าได้ทุกอย่าง อ้ายขนุ ช้างไหนจะโต้จะตอบได้
ไม่ควรเลยเฉยมาไม่อาลัย บัดน้เี ล่าเจ้าไวยไปรับมา

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนคิดถงึ นางวันทองซ่งึ ได้พรากจากตนไปถงึ 2 คร้ัง โดยท่ตี น

น้นั มวั แต่อยู่กบั นางลาวทองและนางแก้วกริ ิยาปล่อยให้นางวนั ทองต้องเศร้า
เม่อื ตอนไปตเี ชยี งใหม่ได้กไ็ ปทูลขอนางวนั ทองกไ็ ด้กลบั มาแล้วขนุ ช้างกไ็ ป
พรากอกี ตอนน้พี ลายงามไปรับตวั นางวันทองมาแล้ว

จากูจะไปส่สู วาทน้อง เจ้าวันทองจะคอยละห้อยหา
คดิ พลางจัดแจงแต่งกายา นา้ อบทาหอมฟ้ งุ จรงุ ใจ
ออกจากห้องย่องเดนิ ดาเนนิ มา ถึงเรือนลูกยาหาช้าไม่
เข้าห้องวันทองในทนั ใด เหน็ นางหลับใหลน่งิ นทิ รา
ลดตวั ลงน่งั ข้างวนั ทอง เตอื นต้องด้วยความเสน่หา
ส่นั ปลุกลุกข้นึ เถดิ น้องอา พ่ีมาหาแล้วอย่านอนเลย

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนคดิ ว่าตนต้องไปหานางวนั ทองป่ านน้คี งจะเฝ้ ารอตนอยู่ว่า

แล้วจงึ แต่งตวั แล้วออกจากห้องไปยังเรือนพลายงาม เข้าไปในห้องนางวนั ทอง
เหน็ นางหลบั อยู่ จึงน่งั ลงข้างๆแล้วปลุกให้นางต่นื ว่าตนมาหาแล้วให้ต่นื

นางวนั ทองต่นื อยู่ร้สู กึ ตวั หมายใจว่าผวั กท็ าเฉย
น่งิ ดอู ารมณท์ ่ชี มเชย จะรักจริงฤๅจะเปรยเป็ นจาใจ
แต่น่ิงดกู ริ ิยาเป็นช้านาน หาว่าขานตอบโต้อย่างไรไม่
ท้งั รักท้งั แค้นแน่นฤทยั ความอาลัยป่ันป่ วนยวนวญิ ญา

ถอดความไดว้ ่า
ชุนแผนมาถึงเรือนพลายงาม เข้าไปในห้องนางวันทองแล้วพบ

นางหลบั ไป จงึ น่งั ข้างๆแล้วปลกุ ให้นางต่นื ว่าตนมาแล้ว

โอ้เจ้าแก้วแววตาของพ่ีเอย๋ เจ้าหลับใหลกระไรเลยเป็นหนักหนา
ดงั น่มิ น้องหมองใจไม่นาพา ฤๅขดั เคอื งคดิ ว่าพ่ีทอดท้งิ
ความรักหนักหน่วงทรวงสวาท พ่ไี ม่คลาดคลายรักแต่สกั ส่งิ
เผอญิ เป็นวิปริตพ่ีผดิ จริง จะนอนน่ิงถือโทษโกรธอยู่ไย
ว่าพลางเอนแอบลงแนบข้าง จูบพลางชวนชดิ พิสมยั
ลูบไล้พไิ รปลอบให้ชอบใจ เป็นไรจึงไม่ฟ้ื นต่นื นิทรา

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนง้อนางวันทองด้วยคาพดู หวานๆและขอโทษนางวนั ทอง

ว่าอย่าโกรธขนุ แผนเลย จะนอนน่ิงไม่คุยกบั ขนุ แผนเลยหรอ ขนุ แผนพูด
ไปแล้วกก็ ้มลงนอนแนบข้างๆนางวันทองพร้อมพรมจูบ ลบู แขน และ
ถามนางวนั ทองว่าทาไมไม่ต่นื ข้นึ มาคุยกบั ขนุ แผน

เจ้าวันทองน้องต่นื จากท่นี อน โอนอ่อนวอนไหว้พิไรว่า
หม่อมน้อยใจฤๅท่ไี ม่เจรจา ใช่ตวั ข้าน้ีจะงอนค่อนพไิ ร
ชอบผิดพ่อจงคดิ คะนงึ ตรอง อนั ตวั น้องมลทนิ หาส้นิ ไม่
ประหน่ึงว่าวนั ทองน้ีสองใจ พบไหนกเ็ ป็นแต่เช่นน้ัน
ท่จี ริงใจถงึ ไปอยู่เรือนอ่นื คงคิดคืนท่หี ม่อมเป็นแม่นม่นั
ด้วยรักลกู กรักผัวยังพัวพนั คราวน้ันกไ็ ปอยู่เพราะจาใจ

ถอดความไดว้ ่า
นางวันทองจงึ ต่นื ข้นึ มาบอกว่า ขนุ แผนน้อยใจนางวันทองเหรอ

นางวันทองไม่ได้งอนแต่ร้สู กึ ว่าตวั นางเป็นคนสองใจอยู่ตลอดเวลา ถึงตวั จะ
อยู่ท่เี รือนของขนุ ช้างแต่ใจน้นั ยงั รักลกู และขนุ แผนมาก ท่อี ยู่กบั ขนุ ช้าง
เพราะจาใจ

แค้นคิดด้วยมิตรไม่รักเลย ยามมที ่เี ชยเฉยเสยี ได้

เสยี แรงร่วมทุกขย์ ากกนั กลางไพร กนิ ผลไม้ต่างข้าวทุกเพรางาย

พอได้ดมี ีสขุ ลืมทุกขย์ าก กเ็ พราะหากหม่อมมซี ่ึงท่หี มาย

ว่านกั กเ็ คร่ืองเคอื งระคาย เอน็ ดูน้องอย่าให้อายเขาอกี เลย

พ่ผี ดิ จริงแล้วเจ้าวันทอง เหมือนลมื น้องหลงเลอื นทาเชอื นเฉย

ใช่จะเพลิดเพลินช่นื เพราะอ่นื เชย เงยหน้าเถดิ จะเล่าอย่าเฝ้ าแค้น

ถอดความไดว้ ่า
นางวันทองแค้นใจท่ขี นุ แผนมัวแต่หลงนางลาวทองกบั แก้ว

กริ ิยาจนลมื นางวันทอง เสยี แรงท่ไี ด้เคยอาศัยอยู่กนิ กนั ในป่ า พอไปได้ดบิ
ได้ดมี คี วามสขุ กล็ ืมนางวันทอง เป็นเพราะขนุ แผนมที ่หี มายใหม่ นางวนั
ทองอยากให้ขนุ แผนรักเอน็ ดนู างวันทองไม่ท้งิ นางให้ขายหน้าอกี ขนุ แผน
กล่าวว่าพ่ีผิดไปแล้ว ไม่ได้ลืมน้องเพราะมีหญิงอ่นื เงยหน้าเถอะอย่าโกรธ
พ่ีเลย

เม่ือตดิ คุกทุกขถ์ งึ เจ้าทุกเช้าค่า ต้องกลืนกกลา้ โศกเศร้าน้ันเหลือแสน
ซา้ ขนุ ช้างคดิ คดทาทดแทน มันดแู คลนว่าพ่นี ้ียากยับ
อาลยั เจ้าเท่ากบั ดวงชีวิตพ่ี คดิ จะหนีไปตามเอาเจ้ากลบั
เกรงจะพากนั ผดิ เข้าตดิ ทบั แต่ขยบั อยู่จนได้ไปเชียงอนิ ทร์
กลับมาหมายว่าจะไปตาม พอเจ้าไวยเป็นความกค็ ้างส้นิ

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนจงึ ขอโทษนางวนั ทองและเล่าเร่ืองราวท้งั หมดเพ่อื ปรับ

ความเข้าใจกบั นางวันทองว่าสาเหตทุ ่ไี ม่ได้ไปหากเ็ พราะตดิ คุก แต่คดิ ถึงนาง
วันทองตลอดเวลา ตอนออกจากคุกกว็ ่าจะไปพานางวนั ทองกลับมา
แต่มีเร่ืองของพลายงามเกดิ ข้นึ เสยี ก่อน

เม่อื ตดิ คุกทุกขถ์ ึงเจ้าทุกเช้าค่า ต้องกลืนกกลา้ โศกเศร้าน้ันเหลอื แสน
ซา้ ขนุ ช้างคิดคดทาทดแทน มนั ดแู คลนว่าพ่นี ้ียากยบั
อาลยั เจ้าเท่ากบั ดวงชวี ติ พ่ี คิดจะหนีไปตามเอาเจ้ากลบั
เกรงจะพากนั ผดิ เข้าตดิ ทบั แต่ขยับอยู่จนได้ไปเชยี งอนิ ทร์
กลับมาหมายว่าจะไปตาม พอเจ้าไวยเป็นความกค็ ้างส้นิ

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนจึงขอโทษนางวนั ทองและเล่าเร่ืองราวท้งั หมดเพ่อื ปรับความ

เข้าใจกบั นางวนั ทองว่าสาเหตทุ ่ไี ม่ได้ไปหากเ็ พราะตดิ คุก แต่คดิ ถงึ นางวันทอง
ตลอดเวลา ตอนออกจากคุกกว็ ่าจะไปพานางวันทองกลับมา
แต่มเี ร่ืองของพลายงามเกดิ ข้นึ เสยี ก่อน

หัวอกใครได้แค้นในแผ่นดนิ ไม่เดอื ดด้นิ เท่าพ่กี บั วันทอง
คดิ อยู่ว่าจะทูลพระพนั วษา เหน็ ช้ากว่าจะได้มาร่วมห้อง
จะเป็นความอกี กต็ ามแต่ทานอง จึงให้ลกู รับน้องมาร่วมเรือน
จะเป็ นตายง่ายยากไม่จากรัก จะฟูมฟักเหมือนเม่อื อยู่ในกลางเถ่อื น
ขอโทษท่พี ่ีผิดอย่าบดิ เบือน เจ้าเพ่อื นเสนหาจงอาลัย
พ่ีผดิ พ่ีกม็ าลแุ ก่โทษ จะคุมโกรธคุมแค้นไปถงึ ไหน

ถอดความไดว้ ่า
ขนุ แผนจะไปทูลพระพันวษาแต่เหน็ ว่าคงดาเนินเร่ืองช้าเลยให้พลาย

งามเป็นคนรับนางวันทองกลบั มา จะดแู ลนางวันทองเหมือนตอนท่อี ยู่ด้วยกนั ใน
ป่ า ขนุ แผนขอโทษนางวนั ทองแล้วบอกว่าอย่าโกรธขนุ แผน ขนุ แผนผดิ จึงมาขอ
โทษจะโกรธเคืองไปถึงไหน

ความรักพ่ยี ังรักระงมใจ อย่าตดั ไมตรีตรึงให้ตรอมตาย
ว่าพลางทางแอบเข้าแนบอก ประคองยกของสาคญั ม่นั หมาย
เจ้าเน้ือทพิ ย์หยบิ ช่นื อารมณช์ าย ขอสบายสกั หน่อยอย่าโกรธา
ใจน้องมใิ ห้หมองอารมณ์หม่อม ไม่ตดั ใจให้ตรอมเสนหา
ถ้าตดั รักหักใจแล้วไม่มา หม่อมอย่าว่าเลยฉันไม่คนื คิด

ถอดความไดว้ ่า
ความรักท่ขี นุ แผนมใี ห้ยงั มอี ยู่เตม็ หัวใจ อย่าตดั ความสมั พนั ธใ์ ห้เจบ็

ชา้ ขนุ ช้างพูดไปกซ็ บนางวันทอง
นางวนั ทองไม่เคยตดั ใจจากขนุ แผน ถ้าตดั ใจแล้วคงไม่กลับมาหาขนุ แผน

ถงึ ตวั ไปใจยงั นบั อยู่ว่าผวั น้องน้กี ลวั บาปทบั เม่ือดบั จิต
หญิงเดยี วชายครองเป็นสองมติ ร ถ้ามิปลดิ เสยี ให้เปล้อื งไม่ตามใจ
คราวน้นั เม่ือตามไปกลางป่ า หน้าดาเหมือนหน่ึงทามินหม้อไหม้
ชนะความงามหน้าดงั เทยี นชัย เขาฉุดไปเหมือนลงทะเลลึก
เจ้าพลายงามตามรับเอากลับมา ทนี ้หี น้าจะดาเป็นนา้ หมกึ
กาเริบใจด้วยเจ้าไวยกาลังฮึก จะพาแม่ตกลึกให้จาตาย

ถอดความไดว้ ่า
ตวั นางวนั ทองอยู่กบั ขนุ ช้างแต่ใจอยู่กบั ขนุ แผนตลอด นางวันทอง

กลวั บาปท่มี ีสามีสองคน ตอนหนไี ปอยู่ป่ ากบั ขนุ แผนกเ็ สยี หน้ามารอบหน่งึ แล้ว
พอขนุ ช้างฉุดไปอยู่ด้วยกเ็ หมือนโดนฉุดไปอยู่ใต้ทะเลลกึ
พอมาตอนน้ีพลายงามกม็ ารับกลบั ไปอกี กไ็ ด้อายเขาอกี รอบ

มิใช่หนุ่มดอกอย่ากล้มุ กาเริบรัก เอาความผิดคดิ หักให้เหือดหาย
ถ้ารักน้องป้ องปิ ดให้มดิ อาย ฉันกลับกลายแล้วหม่อมจงฟาดฟัน
ไปเพด็ ทูลเสยี ให้ทูลกระหม่อมแจ้ง น้องจะแต่งบายศรีไว้เชญิ ขวัญ
ไม่พักวอนดอกจะนอนอยู่ด้วยกนั ไม่เช่นน้นั ฉันไม่เลยจะเคยตวั
คร้ันเวลาดกึ กาดดั สงดั เงยี บ ใบไม้แห้งแกร่งเกรียบระรบุ ร่อน
พระพายโชยเสาวรสขจายขจร พระจันทรแจ่มแจ้งกระจ่างดวง

ถอดความไดว้ ่า
นางวันทองเลยบอกกบั ขนุ แผนว่า ถ้าขนุ แผนรักนางจริงต้องช่วยนาง

ไปทูลพระพนั วษาขอนางวนั ทองคืนให้ถูกต้องตามข้นั ตอน ไม่อย่างน้นั กห็ ้าม
ขนุ แผนแตะเน้ือต้องตวั นางอกี ในเวลาค่าน้ันเสยี งเงยี บสงดั จนได้ยินเสยี งของ
ใบไม้แห้งดงั กรอบแกรบ พระจันทร์กส็ ่องแสงสว่าง

ดุเหว่าเร้าเสยี งสาเนียงก้อง ระฆงั ฆ้องขานแข่งในวังหลวง
วนั ทองน้องนอนสนิทรวง จิตง่วงระงบั สภู่ วงั ค์
ฝนั ว่าพลดั ไปในไพรเถ่อื น เล่ือนเป้ื อนไม่ร้ทู ่จี ะกลบั หลงั
ลดเล้ยี วเท่ยี วหลงในดงรัง ยังมีพยคั ฆร์ ้ายมาราวี
ท้งั สองมองหมอบอยู่ริมทาง พอนางด้นั ป่ ามาถงึ ท่ี
โดดตะครบุ คาบค้นั ในทนั ที แล้วฉุดคร่าพาร่ีไปในไพร

ถอดความไดว้ ่า
นกกต็ ่างร้องสยี งดงั เสยี งระฆงั จากในวังกต็ บี อกเวลา นางวัน

ทองท่นี อนหลบั สนทิ อยู่ กฝ็ นั ว่าตนหลงไปในป่ า หาทางกลับไม่ได้ ย่ิง
เดนิ เล้ยี วไปไหนต่อไหนกย็ ่งิ หลงทาง และกไ็ ปเจอเสอื สองตวั นอน
หมอบอยู่ริมข้างทางแล้วกต็ ะครบุ นางเข้าไปในป่ า

ส้นิ ฝนั คร้ันต่นื ตกประหม่า หวีดผวากอดผัวสะอ้นื ไห้
เล่าความบอกผวั ด้วยกลัวภัย ประหลาดใจน้องฝนั พร่ันอรุ า
ใต้เตยี งเสยี งหนูกก็ ุกกก แมงมุมทุ่มอกท่รี ิมฝา
ย่งิ หวาดหว่นั พร่ันตวั กลวั มรณา ดงั วิญญานางจะพรากไปจากกาย
คราน้นั ขนุ แผนแสนสนิท ฟังความตามนิมิตกใ็ จหาย
คร้ังน้นี ่าจะมีอนั ตราย ฝนั ร้ายสาหัสตดั ตารา

ถอดความไดว้ ่า
นางกต็ ่นื ข้นึ มาร้องไห้ผวากอดขนุ แผนและเล่าความฝนั ให้ขนุ แผน

ฟัง ย่งิ ได้ยนิ เสยี งหนูร้องและแมงมุมทุม่ อกย่งิ ใจหายกลวั จะเกดิ เร่ืองไม่ดี

พเิ คราะห์ดทู ้งั ยามอฐั กาล กบ็ ันดาลฤกษ์แรงเป็นหนกั หนา
มริ ้ทู ่จี ะแถลงแจ้งกจิ จา กอดเมยี เมนิ หน้านา้ ตากระเดน็
จงึ แกล้งเพทุบายทานายไป ฝนั อย่างน้มี ใิ ช่จะเกดิ เขญ็
เพราะวติ กหมกไหม้จึงได้เป็น เน้อื เยน็ อยู่กบั ผวั อย่ากลัวทุกข์
พร่งุ น้ีพ่จี ะแก้เสนียดฝนั แล้วทาม่งิ สง่ิ ขวัญให้เป็นสขุ
มิให้เกดิ ราคกี ลยี ุค อย่าเป็นทุกขเ์ ลยเจ้าจงเบาใจ

ถอดความได้ว่า
เมื่อขนุ แผนได้ฟังความฝันของนางวนั ทองก็รู้วา่ เป็นลางบอก

เหตรุ ้ายทจ่ี ะเกิดขนึ ้ แตไ่ มร่ ู้จะบอกนางวนั ทองยงั ไงเลยปลอบใจนางวนั ทอง
จึงแกล้งบอกปลอบใจนางวนั ทองว่าเป็นเพราะนางคดิ มากไปไมไ่ ด้จะเกิด
เหตรุ ้ายหรอก อยกู่ บั พ่ีไมต่ ้องกลวั เด๋ียวพรุ่งนจี ้ ะแก้สงิ่ ไมเ่ ป็นมงคลให้และ

ทาสงิ่ ดที าให้นางมีความสขุ ไมใ่ ห้เกิดสิ่งร้ายๆ สบายใจได้

คร้ันว่าร่งุ สางสว่างฟ้ า สรุ ิยาแย้มเย่ยี มเหล่ียมไศล
จะกล่าวถงึ พระองคผ์ ู้ทรงชัย เนาในพระท่นี ่งั บลั ลังกร์ ัตน์
พร้อมด้วยพระกานลั นกั สนม หมอบประนมเฝ้ าแหนแน่นขนดั
ประจาต้งั เคร่ืองอานอยู่งานพัด ทรงเคืองขดั ขนุ ช้างแต่กลางคืน
แสนถ่อยใครจะถ่อยเหมอื นมันบ้าง ทุกอย่างท่จี ะช่ัวอ้ายหัวล่ืน
เวยี นแต่เป็นถ้อยความไม่ข้ามคืน นา้ ยนื หย่งั ไม่ถงึ ยงั ดงึ มา

ถอดความไดว้ ่า
วนั ร่งุ ข้นึ สมเดจ็ พระพันวษาประทบั บนบัลลงั กม์ นี างกานลั และ

สนมหมอบเฝ้ าอยู่ ต้งั เคร่ืองกนิ และอยู่งานพดั ตามหน้าท่ี สมเดจ็ พระ
พันวษาขดั เคอื งขนุ ช้างต้งั แต่เวลากลางคืน ทรงเหน็ ว่าขนุ ช้างเป็นคนช่วั
คอยแต่มีคดคี วามกบั ผู้อ่นื

คราวน้ันฟ้ องกนั ด้วยวันทอง น่ีมันฟ้ องใครอกี อ้ายชาตขิ ้า
ดาริพลางทางเสดจ็ ยาตรา ออกมาพระท่นี ่ังจักรพรรดิ
พระสตู รรดู กร่างกระจ่างองค์ ขนุ นางกราบลงเป็นขนดั
ท้งั หน้าหลังเบยี ดเสยี ดเยียดยัด หมอบอดั ถัดกนั เป็นหล่นั ไป
ทอดพระเนตรมาเหน็ ขนุ ช้างเฝ้ า เออใครเอาฟ้ องมนั ไปไว้ไหน
พระหม่ืนศรีถวายพลนั ในทนั ใด รับไว้คล่ีทอดพระเนตรพลัน

ถอดความไดว้ ่า
คราวก่อนกฟ็ ้ องร้องเร่ืองวันทอง คร้ังน้ีไม่ทรงทราบว่าจะฟ้ อง

ใครอกี พระองค์จงึ เสดจ็ ออกมาท่พี ระท่นี ่ังจกั รพรรดิ เม่อื ม่านรดู ออกขนุ
นางกพ็ ร้อมกนั กราบลงหมอบเฝ้ ากนั อยู่มากมายตามลาดบั ทรง
ทอดพระเนตรเหน็ ขนุ ช้างเข้าเฝ้ าอยู่จึงตรัสถามขนุ นางว่าจะฟ้ องใคร หม่ืน
ศรี จึงถวายฎีกาให้ทอดพระเนตร

ทรงจบแจ้งพระทยั ในข้อหา กโ็ กรธาเคอื งข่นุ หุ่นหัน
มันเค่ียวเขญ็ ทาเป็นอย่างไรกนั อวี นั ทองคนเดยี วไม่ร้แู ล้ว
ราวกบั ไม่มหี ญิงเฝ้ าชงิ กนั หรืออวี นั ทองน้นั มนั มแี ก้ว
รปู อ้ายช้างช่วั ช้าตาบ้องแบว๋ ไม่เหน็ แววท่วี ่ามนั จะรัก
ใครจะเอาเป็นผวั เขากลัวอาย หัวหูดูเหมือนควายท่ตี กปลัก
คราวน้ันเป็ นความกูถามซกั ตกหนักอยู่กบั เฒ่าศรีประจนั

ถอดความไดว้ ่า
พอทอดพระเนตรเสรจ็ กก็ ร้ิวว่าเร่ืองวันทองคนเดยี ว ทาไมไม่จบ

กนั เสยี ทเี หมอื นกบั ไม่มผี ู้หญิงคนอ่นื อกี แล้ว และทรงไม่เหน็ ว่าวันทองจะมี
ใจรักขนุ ช้าง ใครกไ็ ม่อยากได้ขนุ ช้างไปเป็นผัว เพราะดูรปู ร่างหน้าตาน่า
เกลยี ด

วนั ทองกูสใิ ห้กบั ไอ้แผน ไยแล่นมาอยู่กบั อ้ายช้างน่นั
จม่ืนศรีไปเอาตวั มนั มาพลัน ท้งั วันทองขนุ แผนอ้ายหม่ืนไวย
ฝ่ ายพระหม่ืนศรีได้รับส่งั ถอยหลงั ออกมาไม่ช้าได้
สง่ั เวรกรมวงั ในทนั ใด ตารวจในว่งิ ตะบึงมาถึงพลนั
ข้นึ ไปบนเรือนพระหม่ืนไวย แจ้งข้อรับสง่ั ไปขมขี มัน
ขนุ ช้างฟ้ องร้องฎกี าพระทรงธรรม์ ให้หาท้งั สามท่านน้นั เข้าไป

ถอดความไดว้ ่า
คราวก่อนกย็ กวนั ทองให้กบั ขนุ แผนไปแล้ว ทาไมจึงมาอยู่กบั

ขนุ ช้างอกี จึงให้จม่ืนศรีไปนาตวั วันทอง ขนุ แผนและจม่ืนไวย พระ
หม่ืนศรีได้รับคาส่งั ให้ถอยหลังออกมาในไม่ช้าและสง่ั หารในวังทนั ทใี ห้
ทหารว่ิงมาอย่างเร่งรีบและข้นึ ไปบนเรือนพระหม่ืนไวยและแจ้งรับส่งั ให้
รีบไปในทนั ที ขนุ ช้างได้ยืนคาร้องทุกขใ์ ห้พระเจ้าแผ่นดนิ ให้เรียกท้งั สาม
คนมาเข้าเฝ้ า

คราน้นั วันทองเจ้าพลายงาม ได้ฟังความคร้ามคร่ันหว่นั ไหว
ขนุ แผนเรียกวันทองเข้าห้องใน ไม่ไว้ใจจึงเสกด้วยเวทมนตร์
สขี ้ผี ้งึ สปี ากกนิ หมากเวทย์ ซ่งึ วเิ ศษสารพดั แก้ขดั สน
นา้ มันพรายนา้ มันจนั ทนส์ รรเสกปน เคยคุ้มขงั บงั ตนแต่ไรมา
แล้วทาผงอทิ ธเิ จเข้าเจิมพกั ตร์ คนเหน็ คนทกั รักทุกหน้า
เสกกระแจะจวงจนั ทร์นา้ มนั ทา เสรจ็ แล้วกพ็ าวันทองไป

ถอดความไดว้ ่า
ตอนน้นั นางวันทองและพลายงามได้ฟังคารับสง่ั แล้วร้สู กึ ต่นื เต้น

และขนุ แผนเรียกนางวนั ทองเข้าไปข้างในห้อง เพราะไม่ไว้ใจเลยเสกมนตร์ใส่
นางวนั ทอง เอาข้ผี ้งึ มาปากและกนิ หมากท่ลี งมนตร์ไว้ มนั เป็นของท่ชี ่วย
แก้ปัญหาทุกอย่าง มีท้งั นา้ มันพรายและนา้ มนั จันทน์ท่ใี ช้พลางตวั มาตลอด
แล้วนาผงเสน่ห์มาทาหน้าเพ่อื ให้คนท่เี หน็ ท่ที กั ทุกคนต่างหลงรักตนและเสก
เคร่ืองหอมท่ที าด้วยไม้จันทร์ทาให้เป็นนา้ มนั พอทาเสรจ็ แล้วกพ็ านางวนั ทอง
ออกไป

คราน้นั ทองประศรีผู้มารดา คร้ันได้แจ้งกจิ จาไม่น่ิงได้
เดก็ เอย๋ ว่งิ ตามมาไวไว ลงบันไดงนั งกตกนอกชาน
พลายชุมพลกอดก้นทองประศรี กูมิใช่ช้างข่ดี อกลกู หลาน
ลกุ ข้นึ โขย่งโก้งโค้งคลาน ซมซานโฮกฮากอ้าปากไป
คร้ันถึงย้งั อยู่ประตวู ัง ผู้รับส่งั เร่งรดุ ไม่หยุดได้
ขนุ แผนวันทองพระหม่ืนไวย เข้าไปเฝ้ าองคพ์ ระภมู ี

ถอดความไดว้ ่า
เม่ือแม่ของนางวันทองได้ร้ขู ่าวกร็ ้อนใจ รีบเรียกลกู หลานให้ว่งิ

ตามมาให้รีบลงจากบันไดจนตกออกนอกชาน พลายชุมพลกเ็ ข้ากอดก้น
นางทองประศรี นางทองประศรีจงึ ตะโกนบอกว่าพลายชุมพลว่าตนไม่ใช่
ช้าง แล้วกล็ กุ ข้นึ เม่อื ถงึ หน้าประตวู งั ท้งั สามคนจงึ รีบเข้าไปเข้าเฝ้ า
พระมหากษัตริย์

คราน้นั พระองคผ์ ู้ทรงเดช ป่ิ นปักนคเรศเรืองศรี
เหน็ สามราเข้ามาอญั ชลี พระปรานเี หมือนลูกในอุทร
ด้วยเดชะพระเวทวิเศษประสทิ ธ์ิ เผอญิ คดิ รักใคร่พระทยั อ่อน
ตรัสถามอย่างความราษฎร ฮ้าเฮ้ยดูก่อนอวี นั ทอง
เม่ือมึงกลบั มาแต่ป่ าใหญ่ กูสใิ ห้อ้ายแผนประสมสอง
คร้ันกูขดั ใจให้จาจอง ตวั ของมึงไปอยู่แห่งไร

ถอดความไดว้ ่า
เม่ือพระพนั วสาเหน็ ท้งั สามคน(ขนุ ช้าง พระไวย และนางวนั ทอง)

เดนิ เข้ามากเ็ กดิ ความเอน็ ดูอย่างลกู จงึ ตรัสถามความว่าเม่อื กลับมาจากป่ าท่ี
ตดั สนิ ให้ไปอยู่กบั ขนุ แผนเป็นอย่างไร

ทาไมไม่อยู่กบั อ้ายแผน แล่นไปอยู่กบั อ้ายช้างใหม่
เดมิ มงึ รักอ้ายแผนแล่นตามไป คร้ันยกให้เต้นกลบั เล่นตวั
อยู่กบั อ้ายช้างไม่อยู่ได้ เกดิ รังเกยี จเกลยี ดใจด้วยชังหัว
ดยู กั ใหม่ย้ายเก่าเฝ้ าเปล่ยี นตวั ตกว่าช่วั แล้วมงึ ไม่ไยดี
คราน้นั วันทองได้รับส่งั ละล้าละลงั ประนมก้มเกศี
หัวสยองพองพร่ันทนั ที ทูลคดพี ระองคผ์ ู้ทรงธรรม์

ถอดความไดว้ ่า
ให้ไปอยู่กบั ขนุ แผนทาไมถงึ ไม่ไปอยู่ แต่กลบั ไปอยู่กบั ขนุ

ช้าง ท้งั ๆท่แี ต่ก่อนรักกบั ขนุ แผนไม่ใช่เหรอพอจะยกให้ไปอยู่กบั ขนุ
ช้าง กร็ ังเกยี จขนุ ช้างข้นึ มา เปล่ยี นไปเปล่ียนมามนั ไม่ดี เม่อื นางวัน
ทองได้รับส่งั กร็ ้สู กึ ละล้าละลังจงึ ประนมมือไหว้เหนือหัว นางร้สู กึ กลวั
มาก

ขอเดชะละอองธลุ ีพระบาท องค์หริรักษ์ราชรังสรรค์
เม่ือกระหม่อมฉันมาแต่อารัญ คร้ังน้ันโปรดประทานขนุ แผนไป
คร้ันอยู่มาขนุ แผนต้องจาจอง กระหม่อมฉันมีท้องน้ันเตบิ ใหญ่
อยู่ท่เี คหาหน้าวดั ตะไกร ขนุ ช้างไปบอกว่าพระโองการ
มีรับส่งั โปรดประทานให้ กระหม่อมฉันไม่ไปกห็ ักหาญ
ย้อื ยุดฉุดคร่าทาสามานย์ เพ่อื นบ้านจะช่วยกส็ ดุ คิด

ถอดความไดว้ ่า
นางวนั ทองทูลขอพระพนั วษาว่า เม่อื ตอนท่อี อกจากป่ าพระองค์

ยกหม่อมฉันให้ขนุ แผน ต่อมาขนุ แผนถูกเข้าคุก ดฉิ ันได้ต้งั ทอง ขนุ ช้างก็
เข้ามากระหม่อมไปอยู่ด้วยโดยอ้างว่าเป็นพระบัญชาของพระองค์ มาฉุด
กระหม่อมไปเพ่อื นบ้านกเ็ กรงกลัวเพราะคิดว่าเป็นพระบญั ชาของ
พระองค์

ด้วยขนุ ช้างอ้างว่ารับสง่ั ให้ ใครจะขดั ขนื ไว้กก็ ลัวผิด
จนใจมิไปกส็ ดุ ฤทธ์ิ ชีวติ อยู่ใต้พระบาทา
คราน้นั พระองค์ผู้ทรงภพ ฟังจบกร้ิวขนุ ช้างเป็นหนักหนา
มีพระสงิ หนาทตวาดมา อ้ายบ้าเย่อหย่งิ อ้ายลงิ โลน
ตกว่ากูหาเป็ นเจ้ าชีวิตไม่ มงึ ถือใจว่าเป็นเจ้าท่โี รงโขน
เป็นไม่มีอาญาสทิ ธ์คิ ดิ ดงึ โดน เท่ยี วทาโจรใจคะนองจองหองครัน

ถอดความไดว้ ่า
พระพันวษาได้ฟังขนุ ช้างทูลกท็ รงกร้ิว ตวาดเสยี งดงั ล่นั ว่าถ้า

พระองคไ์ ม่เป็นกษตั ริย์ ขนุ ช้างกค็ งมองไม่เหน็ หัว จะต้องเฆ่ยี นเสยี ด้วยหวาย

เล้ยี งมึงไม่ได้อ้ายใจร้าย ชอบแต่เฆ่ยี นสองหวายตลอดสนั
แล้วกลบั ความถามข้างวนั ทองพลนั เออเม่อื มนั ฉุดคร่าพามงึ ไป
กช็ ้านานประมาณได้สบิ แปดปี คร้ังน้ที าไมมึงจงึ มาได้
น่ีมึงหนมี นั มาฤาว่าไร ฤาว่าใครไปรับเอามงึ มา
วนั ทองฟังถามให้คร้ามคร่ัน บงั คมคัลประนมก้มเกศา
ขอเดชะพระองค์ทรงศักดา พระอาญาเป็ นพ้ นล้ นเกล้ าไป

ถอดความไดว้ ่า
พระพนั วษากต็ รัสถามนางวนั ทองว่า เม่อื ขนุ ช้างฉุดไปเป็นเวลา

ประมาณ 18 ปี ทาไมถึงหนมี าได้ หนีมาเองหรือว่าใครไปรับมา นางวัน
ทองได้ฟังคาถามกร็ ้สู กึ กลัว

คราน้นั พระองค์ผู้ทรงเดช ฟังเหตขุ ่นุ เคืองเป็นหนกั หนา
อ้ายหม่ืนไวยทาใจอหังการ์ ตกว่าบ้านเมอื งไม่มีนาย
จะปรึกษาตราสนิ ให้ไม่ได้ จงึ ทาตามนา้ ใจเอาง่ายง่าย
ถ้าฉวยเกดิ ฆ่าฟันกนั ล้มตาย อนั ตรายไพร่เมืองกเ็ คืองกู
อวี ันทองกูให้อ้ายแผนไป อ้ายช้างบังอาจใจทาจู่ลู่
ฉุดมนั ข้นึ ช้างอ้างถึงกู ตะคอกข่อู วี นั ทองให้ตกใจ

ถอดความไดว้ ่า
เม่อื พระพันวษาได้ฟังความจากนางวนั ทอง กโ็ กรธจม่ืนไวยท่ี

ทาการอุกอาจทาเหมือนบ้านเมอื งไม่มกี ฎหมาย ถ้าเกดิ มีการฆ่าฟันล้ม
ตาย ประชาชนจะข่นุ เคืองพระพนั วษาได้ ทางด้านขนุ ช้างกผ็ ิดท่ไี ปฉุด
ตวั นางวันทองมา แล้วยังอ้างช่อื พระพนั วษาไปข่มข่พู าตวั นางวนั ทองมา

ชอบตบให้สลบลงกบั ท่ี เฆ่ยี นตเี สยี ให้ยับไม่นบั ได้
มะพร้าวห้าวยัดปากให้สาใจ อ้ายหม่ืนไวยกโ็ ทษถงึ ฉกรรจ์
มงึ ถอื ว่าอวี ันทองเป็นแม่ตวั ไม่เกรงกลัวเว้โว้ทาโมหันธ์
ไปรับไยไม่ไปในกลางวนั อ้ายแผนพ่อน้ันกเ็ ป็นใจ
มนั เหมอื นววั เคยขาม้าเคยข่ี ถึงบอกกูว่าดหี าเช่อื ไม่
อ้ายช้างมันกฟ็ ้ องเป็นสองนยั ว่าอ้ายไวยลกั แม่ให้บดิ า

ถอดความไดว้ ่า
เฆ่ยี นตขี นุ ช้างให้สลบคาท่ี แล้วเอามะพร้าวห้าวยัดปาก

จม่ืนไวยกม็ คี วามผดิ ฉกรรจ์ท่ไี ปพาตวั นางวันทองมากลางดกึ คงจะมี
ขนุ แผนผู้เป็นพ่อคอยหนุนหลงั เพราะว่าขนุ ช้างเอาเร่ืองมาบอกพระ
พันวษาว่า จม่ืนไวยฉุดนางวันทองกลบั ไปให้พ่อถอื ว่าเป็นความผิด

เป็นราคขี ้อผิดมตี ดิ ตวั หมองมัวมลทนิ อยู่หนักหนา
ถ้าอ้ายไวยอยากจะใคร่ได้แม่มา ชวนพ่อฟ้ องหาเอาเป็นไร
อยั การศาลโรงกม็ ีอยู่ ฤาว่ากูตดั สนิ ให้ไม่ได้
ชอบทวนด้วยลวดให้ปวดไป ปรับไหมให้เทา่ กบั ชายชู้
มันเกดิ เหตทุ ้งั น้กี เ็ พราะหญิง จงึ หึงหวงช่วงชงิ ยุ่งย่งิ อยู่
จาจะตดั รากใหญ่ให้หล่นพรู ให้ลูกดอกดกอยู่แต่ก่งิ เดยี ว

ถอดความไดว้ ่า
ถ้าจม่ืนไวยอยากได้ตวั แม่ ทาไมไม่พาพ่อมาฟ้ องศาล หรือคิดว่า

พระพันวษาไม่สามารถตดั สนิ ให้ได้ ต้องลงโทษด้วยลวดและปรับ สว่ นขนุ
ช้างกบ็ งั อาจอ้างราชโองการ ควรตบให้สลบ แล้วเอามะพร้าวยดั ปาก แล้ว
รับสง่ั ว่าจะต้องแก้ปัญหาน้ีให้จบเสยี ที ต้องตดั รากใหญ่(ปัญหา) ให้เหลือ
ลกู ดอกก่งิ เดยี ว (ให้นางวันทองตดั สนิ ใจเลอื กเพยี งหน่ึง)

อวี ันทองตวั มนั เหมือนรากแก้ว ถ้าตดั โคนขาดแล้วกใ็ บเห่ียว
ใครจะควรสสู่ มอยู่กลมเกลยี ว ให้เดด็ เด่ยี วร้กู นั แต่วันน้ี
เฮ้ยอวี ันทองว่ากระไร มึงต้งั ใจปลดปลงให้ตรงท่ี
อย่าพะวงั กงั ขาเป็นราคี เพราะมึงมผี วั สองกูต้องแค้น
ถ้ารักใหม่กไ็ ปอยู่กบั อ้ายช้าง ถ้ารักเก่าเข้าข้างอ้ายขนุ แผน
อย่าเวียนวนไปให้คนมนั หม่ินแคลน ถ้าแม้นมงึ รักไหนให้ว่ามา

ถอดความไดว้ ่า
นางวันทองเหมือนกบั รากแก้วถ้าตดั โคนได้แล้วใบกจ็ ะเห่ียวไปเอง

พระพันวษาตรัสว่านางวันทองจะตกลงยงั ไง อย่าลังเลเพราะมีท้งั ผัวและลูก
ถ้ารักใหม่กใ็ ห้ไปอยู่กบั ขนุ ช้าง แต่ถ้ารักกเ็ ลอื กขนุ แผน อย่าชกั ช้าคนจะ
นนิ ทาเอาได้ จะเลือกใครกว็ ่ามา

คราน้ันวนั ทองฟังรับส่งั ให้ละล้าละลงั เป็นหนักหนา
คร้ันจะทูลกลัวพระราชอาญา ขนุ ช้างแลดตู ายักค้วิ ลน
พระหม่ืนไวยใช้ใบ้ให้แม่ว่า บุ้ยปากตรงบดิ าเป็นหลายหน
วันทองหมองจิตคดิ เวียนวน เป็นจนใจน่งิ อยู่ไม่ทูลไป
คราน้ันพระองค์ทรงธรณินทร์ หาได้ยนิ วนั ทองทูลข้นึ ไม่
พระตรัสความถามซกั ไปทนั ใด ฤามึงไม่รักใครให้ว่ามา

ถอดความไดว้ ่า
นางวันทองได้ฟังคาพระพนั วษากเ็ กดิ ลงั เลว่าจะเลือกใคร

มองไปทางขนุ ช้างกย็ กั ค้วิ มองไปทางจม่ืนไวยกท็ าปากบุ้ยไปตรงพ่อ
วันทองคดิ วนไปวนมา กย็ ังไม่ทูลอะไรแก่พระพันวษา พระพนั วษาไม่
เหน็ ว่านางวนั ทองทูลอะไร ทรงตรัสถามต่อว่าจะไม่รักใครให้ว่ามา

จะรักชู้ชงั ผวั มงึ กลัวอาย จะอยู่ด้วยลกู ชายกไ็ ม่ว่า
ตามใจกูจะให้ดงั วาจา แต่น้เี บ้ืองหน้าขาดเดด็ ไป
นางวนั ทองรับพระราชโองการ ให้บนั ดาลบงั จติ หาคิดไม่
อกุศลดลมัวให้ช่วั ใจ ด้วยส้นิ ในอายุท่เี กดิ มา
คิดคะนึงตะลึงตะลานอก ดงั ตวั ตกพระสเุ มรภุ ผู า
ให้อุธจั อดั อ้นั ตนั อรุ า เกรงผิดภายหน้ากส็ ดุ คิด

ถอดความไดว้ ่า
จะไปอยู่กบั ลูกไหม ตามแต่ใจ แต่ถ้าตอบมาแล้วจะเปล่ียนแปลง

ไม่ได้ นางวนั ทองรับพระราชโองการดงั น้นั กค็ ิดไม่ออก ถึงเวลาส้นิ อายุ จึง
เกดิ “อกุศล” ทาให้ประหม่าและเกรงว่าจะตดั สนิ ใจผดิ

จะว่ารักขนุ ช้างกระไรได้ ท่จี ริงใจมไิ ด้รักแต่สกั หนิด
รักพ่อลกู ห่วงดงั ดวงชีวติ แม้นทูลผิดจะพโิ รธไม่โปรดปราน
อย่าเลยจะทูลไว้ เป็ นกลาง ตามพระทยั ท้าวจะแยกให้แตกฉาน
คดิ แล้วเทา่ น้นั มทิ นั นาน นางก้มกรานแล้วกท็ ูลไปฉับพลัน
ความรักขนุ แผนกแ็ สนรัก ด้วยร่วมยากมานกั ไม่เดยี ดฉันท์
ส้ลู าบากบุกป่ ามาด้วยกนั สารพันอดออมถนอมใจ

ถอดความไดว้ ่า
จะว่ารักขนุ ช้างกไ็ ม่ได้เพราะตนไม่ได้รัก ถ้าเกดิ ทูลพระพันวษาผดิ

กจ็ ะเป็นทูล จงึ ทูลเป็นกลางๆตามแต่พระทยั ของพระพนั วษาว่าจะตดั สนิ ใจ
อย่างไร จงึ ทูลออกไปว่าขนุ แผนน้ันกแ็ สนรักร่วมทุกขร์ ่วมสขุ ด้วยกนั มานาน

รปู งามนามเพราะน้อยไปหรือ ใจไม่ซ่อื สมศกั ด์เิ ท่าเส้นผม
แต่ใจสตั วม์ ันยังมีท่นี ิยม สมาคมกแ็ ต่ถึงฤดมู นั
มงึ น้ีถ่อยย่งิ กว่าถ่อยอที ้ายเมอื ง จะเอาเร่ืองไม่ได้สกั สง่ิ สรรพ์
ละโมบมากตณั หาตาเป็นมนั สกั ร้อยพนั ให้มึงไม่ถงึ ใจ
ว่าหญิงช่วั ผัวยงั คราวละคนเดยี ว หาตามตอมกนั เกรียวเหมอื นมงึ ไม่
หนักแผ่นดนิ กูจะอยู่ไย อ้ายไวยมงึ อย่านบั ว่ามารดา

ถอดความไดว้ ่า
หน้าตาสวยงามช่อื เพราะน้อยไปหรือถงึ ได้จิตใจไม่ซ่อื เทา่ กบั เส้นผม

เลวกว่าสตั วเ์ พราะสตั ว์ยังมฤี ดูผสมพันธุ์ หญิงช่วั ยังมผี วั คราวละคน จะอยู่ให้
หนกั แผ่นดนิ ทาไม ทรงหันไปตรัสกบั จม่ืนไวยว่าอย่านบั นางวนั ทองเป็นแม่ให้
อายเขา

กูเล้ยี งมึงถงึ ให้เป็นหัวหม่ืน คนอ่นื ร้วู ่าแม่กข็ ายหน้า
อ้ายขนุ ช้างขนุ แผนท้งั สองรา กูจะหาเมียให้อย่าอาลยั
หญิงกาลกณิ ีอแี พศยา มนั ไม่น่าเชยชดิ พสิ มัย
ท่รี ปู รวยสวยสมมถี มไป มงึ ตดั ใจเสยี เถิดอคี นน้ี
เร่งเรว็ เหวยพระยายมราช ไปฟันฟาดเสยี ให้มนั เป็นผี
อกเอาขวานผ่าอย่าปรานี อย่าให้มโี ลหิตตดิ ดนิ กู
เอาใบตองรองไว้ให้หมากนิ ตกดนิ จะอปั รีย์กาลีอยู่
ฟันให้หญิงชายท้งั หลายดู ส่งั เสรจ็ เสดจ็ ส่ปู ราสาทชัย

ถอดความไดว้ ่า
รับสง่ั ขนุ ช้างกบั ขนุ แผนพระองค์จะทรงหาเมียใหม่ให้ แล้วรับสง่ั ให้

เอานางวนั ทองไปประหารชวี ติ เอาขวานผ่าอก แล้วเอาใบตองมารองเลือดให้
หมากนิ อย่าให้เลอื ดอปั รียก์ าลีตกถงึ พ้นื ดนิ เลย รับสง่ั เสรจ็ กเ็ สดจ็ เข้าสู่
ปราสาทท่ปี ระทบั

คุณค่าดา้ นต่างๆ

คุณค่าดา้ นเน้ อื หา

๑) รูปแบบกลอนเสภา
กวีเลอื กใช้คาประพนั ธป์ ระเภทกลอนเสภา ซ่งึ มี

ลักษณะเหมอื นกลอนสภุ าพ กลอนเสภาอาจจะมบี างวรรคท่มี ี
จานวนคาไม่เทา่ กนั ข้ึนอยู่กบั เน้อื ความหรือกระบวนกลอน
และจังหวะในการขับเสภา ซ่ึงกลอนเสภาน้ี เหมาะทจ่ี ะใช้ใน
การเล่าเร่ืองและขับเป็นทานองลานา คือการขบั เสภา

๒) องคป์ ระกอบของเรือ่ ง
๒.๑) สาระ
เสภาเร่ืองขุนช้างขุนแผน ตอน ขนุ ช้างถวายฎกี า

เสนอข้อคดิ ว่าการตกเป็นทาสของอารมณต์ ่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น
ความรัก ความโกรธ ความหลง ย่อมทาให้มนุษย์ขาดสติ
กระทาสง่ิ ต่าง ๆ โดยไม่คานึงถงึ ผลท่ตี ามมาว่าจะดีหรือร้าย
แก่ตนหรือแก่ผ้อู ่นื เม่อื เกดิ ความผดิ พลาดจากการตัดสนิ ใจก็
นาไปส่หู ายนะได้ เตอื นเราให้ใช้ชีวิตด้วยสติ

หลังจากท่พี ลายงามลอบข้ึนเรือนขุนช้างแล้วพา
มารดามาอยู่ด้วย กเ็ กดิ เกรงว่าขนุ ช้างจะเอาผดิ วันร่งุ ข้นึ จึงให้
บ่าวใช้ไปบอกว่าตนป่ วยอยากดหู น้าแม่จะขอให้แม่มาอยู่ด้วย
สกั พกั แล้วจงึ จะพาไปสง่ กลบั แต่ขุนช้างโกรธถวายฎีกาต่อ
พระพันวษาพระองคก์ ล่าวโทษพลายงาม ท่ลี อบข้ึนเรือนผ้อู ่นื
โดยไม่เกรงกลัวกฎหมาย ทรงส่งั ให้นางวนั ทองเข้าเฝ้ า แล้ว
ตรัสถามนางวันทองว่าจะเลือกอยู่กบั ใคร นางวนั ทองตก
ประหม่าไม่อาจตัดสนิ ใจได้เลยยกเร่ืองให้พระพนั วษา
ตดั สนิ ใจแทน พระพนั วษาเข้าใจว่านางวันทองเลือกไม่ได้
เพราะหลายใจ จึงทรงรับสง่ั ประหารชีวติ นางวนั ทอง

๒.๒) โครงเรือ่ ง
เน้อื เร่ืองเป็นเร่ืองราวความรักของชายสองคนกบั

หญงิ หน่ึงคน ชายคนหน่งึ เป็นคนรูปงาม มวี ิชาอาคมแต่
เจ้าชู้ ชายอกี คนหน่งึ เป็นคนหน้าตาอปั ลกั ษณแ์ ต่มฐี านะ
ร่ารวย ท้งั สองคนปรารถนาผ้หู ญงิ คนเดยี วกนั จงึ เกดิ การ
แย่งชิง เพราะความรักความใคร่จึงสร้างความทุกขใ์ จให้กบั
ทง้ั สามคน ปมปัญหาของเร่ืองน้คี อื นางผ้นู ้ันจะตกเป็นของ
ชายใด

เสภาเร่ืองขนุ ช้างขุนแผน ตอน ขนุ ช้างถวายฎกี า
เป็นตอนทส่ี าคญั ท่สี ดุ ของเร่ือง เพราะเป็นตอนคล่ีคลายปม
ปัญหาว่านางวนั ทองจะตกเป็นของผ้ใู ด ระหว่างขนุ แผนกบั
ขนุ ช้าง ตอนขนุ ช้างถวายฎกี าเร่ิมจากทพ่ี ลายงามอยากให้
มารดามาอยู่ด้วย จึงได้ลอบข้ึนเรือนขนุ ช้างแล้วพานางวัน
ทองไปกบั ตน เม่อื ขุนช้างร้วู ่านางวันทองอยู่กบั พลายงามก็
โกรธมากไปถวายฎกี าพระพนั วษา เร่ืองได้หักมุมจบลง
ตรงทน่ี างวันทองถูกประหารชีวิต นับเป็นเร่ืองน่าสลดใจ
และสร้างความสะเทอื นอารมณใ์ ห้แก่ผ้อู ่านเป็นอย่างย่งิ

๒.๓) ฉากและบรรยากาศ

ฉากทป่ี รากฏในเสภาเร่ืองขุนช้างขนุ แผน ตอนขนุ

ช้างถวายฎกี า คอื สภาพสงั คมไทยในสมยั อยุธยาและ

รัตนโกสนิ ทร์ตอนต้นของชาวบ้าน ชาววดั และชาววัง ซ่งึ ผู้

แต่งได้บรรยายฉากและบรรยากาศต่าง ๆ ได้สมจริง

สอดคล้องกบั เน้ือเร่ือง เช่น เรือนของขนุ ช้างทแ่ี สดงถงึ ความ

ร่ารวย ดังบทประพันธ์

ข้าไทนอนหลับลงทบั กนั สะเดาะกลอนถอนล่นั ถึงช้นั สาม

กระจกฉากหลากสลบั วับแวมวาม อร่ามแสงโคมแก้วแววจบั ตา

ม่านมู่ล่มี ฉี ากประจาก้นั อฒั จันทร์เคร่ืองแก้วกห็ นกั หนา

ชมพลางย่างเย้อื งชาเลอื งมา เปิ ดมุ้งเหน็ หน้าแม่วันทอง

๓) กลวิธีการแต่ง
กวมี กี ลวธิ ใี นการนาเสนอเร่ืองราวผ่านตวั ละครโดย

การเล่าด้วยถ้อยคาภาษาทไ่ี พเราะงดงาม ท้งั การใช้คาท่ที าให้
เหน็ ภาพและการใช้ความเปรียบสะท้อนให้เหน็ วิถชี ีวิตของคน
ไทยสมยั ก่อน สภาพความเป็นอยู่ การพิพากษาคดีรวมถงึ
การตดั สนิ ประหารชีวติ กวถี ่ายทอดเร่ืองราวได้สมจริงน่า
ประทบั ใจและชวนติดตาม ดังบทประพันธ์

คราน้นั พระองคผ์ ู้ทรงภพ ฟังจบแค้นค่งั ดงั เพลงิ ไหม้

เหมือนดนิ ประสวิ ปลวิ ตดิ กบั เปลวไฟ ดูดูเ๋ ป็นได้อวี ันทอง

จะว่ารักข้างไหนไม่ว่าได้ นา้ ใจจะประดงั เข้าท้งั สอง

ออกน่นั เข้าน่ีมสี ารอง ย่งิ กว่าท้องทะเลอนั ลา้ ลกึ

จอกแหนแพเสาสาเภาใหญ่ จะทอดถมเทา่ ไรไม่ร้สู กึ

เหมือนมหาสมุทรสดุ ซ้งึ ซกึ นา้ ลกึ เหลอื จะหย่งั กระทง่ั ดนิ

อฐิ ผาหาหาบมาทุม่ ถม กจ็ ่อมจมสญู หายไปหมดส้นิ

อแี สนถ่อยจัญไรใจทมฬิ ดงั เพชรนลิ เกดิ ข้นึ ในอาจม

รปู งามนามเพราะน้อยไปฤา ใจไม่ซ่ือสมศกั ด์เิ ทา่ เส้นผม

แต่ใจสตั วม์ นั ยงั มีท่นี ิยม สมาคมกแ็ ต่ถงึ ฤดูมนั

มงึ น้ถี ่อยย่งิ กว่าถ่อยอที ้ายเมือง จะเอาเร่ืองไม่ได้สกั สง่ิ สรรพ์

คณุ ค่าดา้ นวรรณศิลป์

โวหารภาพพจน์

อปุ มาโวหาร

อวี นั ทองตวั มนั เหมอื นรากแก้ว ถ้าตดั โคนขาดแล้วกใ็ บเห่ียว

ใครจะควรสสู่ มอยู่กลมเกลียว ให้เดด็ เด่ยี วร้กู นั แต่วนั น้ี

เหน็ คนนอนล้อมอ้อมเป็นวง ประตลู ่นั ม่นั คงขอบร้ัวก้นั

กองไฟสว่างดงั กลางวนั หมายสาคัญตรงมาหน้าประตู

คราน้ันพระองคผ์ ู้ทรงภพ ฟังจบแค้นค่งั ด่งั เพลิงไหม้
เหมือนดนิ ประสวิ ปลวิ ตดิ กบั เปลวไฟ ดูดเู๋ ป็นได้อวี ันทอง

คราน้นั ขนุ ช้างได้ฟังว่า แค้นดงั เลือดตาจะหล่งั ไหล
ดบั โมโหโกรธาทาว่าไป เรากไ็ ม่ว่าไรสดุ แต่ดี

สองมอื ปิ ดขาเหมอื นท่าเปรต ใครมาเทศนเ์ อาผ้ากูไปไหน

ให้นกึ อดสหู มู่ข้าไท ยายจันไปเอาผ้าให้ข้าที

อปุ ลักษณ์

เจ้าพลายงามตามรับเอากลับมา ทนี ้ีหน้าจะดาเป็นนา้ หมึก

กาเริบใจด้วยเจ้าไวยกาลังฮึก จะพาแม่ตกลกึ ให้จาตาย

สญั ลกั ษณ์

เหมอื นแมลงวนั วอนเคล้าท่เี น่าช่ัว มาเกลือกกล้วั ปทุมมาลย์ท่หี วานหอม
ดอกมะเด่อื ฤาจะเจอื ดอกพะยอม ว่านักแม่จะตรอมระกาใจ

แมลงวนั คอื ส่งิ ท่นี ่าเกลยี ด, ขนุ ช้าง
ปทุมมาลย์ คอื สง่ิ สวยงาม คนสวย ,นางวนั ทอง

อตพิ จน์

ออกน่นั เข้าน่ีมสี ารอง ย่งิ กว่าท้องทะเลอนั ลา้ ลึก
จอกแหนแพเสาสาเภาใหญ่ จะทอดถมเทา่ ไรไม่ร้สู กึ

คราน้ันขนุ ช้างได้ฟังว่า แค้นดงั เลือดตาจะหล่งั ไหล
ดบั โมโหโกรธาทาว่าไป เรากไ็ ม่ว่าไรสดุ แต่ดี

สทั พจน์

คร้ันเวลาดกึ กาดดั สงดั เงยี บ ใบไม้แห้งแกร่งเกรียบระรุบร่อน

ใต้เตยี งเสยี งหนูกก็ ุกกก แมงมุมทุ่มอกท่รี ิมฝา

บุคคลวัต

ดเุ หว่าเร้าเสยี งสาเนียงก้อง ระฆงั ฆ้องขานแข่งในวงั หลวง
วันทองน้องนอนสนิททรวง จติ ง่วงระงบั สภู่ วงั ค์

จงึ ร่ายมนตรามหาสะกด เส่อื มหมดอาถรรพ์ท่ฝี งั อยู่
ภตู พรายนายขนุ ช้างวางว่งิ พรคู นในหมู่บ้านกซ็ านเซอะ
ท้งั ชายหญิงง่วงงมล้มหลบั นอนทบั คว่าหงายก่ายกนั เปรอะ
จ่ีปลาคาไฟมนั ไหลเลอะ โงกเงอะงยุ งมไม่สมประดี

คาถามเชิงวาทศลิ ป์

คราวน้ันฟ้ องกนั ด้วยวนั ทอง น่ีมันฟ้ องใครอกี อ้ายชาตขิ ้า

ดาริพลางทางเสดจ็ ยาตรา ออกมาพระท่นี ่ังจักรพรรดิ

สองมอื ปิ ดขาเหมอื นทา่ เปรต ใครมาเทศน์เอาผ้ากูไปไหน

ให้นึกอดสหู มู่ข้าไท ยายจันไปเอาผ้าให้ข้าที

สมั ผสั อกั ษร

คร้ันเวลาดกึ กาดดั สงดั เงยี บ ใบไม้แห้งแกร่งเกรียบระรบุ ร่อน
พระพายโชยเสาวรสขจายขจร พระจันทรแจ่มแจ้งกระจ่างดวง

เงยี บสตั วจ์ ัตบุ ททวบิ าท ดาวดาษเดอื นสว่างกระจ่างไข
นา้ ค้างตกกระเซน็ เยน็ เยอื กใจ สงดั เสยี งคนใครไม่พดู จา
ได้ยนิ เสยี งน้องย่าประจาวัง ลอยลมล่องตงั ถึงเคหา
คะเนนบั ย่ายามได้สามครา ดเู วลาปลอดห่วงทกั ทนิ

ท้งั ชายหญิงง่วงงมล้มหลบั นอนทบั คว่าหงายก่ายกนั เปรอะ

จ่ปี ลาคาไฟมนั ไหลเลอะ โงกเงอะงยุ งมไม่สมประดี

ฟ้ าขาวดาวเด่นดวงสว่าง จันทร์กระจ่างทรงกลดหมดเมฆส้นิ
จงึ เซ่นเหล้าข้าวปลาให้พรายกนิ เสกขม้นิ ว่านยาเข้าทาตวั

ข้าไทนอนหลบั ลงทบั กนั สะเดาะกลอนถอนล่นั ถงึ ช้นั สาม
กระจกหลากแกสลับวับแวมวาม อร่ามแสงโคมแก้วแววจบั ตา

สมั ผสั สระ

คร้ันเวลาดกึ กาดดั สงดั เงยี บ ใบไม้แห้งแกร่งเกรียบระรุบร่อน
พระพายโชยเสาวรสขจายขจร พระจนั ทรแจ่มแจ้งกระจ่างดวง

เงยี บสตั วจ์ ัตบุ ททวบิ าท ดาวดาษเดอื นสว่างกระจ่างไข
นา้ ค้างตกกระเซน็ เยน็ เยอื กใจ สงดั เสยี งคนใครไม่พูดจา
ได้ยนิ เสยี งน้องย่าประจาวัง ลอยลมล่องตงั ถงึ เคหา
คะเนนบั ย่ายามได้สามครา ดูเวลาปลอดห่วงทกั ทนิ

ฟ้ าขาวดาวเด่นดวงสว่าง จนั ทร์กระจ่างทรงกลดหมดเมฆส้นิ
จึงเซ่นเหล้าข้าวปลาให้พรายกนิ เสกขม้นิ ว่านยาเข้าทาตวั

เหน็ คนนอนล้อมอ้อมเป็นวง ประตลู ่นั ม่นั คงขอบร้ัวก้นั

กองไฟสว่างดงั กลางวนั หมายสาคญั ตรงมาหน้าประตู

ข้าไทนอนหลับลงทบั กนั สะเดาะกลอนถอนล่นั ถึงช้นั สาม

กระจกหลากแกสลับวับแวมวาม อร่ามแสงโคมแก้วแววจบั ตา

นาฏการ

ยายจนั งนั งกยกมือไหว้ น่นั พ่อจะไปไหนพ่อทูนหัว

ไม่นุ่งผ่อนนุ่งผ้าดูน่ากลัว ขนุ ช้างมองดตู วั กต็ กใจ

จะใครถีบขนุ ช้างท่กี ลางตวั นึกกลวั จะถูกแม่วันทองน่ัน
พลางน่งั ลงนอบนบอภิวนั ทน์ สะอ้นื อ้นั อกแค้นนา้ ตาคลอ

คราน้ันวเิ ศษผลคนว่องไว ยกมอื ข้นึ ไหว้ไม่ว่งิ หนี

ร้องตอบไปพลันในทนั ที คนดดี อกข้าไหว้ใช่คนพาล

พอเรือพระท่นี ่ังประทบั ท่ี ขนุ ช้างกร็ ่ีลงตนี ท่า
ลอยคอชูหนังสอื ด้อื เข้ามา ผุดโผล่โงหน้ายดึ แคมเรือ

จินตภาพ

ด้านภาพ

จงึ ร่ายมนตรามหาสะกด เส่อื มหมดอาถรรพ์ท่ฝี งั อยู่
ภตู พรายนายขนุ ช้างวางว่งิ พรคู นในหมู่บ้านกซ็ านเซอะ
ท้งั ชายหญิงง่วงงมล้มหลบั นอนทบั คว่าหงายก่ายกนั เปรอะ
จ่ปี ลาคาไฟมนั ไหลเลอะ โงกเงอะงยุ งมไม่สมประดี

มาอยู่ไยกบั อ้ายหินชาติ แสนอบุ าทวใ์ จจิตริษยา
ดงั ทองคาเล่ียมปากกะลา หน้าตาดาเหมือนมินหม้อมอม
เหมอื นแมลงวนั ว่อนเคล้าท่เี น่าช่ัว มาเกลือกกล้วั ปทุมมาลยท์ ่หี วานหอม
ดอกมะเด่อื ฤๅจะเจอื ดอกพะยอม ว่านักแม่จะตรอมระกาใจ

ด้านเสยี ง

ดเุ หว่าเร้าเสยี งสาเนียงก้อง ร​ ะฆงั ฆ้องขานแข่งในวงั หลวง
วนั ทองน้องนอนสนทิ ทรวง ​ จติ ง่วงระงบั สภู่ วังค์

โวหาร

บรรยายโวหาร

ฟ้ าขาวดาวเด่นดวงสว่าง จันทร์กระจ่างทรงกลดหมดเมฆส้นิ
จึงเซ่นเหล้าข้าวปลาให้พรายกนิ เสกขม้ินว่านยาเข้าทาตวั
สรุ ิยาแย้มเย่ียมเหล่ียมไศล
คร้ันว่าร่งุ สางสว่างฟ้ า เนาในพระท่นี ่ังบัลลงั กร์ ัตน์
จะกล่าวถึงพระองค์ผู้ทรงชยั หมอบประนมเฝ้ าแหนแน่นขนัด
พร้อมด้วยพระกานัลนกั สนม ทรงเคืองขดั ขนุ ช้างแต่กลางคนื
ประจาต้งั เคร่ืองอานอยู่งานพดั

พรรณนาโวหาร

เงยี บสตั วจ์ ัตบุ ททวบิ าท ดาวดาษเดอื นสว่างกระจ่างไข
นา้ ค้างตกกระเซน็ เยน็ เยอื กใจ สงดั เสยี งคนใครไม่พดู จา
ได้ยินเสยี งฆ้องย่าประจาวงั ลอยลมล่องดงั ถึงเคหา
คะเนนบั ย่ายามได้สามครา ดูเวลาปลอดห่วงทกั ทนิ

เทศนาโวหาร

จงึ ปลอบว่าพลายงามพ่อทรามรัก อย่าฮึกฮกั ว่าว่นุ ทาหุนหัน

จงครวญใคร่ให้เหน็ ข้อสาคัญ แม่น้ีพร่ันกลัวแต่จะเกดิ ความ

ด้วยเป็นข้าลักไปไทลกั มา เหน็ เบ้ืองหน้าจะองึ แม่จึงห้าม

ถ้าเจ้าเหน็ เป็นสขุ ไม่ลุกลาม กต็ ามเถดิ มารดาจะคลาไคล

อปุ มาโวหาร

มาอยู่ใยกบั อ้ายหินชาติ แสนอบุ าทว์ใจจติ ริษยา
ดงั ทองคาทาเล่ยี มปากกะลา หน้าตาดาเหมือนมนิ หม้อมอม
เหมือนแมลงวันวอนเคล้าท่เี น่าช่วั มาเกลอื กกล้ัวปทุมมาลย์ท่หี วานหอม
ดอกมะเดอื ฤาจะเจือดอกพะยอม ว่านักแม่จะตรอมระกาใจ

รสวรรณคดี

เสาวรจนีย์

หอมหวนอวลอบบุปผาชาติ เบกิ บานก้านกลาดก่งิ ไสว
เรณฟู ูฟ่ อนขจรไกล ย่างเท้าก้าวไปไม่โครมคราม
ข้าไทนอนหลับลงทบั กนั สะเดาะกลอนถอนล่นั ถึงช้นั สาม
กระจกหลากแกสลบั วบั แวมวาม อร่ามแสงโคมแก้วแววจบั ตา