ЕББҚететін балаларға арналған бағдарлама Муканова ШТ

13-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
2. Ойын" Кім жылдам?"(Қабылдау)
Мақсаты: Геометриялық пішіндерді қабылдау мен бақылаушылықты
дамыту.
Шарты: Суреттер арқылы жұмыс. Рет-ретімен қою.Балаға әртүрлі
суреттерді көрсетіп,оларды рет-ретімен қоюды ұсыну.
Барысы:Егерде бала дұрыс жинамаса,заттарды қайталап айту,түсіндіру

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

14-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
51

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын:"Не жоқ?"(Қабылдау)
Мақсаты: Геометриялық пішіндерді қабылдау мен бақылаушылықты
дамыту.
Шарты:Балаға әртүрлі заттарды көрсетіп,оларды бір-бірден сиқырлы
сандыққа салып,не жоқ екенін айту.
Барысы:Егерде бала дұрыс айта алмаса,заттарды қайталап айту,түсіндіру

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

15-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
52

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын:"Бірінші бол!"(Ойлау)
Мақсаты:Ой процесстерін жалпылау, елеулі белгілерді айыру және
тапқырлықты дамыту .
Шарты:Балаға әртүрлі заттарды рет-ретімен орналыстыру керек екенін
айту(үлкенінен кішісіне немесе кішісінен үлкеніне дейін).
Барысы:Егерде бала дұрыс қоя алмаса,заттарды қайталап айту,түсіндіру

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

16-шы жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
53

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын:"Не артық?"(Ойлау)
Мақсаты:Ой процесстерін жалпылау, елеулі белгілерді айыру және
тапқырлықты дамыту .
Шарты:Балаға төрт суретті көрсетіп,біреуі артық соны тауып алу керек
екенін айту немесе көрсету.
Барысы:Егерде бала дұрыс айта алмаса немесе көрсете алмаса,заттарды
қайталап айтып,түсіндіру

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

17-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
54

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын:"Айырмашылығын тап". (Ойлау)
Мақсаты: ой процестерін жалпылау, елеулі белгілерді айыру және
тапқырлықты дамыту .
Шарты:Балаға екі суретті көрсетіп,айырмашылықтарын айту немесе
көрсету.
Барысы:Егерде бала дұрыс айта алмаса немесе көрсете алмаса,заттарды
қайталап айтып,түсіндіру.
Төрт айырмашылығын тап.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

18-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
55

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын:"Керісінше айт". (Ойлау)
Мақсаты:Ой процестерін жалпылау, елеулі белгілерді айыру және
тапқырлықты дамыту .
Шарты:Балаға суреттерді көрсетіп,керісінше айтуын сұрау .
Барысы:Егерде бала дұрыс айта алмаса,заттарды қайталап айтып,түсіндіру

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

19-шы жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
56

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын:"Болады-болмайды". (Ойлау)
Мақсаты:Ой процестерін жалпылау, елеулі белгілерді айыру және
тапқырлықты дамыту.
Шарты:Балаға суреттерді көрсетіп,не болады, не болмайтынын айтуын
сұрау немесе дп арқылы ойнау.
Барысы:Егерде бала дұрыс айта алмаса,суреттегі не болады-болмайды
екенін қайталап айтып,түсіндіру

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

20-шы жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
57

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
2. Ойын "Кім жылдам!"(Ойлау)
Мақсаты:Ой процестерін жалпылау, елеулі белгілерді айыру және
тапқырлықты дамыту .
Шарты:Балағасандарды ретімен орналыстыруын сұрау .
Барысы:Егерде бала дұрыс қоя алмаса,сандарды қайталап айтып,ретімен
тұруын көрсету.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

21-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
58

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
2. Ойын:"Не жоғын ата". (Есте сақтау)
Мақсаты:Есту, көру, сезу арқылы есте сақтауды дамыту .
Шарты:Балаға заттарды көрсетіп, сандыққа салу және бала қандай зат
екенін айту .
Барысы:Егерде бала дұрыс айта алмаса,заттарды қайталап айтып, көрсету.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

22-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
59

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
2. Ойын:"Сөздерді қайтала". (Есте сақтау)
Мақсаты: есту, көру, сезу арқылы есте сақтауды дамыту.
Шарты:Балаға сөздерді анық айтып,оны қайталап айтып беруін сұрау.
Барысы:Егерде бала дұрыс сөздерді қайталап айтып бере алмаса, бірнеше
рет қайталап айтып беру.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

23-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
60

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
-Апта күндерін атап берші?
2. Ойын:"Эмоциялар". (есте сақтау)
Мақсаты: Есте сақтауын және ой–өрісті дамыту.
Шарты:Балаға кубикта қандай эмоция түседі,соны көрсетуін сұрау.
Барысы:Егерде бала дұрыс көрсете алмаса,бірігіп қайталап көрсету.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

24-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
61

1. Сұрақ-жауап.

-Сенің аты-жөнің кім?

-Сен неше жастасын?

-Қазір қандай жыл мезгілі?

-Айларды атап берші?

-Бір аптада неше күн?

-Апта күндерін атап берші?

2. Ойын:"Нүктелерді боя". (Қол моторикасы)

Мақсаты: Ойлау қабілеттілікті және зейінді дамыту .

Шарты:Балаға тізбектелген моншақтың суретіндегі боялмаған
дөңгелектердің бояуын сұрау.

Барысы:Егерде бала дұрыс бояу алмаса,бірігіп қайталап салу немесе бір екі
түсті ғана алу.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

25-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі

62

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
-Апта күндерін атап берші?
2. Ойын"Кім жылдам?"(Қол моторикасы)
Мақсаты: Қол моторикасын және ой – өрісті дамыту.
Шарты:Балаға нүкте бойынша сурет салуын сұрау және бояу.
Барысы:Егерде бала дұрыс сала алмаса,бірігіп қайталап салу,бояу.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

26-шы жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
63

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
-Апта күндерін атап берші?
2. Ойын:"Саусақтар".(Қол моторикасы)
Мақсаты: Баланың қол моторикасын дамыту, түстерді ажырата білуге
дағдыландыру.
Шарты:Баламен балықтарды аулап, бауға тізбектеу .
Барысы:Егерде бала дұрыс істей алмаса,бірнеше рет қайталау.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

27-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
64

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
-Апта күндерін атап берші?
2. Ойын:"Әдемі моншақ". (Қол моторикасы)
Мақсаты: Баланың қол моторикасын дамыту.
Шарты:Баламен анасына әдемі моншақ жасау .
Барысы:Егерде бала дұрыс жасай алмаса,бірнеше рет қайталап,көрсету.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?
-Нені тез үйрендің?

28-ші жеке дара түзете -дамыту ұйымдастыру оқу қызметі
65

1. Сұрақ-жауап.
-Сенің аты-жөнің кім?
-Сен неше жастасын?
-Қазір қандай жыл мезгілі?
-Айларды атап берші?
-Бір аптада неше күн?
-Апта күндерін атап берші?
2. Ойын:"Көкөніс пен жемістер"(Қол моторикасы)
Мақсаты:Баланың қол моторикасын дамыту.
Шарты:Көкөністерді себетке,ал жемістерді вазаға жинауын ұсыну.
Барысы:Егерде бала дұрыс жинай алмаса,баламен бірнеше рет
қайталап,көрсету.

3.Рефлексия.
-Бүгін не үйрендін?
-Не қиын болды?

66

Мүмкіндігі шектеулі балалармен түзете–дамыту жұмысында

ойындар мен жаттығулардың маңызы зор. Ойын баланың ойлау қабілеті

мен сөздік қорын дамытуға, түрлі дағдымен шеберлікті меңгеруге,

қиындықты жеңуге, төзімділікке баулиды. Әр оқу қызметінде ойынды

тиімді пайдалану сол жеке дара жұмыста өтілетін жаңа ойындарды

баланың жақсы өз дәрежесінде меңгеруіне әкеледі. А.С.Макаренко

ойынның ролін былай тұжырымдаған:«Кез-келген баланың бойында

ойынға деген қызығушылық, ынта-жігер болады, міне, осыны

қанағаттандырып отыру керек. Бала өмірі–ойын арқылы дамиды» деген.

Міне, сондықтан мүмкіндігі шектеулі балаларды жеке тұлға ретінде жан-

жақты тәрбиелеуде және сөйлеу тілін қалыптастыруда әр түрлі ойын

түрлерін ұйымдастырудың маңызы өте зор. Ойын баланың мінез–құлқына,

физикалық және эстетикалық тәрбиесіне үлкен әсерін тигізеді. Ойын

баланың оқуға, еңбекке деген белсенділігін арттырады. Бала ойын үстінде

өзіне ұнаған адамның іс-әрекетіне еліктеп қайталайды, сол адамға

ұқсағысы келеді. Баланың инабатты, қайырымды, әдепті болып өсуі

қоршаған ортасына байланысты екені мәлім. Бала өмірде көрген,

білгендерін ойын арқылы айқын бейнелейді. Ойын–баланың алдынан

өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятады. Сонымен

қатар, ойын–тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға

қиял мен қанат беретін ғажап нәрсе. Ойын жаттығулары балалардың ұсақ

саусақ моторикасын, ойлау, есте сақтау қабілеттерін жетілдіруге

бағытталған. Мысалы:«Не жоғын ата!»,«Не қалай дыбыстайды?»,

«Геометриялық пішіндер», «Анама моншақ тізбектейміз». Осындай

ойындарды түрлендіріп отырудың пайдасы зор. Айталық, заттардың түсін,

түрін, көлемін, формасын, салмағын, санын, кеңістікте орналасуын

бағдарлай алуға, сондай-ақ, қол саусақтарының ұсақ моторикасын, ойлау,

сөйлеу, есте сақтау, қиялын, танымдық белсенділіктерін орындауға

жағымды эмоциялық көңіл-күйлерін қалыптастыруға

бағытталған.Мүмкіндігі шектеулі балалардың көру-қозғалыс

координацияларын жұмыстың жүйелі жүргізілгені дұрыс. Төменде

ұсынылып отырған ойындар мен жаттығулар мүмкіндігі шектеулі

балаларға, жеке дара түзете - дамыту оқу қызметіне арнап құрастырылып,

қолдан жасалған, бір ойынды әртүрлі ойынға түрлендіріп ойнатуға болады,

баланың диагностикасыныңдаму деңгей қабілетіне қарай алу керек болып

67

табылады.Қазіргі таңда мен мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасап
жатырмын.Балабақшада мүмкіндігі шектеулі бір бала бар.
«Білім мен тәрбие егіз» дегендей баланың жан-жақты тәрбиеленуінде де
көңіл бөлемін. Мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеумен мына
бағыттарды ұстанамын.
1. Ата – анамен тығыз байланысу.
2. Оқыту мен тәрбиелеу үрдісінің бірізділігі.
3. Өзін – өзі тану пәнімен сабақтастығы

Ұсақ қол моторикасын дамыту жұмыстары: ілгек қадау, түймесін
өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау және дене шынықтыру жаттығуларын
қолданамын. Балалардың ойлау қабілетін дамытуда пазл, мозайка
әдістерін, еңбек, бейнелеу әдістерін пайдалана отырып
қолданудамын.Сонымен қатар оқу қызмет барысында балалардың есте
сақтау қабілетін дамыту үшін өзім қолданатын дидактикалық ойындарды
ұсынамын.

68

ОЙЫНДАР
«Не жоғын ата»ойыны
Мақсаты:Ерікті зейінді, саусақ моторикасын дамыту. Педагогпен бірге
үстелдің үстінде жатқан заттарды көреді, атайды. Содан кейін бала көзін
жұмады, ал педагог бір затты сандықтың ішіне салып қояды.
1 ойын.Бала сандықтың ішін заттарды сипау арқылы, не жоғын атауын
дұрыс айту.
2 ойын. Бала сипаттау сол затты түсін,пішінін айту,қатты әлде жұмсақ
па,кішкентай ма әлде үлкен бе екенін дұрыс айту.

69

«Анама әдемі моншақ тізбектейміз» ойыны
Мақсаты:Зейіннің көлемін, қолдың ұсақ саусақ моторикасын дамыту.
Мен саған қазір моншақ пен жіп беремін. Суретте қалай көрінеді, дәл
сондай етіп, жіпке тізіп шығуың керек. Кейін, ұсақ моншақтарды қолдана
отырып, ойынды күрделендіруге болады. Бұл балалардың саусақ
ұштарының жұмысын жасаудағы ептілігін дамытады.

70

«Таяқшаларды орнына орналыстырамыз»ойыны
Мақсаты:Зейінін,ойлауын, ұсақ қол моторикасын дамыту.Балаға қанша
санның бейнесі тұр,әр санда неше бірлік бар екенін айтып, сонша таяқша
қалташаға салу.

71

«Сандарды орналыстыр»ойыны
Мақсаты:Балалардың есте сақтауын,қол моторикасын дамыту.
Балалар қалташада қанша таяқша тұр,сонша санды үстіне орналыстыру.

72

«Геометриялық пішіндер» ойыны
Мақсаты:Есте сақтау мен ойлау қабілеттері және түстерді ажырату.
Балаларға әр түсті геометриялық пішіндерге қарап, педагог ұсынған
пішінді жабу.

73

«Эмоциялар»ойын-жаттығуы

Мақсаты:Балалардың эмоциялық көңіл-күйлерін

қалыптастыру.Балаларғақандай эмоция түседі соны бейнелеу(мимика,жест

т.с.с.)

74

«Не қалай дыбыстайды?»ойыны
Мақсаты:Ерікті зейінді,ойлауды,ұсақ қол моторикасын дамыту.Құстардың
дыбысталу әуені ойнайды.
1ойын. Бала әуен ойнағанда,қай құстың дауысы екенін, үстелдің үстінде
жатқан құстардың бейнесін тауып алып, көрсету.
2 ойын. Қандай құс екенін айту, сипаттау түсін, көлемін,қандай дыбыс
шығарады дыбыстау.
3 ойын.Құс туралы сөйлем құрастыру,әңгімелеу.

75

«Көкөніс пен жемістер»ойыны

Мақсаты:Есте сақтау, ойлау, зейін қабілеттері, саусақ моторикасындамыту
және сипаттап,заттарды ажырата білуге дағдыландыру.

1 ойын. Бала көкөністер мен жемістерді атау және қайда орналыстырамыз.

2 ойын.Бала көкөністер мен жемістердін дәмдерін, түстері мен пішіндерін
ажырату және сонымен қатар себет пен вазаны да сипаттау.

3 ойын. Бала қолмен ұстап,сана сезімі арқылы жемістер мен көкөністерді
сипаттап қайсысы жұмсақ, қайсысы қатты болып келеді екенін айтып, ваза
мен себет салу,астыңғы жағына қаттыларын, ал үстіңгі жағына
жұмсақтарын саламыз деп айту немесе салып көрсету.

4ойын. Балаүстелдің үстінде тұрғанкөкөніс пен

жемістердіорналыстыру,көкөністерді себетке,ал жемістерді вазаға салу.

76

«Эмоция үйшігі»ойын-жаттығуы
Мақсаты:Балалардың эмоциялық көңіл-күйлерін арттыру, көңіл-күйлерін
қалыптастыру.

«Аралар»жаттығуы
Мақсаты:Балалардың сөйлеу тілін, есте сақтауын,тыныс алу, ұсақ
моторикасын дамыту.Балалар қолдарына таяққа жіп арқылы аралар
тізбектелген,соны ауыз бен үрлеп ұшыру.

77

«Жемістерді бояу»ойыны
Мақсаты:Зейін, есте сақтау мен ойлау қабілеттері және түстерді ажырату.
Балалар түрлі жемістерді қарап, олардың қалай орналасқанын есте сақтап
қалулары ұсынылады. 20 секундтан кейін таза есте қалған жемістерді
түстермен бояу.

78

«Болады-болмайды» ойыны
Мақсаты: Ойлау, себеп –салдарлық байланыстарды қалыптастыру
қабілетін дамыту.
Нұсқау: Мен әр түрлі жағдайларды айтып допты лақтырамын, егер
осы жағдайлардың болуы мүмкін болса ғана допты қағып алыңыздар
да, мүмкін емес жағдайлар болса допты ұстамаңыздар.
1.Мысық тамақ пісірді.
2.Түнде күн шығады .

79

«Алақан шапалақтау» ойыны
Мақсаты: бала зейінін тез аударуға қабілеттілігін және тез
бөлінгіштігін дамыту.
Нұсқау: «Мен қазір сіздерге әртүрлі сөздер оқимын, ал сіздер
осылардың ішіндегі тірі табиғатты бейнелейтін сөздерді оқығанда
алақандарыңды шапалақтап отыруларыңыз сұралады.»

80

«Бұл жерде не артық?» ойыны
Мақсаты: баланың бейнелі – логикалық ойлауымен ой
операцияларының, талдау және жалпылау процестерін дамыту.
Нұсқау: «Әрбір суреттегі бейнеленген 4 заттың біреу артық зат
болып табылады. Суреттерге зейін қойып қарап, қай заттың артық
және неге артық екенін анықта».

«Ненің көлеңкесі?» ойыны
Мақсаты: бала зейінін қабілеттілігін және тез ойлауын дамыту.
Нұсқау: Кез келген заттың немесе жан жануарлардың көлеңкесін
табу.

81

«Жыл мезгілдері» ойыны
Мақсаты: бала зейінін қабілеттілігін және тез ойлауын дамыту.
Нұсқау: Қандай зат немесе жан жануарлар қай жыл мезгіліне сәйкес
келетінін табу.

«Не қайда тұрады?»ойыны
Мақсаты:Есте сақтау, ойлау, зейін қабілеттері, саусақ моторикасын дамыту

82

және сипаттап, заттарды ажырата білуге дағдыландыру.
«Мамандықтар» ойыны

Мақсаты:Есте сақтау, ойлау, зейін қабілеттері, саусақ моторикасын
дамыту, заттарды ажырата білуге дағдыландыру.

«Түстер »ойыны
Мақсаты:Есте сақтау, ойлау, зейін қабілеттері, саусақ моторикасын дамыту
және пішіндерді, түстерді ажырата білуге дағдыландыру.

83

«Балық аулау» ойыны
Мақсаты:Есте сақтау, ойлау, зейін қабілеттері, саусақ моторикасындамыту
және сипаттап, түстерді ажырата білуге дағдыландыру.
1 ойын. Бала балықтарды аулап, түстерін айтады,орнына орналастырды.
2 ойын.Бала балық түстерін айтып, бауға тізбектейді.

84

БАҒДАРЛАМАНЫҢ НӘТИЖЕЛІГІ

Осы мақсатта мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеп келе
жатқаныма үшінші жыл. Осы аз уақыттың ішінде мен мүмкіндігі шектеулі
балалармен жұмыс істеудің қиындығы мен үлкен жауапкершілікті қажет
ететіндігін сезініп те үлгердім. Себебі, қалыпты балаларға сабақ беру
барысында еңбегіңнің жемісін тез көресің. Қалыпты балалар қоршаған
ортаға тез бейімделеді, айтқаныңды тез ұғады. Ал мүмкіндігі шектеулі
балалар болса, даму жүйесінде ауытқушылықтар болғандықтан өз
қатарластарынан артта қалған, қоршаған ортаға бейімделуі баяу,
кейбіреулері денсаулығына байланысты ақырын қимылдайды, көбіне
көңіл-күйі төмен болғандықтан да қатты сөйлегенді қабылдай алмайды.
Мұндай балалардың ата-аналарымен жұмыс істеудің де өзіндік
ерекшеліктері бар. Мүмкіндігі шектеулі бала үйреткеніңді қабылдайды,
дегенмен, бұл көптеген жұмыс уақытты талап етеді.
Инклюзивті білім берудің негізгі алдыма қойған үш жылдық жоспарым:

2018-2019жж 2019-2020жж 2020-2021жж

Жоспар құрастыру; - Қызықты ойындар - Балалардың ойлау
-Теориялық материал мен тапсырмаларды әрекетін дамытуға
жинау. Тақырып орындауға ықпал ету;
бойынша материалды қызығушылығын -Балаларды есте сақтау
жинақтау; арттыру; ерекшеліктеріне
- Карточкалар мен -Балалардың ойлау үйрету;
көрнекі құрал жасау; әрекетін дамытуға -Балалардың қол
ықпал ету; моторикасын
-Әртүрлі ойындар арттырып, сөйлеу
арқылы білім,білік қабілеттерін жетілдіру;
дағдыларын - Газет,журналдарға

қалыптастыру; жазылу,семинарларға
қатысу,бағдарлама
шығару.

Интеллектуалдық жетіспеушілік салдарынан мүмкіндігі шектеулі
балалардың қалыптасуы әртүрлі аспектілерінде қиын жағдайларда өтеді.
Олар мадақтауға, қолдауға және ренжісуге әсершіл болып келеді.

85

Дегенмен, жаратпау және еркелету эмоцияларын ажырата алады. Бірақ, өз
эмоцияларын вербалды түрде көрсете алмайды. Өзінің адамдарға деген
қатынасын жымиюмен, адам бетіне аянышты түрде қараумен білдіреді.
Жұмыс есебім
Коррекциялық жұмысты жүргізгенде:

Баланың күйіндегі өзгерістерді белгілеп отырдым,бұл өте қажет және
бұл жағдайда коррекция процесінің толық диагностика жасап, материал
жинақтауға болады.Диагностиканың қорытындысы бойынша бала
бастапқы диагностикада өте төмен деңгейді көрсетті, бұл баланың ойлау
қабілеті, зейіні тұрақсыздығынан, геометриялық пішіндерді танымайды,
көріп және тыңдап, есте сақтауы жақсы дамымаған, қолы
машықталмаған.Жыл соңында балада жеке дара түзете-дамыту оқу
қызметінің жүргізуіне орай жақсы жетістіктерді диаграмма арқылы көруге
болады
Негізінен, мүмкіндігі шектеулі балалар селсоқ, өзіне –өзі сенімсіз,
кейбіреулері шектен тыс ызақор болып келеді. Олардың эмоциялары әлсіз,
алайда күйзелістері тұрақты, терең болады. Мұндай балалар айқайлауға,
жүгіруге, рұқсатсыз зат алуға, шулауға, қырсығуға болмайтындығын
түсінбейді. Міне, мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеудің
қиындығының өзі де осында.

Оқыту үрдісінде педагог мына талаптарды ескерген жөн:
1. Педагог оқытудың үлгілері арқылы әртүрлі баламен жұмыс жасайды.
Бұл тұрғы бойынша педагог оқытудың түріне, әдісіне, ұйымдастыруына,
сондай-ақ мазмұнына да көңіл бөледі.
2. Педагог балалармен жұмыс барысында олардың қоршаған ортаны
танып, білуіне, оны сезінуіне, ненің жақсы, ненің жаман екенін дұрыс
түсінуге жетелеуі керек.
3. Педагог өзінің шеберлігімен, іскерлігімен балаға жағымды және
ыңғайлы түсінікті жұмыстармен бастауы қажет.
Міне, осы үш мақсатта талап біріккенде ғана алға қойған міндеттеріміз бен
мақсаттарымызға жетеміз.

86

ҚОРЫТЫНДЫ

Психикалық дамудың тежелуіне байланысты өз пікірлерін ұсынушы
М.С.Певзнер, Т.А.Власова баланың эмоционалдық ерік сфераларының
қалыптасуына көп көңіл берумен бірге, жеке сипаттамасына да ерекше
назар аудару керек екенін айтып өткен. Дамуында ауытқушылықтары бар
балаларды оқыту мен тәрбиелеуде, олардың потенциалдық мүмкіндіктерін
тиімді ескере отырып, бала бойындағы кемшіліктерді толықтай түзетуге
болады. Балаға деген жеке дара қатынасты анықтайды және психикалық
дамудың негізгі заңдылықтарын ескере отырып коррекциялық жұмыстар
құрылады.Әдістерді таңдау, бірнеше әдіс тәсілдерден тұратын үлгілер
композициясы мақсатқа, балаға және оның ата–анасына көмек көрсету
бағдарламасының міндеттеріне, олардың жас ерекшеліктерімен өткізу
жағдайларын ұйымдастыру ерекшеліктерін ескере отырып
құрылады.Мұндай тәжірибе кезінде баланы мадақтап, көмектессе, ол
көмекті қабылдайды.Мысалы, таңертең баламен жеке дара жұмыс жасау
кешке қарағанда оңай болады. Психикалық дамуында ауытқушылығы бар
балалардың танымдық қабілеттерін тексеруге, ең алдымен олардың
эмоциясына назар аударған жөн. Бұл балалардың эмоциясы көбінесе
өзгеріске ұшырап отырады. Бұл балалардың қалыпты балалардан
ерекшелігін айтар болсақ, яғни олардың әлеуметтік ортаға бейімделуімен,
мінез–құлықтарымен және іс—әрекеттерімен ерекшеленеді. Психикалық
дамуы кешеуілдеген балалардың эмоционалдық–ерік сфераларының
тұрақсыздығы, соның ішінде ойлау деңгейлерінің әлсіздігі, есте сақтаудың
төмендігі, қабылдаудың тұтастығының болмауы, зейіннің
шашыраңқылығы сияқты белгілері анықталды. Коррекциялық жұмысты
жүргізгенде, баланың күйіндегі өзгерістерді белгілеп отырдым,бұл өте
қажет және бұл жағдайда коррекция процесінің өзі толық диагностика
жасауға материал жинақтауға болады.Диагностиканың қорытындысы
бойынша бала бастапқы диагностикада өте төмен деңгейді көрсетті, бұл
баланың ойлау қабілеті, зейіні тұрақтыз, геометриялық пішіндерді
танымайды, көріп және тындап есте сақтауы жақсы дамымаған, колы
машықталмаған.

Қорыта айтқанда бүгінгі бала – ертеңгі қоғам адамы. Сондықтан
еліміз жарқын болсын десек, бала тәрбиесінде мына мәселелерге ерекше
назар аударғанымыз жөн. Баланың өзі шыққан ата тегін білу, сенімді дос
табуына көмектесу, туған жерін, Отанын сүюге бағыттау біздің негізгі
міндетіміз. Тәрбие берудің негізгі мәйегі – мейірім мен сүйіспеншілікте.
Бала кімнен мейірім көрсе, сол адамды жақсы көреді. Ендеше
сүйіспеншілік бала – тәрбиесіндегі басты қағида. «Таза қағаз бетіне қалай
өрнек салсаң, сол сықылды балаға берген тәрбие мен білім де бойына
қалыптасады» деген екен ата – бабаларымыз. Мүмкіндігі шектеулі балалар

87

қоғамда шет қалмауы тиіс деген ұғым әр адамның жүрегінде орын алуы
керек. Олардың дені сау балалармен бірдей дәрежеде білім алып, өмірге
көзқарастарының жақсы деңгейде қалыптасуына негіз қалап, оларды
қолдап жүрейік.
Жыл соңында балада жеке дара түзету - дамыту оқу қызметінің жүргізуіне
орай жақсы жетістіктерді диаграмма арқылы көруге болады.
Сонымен қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту - балалардың тең құқығын
анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-
қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті
оқыту арқылы барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеріп, ерекше
қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім
үрдісін дамытуға болады. Мұндай оқыту түрі арнаулы білім беру
жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды
ығыстырмайды, қайта жақындатады. Инклюзивті бағыт арқылы
мүмкіндігі шектеулі балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы
өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады. Осы бағытты білім беру
жүйесіне енгізу арқылы балаларды адамгершілікке, ізгілікке,
қайырымдылыққа тәрбиелей аламыз.

88

Психикалық дамуы тежелген баланың жылдық
нәтиженің диаграммасы

70

60

50

40
2018-2019 жж

30 2019-2020 жж
2020-2021 жж

20

10

0
зейін қабылдау ойлау есте сақтау қол
моторикасы

• Баланың ойлау қабілеті дамыды
• Зейіні тұрақтанды.
• Геометриялық пішіндерді тани бастады
• Көріп және тыңдап, есте сақтауы қалыптаса бастады.
• Қол моторикасы машықталды.
• Түстерді ажыра бастады.
• Қабылдауы артты.

Ұсыныс:

 Ата-аналарымен консультация жүргізу
 Тәрбиешілерге кеңес беру
 Дамыту ойын шараларға қатыстыру

89

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.Н.Ә.Назарбаев. Мүмкіндігі шектеулі балалардың құқықтары және
оларды қамтамасыз ету заңы. Астана–1 шілде.-2002.
2.Қ.Р.ның білім беру заңы. 30 тамыз. 1995.
3.Мустаева Л.Г.Коррекционная падегогика и социолого психологические
аспекты сопровождения детей с задержкой психического развития. 2005.
4. Семаго Н.Я. Основы диагностикой и коррекционной работы психолога
// Дефектология. 2007.
5.Мастюкова Е.М. Ребенок с отклонениями в развитии. Москва:
Просвещение. 1992.
6. Актуальные проблемы диагностики ЗПР у детей. М., 1982.
7. Дети с задержкой психического развития / Под ред. Т.А. Власовой, В.И.
Лубовского, Н.А. Цыпиной. М., 1984.
8.Баланың мектепке психологиялық дайындығын айқындау/Ермекбаева
Л.К.,Нығметова Қ.Н.,Алматы,2015
9. Мағжан Жұмабаев Педагогика 1992ж
10 Қ.Жұмасова Психология Астана -2006ж
11. Жарықбаев Қ. Жалпы психология, 2000
12. Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету
арқылы қолдау туралы. ҚР 2002ж №343 заңы
13. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2011-2020
жылдарына арналған мемлекеттік бағдарламасы.-Астана, 2010.
14.Республикалық педагогикалық –әдістемелік журнал
.Әлеуметтік педагог .№4 2010ж

90

ҚОСЫМШАЛАР
Педагог-психологтың жұмыс бағыты

Балалармен Жеке дара түзету Әдістемелер
жұмыс Дидактикалық ойындар
Сурет арқылы әңгімелеу
Шағын топпен жұмыс
Тапсырмалар
Дарынды балалармен Ойын-жаттығу
жұмыс Жеке жұмыс

Ата-аналармен Тренингтар Әңгімелеу
Тапсырмалар
Кеңестер Ойын-жаттығу
Тапсырмалар

Әңгімелеу
Сахналау
Май шам
Лабиринт
Сиқырлы пішіндер
Балабақшаға алғаш
келгенде
Бейімделу кезеңі
Баланың мектепке

91

Педагогтармен Сауалнамалар дайындығы
Тренингтар
Кеңестер Баланы өзіне деген сенімін
қалай қалыптастыруға
Сауалнамалар болады?

Әлеуметтік сауалнама

Сіз қандай ата-анасыз?

Бейімделуге арналған
сауалнама

Сіздің балаңыз қандай?

Сникерс

Пирамида

Сюжет

Баланың ашуын қалай
жеңуге болады?

Қиын балалармен жұмыс

Балалардың бейімделуі

Өзіне деген сенімділікті
арттыру

Ұжымдағы қарым-қатынас

Сіз қандай тәрбиешісіз?

Педагогикалық қабілетті
зерттеу

Тәрбиешіге арналған
сауалнама

92

Жылдың басында педагог-психолог әр топ балаларынан бастапқы
диагностикалар жүргізіледі.Диагностика қорытындысы бойынша
балалармен жеке дара түзету-дамыту,шағын топпен және дарынды
балалармен жұмыстар өткізіледі.Сондықтан қосымша бөлімге өз
тәжірибемнен басқа да жұмыстарымды бөлісумен жөн көрдім.Біздің
балабақшада әр жыл сайын мамандар апталығы өтеді.Осы жылы
психология апталығының жоспары:
Мақсаты:
Балалар және үлкендер ұжымында психологиялық жағымды климат
қалыптастыру.
Үлкендердің бала өміріне қызығушылығын арттыру, оның жеке тұлғалық
дамуына көмек көрсетуіне ықпаландыру.

Міндеттері:
Психология ғылымына педагогтар мен ата–аналардың қызығушылығын
арттыру.
Балабақшадағы психологиялық үрдістің нақты түрлерін көрсете білу.
Балабақша педагогтары мен ата–аналарының психологиялық
құзыреттілігін жоғарлату.

93

Апталық жоспар

№ Апта Тақырыбы Уақы Топ Жауап
күндері ты ты
Барлық лар
1 Дүйсен Дәлізге балалардың салған топтар
Топ
бі суреттерін ілу."Отбасы- тәрбиеші
лері
бақыт мекені" 7:30-

Психологиялық 8:00

ойын:«Тілектер Ата-
аналар
ағашы » Педагог-
Барлық психолог
«Көкөністер мен жемістер» топтар

дидактикалық ойын

2 Сейсен Дөңгелек үстел "Ертегі 10:00 Ересек Топ
бі терапиясы" топ , тәрбиеші
мектепал лері
ды Педагог-
даярлық психолог
топ
ата-
аналары

3 Сәрсен Ойын«Мен білгішпін» 9:00 Ересек Топ
«А,Ә» тәрбиеші
бі Сұхбаттасу«Менің сүйікті 9:30 топтары, лері
Мектепал Педагог-
анам» 10:00 ды психолог
даярлық«
10:30 А,Ә»топт Топ
а тәрбиеші
4 Бейсенбі Көрме «Менің жанұям», 10:00 ры лері
Топтық коллаж «Біздің Ересек Психолог
ұйымшыл «А,Ә» Топ
тобымыз»,тақпақ сайысы. топтары тәрбиеші
Сайыс «Эмоция және біз» лері
Мектепал Психолог
5 Жұма Апталық іс – шараның 10:00 ды
қорытындысын шығару, даярлық
марапаттау «А,Ә»топ
тары
94

Жұмыстың мазмұны:
Дүйсенбі

1. Дәлізге топтардың суреттерін ілу.Шарлармен әшейкелеу және фотолар
ілу.
2.Ойын«Көкөніс пен жемістер»
(Даярлық пен ересектер топ ата-аналары мен балаларына арналған)
Мақсаты: Ойлау,зейін,есте сақтау, сипап сезу арқылы қол моторикасын
дамыту және көкініс пен жемістерді айырмашылығын бекіту.
Ата-аналарға арналған «Тілектер ағашы».
Мақсаты: Өз эмоцияналдық көңіл–күй жағдайын бағалай білуге
бағытталған.
Мен сіздерге бір құпияны айтамын. Біздің бойымыздағы көңіл–күйдің
барлығы қандай да бір түстің түрін білдіреді екен. Көріп тұрсаңыздар
ағашта әр-түрлі түсті жапырақтар. Әр адам өзіне ұнаған түсті жапыраққа
өз тілектерін жазады.
Ендеше сәттілік қарап қалмаңыздар!
Әр түс қандай көңіл–күйді білдіреді екен:
Қызыл–қимылды ойын ойнап, секіргіңіз келетін–белсенділіккөңіл–күйі.
Сары–бәріне қуанғысы келетін-көңілдікөңіл–күй.
Жасыл–барлығымен араласып, дос болғысы келетін қарым–қатынаскөңіл–
күйі
Қызғылт сары–өз көңіл-күйімді түсіне алмайтын–аса жақсыда емес, аса
жаман да емескөңіл-күй.

95

96

Сейсенбі
(ата-аналарға дөңгелекүстел)

Ертегі терапиясы
«Алты аға бірігіп–әке болмас,

Жеті жеңге бірігіп–ана болмас».
Эпиграф

Мақсаты:Ата-аналардың бала тәрбиесіне көзқарасын өзгерту, балабақшаға
позитивтік қатынастарын қалыптастыру.Ертегі терапиясы туралы
түсінік,мағлұмат беру. Педагогикалық және психологиялық
салауаттылықты жетілдіру; қалыптасу мен дамыту мәселері бойынша
тәжірибе алмасу, бір-бірімен сұхбаттасу.
Көрнекіліктер:тақпақ , суреттер, теледидар, қалам, қағаз, тақырыбы.
Әдіс-тәсілдер:әңгіме, сұрақ-жауап, түсіндіру, көрсету, ойын.
1. Амандасу.Тренинг-ойын.
Шарты:Қатысушылар шеңбер құрып тұрады да, 1-2-ге саналады. Сол
бағытта олар ішкі және сыртқы шеңберді құрайды.
Содан соң қарама-қарсы тұрғандар бір-бірімен психологтың нұсқауы
бойынша сәлемдеседі:
Бір-біріңізбен жаңа танысқан адамша сәлемдесіңіз;
Бір-біріңізбен көптен кездеспеген достар сияқты сәлемдесіңіз;
Бір-біріңізбен оқушы мен мұғалім сияқты сәлемдесіңіз;
Бір-біріңізбен көп ұнатпайтын адамдар сияқты сәлемдесіңіз;
Бір-біріңізбен үлкен бастықпен сәлемдескен сияқты амандасыңыз;

97

2.Өздерін таныстыру.Құрметті ата-аналар!Бүгін біздің ересек пен
мектепалды даярлық топтарында«Ертегі терапиясы…»тақырыбына
дөңгелек үстел өткізіп жатырмыз. Біз бала, оның тәрбиесі, отбасы және
балабақшаның бала тәрбиесіндегі орны туралы пікірлерімізді, өз
ойымызды, көзқарасымызды ортаға салып сұхбаттасамыз, бір-бірімізден
тәжірибе алмасамыз.Енді өздеріңізді таныстырыпөтсеңіздер.....

98

3.Тақырыпқа байланысты қысқаша әңгіме,пікірталас.

Қазіргі заманда ата-әжелер немерелеріне ертегі, жыр айтып бермейді, ал
әке-аналар бірыңғай тұрмыс жағдайға, ақша табуға көп назар аударады.
Бала тәрбиесін балабақша, мектепке жүктеген. Мектепке дейінгі тәрбие
міндеті баланы жан-жақты тәрбиелеу, дамыту болса да «Алты аға бірігіп–
әке болмас, Жеті жеңге бірігіп–ана болмас»—дегендей ата-ананың орны
бөлек. Ол орынды ешкім баса алмайды. Балабақша баланың отбасында
алған тәрбиесін толықтырады, бағыт беріп тұрады. Балабақша отбасымен
бірлесіп болашақ ұрпақ тәрбиелейді.ҚР Конституциясының 27 бабында
былай деп жазылған:«Балаларына қамқорлық жасау және тәрбиелеу–ата-
ананың табиғи құқығы, әрі парызы».Балабақшаға келер алдында бала
отбасында тәрбиеленеді. Отбасы деген не?«Ел болам десең–бесігінді
түзе»деген нақыл сөзді біздің ата-бабамыз мұра болып қалдырған. Бұл
нақыл сөзді қалай түсінуге болады?Қазақ отбасында өз баласың
мейірімділікке, имандылыққа бауылып өсірген. Үнемі жанұясында осылай
тәрбие көрген бала ақырында, өздігінен тіл алғыш, адал, тиянақты, ұқыпты
болып шыға келеді.

4.«Ертегі айтайық»

99

Балалық шақта барлығымызға ертегі тыңдаған ұнайтын еді ғой. Біз қазір
сіздермен бірігіп ертегі құрастырайық. Бірақ бұл ертегі ерекше болады,
өйткені біз оны соңынан бастап айтамыз (әрқайсысы бір сөзден немесе
сөйлемнен). Қатысушы жаңадан бір сөз айтып, алдыңғы жолдарды
қайталайды. Бірінші қатысушы ертегінің соңғы фразасын айтады. Ол «олар
бақытты өмір сүріп, бір күнде қайтыс болды». Келесі қатысушы оның
алдыңғы жағдайды айтып толықтырады. Ертегі осылай жалғаса береді, ең
соңғы қатысушы ертегінің атын айтып, басынан аяғына дейін айтып
шығады.
5. «Ойлан тап» ойыны
«Қанағаттандырылмағандықтарыңыздан» сөзі жазылған парақ беріледі,
қатысушыларға 5 минут уақыт беріледі, осы уақытта осы сөзден басқа
сөздер құрастыру керек.
6. «Мәнерлеп оқу»
Қатысушылар алдарында жатқан парақты алып, сонда берілген тақпақты
мәнерлеп оқиды.
«Қыс» А.Құнанбаев
«Ғылым таппай мақтанба» А.Құнанбаев
«Құлақтан кіріп, бойды алар» А. Құнанбаев
«Отан» М. Мақатаев т/б
7. «Әртіс» ойыны
Ата-аналар берілген ертегілер бойынша ертегіні баяндау, сахналау.
«Екі дос»
«Ешкі мен түлкі»
«Үйшік»
«Қызыл телпек»

100