หนังสือฮีดฮอยล้านนา

1

ฉบบั วดั หนองครก

เรียบเรียงโดย

พระมหาณรงค์ศักดิ ฐิตจิตโต/เจ้าอาวาสวัดหนองครก

2

คาํ นํา

หนังสอื ฮตี -ฮอย ประเพณลี า นนา ฉบบั วดั หนองครก ไดร วบรวมไวเ พอ่ื จดุ ประสงคว า
พธิ กี รรมบางอยา งอาจจะสญู หายไป หากไมม กี ารบันทกึ ไวแ ละถา ยทอด จงึ รวบรวมไวใ น
หนงั สอื เลมนี้ โดยความหวังวา จะมปี ระโยชนต อ ผูสนใจศกึ ษาในเรื่องพธิ กี รรมลา นนาอยบู า ง
ไมมากกน็ อ ย อกี สว นหนง่ึ กเ็ พอ่ื เปน การอนรุ กั ษ สบื สาน สง เสริม เผยแพร ประเพณลี า นนา
ทบี่ า นหนองครกยงั สบื สานและรกั ษาเอาไวแ ละถอื เปน ฮีต-ฮอยประเพณีวฒั นธรรมแบบ
โบราญกนั อยู ผรู วบรวมมคี วามตง้ั ใจในการทำเอกสารเลม นีอ้ อกมาโดยการสอบถามจากครู
บาอาจารย พระภกิ ษสุ งฆผรู ู โดยเนอ้ื หาจะเปน พธิ กี รรมทปี่ ฏบิ ตั ใิ นบา นหนองครกเปน หลกั
เนอ้ื หาอาจจะไมค ลอบคลมุ พธิ กี รรมทง้ั หมด เปนเพยี งเกรด็ ความรหู วงั วา จะมปี ระโยชนแ กผ ู
ทไี่ ดอ า นไดศ ึกษา

พระมหาณรงคศ กั ดิ์ ฐติ จิตโต

เจา อาวาสวดั หนองครก

7 กรกฎาคม 2564

สารบญั 3

ที่ เรื่อง หนา
1 คำนำ 2
๒ สารบญั 3
3 การสบื โหราชะตา ๔-9
4 การตานขวั ใหคนปว ย 10-11
5 การสวดถอน(สตู รถอน) 12-14
6 การตดั พรม-พราย-ตดั พยาธิ 15-17
7 การทำบญุ ขนึ้ บา นใหม 18-19
8 ข้ึนทาวทง้ั ๔ 20-22
9 ประเพณปี ใ หมเ มือง 23-33
10 พิธกี ารงานศพ 34-45
11 การทำบญุ เจดยี ท รายคอู ายุ 46
12 การตานหลวั หงิ ไฟพระเจาเดือน 4 เปง 47-49
13 การตานขาวใหมเ จา เดอื น 4 เปง 50-51
14 การตานกว ยสลาก 52-55
15 ประเพณียเี่ ปง 56-57
16 การรกั ษาจารตี ประเพณีการทำบญุ วนั ศลี (วนั พระ) 58-63
17 การทำวตั รเชา 64-70
18 การทำวตั รเยน็ 71-75
19 บทธรรมจักรกปั วตั นสตู ร 76-88
20 คาถาปารมี 30 ทสั 88-89
21 คาถาโพธบิ าท
22 คาถาหวา นทราย อมี สั มงี มงคลฯ 90-92
23 บทสวดกรรมฐาน 93
24 คำอธิษฐานกอ น/หลงั ทำสมาธิ
25 หยาดนำ้ อทิ ัง ฯ/วนั ทาหลวง 94-96
96
97

4

๑.ประเพณีสบื ชะตาลา้ นนา

พิธีสบื ชะตาแตเ ดมิ คงเปน พิธตี อ อายใุ หเฉพาะคนเทา นัน้ สว นบา นหรือเมอื ง และสิง่ อนื่ เรียกชอื่ พิธี
อีกอยา งหนง่ึ วา สง เคราะหบ าน สง เคราะหเ มอื ง บชู าเสอ้ื บา น บชู าเสอ้ื เมือง คอื พิธบี ชู า เทวดาอารักษ
ประจำเมอื งนนั่ เอง

ตอ มาสมยั หลงั เรยี กพธิ สี ง และพธิ บี ชู าเหลานน้ั วา “พธิ บี ชู าสบื ชะตาเมือง” (ยงั มคี ำวา บูชา
เหลอื อยู ตอ มาคำวา บชู าหายไป) พิธีสง หรอื สบื ชะตาเมอื งกด็ พี ธิ สี บื ชะตาบา นกด็ แี ตเดมิ ฆราวาสทม่ี ี
ความรู เปน ที่เคารพของคนทว่ั ไป ถา ในทอ งถน่ิ กม็ ีหมอประจำหมบู า นหรอื อาจารยว ัด เปน ผกู ระทำ
พระสงฆไมไดเขา มาเกย่ี วขอ งดว ย เพราะถอื วา ไมใ ชพ ธิ ีในพระพทุ ธศาสนา

ตอ มาพระสงฆเ ขา มามบี ทบาทในพธิ กี รรมตา ง ๆ มากข้ึน และชาวบา นชาวเมอื งกเ็ หน็ วา พระสงฆ
จำนวนหลายรปู รว มกนั ประกอบพธิ ดี ูขลงั และเกดิ ศรทั ธามากกวาผปู ระกอบพธิ ที เี่ ปนฆราวาส จึงยกให
พระสงฆเปน ผกู ระทำพิธี หลงั จากทพ่ี ระสงฆเ ปน ผรู บั ประกอบพธิ ีสบื ชะตา เคร่อื งครหู รอื ขนั ครกู ย็ ังมี
อยู ตอมา ภายหลงั เครอ่ื งครนู นั้ คงไมจ ำเปน สำหรบั พระสงฆ แตค นท่ีแตง เครอื่ งสบื ชะตาก็ยงั คงแตง ดา

5

ขนั ครู ไวเ หมอื นเดมิ แตแ ยกไดว า สงิ่ ใดเปน เครอื่ งของขนั ครู สงิ่ ใดเปน เครอื่ งสบื ชะตา จงึ เอาเครอ่ื งครู
มารวมกบั เครอ่ื งสบื ชะตา เชน เส่อื ใหม หมอใหม เปนตน

ความหมายและความสำคญั

การสบื ชะตาเปน พธิ กี รรมทลี่ า นนานิยมทำในโอกาสตา ง ๆ เพอ่ื ตอ ดวงชะตาใหยนื ยาว สบื ไป พิธสี บื
ชะตาเปน พธิ ใี หญต อ งอาศัยคนและเครอ่ื งประกอบพธิ ีมากทส่ี ดุ พธิ หี นง่ึ ชาวบานอาจจะ จดั พธิ นี ้ี
โดยเฉพาะหรอื จัดรว มกบั พธิ ีอน่ื ๆ กไ็ ดแ ละอาจจะจดั ขน้ึ เพื่อสืบชะตาใหแกคนทเี่ ปน ท้ังฆราวาสและ
ภิกษุ หรอื อาจจะสืบชะตาใหแ กห มบู า น ใหแกเ มอื งกไ็ ดแ ตจะตอ งจดั ขนึ้ เพอ่ื สืบชะตา ใหแ กส ่งิ ใดสง่ิ
หนงึ่ เพยี งส่ิงเดียว ทง้ั นี้เพราะการสืบชะตาใหแ ตล ะสิง่ จะมพี ิธีกรรมแตกตา งกนั ออกไป เพราะเนอ้ื หา
และโครงสรางของพธิ กี ารสบื ชะตาแสดงใหเ ห็นถงึ การรวมตวั ของศาสนาพทุ ธ ฮนิ ดู ศาสนาพราหมณ
และลทั ธผิ ีสางเทวดาทส่ี ามารถรวมตวั กันไดอ ยา งสนทิ แนบเนยี น และอยา งประนปี ระนอม เครอ่ื ง
ประกอบพธิ แี ละการประกอบพธิ ีสืบชะตาน้เี ตม็ ไปดว ยสิ่งอันเปน สญั ลกั ษณท ชี่ ว ยใหเราเขาถงึ วธิ กี าร
คดิ วธิ กี ารเปรยี บเทยี บของคนในสังคมไดเ ปนอยา งดี การสบื ชะตาถือเปนพธิ สี ำคญั อยา งยงิ่ ชาว
ลา นนานยิ มทำกนั หลายโอกาส เชน วันเกดิ วนั ไดร บั ยศศกั ดต์ิ ำแหนง ขน้ึ บา นใหม กฏุ ิใหม หรอื ไปอยู
ทใ่ี หม บางครั้งเกดิ เจ็บปว ย หรอื หมอดทู ำนาย ทายทกั วาชะตาไมด คี วรทำพิธีสะเดาะเคราะหห รือสืบ
ชะตาตอ อายแุ ลว จะทำใหคลาดแคลว จากโรคภยั และอยดู วยความสวสั ดี

เคร่อื งประกอบพิธี

๑. กระบอกน้ำ ๑๐๘ หรอื เทา อายุ
๒. กระบอกทราย ๑๐๘ หรอื เทา อายุ
๓. บนั ไดชะตา ๓ อนั
๔. ลวดเงิน ๔ เสน
๕. ลวดทอง ๔ เสน
๖. หมากพลผู กู ตดิ กบั เสน ดา ยในลวดเงินลวดทอง ๑๐๘
๗. ไมค ำ้ ๓ อัน (บางแหงใชไมค ้ำ ๑ อัน) เสาหนง่ึ เปน ไมค ำ้ เสาหนงึ่ เปน สะพาน เสาหนง่ึ เปน
กระบอกน้ำ/ทราย
๘. ขัวไต (สะพานขามน้ำขนาดยาว ๑ วา) ๑ อัน
๙. ชอ ขนาดเลก็ ๑๐๘

6

๑๐. ฝายเทา คงิ (ดายเทา ตวั คนท่จี ะเขา พิธสี บื ชะตา) จดุ น้ำมนั ๑ เสน
๑๑. กลา กลวย กลา มะพรา ว อยา งละ ๑ ตน
๑๒. กลวยดิบ ๑ เครอื ๑๓. เสอื่ ๑ ผนื ๑๔. หมอน ๑ ใบ
๑๓. เสอ่ื ๑ ผืน
๑๔. หมอน ๑ ใบ
๑๕. หมอใหม ๒ ใบ (หมอ เงนิ หมอ ทอง)
๑๖. มะพรา ว ๑ ทะลาย
๑๗. ตงุ เทา คิง (ธงยาวเทา ตวั )
๑๘. เทยี นเลมบาท ๑ เลม
๑๙. ดา ยสายสญิ จนล อ มรอบตวั ผสู บื ชะตา ๑ ไจ
๒๐. บาตรน้ำมนต๑ ลกู
๒๑. ปลาสำหรบั ปลอ ย เทา อายผุ สู บื ชะตา
๒๒. นก หอย
๒๓. พานบายศรนี มแมว ๑ สำรบั

เคร่อื งบชู าครหู รอื ขันตงั้

๑. เบย้ี ๑,๓๐๐
๒. หมาก ๑,๓๐๐
๓. ผา ขาว ๑ ฮำ (ประมาณ ๑ วา)
๔. ผา แดง ๑ ฮำ
๕. เทยี นเลม บาท ๑ คู (ใชขผ้ี ง้ึ มีนำ้ หนกั ๑ บาท)
๖. ขา วสาร ๑,๐๐๐ (๑,๐๐๐ นำ้ หนกั ประมาณ ๑ กโิ ลกรัม)
๗. ขา วเปลอื ก ๑๐,๐๐๐ (๑๐,๐๐๐ นำ้ หนักเทากบั ๑๐ กโิ ลกรมั )
๘. พล๔ู สวย
๙. หมาก ๔ ขด ๔ กอ ม
๑๐. เงินคา คร๑ู ๒ บาท
๑๑. สาดใหม
๑๒. หมอ ใหม
๑๓. ดอกไมธ ปู เทยี น ๔ สวย

7

ขนั้ ตอนพธิ กี รรม

วนั กอ นทำพธิ จี ะตองจดั เตรยี มเคร่อื งประกอบพธิ ตี า ง ๆ ดังนี้
๑. เตรียมขันครสู ำหรับใหพ ระสงฆผ ูเปน หวั หนา ในการทำพธิ มี ลี กั ษณะเปน เคร่อื งบชู า สำหรับใหผ ปู ระกอบพธิ ีไหว
ครปู ระกอบดว ย
๑.๑ สวยใบตอง ๑๒ สวย สำหรบั ใสด อกไมธ ปู เทยี นสวยละ ๑ คู
๑.๒ ขา วเปลอื กและขาวสาร อยา งละ ๑ แครง ในกระทงใบตอง
๑.๓ ผา ขาวและผา แดง อยา งละ ๑ ฮำ
๑.๔ สวยใบตองบรรจหุ มากพลทู เี่ ปน คำ ๆ ๑๒ สวย รวมทั้งเมย่ี ง บหุ รี่
๑.๕ หมากแหง ๑ หวั ๔ ขด
๑.๖ กลวยขนาดกำลงั สกุ ๑ เครอื
๑.๗ มะพรา วออ น ๑ ทะลาย (คะแนง)
๑.๘ เทยี นขผ้ี ง้ึ หนกั เลม ละ ๑ บาท ๑ คู
๑.๙ เทยี นขผี้ ง้ึ หนกั เลมละ ๑ เฟอ ง ๑ คู
๑.๑๐ เงนิ ไมจำกดั จำนวน โดยทว่ั ไปนิยม ๓๒ บาท
๑.๑๑ นำ้ ขมน้ิ สม ปอ ย ๑ ถงั สำหรบั ทำน้ำมนต
๒. ขนั แกว ทงั้ ๓ สำหรบั ไหวพ ระ
๓. ขนั ศลี
๔. เครอื่ งบชู าเจา ชะตา นยิ มอาหารคาวหวาน และมหี มาก เมยี่ ง บหุ ร่ี ขา วตม สม กลว ย ออ ย มะพราว ขา วสกุ
กับขาวทไ่ี มม ีเนอ้ื สตั ว จดั ทำเปน ชน้ิ หรอื คำเล็ก ๆ นยิ มใหม จี ำนวนมากกวา อายขุ องผสู บื ชะตา
๕. เครอื่ งประกอบพิธตี ามความเชอื่ กลา วคือ การใชผ า ขาว ผา แดง ถอื เปน สีเครอ่ื งนงุ หม ของพราหมณ เฉลวและ
หญา คาหรอื “ตาแหลวคาเขยี ว” ทำดว ยตอก ๖ เสน สานขดั กนั เปน ตา ๗ ตา ตงุ ธงสขี าวใหญห มายถึงตวั ของผทู ำ
พธิ ชี อสขี าวเลก็ หมายถงึ อายุและวิญญาณ หญา คาสดฟน เกลยี วเปน เชอื กใชร วมกับตาแหลวหมายถึงความแขง็ แรง
และเปนอมตะ ตน กลาไมต าง ๆ เปน สญั ลกั ษณของความพรอ มทจี่ ะเจรญิ งอกงาม หมอ ดนิ ถอื เปน ทอ่ี ยขู อง
วญิ ญาณ เสอ่ื และหมอน เปน สญั ลักษณข องความสบาย เสน ดายชบุ นำ้ มนั และเทยี นขาวเทาคิงสำหรบั จดุ ไฟเปน
สญั ลกั ษณ ของการใหก ำลงั และความสวางแกช วี ติ ไมค ำ้ เปน สญั ลกั ษณของความยงั่ ยนื มนั่ คงคอยพยุงไวไมใ หล ม
ไมส ะพานหมายถึงส่ิงทชี่ ว ยใหเดินทางตอ ไป เสนลวดเงนิ ลวดทอง ลวดเบย้ี และลวดหมาก เม่ียง บหุ ร่ี เปน
สญั ลกั ษณข องความเหนยี วความมคี ณุ คา และความอดุ มสมบรู ณท ี่ไหลหลง่ั มาหาเจา ชะตา กระบอกน้ำ กระบอก
ทราย กระบอกขา วเปลอื ก และกระบอกขาวสารหมายถงึ ธาตทุ ง้ั สี่

8

วันทำพธิ ี

เม่ือพระสงฆมาครบองคแ ลว ผูสืบชะตา และแขกเหรอื่ ทมี่ าไหวพ ระ รบั ศลี และรับพรกนั แลว จงึ เรม่ิ
พิธสี บื ชะตา ในระหวา งทจี่ ะทำพิธสี บื ชะตา ผจู ะสบื ชะตานง่ั อยใู นทามกลางเครอ่ื งบชู า ทป่ี ระกอบกนั
เปน สามขาคำ้ ยนั กันอยู

ผสู บื ชะตาประเคนขนั ครูแกพ ระสงฆผเู ปน ประธาน แลว เอาดายสายสญิ จนพ นั รอบศีรษะตน และ
คนอืน่ ๆ ทร่ี ว มสบื ชะตาดว ยกนั คนละ ๓ รอบ ปลายหนงึ่ อยทู ฐ่ี านพระพทุ ธรูปพาดผา น รอบบริเวณ
พิธแี ลว จงึ วกเขา มาใชพ นั ศีรษะ พระสงฆจ ะเอาอกี ปลายหนงึ่ ของดา ยสายสญิ จนพ าดไป ใหพ ระสงฆ
ทกุ รปู ถอื ไวแ ลวจึงเอามารวมกันอกี ปลายหนง่ึ ทฐี่ านพระพทุ ธรปู การประเคนขนั ครถู อื วา เปน การ
ประเคนเครอื่ งบูชาทงั้ หมดเพราะอยูตดิ กนั

ตอ จากน้ันผสู บื ชะตาหรือปอู าจารยก ลา วคำอาราธนาพระปรติ ร แลว พระสงฆร ปู ท่ี ๓ จะกลาว
ชมุ นมุ เทวดา (สคั เค กาเม) การสวดชมุ นมุ เทวดานไ้ี มม ีในพระไตรปฎ กมากอ น เปนของเพิม่ เตมิ

9

ภายหลัง แสดงใหเ หน็ วาพธิ สี ืบชะตาเปน พธิ ที ร่ี วมเอาความเชอ่ื ในลัทธแิ ละศาสนาหลายอยา ง เขา มา
ไวด วยกนั เมอ่ื ชมุ นมุ เทวดาแลว พระสงฆผ ูเปน ประธานนำสวดพระปรติ ร โดยเร่มิ ตง้ั แต นะโม ตสั สะ
จนถงึ ตะตยิ ัมปส ะระณงั คจั ฉามแิ ลว ขนึ้ นะโม เม เมอ่ื พระสงฆสวดถึงบท นะโม เม ญาติของผสู บื
ชะตาจะนำเอาดายชบุ นำ้ มันและเทยี น เทา คิงออกไปจดุ ไฟและจดุ เทยี นเลก็ ในถาดทเี่ ตรียมไวด ว ย

พระสงฆก็สวด โดยใชสูตรอนิ ตะ จะ ตา
สตู รอณุ หสิ สะ วชิ า และสตู รสกั กตอง ๓ บท เมื่อ
พระสงฆส วดไปเรือ่ ย ๆ
จนถงึ มงคลสตู ร ตอนทว่ี า “อเสวนาจะพาลานงั ”
ผูรบั การสบื ชะตาจะจุดเทียนทบ่ี าตรนำ้ มนต
แลว พกั ไวท ขี่ อบบาตร
และประเคนพระสงฆ ทเี่ ปน ประธาน บทสวด

บทสวดในพิธสี ืบชะตาน้ี เมอื่ สวดไปถงึ บท “อโรคยา...นพิ พานงั ปรมัง สุขัง” จบแลว จะมกี ารผกู มือ
เจา ของชะตา ถา เปนหญิงใหอ บุ าสกผูส ูงอายุในทนี่ น้ั เปน ผูผ กู โดยพระสงฆถ อื ปลายเสน ดา ยผูกขอ มอื
นน้ั ไวป ลายหนง่ึ เมอื่ ผกู ขอ มอื เสรจ็ แลว พระสงฆจ ะประพรมนำ้ มนตใ ห ในขณะทผี่ ูกมอื และประพรม
น้ำมนตน ัน้ พระสงฆใ นพธิ จี ะสวดบท “พทุ โธ มังคล สมั ภโู ต” ตอ ดวย “อายวุ ฑั ฒโก” และจบดว ย “ชวี
สทิ ธี ภวนั ตุ เต” กถ็ อื วา เสร็จพิธีสบื ชะตา

10

๒.การตานขวั ใหผ้ ปู้ ่ วย

พธิ ตี านขัวคอื การถวายสะพาน มักจะทำใหผปู ว ยเรอื้ รงั ทที่ ุกขท รมานเปน เวลานาน
หรอื คนที่ปว ยอาการปางตายลกู หลานและญาติ ๆ จะทำสะพานไมไ ผ พาดเหนือรอ งน้ำ
กอ นนมิ นตพ ระสงฆม าทำพิธตี านขัวญาตจิ ะต้ังจติ อธษิ ฐานขอใหค นปวยหายจากโรคภยั
ภายในสามวนั เจด็ วนั ไมอยางน้นั กข็ อใหส นิ้ ลมหายใจอยา งสงบ”

เครอื่ งครวั การตานขัวใหค นปว ย

1.ไมขวั ยาว 1 เมตร 90 เซนติเมตร หรือมากกวาน้นั พรอ มไมร าวขัว 1 ชุด สวยดอกไม 1 ชดุ มดั

ตดิ ไมข วั
2.เจดยี ท ราย 2 กอง ตั้งทหี่ ัว-ทา ยขวั เทยี น 2 ธปู 3 ปก ฐานเจดยี ท ราย
3.จอ สขี าวเทาอายคุ นปว ย-ตงุ คา คิง 1 ตวั (ยาวเทา ตวั )
๔.สีสายชบุ น้ำมนั ใสค วกั ตองมขี นาดดังนี้ ยาวเทา ตวั -เทา วา-เทาศอก-เทาคืบคนปว ยอบา งละเสน
5.ดา ยสวดมนตส าว 9 เสน 1 มว น
6.ขนั ใสน ำ้ มนตส ม ปวย 1 ขนั ดอกไม 1 มดั สำหรบั พรมน้ำมนต
7.ขันสำรบั อาหาร (ขนั ขา ว) 4 ขนั
8.พานดอกไม ธปู เทยี น 4 พาน (ขนั บชู าพระ-ขนั ศลี -ขันสุมาครัวตาน-ขนั สมุ าแกว ทงั้ สาม)
9.พระพทุ ธรูป 1 องค กระถางธปู เชงิ เทยี น
10.ซองปจ จยั ถวายพระพทุ ธ 1 พระสงค 4 มอบพอ อาจารย 1
11.นำ้ หยาดเจา ภาพ
* ในกรณจี ะตานธรรมมหาวบิ ากตอ งเตรยี มธรรมมหาวบิ าก 1 ผกู พรอ มกณั ฑเทศน 1 ชดุ
*นค่ี อื การตานขวั ขวั ทจ่ี ดั ในวดั หนองครกทผี่ า นมาทา นใดจะเพิ่มหรอื ปรบั ตามความตอ งการของ
เจา ภาพหรอื สาตเุ จากต็ ามแตเ หน็ สมควร

11

ภาพการตานขวั วดั หนองครก

12

๓.การสวดถอน

พธิ สี ตู รถอนเเละบอกกลาวขอขมาเจา ทต่ี ามพธิ โี บราณลานนา คอื เมอื่ ไดท ำการรื้อ

ถอน หรอื สรา งอาคารบา นเรือน จะใหพ ระสงฆม าช้ที ท่ี ำพธิ สี วดถอน โดยนำเอากระทง(สะตวง)ท่ี
ประกอบดว ยธง(ชอ ) สดี ำ สแี ดง สเี หลอื ง สขี าว มาทำพธิ สี ตู รถอน เพอ่ื ใหเกิดความเปน สริ มิ งคลแก
พ้ืนทน่ี น้ั ซ่งึ ตามความเชื่อโบราณหากมีการรอ้ื ถอนโดยมไิ ดบ อกกลา วอาจทำใหข ดึ คอื เกิดเหตเุ พศ
ภัย ไมอ ยเู ยน็ เปนสขุ แกผ ูเกย่ี วขอ ง

เครอ่ื งครวั การสวดถอน

ทำสะตวงกาบกลว ยกวา งวศอกของเจาภาพ จำนวน 1 อนั สะตวงนใ้ี ส จอ ขาว ขาวขาว สาะตวง
กวา งคืบปลาย จำนวน 4 อนั

สะตวงที่ 1 ใสจ อดำ ขา วดำ ประจำทศิ เหนอื ,สะตวงท่ี 3 ใสจ อ ขาว ขาวขาว ประจำทศิ ตะวนั ตก

สะตวงท่ี 2 ใสจอ แดง ขาวแดง ประจำทศิ ตะวนั ออก, สะตวงที่ 4 ใสจ อ เหลอื ง ขา วเหลอื ง ทิศใต

ทกุ สะตวงใสข องดงั นี้ แกง สม แกง หวาน จนิ้ ปลา อาหาร ลกู สม ชองหวาน กลวย ออ ย หมาก
เม้ียง มลู ี ขา วตม ชาวหนม ดอกไม ธูป เทียน อยางละ 4 ทุกสะตวง ถอนอันใดใหเ อาส่งิ นน้ั ใสเ ชนวา
ถอนพ้นื ดิน ใหข ดุ ดนิ ใส ถอนบา นกเ็ อาไม- หนิ -ดิน ใส ขนั น้ำสม ปว ย 1 ขนั ใบหนามหรอื ใบหนาดนำ้
หยาดเทา จำนวนพระสงฆ 4 รูปขน้ึ ไป

หมายเหตุ การถอนคนตายโหง ตายดวยเหตไุ มส มควร ดว ยอุบตั เิ หตุ ใหหางดาเครอื่ งถอนมีสะตวง

กวา งคืบ 5 อนั ใสจ อดำ แดง เหลอื ง (ขาว 2 ชดุ ) ขา วดำ แดง เหลอื ง (ขาว 2 ชดุ ) ใสเนอื่ ดบิ ปลาดบิ
ลกู สม ของหวาน กลว ย ออ ย หมาก เมยี้ ง มลู ี ขา วตม ชา วหนม แกง สม แกงหวาน ดอกไมธปู เทยี น
อยางละ 4 ทกุ สะตวง เจดยี ท รายสงู ขนาด 1 ศอก 1 กอ ง เจดยี ท รายเทาอายคุ นตา ย จอ กระดาษเทา
อายคุ นตา ย ตงุ แดงพรอ มเสาตงุ เอาดินมาปน เปน รปู คน สะตวงละรูป นำ้ หยาด 4 ชดุ นำ้ สม ปอ ย 1
ขนั ใบหนสดใบหนาม นมิ นตพ ระสงฆ 4 รปู

13

ขนั ตง้ั การสวดถอนทกุ อยา ง

ผา ขาว ผา แดง หมาก 1 หวั ใบพลู 1 มดั เบยี้ (ถาไมม ีใชเ บย้ี ไมแทน) ควกั ขา วเปลอื ก-
ขา วสาร เทยี นเลม บาท 1 คู เลม นอ ย 4 คู สวยดอกไม 8 สวย สวยหมากพลู 8 สวย เงิน
ขนั สตง้ั ถอน 38 บาท สวยดอกไมพ รอ มซองปจ จยั ถวายพระสงฆจำนวนเทา ทนี่ มิ นตม า

ภาพการสวดถอนหลงั คาอุโบสถวดั หนองครก

14

สะตวงสวดถอน

15

๔.การตดั พรม-พราย-ตดั พยาธิ

16

พธิ ตี ดั พราย หรอื ตดั อบุ าทว ใชใ นกรณที ม่ี คี นในครอบครัวถงึ แกก รรมอนั ไมเหมาะไมควร
เปนการตายผดิ ธรรมชาติ ซง่ึ ถอื วาเปน การตายโหง เพอ่ื เปน การทำใหค รอบครวั อยดู มี ีส
ไมใหว ญิ ญาณผทู เี่ สยี ชวี ิตไปแลว นน้ั รบกวน หรอื มาทำอนั ตรายได จงึ มพี ธิ ีการตดั พรายหรอื
ตัดอบุ าทวข ึ้นในวนั ทจี่ ะฌาปนกจิ ศพผตู าย ญาตจิ ะเชญิ ผทู ำพธิ มี าทำพธิ ตี ัด

17

เครืองพธิ ีตัดพรม-พราย

18

๕.การทาํ บญุ ขนึ บา้ นใหม่

พิธกี ารทำบญุ ขน้ึ บา นใหม พิธกี ารทำบญุ ขนึ้ บา นใหมเพอื่ ความสขุ สวสั ดมิ์ งคลของผเู ขาไปอยอู าศัย มี
ความสงบสขุ รม เย็น มคี วามเจรญิ รุงเรอื งและปอ งกนั สรรพอนั ตรายทงั้ หลายทง้ั ปวง ขบั ไลสงิ่ เลวรา ย

ไมให กล้ำกลายเขา มา ตลอดจนปราศจากโรคาพยาธทิ งั้ ปวง

พธิ ีการ

๑. แบบด้งั เดมิ นมิ นตพ ระสงฆเ จริญพระพทุ ธมนตใ นตอนเยน็ รงุ ขน้ึ ฉนั เชา หรือเพล
๒. ปจจุบันนิมนตพ ระสงฆส วดมนตแ ละฉันเพล
๓. การมงคลยกศาลพระภมู โิ ดยหมอพน้ื บาน

ขน้ั ตอนการปฏิบตั ิ

๑. นมิ นตพระสงฆก อ นวนั ทำบญุ ๑-๕ วนั จำนวน ๕-๗-๙ รปู
๒. จดั เตรยี มสถานทปี่ ระกอบพธิ ีประกอบดว ย โตะ หมบู ชู า ๕, ๗, ๙ แลว แตค วามเหมาะสม กบั พน้ื ท่ี
พรอ มอุปกรณไ ดแ ก พระพทุ ธรปู ผา ขาว แจกนั คู ดอกไมธปู เทยี น กระถางธูป เชิงเทยี นคู การจดั วาง
ใหโ ตะ หมอู ยดู า นขวามือของพระสงฆและใหต งั้ พระพทุ ธรปู หนั หนาไปทางทศิ ตะวนั ออก หรอื ทิศเหนือ
ดา นขวามอื ของพระสงฆก ารจดั อาสนส งฆใ หพ ระสงฆอยสู งู กวา ฆราวาสและจดั เตรยี ม กระโถน แกว
นำ้ และของถวายพระ ดอกไมธ ปู เทียนและของปจ จัย (เงนิ ) การลอ มสายสญิ จน

19

รอบบานเพอ่ื ใหภายในวงสายสญิ จนเปน แดนพุทธรกั ษา ธรรมรกั ษาและสงั ฆรกั ษา สายสิญจนใ นพธิ ี มี
อำนาจในการปอ งกนั อนั ตรายไมใหท ำลายพธิ มี งคล ใชสายสญิ จนทจี่ บั เกา เสน โดยวงสายสญิ จน
เร่ิมตน จากรอบองคพ ระพทุ ธรปู โยงออกทางมมุ หอ ง เวยี นไปทางขวาวงไปรอบเรอื นและกลบั วก เขา
มาทีต่ ง้ั พระพทุ ธรปู และวงพระพุทธรปู อกี ครั้ง จากนน้ั ลงมาพนั รอบบาตรน้ำมนต สำหรบั บาตร
นำ้ มนตควรใชข นั สำรดิ หรอื หมอ น้ำมนตย ืมจากวดั ไมค วรใชข นั เงิน เตรียมน้ำสะอาดใสไ วใน บาตร
นำ้ มนตแ ละเทยี นทบ่ี าตรน้ำมนตก ารจดุ เทียนใหจ ดุ ขณะทพี่ ระสงฆเ จรญิ พระพทุ ธมนตถ งึ บท “อเส
วนา จ พาลานงั ...” ใหจ ุดเทยี นถงึ บท “ขณี งั ปุราณงั ...” พระสงฆห วั หนา จะทำพธิ จี ับเทียนเอียง หยด
ลงในหมอ นำ้ มนตถ งึ บท “นิพพนั ติ ธรี า...” แลวจมุ เทยี นในนำ้ มนตเ ทยี นนไ้ี มน ำไปใชอ ีก
3. เมอ่ื พระสงฆม าถึง เจา ภาพจดุ ธูป ๓ ดอก และจดุ เทยี น ๒ เลม ท่หี นาพระพทุ ธรปู กราบ ๓ ครงั้
และกราบพระสงฆ๓ คร้ัง พิธีบชู าพระรตั นตรยั - อาราธนาศลี ๕ – อาราธนาพระปริตร-พระสงฆ
เจรญิ พระพทุ ธมนตส บื โหราชาตา-อาราธนาธรรม-เทศนธ รรมอณุ หสั สะวไิ ชยโย-เวนตาน-ถวายปจ จยั
ไทยทาน-พระสงฆอ นโุ มทนาใหพร - กรวดนำ้ - ลาพระ เสรจ็ พธิ ี

20

6.ฮีดประเพณีขึ้นทาวทง้ั ส่ี

ทาวทงั้ ๔ คอื ทา วจตโุ ลกบาล ผรู กั ษาทศิ ทั้ง ๔ ตามตำนานทางศาสนา ทา วจตโุ ลกบาล เปน เทพใน
กามาวจรภมู ิเปน สวรรคช น้ั แรกใน ๖ ช้นั คอื จตมุ หาราชกิ า ดาวดงึ ส ยามา ดสุ ติ นมิ านรดีปรนมิ มติ ว
สวตั ตี ตามแนวความเช่อื ทางพระพทุ ธศาสนา สวรรคช ้ันจตมุ หาราชกิ า ตงั้ อยูบ นเขายคุ นั ธร สงู จาก
พืน้ ผวิ โลก ๔๖,๐๐๐ โยชนส วรรคช น้ั นน้ี ับเปน สถานทพี่ เิ ศษกวา มนษุ ยโลกในดา นความเปน อยู และ
ความสขุ กามาวจรเทพชนั้ นเี้ รียกรวมกนั วา “จตมุ หาราชกิ เทวดา” ในสวรรคช ั้นนี้แบงออกเปน ๔
สว น ซง่ึ มมี หาราชทง้ั ๔ องคค รองอยแู บง เปนสว น ๆ ไป คือ ทาวธตรฐ ทาววิรฬุ หก ทา ววริ ปู ก ข ทาว
เวสสวุ รรณ ทา วเวสสุวรรณเรียกอกี ชอื่ หนงึ่ วา ทา วกเุ วร หรอื ในไตรภูมพิ ระรวงเรยี กทา วไพศรพณ ใน
สวรรคช น้ั นม้ี ีพระอนิ ทรเ ปน ราชาธบิ ดี คอื เปน ผปู กครองทา วจตมุ หาราชกิ าดว ย

21

สำหรับประชาชนนนั้ นบั ถอื ทา วจตโุ ลกบาล ซง่ึ นิยมเรยี กกนั วา ทา วทง้ั ๔ ยง่ิ นกั จะเชญิ มารกั ษางาน
ตา ง ๆ เชน งานขนึ้ บา นใหม งานฉลองวดั งานทำบญุ กรรม การขอความคมุ ครองในวันปใ หมทกุ ป

เครอ่ื งบนหรอื เครอื่ งบวงสรวง

การทำสถานท่ี ทำเครอ่ื งเซน ทำดว ยกาบกลว ย เรยี กวา “สะตวง” คอื กระทง จำนวน ๖ อนั สำหรบั ใสเ คร่ืองเซน
อาหาร และผลไมเปน เครอ่ื งสี่ ประกอบดว ยสงิ่ ตอไปนี้
กระทงที่ ๑ ขา ว ๔ คำ
กระทงที่ ๒ อาหาร ๔ ชนิ้ จะเปน เนอื้ หรอื ปลากไ็ ด
กระทงท่ี ๓ ขา วเหนยี วหรอื ขา ว ๔ ถงุ หรือ ๔ คำ
กระทงท่ี ๔ แกงสม ๔ ชดุ
กระทงที่ ๕ แกงหวาน ๔ ชดุ
กระทงที่ ๖ หมากพลบู หุ รี่ เมย่ี ง ๔ ชดุ
เครอ่ื งประกอบ ดอกไมธปู เทยี น ๔ ชุด
เครอ่ื งประกอบ เหลือง แดง ขาว เขียว ๔ ชดุ

การทำสะตวงนนั้ นยิ มเอากาบกลว ยมาหกั พับ เสยี บดว ยไมไ ผ ซ่ึงจกั ตอกใหค งรปู เปน ส่เี หลย่ี มแลว
เอากระดาษรองเขาในสะตวง เพอ่ื ใชเ ปน ที่วางเคร่ืองเซน การเตรียมเครอื่ งเซนไว๖ ชดุ กเ็ พราะ คน
โบราณตอ งการสงั เวยเทพ ๖ องคประกอบดว ย ๑. พระอนิ ทร ซง่ึ เปน ใหญก วา ทา วจตโุ ลกบาล ๒.
ทา วธตรฐ รกั ษาทศิ ตะวนั ออก ๓. ทา ววริ ฬุ หก รกั ษาทศิ ใต ๔. ทา ววริ ปู ก ข รกั ษาทิศตะวนั ตก ๕. ทา ว
เวสสวุ รรณ รกั ษาทิศเหนอื ๖. นางธรณีเทวธดิ า ผรู กั ษาแผนดนิ การสงั เวยจงึ ตอ งมสี ะตวง ๖ อนั ของ
พระอนิ ทรต ง้ั ตรงกลาง อยูสงู กวา สะตวงอนื่ ๆ ของนาง เทพธดิ าธรณวี างไวล า งใกลก ับแผน ดนิ สวน
ทา วจตโุ ลกบาลตงั้ ตามทศิ ของทา วจตโุ ลกบาลแตละองค เวลาทำการสงั เวย หากจะมงี านในตอนเชา
นยิ มสงั เวยตอนเยน็ กอ นวนั หนง่ึ หากจะทำพธิ ตี อนกลางวัน นยิ มสงั เวยในตอนเชา ความมงุ หมายกค็ อื
ตอ งการใหเทพทง้ั ๖ มาทำการรักษางานพิธผี ทู เี่ ปน เจา ของงานจะทำการจดุ เทยี นจุดธปู บนสะตวง
แลว วางไวป อู าจารยจ ะกลา วคำสงั เวยตอ ไปนี้ สคั เค กาเม จ รูเป ศิริสิขะระตะเฏ จนั ทะลิกเข วมิ าเน,
พรหมาทาตะโยจะ จะตโุ ลก ปาลาราชา อนิ โท เวสสวุ ัณณราชา อะรยิ ะสาวะกา จะปถุ ชุ ชนะ กัล
ยาณะจะ สัมมา ทฏิ ฐเิ ยวะ พทุ เธ ฐานะโต ยาวะ ปรมั ปรา อิเมสุจกั กะวาเลสุ เทวะตา คะตายงั มนุ วิ ะ
ระวะจะนงั สาธาโว โน สุณันตุ (๓ ทคี ือ ๓ หน) แลว วา

22

สณุ ันตโุ ภนโต เทวะสงั ฆาโย คูรา พระยา เทวดาเจา ชตุ น คอื วา พระยาธะตะระฐะ ตนอยู รกั ษาหน
วันออกกด็ พี ระยาวริ ฬุ หะ ตนอยูรักษาหนใตกด็ พี ระยาวริ ปู ก ขะ ตนอยูรกั ษาหนวันตกกด็ ี พระยากเุ ว
ระ ตนรกั ษาอยหู นเหนอื กด็ ีพระยาอนิ ทราเจาฟา ตนเปน เจาเปนใหญแ กเ ทวดาในสรวง สวรรคช นั้ ฟา
มที า วทง้ั ส่ี เปนตน เปนประธานภายตำ่ ใตม ีพระยาอสรุ ะและนางธรณเี ปน ทสี่ ดุ ๆ บดั นี้ผขู า ทง้ั หลายก็
ไดป  เปง (มาจากคำวา “บำเพ็ญ”) ภาวนา มาจำ๋ ศลี กินตานมาจำศลี กินทานมากนอ ยเทา ใดกด็ ีผขู า
ทง้ั หลายขอถวายกศุ ลสว นบญุ นี้เตอ่ื มแถมสมภารเจา ทง้ั หลายตน ประเสริฐ จงุ จักมาอนโุ มทนายนิ ดี
เซิ่งผขู า ท้ังหลาย แลว ขอเจา กทู ้ังหลาย ซตุ น จงุ จกั มาพิทกั ษรกั ษา พอ แม ลกู เตา หลานเหลน ทาสีทา
สา ชา งมา ขา คน งวั ควาย เปด ไก หมูหมา ของเล้ยี ง ของดูของผขู า ท้ังหลาย จงุ หื้อพน จากกงั วล
อันตรายทง้ั หลายตา ง ๆ กจ็ งุ หอื้ รำงบั กลบั หาย แกผ ขู า ทงั้ หลายชตุ วั ชคุ น มพี ระยาเวสวัณและนาย
หนังสอื ชุตน อนั จดั โทษจดั คณุ จัดบญุ จดั บาป ตนเลยี บโลกทง้ั มวล ผขู า ทง้ั หลาย ขอจุง ห้ือหลกี เวน
จากเขตบานเมอื งแหงผขู า ทงั้ หลาย แลว ขอหอ้ื ผขู าทง้ั หลายประกอบ ไปดว ยสรรพสวสั ดขี ออยา หอื้ ได
เจบ็ ไดไ หมไ ดไ ขไดห นาว ขอหื้อยนิ ดีชะราบ หอื้ พนจากภยั ทง้ั มวล แลวขอหื้อผขู า ทั้งหลาย ประกอบไป
ดว ยขา วของเงนิ คำ ชางมาขา คน งัวควาย แกว แหวน ขา วเปลอื ก ขา วสาร ทาสที าสาพรำ่ พรอ มบวั ระ
มวล ตามคำมกั คำผาถนา (ปรารถนา) ชเุ ย่อื งชปุ ระการ น้นั จงุ จกั มี เทย่ี งแทดหี ลแี ดเ ทอะ แลว หนั หนา
ไปทางทิศตะวนั ออก พรอ มกับกลา ว “ปรุ มิ ัสมิง ทสิ า ภาเค กาเย มงั รกั ขนั ตุ อะหัง วนั ทามสิ พั พะทา
ยนั ตัง สนั ตัง ปะทงั อะภสิ วาหาย” (๓ หน) หนั หนาไปทางทศิ ใต ไหวก ลาววา “ทักขณิ สมงิ ทสิ าภาเค
ยา กาเย มงั รกั ขนั ตุ อะหงั วันทามสิ ัพพะทา ยนั ตงั สนั ตงั ปะทงั อะภสิ วาหาย” (๓ หน) หนั หนา ไป
ทางทิศตะวนั ตกไหวก ลา ววา “ปจ ฉมิ มสั มงิ ทิสาภาเค กาเย มงั รักขนั ตุ อะหัง วนั ทามสิ พั พะทา ยนั ตงั
สนั ตงั ปะทงั อะภสิ วาหาย” (๓ หน) แลว หนั หนา ไปทางทศิ เหนอื กลา ววา “อปุ รมิ ัสสสมิง ทสิ าภาเค
ยา กาเย มงั รกั ขนั ตุ อะหงั วนั ทามิสพั พะทา ยันตงั สนั ตัง ปะทัง อะภิสวาหาย สพั พะอนั ตะรายา วิ
นาสนั ต”ุ (๓ หน) เปน เสรจ็ พธิ ี

...............................................................................................................................................................

23

7.ประเพณปี ใ หมเมอื ง

ประเพณปี ใ หมเ มอื ง เปนประเพณที ปี่ รากฏในเดอื นเมษายนหรือเดอื น ๗ เหนอื ซ่งึ ถอื เปน การ
เคลอ่ื นยา ยของพระอาทติ ยเขา สรู าศเี มษอันเปน การเปลี่ยนศกั ราชใหม

ความหมายและความสำคญั ของประเพณปี ใ หมเมอื ง

ปใ หมเ มอื งเปน การเปลยี่ นศกั ราชใหม แปลวา การกา วลว งเขา ไป หรอื การเคล่ือนยาย เขา ไป เปน
กริ ยิ าของพระอาทติ ยท เี่ คลือ่ นยา ยเขา สูราศีเมษ จึงเอาเดอื นเมษายนเปน เดอื นแรกของป แนวคดิ หลกั
เกยี่ วกบั ประเพณปี ใ หมเมืองอยูบ นพ้ืนฐานของความเช่ือเรอื่ งการเปลยี่ นศักราชใหม เปน โอกาสให
สมาชกิ ในครอบครวั ไดม าอยรู ว มกนั เพอื่ ทำบญุ ตกั บาตร สรงนำ้ พระ ดำหวั เลน น้ำ และขอพรจาก
ผใู หญ เปนการแสดงความปรารถนาที่ดตี อ กนั ดว ยการอวยพรใหอ ยูเยน็ เปนสุขซง่ึ ทางบานหนองครก
จะมกึ ิจกรรมทางประเพณดี งั นี้

เครอ่ื งประกอบพธิ ี

เน่อื งจากประเพณีปใหมเ มืองมกี จิ กรรมตอ เนอื่ งกนั ตง้ั แตวนั ท่ี ๑๓ เมษายน ซ่งึ เรยี กวา วนั สงั ขาน
ลอ ง วนั ท่ี ๑๔ เมษายน เปน วนั เนาว วนั ท่ี ๑๕ เมษายน เปน วนั พญาวัน และ วันท่ี ๑๖ เมษายน
เรียกวา วันปากป ดังนั้น เครอ่ื งประกอบพธิ จี ึงแตกตา งกันไป โดยเฉพาะ วนั ท่ี ๑๕ เมษายน หรอื วนั
พญาวนั กจ็ ะมดี อกไมธปู เทยี น อาหารคาวหวาน ชอ และตงุ น้ำขมิน้ สม ปอ ย ผา ใหม หอ หมาก หอ พลู
เทยี นชะตา
สว นในวนั ท่ี ๑๖ เมษายน เรยี กวา วนั ปากป จะมกี ารสง เคราะหบ าน จะมสี ะตวง พระเคราะห เสอื้ ผา
ดอกไมธ ูปเทยี น ขนม ผลไมห มาก เม่ยี ง บุหร่ี นอกจากนจี้ ะมกี ารสืบชะตา บา น เสา ๒ ตน ดา ย
สายสญิ จน เชอื กขวนั้ ดว ยใบคาเขยี ว ตาแหลว ๗ ชน้ั เคร่ืองสืบชะตาบา น ไดแ ก ไมค ำ้ อายุ สะพาน
บนั ได กลาหมาก กลา มะพรา ว ออ ย เสื่อ หมอน สะตวง ชอ

24

ขั้นตอนพิธีกรรม

วันสงั ขานลอ ง

คอื วนั ทพี่ ระอาทิตยยา ยออกจากราศมี นี ไปสรู าศีเมษ ปจ จุบนั กำหนดเอาวนั ท่ี ๑๓ เมษายน หลงั เทย่ี ง
คนื วันที่ ๑๒ จะมีเสยี งตเี กราะเคาะไมจ ดุ ประทดั ยิงปน เพอ่ื สง สงั ขาน หรอื ไลส ังขาน ตามทไี่ ดย นิ การ
เลา ขานของผอู าวุโส แตเ ดมิ จะมขี บวนแหสงั ขาน (ปสู งั ขาน ยา สังขาน) ซง่ึ แหจาก เหนอื ไปใตว ันน้ี
สมาชกิ ในครอบครวั จะชว ยกันทำความสะอาดบา นเรือน ทง้ั บนเรอื นและใตถุน ถอื ไดว า วนั นเ้ี ปน วนั
สาธารณสขุ บางทอ งถนิ่ จดั ทำคานหามใสดอกไมธ ปู เทยี น ตน ดอก ตน เทียน เรยี กกนั วา “ตน สังขาน”
ชาวบานทกุ คนจะเอาขาวแปง ทาตามเนอื้ ตามตวั จากนน้ั เอาขา วแปงไปรวมกนั ปน คลายรูปคนใสค าน
หาม แลวจงึ พากนั แหเปน ขบวนเอาคานหามไปลอยนำ้ เพือ่ เปน การสะเดาะเคราะหแ ละในวนั
สงั ขานลอ งน้ี ทางบานหนองครกยังมกี จิ กรรม

การรดนำ้ ดำหวั ผเู ฒา ผแู กใ นหมบู า น

25

การตานไมค ำ้ สะหลวี ันสงั ขานลองของบา นหนองครก

26

วนั เนาวห รอื วนั เนา

“เนาว” มาจากภาษาขอม หมายถงึ หยดุ อยกู บั ที่ แตค นชาวลานนาเขยี นหรอื ออกเสยี งวา “วนั เนา”
คอื การเคลอ่ื นทขี่ องพระอาทติ ยทอี่ อกจากราศมี นี เมอื่ ไปถึงกง่ึ กลางระหวา งราศมี นี กบั ราศเี มษ พระ
อาทติ ยห ยดุ เคลอ่ื นทอี่ ยตู รงนน้ั เรียกกนั วา วนั เนาว ปจจุบันตรงกบั วนั ที่ ๑๔ เมษายน ถา ปไ หนพระ
อาทติ ยห ยดุ อยตู รงนนั้ จะนับเปน วันเนาว ๒ วนั วันนี้เปน วนั ทช่ี าวบา นชาวเมอื ง จดั เตรยี มขาวปลา
อาหารทง้ั คาวและหวาน เพอื่ นำไปทำบญุ ทวี่ ัดในวนั รุงข้ึน เมอื่ เสรจ็ จากการเตรยี ม ขา วปลาอาหาร
แลว จงึ พากนั ไปทที่ า นำ้ อกี เพอ่ื เลนนำ้ และขนทรายเขา ไปใสล านวัด อีกประการหนึง่ วนั นเี้ ปน วนั ที่
ชาวบานทกุ คนจะมกี ารพดู ดไี มม กี ารดา แชงกนั เพราะเชอื่ วา ใครที่ชอบดา ชอบแชง กนั ในวนั น้ปี ากของ
เขาจะเนา จะเหมน็ ไปตลอดทัง้ ปแ ละวนั น้ยี งั ดตี อ การตดั ไมไ ผ สำหรบั ปลกู บานกด็ ี สำหรบั เกบ็ ไวท ำ
เครอ่ื งจกั สานกด็ ีเชื่อกนั วาเนอ้ื ไมท ตี่ ดั ในวันนีจ้ ะมกี ลนิ่ เหมน็ ทำใหแ มลงทชี่ อบ กัดไมเ ชน ตัวมอด ไม
มารบกวน

การขนทรายเขา วดั

27

วันพญาวนั

คอื วนั ท่ีพระอาทติ ยเคล่ือนเขาถงึ ราศเี มษ ในลานนาจะมกี าร
เปล่ยี นแปลงตวั เลข จลุ ศกั ราชในวนั นชี้ าวบานจะตนื่ กนั แตเ ชา
นงึ่ ขาวและ เมอ่ื ทุกอยา งพรอมกย็ กไปประเคน ถวายพระสงฆท ่ีวดั
เพอื่ อทุ ศิ สวน แดบ รรพชนทล่ี ว งลบั ไป เมอ่ื เสรจ็ จากการทำบญุ ทว่ี ดั
จะเตรยี มขาวปลาอาหารไปมอบใหก บั ญาติทมี่ อี ายุ มพี อ แม ปยู า
ตายาย เมอ่ื ถงึ เวลากอนเท่ียงตา งคนตา งนำเครอื่ งไทยทาน
น้ำขมนิ้ และ ตงุ กระดาษไปรวมกันทวี่ ัดอีกครง้ั หน่งึ เพอ่ื นำเอาตงุ
ไปปกทก่ี องเจดยี ท ราย จากนนั้ นำนำ้ สม ปอ ยขนึ้ ไปเทรวมกนั
ในภาชนะทตี่ ง้ั ไวก ลาง แลว รอฟง ธรรมทช่ี อื่
“อานสิ งสปใหมแ ละอานสิ งสเ จดยี ท ราย”
เมือ่ ฟง ธรรมจบ นำนำ้ สม ปอ ยท่ีเทรวมกนั ในภาชนะ
สว นหนงึ่ ไปสรงพระพทุ ธรปู ท่ี เปน องคป ระธานและองคเลก็
องคน อ ย สว นหนง่ึ นำไปสรง พระเจดยี และตน โพธิ์
สวนหนงึ่ เอาไปประเคนใหพ ระสงฆเปน การ
“สระเกลาดำหวั ขอขมาลาโทษ”
ตอ จากนนั้ บางคน จะมกี าร ปลอ ยสตั ว ซงึ่ ถอื วาไดอ านสิ งสม าก

ทานกองเจดียท ราย

เมอ่ื ถึงวันเนาวชาวบา นจะพากนั ขนทรายเขา ไปกองไว
ทกี่ ลางขวง บางแหง ใชไ มไ ผส าน เปน กรอบใสท รายตอ ขนึ้ เปน ช้นั ๆ
สวนปลายปก ดว ยธงสตี าง ๆ สมมตวิ า เปน เจดยี  เรยี กวา เจดียท ราย
ถงึ วันพญาวนั ชาวบานจะมารวมกนั ทำบญุ ในวนั ปใหม
และรวมกนั ถวายเจดยี ท ราย จากวนั นน้ั ไปเกนิ ๓ วนั ๗ วันขนึ้ ไป
จะร้อื ทรายออกเกลยี่ ถมลานวัดใหส ะอาด
เหตทุ ตี่ อ งขนทรายเขาใสล านวดั เปนเพราะชาวบา น
ตา งคดิ เหน็ วา ในปหนง่ึ พวกเขาเดนิ เขา วดั ออกวดั
ทำใหเ มด็ ทรายตดิ เทาออกมา
ดงั นน้ั ภายใน ๑ ปก ็จะขนทรายเขา ไปทดแทน

28

ทำบญุ ใหค นตาย(ตานขนั ขา ว)

ในวนั พญาวนั น้ี จะมปี ระเพณอี กี อยางคือ ตานขนั ขา ว คอื การทำบญุ ใหก บั บรรพบรุ ษุ ผวู ายชนต
โดยจะเรมิ่ ตงั้ แตเชามดื เปน ตน ไป

29

สรงนำ้ พระพุทธรปู และรดนำ้ ดำหัวพระเณร

นิยมสรงนำ้ พระพทุ ธรปู ในชวงปใ หมเ มอื ง
โดยมากจะสรงในวนั พญาวัน ในวนั นั้นทางวดั
ทกุ วดั จะนำเอาพระพทุ ธรปู ทง้ั ทเี่ ปน ทองสมั ฤทธ์ิ
และเปน ไม ทง้ั องคเ ลก็ องคใ หญท มี่ ใี นวดั ออกมา
ตงั้ กลางวหิ าร เพ่ือใหศ รทั ธาชาวบา นตกั เอา
น้ำขมน้ิ นำ้ อบ แลวชขู ้ึนเหนือศีรษะ แสดงออกถงึ
ความเคารพ แลว จึงเทนำ้ สรงองคพ ระพทุ ธรปู และ
และไดม รี การรดน้ำดำหัวพระเณรเพอื่ เปน การขอ
ขมาลาโทษในทีไ่ ดล วงเกนิ ทง้ั กายกรรม มโนกรรม วจกี รรม

สบื ชะตาบา น

สบื ชะตาบา น คอื การตอ ชะตาใหห มบู า นมีอายยุ นื นาน นิยมทำกนั ในชว งปใหมเ มอื ง หรอื ทำเมอื่ เกดิ
เหตรุ า ยแรงทไ่ี มด ไี มง าม ไมเ ปน มงคลกับหมบู าน เมอ่ื ตกลงกนั ในหมบู านวาจะรว มกนั จดั พธิ สี ืบชะตา
บา น

30

กอนวนั งาน ๑ วนั เปน วันแตง ดา พวกทเ่ี ปน ผชู ายจะทำประตบู านดวยไมไ ผไวทเ่ี ขต หมบู านทางทศิ
เหนือทถ่ี อื วาเปน หวั บา น อกี ประตทู ำทางทศิ ใตท ีถ่ อื วาหางบาน ทำเปน เสา ๒ ตน และขอื่ ๑ ตัว ทขี่ ่อื
ขงึ ดว ยสายสญิ จน เชือกทข่ี วน้ั ดว ยใบคา ตดิ ตาแหลว (เฉลว) ๗ ชนั้ และชาวบา นทกุ คนจะมารวมตวั
กันทว่ี ดั หรอื กลางหมูบาน เพอ่ื แตง ดาเครอ่ื งสบื ชะตา เปนตน วา มไี มค ้ำอายุ สะพาน บนั ได กลา หมาก
กลามะพราว ออ ย เสอื่ หมอน สะตวง ชอ สายสญิ จน จากน้ันชาวบานทกุ หลงั คาเรอื นจะตอ
สายสญิ จนจ ากจดุ ทำพธิ โี ยงตอ กนั ไปรอบบา นเรอื นทกุ หลงั วนั รุง ขึน้ เปน วันทำพธิ ชี าวบา นชว ยกนั เอา
เครอื่ งชะตาจำพวกไมต ัง้ สมุ กนั เปน โขงชะตา ปจจบุ นั ทำพธิ ใี นวดั แตเ ดมิ ทำพธิ ที กี่ ลางหมบู า นทเี่ ปน จดุ
ใจบา น

ขนั้ ตอนการทำพธิ ี

๑. ปูอาจารยแ ละศรทั ธาประชาชนไหวพ ระ รบั ศลี อาราธนาพระปรติ ร พระสงฆเจริญ พระพทุ ธมนต
๒. ประชาชนนง่ั จับดา ยสายสญิ จนฟ งพระสวดจนจบ
๓. ฟง เทศนเชน ธรรมโลกาวฒุ ิธรรมไชยนอ ย ธรรมไชยสงั คหะ ธรรมสงั คหะ โลกธรรม ศาลากรกิ จา
รณสตู ร การสืบชะตาบานถอื เปน งานสริ มิ งคล จะทำปล ะ ๑ ครง้ั นิยมใหช าวบา นนำเส้ือผา ของตน
มารวมพธิ กี ารพรมนำ้ มนตถอื วา เปน สริ มิ งคล

31

วนั ปากป”

วนั ท่ี 16 เมษายน จดั วาเปนวนั สำคญั ของประเพณปี ใ หมเ มอื ง ถอื เปน วนั แรกของป ชาวเหนอื จะ
ทำบญุ ลดเคราะห- สง เคราะห ในตอนเชา รบั โชควนั ปากปใ หมเมอื งลา นนา ภายในบริเวณวดั เพื่อ
เปน การสง เคราะหสิ่งทไ่ี มด ี อยกู บั ตัวตน ใหห ายไปกบั ปเ กา และรบั โชคกบั สงิ่ ดๆี ทจี่ ะเขา มาในปใ หม
ไทยซง่ึ ตรงในวันปากปใ หมเ มอื ง เพอ่ื ความเปน สริ มิ งคลแกต นเองและคนในครอบครัว ทจี่ ะดำเนินชวี ติ
ทดี่ ีเขา สปู ใ หม

ทงั้ นที้ างคณะสงฆ วดั หนองครก และชาวบา น จงึ ไดท ำ ทำพิธี ตามจารตี ประเพณลี านนาท่สี บื ทอด
กนั มาตงั้ แตโ บราณกาล ซง่ึ วนั ปากป เปน วันสง ทาย ปเกา ตอ นรบั ปใ หมไทย ชาวลานนา จงึ ตอ งทำ
พธิ สี ะเดาะเคราะห รบั โชค เพอ่ื ความเปน สิรมิ งคล แกตนเองและคนในครอบครัว ทช่ี าวลา นนาทไี่ ด
สืบทอดกนั มาตงั้ แตโบราณกาลจนถงึ ปจ จบุ นั และในตอนค่ำของวนั นจี้ ะมกี ารบชู าเทยี น ลดเคราะห
รับโชค เพอื่ ใหเกดิ ความเปน มงคลแกค รอบครัว

32

ชว งสายๆชาวบานจะมารวมตวั กนั ทใ่ี จวัด เพอื่ ทำบญุ เสาใจวดั สงเคราะหบ า นเพอื่ เปน การขอขมาลา

โทษและเปนศิรมิ งคลประจำป

33

ชว งบาย ไดม กี ารทำบญุ ศาลพอ บา นหรอื เจา ทเี่ จาทางที่ปกปก รกั ษาบานหนองครก ตามความเชอื่ ท่ี

สบื ตอ กนั มาและเปน กิจกรรมสดุ ทา ยของปใ หมเ มอื งประจำปข องบานหนองครก

34

๘.พิธีการงานศพ

ข้นั ตอนการทำพธิ ีศพของคนในภาคเหนือนน้ั เมือ่ มคี นตายข้นึ ทางบา นโดยลกู หลานหรอื ญาตพิ นี่ อ ง
ก็จะรีบไปตดิ ตอ ซ้อื โลงศพและปราสาททนั ที การตงั้ ศพจะประกอบดว ยโลงศพมกี ารประดบั ประดา
ดว ยไฟสหี รอื ไฟกระพรบิ อยางสวยงาม กอ นท่จี ะนำโลงศพขน้ึ บรรจบุ นปราสาท จะมกี ารทำพธิ กี รรม
ทางสงฆค อื การทานปราสาทเสียกอ น โดยจะนมิ นตพ ระสงฆมาเปน ผทู ำพิธกี อนทช่ี าวบา นและบรรดา
ลกู หลานของคนตายจะชว ยกันยกโลงศพข้นึ บรรจบุ นปราสาท ซง่ึ พธิ ที านประสาทมกั จะกระทำกอ น
วนั เผา 1 วัน การสวดศพสว นใหญแ ลว จะตัง้ สวด 3 – 5 วนั นยิ มตง้ั ศพไวท ่ีบาน นมิ นตพ ระสงฆไ ป
สวดทบ่ี านจำนวนเลขคคู อื 4,6,หรอื 8 รูป วดั ในแถบภาคเหนอื จะตา งจากวดั ของภาคอนื่ ๆ คอื ใน
วดั จะไมม ีเมรุเผาศพ เพราะการเผาศพจะไมไ ดเ ผาทว่ี ดั แตจ ะนำไปเผาที่สสุ าน หรอื ปา ชา คนลานนา
เรียก ปาเหย้ี ว

ข้นั ตอนการทำพิธสี วดอภิธรรม

1.มรรคนายกหรอื อาจารยว ดั นำกลา วบชู าพระรัตนไตร

2.ประธานในพิธหี รอื ญาตจิ ดุ ธูปเทยี นและประเคนกณั ฑศ ลี แกพ ระสงฆ

3.มรรคนายกหรอื อาจารยว ดั อาราธนาศลี

4.พระสงฆใ หศลี 5

5. เจา ภาพจุดเทยี นสองธรรม/เทศนาธรรม 1 ผกู เชนเรือ่ ง มาลัยโผดโลก มหาวิบาก นพิ พานสตู ร

6.พระสงฆส วดอภธิ รรม 7 คมั ภรี 

7.มรรคนายกหรอื เจาภาพในงานเชญิ แขกมารว มทอดผา บงั สกุ ุล พระสงฆชักผา บงั สกุ ลุ

8.มรรคนายกหรอื อาจารยว ดั กลา วคำเวนทานหรอื กลาวคำถวาย

9.ถวายกณั ฑเทศนและจตปุ จจยั ไทยทานแกพระสงฆ พระสงฆใ หพ รเปน ภาษาบาลี

10.ญาตแิ ละแขกผมู ารว มงานกรวดนำ้ (หยาดนำ้ ) พอ อาจารยก ลา วคำหยาดนำ้ ยงั กญิ จิ

35

ภาพพธี สี วดอภธิ รรม/เทศนาธรรม/
พจิ ารณาผา้ บงั สกุ ลุ งานศพ

36

๘.๑วนั ดางานศพก่อนวนั เสียศพ

กอนท่จี ะถงึ วนั เสยี ศพ 1 วนั จะมีการเตรยี มการทำหอผา เรอื นทานหรอื ปราสาทเพ่ือใช งาน
ทำบญุ หรอื งานที่ใชเก่ียวกบั การทำบญุ ทำทาน การอทุ ศิ สว นกศุ ลตา งๆคนลานนาจะพากันไปเตรยี ม
เครอื่ งครวั ของทจ่ี ะนำไปอุทศิ ถวายทาน ในวันนเ้ี องผคู นเรียกกนั วา วนั ดาทจ่ี รงิ การเตรยี มดาครวั ขา ว
ของเคร่ืองใช ไมว า งานมงคลหรอื อวมงคลตา งๆมคี ำพดู เต็มๆวา “ดาครวั ” หมายถงึ การเตรียมขา ว
ของเครือ่ งใช ทจ่ี ะตอ งทำถวายทานในงานวนั ดา หรอื วนั เตรยี มงาน จะเปน พลงั ของผคู นในสังคมท่ี
แสดงออกในการรว มมอื กนั เพื่อผสานศลิ ปะ วทิ ยาการ ไมว า จะเปน การถกั รอ ยเสน ตอก สานดอกไม
แตง ดาหรอื ตกแตงสถานที่ หรอื หลายคนอาจเตรียมอาหาร ในวันดาจงึ เปนวนั แหง ภมู ปิ ญ ญาทง้ั หลาย
ทจี่ ะมารว มกันโดยอตั โนมตั ิ โดยไมม ผี ใู ดเกณฑหรอื ตอ งบงั คับใหม า โดยเฉพาะงานบญุ งานกศุ ลหาก
เราใชเวลาศกึ ษาผคู นทม่ี างานวนั ดา เราจะเหน็ ความรู ความสามารถในดา นตา งๆมากมาย เหลา น้ีคอื
ภมู ปิ ญญาในชมุ ชน หรือภมู ิปญ ญาของหมูบ า นทแี่ ทจ รงิ วนั ดาจงึ เปน วันรวมศลิ ปะวทิ ยาการของผคู น
ในหมูบานอยา งแทจริง

37

๘.๒พธิ กี ารวนั เสยี ศพ

วันนจ้ี ะเปน วนั สดุ ทา ย ท่ีจะบำเพญ็ กศุ ลใสงานศพกอ นทจี่ ะเคลอื่ นศพไปสสุ านจะมีพธิ ี
การดงั น้ี

1.มรรคนายกหรอื อาจารยว ดั นำกลาวบชู าพระรัตนไตร
2.ประธานในพิธหี รอื ญาติจดุ ธูปเทยี นและประเคนกณั ฑศ ลี แกพ ระสงฆ
3.มรรคนายกหรอื อาจารยว ดั อาราธนาศีล /พระสงฆใหศลี 5
4.เจา ภาพจุดเทยี นสอ งธรรม/เทศนาธรรมกรรมวาจา 1 ผูก
5.พระสงฆส วดมาติกา-บงั สุกลุ
6.มรรคนายกหรอื อาจารยว ดั กลา วคำเวนทานหรอื กลาวคำถวาย
7.ถวายกัณฑเ ทศนแ ละจตปุ จ จยั ไทยทานแกพ ระสงฆ พระสงฆใ หพ รเปน ภาษาบาลี
8.ญาตแิ ละแขกผมู ารว มงานกรวดน้ำ(หยาดน้ำ) พอ อาจารยก ลา วคำหยาดนำ้ ยังกิญจิ
9.ถวายเพลพระสงฆ

หลังจากนน้ั กค็ อื การเลี้ยงอาหารกลางวนั แกแ ขกเหลอ่ื ทม่ี ารว มงานและเสรจ็ แลวกจ็ ะได
จัดแตง ชบวนในการเคลอ่ื นศพสูสสุ าน(ปา เหย้ี ว) โดยในขบวนการสง สการศพจะมี
รายละเอยี ดดงั นี้

38

๘.๓การสง สการเคลอ่ื นศพไปสุสาน

ในขบวนพธิ สี ง สการ ซง่ึ จะเดนิ ทางจากวดั หรอื บา นงานศพไปยงั ฌาปนสถานนั้น
ประกอบดว ยสง่ิ ของตา ง ๆ ดงั นี้

1. ตุงสามหาง อนั เปน ธงสญั ลักษณข องงานศพ มรี ปู รางคลา ยคลงึ กบั รูปกายมนษุ ยและ
มชี ายตงุ อยู 3 ชาย ความหมายของตุง 3 ชายนี้อาจหมายถงึ ไตรวัฏฏ คอื วงจรแหง
ทกุ ข ความมใิ ชต วั ตน (อนิจจฺ ตา ทกุ ขฺ ตา อนตตฺ า) อันเปน สามญั ลกั ษณะ ตงุ สามหาง
นดี้ ง่ั ปรศิ นาธรรม ทัง้ เปน อทุ าหรณใ หไ ดค ดิ ไปหลายอยา ง ผถู อื ตงุ สามหางนยิ มใหผ มู ี
ความฉลาดหลกั แหลม มศี ลี มธี รรม.

2. ถงุ ขาวดา น แสดงถงึ ความหว งใยของผอู ยเู บื้องหลงั ใหผ ตู ายไดมีเสบยี งไปใชใ นปรโลก
ถงุ ขา วดา นสว นมากจะบรรจขุ า วปลาอาหาร ผลไมแ ละหมากเมย่ี ง อยใู นลักษณะที่
พรอ มจะรบั ประทานได

3. เครอื่ งบชู าศพ มตี งุ (ธง) ทำดว ยโลหะชนดิ ตา ง ๆ เชน เหล็ก ทองแดง เรยี กวา “ตงุ
เหลก็ ตงุ ตอง” ชาวบา นถือวา วิญญาณจะจบั หางตงุ ลอยขึน้ สสู วรค บางทานกค็ ดิ วา
หมายถงึ ทางดี ทางชว่ั 16 ประการตามจำนวนของตงุ ทางดแี ปดทางคอื เหฯ็ ดี ดำริ
ดี พดุ ดี การงานดี อาชพี ดี เพยี รพยายามดี ระลกึ ดี ตงั้ ใจดี สวนทางตรงขา มกนั ท่เี อย
มาแลว ตงุ นี้เตอื นใจใหร ะลกึ วา ถา เดนิ ทางดกี ม็ ผี ลเปน สขุ ถาไมด กี เ็ ปน ทกุ ข

4. สามเณรบวชจงู ศพ ทางคตลิ า นนานยิ มบวชหนา ศพเพอ่ื อทุ ศิ สวนบญุ สว นกุศลแดผ ทู ่ี
มพี ระคณุ และจงู ศพไปสสู สุ าน การบวชนเ้ี รยี กวา “บวชจูง” ผบู วชจะจงู ฝา ยซง่ึ เปน
ฝา ยดบิ จำนวน 9 หว ง ผูกโยงสลบั กนั ไปแลวนำไปโยงกบั ฝาโลงดานปลายเทา ฝา ย
9 หว งน้เี ปรยี บถงึ การเปลง วาจาถงึ พระพทุ ธเจา 3 ครัง้ พระธรรม 3 ครงั้ พระสงฆ
3 ครง้ั อันเปน ไตรสรณคมน ใชเปน เคร่ืองจงู ไปสูป รโลกซงึ่ เปน สคุ ตภิ มู ิ บางทานกค็ ดิ

39

วาหมายถงึ สายญาติ คอื ตนเองอยตู รงกลางและนบั ยอ นไปขา งหลงั 4 ชั่งอายคุ น
และนบั ลกู หลานทจ่ี ะอยตู อ ไปภายหนาอกี 4 ชวั่ อายคุ น

40

๘.๔ การทำบุญสงั คหะ

เมือ่ เผาศพได 1-3 วัน กม็ กี ารเกบ็ อฐั ิ และทำบญุ บา น เรยี กวา "สงั คหะ" คอื ทำบญุ ลา ง
อวมงคล ออกจากบา น เพราะมคี วามเชอ่ื วา การมคี นตายในบานเนอื่ งจากมีสง่ิ ชว่ั รา ย
หรอื สงิ่ ไมเ ปน มงคลเกิดขึน้ ในบาน จงึ ตอ งทำพธิ ไี ลสงิ่ ชว่ั รา ยออกไป โดยจะมกี ารนมิ นต
พระสงฆจ ำนวน 5 รปู มาเจริญพระพุทธมนตโ ดยมพี ธิ ีการดังนี้
1.ตั้งโตะ หมบู ชู า/บาตรนำ้ มนต/ขนั แกว ทง้ั 3/ขนั ศลี 5
2.พอ อาจารยห รอื มรรคนายกเชญิ เจา ภาพจดุ ธปู เทยี นบชู าพระรตั นไตรและอาราธนา
ศีล 5
3.พระสงคใ หศ ลี 5 เสรจ็ แลว พอ อาจารยห รอื มรรคนายกอาราธนาพระปรติ รพระสงฆ
รปู ท่ี 3 ขนั้ บท ชมุ นุมเทวดา (สคั เค กาเม จะรเู ปฯ)พระสงฆเ จรญิ พทุ ธมนตจนถงึ บท
อเสวนา จะพาลานงั พอ อาจารยห รอื มรรคนายกจุดเทยี นบาตรนำ้ มนตและประเคนให
พระสงฆผ เู ปน ประธาน ใชหยดทำนำ้ มนตจ นถงึ บท รัตนสตู ร ทข่ี นึ้ วา ขนี งั ปรุ านงั ฯก็
ดบั เทียนในบาตรนำ้ มนต
4.พระสงคส วดจนถงึ บท สง เทวดา (ทุกขบั ปต ตา ฯ) พระสงฆม ว นสายสิญจนเปน อนั
เสรจ็ พธิ เี จริญพทุ ธมนต
5.พอ อาจารยห รอื มรรคนายกอาราธนาธรรม พระสงฆเทศนาธรรมเรอื่ ง จยั ยะสงั คหะ
เพอ่ื เปน ศิรมิ งคล
6.เมื่อเทศนเ สรจ็ พอ อาจารยห รอื มรรคนายกกลา วคำถวายจตุปจจยั ไทยทานพระสงค
อนโุ มทนาใหพ รเปนภาษาบาลี
7.พอ อาจารยห รือมรรคนายกกลา วคำกรวดนำ้ ยังกญิ จิ และบท กาเยะนะ วาจาวะฯ
8.ดระสงฆป ะพรมนำ้ มนตแ ละมัดแชนใหแ กเ ดจา ของบานและผมู ารว มงานเพ่อื เปน ศริ ิ
มงคลสบื ตอ ไป

41

ภาพพธิ ีการการทำบญุ สงั คหะ

42

8.5การทำบญุ กระดูกผูตายหรอื
ทำบุญ 100 วัน

หลงั จากเสรจ็ พิธฌี าปนกิจศพแลว กจ็ ะมกี ารเกย็ กระดกู ไวเ พอ่ื ทำบญุ โดยจะใชเ วลาเกบ็
ไวป ระมาณ 100 วันหรอื สามเดอื นหรอื อาจจะเกนิ ไปบา งแลว แตค วามพรอ มของเจาภาพก็
จะมีการทำบุญกระดูก(อฐั )ิ โดยกอ นวนั งานหนึง่ วนั ทางเจาภาพมกั จะนำเถา อฐั หิ รอื กระดกู
มาตำกบั ดนิ ไฟเพอ่ื จะนำไปจดุ ตามความเชอ่ื วา จะใหด วงวญิ ญาณของผตู ายไปสูสคุ ตภิ ูมหิ รือ
บางครงั้ ทางเจา ภาพกจ็ นำกระดูกไปลอยองั คารกไ็ ด

และในวันทำบญุ ทางบา นหนองครกจะนยิ มมา
ทำบญุ กระดกู ทวี่ ดั หนองครก โดยจะมกี ารนมิ นต
พระเณรจำนวน 4 รปู มาทำพิธโี ดยพธิ กี ารของ
วดั หนองครกจะเหมอื นการสวดอภธิ รรมศพโดยจะ
มกี ารสวดมาตกิ า-บงั สกุ ลุ มกี ารเทศนาธรรม 1 ผกู
และมกี ารเวนทาน(ตาน)และมกี านไปชกั ผา บงั สกุ ลุ
กระดกู บรเิ วญนอกวัดแลว กจ็ ดุ ไฟเผาเถา กระดกู เปน อันเสรจ็ พธิ ี

43

ปกณิ กะเกยี วกบั งานศพ

เฮอื นเยน็ วฒั นธรรมการจัดพธิ ศี พฉบบั ลานนา

เฮอื นเย็นรจู กั วฒั นธรรมการจดั พธิ ศี พฉบบั ลานนา ในทกุ ทอ งถน่ิ ยอ มมวี ฒั นธรรม
ประเพณี ระเบยี บแบบแผนและความเชอ่ื ทสี่ บื ทอดตอ กนั มาอยา งยาวนาน และมคี วาม
แตกตา งกนั ไปตามแตล ะความเชอ่ื ในทอ งถน่ิ น้ัน ๆ การจดั งานศพแบบลา นนาก็เปนอกี หน่งึ
วฒั นธรรมทอ งถน่ิ ทนี่ า สนใจไมน อ ย แลว จะมพี ธิ กี รรมอะไรบา งมาดกู นั

การจดั พธิ ศี พแบบชาวลา นนาไดม ปี ระเพณี “เฮอื นเยน็ ” หรอื งานศพของชาวลา นนา ซ่งึ ถอื
วา เปน พธิ กี รรมสำคญั ทไี่ มใ ชแ คเ ฉพาะคนในครอบครวั ของผตู ายเทานน้ั แตท กุ คนในชมุ ชน
จะตอ งเขา มามสี วนรว มดแู ลชว ยเหลอื กัน โดยพธิ กี รรมของชาวลา นนาจะมีความผสมผสาน
ความเชอ่ื ทง้ั พทุ ธ ผี พราหมณ และไสยศาสตร

โดยความหมายของคำวา เฮอื นเยน็ หรอื เรือนเยน็ คอื บานทมี่ คี นตาย เยน็ คอื คำสะทอ น
วา มคี วามเยอื กเย็นถงึ หวั ใจ เพราะการจากไปของบคุ คลอนั เปน ทรี่ กั ทำใหเกดิ บรรยากาศ
เงียบเหงาเศราสรอ ย คลา ยกบั มวี ญิ ญาณของผตู ายลอ งลอบอยู จงึ เกดิ เปน “เฮอื นเยน็ ” จบั
จติ จับใจ จึงตอ งจดั งานศพใหก บั บา นทมี่ ีผเู สยี ชวี ติ ซงึ่ หากภายในบา นนนั้ มผี ปู ว ยวกิ ฤตหรอื
ใกลต ายพกั อยใู นบา น จะมกี ารเตรียมวาระสดุ ทา ยเพอ่ื นำไปสกู ารตายทด่ี ี ญาตพิ น่ี อ งจะตอง
มาเยย่ี มเยยี นดแู ล เฝา พยาบาลไมม กี ารทอดทิ้งใหห างหาย มเิ ชน นนั้ จะถอื วา ใจแคบและถกู
เพอื่ นบา นตำหนไิ ด

44

สำหรบั ลกู หลานจะนมิ นตพ ระมาให “ธรรมมหาวิบาก” เปน การเทศนเ กย่ี วกบั วิบาก
กรรม ซงึ่ ยงิ่ ถา คนทปี่ ว ยเปน โรคเรอื้ งรงั ไดฟ ง เชอื่ กนั วา ถา พน วบิ ากโรคจะเหอื ดหายไดเ รว็
แตถ า ยงั มวี บิ ากกรรมกจ็ ะสนิ้ ใจดว ยความสงบไมต อ งทนทกุ ขท รมาน การฟงเทศนมนี ยั ยะ
เพอ่ื เปนการเตอื นสตคิ นปว ยใหร ะลกึ ถงึ พระพทุ ธ พระธรรม และพระสงฆ เพ่อื เปน สรณะใน
บน้ั ปลายชวี ติ ซงึ่ จะมลี กู หลานผชู ายคนหนง่ึ นำขนั ขา วตอกดอกไมไ ปทวี่ ดั ในหมบู า น เพอื่
เปน ตวั แทนของผปู ว ยขอสูมาแกว ทง้ั สาม หมานถงึ ขอขมาพระรตั นตรยั แสดงใหเ หน็ ถึง
ความศรัทธาของผปู ว ย

อกี ทงั้ ยงั เปน ความเชอ่ื โบราณทค่ี นกำลังจะตาย สตสิ มั ปชญั ญะอาจเลอะเลอื น ลกู หลาย
จงึ คอยประคบั ประคองใหใ จของผทู ใ่ี กลเ สยี ชวี ติ สงบลงได ดว ยการนอ มนำใหร ะลกึ ถงึ บญุ
กศุ ลท่ไี ดส ง่ั สมมาเปนพาหนะนำไปสสู คุ ติภมู ทิ ดี่ ี และเมอ่ื ผปู ว ยกำลงั จะจากไปลกู หลานจะ
ชวยบอกทางวา “ขอห้อื คดึ หาของกนิ ของทานเนอ ” ซงึ่ หมายถงึ ขอใหค ิดถงึ แตบ ญุ กศุ ล
พระรตั นตรัย หรอื กลา วพทุ โธ ๆ จนกระทงั่ สนิ้ ใจนน่ั เอง

ภายหลงั จากท่เี สยี ชวี ติ แลว ลกู เมอื จะรอ งไห โหยหวนอาลยั เรยี กวา ไหหยู ครำ่ ครวญ
นา เวทนา คลา ยพธิ ขี องจนี ซ่งึ เปน การระบายความโศกเศรา แสดงความรกั ความกตญั ู
บอกกลา วใหผ อู ืน่ รบั รู มาชว ยเหลือ โดยในงานศพคนในชมุ ชนจะมาชว ยทีบ่ า นของ
ผเู สยี ชวี ติ อยา งพรอ มเพรยี งกนั ท้ังการรบั แขก ไปแผว ถางปา ชา และทำครวั บทเทศนใ น
งานศพกจ็ ะมหี ลายบทดว ยกนั ไมว า จะเปน สวดมาตกิ า สวดสยิ าของพระสงฆชาวลา นนา ท่ี
กลา วถงึ บญุ กศุ ลทำดลี ะช่วั หรอื สวดอภธิ รรม

การบรรจุศพของชาวลา นนา จะมปี ราสาทเรือนศพโดยชาวลานนาจะนยิ มเอาโลกศพ
ใสบ นเรอื น เพราะชาวลา นนาจะถือวา ผเู สยี ชวี ติ ควรไดไ ปอยทู บี่ านเรอื นสวยงาม แลว จงึ
นำไปเผาทปี่ า ชา และเมอื่ ทำพธิ ศี พทป่ี า ชา เสร็จ จงึ จะกลบั มาสวดมนตไ หวพ ระทวี่ ดั
หลังจากเผาศพเรยี บรอ ยแลว จะมีการเกบ็ อฐั ไิ ปกอ เปนเจดยี ท รายรมิ แมน้ำ ประดบั ดว ย
ดอกไม ตงุ นมิ นตพ ระมาสวดบังสกุ ลุ เมอ่ื นำ้ ขน้ึ กจ็ ะพัดพาอฐั ลิ อยไปตามแมน ำ้ ในบางคนท่ี
มฐี านะดหี นอยจะใสอ ฐั ใิ นกเู จดียท ป่ี าชา หรอื ทวี่ ดั ใหล กู หลานมาทำบญุ ในวันสงกรานต

45

ชว งท่ีเคลอ่ื นขบวนศพไปทปี่ า ชา เรยี กวา ปอยลอ จะใชต งุ สามหางนำขบวน ถอื เปน
สญั ลักษณข องชาวลา นา โดยคนทถ่ี ือตงุ จะสะพายยา มใสเ สบยี ง “ขา วดว น” สำหรบั ใหผู
วายชนม โดยการควกั กระทงใบตองใสเครอื่ งเซน ขอผา นทางตรงไปประตเู ขา หมบู าน หรือ
ทางสามแพรง และจดุ สำคญั ตา ง ๆ โดยทพ่ี ระสงฆจ ะเปน ผนู พขบวน ตามดว ยญาติ ปรา
สารทเรอื นศพ ตอ ดว ยลอ เกวยี นดนตรปี พ าทย เมอ่ื ถงึ ปา ชา กเ็ อาศพออกจากโลงศพ ใชน ำ้
มะพรา วลา งหนาศพแลว นำศพกลบั ใสล งไปในโลงศพอกี ครั้ง จากน้ันทำพธิ บี งั สกุ ลุ เดนิ เวยี น
3 รอบ และทำการเผา

ภายหลงั จากทำการฌาปนกจิ ผา นไปไดใ นระยะหนง่ึ แลว ลกู หลานจะทำพธิ ี “ปอย
ขา วสงั ฆ” เพอื่ เปน การระลกึ ถึงบญุ คณุ ความดงี านของผเู สยี ชวี ติ และบรรพบรุ ุษ โดยชาว
ลา นนาจะถือเปน คุณธรรมและถอื เปนการทำบญุ อทุ ศิ สว นกศุ ลใหแ กผ เู สยี ชวี ติ โดยพธิ ปี อย
ขา วสงั ฆน จ้ี ะมกี ารจดั ขา วปลาอาหาร สงิ่ ของทผ่ี เู สยี ชวี ติ ชอบ เชน เส้อื ผา ทน่ี อน ของใช
หรือบางคนแมแ ตเ ครอื่ งสำอางกจ็ ะใสล งไปในบา นเลก็ ๆ ทส่ี รางข้ึน เรียกวา เฮือนตาน ใน
งานจะมกี ารละเลน ดนตรี ขบั ซอ รืน่ เรงิ มากกวา โศกเศรา เจา ภาพจะเล้ยี งอาหารเตม็ ท่ี
และจะนมิ นตพ ระมาบงั สกุ ลุ และนำเฮอื นตานทเ่ี ตรยี มไวถ วายพระสงฆ แตจ ะมกี ารทำพธิ ี
บชู าคนื โดยเจา ภาพจะถวายเงนิ ซอื้ หรอื ไถเ อาของมาเกบ็ ไวท บี่ า น ดว ยของสว นใหญไ ม
เหมาะกับพระสงฆอ ยแู ลว เวน เสยี แตเ ปนเครื่องอปุ โภคบรโิ ภค และเชอ่ื กนั วา พิธปี อย
ขาวสงั ฆถ อื วา ใหผ ูเ สยี ชวี ติ ไดน ำของไปใชใ นปรโลก โดยทำพธิ กี รรมผา นทางศาสนาอยู
ถกู ตองนน่ั เอง

46

9.การทำบญุ เจดียท รายคอู ายุ

เปนการทำบญุ เพอื่ สะเดาะเคราะห สง เคราะหต างๆทม่ี าเบยี ดเบยี นโดยจะมกี ารนำเอากอง
ทรายมากอ เปน เจดยี  ปก ชอ ตงุ สวยดอกไมเ ทา อายุ และใหพ อ อาจารยว ดั กลา วคำโอกาสและ
พระสงฆใ หพรมดั แขนรดนำ้ มนตใ ห

47

.๑๐ การตานหลัวหงิ ไฟพระเจา เดือนสเี่ ปง

ในเดอื น สเ่ี ปง นีท้ างบา นหนองครกไดก ารสบื ทอด ฮีดประเพณคี อื การตานหลวั หงิ ไฟ
พระเจา คอื การนำเอาฟน มาเผา เพอื่ ใหพระพทุ ธเจา ไดผ งิ ไฟ จดั ขนึ้ ในชว งเดอื น ๔ ของทาง
ภาคเหนอื หรือประมาณเดอื นธนั วาคมถงึ มกราคม ในวนั ขนึ้ ๑๕ คำ่ ของเดอื น เปน ชว งทมี่ ี
อากาศหนาวเยน็ ชาวลา นนามคี วามเชอื่ วา พระพุทธเจา หรอื พระพทุ ธรปู ในวหิ ารกร็ ูส กึ ถงึ
ความหนาวเยน็ เชน เดียวกบั คนเรา จงึ รว มกนั หาไมฟ น มาจุดเผาไฟผงิ ใหเกดิ ความอบอนุ
ประเพณนี ้ีเปน ประเพณที ่เี กดิ ขนึ้ สอดคลอ งกบั บริบททางสภาพแวดลอ ม เนอ่ื งจากใน
ดนิ แดนลา นนาเปน พน้ื ทีๆ่ มคี วามหนาวเยน็ มาก รวมทงั้ มปี า ไมท ี่อุดมสมบรู ณ ตน ไมข น้ึ
หนาแนน และมีความชนื้ สูง การผงิ ไฟนอกจากจะใหค วามอบอุน แกร า งกายแลว ยงั ขบั ไล
ความชนื้ ในอากาศทเี่ ปน สาเหตขุ องการเจบ็ ปว ยอกี ดว ย

48

คำวา “หลวั ” เปนภาษาลา นนา หมายถงึ ฟน สว นคำวา “หงิ ” หมายถงึ การผงิ ไฟ และ
คำวา “พระเจา ” หมายถึง องคพ ระสมั มาสมั พทุ ธเจา ประเพณที านหลวั หงิ ไฟพระเจา มกี าร
ปฏบิ ตั สิ บื เนอื่ งกนั มาอยา งแพรหลายทวั่ ไปในลานนา แตป จ จบุ นั เหลืออยเู พยี งไมก แ่ี หง
สว นมากจะเปน วดั ทอ่ี ยแู ถบชนบทหา งไกล และสามารถเสาะหาฟน ไดง า ย ประเพณนี ้ี
มกั จะทำควบคไู ปกบั ประเพณี “ทานขา วลนบาตร” เพอื่ บชู าแมโ พสพ และทานขาวใหม
ใหแ กว ัด บางแหง กเ็ รยี กรวมวา เปนประเพณี “ทานขาวใหม- หงิ ไฟพระเจา ” หลงั จากสน้ิ
เดอื น ๓ เหนอื ของทางภาค หรอื ประมาณเดอื นธนั วาคม พระ เณร และโยมวดั จะพากัน

ออกไปหาฟนในปา เพือ่ เตรียมไวส ำหรบั ทานหลัวหิงไฟพระเจา ในเดอื นสเี่ ปง ไมทจ่ี ะใชบ ชู า
พระเจา นนั้ มขี อ กำหนดวา จะตองเปนไมท มี่ กี ลนิ่ หอม มดี อกหอม หา มใชไมทมี่ รี สเผ็ด รส
เปรย้ี ว หรอื มกี ลนิ่ เหมน็ เด็ดขาด ใหเ ลอื กไมท ่ีมสี ขี าว ใหถ า นดี ทนทาน ไมแ ตกเวลากอ ไฟ
และหาไดง า ยในทอ งถิ่น ไมส ว นใหญท นี่ ยิ มใช ไดแ ก

๑. ไมจ ้ี หรอื ไมช งิ ช่ี หรอื ไมคนทาในภาคกลาง เปน ไมท ี่มีหนามตามลำตน เมอ่ื เก็บมาแลว ตอ งรบิ หนามออก ไมม ี
ลกั ษณะเปนเถาและเนอื้ ในมสี ขี าว ขน้ึ ในปา บริเวณปา ละเมาะใกลเ ชงิ เขา

๒. ไมโ มกมนั หรอื มกู มัน เปน ไมย ืนตน เนอ้ื ออนสขี าว
๓. ไมโ ชค หรอื สะครอ เปน ไมย ืนตนผลกนิ ได มสี ขี าวใหถ า นดมี าก ชาวบา นนยิ มนำมาเผาถาน

49

๔. ไมม ะขาม เปน ไมย นื ตนขา งในสขี าว นยิ มรน กง่ิ ลงมาเหลอื แตต น ไว เพอื่ ใหอ อกกงิ่ ใหม

นอกจากน้ี ยงั มไี มก าสะลอง (ไมป ป ) ไมส บนั งา (ไมก ระดงั งา) ไมจ มุ ปา (ไมจ ำปา) ฯลฯ
ในการคดั เลอื กไม ใหเ ลอื กกง่ิ ทม่ี เี สนผา นศนู ยก ลางประมาณ ๒-๓ นว้ิ และตดั ใหมคี วามยาว
ประมาณ ๑ วาของเจา ภาพ หรอื ๑.๘๐- ๒.๐๐ เมตร แลวนำมาผง่ึ แดดใหแ หง ถงึ วนั กอ น
เดอื น ๔ เปง ๑ วนั แลว ถากเอาเปลอื กไมอ อกทกุ สว น นำมามดั รวมกนั ใหไ ด ๘๐ ทอ น เทา
จำนวนพระชนมายขุ องพระพุทธเจา คอื ๘๐ พรรษา

จากนนั้ ชว ยกนั แบกหามเขา สวู ดั นำมาไวท ล่ี านขา งวิหาร หรือทลี่ า นนาเรยี กวา “ขว ง
แกว ทงั สาม” จากนัน้ จดั การกองสมุ หลวั เปน รปู เหมอื นกระโจมอนิ เดยี นแดง โดยทำเปน ซมุ
สองกองไว ชัน้ แรกใชไ มรวกเปน แกนตงั้ ขา งใน ขางนอกเปน พวกไมซ างและไมอ น่ื ๆทเี่ ตรียม
ไว ใชเ ถาวลั ยต รงึ มดั กองโดยรอบ โดยเฉพาะตวั แกนในเพอ่ื ไมใ หก องฟน โคนลม ไมฟ น
ทง้ั หมดตอ งคละดว ยไมท ่ีเกบ็ มาใหม หากเปน ไมแหง หมดจะไหมไ ฟไวเกนิ ไป นอกจากนมี้ ี
การใส “หมากสะโปก” ไมป ระทดั หรอื ไมร ะเบดิ สอดเขา ขา งในดว ย ขณะท่ีไมตดิ ไฟจะแตก
เสยี งดงั ไปไกล เปนสญั ญาณใหชาวบา นลกุ ตน่ื มาจดั เตรยี มขา วปลาอาหาร เพอื่ มาทำบญุ ที่
วดั ไมน ท้ี ำจากไมไ ผซ าง หรอื ไมบ ง ตัดปดหวั ทา ยเปน ทอ น อาจเปน ๒ ทอ นบา ง ๓ ทอ น
บา ง ใสส ะโปกประมาณ ๔-๕ ชดุ เตรยี มไวส ำหรับเผาตอ

พธิ ีการเผาบูชา

กอ นวนั ทำพิธชี าวบา นจะทยอยกนั นำไมท ่ตี นเกบ็ มาวางในกองฟน เพอื่ ทำพิธี
พรอ มกนั ในเชาวนั รงุ ข้ึน คอื วันขน้ึ ๑๕ คำ่ เดอื น ๔ สำหรบั พิธกี ารเร่ิมจากชาวบา นผมู ี
ศรทั ธาจะเตรยี มพานขา วตอกดอกไม ฟนทอ นยาว ๑ วา จำนวนหนงึ่ มัด และภัตตาหาร
ถวายแกพ ระสงฆ เมอื่ ไหวพระรบั ศลี รบั พรเรยี บรอ ยแลว จะมกี ารกลา วคำถวายที่มใี จความ
เกยี่ วกบั การบชู าพระรตั นตรยั การถวายทานและการสรางกศุ ล

จากนน้ั จะเอาฟนเขา ประเคนหนาพระพทุ ธรปู องคป ระธานพธิ ี หรอื บางแหง จะใช
กรวยดอกไมป ระเคนหนา พระสงฆเพอื่ เปน การสกั การะ ในเวลาประมาณ ๐๔.๐๐-๐๕.๐๐
น. จะเริม่ จดุ กองไฟหรือกองฟน นน้ั โดยเจาอาวาสจะจุดไฟเปนทา นแรกพรอมกบั ตฆี อ ง ๓
ลา เพอื่ ใหประชาชนไดท ราบและรว มอนโุ มทนาบญุ ดว ย

50

11.การตานขา วใหมเ ดือน ๔ เปง

นอกจากจะทำบุญทานหลวั หงิ ไฟพระเจา แลว ในวนั ศลี 4 เปง ก็จะทำพธิ ที ำบญุ ทานขา ว
ใหม ขาวลนบาตร ไปพรอมๆ กนั ในชว งของประเพณเี ดอื น ๔ เมื่อชาวบานนำขา วเปลอื ก
เขา ยงุ ฉางแลว จะนำขาวนน้ั ไปทำบญุ ขา วใหม กอ นทจี่ ะนำไปขา วนัน้ ไปสเี พ่อื รับประทาน
การทำบุญในวาระนี้เรียกวา “ทานขนั ขา วใหม” เพือ่ เปน การอทุ ศิ สว นกศุ ลไปถงึ เทวดาขนุ
นำ้ ปูย า ตายาย พอ แมท เี่ ปน เจา ของไรน ามาแตเ ดมิ สำรบั อาหารประกอบไปดว ยขาวนงึ่ สกุ
พรอ มกบั อาหารทน่ี ยิ มกนั ตามทอ งถน่ิ ซงึ่ นยิ มทาทานขนั ขา ว ตงั้ แตเชา ตรู และหลงั จากนัน้