Magazyn Edukacyjny PSYCHODIA 2_2020

Psychologia | Rozwój | Zdrowie

Numer 2/2020 Magazyn bezpłatny
wrzesień
Żyć na własnych warunkach,
PSYCHOLOGIA co to znaczy?
ROZWÓJ
ZDROWIE Alicja w Krainie
Fluid Art

Jak wyjść z błędnego
koła odchudzania?

Patronat merytoryczny: Patronat merytoryczny:

SPIS TREŚCIMamy zaszczyt zaprosić Was do odsłony kolejnego numeru magazynu online PSYCHODIA.
Magazyn ten to nie tylko teoria. Ukazane są tutaj prawdziwe historie przedsiębiorczych osób. Magazyn to
źródło pozytywnej energii, wrażliwości, empatii. To również miejsce inspiracji i motywacji. To przekazana
wiedza – która zostawi ślad dla innych pokoleń. Ten przekaz, który jest zawarty w artykułach – przetrwa
wszystko. I będzie nieść dobrą energię dla osób, które szukają swojego miejsca. Magazyn ma być idyllą.
Odskocznią od codzienności. Czasem na refleksję i zatrzymaniem się. Ma przyczynić się również do
odkrywania naszego potencjału. Dawać nadzieję na to, że zawsze wszystko można zacząć od nowa.
Magazyn publikowany będzie w formie online, autorzy, którzy wezmą udział w naszym projekcie
promowani będą poprzez utworzone wizytówki, na naszej stronie internetowej. Magazyn składa się
z trzech działów: psychologii, rozwoju osobistego i zdrowia.
Patronat merytoryczny nad magazynem objęła Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University
z siedzibą w Nowym Sączu. Zaś ambasadorami naszego magazynu są dwie niezwykłe osobowości:
Paulina Smaszcz i Tomasz Gulak.

Przyjemnej lektury!
redakcja Magazynu Edukacyjnego PSYCHODIA

3 Żyć na własnych warunkach - co to znaczy?
6 Jak się odnaleźć w szkole w czasach pandemii?
8 Kobiece schematy myślenia - w drodze do bycia liderem
11 Jak skutecznie radzić sobie ze stresem?
15 Daj dziecku lepszy start
19 Nieetyczny eksperyment. Dlaczego Stanfordzki Eksperyment Więzienny wciąż budzi tak wiele

emocji?
25 Alicja w krainie Fluid Art
27 Jak zacząć się rozwijać?
29 Webinary w rozwoju osobistym i budowaniu marki osobistej
32 Rolfing, czyli jak znaleźć równowagę w ciele i umyśle
35 Moda na przeciętność
39 Prawo do porażki
40 Jak wyjść z błędnego koła odchudzania?
44 Co warto wiedzieć o koronawirusie?
46 Muzykoterapia - lekarstwo dla ciała i duszy człowieka
50 Jesteśmy tak zdrowi jak nasze komórki
52 Śmiechojoga i depresja - profilaktyka jest ważna!

MAGAZYN EDUKACYJNY PSYCHODIA Anna Święcka-Głowacka, Anna Bratowska, Renata
[email protected] Dziewońska, Michalina Kotowska, Katarzyna
Redaktor naczelna: Diana Puchalska Boczar, Regina Kusak, Magdalena Toboła, Karin
Redaktor: Lidia Puchalska Lesiak.
Marketing: Łukasz Sitko Redakcja Magazynu Edukacyjnego PSYCHODIA
Wydawca: PSYCHODIA Diana Puchalska zastrzega, że nie ponosi odpowiedzialności za
płk. Stanisława Dąbka 2b, 37-600 Lubaczów treść reklam zamieszczonych w magazynie.
NIP 793-158-07-76 W przypadku matariałów redakacja zastrzega
Współpraca autorska:   sobie prawo do ich skracania, adjustacji i zmiany
Marta Kobińska, Monika W. Perdjon, Paulina Sawa, tytułów. Wykorzystanie publiczne możliwe jest
Marta Cieszanowska, Kinga Bogdańska, Alicja wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody redaktora
Wołkowska, Paulina Szerszeńska, Regina Kusak, naczelnego magazynu.

PSYCHOLOGIA

Żyć na
własnych
warunkach,
co to znaczy?

Znałam kiedyś pewną dziewczynę. Ładna, zgrabna, pełna optymizmu, z wielkimi planami na
przyszłość. Chciała czerpać z życia pełnymi garściami. Miała ku temu wszelkie szanse. Brak
prawidłowych wzorców i małomiasteczkowe wychowanie popchnęło ją w toksyczną relację.
Chorobliwa zazdrość chłopaka, a potem męża mocno podkopała jej wiarę w siebie, ale nie zabiła
hartu ducha i woli walki o lepsze życie. Życie, które byłoby na jej warunkach. Życie, którego
zawsze pragnęła.

Kobiety od wieków wychowywane są Dziewczyna, którą kiedyś znałam też chciała
w sposób służalczy i podporządkowany więcej, nie godziła się na brak szacunku, na
społeczności, w której żyją. Każda forma wyrzeczenie się swoich ambicji. Ale była to
wyjścia poza stereotyp patriarchatu jest walka z wiatrakami, a ona jak ten Don Kichote
nagradzana mniejszym lub większym marnowała energię i coraz bardziej zamykała
ostracyzmem. Bo kobiecie nie uchodzi, się w sobie.
nie wypada, bo po co zmieniać jak jest
dobrze? Tylko komu jest dobrze? Ogólne społeczne przyzwolenie dla
Dookoła obserwuję kobiety, które chcą ambitnych kobiet istnieje, ale jest często
więcej, które mają marzenia i plany, które złudne. Bo to przecież obowiązkiem
są wspaniałe i mądre. A jednak cały czas kobiety jest dbanie o dom, wychowywanie
czują się winne, bo odstają od przyjętych dzieci oraz dbanie o męża czy partnera.
norm. Nie chcą się poddawać woli To takie naturalne, od wieków tak było!
większości, chcą same o sobie decydować. W praktyce, kiedy kobieta pracuje
Walczą o siebie pokazując, że można zawodowo i ma na głowie dom, zwykle to
inaczej. W dużym mieście ta presja jest są dwa pełne etaty. Jak pogodzić ambicje
mniejsza bo i tolerancja na inność jest zawodowe z dbaniem o dom? Czy to
wyższa. Jednak w mniejszych miastach w ogóle jest możliwe? Najprościej wtedy
i na wsi, gdzie presja społeczna jest zapomnieć o sobie i swoich potrzebach.
bardzo duża, wymaga to niemałej Zapomnieć o swoich pasjach
odwagi. i marzeniach. To przecież takie
naturalne, że dbanie o ognisko domowe
jest obowiązkiem kobiety.

3

PSYCHOLOGIA wsparcia osoby nam życzliwej może być
tylko płomykiem, który szybko zgaśnie.
Dziewczyna, którą kiedyś znałam nie chciała Musimy pamiętać, że ten ogień cały czas
tak żyć. Nie chciała zapomnieć o swoich powinien dawać nam siłę i odwagę do
pasjach, marzeniach, rezygnować z siebie. Nie działania. Nie może być za mały, bo jest
chciała ukrywać swoich emocji, swojej ryzyko że szybko zgaśnie, a my wrócimy
kobiecości skutecznie równanej z ziemią. do punktu wyjścia. Nie może też być za
Chciała być silną kobietą, która ma kontrolę duży, bo szybko się spalimy.
nad swoim życiem. Realizuje się nie tylko jako
matka, ale też zawodowo. Jak utrzymać ten ogień?
W momencie kiedy dochodzimy do
ściany, stajemy przed dylematem - cofnąć Określenie celu do którego dążymy jest
się do znanego nam schematu czy znaleźć istotne, ale tylko po to, żeby ruszyć
sposób i przejść na drugą stronę. z miejsca. Kiedy już ruszymy z miejsca ku
Wyrwanie się z zamkniętego kręgu życiu na własnych warunkach, przyjdzie
stereotypów nie jest łatwe, zwłaszcza nam się zmierzyć z różnymi
kiedy jedyne co mamy to apetyt na lepsze przeszkodami wewnętrznymi
życie. Mimo tego, że nie zawsze wiemy i zewnętrznymi. Dopadną nas chwile
czym to „lepsze życie” tak naprawdę zwątpienia, które tylko czekają, żeby
jest.W takich sytuacjach zwykle pomaga wyjść z zakamarków naszej
znalezienie wsparcia – może to być podświadomości i pogrozić nam palcem.
przyjaciółka, coach, psycholog czy Powiedzieć nam, że przecież nasze życie
mentor. Pomoże nam to spojrzeć na wcale nie było takie złe, a to co przed
swoje życie z innej perspektywy. nami to jeden wielki znak zapytania. Czy
Potrzebne jest również określenie celu naprawdę tego chcemy? W takich
jaki chcemy osiągnąć w każdym obszarze chwilach warto wysłuchać co nasz
życia – gdzie chcę być za rok, dwa pięć. potworek ma do powiedzenia. Skoro już
Da nam to punkt wyjściowy do określenia wyszedł na światło dzienne to niech się
czego tak naprawdę chcemy (czasu dla przynajmniej wygada. A jak już skończy
siebie, szacunku, pomocy w sprawach to powiedzmy mu: Słyszę Cię, ale nie muszę
domowych, czy innych rzeczy, które słuchać.
sprawią, że poczujemy się szczęśliwi).
Pomocne będzie także sporządzenie listy Na naszej drodze możemy się również
wszystkich rzeczy, które trzeba zrobić, spotkać z nieprzychylnością ludzi
aby osiągnąć cel, a następnie z najbliższego otoczenia, którym się
przekształcenie powyższej listy w plan wydaje, że mogą kontrolować nasze życie
działania. i oceniać nasze wybory. Nasze życie jest
tylko nasze i od nas samych zależy jak
Dziewczyna, którą znałam pomimo prób chcemy je przeżyć.
naprawienia małżeństwa i wdrożenia zmian,
które by poprawiły jej samopoczucie nie Droga którą idziemy do naszego celu jest
odniosła szczególnych sukcesów. Jedyne co kręta i wyboista, ale prowadzi też przez
zyskała to frustrację, która doprowadziła do miejsca z pięknymi widokami. Pokonując
wylewu i na trzy tygodnie została uziemiona każdą przeszkodę uczymy się siebie,
w szpitalu. Miała mnóstwo czasu na a zatrzymując się w pięknych miejscach
przemyślenia. Ten czas w poziomie był o tyle ulegamy zachwytom nad otaczającym nas
cenny, że podjęła decyzję, że nie chce tak dalej światem. Wsłuchujemy się w siebie,
żyć – być kontrolowaną, cały czas czuć się doświadczamy różnych emocji, stajemy
winną, że nie jest wystarczająco dobra. Skoro się najlepszą wersją nas samych.
los daje jej jeszcze jedną szansę, to chce żyć po
swojemu. Chce cieszyć się życiem i być Dokonujemy wyborów, które są nasze.
szczęśliwa. Wdrażanie swojego planu zajęło jej Żyjemy na własnych warunkach.
kilka miesięcy pełnych napięć, zwątpień, ale też
nadziei i wiary, że wszystko się uda. Dziewczyny, którą znałam już nie ma. Jest za
Podjęcie decyzji o zmianach w życiu jest to świadoma, piękna pełna empatii kobieta.
pierwszym, szalenie ważnym krokiem. Dokonuje własnych wyborów. Szanuje siebie
Stawką jest nasz dobrostan, który jest i innych. Jest dla siebie najważniejsza. Jest
silnym motywatorem, jednak bez szczęśliwą, spełnioną kobietą i chętnie się tym
dzieli z innymi. Żyje na własnych warunkach.
4

www.ekursyonline.pl

Poznaj ofertę najpopularniejszych szkoleń
psychologiczno-pedagogicznych on-line

PSYCHOLOGIA

JAK SIĘ ODZNALEŹĆ
W SZKOLE W CZASACH

PANDEMII?

Jeśli jesteś jednym z tych rodziców, którzy aktywnie śledzili doniesienia dotyczące
organizacji edukacji w najbliższych miesiącach, to zapewne masz jeden wielki mętlik
w głowie. Koncepcje były różne – kontynuacja edukacji zdalnej, powrót do szkoły, jedno
dziecko w ławce, edukacja naprzemienna, tydzień w szkole, tydzień w domu, lekcje
skrócone do 30 min...

Taka sytuacja może budzić niepokój, porozmawiaj z nim o zasadach higieny,
a nawet złość, bo przecież wielu z nas nie panikuj, nie przelewaj na niego
pamięta trudne początki edukacji własnych lęków.
domowej, do której zostaliśmy niejako Jeśli jesteś umęczona po tylu miesiącach
zmuszeni podczas pierwszej fali z dziećmi (tak, do tego również masz
pandemii. prawo), poszukaj sposobu na to jak się
Przyglądaj się swoim emocjom relaksować, rozładować napięcia, aby
Aby wspierać dzieci najpierw musimy znowu - nie przenieść tego na dzieci.
zadbać o siebie. Daj sobie prawo do Ważne jest też to, że pracując z własnymi
zmęczenia, złości, frustracji i niepokoju. emocjami, wyrażając je i rozładowując
Nie ma złych emocji. Wszystko co w zdrowy sposób, nie tylko sami czujemy
przeżywamy informuje nas o tym co się lepiej, ale też dajemy świetny przykład
dzieje się z nami i wokół nas. Ważne jest naszym dzieciom. Nasze emocje są ściśle
to, jak wyrażamy te emocje i czy powiązane z procesami poznawczymi,
w ogóle to robimy. Jeśli obawiasz się czyli z tym jak interpretujemy zdarzenia.
o bezpieczeństwo swojego dziecka, o to Jeśli przeżywasz dużo trudnych emocji, to
czy nie zarazi się wirusem - zastanów się czy zawsze oceniasz sytuację
adekwatnie, czy nie martwisz się

6

na zapas, czy nie wyolbrzymiasz PSYCHOLOGIA
problemów. Warto czasem porozmawiać
z kimś mniej zaangażowanym To uchroni nas i nasze dzieci przed
emocjonalnie, kto pomoże trudne frustracją.
sytuacje ocenić z dystansu. Pamiętaj że szkoła to ważny, ale nie
jedyny aspekt życia Twojego dziecka.
Bądź w kontakcie z dzieckiem Często kiedy zadzwoni pierwszy
dzwonek, odpala się w nas poczucie
Ktoś mógłby powiedzieć - o co chodzi, obowiązku, które każe nam rozliczać
przecież całe wakacje byliśmy dzieciaki z wyników. "Bo przecież po to
w kontakcie. Musimy pamiętać, że nasze jest szkoła! Uczyć się to obowiązek
dzieci długi czas były "wyjęte" z systemu dziecka!” Zgadza się, pamiętaj jednak, że
edukacji. Odzwyczaiły się od gwaru, dziecko uczy się w szkole również
który panuje w szkole, od konieczności budowania relacji społecznych, stawiania
skupiania uwagi przez 45 min, od przerw granic, wyrażania swoich emocji
w określonym czasie. Dla części z nich i potrzeb. To jest ważne i potrzebne, aby
powrót do szkoły może wiązać się z silną nasze dzieci wyrosły na samodzielnych,
stymulacją i stresem. Niektóre będą szczęśliwych dorosłych. Dziecko musi
reagowały nadpobudliwością, mieć czas i siłę na pasję, oraz swobodne
trudnościami z koncentracją, inne zabawy. Zadbaj również o jakość
silnym zmęczeniem, a jeszcze inne nawet weekendów. Wielu rodziców tłumaczy się
agresją. Warto obserwować uważnie brakiem czasu. Rozumiem to. Ale
swoje dziecko i akceptować to jak się pamiętaj, że nie ilość jest najważniejsza,
czuje. Po powrocie dziecka ze szkoły a jakość. Jeśli po pracy chcesz jeszcze
staraj się nie stymulować go bajkami, czy zrobić  obiad, pomóc przy lekcjach
grami wideo. Zadbaj o ruch na świeżym i ogarnąć zaległe maile, to faktycznie
powietrzu, wspólne rozmowy albo może Ci być trudno zagrać w planszówkę.
czytanie. Postaraj się, aby choć podczas
weekendów Wasza rodzina i relacje stały
Zastanów się na co w tej sytuacji masz się priorytetem.
wpływ
Często chcąc zmienić jakąś sytuację Nie zwalniaj dziecka z obowiązków
podejmujemy wiele różnych działań, domowych
a mimo to nie widzimy efektów. To Często trafiają do mojego gabinetu
wywołuje u nas złość i poczucie niemocy. rodzice, którzy nie angażują dzieci
Zawsze w takich sytuacjach zachęcam do w prace w domu "bo wracają późno ze
przyjrzenia się tzw. strefom wpływu, szkoły i są zmęczone” albo dlatego że „ja
czyli na co ten wpływ mamy, a na co nie. zrobię to sama szybciej i dokładniej”. To
czego dzieciaki nauczą się podczas lekcji
Nie zmienimy decyzji systemowych (np. historii i chemii jest ważne, ale wkładając
odnośnie noszenia maseczek), nie naczynia do zmywarki nauczą
zmienimy Jaśka z naszej klasy, który się  czegoś  równie  ważnego. Zaczną
przezywa  inne dzieci, czy Pani Jadzi ze szanować Was i Waszą pracę. Nauczą się,
stołówki, która uparcie daje dzieciom że wspólnie dbacie o miejsce w którym
tłuste jedzenie. Jeśli jedna rozmowa nie żyjecie, oraz że ich pomoc jest potrzebna
pomogła, to powtarzanie jej wielokrotne i cenna. Zobaczą też, że mogą być
raczej nic nowego nie wniesie, a jedynie samodzielne i w razie potrzeby
zużyjemy sporo cennej energii. poradzą  sobie ze zrobieniem jajecznicy,
Złoszczenie się też nie pomoże. Możemy czy upraniem koszulki na gimnastykę.
jednak wybrać wygodny krój maseczki Wszystkich nas czeka teraz wyzwanie, ale
(nawet jeśli obowiązek uważamy za jestem pewna, że stosując się do tych
głupi), zadbać o przekąski dla dziecka do kilku prostych rad zarówno my jak i nasze
szkoły, nauczyć nasze pociechy jak dzieci szybko odnajdziemy się w "nowej
asertywnie reagować na zaczepki Jaśka. szkole”. Powodzenia.

7

PSYCHOLOGIA

Kobiece
schematy
myślenia -
w drodze do

bycia
liderem

Badania pokazują że kobiety zajmujące stanowiska kierownicze często
przodują przewyższając mężczyzn, ponieważ umiejętności miękkie
pomagają im być skutecznym liderem. Umiejętność słuchania innych,
dobrej komunikacji czy empatia mocno wspierają pozycje kobiet na
stanowiskach kierowniczych.

Jest to kuriozalna sytuacja, gdyż właśnie - Sheryl Sandberg, COO Facebooka,
umiejętności miękkie w przeszłości były twierdzi że duże znaczenie ma wzorzec
wykorzystywane jako argument za tym, jaki przekazują rodzice swoim dzieciom.
że kobiety nie nadają się na stanowiska Mała dziewczynka, która ma silną
przywódcze. Dominowało przekonanie, osobowość, wie czego chce, często dostaje
że organizacja potrzebuje „mężczyzny, komunikat, że się za bardzo rozpycha,
który przejmie dowodzenie i podejmie a nie że ma naturalny talent do
trudne decyzje”. Czy to właśnie taki typ przywództwa. Idealną sytuacją byłoby,
zarządzania jest najpopularniejszy? Czy gdyby matki nie gasiły i nie uciszały
to możliwe, że stereotyp wciąż decyduje swoich córek, przedstawiając ich
o tym, że stanowiska zarządcze czy zachowanie jako niestosowne dla
liderskie częściej obejmują mężczyźni? dziewczynki. Często gdy to syn przejawia
Kobiety często blokują same siebie przez podobne zachowanie, jest opisany jako po
nakręcający się sposób myślenia, prostu aktywny i dynamiczny.
związany z niskim poczuciem własnej Niepewność kobiet ma też zaletę.
wartości. Pochodną tego podejścia może Znacznie częściej niż mężczyźni mają
być sposób wychowania dziewczynek. większą świadomość swoich barier
Niepowtarzalny autorytet kobiet sukcesu i ograniczeń, dzięki temu ciągle się
rozwijają.

8 9

PSYCHOLOGIA

Fakt że postrzegają siebie bardziej i odblokowywać potencjał swoich
krytycznie, daje im możliwość podwładnych. A jednak wciąż są lepiej
zaobserwowania u siebie braków, czy luk postrzegani na tych stanowiskach.
miedzy tym, gdzie chcą być a gdzie W badaniach przeprowadzonych przez
obecnie są. To prowadzi kobiety do Johna Zenkera i Josepha Folkmana
ciągłego samorozwoju i zwiększenia zostało wyróżnionych 16 kompetencji
efektywności w działaniu. Natomiast skutecznego przywódcy. Wyniki
mężczyzn charakteryzuje pokazały, że kobiety posiadają 15 z 16
przeświadczenie, że są doskonali, co wskazanych kompetencji. Można było
przedstawia ich jako tych bardzo zauważyć nieznaczną różnicę
pewnych siebie, nie mających żadnych w budowaniu strategii - jednak kobiety
wątpliwości i niepewności. w porównaniu do mężczyzn aby dostać
awans muszą wykazać znacznie więcej
Percepcja przywództwa w rozumieniu swoich osiągnięć i umiejętności.
zarządzania dyrektywnego odchodzi do
lamusa na rzecz coraz bardziej Idealnie obrazuje to wypowiedź Zofii
pożądanego przywództwa zwanego Dzik, członkini Rady Nadzorczej PKO
przywódca-sługą, który podejmuje Banku Polskiego:
decyzje na podstawie konsultacji
z innymi. Taki styl zarządzania jest „Kobieta musi być zazwyczaj lepsza niż średni
bliższy kobietom, które są postrzegane mężczyzna, jeśli chce wejść na wysoką pozycję
jako bardziej wrażliwe interpersonalnie, w firmie. Dlatego kobiety, które są na wysokich
czyli mają na uwadze indywidualny stanowiskach, rzeczywiście posiadają bardzo
rozwój drugiego człowieka. Kobiety dobre kompetencje. Niestety tak myślą również
zachęcają do wychodzenia z myślenia mężczyźni... Pamiętam jak byłam
pudełkowego, przez co ich sposób promowana do zarządu holdingu finansowego
zarządzania jest transformacyjny. w Holandii, w którym było kilkunastu
mężczyzn, a ja byłam jedyną kobietą. Szef
Przywództwo transformacyjne wiąże się grupy, kiedy mnie przedstawiał, powiedział:
z wyższym poziomem zaangażowania jeśli kobieta chce wejść do takiego zarządu,
zespołu, wydajności i produktywności, musi być lepsza niż pięciu innych mężczyzn.
jest to kluczowa ścieżka do poprawy Zadałam mu potem pytanie, które wprawiło go
wyników w organizacji. Kobiecy schemat w zadumę... Dlaczego tak musi być?” 
myślenia różni się od tego jak mężczyźni
opisują rzeczywistość. Dzięki temu Licznie badania pokazują, że kobiety
w zarządach spółek, w których zasiadają i mężczyźni mają inne preferencje
zarówno kobiety jak i mężczyźni obecny związane ze stylem przywódczym,
jest różny punkt widzenia na ten sam budowaniem swojej pozycji w organizacji
problem. Według badań antropolożki oraz korzystaniem z władzy. Kobiety
Helen Fischer, kobiety mają sieciowy styl wykorzystują styl przywódczy oparty na
myślenia, to znaczy że zapamiętują budowaniu własnego autorytetu, zaś
szczegóły i grupują je, szufladkują, mężczyźni na działaniach transakcyjnych
a w potrzebie korzystają z tych i racjonalnych. Jak wynika z raportu
informacji. Kobiety mają zdolność do Deloitte „Kobieta i władza w biznesie”
łączenia szczegółów w jeden detal, co daje kobiety częściej stosują narzędzia władzy
im umiejętność dopełniającą oparte na perswazji, wyjaśnianiu czy
komunikację z mężczyznami. angażowaniu, a mężczyźni na presji
i tworzeniu koalicji.
Kobiety lubią inspirować innych, Kobiet liderów jest ciagle niewiele, mimo
zmieniać ludzkie postawy, a ich cele ich dużego potencjału do wdrażania
często są ambitne ale mierzalne. Bardzo innowacyjnych rozwiązań oraz wachlarza
trudno jest stworzyć dobrze działający umiejętności. Oby kobiety częściej
zespół, gdy głównym celem jest sukces zamiast „Ja się do tego nie nadaję”
menadżera. Mężczyźni, którzy myślały i mówiły „jestem odpowiednią
postrzegają przywództwo jako cel kariery osobą na to stanowisko”. To daje
i indywidualny sukces, są zbyt nadzieję, że ilość kobiet zarządzających
egocentryczni, aby wspierać dobre biznesem wzrośnie.
samopoczucie swoich zespołów

9



PSYCHOLOGIA

JAK SKUTECZNIE
RADZIĆ SOBIE
ZE STRESEM?

Lęk, drażliwość, huśtawka nastrojów, lub czasami – gratuluję, w Twoim życiu
obniżona samoocena, zaburzenia snu, jest mało czynników stresogennych albo
spadek odporności, kołatanie serca, posiadasz już umiejętności radzenia sobie
migreny, bóle brzucha, przyrost lub z wyzwaniami losu. Jeżeli jednak często
spadek wagi ciała. Jak dobrze znasz te doświadczasz huśtawki nastrojów,
objawy? Spróbuj określić w jakich cierpisz na bezsenność, bywasz
sytuacjach ich doświadczasz i z jaką wybuchowa i często boli Cię głowa,
częstotliwością: rzadko, czasami czy prawdopodobnie doświadczasz silnego
często. Jeżeli odpowiedź brzmi rzadko i długotrwałego stresu.

11

PSYCHOLOGIA Organizm ludzki jest dostosowany do
radzenia sobie z takim natężeniem
Czym tak naprawdę jest stres i jak stresu, ponieważ jest to ewolucyjna
możemy pomóc sobie w sytuacji gdy pozostałość z czasów kiedy szybka reakcja
świat „wali nam się na głowę”? (ucieczka lub walka) była jedyną formą
Termin „stres” pochodzi z fizyki i oznacza obrony i szansą na przeżycie. Dzisiaj nie
siłę, nacisk lub napięcie. Pojęcie stresu po musimy już radzić sobie z takimi
raz pierwszy wprowadził do nauki sytuacjami, jednak krótkotrwałe
o zdrowiu dr. Hans Seyle określając stres wydzielanie hormonu stresu pomaga
jako „nieswoistą reakcję organizmu na nam radzić sobie w trudnych sytuacjach.
wszelkie stawiane mu żądanie”. Reakcja Przewlekły, chroniczny stres wpływa
ta została nazwana zespołem ogólnego destrukcyjnie na życie i jest niezwykle
przystosowania lub zespołem stresu groźny dla zdrowia. Nie bez powodu
biologicznego, na który składają się trzy kortyzol nazywany jest „hormonem
etapy: zabójcą”, szczególnie w połączeniu
z wysokim stężeniem adrenaliny.
ETAP I
W 1967 roku psychiatrzy Thomas Holmes
STADIUM REAKCJI ALARMOWEJ - na i Richard Rahe ogłosili alternatywną
tym etapie organizm mobilizuje koncepcję stresu bazującą na pojęciu
wszystkie swoje zasoby, zauważalny jest stresora. Opracowali skalę 43 wydarzeń
wzrost ciśnienia krwi, czasem też życiowych w zależności od nasilenia siły
temperatury ciała. działania czynnika stresogennego. Co
ciekawe, na liście czynników
ETAP II wywołujących stres znalazły się m.in.
STADIUM ODPORNOŚCI - na tym etapie śmierć współmałżonka, rozwód,
czynniki stresogenne są względnie zwolnienie z pracy i choroba, a także
opanowane i człowiek w miarę dobrze je wydarzenia takie jak: rozpoczęcie lub
znosi, natomiast zauważalnie słabiej zakończenie nauki szkolnej, urlop, święta
toleruje dodatkowe bodźce, które Bożego Narodzenia, zmiana osobistych
dotychczas były nieszkodliwe. nawyków i przyzwyczajeń. Stresorem
może okazać się każdy czynnik, który
ETAP III wytrąca nas z równowagi i wprowadza
dysharmonię w naszej rzeczywistości.
STADIUM WYCZERPANIA - pojawia się
wtedy, gdy czynniki stresogenne Żyjemy w świecie, który promuje work-
oddziaływują zbyt intensywnie i za długo. life balance i stress-free life. W jaki
Pojawia się utrata zdolności obronnych sposób można ten stan osiągnąć?
organizmu a w konsekwencji Pierwszym krokiem do wprowadzenia
rozregulowanie czynności zmiany i opanowania stresu jest
fizjologicznych. uświadomienie sobie, że zgodnie
z socjologią stresu, nasza rzeczywistość
W swoich pracach badawczych Hans składa się z trzech dynamicznych relacji,
Seyle podkreśla, że nie każdy stres jest a stresory mogą pojawić się w każdym
szkodliwy, wyróżniając stres z tych obszarów.
konstruktywny i destrukcyjny.
Krótkotrwały stres uważany jest za I OBSZAR – relacje z samym sobą
sytuację korzystną, gdyż działa na nas II OBSZAR – relacje z innymi osobami
konstruktywnie. Motywuje i często III OBSZAR – relacje ze społeczeństwem
prowadzi do pozytywnych zmian.

12

Kluczem do regulacji ośrodka stresu jest PSYCHOLOGIA
relacja z samym sobą, ponieważ tylko ten
obszar jesteśmy w stanie w pełni Następnym razem, gdy będziesz pod
kontrolować. Nasz wpływ na pozostałe wpływem stresu, spróbuj usiąść
osoby oraz na społeczeństwo jest raczej wygodnie na krześle, nie krzyżuj rąk ani
znikomy. Dzięki skupieniu się na sobie nóg, zamknij oczy i świadomie zaczerpnij
jesteśmy w stanie zorganizować takie powietrze przez nos – zrób to bardzo
narzędzia i techniki, które będą dla nas powoli, nich zajmie ci to od 8 do 10
odpowiednie. Jedni ludzie z łatwością sekund. Następnie wstrzymaj oddech na
pokonują trudności i doskonale radzą 5 sekund i zrób wydech przez usta w tym
sobie w sytuacji stresowej, podczas gdy samym tempie w jakim zostało ono
inni poddają się pod wpływem nabrane. Możesz również wzbogacić to
codziennych wyzwań. Warto pamiętać że ćwiczenie o wizualizację – przeistocz
techniki które wspierają nas w trudnych oddech w energię i świadomie wypełnij
sytuacjach, są tak naprawdę nią całe swoje ciało, poczuj siłę jaką daje
ogólnodostępne niezależnie od dzielących ci ta energia.
nas różnych doświadczeń i odmiennych Kolejnym narzędziem, niezwykle
przekonań. pomocnym w walce ze stresem, jest
Elementarnym narzędziem do walki ze wprowadzenie do codzienności Reguły
stresem jest zadbanie o zdrowie fizyczne. 4R, która została opracowana przez W. T.
Codzienna aktywność fizyczna, krótki Gallweya. Reguła ta opiera się na 4
spacer, kontakt z przyrodą z pewnością filarach, które wprowadzone do
pomogą uspokoić gonitwę myśli codziennej rutyny pozwolą na skuteczne
i spojrzeć na sytuację z nieco innej działanie w sytuacji stresowej, bez
perspektywy. emocjonalnego uszczerbku.
Dobrze jest również wprowadzić do REGUŁA 4 R
codziennej diety elementy wspomagające Regeneracja
układ nerwowy. Zalecane są produkty Relaks
bogate w magnez (kakao, gorzka Rekreacja
czekolada, orzechy i pestki), potas Refleksja
(banany, rośliny strączkowe, ziemniaki)
cynk (pestki dyni, strączki, jaja, orzechy), Zastanów się ile czasu dziennie
wapń (przetwory mleczne, produkty przeznaczasz na własny relaks
zbożowe). Ważną rolę odgrywają również i regenerację. Czy masz czas na
witaminy z grupy B (mięso, podroby, codzienną refleksję? W jaki sposób dbasz
strączki ryby, zboża) oraz nienasycone o swoje zdrowie psychiczne i swoją
kwasy tłuszczowe (oleje roślinne, przestrzeń? Pamiętaj, że poczucie sensu
nasiona, ryby morskie, owoce morza). oraz życie w zgodzie i w harmonii
z własnymi wartościami pomaga
Niezwykle pomocne w sytuacjach w walce ze stresem.
krytycznych związanych z dużym W każdej sytuacji pamiętaj, że stres jest
natężeniem stresu są techniki czymś, co mija. Nie jest on stałym
oddechowe. Kiedy się stresujemy, nasz elementem naszego życia, chyba, że mu
oddech jest spłycony, co w konsekwencji na to pozwolisz. Mając świadomość
prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi, o istnieniu różnorodnych technik
napinają się mięśnie i pojawia się ogólne umożliwiających pokonanie stresu jesteś
rozdrażnienie. Opanowanie w stanie zorganizować swój własny
odpowiednich technik oddechowych „narzędziownik”, w którym znajdziesz
pozwala na odzyskanie wewnętrznego wszystko to, co będzie dla ciebie
spokoju, zwiększa koncentrację, obniża wsparciem w sytuacji kryzysowej.
ciśnieni krwi, relaksuje i wzmacnia Wszystko, czego potrzebujesz, jest
odporność. Świadomy oddech jest w Tobie.
doskonałym narzędziem
w opanowaniu stresu. 13

10

Napisz na: [email protected]
by odebrać swój egzemplarz!

PSYCHOLOGIA

Daj dziecku lepszy start

Bycie mamą to najtrudniejsza praca jaką można sobie wyobrazić, ale jednocześnie
najcudowniejsza na świecie. Każdego dnia przynosi radość, satysfakcję i spełnienie,

ale również ból, łzy i strach… Znasz to?

Każda matka chce być najlepszą mamą na w rozwijaniu naturalnych talentów
świecie i dać swojemu dziecku, wszystko u swojego dziecka, który da mu lepszy
to co może – nawet przysłowiową start w życiu skorzystałabyś z takiej
gwiazdkę z nieba. Ty z pewnością też. możliwości? Instytut Gallupa przygotował
A gdybym powiedziała Ci, że możesz dać badanie Strengths Explorer dla
jeszcze więcej? nastolatków w wieku między 10 a
Akceptację, zrozumienie i pomoc 14 rokiem życia.

20 15

PSYCHOLOGIA Co znajdziesz w raporcie?
Gdy już skończy się badanie, generowany
Badanie to określa 3 najmocniejsze jest raport Top 3 talentów Twojego
talenty dziecka, czyli te sposoby myślenia, nastolatka, których używa najczęściej.
działania i odczuwania, których używa Raport, podobnie jak badanie, jest
ono najczęściej. To właśnie te talenty są w języku angielskim i zawiera 4 elementy:
najbardziej widoczne u Twojego dziecka
i najlepiej określają jego osobowość – Certyfikat talentów (Certificate of
czyli to jak zachowuje się przez większość Talent) – przygotowany dla Twojego
czasu. Talent to zdolności specjalne, dziecka, w formie zaświadczenia
sprawiające, że w danej dziedzinie Opis Top 3 talentów (Your Top
dziecko jest wyraźnie silniejsze – albo od 3 Themes) – charakterystyka
innych dzieci w jego wieku, albo od siebie 3 najsilniejszych talentów nastolatka,
samego w innych dziedzinach. Sprawia, opisująca ich podstawowe cechy,
że dziecko szybciej się uczy, ochoczo potrzeby, sposoby działania
zajmuje się dziedziną w której jest Wi zsakcahzoówwakniiad.o rozwoju talentów dla
utalentowane. Talent daje dziecku nastolatka (Action Items for Youth) –
poczucie radości i przyjemności. czyli pomysły na aktywności,
działania lub zadania, których może
Jak wygląda to badanie? podejmować się Twoje dziecko, by
Odbywa się w formie online i składa z 78 działać w zgodzie z talentami i przy
stwierdzeń, m.in lubię stać na czele ich użyciu.
grupy, potrafię zarażać innych Wskazówki do rozwoju talentów dla
entuzjazmem, uwielbiam rozmawiać. Na rodziców (Action Items for Adults) –
początku dziecko jest proszone o podanie czyli pomysły na aktywności
kilku informacji demograficznych takich i działania, które rodzic może podjąć
jak jego płeć, pochodzenie etniczne i data dla wsparcia rozwoju talentów
urodzenia. Po tej metryczce na ekranie swojego dziecka.
wyświetlają się pojedynczo kolejne
stwierdzenia. Dziecko ocenia jak bardzo Mam wynik, ale co on oznacza?
się z nimi zgadza na czterostopniowej Otrzymany wynik Top 3 talentów jest
skali od „prawie zawsze lub zawsze”, unikatowy dla każdej młodej osoby.
poprzez „często”, potem jest „czasami”, Spotkanie rówieśnika, który posiada
a kończąc „na prawie nigdy lub nigdy”. dokładnie taką samą kombinację
Wszystko jest w języku angielskim i na i talentów jest dosyć trudne. Talenty Top
chwilę obecną nie ma opcji wyboru 3 to znak szczególny dziecka, coś co je
innego języka. wyróżnia.
Na udzielenie odpowiedzi dziecko ma tyle Poznanie i zrozumienie indywidualnych
czasu ile potrzebuje, gdyż w badaniu Top 3 Twojego dziecka ułatwi Ci odkrycie
Strengths Explorer nie ma licznika czasu jego sposobów zachowania i odczuwania.
przy kolejnych stwierdzeniach. Raz Wpłynie to również na Twoje podejście do
wybrana odpowiedź na pytanie jest niego jako rodzica oraz pozwoli skupić się
zapisywana i nie można do niej wrócić by na tym, co w nim naturalne i mocne.
ją zmienić. Będzie też dobrym startem do rozwoju
W badaniu mogą pojawić się i umocnienia tych cech, a przez to
stwierdzenia, których Twoje dziecko umożliwienie Twojemu nastolatkowi
może nie zrozumie lub nie będzie jeszcze lepszego i efektywniejszego
wiedziało, jak odnieść je do siebie. działania w przyszłości.
Dlatego też przy każdym stwierdzeniu,
oprócz czterostopniowej skali oceny, 21
znajduje się wybór „nie rozumiem
pytania”. Można z niego skorzystać
i warto by dziecko wiedziało o takiej opcji
przed badaniem.

16

Wynik badania zawarty w raporcie jest PSYCHOLOGIA
dla rodziców drogowskazem i określa
teren, na którym dziecko czuje się że sama dopiero teraz poznaję
dobrze. To takie punkty na horyzoncie, i odkrywam swoje talenty. Gdybym to
wyznaczające kierunek, w którym możesz zrobiła wiele lat temu na pewno byłoby mi
podążać jako rodzic, by wspierać jego łatwiej w życiu, ale też nie narzucałabym
rozwój. Natomiast ścieżkę, którą córce swoich wyobrażeń o jej samej.
pójdziecie do tych punktów, będzie Polecam współpracę z Kingą.
wyznaczało Twoje dziecko.
Ma niesamowitą moc i wiarę w to co robi.
Jakie korzyści Ty odniesiesz? Życie po sesjach z nią nabiera innych
poznasz i zrozumiesz naturalny barw a rodzina zaczyna żyć w pełni.”
sposób myślenia, zachowania
i odczuwania Twojego dziecka Twoje dziecko jest utalentowane a Ty już
dowiesz się, co stanowi o unikalności teraz możesz odkryć jego naturalne
Twojego dziecka predyspozycje obserwując je
opracujesz skuteczne metody i odpowiadając sobie na pytania:
wspierania jego rozwoju
zrozumiesz, w jaki sposób efektywnie Jakie działania lub czynności
komunikować się ze swoim przychodzą Twojemu dziecku z dużą
dzieckiem łatwością?
zastanowisz się jak skutecznie Jakie zadania wykonuje chętnie
zastosować wiedzę o talentach i widać, że przynoszą mu radość?
dziecka do swojego stylu Jakich rzeczy/czynności Twoje
rodzicielstwa dziecko szybko się uczy, pokonując
kolejne poziomy trudności bez
Zobacz co napisała do mnie mama, która większego wysiłku?
postanowiła wesprzeć swoje dziecko:
„Do tej pory talent kojarzył mi się ze Dzięki obserwacji tych naturalnych
zdolnościami np. plastycznymi lub reakcji zobaczysz pierwsze sygnały
muzycznymi, sportowymi. Nie przyszło talentów swojego dziecka.
mi do głowy, że to pojęcie można inaczej
interpretować. Koncepcja skupienia się Współpracujący z Instytutem Gallupa
na rozwoju naszych najmocniejszych psychologowie Timothy A. Judge
stron, zamiast marnowania czasu na i Charlice Hurst udowodnili że ludzie
doskonalenie tego co nam nie wychodzi, którzy w młodym wieku (pomiędzy 14
bardzo silnie do mnie przemówiła a 22 rokiem życia) poznali i pracowali nad
i pomogła określić moje cele zarówno rozwojem swoich dominujących
w życiu zawodowym jak i prywatnym. talentów, w konsekwencji zbudowali
Dzięki temu badaniu Kasia zrozumiała, wyższe poczucie własnej wartości niż ich
dlaczego jest inna od swoich rówieśnicy. To pozytywnie wpłynęło na
rówieśników. Dla mnie jako mamy wykształcenie, rozwój kariery, satysfakcję
ogromna korzyścią jest lepsza z pracy zawodowej, wysokość
komunikacja między nami. Dzięki wynagrodzenia oraz zdrowie.
odkrytym talentom, wiemy jakie są nasze
mocne strony, kto komu i w czym może Droga mamo, pozwól swojemu dziecku
pomóc, kto jakich bodźców potrzebuje by poznać swoje talenty by na ich
działać. Te wszystkie działania pomagają fundamencie stworzyć wiele mocnych
Kasi budować samoświadomość, która stron i realizować się w dających
jest podstawą poczucia własnej wartości. satysfakcję i spełnienie obszarach.
Wiem, że w przyszłości wpłynie to na jej
sukcesy i samopoczucie. Bardzo żałuję, Jeśli chcesz skorzystać z mojej pomocy
przy odkryciu talentów u swojego
dziecka chętnie pomogę, wystarczy, że
skontaktujesz się ze mną mailowo lub
telefonicznie. Odpowiem na wszystkie
pytania.

17

POMOC SPECJALISTÓW
PRZEZ INTERNET

Diagnoza, terapia i pomoc w kryzysie
bez wychodzenia z domu...

ODBIERZ DARMOWY E-BOOK:
 "Trening autogenny - uwolnij się
od stresu"

www.poradniakryzysowa.pl

PSYCHOLOGIA

NiDeelatcyzcezngoy eSktasnpfeorrydmzkeint.
Ekwscpieąrżybmeumednoztci Wjtia?kięwziieenleny

Wciąż budzi kontrowersje, choć przeprowadzono go niemal 50 lat temu.Eksperyment
stanfordzki uznawany dziś za jedno z najbardziej kontrowersyjnych badań w historii
psychologii społecznej, choć początkowo został uznany przez jego twórcę za
prawdopodobnie najnudniejszy.

Kontrowersje, oskarżenia o kłamstwa, Stanford Prison Experiment –
zaniedbania i sfałszowanie wyników. eksperyment, który wciąż wstrząsa
Gdzie leżą granice etyki przy światem
przeprowadzaniu eksperymentów? W 2021 roku minie pół wieku od
Czy Zimbardo podczas eksperymentu przeprowadzania przez Philipa Zimbardo
w 1971 r. te granice przekroczył? eksperymentu, który wstrząsnął
naukowym światem.

22 19

PSYCHOLOGIA Pobrano od nich odciski palców,
dokonano przesłuchania, przewieziono
Każdy, kto choć w pewnym stopniu do więzienia. Tam czekały na nich
interesuje się psychologią, z pewnością standardowe procedury – musieli
słyszał o Stanford Prison Experiment rozebrać się do naga, przejść proces
(SPE). odwszawiania, pozbawiono ich rzeczy
Przeprowadzony w dniach 16-21 sierpnia osobistych oraz rozdano jednolite stroje
1971 r. w piwnicy Jordan Hall więzienne i pościel. Zamiast imion
eksperyment więzienny Stanford miał na otrzymano numery – odtąd mieli stać się
celu zbadanie psychologicznych skutków wyłącznie liczbą.
władzy i bezsilności w środowisku
więziennym. Eksperyment, który miał Sytuacja studentów, którzy „wcielali” się
trwać nawet 2 tygodnie, ostatecznie w rolę strażników więziennych była nieco
musiał zostać zakończony szóstego dnia. inna. Owszem, otrzymali oni identyczne,
Agresja, gniew, niemoc – to wszystko zielone mundury, wszyscy nosili gwiazdę
eskalowało do tego stopnia, że oraz pałkę policyjną. Jednak
więźniowie byli zmuszani znosić okrutne przysługiwały im przywileje – mogli robić
i odczłowieczające znęcanie się z rąk wszystko, co uznają za konieczne, by
rówieśników. w więzieniu panował ład i porządek.
Choć podczas eksperymentu nie było
Na czym dokładnie polegał eksperyment przyzwolenia na przemoc fizyczną, jak
stanfordzki? mówi sam Zimbardo podczas wywiadu
z Danielem Hartwigiem (…) nie
Eksperyment więzienny w gruncie rzeczy zabroniłem stosowania przemocy
miał być prosty – jego celem było psychicznej, która rzecz jasna była
zbadanie, czy brutalność strażników znacznie gorsza.
więziennych spowodowana jest ich
sadystycznymi osobowościami, czy może W bardzo krótkim czasie zarówno
wpływ na zachowanie ma środowisko strażnicy, jak i więźniowie zaczęli
więzienne. przyjmować nowe role. Więźniowie byli
wyszydzani, zlecano im nudne,
Badanie, prowadzone przez profesora powtarzalne zadania, byli
psychologii Philipa G. Zimbardo, dehumanizowani. Powszechną formą kar
rekrutowało studentów Stanford za były pompki. Nic nie zapowiadało buntu
pomocą ogłoszenia w lokalnej prasie. więźniów, który naszedł drugiego dnia.
Chęć udziału w badaniu zgłosiło 75 Studenci, którym przypisano rolę
kandydatów. Każdy z nich został więźniów, zabarykadowali się w celach,
dokładnie sprawdzony i przeszedł ustawili łóżka przy drzwiach i zerwali
dogłębne testy diagnostyczne, w celu należące do nich numery identyfikacyjne.
wyeliminowania kandydatów Bunt został szybko stłumiony przez
z problemami psychologicznymi, strażników, którzy zemścili się, używając
niepełnosprawnościami, przeszłością gaśnicy, która wystrzeliła strumień
przestępczą lub z uzależnieniami. chłodzącego skórę dwutlenku węgla
Ostatecznie wybrano dwudziestu i odepchnęli więźniów od drzwi.
czterech, nieznanych sobie wcześniej Następnie strażnicy włamali się do każdej
studentów i losowo przydzielonych do celi, rozebrali więźniów do naga i wyjęli
jednej z dwóch grup: więźniów lub łóżka. Przywódcy buntu więźniów zostali
strażników. umieszczeni w izolatkach.

Studenci przydzieleni do grupy Po tym strażnicy na ogół zaczęli nękać
więźniów, zostali zatrzymani we i zastraszać więźniów. Trzech najmniej
własnych domach, bez żadnego zaangażowanych w bunt więźniów
wcześniejszego ostrzeżenia. Od samego otrzymało specjalne przywileje – mogli
początku eksperymentu traktowano ich umyć włosy, zęby, otrzymali jedzenie,
dokładnie tak samo, jak każdego które, w formie kary, zostało odebrane
potencjalnego przestępcę. pozostałym skazanym.

20

PSYCHOLOGIA

Po wybuchu buntu sytuacja na Środowisko „więzienne” było ważnym
zaimprowizowanym oddziale czynnikiem w kreowaniu brutalnego
więziennym zaczęła się zmieniać. zachowania strażników (żaden
Więźniowie stali się zależni i ulegli, z uczestników pełniących tę funkcję nie
a strażnicy pogardliwi i szyderczy. wykazywał wcześniej, przed badaniem,
Domagali się coraz większego sadystycznych tendencji).
posłuszeństwa. Zaczęło dochodzić do
załamań nerwowych wśród więźniów –
uczestników eksperymentu. W 2007 r., w książce Efekt Lucyfera.
Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło,
Eksperyment Stanfordzki został Zimbardo prezentuje analizę
przerwany już szóstego dnia z powodu eksperymentu, jednocześnie przyznając,
nadmiernej agresji strażników, że ludzie nie znają siebie i nie są w stanie
załamania emocjonalnego więźniów stwierdzić, jak zachowaliby się w danej
i pobudek moralnych doktorantki sytuacji. Czemu? Ponieważ, to za kogo się
Christiny Maslach. Kobieta została uważają, wysnuwają na podstawie
sprowadzona w celu przeprowadzenia wąskiej grupy doświadczeń ze swojego
wywiadów ze strażnikami i więźniami. życia.
Ostro sprzeciwiała się kontynuacji
eksperymentu, gdy zobaczyła, że
więźniowie są maltretowani. Co ciekawe, Krytyka eksperymentu więziennego
w trakcie 6 dni eksperymentu przez i dylemat – prawda czy kłamstwo?
zorganizowany oddział więzienny
przewinęło się ok. 50 osób z zewnątrz,
które widziały warunki panujące podczas O tym, że eksperyment sam w sobie był
badania. Maslach była jedyną, która kontrowersyjny, nie trzeba nikomu
zakwestionowała moralność mówić – wystarczy popatrzeć na zdjęcia
eksperymentu. znajdujące się na stronie uczelni. Jest
uznany za na tyle budzący wątpliwości, że
Urywki z eksperymentu nigdy nie został powtórzony w szerokim
gronie. Co więcej, dziś w tych badania
Na stronie Uniwersytetu Stanfordzkiego szuka się sensu zachowania strażników
dostępne są oryginalne slajdy w więzieniu Abu Gharib, motywów
przedstawiające przygotowania oraz zamachów terrorystycznych, czy
wykonawstwo eksperymentu Philipa powodów brutalności policji.

Zimbardo. Można także zobaczyć Eksperyment Więzienny Stanford jest
nagrania na kanale YouTube w pełni cytowany jako dowód atawistycznych
poświęconym eksperymentowi impulsów, które czają się
więziennemu. w każdym z nas; mówi się, że przy
niewielkim szturchnięciu wszyscy
Do czego doprowadził stanfordzki możemy stać się tyranami.
eksperyment więzienny?
Coraz częściej jednak w kontekście
Według Zimbardo i jego eksperymentu więziennego mówi się
współpracowników, Eksperyment w atmosferze skandalu. Nazywa się go
Więzienny Stanforda ujawnił, że ludzie kłamstwem, wytyka zmanipulowane
z łatwością dostosowują się do ról wyniki, mówi wprost o przekręcie i grze
społecznych, które mają odgrywać. aktorskiej uczestników badania. Gdzie
Zwłaszcza jeśli role te są tak silnie leży prawda?
stereotypowe, jak role strażników
więziennych. Ponieważ strażnicy
otrzymali władzę - zaczęli postępować Wpływ konstrukcji ogłoszenia na
w sposób, w jaki wydało się, że się od nich zgłoszenia kandydatów
oczekuje, nie zaś w taki, jak zwykle Eksperyment w dalszym ciągu budzi
zachowywaliby się w swoim normalnym wiele niejasności.
życiu.

21

PSYCHOLOGIA

W badaniu psychologowie Thomas Na ich podstawie, francuski naukowiec
i filmowiec Thibault Le Texier
Carnahan i Sam McFarland zapytali, czy opublikował Histoire d'un Mensonge,
samo sformułowanie ogłoszenia mogło
wpłynąć na szanse powodzenia w której można znaleźć pełną
transkrypcję rozmów Zimbardo
eksperymentu stanfordzkiego. z personelem.
Przygotowali dwa ogłoszenia prasowe,
nawiązujące do pierwotnego ogłoszenia
Zimbardo. W jednym wyraźnie pominęli Po ich przedstawieniu zaczęto zarzucać
informację, że chodzi o eksperyment Zimbardo mataczenie, próbę zakłamania
związany z życiem więziennym. Jakie wyników czy fałszowania danych
płynęły wnioski z tego badania? Osoby, o treściach znajdujących
które zgłosiły się do eksperymentu, się w formularzach.

w którym jasno określono jego miejsce Psycholog spędził większość swojego
i cel, wykazywały się w trakcie badań
większą arogancją, brutalnością życia odpowiadając na pytania dotyczące
eksperymentu stanfordzkiego.
i autorytaryzmem. Na tej podstawie W rozmowie, którą przeprowadził z nim
próbowano udowodnić, że już na etapie
konstrukcji ogłoszenia mogło dojść do Blum uznał, że nie interesuje go, czy
książka Le Texiera lub kogoś innego
manipulowania grupą badawczą. zmieni sposób postrzegania

Długość życia kłamstwa eksperymentu. W pewnym sensie nie
obchodzi mnie to. W tym momencie duży
problem polega na tym, że nie chcę więcej
W 2018 r. na nowo zrobiło się głośno tracić czasu. Po mojej rozmowie z tobą
wokół eksperymentu stanfordzkiego
(choć, czy kiedykolwiek przestało tak nie będę udzielał żadnych wywiadów na
ten temat. To tylko strata czasu. – podaje
być?). Ben Blum, doktor nauk Blum w swoim artykule.
informatycznych wydał swoją
debiutancką książkę pt. Rangers Game,
w której opowiedział historię kuzyna,
Alexa Bluma, byłego amerykańskiego Psychoza, która nie miała miejsca
żołnierza Rangersów. Dlaczego? Alex Jednym z najbardziej znanych
wziął udział w napadzie na bank uczestników eksperymentu więziennego
zorganizowanym przez jego był student-więzień o numerze 8612, czyli
dowódcę i utrzymywał, że jego Douglas Korpi. Po trzech dnia od
udział w przestępstwie miał związek zamknięcia zaczął się dziwnie
wyłącznie z posłuszeństwem wobec zachowywać: miał chwiejny nastrój, na
dowódcy. Rodzina zaangażowała przemian płakał, przeklinał. Zdarzało mu
w pomoc Alexowi wspomnianego się być agresywnym. Domagał się
wcześniej… Philipa G. Zimbardo, którego wypuszczenia, lecz kilka godzin zajęło
badania miały dowieść pozornej badaczom dojście do tego, że czas
niewinności mężczyzny. wypuścić „więźnia”. Po wielu latach
Douglas Korpi w rozmowie z wcześniej
Z czasem okazało się, że Alex Blum wspominanym Benem Blumem
kłamał, był bardziej świadom udziału powiedział, że jego psychoza była w pełni
w akcji przestępczej niż początkowo udawana, a każdy kto odbył praktykę
utrzymywał. Wtedy Ben Blum zaczął lekarską mógł poznać się na jego
własne dochodzenie w sprawie kłamstwie. Co więcej, przyznał, że
eksperymentu stanfordzkiego, powodem, dla którego przyjąłem tę
jednocześnie podkreślając, że wyniki pracę, była chęć siedzenia w samotności
badań Zimbardo pozwalają ludziom na i nauki do moich GRE [egzaminów Grade
łatwą ocenę zła, mówiącą – to nie ja Recrod Exams]. Za milczenie odnośnie
jestem winny i zły, zmusiła mnie do tego swojego załamania nerwowego, Korpi
sytuacja. W artykule The lifespan of a lie miał otrzymać możliwość zapisania się na
Blum przytacza m.in. słowa Zimbardo, studia doktoranckie, którą miał zapewnić
które zostały nagrane na materiałach mu sam Zimbardo.
archiwalnych z czasów eksperymentu.

242

PSYCHOLOGIA

Czy eksperyment stanfordzki ma prawo Poprzez to, jego rola była pozbawiona
nosić znamiona badania naukowego, czy dystansu emocjonalnego, którym
jest to jedynie pseudoeksperyment? powinien charakteryzować się
eksperymentator.
Dziś eksperyment stanfordzki budzi
wiele wątpliwości – nie mówimy tu już Przykładów na złamanie etyki APA jest
tylko o zastanawianiu się, na ile dużo więcej, m.in. więźniowie nie
zachowania uczestników były wyrażali zgody na „aresztowanie”
autentyczne, a jak dalece były gra w domu. Więźniom nie powiedziano
aktorską. Coraz częściej uznaje się go za o tym, co się wydarzy, częściowo dlatego,
nieetycznego w związku z EPCRHP, czyli że ostateczna zgoda policji na taki
Zasad etycznych psychologa i kodeksu przebieg działania została wydana
postepowania (Ethical principles of dopiero na kilka minut przed podjęciem
psychologist and code of conduct), decyzji o uczestnictwie przez
sformułowanych przez Amerykańskie uczestników, a częściowo dlatego, że
Towarzystwo Psychologiczne (APA). Co naukowcy chcieli, aby aresztowania były
ciekawe, w 1973 r., APA uznało zaskoczeniem. Jest to jednak niezgodne z
eksperyment za spełniający ówczesne dzisiejszą zasadą APA, której kodeks
standardy etyczne, dziś punktuje się postępowania zakłada, że nie powinno się
zasady, które zostały złamane podczas utajniać przed badanymi prawdziwego
przeprowadzania badania. celu badania.

Jedną z nich jest zasada, która głosi, że EPCRHP zawiera również zasadę, co do
badacz powinien dokonać całościowej złamania której chyba nikt nie ma
oceny eksperymentu, uwzględniając też wątpliwości.
etyczny punkt widzenia. W przypadku
eksperymentu stanfordzkiego nie ma Według APA eksperymentator musi
opcji, aby mówić o etycznej analizie chronić badanych, zarówno przed
przeprowadzone przed rozpoczęciem różnymi formami psychicznego, jak
badania. W końcu sam Zimbardo i fizycznego dyskomfortu. Badani nie
podejrzewał, że eksperyment potoczy się mogą być narażeni na doznawanie lęku,
w zupełnie inny sposób. To, co na bólu lub wstydu.
początku miało być jedynie studium życia
więziennego, ewaluowało na znacznie Uczestnicy wcielający się w więźniów
większą skalę. Badacze nie byli (a może w nie byli chronieni przed krzywdą
świetle ostatnich danych, jednak byli?) psychiczną, doświadczaniem incydentów
przygotowani na dynamikę upokorzenia i niepokoju. Byli nękani, do
eksperymentu, skrajne reakcje czego przyznał się sam Zimbardo.
uczestników. Nie mogli więc uwzględnić
negatywnych skutków w początkowym
etapie prac.

Druga zasada określona przez APA Choć zgodę na badanie wydało Biuro
odnośni się do tego, że badacz ponosi Badań Marynarki Wojennej, Wydział
pełną odpowiedzialność nie tylko za Psychologii i Uniwersytecki Komitet
etyczność badania, ale również Eksperymentów na Ludziach, dziś wiele
postępowanie współpracowników. osób zastanawia się, czy miało ono
Tymczasem, profesor Zimbardo nie był jakikolwiek sens. I tak badanie nie miało
w 100% obiektywny podczas trafności populacyjnej, ponieważ próba
eksperymentu. Jak sam wielokrotnie obejmowała studentów płci męskiej,
przyznawał – zaangażował się w niego na wyłącznie o cechach rasy białej z USA.
tyle, że przyjął rolę zarówno naukowca Wyniki badania nie mogą być stosowane
nadzorującego badanie, jak i kierownika w więzieniach dla kobiet ani w innych
tudzież dyrektora więzienia. krajach.

23



ROZWÓJ

Alicja w Krainie Fluid Art

Moja przygoda z fluid art zaczęła się kilka Żyjemy w pięknych czasach, gdzie dostęp
lat temu. Wiosenny poranek, gruchot do informacji jest prawie nieograniczony
gołębia na parapecie (nie ma na nie rady, więc postanowiłam poszukać łatwych
nie ważne co robisz zawsze wrócą na w wykonaniu obrazów. Ponieważ średnio
parapet), powiew świeżego krakowskiego mi idzie malowanie pejzaży, a kaczka
powietrza… co może być piękniejszego? w moim wykonaniu wygląda jakby
I wtedy zrozumiałam. Te białe w swoim życiu przeszła zbyt wiele,
(a właściwie już szare) ściany potrzebują postanowiłam zobaczyć o co chodzi
trochę koloru. w abstrakcji. Niezbadane są siły
Odkąd pamiętam coś tworzyłam, od przeznaczenia. W tym samym czasie,
figurek z kredy albo masła (tak, masła), w moim miejscu pracy, zespół
po zbroje i kostiumy z termoplastiku. postanowił, że wszyscy idziemy na
Jednak nigdy wcześniej nie stworzyłam warsztaty z abstrakcji. Na warsztatach
obrazu, takiego poważnego, poznałam techniki malowania szpachlą,
z przytupem. co strasznie mi się spodobało, bo nigdy

25

ROZWÓJ z nią obchodzić odpowiednio, szanować
ją, delikatnie dobierać kolory i może
wcześniej czegoś takiego nie robiłam. wtedy łaskawie postanowi, że będzie
Poza tym wszystko było doszczętnie współpracować. Żywica ma również to do
upaprane w farbie, a to mnie zawsze siebie, że można nią nie tylko malować
dodatkowo cieszy. Po powrocie do domu obrazy, ale również tworzyć figurki,
zaczęłam szukać podobnych technik podkładki, wszelkie elementy
i wpadłam na lane obrazy. Polegają one dekoracyjne jakie możemy sobie
na mieszaniu farby akrylowej z różnymi wyobrazić (oczywiście przy okazji
specyfikami do uzyskania konsystencji załapałam bakcyla i zaczęłam robić
ciasta na naleśniki (tak wiem, to jest własne formy silikonowe, żeby wylewać
pojęcie bardzo względne, każdy inaczej przeróżne elementy z żywicy).
przygotowuje naleśniki).
Następnie tak przygotowaną miksturę Dzięki żywicy zaczęłam tworzyć własne
różnych kolorów wylewamy na płótno małe figurki jednorożców! Czego można
w różnej kolejności. Można ją przeciągać chcieć więcej od życia? Mój własny
chusteczkami, przelewać przez sitko, jednorożec, w wybranych przeze mnie
rozdmuchiwać suszarką… ilość metod kolorach, jeszcze mogę mu na grzbiet
i sposobów jest chyba nieskończona. przyklejać cyrkonie! Zabawy z żywicą jest
Możecie sobie wyobrazić moje szczęście wiele. Płaczu też, zwłaszcza jak się nie
gdy mogłam szaleć z farbą i przy okazji zauważy, że spłynęła na podłogę lub się
zrobić coś ładnego (ponownie, pojęcie zagotowała w formie.
względne i kwestia gustu).
Mniej uradowana była moja podłoga, Moja pasja do tworzenia doprowadziła do
meble i dywan, bo wylewałam obrazy tego, że założyłam firmę artystyczną
w jadalni. Oglądając prace innych, i obecnie prowadzę warsztaty z różnych
zauważyłam piękne obrazy stworzone za metod fluid artu w Krakowie. Fluid art
pomocą tuszy. Zwiewne, delikatne, jest dla wszystkich, nie trzeba umieć
niczym spojrzenie elfa z trylogii Tolkiena. narysować gawrona siedzącego na
Jestem istotą bardzo ciekawską więc osiołku który pędzi przez plażę
musiałam i tego wypróbować. o zachodzie słońca, nie trzeba nawet tego
Nakupiłam tuszy jak szalona i zaczęłam. słońca umieć namalować. Wystarczy
Zabawa tuszami alkoholowymi wygląda odrobina tuszu, szczypta pigmentu, pół
tak, że na specjalnym, syntetycznym kubeczka żywicy i mamy coś pięknego.
papierze wylewamy tusze alkoholowe,
mieszamy je ze specjalnym blenderem Nie ma też nic lepszego od uczucia, gdy
(wszystko jest specjalne!) lub spirytusem po całym tygodniu pracy zarzucamy na
i rozprowadzamy po kartce za pomocą siebie fartuch, chwytamy w rękę kieliszek
słomki, paluszków, suszarki… co tam wina (lub wody, co tam kto woli),
nam przyjdzie do głowy. Również i tu bierzemy baniaczek żywicy i zaczynamy
metod jest pełno i ciężko się nudzić. tworzyć jednorożce lub obrazy.
Dodatkowo… złoty tusz alkoholowy jest Prowadzenie warsztatów jest również
nie do pobicia, jeśli praca się nie uda, niesamowite. Dzięki nim poznałam
wystarczy nalać na nią trochę tuszu i już mnóstwo cudownie kreatywnych ludzi
mamy arcydzieło. Zauważyłam, że wiele (niektórzy nawet nie zdawali sobie
osób zalewa swoje obrazy żywicą sprawy z tego jak bardzo są kreatywni)
epoksydową. Oczywiście musiałam którzy swoją energią i radością
spróbować, bo wyglądało to zbyt pięknie. z tworzenia motywują mnie by dalej
Obrazy stworzone lub zalane żywicą eksperymentować, tworzyć i niszczyć.
wyglądają niczym lustro za którym kryje
się inny wszechświat. I z tym przesłaniem chciałam skończyć.
Początki z żywicą również łatwe nie były.
Żywica wiele nie wybacza. Trzeba się  Spróbujcie fluid artu, każda z metod jest
cudowna na swój sposób i każdy znajdzie
26 w tym coś dla siebie. Święta już niedługo,
może w tym roku obdarujecie rodzinę
i znajomych nowymi obrazami?

ROZWÓJ

Jak
zacząć się
rozwijać?

Rozwój to ciągły proces w którym pracujemy nad sobą, naszym charakterem, poszerzamy
wiedzę, nabywamy nowe umiejętności, osiągamy cele, stajemy się lepszymi ludźmi.
Zazwyczaj robimy to chętnie, ponieważ rozwój przynosi nam dużo korzyści i satysfakcji.
Czasem jednak nie wiemy jak zacząć. Tkwimy bezpiecznie w naszej strefie komfortu.
Nieświadomi tego, że do osobistego rozwoju potrzebujemy czegoś więcej niż dobrobytu.

Bezpieczna przestrzeń nasze talenty, nauczymy się dodatkowych
Psychologiczna bezpieczna przestrzeń - umiejętności, poznamy nowych ludzi,
czujemy się w niej przyjemnie, wszystko a nasze życie stanie się bardziej
jest wygodne i sprawdzone. Jednak nie ekscytujące.
sprzyja ona rozwojowi. Będąc w niej
mamy o sobie ograniczone informacje, Kiedy ostatni raz robiłeś coś po raz
wiemy tylko to, co do tej pory poznaliśmy. pierwszy?
Pozostajemy w tym, w czym jesteśmy
obyci, robimy wszystko w ten sam znany Carl Rogers, przedstawiciel psychologii
sposób. Jest to wygodne, czasem humanistycznej, uważał że otwartość na
wystarczające. Jednak ryzyko trwania doświadczenia wpływa na nasze myślenie
w tej strefie polega na tym, że stwarza oraz że oznacza ciągłą obserwację siebie
psychologiczne bariery, które mogą i rzeczywistości. Wiąże się to z tym, że
prowadzić do ograniczeń. Jeśli od dawna nieprzerwanie odbieramy bodźce, które
nie robiliśmy nic nowego, w rezultacie mogą zmieniać lub rozbudowywać naszą
zaczynamy myśleć, że nie jesteśmy własną koncepcję siebie i świata.
w stanie nic więcej zrobić. Trenerzy życia, psychologowie
Tymczasem poza bezpieczną strefą i coachowie zachęcają do wychodzenia ze
znajduje się nasz największy potencjał. strefy komfortu i otwartości na nowe
Jeśli odważymy się opuścić strefę doświadczenia, ponieważ wpływa to
komfortu to wreszcie zauważymy pozytywnie na nasz rozwój zarówno
w strefie osobistej jak i zawodowej.

2471

ROZWÓJ Stwórz listę małych wyzwań.
Przykładowo, planujesz pokonać
Uczenie się nowych rzeczy sprzyja nieśmiałość - postanów codziennie
elastyczności, kreatywności oraz podnosi zagadać jedną nieznajomą osobę, np.
poziom inteligencji. w sklepie. Idź dalej, być może dojdziesz
Nowe trudności do poziomu, w którym wystąpienia
Oczywiście nie jest to zawsze łatwe publiczne nie będą Ci straszne. Zapisz, że
i przyjemne. Oprócz nowych przy najbliższym spotkaniu w pracy
doświadczeń napotykamy również nowe wypowiesz się głośno na jeden temat.
problemy. Ale czy to źle? Na pewno będzie Niech to będą Twoje pomysły, najlepiej
trudniej, ale możemy wiele zyskać. Nasz znasz swoje możliwości i bariery.
rozwój na wielu płaszczyznach wymaga Ułóż wyzwania w kolejności od
poświęceń. I o to chodzi. Czujemy wtedy najłatwiejszego do najtrudniejszego.
większą satysfakcję, kiedy mimo Realizuj je po kolei, małymi krokami
trudności udaje nam się coś osiągnąć. Być i nagradzaj się po każdym sukcesie. Ciesz
może największe sukcesy to te, o które się tym i dziel się swoimi osiągnięciami
długo i ciężko się walczy? z najbliższymi.
Gdy pojawiają się trudności trzeba sobie
jakoś poradzić. Uczymy się tego. Stajemy Bądź szczęśliwy, nie perfekcyjny
się bardziej niezależni i samodzielni.
Z czasem, gdy próbujemy nowych Przygotuj się na niepowodzenia.
rzeczy i pracujemy nad sobą, granica Oczywiste jest, że wychodzenie ze strefy
bezpiecznej strefy się przesuwa. To komfortu wiąże się z trudnościami. Staraj
w czym byłeś słaby staje się Twoją się nie traktować porażek jako katastrof,
mocniejszą stroną, sprawia radość, daje raczej jak naukę i sygnał do zmian. Gdyby
satysfakcję, nierzadko nawet przeistacza wychodzenie z bezpiecznego miejsca było
się w pasję i nie jest już czymś łatwe – nie czułbyś takiej satysfakcji
nieprzyjemnym. z pokonywania swoich barier. Ciesz się
z tego, co już osiągnąłeś. Na każdym
Wychodzenie ze strefy komfortu kroku doceniaj to, co dla siebie robisz.
Trudności, wątpliwości i obawy to
Brene Brown, badaczka wstydu i odwagi nieodłączne elementy zmiany. Pamiętaj,
na Uniwersytecie w Houston, mówi że że droga, którą sobie obrałeś jest Twoim
pierwszym krokiem do wyjścia poza własnym pomysłem na siebie. To od
strefę komfortu jest zrozumienie Ciebie zależy, czy zniesiesz wszystkie
w którym miejscu się znajdujemy, czemu przeciwności, czy stawisz czoła
się przeciwstawiamy i dokąd powinniśmy wyzwaniu, czy będziesz słuchać
iść. Przygotuj duży arkusz papieru właściwych ludzi oraz to jak będziesz
i wypisz to, co lubisz robić, co robisz reagować na porażki.
dobrze, co kojarzy Ci się Jeśli zwątpisz - odetchnij. A potem raz na
z bezpieczeństwem. Obrysuj to. To Twoja zawsze zapamiętaj, że żyjesz po to, by być
strefa komfortu. szczęśliwym, nie perfekcyjnym. Niech
jedna porażka nie stanie na drodze do
Zapisz, co znajduje się po drugiej stronie Twojego szczęścia. Niech drobne błędy
- czego nie próbowałeś, co jest na chwilę uczą Cię jestestwa i pokory. Niech złe
obecną poza Twoim zasięgiem, czego się decyzje kształtują Twoją osobowość
boisz, co sprawia, że czujesz się i niech nigdy, ale to nigdy nie niszczą
niepewnie. Twoich marzeń i nie depczą
zaangażowania. Nie bój się trudności,
Na osobnej kartce spisz swoje pragnienia, one zawsze będą. A kiedy się pojawią,
zdecyduj w jakich dziedzinach chcesz się myśl jak je pokonać, a nie, że to już koniec
doskonalić. Opisz dokładnie, czego drogi.
chcesz spróbować albo nad czym
popracować, ale nigdy nie miałeś na to
odwagi.

2482

ROZWÓJ

Webinary w rozwoju osobistym
i budowaniu marki osobistej

Każdy z nas na wyciągnięcie ręki ma Niezależnie od tego czy będzie to
dostęp do niezliczonej ilości książek, doskonalenie w sferze duchowej,
czasopism, materiałów wideo, czy zawodowej czy jakiejkolwiek innej - warto
wydarzeń tematycznych. Fakt ten znaleźć w swoim życiu obszar, którego
z pewnością przyczynia się do tego, że doskonalenie pozwoli nam czuć się
ludzie którzy kiedyś żyli z dnia na dzień, spełnionym i szczęśliwym.
myśląc wyłącznie o pracy i obowiązkach, Brzmi obiecująco, jednak od czego
teraz dostrzegają wartość w poświęcaniu zacząć?
czasu samym sobie. Coraz więcej osób Początki zawsze są trudne. Rzucanie się
czerpie radość nie tylko z dostępnych na głęboką wodę może okazać się
popularnych rozrywek, ale także skuteczne, może też skutecznie zrazić do
z inwestowania w rozwój swoich świeżo podjętej aktywności. Jeśli wiesz,
zainteresowań. Satysfakcja, jaką dają że zmiany przychodzą u Ciebie stopniowo
efekty pracy nad sobą, jest motorem a jednocześnie chciałbyś zainwestować
napędowym do działania. Tym bardziej, w siebie - skorzystaj z dobrodziejstw
gdy szybko dostrzeżemy, że trud i energia Internetu.
włożona we własny rozwój procentuje
z nadwyżką.

29

ROZWÓJ Webinary, transmisje live czy streamy to
duży krok naprzód jeśli chodzi
Wszechobecny przesyt informacji może o e-learning. Łatwy, mobilny dostęp do
wprowadzić dezinformację, dlatego treści edukacyjnych, wiedza ekspercka
warto do tego podejść metodycznie. Na z wielu dziedzin, forma sprzyjająca
początek wybierz obszar, który chciałbyś przyswajaniu wiedzy – to jedne z wielu
zgłębiać – lubisz swoją pracę i chcesz zalet webinarów.
podnieść swoje kwalifikacje zawodowe,
a może nie lubisz swojej pracy i chciałbyś Odwróć role – to działa w dwie strony
się przebranżowić – wybierz więc
odpowiednią dziedzinę i sprawdź, jakie Jeśli jesteś specjalistą w swojej dziedzinie
zasoby znajdziesz na ten temat i kochasz to co robisz lub z sukcesami
w Internecie. pielęgnujesz swoje pasje, podziel się
Dobrym pomysłem będzie sprawdzenie z innymi. Tak, możesz stworzyć swój
oferty platformy www.blabber.pl na webinar i w ten sposób dzielić się swoją
której znajdziesz dziesiątki ciekawych pasją i wiedzą ekspercką w swojej
webinarów z różnych kategorii, a to dziedzinie. Jest to szczególnie atrakcyjna
wszystko w jednym miejscu! Jeśli chcesz forma dla przedsiębiorców. Dlaczego?
popracować nad swoim charakterem, Webinary to doskonałe narzędzie do
jego słabymi stronami, to może budowania wizerunku eksperta i marki
zainteresują Cię materiały dotyczące osobistej. Silna marka osobista to
doskonalenia wystąpień publicznych, fundament w zdobywaniu zaufania
doskonalenie umiejętności miękkich czy i lojalności klientów. Narzędzi i platform
sztuka negocjacji. Z pewnością znajdziesz które umożliwiają rozpoczęcie własnych
coś dla siebie, nawet jeśli chcesz streamów jest mnóstwo, począwszy od
pogłębiać swoją wiedzę i doskonalić mediów społecznościowych
umiejętności w niszowych dziedzinach, posiadających funkcję transmisji live. Tak
takich jak robienie na drutach, malarstwo zaplanowany webinar możesz dodać np.
i wiele innych. Webinary zyskują do platformy www.blabber.pl, aby
w ostatnim czasie ogromną popularność dotrzeć do jeszcze większej grupy
zarówno wśród twórców, jak i odbiorców. odbiorców. Jeśli zdecydujesz się na
wystąpienie przed publicznością zacznij
Dlaczego webinary? od stworzenia planu. Musi to być
Kursy online znamy nie od dziś, dlaczego merytoryczne wystąpienie, z którego
więc mielibyśmy zainteresować się odbiorcy będą mogli wynieść coś
webinarami? wartościowego.
Mają one ogromną przewagę nad
tradycyjnymi kursami online, bowiem Warto być gotowym na nową
odbywają się w czasie rzeczywistym, a ich rzeczywistość
podstawowym założeniem jest interakcja Żyjemy w świecie niezwykle
prowadzącego z odbiorcami. Dodatkową dynamicznym. Przywykliśmy już do tego,
wartością jest możliwość zadawania że stale coś się zmienia, że stale
pytań i natychmiastowe otrzymywanie doświadczamy czegoś nowego.
odpowiedzi. Webinary, transmisje live, streamy to
właśnie jeden z kierunków, w jakim
Dla czytelników, kilka darmowych będzie zmieniać się wirtualna
kodów do aktywacji konta premium na 3 rzeczywistość. Szczególnie teraz, kiedy
miesiące: tak ogromny nacisk kładzie się na tryb
NS2CBJ7ZHL, zdalny zarówno w pracy, jak i edukacji.
8LX9L5NA6Q, Wymagania odbiorców stale rosną,
9GM4LN78BP, oczekują oni interakcji i przeskalowania
CEFYP5VKG8, świata realnego do rzeczywistości
TNJ7G9DFZQ). cyfrowej, a możliwość interakcji to
podstawa.
3440

www.edusfera.edu.pl

ROZWÓJ

ROLFING

czyli jak znaleźć równowagę
w ciele i umyśle

Wyobraź sobie, że twoje ciało jest pracujemy na takie osłabienie równowagi
elastyczne, lekkie, wolne od bólu, poprzez złe nawyki postawy
sztywności oraz ciągłego stresu. i gromadzenie stresu. Czasami jest to
efekt tragicznego wypadku albo
Wyobraź sobie, że twoje ciało i umysł są traumatycznego zdarzenia, które
zdolne dostosować się do wyzwań jakie spowodowały napięcie tkanek powyżej
niesie życie. Tego właśnie możesz się ich możliwości. Od ponad 50 lat Rolfing
spodziewać po sesjach Rolfingu. Jeśli przynosi ulgę w chronicznych bólach
napięcie, sztywność, czy ból stale różnego pochodzenia, dając szanse na
towarzyszą ci w codziennym życiu, twoje życie wolne od bólu i ograniczeń. Rolfing
ciało walczy z brakiem strukturalnej jest manualną metodą pracy z ciałem,
równowagi. Często latami której celem jest uwolnienie

32

ROZWÓJ

napięcia nagromadzonego w tkance Czujący dotyk
powięziowej, oraz metodą reedukacji
wzorców ruchowych, aby zdrowo, Tkanka powięziowa jak sieć pajęcza
bezwysiłkowo i bezboleśnie poruszać się penetruje swoimi włókienkami cały
i być w swoim ciele. ludzki organizm od skóry po jądra

Strukturalna równowaga, czyli komórek. Każdy ruch ciała tworzony jest
grawitacja non stop przez naprężenia przenoszone przez
tkankę łączną. Powięź wykazując takie
Wyobraź sobie, że do czubka twojej głowy właściwości fizyczne jak plastyczność,
jest przyczepiony niewidzialny sznurek, ruchomość i giętkość reaguje adaptacyjną
który pociąga cię w górę. Masz wrażenie, zmianą na pojawiający się zewnętrzny
że jesteś rozciągnięta między niebem nacisk. Długość i naprężenie tkanki
a ziemią. Stopy pewnie przylegają do powięziowej dostosowuje się do zmian
podłoża a szyja i głowa z lekkością w ułożeniu kości i dystrybuuje siły
wyciągają się ku górze, kręgosłup ma grawitacji w naszym ciele, gdy się
idealne krzywizny a ramiona swobodnie poruszamy. Dlatego dotykając ciała
opadają. w jednym miejscu, dotykamy całego
organizmu! Siła działająca np. na staw
Czujesz w ciele przestrzeń, stoisz bez może być przenoszona do części ciała
wysiłku, nie walczysz z “garbiącymi się pozbawionych bezpośredniego,
plecami” ani zapadniętą klatką, mięśniowego z nimi połączenia. Rolfer
wysuniętą do przodu głową czy postrzega holistycznie każdą lokalną
podwiniętą miednicą. Nasze ciała interwencję, dostosowując głębokość
podobnie jak inne fizyczne struktury i rytm dotyku do sygnałów jakie dostarcza
w świecie, reagują na działającą na nie mu ciało. Poprzez specjalnie dobrany
stale siłę grawitacji. Kiedy nie jesteśmy dotyk o różnej sile nacisku rąk
w strukturalnej równowadze, grawitacja elastyczność i zdolność tkanek do ślizgu
ciągnie nas w dół tak samo jak inne zostaje przywrócona, a ciało może
nieożywione przedmioty (domy, drzewa), odzyskać zdolność funkcjonowania
kiedy tracą strukturalną integralność. z większą swobodą, efektywnością i bez
bólu.
Podstawowym celem procesu
terapeutycznego, jakim jest Rolfing, jest
uwolnienie napięcia i odnalezienie
równowagi poprzez ponowne ustawienie Czego oczekiwać po rolfingu, czyli
struktur ciała w polu grawitacji. Oznacza świadomość ciała
to, że jeśli wszystkie elementy (bloki) Typowa seria Rolfingu składa się
naszego ciała są ułożone harmonijnie z dziesięciu sesji, które trwają od godziny
względem centralnej osi (linii grawitacji), do półtorej, z co tygodniowymi
jest ono wówczas w stanie równowagi. przerwami pomiędzy sesjami. Przez
Nie odczuwamy żadnego dyskomfortu siedem sesji, w obszarach które kumulują
czy bólu. Poruszamy się też płynnie stres, stopniowo od warstw powięzi
i z wdziękiem, wykonujemy różne powierzchownych do głębokich
czynności bez wysiłku, mamy poczucie uwalniam dotykiem swoich rąk
swobody. zgromadzone tam napięcia. Trzy ostatnie
sesje służą pełnej i wszechstronniej
Dr Ida Rolf opracowała metodę integracji całego organizmu. Od
manualnej pracy z powięzią w serii pierwszej sesji zwracam uwagę na wzorce
dziesięciu sesji Rolfingu, które stopniowo ruchowe, np. jak siedzi dana osoba.
- jak zdejmowanie warstw z cebuli - W jakiej pozycji jest miednica, a co za tym
uwalniają napięcia w całym ciele idzie, jak ułożona jest górna część tułowia
i przywracają utraconą równowagę. Ból - ramiona, barki, obojczyki, szyja.
ustępuje. Powraca płynność ruchu, W zdecydowanej większości przypadków
gracja, odczucie przestrzeni i swobody siedzimy niezdrowo z podwiniętą
w ciele. Jak to jest możliwe? miednicą.

33

ROZWÓJ

Przez to obojczyki rolują się do środka, Dla kogo jest Rolfing?
klatka piersiowa się zapada, przepona
i narządy wewnętrzne są uciśnięte, Rolfing można polecić każdemu, kto ma
obciąża się nadmiernie dolną część problem z postawą ciała bez względu na
kręgosłupa. Tłumaczę więc jak tego wiek czy zawód. Szczególnie teraz, gdy
uniknąć - jak zdrowo siedzieć, jak ułożyć wszyscy mamy za mało ruchu, siedząc
stopy by służyły podparciem, czy jak całymi dniami przed komputerem lub
ustawić miednicę przy siedzeniu i staniu. nad komórką przez co nasza postawa
Jeśli ktoś chce trwale pozbyć się bólu, pozostawia wiele do życzenia. Może to
pokazuję możliwość zmiany starych prowadzić do bólu kolan, stóp,
nawyków i stworzenia nowych wzorców kręgosłupa, szyi i głowy itd. Warto
mięśniowo-nerwowych dla mapy szczególnie polecić Rolfing osobom,
motorycznej w mózgu. Dlatego podczas które:
każdej sesji edukuję jak wykonywać
podstawowe czynności takie jak cierpią na chroniczny ból, trudny do
siedzenie, stanie, sięganie, itp. zdiagnozowania np. fibromialgia,

Po odbyciu dziesiątej sesji możesz doświadczają stanów napięcia i czują
oczekiwać, że wraz z uwolnieniem napięć sztywność w ciele odczuwają stały
z tkanek i towarzyszącego im bólu, dyskomfort w ciele nawet po
pojawią się nowe możliwości ruchowe, wielotygodniowej rehabilitacji,
poczujesz większą lekkość i swobodę doświadczonym urazie albo po
w ciele, sylwetka ulegnie widocznej przebytej operacji znajdują się
zmianie a także twój sposób poruszania w chronicznym stresie, są
się. Z sesji na sesję twoja świadomość przytłoczeni życiem,
ciała będzie wzrastać, dowiesz się jak
bardziej ekonomicznie używać ciała są w trakcie psychoterapii – trudne,
podczas wykonywania codziennych skrywane, nieuświadomione emocje
czynności. Odprężone ciało i umysł często są „uwięzione” w ciele. Często
pozwolą ci na głębsze doświadczanie się zdarza w mojej praktyce, że
poczucia wolności, otwartości podczas pracy strukturalnej, gdy
i elastyczności nie tylko w wymiarze dotykam jakiegoś miejsca, nagle
fizycznym, ale także psychicznym skumulowane tam emocje uwalniają
i emocjonalnym, zwiększając się w postaci szlochu czy płaczu albo
samoświadomość oraz lepiej dygotu całego ciała. Jest to
przygotowując na kolejne wyzwania jakie oczyszczająca i uwalniająca reakcja
niesie życie. ciała z zamkniętych do tej pory
emocji. Dlatego Rolfing może pomóc
w pełniejszym przejściu
psychoterapii,

kobietom po porodzie – sesje
Rolfingu pomagają szybciej dojść do
siebie, odnaleźć na nowo swoje ciało,

mają uczucie, że znajdują się jakby
w nie swoim ciele,

chcą poprawić zakres swoich ruchów,
aby pełniej doświadczać ciała
podczas praktyki jogi,

tai-chi czy medytacji, a także osiągać
lepsze wyniki podczas uprawiania
sportów (bieganie, jazda konna,
wspinaczka, pływanie, etc).

34

ROZWÓJ

Moda na przeciętność

Przeciętność to stan nijakości inwestuje w nowe sposoby myślenia,
i bezbarwności. Życie człowieka przesuwa granice, z pasją wyznacza nowe
przeciętnego jest pozbawione standardy…
indywidualności. Taka osoba nie Dlaczego przeciętność nas konsumuje?
wyróżnia się niczym szczególnym. Sami jesteśmy sobie winni nie szukając
Większość ludzi z góry zgadza się na rozwiązań na własną rękę, akceptując
przeciętność. Jest to bezpieczna opcja - cudze systemy. Oczywiście, nie w każdej
zostań nikim w życiu, a nic Ci się nie materii trzeba samemu szukać
stanie. rozwiązań, logicznie jest korzystać
Takie wzorce kultywują powszechne z dorobku i pracy innych. Problem w tym,
systemy edukacyjne, środowiska pracy że dziś proces ten jest tak zaawansowany,
i społeczne systemy. Tylko 1% populacji że zjawisko własnych pasji, hobby czy
nie wpisuje się w schemat. Niewielka indywidualnych zainteresowań niemalże
liczba ludzi myśli inaczej, szuka innych zanika. Społecznie jesteśmy poddani tzw.
niż dotychczasowe rozwiązania,

35

ROZWÓJ

formatowaniu. Samochód koniecznie Anno, jesteś tutaj?
trzeba wymieniać co trzy lata, a dziecko
posłać (w ciagu tygodnia) na basen, Zaczekaj chwile i obserwuj co dzieje
karate, balet, angielski, ceramikę, zajęcia się z Twoim ciałem. Możesz poczuć
muzyczne, bo inaczej wyglądać będzie, że drżenie, pot na czole, dreszcz lub ciepło.
jest głupie. Cokolwiek to będzie zapamiętaj to
Społecznej globalizacji czy formatowaniu doświadczenie.
trudno się oprzeć, ponieważ każde W tym samym czasie, jako
większe odstępstwo jest społecznie akompaniament może pojawić się emocja
odnotowane, a nawet napiętnowane. Jeśli - zapamiętaj ją, zdefiniuj. To może być
masz wątpliwość podam Ci przykład: nie optymizm, radość, wdzięczność,
jesteś fanem „Gry o tron”, jeździsz starym bezsilność, zmęczenie, wyczerpanie lub
Fordem, wierzysz w recycling ubrań, pustka itp.
a Twoje dziecko uczy się systemem Określ emocję, nazwij ją i miej pewność,
homeschooling. Z sąsiadami i znajomymi że rozumiesz co oznacza emocja (dla
temat do rozmowy dziwnie się nie klei bo przykładu uczucie euforii to stan
nie jesteś na bieżąco z trendem, Twoje wyjątkowego dobrego samopoczucia,
dziecko nie jest zapraszane na urodziny wręcz mało naturalnej radości.
kolegów i koleżanek, bo nie chodzi do Przygnębienie, to niemoc, ociężałość,
szkoły. a nawet obniżona samoocena).
Naturalnie wyróżniasz się, odstajesz, nie
wpisujesz się w ogólny obraz społecznych To ćwiczenie jest proste i szybkie do
oczekiwań. Szybko otrzymujesz miano wykonania dla każdego. Jego olbrzymią
dziwaka, outsider’a, osoby płynącej pod zaletą jest wysoka efektywność
prąd. i absolutna elastyczność podczas
wykonania. Ćwiczenia można wykonać
A tak przy okazji, kto wyznaczył Twój w windzie, na parkingu w samochodzie,
standard? w przerwie na kawę lub przed samym
wejściem np. na scenę. Zalecam
Kto wyznaczył Twoje granice? Rodzice, wykonywanie ich przed wystąpieniami
środowisko, religia a może miejsce publicznymi, zabraniami, naradami nad
pochodzenia? Kto określił, że masz żyć istotnymi projektami w pracy. Jest to
w określony sposób? Poniżej znajdziesz prosty i sprawdzony sposób na połączenie
bardzo proste ćwiczenie, które pomaga się z własną podświadomością.
w wybudzaniu z letargu przeciętności. Przebudzenie się z amoku, rutyny,
Ćwiczenie może być powtarzane nadmiaru pracy, czy innego stanu, który
cyklicznie nawet do kilku razy dziennie, pochłonął nas bez reszty, gdzie
tak by móc świadomie wychwycić w konsekwencji degradacji ulega nasza
momenty „amoku osobowości” witalność.
i przerwać go. To jest równie ten moment, w którym
z lenistwa wybieramy mało jakościowe
Ćwiczenie praktyczne nr 1. rozwiązania tj. poddajemy się presji
grupy, brakuje nam asertywności,
Zatrzymaj się na chwile, zrób pauzę. wybieramy cudze rozwiązania, bez
Staraj się na niczym nie skupiać refleksji czy one służą również i nam.
i o niczym nie myśleć, zwyczajnie na Jest idealnym rozpoczęciem dnia pracy
chwilę zastygnij bez ruchu ani myśli dla osób na odpowiedzialnych
i wykonaj tą prostą instrukcję: stanowiskach. Technika wzywania
własnego imienia jest również znana
Usiądź wygodnie lub stań wyprostowany, wśród polityków i artystów, przed
nie krzyżuj swoich kończyn. Weź kilka
spokojnych, wolnych wdechów
i wydechów. Następnie, głośno zapytaj
siebie, używając swojego imienia:

36

wystąpieniami medialnymi, gdzie pilne ROZWÓJ
oko kamery szybko wychwytuje
nieprzytomność, nieobecność, gdzie niewiele się dzieje i niewiele się
mechaniczne ruchy (szczególnie wydarzy. Powyższa lista nie zdradza
charakterystyczne jest tzw. puste, żadnego konkretu, nie określa kierunku,
nieobecne spojrzenie, słowotok, ani celu.
udzielanie odpowiedzi nie na temat). Gdy określamy nasz stan, to kim
Tego typu praktyki nie są włącznie jesteśmy, jakie są nasze cele i pragnienia,
zarezerwowane dla elit. Każdy powinien funkcjonujemy na styku dwóch emocji:
systematycznie dbać o trzeźwość emocja jest pozytywna, albo negatywna.
myślenia i połączenie ze swoją Żyjemy tylko w dwóch stanach. Jesteśmy
podświadomością. Rutynowo albo w tzw. „pięknym stanie” (z ang.
wykonywane czynności usypiają nasze beautiful state) albo w stanie cierpienia
myślenie i refleksy. Nawet w szeroko (z ang. suffering state). Oddychasz pełną
rozumianym sektorze edukacyjnym, piersią i spełniasz się, pracujesz, masz
spotykamy się nierzadko pasje, hobby, uprawiasz sport, zdrowo się
z nieprzytomnością nauczyciela. odżywiasz, kreujesz swoją rzeczywistość
Nieustanne powtarzanie materiału, poprzez poszerzanie możliwości swojego
sprowadza prace do beznamiętnego umysłu, za pomocą afirmacji, to
zajęcia. Brak połączenia ze sobą to brak zdecydowanie idziesz w kierunku
połączenia z uczniami. beautiful state.
Gdy z trudnością odróżniasz wtorek od
Ćwiczenie praktyczne nr 2. czwartku, ponieważ życie jest
monotonne, wolny czas spędzasz na
To ćwiczenie wymaga więcej kanapie z telefonem w ręku lub pilotem
zaangażowania i wysiłku umysłowego. do telewizora przegryzając chipsy, to
Zadaj sobie kolejne pytanie, dokładnie „stan cierpienia” pochłania Twoją
w takim formacie jak przy ćwiczeniu nr 1. witalność i energię. Życie i decyzje
podejmowane w suffering state są ciężkie,
Anno, czego chcesz od życia? bolesne. Kariera zawodowa przypomina
a następnie zapytaj przewlekłą chorobę. Cierpisz z powodu
Anno, jakie są Twoje wartości? niespełnienia, towarzyszy ci ciągły głód,
Ponownie obserwuj ciało i emocje. Nie niesmak życia i brak wdzięczności.
bądź zdziwiony, gdy na powyższe pytania „Piękny stan” nie jest stanem sielanki
trudno będzie odpowiedzieć. Bardzo i wiecznego powodzenia. Decyzje
mało osób wie czego tak naprawdę chce podejmowane w beautiful state również nie
od życia. Tym bardziej problematyczne są idealne, ale porażki są mniej bolesne,
jest określenie wartości jakie kierują osiąganie celów łatwiejsze, robienie
konkretną osobą. Lecz gdy wiesz czego kariery wdzięczniejsze, a zarobione
chcesz od życia i jest to: pieniądze cieszą bardziej. Istotą rzeczy
jest, aby nauczyć się kontrolować nasze
ciekawa praca, samopoczucie i nauczyć się rozpuszczać,
przychód, który zaspokoi potrzeby czyli wychodzić ze stanów przygnębienia
rodziny, i cierpienia, tak szybko jak tylko uda nam
bezpieczeństwo i stabilizacja, się zdefiniować taki stan. Nazywając
zapewnienie edukacji dzieciom, rzeczy dosłownie, możesz kontrolować
zabezpieczenie przyszłości. jak ma wyglądać Twoje życie.
Mam dla Ciebie wiadomość. Idziesz A zatem, zapytaj się ponownie:
w kierunku bezbarwności. Zwykłego Anno, w jakim stanie jesteś teraz?
i nieoryginalnego, przeciętnego bytu, W jakim stanie przeżyłaś ostatni dzień,
tydzień, rok, 10 lat?

37

Epi-Centrum Nauki

Tylko u nas: w Białymstoku

130 eksponatów,
symulacje,
hologramy,
roboty,
instalacje multimedialne,
łączna przestrzeń 3200 m2.

ROZWÓJ

Prawo do
porażki

Masz prawo do porażki. A może to Ty?
Pomyśl ile w swoim życiu straciłeś czasu Ja przypomnę historię Iwony Guzowskiej
na rozpamiętywanie tego co w Twoim z jej książki „Najważniejsza decyzja”.
życiu było nie tak. Wielokrotna Mistrzyni Świata w kick-
Zrób coś dla siebie. Spójrz jeszcze raz boxingu opisuje w niej swoje życie. Drogę
i pomyśl, co się stało, że przegrałeś? Opisz wojowniczki. Swoją siłę i determinację.
to. Znajdź ujście tym emocjom. Wyraź je. Wiarę w siebie.
A teraz, przypomnij sobie, albo nawet Ona zmieniła swoje życie. Walczyła.
napisz imiona osób, które kochasz i które Sama siebie zbudowała. Już wie jak
są koło Ciebie i zawsze będą Ciebie smakuje zwycięstwo i porażka. Chce się
wspierać. tym dzielić, bo inny człowiek jest dla niej
Niezależnie czy są daleko, w innym największą wartością.
miejscu, ale wystarczy, że się odezwiesz, Popatrz teraz z tej perspektywy.
a  one napiszą, zadzwonią. Powiedzą Ci, Uśmiechnij się do siebie. Podnieś głowę
że jesteś dla nich ważny, kochany, że dasz i idź dalej za swoim marzeniem.
radę. Bo tą drogą zawsze chciałeś iść i nie
Znajdź grupę ludzi z którymi się przejmuj się, że masz za sobą trudne
spotykasz, którzy życzą Ci dobrze, chwile.
wspierają. Porażką można nazwać to, że nie dajesz
Czy znasz choć jedną historię człowieka, z siebie w tej chwili wszystkiego.
którego podziwiasz? Może jest Zawsze można zacząć od nowa.
sportowcem, albo aktorem, wielkim Ja w Ciebie wierzę.
pisarzem i też przeszedł przez swoje
piekło? Tak, miał porażki.

39

ZDROWIE

Jak wyjść z błędnego
koła odchudzania?

Według raportu WHO (Światowa coraz większą wiedzę na temat zdrowego
Organizacja Zdrowia) 60% Polaków odżywiania się. Znamy podstawy
zmaga się z nadwagą, zaś 25% choruje na prawidłowego odchudzania się,
otyłość. wykupujemy gotowe jadłospisy,
Coraz częściej dotyka to również dzieci pogłębiamy wiedzę czytając
i młodzież. Niestety prognozy nie są specjalistyczne publikacje bądź strony
optymistyczne, ponieważ szacuje się, że internetowe. Wiemy co należy jeść i co
liczba osób z nadwagą i otyłością ograniczać aby schudnąć. Zamawiamy
znacznie wzrośnie w przeciągu kilku lat. specjalne cateringi, kupujemy zdrowe
Problem nadmiernej masy ciała jest coraz przekąski a także staramy się być aktywni
poważniejszy, pomimo iż posiadamy fizycznie. Gdzie zatem tkwi błąd?

4620

ZDROWIE

Zrozumieć problem odchudzania a stały sposób odżywiania się. Zatem
Stało się, waga znów pokazała często wypowiadany zwrot „przechodzę
nadprogramowe kilogramy. Ponownie na dietę” jest pozbawiony sensu.
trzeba będzie przejść na dietę. Nie Niezmiernie ciężko jest wytrwać
zdajemy sobie jednak sprawy, że właśnie w nowych postanowieniach będąc od
ten moment jest jednym z etapów samego początku negatywnie
błędnego koła odchudzania się. Zanim nastawionym. Trafniejszym
wykupimy zbilansowany jadłospis, bądź sformułowaniem jest zmiana nawyków
odwiedzimy dietetyka, wpadamy w samo żywieniowych, która zagości na stałe
zastawioną pułapkę. W momencie, kiedy w naszym życiu i kuchni. Jednak aby nie
decydujemy się na „przejście na dietę” było to tylko czyste nazewnictwo
podświadomie żywimy się negatywnymi a faktyczna zmiana, trzeba się
emocjami. odpowiednio do tego przygotować
Utożsamiamy dietę z wyrzeczeniami, i odpowiedzieć sobie na kilka pytań:
głodówką bądź pozbawieniem się
przyjemności z jedzenia. Prawda Dlaczego znowu się odchudzam?
natomiast jest taka, że dieta jest naszym
sposobem odżywiania się, niezależnie czy Co zrobiłam wcześniej nie tak, że znowu
jest to spersonalizowany jadłospis muszę się odchudzać?
wykupiony od specjalisty, czy jest to
nasza domowa, tradycyjna kuchnia. Co zrobię inaczej tym razem?

Na ile jestem gotowa, aby zmienić swoje
nawyki żywieniowe na stałe?

Jak chcę to zrobić i co mi w tym pomoże?

Proces odchudzania możemy podzielić na Dlaczego same chęci to za mało?
dwa etapy - redukcji masy ciała Z pozoru proste pytanie „dlaczego znowu
i stabilizacji. Dlatego jeśli chcemy zgubić się odchudzam?” może nieść za sobą wiele
zbędne kilogramy i utrzymać należną odpowiedzi. Chęć bycia osobą szczupłą
masę ciała, nasza dieta nie powinna być jest często wierzchołkiem góry lodowej,
traktowana jako pewien okres w życiu, która zbudowana jest na fundamentach
zaniżonego poczucia własnej wartości.
Pielęgnujemy w sobie przekonanie, że
szczupła sylwetka rozwiąże ten problem,
co jest kolejnym elementem błędnego
koła odchudzania się. Warunkujemy
znalezienie nowej pracy, poznanie
drugiej osoby czy upragnione wakacje na
plaży od masy naszego ciała.
Rezygnujemy z tego, co jest tu i teraz
rozmyślając i marząc o tym, jak będzie
wyglądało nasze życie, kiedy wreszcie
schudniemy. 
Wpadamy zatem w kolejną samo
zastawioną pułapkę i choć osiągnęliśmy
cel, to narasta w nas poczucie przegranej.
Wypracowane nawyki żywieniowe
schodzą na drugi plan kiedy coraz
częściej pocieszamy się niezdrowym
jedzeniem. Waga powoli zaczyna

4613

ZDROWIE być kawa na wynos w drodze do domu,
bądź batonik zjedzony podczas robienia
wzrastać, a my coraz bardziej tracimy zakupów. Jeszcze innym przykładem jest
nad tym kontrolę. Szczere odpowiedzi na dojadanie po dzieciach, albo podjadanie
powyższe pytania pomogą nam podczas gotowania. Im częściej
wychwycić wcześniej popełnione błędy. powtarzamy taką czynność, tym bardziej
Jeśli utożsamiamy zwiększenie własnej staje się ona naszym nawykiem, o którym
wartości od szczupłej sylwetki warto zapominamy. Po tygodniowym
poznać najpierw podłoże niskiej prowadzeniu dzienniczka nagle wychodzi
samooceny. Niewątpliwe pomocna na jaw, że oprócz zaplanowanych
w takim przypadku jest współpraca posiłków spożywamy spore ilości
z psychodietetykiem, który oprócz dodatkowego jedzenia.
edukacji żywieniowej pokaże, w jaki
sposób emocje wpływają na sposób Motywacją wewnętrzną nie będzie także
naszego odżywiania się. odchudzanie się z powodu zaniżonych
W takich przypadkach proces rozmiarówek w konkretnym sklepie.
odchudzania przebiega dwutorowo Jednak często nie zdajemy sobie sprawy,
i oprócz współpracy z dietetykiem bądź że jest to ukryta zewnętrzna motywacja,
psychodietetykiem niezbędna może która należy do kolejnych pułapek
okazać się terapia z psychologiem. błędnego koła odchudzania się. Jeśli
Przekonania na temat własnej wartości zmagamy się z nadmierną masą ciała, ale
zakorzenione są głęboko w naszej naszą motywacją do zmiany będą ukryte
podświadomości, ale żeby nad nimi zewnętrzne motywacje, szanse że nam się
pracować należy ustalić ich faktyczne uda są niskie. Prostym narzędziem do
podłoże. Na przykład wydaje nam się, że sprawdzenia, jaka kieruje nami
jesteśmy nieśmiali, ponieważ mamy motywacja jest jej obserwacja. Ukryte
nadwagę. Sięgając jednak pamięcią wewnętrzne motywacje szybko maleją,
wstecz przypominamy sobie, że ponieważ nie ma w nas tego ognia, który
nieśmiałość narastała w nas już od by je podgrzewał. Przykładem może być
dziecka, ale utożsamiamy ją z nadwagą, presja wywierana przez rodzinę, ze
ponieważ jedzenie stało się ucieczką od względu na szczuplejsze rodzeństwo.
tego problemu. Naszym celem odchudzania zatem staje
się chęć, aby rodzina była zadowolona
Wypierane z pamięci nawyki i chęć uzyskania spokoju. I tak na
Błędne koło odchudzania może być przykład podczas wspólnych posiłków
spowodowane siłą złego nawyku jedzenie może być zdrowe
żywieniowego. Nasze posiłki są dobrze i niskokaloryczne, ale wychodząc z domu
zbilansowane, nie spożywamy gotowych zostawiamy też naszą motywację, by jeść
dań typu fast food, nawet staramy się w ten sposób.
regularnie ćwiczyć a jednak upragniona
waga jest stale poza naszym zasięgiem. Motywacja wewnętrzna opiera się w 100%
Czas naszego odchudzania znacząco się na zadowoleniu samego siebie, na
wydłuża, przez co nasze chęci słabną wymiernych korzyściach, jakie
a motywacja maleje. Co zatem robimy nie osiągniemy po zrealizowaniu
tak, że odchudzanie nie przynosi osiągniętego celu. Posługując się wyżej
zadowalających efektów? wspomnianym przykładem, posiadając
Idealnym rozwiązaniem jest prowadzenie motywację wewnętrzną po wyjściu
dzienniczka żywieniowego, który oprócz z domu nadal będziemy prawidłowo się
listy spożywanych posiłków będzie odżywiać. Nie będzie nami kierowała
zawierał informacje, dlaczego dany chęć zadowolenia rodziny, a chęć
posiłek zjedliśmy i w jakich zadowolenia samego siebie. Motywacja
okolicznościach. Okazać się może, że zewnętrzna bywa pomocna, kiedy
w czasie oglądania filmu zjedliśmy całą przychodzą chwile zwątpienia. Można
miskę popcornu bądź opakowanie również być jednym z filarów motywacji
orzechów. W innym przypadku może to wewnętrznej, ale sama w sobie nie
przyniesie oczekiwanych rezultatów.
462

III FESTIWAL NAUCZYCIELI

Nauczyciel XXI. w

Strefa szkoleń
Strefa "Pochwal się"

Strefa "SLOW"

kiedy: 24.10.2020 
gdzie: on-line

facebook.com/fn18h

ZDROWIE

Co warto wiedzieć

o koronawirusie?

Każdy z nas przynajmniej raz w życiu Epidemia SARS
przeszedł infekcję wywołaną przez W listopadzie 2002 roku w chińskim
jednego z koronawirusów. Koronawirus Guangdong u 45 letniego mężczyzny
SARS-COV-2 nie jest jedynym znanym pojawiły się objawy ze strony układu
szczepem wirusów z tej rodziny. Swoją oddechowego oraz gorączka. Okazało się,
nazwę zawdzięcza kulistemu kształtowi że wirus rozprzestrzenia się w szybkim
wokół którego znajduje się białkowa tempie. W bardzo krótkim czasie objawy
otoczka, przypominająca koronę. tajemniczej choroby zaczęły wychodzić
Średnica jego pojedynczej cząsteczki poza chińską granicę. Za tę sytuację był
wynosi ok. 60 - 140 nanometrów. odpowiedzialny nowy gatunek
Naukowcy znają co najmniej kilka koronawirusa SARS-COV, który podczas
rodzajów koronawirusa. W większości
powodują one łagodne infekcje dróg
oddechowych, które ustępują w kilka dni.

44

ZDROWIE

się do 37 krajów i zaraził ponad 8000 W rzadszych przypadkach pojawia się
osób, a 775 pozbawił życia. biegunka, krwioplucie oraz bóle głowy.
Epidemia MERS
Kolejnym groźnym patogenem był Ponadto niektórzy pacjenci skarżą się na
koronawirus MERS-COV odpowiedzialny osłabienie lub całkowitą utratę węchu
za wywołanie epidemii w 2012 roku. i smaku, które po kilku dniach wracaj.
Pierwszy przypadek odkryto w Arabii Niestety w chwili obecnej nie istnieje
Saudyjskiej, a ogniwem pośrednim szczepionka na COVID-19, ani żaden lek.
w rozprzestrzenianiu się wirusa były Leczenie jest prowadzone wyłącznie
prawdopodobnie wielbłądy jednogarbne, objawowo.
natomiast naturalnym gospodarzem W jaki sposób możemy ochronić się
nietoperze. Objawy chorobowe były przed koronawirusem?
różne: od zupełnie niegroźnych po ciężkie
zakażenia układu oddechowego, które Nie ma jednego skutecznego sposobu na
kończyły się zgonem. W trakcie rozwoju to, aby ochronić się przed zakażeniem
choroby pojawiały się m.in. kaszel, bóle koronawirusem SARS-COV-2. Możemy
mięśni, gorączka, dreszcze, duszności, jednak podjąć kilka kroków, aby nasz
a także nudności, wymioty, biegunka układ immunologiczny był w jak
oraz bóle brzucha. najlepszym stanie:

Pojawienie się „nowego” koronawirusa Unikanie stresu. Niestety w dzisiejszych
SARS-COV-2 czasach stres nie odstępuje nas na krok.
Jest częścią naszego życia. Poprzez
Pod koniec 2019 roku w chińskim Wuhan wydzielanie różnych hormonów, np.
zgłoszono cztery przypadki kortyzolu stres działa negatywnie na
niezidentyfikowanego zapalenia płuc. układ odpornościowy i zwiększa ryzyko
Wszystkie były powiązane z miejskim infekcji oraz ich ciężkiego przebiegu.
targiem owoców morza. Wkrótce Dlatego warto znać metody radzenia
pandemia koronawirusa SARS-COV-2 sobie ze stresem np. joga, rozmowa
rozprzestrzeniła się po całym świecie. z zaufaną osobą lub cokolwiek co pozwoli
W marcu 2020 roku wirus dotarł do nam się zrelaksować i odpocząć.

Polski. Koronawirus SARS-COV-2 Aktywność fizyczna. Umiarkowana
wywołuje chorobę o nazwie COVID-19. aktywność fizyczna kilka razy w tygodniu
Postać choroby może być różna: od obniża ryzyko infekcji, a w przypadku ich
bezobjawowej do ciężkiej niewydolności wystąpienia sprawia, że przechodzimy je
oddechowej zakończonej śmiercią. łagodniej. Podnosi też odporność
W większości (według WHO do 80%) organizmu. Już jedna godzina
przypadków choroba przebiega tygodniowo może pomóc, jednak
bezobjawowo bądź z łagodnymi najlepiej uprawiać wybraną dyscyplinę od
symptomami. Jednak to w jaki sposób 3-5 razy w tygodniu po 30-60 minut.
przejdziemy COVID-19 zależy od wielu
czynników m.in. wieku, posiadanych
chorób współistniejących (np. astmy, Sen. Gdy śpimy w naszej szyszynce
produkowany jest hormon o nazwie
cukrzycy, miażdżycy, otyłości, chorób melatonina, który odpowiada za
płuc) oraz od tego w jakim stanie jest nasz
układ immunologiczny. odpowiedni rytm dobowy i prawidłowe
funkcjonowanie układu
odpornościowego. Nieprawidłowe
Jakie objawy mogą wystąpić po odżywianie jest główną przyczyną chorób
zakażeniu wirusem SARS-COV-2? takich jak: cukrzyca, miażdżyca, nadwaga

W większości przypadków występują i otyłość. Choroby te przyczyniają się do
następujące symptomy: gorączka, suchy zmniejszonej pracy układu
kaszel, duszności, ogólne osłabienie, bóle immunologicznego, a co za tym idzie
mięśniowe i uczucie zmęczenia. wyższej podatności na infekcje.

6475

ZDROWIE

Muzykoterapia - lekarstwo
dla ciała i duszy człowieka

Niemal od zawsze muzyka odgrywała Podstawowym środkiem oddziaływania
ogromną rolę w życiu człowieka w muzykoterapii jest dźwięk, czyli
i najczęściej była kojarzona z pięknem. muzyka, która jest katalizatorem
W czasach plemiennych, szaman tańczył i wyzwalaczem przeżyć oraz emocji.
i śpiewał w czasie wykonywanych przez Bardzo często zajęcia z muzykoterapią są
siebie rytuałów leczniczych. wykorzystywane w szkole w oparciu
Niejednokrotnie odbywało się to przy o obserwacje środowiska szkolnego.
ogniu, który także wydawał dźwięki. Nauczyciel muzyki, zauważając potrzebę
Obecnie muzykoterapia jest dziedziną wyciszenia dzieci, uspokojenia ich
opartą na  podstawach naukowych, i uświadomienia im właściwości zalet
w której w procesie kształcenia ekspert muzyki, prowadzi zajęcia z muzyki, które
(czyli muzyk) musi przyswoić wiedzę nie tylko działają relaksująco na dziecko,
z zakresu  wielu dyscyplin naukowych ale pobudzają jego zmysł słuchu i uczucia
takich jak: psychologia,  medycyna, do działania.
pedagogika,  psychoterapia, plastyka
i inne.

46

ZDROWIE

Muzyka bowiem zaspokaja potrzebę Ponadto wywiera pozytywny wpływ na
przeżyć estetycznych i jest przyczyną psychikę, zmniejsza depresję, lęk,
bezinteresownych wzruszeń. Doznania poprawia samoocenę, pomaga również
estetyczne są elementem zmniejszającym osobom cierpiącym na bezsenność.
napięcie i lęk, co jest niezwykle ważne Leczenie muzyką może uzupełniać
w rozwoju dziecka. Od dawna istnieje fizjoterapię, kinezyterapię oraz rekreację.
pogląd, iż muzyka ma ogromny wpływ na
sfery emocjonalne i fizyczne, czyli Leczenie muzyką stosowane jest
organizm i psychikę człowieka. najczęściej w lecznictwie
Zajęcia z muzykoterapii realizowane są psychiatrycznym, a ćwiczenia
w pięciu etapach: z muzykoterapii  polegają na wyzwalaniu
emocji i aktywizowaniu uczuć.  Pacjent
odreagowania - muzyka oddziałuje odbiera bodźce słuchowe, które
głównie na sferę osobowości wyzwalają w nim wrażenia emocjonalne
człowieka oraz może zmieniać stan i intelektualne. Terapia muzyką to nie
aktywności systemu nerwowego tylko słuchanie, ale też tworzenie muzyki.
i wywołać określone zmiany Osoby biorące udział w zajęciach
w czynnościach całego organizmu; śpiewają, tańczą i komponują. Często ich
zrytmizowania -   odreagowanie - twórczość powstaje na skutek
klaskanie, tupanie, podskoki, gesty, improwizacji.
krzyk;
uwrażliwienia - klaskanie, W leczeniu metodą muzykoterapii stosuje
wykonywanie rytmicznych ruchów się następujące metody:
ciałem, maszerowanie;
relaksacji - ćwiczenia oddechowe w Metoda odreagowująco-wyobrażeniowa
pozycji siedzącej bądź leżącej; – leczenie zaburzeń psychicznych tą
aktywizacji - łagodnej i dynamicznej, metodą pozwala ujawnić patogenne,
a polegającej na ćwiczeniach tłumione emocje, powtórnie je przeżyć
w pozycji leżącej, następnie i w konsekwencji, uwolnić się od nich, co
przechodząc do pozycji siedzącej. jest bardzo ważne w leczeniu pacjenta.

Metoda komunikatywna – uczy
kontaktów z ludźmi. Dzięki tej metodzie
pacjent uczy się nabywać umiejętności
porozumiewania się z innymi ludźmi.

Takie zajęcia przygotowują dziecko do Metoda kreatywna – nastawiona jest na
świadomego odbioru, czyli korzystania improwizację, pacjenci uruchamiają
z dorobku rodzimej i światowej muzyki inwencję twórczą poprzez swobodną
klasycznej, do uczestnictwa w życiu improwizację instrumentalną, wokalną
muzycznym kraju, a także świata. i ruchową.
Najczęściej są one realizowane poprzez
następujące formy aktywności: Metoda relaksacyjna – stosowana
w przypadku osób z zaburzeniami
śpiewanie, lękowymi, pozwala opanować lęk i strach.
grę na instrumentach muzycznych, Ponadto, jest to przeżycie zmysłowe,
ruch przy muzyce, posiadające cechy relaksacji, autosugestii
tworzenie muzyki. i antycypacji.

Muzykoterapia ma wpływ na Metoda treningowa – wspomaga
samopoczucie człowieka, napięcie leczenie terapią behawioralną. Stosuje się
mięśni, układ krążenia, układ oddechowy tutaj metodę, której zadaniem jest
i pokarmowy. Stosowana jest w leczeniu usunięcie napięcia psychofizycznego
nerwic, zapobiega atakom paniki oraz uczestnika. Wykorzystuje się tutaj rożne
zaburzeniom psychosomatycznym warianty treningu autogennego
Schultza.   

i schorzeniom psychicznym.

47

ZDROWIE Podstawowym jej celem jest
wspomaganie funkcji słuchowej przez co
W szkole korzysta się z kilku metod następuje poprawa koncentracji, jakości
muzykoterapii. Jedną z nich jest metoda uczenia się, wspomaganie zdolności
problemowo – twórcza, która polega na językowych, komunikacyjnych,
angażowaniu myślenia i inwencji zwiększenie kreatywności, a także
muzycznej uczniów. Poprzez twórczość poprawa jakości zachowań społecznych.
rozumiemy złożony proces aktywny,
zakładający równocześnie wykonawstwo Ta metoda jest bardzo skuteczna
i percepcję, w którym działanie twórcze w terapii dzieci z problemami szkolnymi
rozumiane jako proces rozwiązywania typu: zaburzenia uwagi, zaburzenia
problemów, jest w przeważającej mierze mowy, zaburzenia koncentracji,
udziałem samych dzieci. Proces problemy z dysleksją. Ćwiczenia według
twórczego myślenia, indywidualnego metody Alfreda Tomatisa stymulują
wysiłku i odkrywania najprostszych zasad centralny system nerwowy
tworzenia z dźwięków muzyki stanowi w szczególności korę mózgową. Stanowi
wartość największą, ponieważ ona centrum procesów myślenia.
niejednokrotnie u dziecka odkrywany jest
talent. Kolejną metodą jest metoda Dzięki muzykoterapii dziecko łatwiej
dobrego startu na którą składają się koncentruje się na nauce, łatwiej
3 elementy: element słuchowy, np. koncentruje się na wykonywanych
piosenka lub wiersz, element wzrokowy, czynnościach, łatwiej określa swoje
np. wzory graficzne, element samopoczucie, a także nastrój, łatwiej
motoryczny, np. wykonywanie ruchów panuje nad swoimi emocjami, lepiej
w czasie odtwarzania wzorów komunikuje się kolegami, nauczycielami,
graficznych, które są połączone z rytmem członkami rodziny i społeczności,
piosenki lub wiersza. w której żyje, potrafi dostosować
Celem tej metody jest jednoczesne odpowiednią muzykę do przeżywanych
rozwijanie funkcji wzrokowych, emocji. Muzykoterapia, a zatem i muzyka
słuchowych, językowych, motorycznych, jest ważna w życiu człowieka, bo podczas
a także kształtowanie lateralizacji, czyli słuchania muzyki układ nerwowy
ustalenie ręki dominującej oraz orientacji człowieka się regeneruje i mięśnie
w schemacie ciała i przestrzeni. rozluźniają. W doborze odpowiedniej
Popularna jest także metoda ekspozycji – muzyki należy kierować się intuicją oraz
umożliwia ona dziecku zetknięcie się upodobaniami, a korzyści są ogromne.
z dziełem muzycznym w sposób jak
najbardziej uroczysty, który pozwala mu Muzykoterapia obejmuje „terapię”, której
na pełne przeżycie utworu. Ważne jest, celem jest poprawa niektórych
aby utwór muzyczny był dostosowany do dolegliwości poprzez muzykę. Dzięki
możliwości percepcyjnych dziecka pod muzyce można nawet ukoić „ból
względem budowy i czasu trwania. fizyczny”, który dotyka człowieka.
Muzyka pozwala wydobyć emocje oraz Złagodzenie bólu za pomocą
poprawia nastrój, Ponadto, dostarcza muzykoterapii może pomóc
dziecku specyficznych doznań, które w zmniejszeniu spożycia wielu leków
bardzo często prowadzą do głębszego przeciwbólowych. Ponadto, muzyka ma
zainteresowania się muzyką. Warto moc „przenosić ludzi emocjonalnie”, daje
również wzpomnieć o metodzie Alfreda człowiekowi ogromną radość, relaksuje
Tomatisa, francuskiego otolaryngologa  – go i sprawia, ze człowiek czuje się dobrze.
znanej również jako „trening uwagi Muzykoterapia to nie tylko słuchanie
słuchowej" „stymulacja słuchowa" muzyki, to terapia, która wykorzystuje
lub „trening audio-psycho- wszystkie elementy, które ją tworzą, czyli
lingwistyczny". Podstawowym jej celem teksty, melodię, rytm, harmonię, ciszę
jest wspomaganie funkcji słuchowej i ciało. Oprócz tego, muzykoterapia, ma
przez co następuje poprawa koncentracji, zbawienny wpływ na życie każdej
jakości uczenia się, wspomaganie jednostki ludzkiej.
zdolności językowych, komunikacyjnych,
zwiększenie kreatywności, a także
poprawa jakości zachowań społecznych.
„trening audio-psycho- lingwistyczny".

48

www.mocompany.pl

ZDROWIE

Jesteśmy tak zdrowi
jak nasze komórki

Zdrowa, dopasowana do indywidualnych potrzeb dieta, regularna aktywność fizyczna
oraz dobrostan psychiczny wpływają korzystnie na naszą odporność. To od dawna znane
czynniki, na które w dużej mierze sami mały wpływ. Nowoczesna medycyna udostępnia
nam innowacyjne metody wzmacniania organizmu. Jedną z nich, stosowaną zarówno
w specjalistycznych gabinetach, jak i w domowych warunkach jest magnetoterapia. Jej
skuteczność została udowodniona w wielu pracach naukowych.

Powszechnie wiadomo że o naszym czy przewlekłe bóle.
zdrowiu decydują nasze komórki. Każda
z nich odgrywa w organizmie określoną Czym jest magnetoterapia?
rolę i jeśli wszystkie pracują prawidłowo,
to również my jesteśmy zdrowi. Terapia Magnetoterapia jest jedną z form
polem magnetycznym niskiej fizjoterapii, zaliczaną do kategorii
częstotliwości wpływa bezpośrednio na medycyny niekonwencjonalnej. Jest to
komórki, ich stymulację i odżywianie, odmiana medycyny fizykalnej, która
poprawia metabolizm międzykomórkowy wykorzystuje wiedzę o zjawiskach
i mikrokrążenie. z dziedziny fizyki do leczenia
i zapobiegania chorobom.
Dzięki temu następuje efektywniejsze
dostarczanie tlenu i substancji Terapia opiera się przede wszystkim na
odżywczych do tych mikrostruktur, oraz użyciu pól magnetycznych o niskiej
sprawne usuwanie toksyn częstotliwości, wykorzystując impulsy
odpowiedzialnych za stany zapalne elektromagnetyczne.

50