MitarTodorovic-Aleksandar Prvi Kralj Jugoslavije

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÌÈÒÀÐ ÒÎÄÎÐÎÂÈ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å
1918–1934

Beograd 2006

1

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

Êàòàëîã èçëîæáå
Àëåêñàíäàð Ïðâè – êðàš £óãîñëàâè¼å 1918–1934.

Àóòîð èçëîæáå è êàòàëîãà
Ìèòàð Òîäîðîâè

Ñàðàäíèöè
Äðàãîø Ïåòðîâè
Ñóçàíà Ñðíäîâè
Çîðèöà Íåòà¼

Èçäàâà÷
Àðõèâ Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå

Çà èçäàâà÷à
Ìèëàäèí Ìèëîøåâè , â. ä. äèðåêòîðà

Ãëàâíè è îäãîâîðíè óðåäíèê
Ìèëàäèí Ìèëîøåâè

Ïîñòàâêà èçëîæáå
Ìèòàð Òîäîðîâè
Äðàãîø Ïåòðîâè
Äèìèòðè¼å Ñïàñî¼åâè
Ëèäè¼à Îïî¼åâëè
Âåñíà Àðñåíîâè

Ëåêòîð
Áðàíêà Êîñàíîâè

Ëèêîâíî-òåõíè÷êè óðåäíèê
Çëàòêî Áàíàøåâè

Ïðèïðåìà çà øòàìïó
Print company

Øòàìïà
Ãðàôè÷êè àòåšå Áîãäàíîâè

Òèðàæ
500 ïðèìåðàêà

Îá¼àâšèâàœå êàòàëîãà îìîãó èëî ¼å Ìèíèñòàðñòâî êóëòóðå Ðåïóáëèêå Ñðáè¼å.

2

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ

Àðõèâ Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå ïîñâåòèî ¼å îâó èçëîæáó íà¼èçðàçèòè¼åì ïðåäñòàâíèêó äè-
íàñòè¼å Êàðà îð åâè , êðàšó Àëåêñàíäðó Ïðâîì. Ïðèëèêà çà òî áèëà ¼å è ÷èœåíèöà äà
ñå ó äåïîèìà Àðõèâà ÷óâà¼ó íà¼âðåäíè¼è èñòîðè¼ñêè èçâîðè î îâîì íàøåì âëàäàðó, ïî-
ñåáíî œåãîâå ëè÷íå çàáåëåøêå è ïàïèðè, êàî è îêîëíîñò äà ¼å îí áèî êòèòîð âåëåëåï-
íîã çäàœà ó êîìå ñå èçëîæáà ïðèðå ó¼å. Íà¼çàä, îâå ãîäèíå íàâðøèëî ñå 72 ãîäèíå îä
ìó÷êîã óáèñòâà êðàšà Àëåêñàíäðà ó Ìàðñå¼ó.

Ðåçóëòàòè èñòðàæèâàœà è ïðèêóïšåíè ìàòåðè¼àë çà èçëîæáó óêàçàëè ñó íà ïðèñóòíîñò
è èñòàêíóòó óëîãó îâîã äðæàâíèêà ó ñâèì âàæíè¼èì äîãà à¼èìà íàøå è åâðîïñêå èñòî-
ðè¼å. Èç òèõ ðàçëîãà, ïðåçåíòàöè¼à ìàòåðè¼àëà ñå íå îäíîñè ñàìî íà æèâîòîïèñ êðàšà
Àëåêñàíäðà âå îáóõâàòà øèðè èçáîð äîãà à¼à, êðîç êî¼å ñå ïðåëàìàëà èñòîðè¼à Ñðáè-
¼å, îíäàøœå ¼óãîñëîâåíñêå äðæàâå è œåíè ìå óíàðîäíè îäíîñè. Íåêè ïðåëîìíè äîãà-

à¼è íå ìîãó ñå èçðàçèòè ñàìî ó ñëèöè è ðå÷è, ïà ñó îâäå íóæíà äîäàòíà îá¼àøœåœà, çà-
ñíîâàíà íà íà¼íîâè¼èì èñòðàæèâàœèìà.

Ó ïèòàœó ñòâàðàœà ¼óãîñëîâåíñêå äðæàâå 1918. ãîäèíå, ñ îáçèðîì íà ïðîêëàìàöè¼ó ðå-
ãåíòà Àëåêñàíäðà îä 1. äåöåìáðà, ðåêëî áè ñå äà ¼å îí èìàî íà¼èñòàêíóòè¼ó óëîãó. Ìå ó-
òèì, ðåãåíò ¼å ïðè êðà¼ó ðàòà ñëàî ¼àñíå ïîðóêå ïðåäñòàâíèöèìà Õðâàòà è Ñëîâåíàöà äà
èì îñòàâšà íà ñëîáîäíó âîšó äà ñå ïðèêšó÷å Ñðáè¼è êàî ôåäåðàöè¼è, ó áèëî êîì äðó-
ãîì îáëèêó, èëè äà ôîðìèðà¼ó ïîñåáíå äðæàâå. Íîâå äðæàâå ñå íå ñòâàðà¼ó ñàìî çàî-
êðóæåœåì íàöèîíàëíèõ òåðèòîðè¼à, âå ó òîìå çíà÷à¼íó óëîãó èìà¼ó ñòðàòåãè¼ñêè ðàç-
ëîçè è ìå óíàðîäíå îêîëíîñòè ó êî¼èìà îíå íàñòà¼ó. Ñèëå Àíòàíòå ñó, ïîñëå ðàñïàäà
Àóñòðî-Óãàðñêå, ðà÷óíàëå äà ò༠ñòðàòåãè¼ñêè âàæàí ïðîñòîð ïîïóíå äðæàâîì £óæíèõ
Ñëîâåíà, êàî áðàíîì îä åâåíòóàëíå åêñïàíçè¼å Íåìà÷êå èëè áîšøåâè÷êå Ðóñè¼å. Óêî-
ëèêî áè Õðâàòñêà è Ñëîâåíè¼à îñòàëå èçâàí òå äðæàâå, ïîñòî¼àëè ñó ïëàíîâè äà îíå îá-
íîâå äðæàâíó çà¼åäíèöó ñà Àóñòðè¼îì è Ìà àðñêîì. Òðåòèðàíå îä ñòðàíå ñèëà Àíòàíòå
êàî „íåïðè¼àòåšñêå òåðèòîðè¼å”, íàëàçå è ñå ó ïîëîæà¼ó äà áóäó çàïîñåäíóòå îä Èòà-
ëè¼å, íà îñíîâó Ëîíäîíñêîã óãîâîðà, Õðâàòñêà è Ñëîâåíè¼à ñó ïðåêî ñâî¼èõ ïðåäñòàâ-
íèêà ñàìå òðàæèëå ñïàñ ó ó¼åäèœåœó ñà Ñðáè¼îì. Çà êðàšà Àëåêñàíäðà ¼å, îíäà, ¼óãî-
ñëîâåíñêà äðæàâà áèëà ¼åäèíà èñòîðè¼ñêà ÷èœåíèöà, ó äàòèì ìå óíàðîäíèì
îêîëíîñòèìà – ¼åäèíà ðåàëíîñò.

3

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

4 Âèäîâäàíñêè óñòàâ èç 1921. ãîäèíå çàñíîâàí ¼å íà èäåîëîøêî¼ ïðåìèñè î „íàðîäíîì
¼åäèíñòâó” Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà è íà òî¼ èäå¼è ïðîïèñàíè ñó öåíòðàëèñòè÷êî äð-
æàâíî óðå åœå è ïàðëàìåíòàðíè ñèñòåì, ïî ïðèíöèïó – ¼åäàí ãðà àíèí, ¼åäàí ãëàñ. Ó
íàöèîíàëíîì ïîãëåäó, óñòàâ ¼å ïðåäñòàâšàî àíàõðîíèçàì, ¼åð ñó Ñðáè è Öðíîãîðöè
âå äàâíî èìàëè ñâî¼å äðæàâå, äîê ñó ñå êîä Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ¼àâšàëå òåæœå çà àó-
òîíîìíèì æèâîòîì è ñòâàðàœåì íàöèîíàëíèõ äðæàâà. Ñ äðóãå ñòðàíå, óñòàâ ¼å ãðà åí
ïî íà¼âèøèì åâðîïñêèì óçîðèìà ó ïîãëåäó ãàðàíòîâàœà ïîëèòè÷êèõ ïðàâà è ãðà àí-
ñêèõ ñëîáîäà. Äîê ñó Ñðáè îáðàçîâàëè ñâî¼å ñòðàíêå íà ðàçëè÷èòèì ñîöè¼àëíèì è ïî-
ëèòè÷êèì ïðîãðàìèìà è äîê ñó îíå âîäèëå áîðáó èçìå ó ñåáå, êîä Õðâàòà ¼å òåêàî ïðî-
öåñ íàöèîíàëíîã îêóïšàœà, ó êî¼åì ñó ñå îíè õåãåìîíèçîâàëè íà ¼åäíîì ñâåõðâàòñêîì
íàöèîíàëíî-äðæàâíîì ïðîãðàìó. Öèš èì ¼å áèî ñòâàðàœå ïîñåáíå íàöèîíàëíå äðæà-
âå, êî¼à áè çàòèì ñòóïèëà ó ëàáàâó êîíôåäåðàëíó âåçó ñà Ñðáè¼îì. Êàî ìîäåë òå âåçå,
œèõîâå âî å ñó ïðåäëàãàëå ïåðñîíàëíó óíè¼ó ó ëè÷íîñòè êðàšà, ÷èìå áè ñå óñïîñòà-
âèî îäíîñ ñëè÷àí îíîì èçìå ó Âåëèêå Áðèòàíè¼å è Êàíàäå, ó îêâèðó Êîìîíâåëòà. £óãî-
ñëîâåíñêó äðæàâó ïîòðåñàëå ñó è ïîäðøêå ñåïàðàòèñòè÷êèì ïîêðåòèìà îä ñòðàíå
áîšøåâè÷êå Ðóñè¼å è ôàøèñòè÷êå Èòàëè¼å. Ó äðæàâíî¼ êðèçè, ñòâîðåíî¼ ïîñëå àòåíòà-
òà Ïóíèøå Ðà÷è à ó Ñêóïøòèíè êðà¼åì 1928, êàäà ñó õðâàòñêè ïîëèòè÷àðè, íå ïðèçíà¼ó-

è äðæàâíå èíñòèòóöè¼å, èñòèöàëè çàõòåâå çà ñåöåñè¼îì, à ó Õðâàòñêî¼ ¼å, ïóòåì ïðîòå-
ñòà è äåìîíñòðàöè¼à, ïðîâîöèðàí ãðà àíñêè ðàò, íà¼âèøå îä ñòðàíå êîìóíèñòà, êðàš
Àëåêñàíäàð ¼å îäëó÷èî, óç ïðå óòíó ñàãëàñíîñò Ôðàíöóñêå è Åíãëåñêå, äà êàî ïðèâðå-
ìåíî ðåøåœå óêèíå óñòàâ è óñïîñòàâè ëè÷íè ðåæèì.

Íà¼âå à ïîãðåøêà êðàšà Àëåêñàíäðà áèëà ¼å øòî ¼å óâî åœåì ëè÷íîã ðåæèìà 1929. ãî-
äèíå ïðåêèíóî ìîðàëíè ñàîáðà ༠ñà íàðîäîì. Çàîêóïšåí ãîäèíàìà ñïîšíîì ïîëè-
òèêîì, èìåíîâàî ¼å ìèíèñòðå êî¼è íèñó ïðåäñòàâšàëè íèêîã ó íàðîäó. Øòî ¼å íà¼âà-
æíè¼å, œåãîâà âëàäàâèíà íè¼å îòêëîíèëà íàöèîíàëíå ñóïðîòíîñòè, íåãî èõ ¼å
çàîøòðèëà. Êàäà ñå ó òî óâåðèî, ñàì ¼å ïðèçíàî äà ¼å ó÷èíèî âåëèêó ãðåøêó. Ïðèïðåìà-
¼ó è ñå çà êîðåíèòå ïðîìåíå äðæàâíîã óðå åœà è óñïîñòàâšàœå äåìîêðàòñêå âëàäà-
âèíå, êðàš ¼å îä ñðåäèíå 1933. ãîäèíå ïîñå èâàî íà¼âàæíè¼å ãðàäîâå Ñðáè¼å è, íåóî-
áè÷à¼åíî, ãîâîðèî ìàñîâíî îêóïšåíîì íàðîäó. Íà¼âàæíè¼å ìó ¼å áèëî äà äî å äî
äîãîâîðà ñà ïðåäñòàâíèöèìà Õðâàòà. Ðàçãîâîðè ñà Ìà÷åêîì, êî¼è ñå ¼îø íàëàçèî ó çà-
òâîðó, âî åíè ïîñðåäíèì ïóòåì, äîíåëè ñó çàäîâîšàâà¼ó å ðåçóëòàòå. Íàæàëîñò, óáè-
ñòâî êðàšà ó Ìàðñå¼ó ñïðå÷èëî ¼å äà ñå îâà èíèöè¼àòèâà ñïðîâåäå.

Ó äèïëîìàòñêî¼ àêòèâíîñòè, ó îäíîñèìà ïðåìà äðóãèì äðæàâàìà, êðàš Àëåêñàíäàð ñå
äðæàî íà÷åëà äà íå ïîñòî¼å ñòàëíè ïðè¼àòåšè è âå÷èòè íåïðè¼àòåšè. Ñõîäíî òîìå, óñ-
ïîñòàâèî ¼å âåîìà ïðè¼àòåšñêå îäíîñå ñà Áóãàðñêîì è Òóðñêîì, êàî è êîðåêòíå îäíîñå
ñà Íåìà÷êîì, çåìšàìà ñ êî¼èìà ¼å íåêàä ðàòîâàî. Èñêóñòâî ãà ¼å ó÷èëî äà âåëèêå ñèëå
èçìèðó¼ó ñâî¼å ðà÷óíå íà øòåòó ìàëèõ äðæàâà, àëè äà ñå ìîðà èìàòè ó âèäó äà òå ñèëå
èìà¼ó äîìèíàíòàí óòèö༠è ïîâëàø åí ïîëîæ༠ó î÷óâàœó ìèðà è áåçáåäíîñòè íà
åâðîïñêîì ïðîñòîðó. Ðàòíå ïðåòœå äîëàçèëå ñó íà¼âèøå îä åêñïàíçèîíèñòè÷êèõ òå-
æœè ôàøèñòè÷êå Èòàëè¼å. Ïîøòî âåëèêå ñèëå íèñó õòåëå èëè íèñó ìîãëå äà îáóçäà¼ó

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

çàâî¼åâà÷êå àìáèöè¼å Ìóñîëèíè¼à, êðàš Àëåêñàíäàð ñå òîìå ñóïðîòñòàâèî ñòâàðàœåì
ñàâåçà ìàëèõ äðæàâà. Ïðåóçåî ¼å èíèöè¼àòèâó äà ñå ðåîðãàíèçó¼å è ó÷âðñòè Ìàëà Àí-
òàíòà è îáðàçó¼å Áàëêàíñêè ñàâåç, êàî ïîëèòè÷êå è åêîíîìñêå çà¼åäíèöå. Ïðåêî çà¼åä-
íè÷êèõ îðãàíà, Ñàâåòà ìèíèñòàðà è Ïðèâðåäíîã ñàâåòà, äðæàâå – ÷ëàíèöå îâèõ àëè¼àí-
ñè, îäðè÷ó è ñå äåëà ñâîãà ñóâåðåíèòåòà, âîäèëå ñó çà¼åäíè÷êó ñïîšíó ïîëèòèêó è
ìå óñîáíî ñå ïîâåçèâàëå íà ¼åäèíñòâåíîì òðæèøòó. Ñòâàðàœå òàêâèõ ïîëèòè÷êèõ è
ïðèâðåäíèõ çà¼åäíèöà, ó îíäàøœî¼ ïîäåšåíî¼ è çàâà åíî¼ Åâðîïè, ó œåíîì íà¼îñå-
òšèâè¼åì äåëó, ìîãëî ¼å äà çíà÷è è çà÷åòàê åâðîïñêå èíòåãðàöè¼å. Èçãëåäàëî ¼å äà ñå
òèìå ïî÷èœå îñòâàðèâàòè è ñàí êðàšà Àëåêñàíäðà î ìå óäðæàâíèì ãðàíèöàìà áåç
íàîðóæàíèõ âî¼íèêà, îòâîðåíèì çà ñëîáîäàí ïðîòîê ðîáå è êàïèòàëà. Ìå óòèì, óñïå-
ñè ¼åäíîã áàëêàíñêîã âëàäàðà íèñó îäãîâàðàëè âåëèêèì ñèëàìà, ïîñåáíî íå ôàøèñòè÷-
êî¼ Èòàëè¼è. Òî ¼å ðàçëîã øòî ¼å Ìóñîëèíè, ïðåêî óñòàøêèõ òåðîðèñòà, ãîäèíàìà ïëàíè-
ðàî óáèñòâî ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà. Óñïåëî ìó ¼å, 9. îêòîáðà 1934. ó Ìàðñå¼ó, êàäà ¼å
÷ëàí òåðîðèñòè÷êå ãðóïå ó ñëóæáè óñòàøêîã âî å Ïàâåëè à ó àòåíòàòó óñìðòèî ¼óãî-
ñëîâåíñêîã ñóâåðåíà. Áèî ¼å òî, ó ñòâàðè, àòåíòàò íà òàäàøœè ïîðåäàê ó Åâðîïè. Ìàð-
ñå¼ñêè ïóöœè áèëè ñó ïðâè õèöè Äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà.

Äð Áðàíèñëàâ Ãëèãîðè¼åâè

5

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

6

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÊÀÒÀËÎÃ 1

Ó£ÅÄȌŌŠÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ 7

1. ÐÅÃÅÍÒ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Ïîðòðåò ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ó ñâàêîäíåâíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè (øà¼êà÷à
ñà ñóíöîáðàíîì, áëóçà) è œåãîâèì ïîòïèñîì.
Ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ó Áåîãðàäó 1. äåöåìáðà 1918. ïðîêëàìîâàî Êðàšåâñòâî
Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà.
Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-4

2. ÊÀÐÒÀ ÈÑÒÎÐÈ£ÑÊÎà ÐÀÇÂÈÒÊÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ
1804–1918
Ó íîâîñòâîðåíó äðæàâó óøëå ñó êðàšåâèíå Ñðáè¼à è Öðíà Ãîðà, òåðèòîðè¼å
Àóñòðîóãàðñêå íà êî¼èìà ñó æèâåëè ¼óæíîñëîâåíñêè íàðîäè: äåëîâè Áàíàòà,
Áà÷êå è Áàðàœå; Ñðåì, Ñëàâîíè¼à è Õðâàòñêà; äåëîâè Êîðóøêå, Øòà¼åðñêå è
Êðàœñêå; Äàëìàöè¼à è Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, êàî è Öàðèáðîäñêè, Áîñèëåãðàä-
ñêè è Ñòðóìè÷êè ñðåç êî¼è ñó áèëè ó ñàñòàâó Áóãàðñêå äî çàêšó÷åœà Íå¼ñêîã
óãîâîðà.
Ó Êðàšåâèíè ÑÕÑ ¼å, 1921. ãîäèíå, íà 248.666 êì2 æèâåëî 12.055.717 ñòàíîâíè-
êà. Íàöèîíàëíè ñàñòàâ ÊÑÕÑ ìîæå ñå ïðèáëèæíî óòâðäèòè íà îñíîâó âåðîè-
ñïîâåñòè çà íàðîäå è ìàòåðœåã ¼åçèêà çà íàöèîíàëíå ìàœèíå. Ñðáà ¼å áèëî
4.704.876 (39%), Õðâàòà 2.889.102 (23,9%), Ñëîâåíàöà 1.023.588 (8,5%), ìóñëèìà-
íà 759.656 (6,3%), Ìàêåäîíàöà 630.000 (5,3%), Íåìàöà 512.207 (4,3%), Ìà àðà
472.079 (3,9%), Àëáàíàöà 483.871 (4%), Ðóìóíà 183.563 (1,6%), Òóðàêà 143.453
(1,2%), ñëîâåíñêèõ ìàœèíà 198.857 (1,6%), Èòàëè¼àíà 11.630 (0,1%) è îñòàëèõ
42.756 (0,3%).
Êàðòà
Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåîãðàä

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

3. ÂÅËÈÊÀ ÍÀÐÎÄÍÀ ÑÊÓÏØÒÈÍÀ ÇÀ ÏÐÎÃËÀØŌŠӣÅÄȌŌÀ ÁÀÍÀÒÀ,
ÁÀ×ÊÅ È ÁÀÐÀŒÅ ÑÐÁÈ£È, 25. ÍÎÂÅÌÁÐÀ 1918. Ó ÍÎÂÎÌ ÑÀÄÓ

Âåëèêà íàðîäíà ñêóïøòèíà Ñðáà, Õðâàòà, Áóœåâàöà, Ñëîâàêà, Ðóñèíà è îñòàëèõ
íàðîäà èç Áàíàòà, Áà÷êå è Áàðàœå äîíåëà ¼å ¼åäíîãëàñíî Îäëóêó: „Ïðèêšó÷ó¼å-
ìî ñå Êðàšåâèíè Ñðáè¼è êî¼à ñâî¼èì äîñàäàøœèì ðàäîì è ðàçâèòêîì ó¼åì÷àâà
ñëîáîäó, ðàâíîïðàâíîñò, íàïðåäàê ó ñâàêîì ïðàâöó íå ñàìî íàìà, íåãî è ñâèìà
ñëîâåíñêèì ïà è íåñëîâåíñêèì íàðîäèìà êî¼è ñ íàìà çà¼åäíî æèâå.”
Íà Ñêóïøòèíè ¼å áèëî çàñòóïšåíî 211 îïøòèíà ñà 757 ïîñëàíèêà, îä êî¼èõ 578
Ñðáà, 84 Áóœåâöà, 62 Ñëîâàêà, 21 Ðóñèí, 6 Íåìàöà, 3 Øîêöà, 2 Õðâàòà è 1 Ìà àð.
Çáîð èçàñëàíèêà íàðîäíèõ âå à ó Ðóìè äîíåî ¼å 24. íîâåìáðà 1918. îäëóêó î
ïðèñà¼åäèœåœó Ñðåìà Êðàšåâèíè Ñðáè¼è.

Ðåïðîäóêöè¼à ñëèêå Àíàñòàñà Áîöàðè à
Áèáëèîòåêà Àðõèâà ÑÖÃ

3

4. ÏÎÑËÀÍÈÖÈ ÂÅËÈÊÅ ÍÀÐÎÄÍÅ ÑÊÓÏØÒÈÍÅ ÑÐÏÑÊÎà ÍÀÐÎÄÀ Ó ÖÐÍΣ
ÃÎÐÈ, ÏÎÄÃÎÐÈÖÀ ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1918.
Ñêóïøòèíà ¼å çàñåäàëà ó çãðàäè Ìîíîïîëà äóâàíà îä 11/24. äî 16/29. íîâåìáðà
1918. Ó œåíîì ðàäó ó÷åñòâîâàëî ¼å 165 ïîñëàíèêà, êî¼è ñó áèëè ïðåòåæíî ìëà-
äè è øêîëîâàíè šóäè: ôàêóëòåòñêè îáðàçîâàíèõ ïîñëàíèêà ¼å áèëî 56, ó÷èòå-

8

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

šà 27, ñâåøòåíèêà 17, ïëåìåíñêèõ íàðîäíèõ ãëàâàðà, êàïåòàíà è îïøòèíñêèõ 6
÷àñíèêà 25, ñóäñêèõ ÷èíîâíèêà 17, îñòàëèõ ñëóæáåíèêà 6, çåìšîðàäíèêà 14 è 3
ïîñåäíèêà. 9

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 5, 25. ìàðò 1920.

5. ÎÄËÓÊÀ ÂÅËÈÊÅ ÍÀÐÎÄÍÅ ÑÊÓÏØÒÈÍÅ ÑÐÏÑÊÎà ÍÀÐÎÄÀ Ó ÖÐÍΣ ÃÎÐÈ
ÄÎÍÈ£ÅÒÀ ÍÀ Ñ£ÅÄÍÈÖÈ 13/26. ÍÎÂÅÌÁÐÀ 1918. Ó ÏÎÄÃÎÐÈÖÈ

Ñêóïøòèíà ¼å ¼åäíîãëàñíî äîíåëà îäëóêå: „1. äà ñå êðàš Íèêîëà Ïåòðîâè Œå-
ãîø è œåãîâà äèíàñòè¼à çáàöè ñà öðíîãîðñêîã ïðè¼åñòîëà; 2. äà ñå Öðíà Ãîðà ñà
áðàòñêîì Ñðáè¼îì ó¼åäèíè ó ¼åäíó ¼åäèíó äðæàâó ïîä äèíàñòè¼îì Êàðà îð å-
âè à, òå òàêî ó¼åäèœåíà ñòóïè ó çà¼åäíè÷êó îòàŸáèíó íàøåã òðîèìåíîã íàðîäà
Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà.”
Ñêóïøòèíà ¼å Îäëóêó ïðâî óñâî¼èëà àêëàìàöè¼îì, à çàòèì ¼å ó ïî¼åäèíà÷íîì
èç¼àøœàâàœó ñâèõ 160 ïîñëàíèêà ãëàñàëî çà Îäëóêó.
Äåïóòàöè¼à îä 18 ÷ëàíîâà, êî¼ó ¼å ïðåäâîäèî ìèòðîïîëèò Ãàâðèëî (Äîæè ),
ïðåäàëà ¼å ïðåñòîëîíàñëåäíèêó Àëåêñàíäðó ó Áåîãðàäó 17. äåöåìáðà 1918.
Îäëóêó ñà ïîòïèñèìà 157 ïîñëàíèêà.

Îäëóêà
À£-335-5

6. Ó£ÅÄȌŌŠ1. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1918.

Àíòå Ïàâåëè „Çóáàð”, ó ïðèñóñòâó
ïðåñòîëîíàñëåäíèêà Àëåêñàíäðà, ìè-
íèñòðà ôèíàíñè¼à è çàñòóïíèêà ïðåä-
ñåäíèêà Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà è ìè-
íèñòðà èíîñòðàíèõ äåëà Ñòî¼àíà
Ïðîòè à, ìèíèñòðà óíóòðàøœèõ äåëà
Šóáå £îâàíîâè à, ìèíèñòðà ãðà åâè-
íà Ìîì÷èëà Íèí÷è à, ìèíèñòðà âî¼-
íîã Ìèõàèëà Ðàøè à è äåëåãàöè¼å èç
Çàãðåáà, ÷èòà Àäðåñó Íàðîäíîã âè¼å-

à Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà.

Ó Àäðåñè ¼å ñàîïøòåí çàêšó÷àê Íà-
ðîäíîã âè¼å à î ïðîãëàøåœó ó¼åäè-
œåœà „äðæàâå Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è
Ñðáà ñà Ñðáè¼îì è Öðíîì Ãîðîì ó ¼åäíó
¼åäèíñòâåíó äðæàâó” è èçðàæåíå æåšå
äà „âëàäàðñêó âëàñò íà ÷èòàâîì òå-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

7 ðèòîðè¼ó ñàäà ¼åäèíñòâåíå äðæàâå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà âðøè Œåãîâî Âå-
ëè÷àíñòâî êðàš Ïåòàð, îäíîñíî ó œåãîâî¼ çàìåíè êàî ðåãåíò Âàøå Êðàšåâñêî
Âèñî÷àíñòâî, à ó¼åäíî áè ñå ñà âëàäîì Âàøåã Êðàšåâñêîã Âèñî÷àíñòâà è ïðåä-
ñòàâíèöèìà ñâè¼ó íàðîäíèõ ñòðàíàêà ó Ñðáè¼è è Öðíî¼ Ãîðè, èìàëà äà îáðàçó¼å
¼åäèíñòâåíà ïàðëàìåíòàðíà âëàäà íà ïîäðó÷¼ó ¼óãîñëîâåíñêå äðæàâå óç ¼åäèí-
ñòâåíî íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî.” Àäðåñà ñå çàâðøàâà ðå÷èìà: „Íåêà æèâè
ñëîáîäíà è ó¼åäèœåíà £óãîñëàâè¼à. ”
Ó îäãîâîðó íà Àäðåñó ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ó èìå êðàšà Ïåòðà Ïðâîã ïðîãëà-
ñèî „ó¼åäèœåœå Ñðáè¼å ñà çåìšàìà íåçàâèñíå äðæàâå Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà
ó ¼åäèíñòâåíî Êðàšåâñòâî Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà”, èñòàêàî äà å „áèòè
êðàš ñàìî ñëîáîäíèì ãðà àíèìà äðæàâå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, îñòàòè
óâåê âåðàí âåëèêèì óñòàâíèì, ïàðëàìåíòàðíèì è øèðîêîäåìîêðàòñêèì íà-
÷åëèìà çàñíîâàíèì íà îïøòåì ïðàâó ãëàñà” è íà êðà¼ó ðåêàî: „Íåêà íàì óâåê
áóäå ñðå íî è ñëàâíî íàøå Êðàšåâñòâî Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. „
Ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ïðîãëàñèî ó¼åäèœåœå Ñðáè¼å ñà „çåìšàìà íåçàâèñíå äð-
æàâå Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà,” à íå ñà äðæàâîì ÑÕÑ, êî¼à íè¼å áèëà ìå óíà-
ðîäíî ïðèçíàòà. Ïðâîäåöåìáàðñêå èç¼àâå êàî „êîíñòèòóòèâíè àêò” ïðåäñòà-
âšàëå ñó îñíîâó äðæàâíîïðàâíîã ïðîâèçîðè¼óìà ó íîâîñòâîðåíî¼ äðæàâè.

Ðåïðîäóêöè¼à ñëèêå Èâàíà Òèøîâà
Â. îðîâè , Íàøå ïîáåäå, Áåîãðàä 1990.

7. ÊÐÑÌÀÍÎÂÈ ÅÂÀ ÊÓ À ÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ

Ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð ¼å ïðîãëàñèî ó¼åäèœåœå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëî-
âåíàöà ó ¼åäíó äðæàâó ó Êðñìàíîâè åâî¼ êó è êî¼à ¼å, îä íîâåìáðà 1918. äî
ñðåäèíå 1922, ñëóæèëà êàî ïðèâðåìåíè äâîð.

Ôîòîãðàôè¼à
Ä. €óðè -Çàìîëî è Í. Áîãóíîâè ,
Áåîãðàä ñà ñòàðèõ ôîòîãðàôè¼à, Áåîãðàä 2001.

ÊÐÀŠÅÂÑÊÈ ÄÎÌ ÄÈÍÀÑÒȣŠÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À

8. ÊÍÅÆÅÂÈ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÍÅÃÈŒÀ £ÅËÅÍÀ È ÊÍÅÆÅÂÈ €ÎЀÅ, ÄÅÖÀ
ÊÍÅÇÀ ÏÅÒÐÀ È ÊÍÅÃȌŠŠÓÁÈÖÅ – ÇÎÐÊÅ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ , ÆÅÍÅÂÀ
1894.
Êíåç Ïåòàð Êàðà îð åâè ñå 30. ¼óëà 1883. íà Öåòèœó îæåíèî êíåãèœîì Šó-
áèöîì – Çîðêîì, íà¼ñòàðè¼îì ê åðêîì öðíîãîðñêîã êœàçà Íèêîëå Ïåòðîâè à

8 Œåãîøà. Ïîñëå œåíå ñìðòè ìàðòà 1890. êíåç ¼å ñà äåöîì æèâåî íà Öåòèœó äî

10

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñåïòåìáðà 1894, êàäà ¼å çáîã ïîëèòè÷êèõ, äèíàñòè÷êèõ, ëè÷íèõ è ïîðîäè÷íèõ 10
ðàçëîãà íàïóñòèî Öðíó Ãîðó è ñà äåöîì ñå ïðåñåëèî ó Æåíåâó.
11
Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-1

9. ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ

Êðàš Ñðáè¼å îä 15. ¼óíà 1903. è êðàš Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà îä 1. äåöåìáðà
1918. äî 16. àâãóñòà 1921.
Êðàš Ïåòàð ¼å ó ïàðàäíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: íà ãëàâè áåëè êàëïàê ñà òðî-
áî¼íîì ïåð¼àíèöîì, òàìíîöðâåíè (ãàðàíñ) ¼åäíîðåäíè ìóíäèð ñà åïîëåòàìà,
îïàñàí åøàðïîì, ó öðíèì ïàíòàëîíàìà ñà çëàòíèì ëàìïàñèìà, ñàášîì è ðóêà-
âèöàìà.

Ðåïðîäóêöè¼à ñëèêå
À£-ÎÇÔ-74-1

10. ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÏÐÂÈ Ó ÑÎËÓÍÓ, 10. £ÀÍÓÀÐ 1917.

Ïîðòðåò êðàšà ñà áðàäîì êî¼ó ¼å ïóñòèî ó çíàê æàëîñòè çà îêóïèðàíîì îòàŸáè-
íîì, à îáðè¼àî ¼å ïî îñëîáî åœó ó çíàê ðàäîñòè.
Ó Ãð÷êî¼ ¼å áèî îä ¼àíóàðà 1916. äî ëåòà 1919. êàäà ¼å äîïóòîâàî ó Àðàí åëîâàö.
Ïîñëå äâà ìåñåöà áîðàâêà ó Áóêîâè÷êî¼ Áàœè ñòèãàî ¼å êðà¼åì ñåïòåìáðà ó Áå-
îãðàä, ãäå ¼å ó èçíà¼ìšåíî¼ êó è íà Ñåœàêó æèâåî äî êðà¼à æèâîòà.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-1

11. ÀÁÄÈÊÀÖÈ£À ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À (ÊÀÑÒÅË ÊÎÄ ÀÒÈÍÅ
11. ÌÀÐÒ 1919)

Êðàš Ïåòàð ¼å îäëóêó î ïîâëà÷åœó ñ ïðåñòîëà îáðàçëîæèî ðå÷èìà: „Îïõðâàí
ãîäèíàìà è ñëàáîø ó, óâåðåí äóáîêî äà ñó ïîòðåáíå ¼à÷å ðóêå è ìëà å ñíàãå íå-
ãî øòî ñó íàøå, äà ñå âåëèêî äåëî äðæàâíå ðåîðãàíèçàöè¼å èçâðøè è íàðîäíî ¼å-
äèíñòâî ó÷âðñòè, ðåøèëè ñìî ñâî¼åâîšíî è ïîñëå äóáîêîã ðàçìèøšàœà äà ñå
ïîâó÷åìî ó ìèðàí æèâîò è äà ñå îâèì àêòîì îäðåêíåìî ïðåñòîëà Kðàšåâñòâà
Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ó êîðèñò íàøåã šóášåíîã ñèíà, Œåãîâîã Êðàšåâñêîã
Âèñî÷àíñòâà Êðàšåâè à Àëåêñàíäðà.”
Îäëóöè êðàšà Ïåòðà Ïðâîã äà àáäèöèðà ïðåòõîäèëè ñó äîãîâîðè è ïðåïèñêà
èçìå ó âëàäå, ïðåñòîëîíàñëåäíèêà è äâîðà ó Êàñòåëó êîä Àòèíå, ïîñëå ÷åãà ¼å
êðàš 11. ìàðòà 1919. ïîòïèñàî àêò êî¼èì ñå îäðåêàî ïðåñòîëà. Íà àêò íèñó ñòà-
âšåíè äàòóì è ìåñòî ïîòïèñà øòî óêàçó¼å íà íàìåðó ïðåñòîëîíàñëåäíèêà è
ïðåäñåäíèêà âëàäå äà ãà îáçíàíå ó òðåíóòêó êàäà òî áóäå íà¼ïðèêëàäíè¼å. Íà-
ìåðàâàëè ñó äà òî ó÷èíå òîêîì çàñåäàœà Ïðèâðåìåíîã íàðîäíîã ïðåäñòàâíè-
øòâà, àëè ñó ó ïîñëåäœåì ìîìåíòó îäóñòàëè èç íåïîçíàòèõ ðàçëîãà òàêî äà íè-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

13 ¼å äîøëî äî ñìåíå íà ïðåñòîëó è ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å è äàšå âëàäàî ó èìå
êðàšà Ïåòðà.
12
Àáäèêàöè¼à
À£-335-1/1

12. ÌÎÌÅ ÄÐÀÃÎÌ ÍÀÐÎÄÓ – ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÂÎÃ
ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À, ÏÀÐÈÇ 17. ÀÂÃÓÑÒ 1921.

Ïîâîäîì ñìðòè êðàšà Ïåòðà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å èç Ïàðèçà, ãäå ñå íàëàçèî íà
ëå÷åœó è áèî ñïðå÷åí áîëåø ó äà äî å íà ñàõðàíó ñâîãà îöà, îá¼àâèî íàðîäó
äà ¼å ñòóïèî íà ïðåñòî, ïðåóçåî êðàšåâñêó âëàñò è äà å „âåðàí èäåàëèìà ñâîãà
îöà ÷óâàòè óñòàâíå ñëîáîäå è ïðàâà ãðà àíà, øòèòèòè äðæàâíî ¼åäèíñòâî è
áäèòè íàä ñâèì òåêîâèíàìà íàðîäíèì êî¼å ñó ìè ó àìàíåò ïðåäàíå.” Ñïðå÷åí
äà çáîã áîëåñòè âðøè êðàšåâñêó âëàñò, êðàš ¼å îâëàñòèî Ìèíèñòàðñêè ñàâåò
äà ãà çàñòóïà äî ïîâðàòêà ó îòàŸáèíó.

Ìàíèôåñò
Ñëóæáåíè ëèñò Êðàšåâèíå ÑÕÑ, áð. 185, 21. àâãóñò 1921.

13. ÊÐÀŠÅÂÈ €ÎЀÅ, ÊÍÅÃÈŒÀ £ÅËÅÍÀ, ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ È ÊÍÅÆÅÂÈ
ÏÀÂËÅ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÈÑÏÐÅÄ ÑÀÁÎÐÍÅ
ÖÐÊÂÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 22. ÀÂÃÓÑÒ 1921.

Ó ïîãðåáíî¼ ïîâîðöè èñïðåä Ñàáîðíå öðêâå ñó êðàšåâè €îð å (îçíà÷åí ñà
„X”), ó öðíèíè ¼å êíåãèœà £åëåíà, êíåç Àðñåí è êíåæåâè Ïàâëå (îçíà÷åí ñà
„XX”).
Îãðîìíà ïîâîðêà ïðàòèëà ¼å êðàšåâ êîâ÷åã îä Ñàáîðíå öðêâå äî æåëåçíè÷êå
ñòàíèöå ó Áåîãðàäó. Îä Áåîãðàäà äî Ìëàäåíîâöà êðàšåâ êîâ÷åã ¼å ïðåíåò âî-
çîì, à îä Ìëàäåíîâöà äî Òîïîëå àóòîìîáèëîì. Íà æåëåçíè÷êèì ñòàíèöàìà ïî
ñåëèìà, äóæ ïðóãå è ïóòà êî¼èì ¼å ïðîëàçèëà ïîãðåáíà ïîâîðêà íàðîä ¼å îäà-
âàî ïîøòó êðàšó Ïåòðó Ïðâîì.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 37, 15. ñåïòåìáàð 1922.

14. ×ÅÒÍÈÖÈ ÂΣÂÎÄÅ ÏÅÒÐÀ ÌÐÊÎŒÈ À ÍÀ ÑÀÕÐÀÍÈ ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ
ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À, 22. ÀÂÃÓÑÒ 1921.

Ôîòîðåïîðòàæà: 1. ×åòíèöè âî¼âîäå Ïåòðà Ìðêîœè à, ñà âåíöåì: ñðåñêè íà-
÷åëíèê Ãà¼è , Ïåðî Çãîäè , Êóçìàí óëèáðê, Òðèâóí Çîðè (äðæè âåíàö), Ïàâî
Äðšà÷à (ñåäè), Íèêîëà Âó¼àòîâè , Âà¼àí Åðöåã, Òðèâî Ìè¼àòîâè , Ïåðî Äðšà÷à
(ñåäè) è ñðåñêè ïðèñòàâ Âóêìèðîâè ; 2. ×åòíèê Ïåòàð Ìèšóø ¼å áèî âåîìà ïî-
âåðšèâî ëèöå Ïåòðà Ìðêîœè à è êàäà ¼å âî¼âîäà íàïóøòàî Êðà¼èíó, ïðåðóøå-
íîã ó íàðîäíî îäåëî, ïðåâåî ãà ¼å îä Ãëèíå äî Ñèñêà.

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïîðåä ìíîãîáðî¼íîã íàðîäà, ðàçíèõ äåëåãàöè¼à èç öåëå çåìšå, ìå ó êî¼èìà ñó 15
áèëè ó÷åñíèöè Áîñàíñêîã óñòàíêà 1875–1878, ïîãðåáó ñó ïðèñóñòâîâàëà èçà-
ñëàíñòâà Èòàëè¼å, Ðóìóíè¼å, ×åõîñëîâà÷êå è Ãð÷êå, à âëàäå Âåëèêå Áðèòàíè¼å, 13
ÑÀÄ, Áåëãè¼å è Ïîšñêå îâëàñòèëå ñó ñâî¼å ïîñëàíèêå äà èõ çàñòóïà¼ó íà ñàõðà-
íè êðàšà Ïåòðà.

Ôîòîðåïîðòàæà
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 36, 8. ñåïòåìáàð 1922.

15. ÖÐÊÂÀ ÑÂÅÒÎà €ÎЀÀ ÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ – ÇÀÄÓÆÁÈÍÀ ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎÃ

ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À

Êðàš Ïåòàð ¼å ñàõðàœåí ó êðèïòè öðêâå ñâî¼å çàäóæáèíå, 22. àâãóñòà 1921. Äâà-
äåñåò Øóìàäèíàöà ñïóñòèëî ¼å êðàšåâ êîâ÷åã ó êðèïòó. Ïðèëèêîì ñïóøòàœà

êîâ÷åãà ó êðèïòó òîïîâñêè ïëîòóíè è öðêâåíà çâîíà øèðîì çåìšå îãëàñèëè ñó
ñàõðàíó êðàšà Ïåòðà.
Ãðîá êðàšà Ïåòðà ïîñòàî ¼å ìåñòî õîäî÷àø à. Íàðîä, äåëåãàöè¼å ðàçíèõ äðæà-

âà, ìèñè¼à è äðóøòàâà äîëàçèëè ñó íà Îïëåíàö äà îäà¼ó ïî÷àñò êðàšó. Ïîñëå çà-
âðøåòêà õðàìà, êîâ÷åã êðàšà Ïåòðà ¼å 24. ¼óëà 1930. ïðåíåò èç êðèïòå è ñìå-
øòåí ó ñàðêîôàã ó ñåâåðíî¼ ïåâíèöè.

Ïîñëå ñìðòè êðàšó ñó îäàòà ïðèçíàœà è íàçâàí ¼å Ïåòàð Âåëèêè Îñëîáîäèëàö.
Îäëóêó î ïîäèçàœó öðêâå íà âàøàðèøòó ó Òîïîëè äîíåî ¼å êðàš Ïåòàð 25. àâ-
ãóñòà 1903. Êàìåí òåìåšàö è ïîâåšà

ïèñàíà ñòàðîñëîâåíñêèì ïèñìîì ïî- u-
ëîæåíè ñó 7. îêòîáðà 1907, à ãðàäœà ¼å

ïî÷åëà 5. ìà¼à, îäíîñíî çèäàœå 1. ñåï-

òåìáðà 1910. Ìèòðîïîëèò Äèìèòðè¼å
èçâðøèî ¼å îñâå åœå 23. ñåïòåìáðà
1912. Ïîñëå ñìðòè êðàšà Ïåòðà œåãîâ

ñèí, êðàš Àëåêñàíäàð, ïðèñòóïèî ¼å
îáíîâè è çàâðøåòêó öðêâå Ñâåòîã €îð-

à è òàêî èñïóíèî îáå àœå êî¼å ¼å ¼åä-

íîì ïðèëèêîì äàî, ðåêàâøè: „Ìî¼

îòàö ¼å çàäóæáèíó ïîäèãàî, à ¼à ó ¼å äî-

âðøèòè è äîñòî¼íî óêðàñèòè”. Îñèì
îáíîâå îíîãà øòî ¼å íåïðè¼àòåš îøòå-
òèî èëè îäíåî, óðàäèî ¼å èêîíîñòàñ, ïà-

òîñ, ïîëè¼åëå¼, êàíäèëà, âðàòà, êðèïòó,
ìîçàèê è äðóãî. Öðêâà ¼å çàâðøåíà è ïî
äðóãè ïóò îñâå åíà 8. ñåïòåìáðà 1930.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-8

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

16. ÏÈÑÌÎ ÎÒÏÐÀÂÍÈÊÀ ÏÎÑËÎÂÀ ÈÇ ÁÓÊÓÐÅØÒÀ – ÏÐÅÄÑÅÄÍÈÊÓ ÂËÀÄÅ
ÑÒΣÀÍÓ ÏÐÎÒÈ Ó Î ÆÅÍÈÄÁÈ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ,
6. £ÀÍÓÀÐ 1919.

Îòïðàâíèê ïîñëîâà èçâåøòàâà î ðàçãîâîðó ñà ïðåäñòàâíèöèìà ðóìóíñêîã
äâîðà î æåíèäáè ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ñà ¼åäíîì îä ðóìóíñêèõ ïðèíöåçà è èç-
¼àâè êðàšà Ôåðäèíàíäà äà áè áèî íà¼ñðå íè¼è êàäà áè ìó çåò áèî Àëåêñàíäàð
Êàðà îð åâè .

Ïèñìî
À£-335-3/6

17. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ , 1921.

Ïîðòðåò êðàšà ó ñâå÷àíî¼ óíèôîðìè îôèöèðà êîœè÷êå ãàðäå (àòèëà ñà îðäå-
œåì è åøàðïîì è äîëàìà îãðíóòà ïðåêî ëåâîã ðàìåíà), ñà ïîòïèñîì Ñàíäðî è
1921. ãîäèíîì.
Áàëêàíñêè è Ïðâè ñâåòñêè ðàò, ñðå èâàœå ïðèëèêà ó íîâîñòâîðåíî¼ äðæàâè,
àëè è çäðàâñòâåíî ñòàœå îäëàãàëè ñó Àëåêñàíäðîâó æåíèäáó. Êàäà ñó ñå çà òî
ñòåêëè óñëîâè âå ¼å áèî ó ïîîäìàêëèì ìîìà÷êèì ãîäèíàìà.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-1

18. ÏÈÑÌÎ ÌÈÍÈÑÒÐÀ ÄÐÀÃÎÌÈÐÀ £ÀÍÊÎÂÈ À ÏÎÑËÀÍÈÊÓ ÁÎØÊÓ
×ÎËÀÊ-ÀÍÒÈ Ó Î ÏÎÑÅÒÈ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÐÓÌÓÍÑÊÎÌ ÄÂÎÐÓ,
24. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1921.

Ìèíèñòàð äâîðà îáàâåøòàâà ïîñëàíèêà äà êðàšåâà ïîñåòà êðàšó Ôåðäèíàí-
äó „íå áè áèëà çâàíè÷íà âå ïðèâàòíà” è äà çáîã òîãà ó îáçèð äîëàçè Ñèíà¼à ó
âðåìå Áîæè íèõ ïðàçíèêà.

Ïèñìî
À£-395-7/454

19. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÊÐÓÃÓ ÐÓÌÓÍÑÊÅ ÊÐÀŠÅÂÑÊÅ ÏÎÐÎÄÈÖÅ Ó ÑÈÍÀ£È,
17 11. £ÀÍÓÀÐ 1922.

Èñïðåä çàìêà Ïåëèøîð: 1. ãð÷êè ïðåñòîëîíàñëåäíèê €îð å; 2. œåãîâà ñóïðóãà
£åëèñàâåòà; 3. ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä; 4. êðàš Àëåêñàíäàð; 5. ðóìóíñêà
ïðèíöåçà Ìàðè¼à – âåðåíèöà êðàšà Àëåêñàíäðà; 6. ðóìóíñêà êðàšèöà Ìàðè¼à;
7. ðóìóíñêà ïðèíöåçà Èëåàíà.
Êðàš ¼å áèî ó ãîñòèìà êîä ðóìóíñêå êðàšåâñêå ïîðîäèöå è 9. ¼àíóàðà 1922. âå-
ðèî ñå ñà ïðèíöåçîì Ìàðè¼îì. Öðêâåíè îáðåä âåðèäáå îáàâšåí ¼å 20. ôåáðóà-

14

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ðà 1922. ó äâîðöó Êîòðî÷åíè ó Áóêóðåøòó, ïî ñðïñêîì îáè÷à¼ó, íà èçðè÷èòó æå- 21
šó êðàšà Ôåðäèíàíäà.
15
Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 6, 9. ôåáðóàð 1922.

20. TRAITE (ÁÐÀ×ÍÈ ÓÃÎÂÎÐ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÏÐÈÍÖÅÇÅ
ÌÀÐȣŠÎÄ ÐÓÌÓÍÈ£Å), 7. £ÓÍ 1922.

Óãîâîðîì ñó îäðå åíè äàòóì è íà÷èí âåí÷àœà, ìèðàç, ëè÷íè ïðèõîäè, ïîêëî-
íè è äàðîâè ïðèíöåçå Ìàðè¼å è óòâð åíà œåíà èìîâèíñêà ïðàâà ó ñëó÷à¼ó
ñìðòè êðàšà Àëåêñàíäðà.

Óãîâîð
À£-335-3/23

21. ÑÂÀÄÁÅÍÀ ÏÎÂÎÐÊÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÐÓÌÓÍÑÊÅ ÏÐÈÍÖÅÇÅ
ÌÀÐȣŠÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 8. £ÓÍ 1922.

Ó ãàëà êîëèìà ñà øåñòîïðåãîì
ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä è
ïðèíöåçà Ìàðè¼à ïðîëàçå Òå-
ðàçè¼àìà íà êî¼èìà ñó ñîêîëè
ñà÷èíèëè ïèðàìèäó „Áóêåò
êðàšèöè îä ñîêîëà.”
Íà ÷åëó ñâàäáåíå ïîâîðêå
èøàî ¼å áàð¼àêòàð Ìèõàèëî
Øèáàëè , èç £åçåðà êîä Æà-
ášàêà, ÷è¼è ¼å îòàö áèî áàð¼àê-
òàð íà âåí÷àœó êíåçà Ïåòðà è
êíåãèœå Çîðêå, ïðà åí êîœà-
íèöèìà ó íàðîäíèì íîøœàìà,
èçà œèõ èøàî ¼å ïîðîäè÷íè
êîðòåæ è ó êîëèìà âèêòîðè¼à à
ëà äîìîí áèëè ñó ðóìóíñêà
êðàšèöà, êóì è ñòàðè ñâàò,
ïðèíöåçà è ïðèí÷åâè. Íà ïóòó
äî Ñàáîðíå öðêâå ïîâîðêó ¼å
ïðàòèëî êëèöàœå îäóøåâšå-
íîã íàðîäà, äîê ñó àâèîíè êðó-
æèëè íàä Áåîãðàäà è áàöàëè
öâå å.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-1

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

22. ÂÅÍ×ÀŒÅ ÊÐÀŠÀ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÂÎÃ
ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À È ÐÓÌÓÍÑÊÅ ÏÐÈÍÖÅÇÅ ÌÀÐȣŠÕÎÅÍÖÎËÅÐÍ
ÑÈÃÌÀÐÈÍÃÅÍ ÊÎÁÓÐà ÃÎÒÀ Ó ÑÀÁÎÐÍΣ ÖÐÊÂÈ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 8. £ÓÍ 1922.

Ìëàäåíàöè ñó èñïðåä îëòàðà, à èçà œèõ ñòî¼å ñòàðè ñâàò êíåç Àðñåí, çàñòóïíèê
êóìà Àëáåðò âî¼âîäà îä £îðêà, ñèí åíãëåñêîã êðàšà îðŸà Ïåòîã è îñòàëè ñâà-
òîâè.
Âèñîêå ìëàäåíöå âåí÷àî ¼å ïàòðè¼àðõ Äèìèòðè¼å óç ñàñëóæåœå ÷åòèðè åïèñêî-
ïà è ñâåøòåíñòâà. Âåí÷àœå ñó îá¼àâèëà çâîíà áåîãðàäñêèõ öðêàâà è ïëîòóíè ñà
Êàëåìåãäàíà è Äóíàâà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 22. ¼óí 1922.

22

23. ÑÂÀÄÁÅÍÈ ÎÁÈ×À£È: ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÑÀ ÑÈÒÎÌ Ó ÐÓÖÈ, ÊÐÀŠ
ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÑÂÀÒÎÂÈ ÈÑÏÐÅÄ ÑÒÀÐÎÃ ÄÂÎÐÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 8. £ÓÍ 1922.
Ïî ïîâðàòêó èç Ñàáîðíå öðêâå ìëàäåíöå ¼å íà ñòåïåíèöàìà Ñòàðîã äâîðà äî-
÷åêàëî íàêîí÷å, ìàëî ìóøêî äåòå, êî¼å ¼å êðàšèöà ïîšóáèëà, à çàòèì ¼î¼ ¼å ïðå-
äàòî ñèòî ñà ïøåíèöîì è êóêóðóçîì êî¼å ¼å îíà ðàçáàöàëà îêî ñåáå.
Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-2

16

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

24. ÌËÀÄÅÍÖÈ: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À Ó ÑÒÀÐÎÌ ÄÂÎÐÓ 24
Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 8. £ÓÍ 1922.
Ìëàäîæåœà ó ñâå÷àíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: öðíè äâîðåäíè ìóíäèð ñà åïî-
ëåòàìà, åøàðïîì è îðäåíèìà, ïàíòàëîíàìà ñà ëàìïàñèìà, öèïåëàìà, øàïêîì è
ðóêàâèöàìà ó ëåâî¼ è ñàášîì ó äåñíî¼ ðóöè. Íåâåñòà ¼å ó áåëî¼ ñâèëåíî¼ âåí÷à-
íèöè ñà äóãèì âåëîì èçâåçåíèì ó çëàòó. Íà ãëàâè ¼å èìàëà âåíàö îä ìèðòå, îêî
âðàòà äè¼àìàíòñêó îãðëèöó, à ïðåêî ðàìåíà ëåíòó Êàðà îð åâå çâåçäå.
Ïîñëå ÷åñòèòêè îä ñïåöè¼àëíèõ ìèñè¼à, äèïëîìàòñêîã êîðà, ÷ëàíîâà êðàšåâ-
ñêå âëàäå, íàðîäíèõ ïîñëàíèêà, ïàòðè¼àðõà è îñòàëèõ âåðñêèõ ïîãëàâàðà, ó
äâîðó ¼å ïðèðå åí ãàëà ðó÷àê çà 286 çâàíèöà. Ïîïîäíå ñó ìëàäåíöè íà Áàœèöè
ïðèñóñòâîâàëè ðåâè¼è òðóïà ó êî¼î¼ ¼å ó÷åñòâîâàëî 18.000 âî¼íèêà.
Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 22. ¼óí 1922.

25. ÌËÀÄÅÍÖÈ: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÑÀ ÑÂÀÒÎÂÈÌÀ,
8. £ÓÍ 1922.

Íàïðåä ñåäå äåöà êíåãèœå £åëåíå, Êàòàðèíà è Ñâåâîëä; ó ïðâîì ðåäó ñåäå: ðó-
ìóíñêà ïðèíöåçà £åëåíà, êðàš Àëåêñàíäàð, êðàšèöà Ìàðè¼à, ðóìóíñêà êðàšè-
öà Ìàðè¼à, ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä, ïðèíöåçà
Áåàòðè÷à è ïðèíöåçà Êèðà; ñòî¼å: ðóìóíñêà ïðèíöå-
çà Èëåàíà, ïðèíöåçà £åëåíà, èíôàíò Àëôîíñ, âî¼âî-
äà îä £îðêà Àëáåðò, ðóìóíñêè ïðèíö Êàðîë, ïðèíö
îä Óäèíà, ïðèíö Íèêîëà, ïðèíöåçà £åðèíà, ïðèíö
Ïàâëå è êíåç Àðñåí.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 29, 20. ¼óë 1922.

26. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊΣ ÑÒÀÍÈÖÈ 25
Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 4. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1923.
17
Êðàšèöà ñå ñà Áëåäà, ãäå ¼å áèëî ïðåäâè åíî äà ñå
ïîðîäè, âðàòèëà ó ïðåñòîíèöó ¼åð ¼å êðàšó ó ïî-
ñëåäœåì òðåíóòêó óêàçàíî íà òî äà „Ñðáè íèêàäà íå
áè äîçâîëèëè äà ñå íàñëåäíèê ïðåñòîëà ðîäè èçâàí
Ñðáè¼å.”

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 37, 13. ñåïòåìáàð 1923.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

27 27. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ Ó ÊÐÓÃÓ ÐÎÄÁÈÍÅ ÏÎÑËÅ ÊÐØÒÅŒÀ,
ÁÅÎÃÐÀÄ 21. ÎÊÒÎÁÀÐ 1923.
28
Ïðåñòîëîíàñëåäíèê Ïåòàð íà êðèëó ðóìóíñêå êðàšèöå Ìàðè¼å îêðóæåí êðà-
18 šåì Àëåêñàíäðîì, ãð÷êîì êðàšèöîì £åëèñàâåòîì, ðóìóíñêèì êðàšåì Ôåð-
äèíàíäîì, âî¼âîòêèœîì îä £îðêà £åëèñàâåòîì è çàñòóïíèêîì êóìà âî¼âîäîì
îä £îðêà Àëáåðòîì, ñèíîì êðàšà îðŸà Ïåòîã.
Ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ¼å êðñòèî ïðîòî¼åðå¼ Ìèõàèëî Ïîïîâè ó êàïåëè Ñâåòîã
îöà Íèêîëà¼à ó Ñòàðîì äâîðó. Ïîñëå êðøòåœà ïðåñòîëîíàñëåäíèêà Ïåòðà èç-
íåî ¼å èç öðêâå âî¼âîäà Ñòåïà Ñòåïàíîâè , ó ïðàòœè êîíòðààäìèðàëà Äðàãóòè-
íà Ïðèöå è ïðåäñòàâíèêà èíâàëèäà ïóêîâíèêà À. Êàðàëè à. Êðàš Àëåêñàíäàð
¼å ó Ñòàðîì äâîðó ïðèðåäèî ãàëà ðó÷àê çà 230 çâàíèöà. Êðàš ¼å ïîçäðàâèî ãî-
ñòå, à çàòèì ñó ïðèãîäíå ãîâîðå îäðæàëè ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä è ïðåä-
ñåäíèê âëàäå Íèêîëà Ïàøè .

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-2

28. ÏÎÐÎÄÈÖÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ À: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ,
ÊÐÀŠÅÂÈ ÒÎÌÈÑËÀÂ, ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ, ÊÐÀŠÅÂÈ
ÀÍÄÐÅ£, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, £ÓÍ 1931.

Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ðî åí 17. äåöåìáðà 1888. íà Öåòèœó è èìå ¼å äîáèî ïî êó-
ìó Àëåêñàíäðó Òðå åì, ðóñêîì öàðó. Êðàšåâè Òîìèñëàâ ¼å ðî åí 19. ¼àíóàðà
1928. ó Áåîãðàäó è èìå ¼å äîáèî ïî ïðâîì õðâàòñêîì êðàšó. Ïðåñòîëîíàñëåä-
íèê Ïåòàð ¼å ðî åí 6. ñåïòåìáðà 1923. ó Áåîãðàäó è íà êðøòåœó ìó ¼å äàòî äå-
äèíî èìå. Êðàšåâè Àíäðå¼ ðîäèî ñå 28. ¼óíà 1929. íà Áëåäó è íàçâàí ¼å íà¼ïî-
ïóëàðíè¼èì èìåíîì ó Ñëîâåíè¼è. Èìåíà êðàšåâå äåöå ñó ñèìáîëèçîâàëà
íàðîäíî ¼åäèíñòâî. Êðàšèöà Ìàðè¼à ñå ðîäèëà 9. ¼àíóàðà 1900. ó Ãîòè (Íåìà÷-
êà) è, äà áè ¼å ðàçëèêîâàëè îä ìà¼êå è áàáå êî¼å ñó íîñèëå èñòî èìå, ïðîçâàëè ñó
¼å Ìèœîí ïî èñòîèìåíî¼ îïåðè êî¼à ¼å èçâî åíà ó ãðàäñêîì ïîçîðèøòó íà äàí
œåíîã ðî åœà.

Ôîòîãðàôè¼à
Á. Ãëèãîðè¼åâè , Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðà îð åâè , êœ. III, Áåîãðàä 2002.

29. ÏÎÐÎÄÈ×ÍÈ ÏÐÀÂÈËÍÈÊ ÇÀ ×ËÀÍÎÂÅ ÊÐÀŠÅÂÑÊÎà ÄÎÌÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ
£ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å, 5. ÀÏÐÈË 1930.

Ïðàâèëíèê ¼å îäðå èâàî ÷ëàíîâå êðàšåâñêîã äîìà äèíàñòè¼å Êàðà îð åâè à
è íàñëåäíèêà ïðåñòîëà. Êðàš ¼å áèî âðõîâíè ñòàðåøèíà è çàøòèòíèê ñâèõ
ïðèïàäíèêà êðàšåâñêå êó å, îäðå èâàî èì ¼å ðàíã, ìåñòî ñòàíîâàœà, áåç œå-
ãîâîã îäîáðåœà íèñó ìîãëè ïóòîâàòè ó èíîñòðàíñòâî è ñòóïèòè ó áðàê, à óç ïî-
ìî Äâîðñêîã ñàâåòà ðåøàâàî ¼å ïðåñòóïå è èçðèöàî äèñöèïëèíñêå ìåðå. Çà

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

êðøåœå ïðàâèëíèêà áèëå ñó ïðîïèñàíå êàçíå îä êî¼èõ ¼å íà¼òåæà áèëà èñêšó- 30
÷åœå èç êðàšåâñêîã äîìà.
30
Ïðàâèëíèê
À£-74-48/7 (1-8) 19

30. ÃÐÁ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ
Íà öðâåíîì øòèòó ¼å äâîãëàâè áåëè îðàî ó ïîëåòó, à èçíàä øòèòà êðóíà. Íà ïð-
ñèìà îðëà ¼å øòèò íà êîìå ñó ãðáîâè: ñðïñêè – íà öðâåíîì øòèòó áåëè êðñò ñà
ïî ¼åäíèì îãœèëîì ó ñâàêîì êðàêó; õðâàòñêè – øòèò ñà 25 öðâåíèõ è áåëèõ ïî-
šà; ñëîâåíà÷êè – íà ïëàâîì øòèòó ¼åäíà øåñòîêðàêà çâåçäà ãðîôîâà öåšñêèõ,
à èñïîä œå èëèðñêè áåëè ïîëóìåñåö. Ãðá ¼å îãðíóò ïóðïóðíèì õåðìåëèíñêèì
ïëàøòîì, à íà âðõó ñå íàëàçè êðàšåâñêà êðóíà.

Ðåïðîäóêöè¼à öðòåæà Ä. Àöîâè à
À. Ñîëîâ¼åâ, Èñòîðè¼à ñðïñêîã ãðáà è äðóãè õåðàëäè÷êè ðàäîâè, Áåîãðàä 2000.

31. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ , 1927.
Êðàš ¼å ó ñâå÷àíî¼ óíèôîðìè îôèöèðà êîœèöå êðàšåâå ãàðäå (òàìíîçåëåíà
àòèëà, ÷àêøèðå îä öðâåíå ÷î¼å, îãðíóò ñêóïîöåíèì õåðìåëèíñêèì ïëàøòîì),
ñà âëàäàðñêèì èíñèãíè¼àìà – ñàášîì ó ëåâî¼ ðóöè, êðóíîì è ñêèïòðîì íà ñòî-
÷è ó.
Ó çíàê çàõâàëíîñòè çà ñòèïåíäè¼ó êî¼ó ¼å óæèâàî òîêîì øêîëîâàœà íà Áå÷êî¼
àêàäåìè¼è Ïà¼à £îâàíîâè ¼å 1927. ïîêëîíèî Ìàòèöè ñðïñêî¼ ïîðòðåò êðàšà
Àëåêñàíäðà.

Ðåïðîäóêöè¼à óšà íà ïëàòíó Ïà¼å £îâàíîâè à
À£-66-630-1039

32. ÃÐÁ ÄÈÍÀÑÒȣŠÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Øòèò ¼å ïîäåšåí íà òðè äåëà: ó ãîðœåì äåñíîì íàëàçè ñå ãðá Ñðáè¼å – êðñò ñà
îöèëèìà; ó ëåâîì õðâàòñêè ãðá ñà øàõîâñêèì ïîšèìà, à ó äîœåì ãðá ïîêðà¼è-
íå Êðàœñêå – ó ñðåáðíîì ïîšó ïëàâè îðàî êîìå ¼å íà ãðóäèìà ïðåìà ãîðå
îêðåíóò ïîëóìåñåö ñà öðâåíî-çëàòíèì øàõîâñêèì ïîšèìà. Îêî øòèòà ¼å îð-
äåí êíåçà Ëàçàðà, à èçíàä œåãà êðóíà âèçàíòè¼ñêîã òèïà.

Ôîòîãðàôè¼à
À. Âåñåëèíîâè è Ð. Šóøè , Ñðïñêå äèíàñòè¼å, Íîâè Ñàä – Áåîãðàä 2001.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

34 33. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÄËÀÇÈ ÀÓÒÎÌÎÁÈËÎÌ ÄÎ
ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ, 1. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1920.
36 Ïîâîäîì Äàíà ó¼åäèœåœà, êî¼è ¼å ïðîñëàâšàí êàî äðæàâíè ïðàçíèê, ïðåñòî-
ëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð, ó ïðàòœè ñâèòå, êðîç øïàëèð âî¼ñêå è íàðîäà îäëà-
20 çè íà áëàãîäàðåœå.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 16. äåöåìáàð 1920.

34. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÄËÀÇÈ ÄÎ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ,
28. £ÓÍ 1930.
Êðàš ó ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè, íà êîœó, ó ïðàòœè ãåíåðàëà ÕàŸè à, ïðâîã à ó-
òàíòà Ñòî¼àíîâè à è ñâèòå, íà Âèäîâäàí êî¼è ¼å îáåëåæàâàí êàî äðæàâíè ïðà-
çíèê, îäëàçè íà ñâå÷àíè ïîìåí áîðöèìà èçãèíóëèì çà îòàŸáèíó. Èçà êðàšåâå
ñâèòå èøàî ¼å îäðåä ãàðäè¼ñêå êîœèöå, à èçà œèõ êðàšèöà Ìàðè¼à ó ïàðàäíèì
êî÷è¼àìà êî¼å ñó âóêëà ÷åòèðè áåëöà. Êðàšà è êðàšèöó îäóøåâšåíî ñó ïî-
çäðàâšàëè íàðîä è ó÷åñíèöè ñîêîëñêîã ñëåòà êî¼è ñå òèõ äàíà îäðæàâàî ó Áåî-
ãðàäó.
Ïîñëå ïîìåíà êîìå ñó ïîðåä êðàšåâñêîã ïàðà ïðèñóñòâîâàëè äðæàâíè âåëè-
êîäîñòî¼íèöè, äèïëîìàòñêè êîð, ïðåäñòàâíèöè Ïàðèçà, Ïðàãà, Áóêóðåøòà, Áå-
îãðàäà, ñîêîëà, ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà ñå îáðàòèî êðàšó è êðàšèöè: „Âàøà âåëè-
÷àíñòâà! Äàíàñ ñå íàøà öðêâà ðàäó¼å øòî ñå âðøè ïîìåí íàøèì áåñìðòíèöè-
ìà êî¼è ïàäîøå íà ïîšó ñëàâå äà ñå ñòâîðè âåëè÷èíà äàíàøœå íàøå îòàŸáè-
íå.”

Ôîòîãðàôè¼à
Ñâè¼åò, ãîä. V, êœ. 10, áð. 3, 12. ¼óë 1930.

35. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÈÇËÀÇÅ ÈÇ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ
Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 17. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1930.
Ïîðåä êðàšåâñêîã ïàðà áëàãîäàðåœó ïîâîäîì êðàšåâîã ðî åíäàíà, êî¼è ¼å
ïðîñëàâšàí êàî äðæàâíè ïðàçíèê, ïðèñóñòâîâàëè ñó êíåãèœà Îëãà è êíåç Ïà-
âëå.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-3

36. ÄÂÎÐÑÊÈ ÊÎÌÏËÅÊÑ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ
Àâèîíñêè ñíèìàê „Áåîãðàäñêîã Ëóâðà” – Ñòàðîã è Íîâîã äâîðà ñà ëó÷íîì çãðà-
äîì, ïî÷åòêîì 20-èõ ãîäèíà XX âåêà.
Ó Ñòàðîì äâîðó ïðèðå èâàíè ñó ãàëà ðó÷êîâè, áàëîâè, êîíöåðòè è àóäè¼åíöè¼å
ðàçíèõ äåëåãàöè¼à.

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Íîâè äâîð ¼å áèî ðåçèäåíöè¼à êðàšà Àëåêñàíäðà îä ñðåäèíå 1922. äî äåöåì- 38
áðà 1929. ãîäèíå. Ó œåìó ñó áèëè êðàšåâà êàíöåëàðè¼à, êàíöåëàðè¼å ìèíèñòðà
äâîðà, ìàðøàëàò è àðõèâà. Ìà¼à 1934. êðàš ¼å óñòóïèî Äâîð Ìèíèñòàðñòâó 21
ïðîñâåòå çà ìóçå¼ óìåòíîñòè è àðõåîëîãè¼å. Ïîñëå àäàïòàöè¼å ó œåìó ¼å îòâî-
ðåí Ìóçå¼ êíåçà Ïàâëà.
Ëó÷íà çãðàäà ¼å ñëóæèëà êàî ïîìî íà äâîðñêà çãðàäà è ó œî¼ ñó ñå íàëàçèëå
êàíöåëàðè¼å êðàšèöå Ìàðè¼å, Êðàšåâîã ôîíäà, íàäçîðíèêà äâîðà, äèðåêòîðà
äâîðñêîã ëîâèøòà, à óòàíàòà è ãàðäè¼ñêå ñòðàæå. Ïîñëå Äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà,
ñâå äîê íè¼å ñðóøåíà 1953, ó œî¼ ¼å áèî Åòíîãðàôñêè ìóçå¼.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-8

37. ÄÍÅÂÍÈÊ ÄÅÆÓÐÍÎà À€ÓÒÀÍÒÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÑÀ ÑÏÈÑÊÎÌ
ÃÎÑÒÈ£Ó ÇÀ ÐÓ×ÀÊ, 3. ÀÏÐÈË 1929.

Êðàšåâ ðàäíè äàí ïî÷èœàî ¼å ðàíî ïðåïîäíå ïðåãëåäàœåì øòàìïå, ïîøòå,
èçâåøòà¼à è ïîòïèñèâàœåì óêàçà. Çàòèì ¼å ïðèìàî óïðàâíèêà âàðîøè, êîìàí-
äàíòà ãðàäà, ïðåäñåäíèêà âëàäå è ìèíèñòðå. Êðàš è êðàšèöà ñó ÷åñòî ðó÷àëè
ñà äåæóðíèì à óòàíòîì, îôèöèðèìà ñòðàæå, ìèíèñòðèìà è äðóãèì ëèöèìà êî-
¼à ñó áèëà ó àóäè¼åíöè¼è.
Ïîñëå ðó÷êà êðàš ¼å èøàî ó øåòœó àóòîìîáèëîì ïî ãðàäó è îêîëèíè èëè ñå îä-
ìàðàî ó äâîðñêî¼ áàøòè. Ïîïîäíå ¼å ó çàêàçàíå àóäè¼åíöè¼å ïðèìàî ìèíèñòðå
è äðóãà ëèöà. Ïîñëå âå÷åðå âðåìå ¼å ïðîâîäèî ó êðóãó ïîðîäèöå, áèîñêîïó
èëè ñàëîíó èãðà¼ó è øàõ èëè áðèŸ, à çàòèì ñå ïîâëà÷èî ó êàáèíåò è ðàäèî äî
äóáîêî ó íî .

Êœèãà
À£-74-êœ. 525

38. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÁÈÁËÈÎÒÅÖÈ ÄÂÎÐÀ ÍÀ ÄÅÄÈŒÓ

£óãîñëîâåíñêè âëàäàð ¼å ó ñâàêîäíåâíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: áëóçà, ÷àêøè-
ðå è ÷èçìå.
Êðàš ¼å áèî ñòðàñòâåí áèáëèîôèë è èìàî ¼å áîãàòó è äîáðî óðå åíó áèáëèîòå-
êó ñà âèøå îä 50.000 êœèãà. Ó œî¼ ñó ñå íàëàçèëè è ðóêîïèñè Ìèðîñëàâšåâîã
¼åâàí åšà, Äóøàíîâîã çàêîíèêà è Œåãîøåâîã Ãîðñêîã âè¼åíöà. Ïîðåä âåëèêå,
êðàš ¼å èìàî è ïðèðó÷íó áèáëèîòåêó ñà êœèãàìà èç èñòîðè¼å, ïîëèòèêå è ñîöè-
îëîãè¼å.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-335-70

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

39 39. ÑÒÀÐÈ ÄÂÎÐ ÍÀ ÄÅÄÈŒÓ, 1930.
Èçãðàäœà äâîðà ñâå÷àíî ¼å îòïî÷åëà ïîëàãàœåì êàìåíà òåìåšöà 22. ìà¼à
41 1924, îñâå åí ¼å 1. äåöåìáðà 1929. è ïîñëå íåêîëèêî äàíà ó œåãà ñå óñåëèî
êðàš ñà ïîðîäèöîì. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å íàäãëåäàî óðå åœå åíòåðè¼åðà äâî-
22 ðà è îäàáèðàî óìåòíè÷êå ïðåäìåòå è ñëèêå. £åäíîì ïðèëèêîì ïðåëèñòàâàî ¼å
êàòàëîã àíòèêâèòåòà îä ñðåáðà è çëàòà è âèäåâøè öåíå ðåêàî ¼å „îâî ìîæå ñà-
ìî Íèí÷è äà êóïè.”
Èñòîâðåìåíî ñà Ñòàðèì äâîðîì íà Äåäèœó ãðà åíè ñó è ïðàòå è îá¼åêòè:
çãðàäà äâîðñêå ñòðàæå, ïðè¼àâíà çãðàäà, åêîíîìñêà (ïîñëîâíà) çãðàäà, êóõèœà
îòâîðåíè áàçåí ñà áåëèì ïàâèšîíîì è ïåðãîëîì, òåðàñå îêî äâîðà ñà çèäîâè-
ìà, ôîíòàíàìà, ìàëèì è óêðàñíèì áàçåíèìà è ïåðãîëàìà è êàïåëà. Ðàäîâè íà
äâîðñêî¼ êàïåëè Ñâ. Àíäðå¼å Ïðâîçâàíîã çàâðøåíè ñó 1936. ãîäèíå.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-8

40. ÄÂÎÐÀÖ ÑÓÂÎÁÎÐ ÍÀ ÁËÅÄÓ
Ïîñëå æåíèäáå êðàš ¼å ñà ïîðîäèöîì ñâàêå ãîäèíå ëåòîâàî íà Áëåäó. Îòêóïèî
¼å äâîðàö îä àóñòðè¼ñêîã âî¼âîäå Âèíäèøãðåöà ïîëîâèíîì 1922. è ïîêëîíèî
êðàšèöè Ìàðè¼è. Ñà Áëåäà ñó îäëàçèëè íà èçëåòå, ó ëîâ è ðèáîëîâ, ïîñå èâàëè
ðàçíà ìåñòà è ìàíèôåñòàöè¼å. Ïðèìàî ¼å äåëåãàöè¼å, à ïðåäñåäíèê âëàäå è ìè-
íèñòðè äîëàçèëè ñó íà ðåôåðèñàœå è êîíñóëòàöè¼å.

Ôîòîãðàôè¼à
Àëáóì: Íàø êðàšåâñêè äîì ó ñëèöè è ðå÷è

À£-ÎÇÔ-74-XXXIV

41. ÂÈËÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÂÈËÀ ÊÐÀŠÈÖÅ ÌÀÐȣŠÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ
Ó ÒÎÏÎËÈ
Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ÷åñòî áîðàâèî ó Òîïîëè ðàäè ïîšîïðèâðåäíèõ ðàäîâà,
áåðáå ãðîæ à, óðå åœà öðêâå íà Îïëåíöó è îäìîðà.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-8

42. ËÎÂÀ×ÊÈ ÄÂÎÐÀÖ Ó ÕÀÍ ÏÈ£ÅÑÊÓ
Äðæàâà ¼å äâîðàö óñòóïèëà íà êîðèø åœå êðàšó Àëåêñàíäðó êî¼è ¼å ñà ïîðî-
äèöîì ó œåìó ïðîâîäèî äåî îäìîðà, íà¼÷åø å ó âðåìå ëîâà íà ñðíäà å.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-XXXIV

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

43. ÌËÀÄÅÍÖÈ: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÁËÅÄÑÊÎÌ 43
£ÅÇÅÐÓ, £ÓÍ 1922.

Ìëàäåíöè ñó ìåäåíè ìåñåö ïðîâåëè íà Áëåäó. Ïëîâèëè ñó ÷àìöåì ïî ¼åçåðó,
èøëè íà èçëåòå ó áëèæó è äàšó îêîëèíó, èãðàëè òåíèñ è îäëàçèëè ó ëîâ è ðèáî-
ëîâ. Âðåìå ñó ïðîâîäèëè ñà êíåçîì Àðñåíîì, êíåãèœîì £åëåíîì, ÷ëàíîâèìà
ðóìóíñêå êðàšåâñêå êó å è äðóãèì ãîñòèìà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 27, 6. ¼óë 1922.

44. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÍÅÃÈŒÀ £ÅËÅÍÀ È ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ
Ó ÀÓÒÎÌÎÁÈËÓ ÍÀ ÈÇËÅÒÓ ÏÎ ÑËÎÂÅÍÈ£È Ó ËÅÒÎ 1922.

Êðàš ¼å ñëîáîäíå äàíå ïðîâîäèî ó ëîâó, ðèáîëîâó, âîæœè àóòîìîáèëîì. Êðà-
šèöà ¼å ¼åäíîì ïðèëèêîì ïðè÷àëà: „ Êðàš ñå äîñà ó¼å êàä ñå îäìàðà. Êàä ìè êà-
æå õà¼äå ïî èìî òðè äàíà âàí ãðàäà ñèãóðíà ñàì äà å ìè âå ñóòðàäàí ðå è –
Èäåìî, ìîðàì äà áóäåì îâàìî èëè îíàìî, èìàì äà ðàäèì. Ñàìî ãà âîæœà àóòî-
ìîáèëîì îäìàðà. Óãëàâíîì ñàì ¼à çà âîëàíîì, êðàš ñåäè ïîðåä ìåíå è ñòàëíî
ìè ãîâîðè äà ïîâå àì áðçèíó: Áðæå!”
Êðàš ¼å àóòîìîáèëîì îáèëàçèî è íà¼óäàšåíè¼à ìåñòà è ÷åñòî ïðåëàçèî è ïî
íåêîëèêî ñòîòèíà êèëîìåòàðà äíåâíî.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 30, 27. ¼óë 1922.

45. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÍÅÃÈŒÀ ÎËÃÀ È ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ Ó ØÅÒŒÈ ÁÅÎÃÐÀÄÎÌ,
17. ÔÅÁÐÓÀÐ 1924.

×ëàíîâè êðàšåâñêîã äîìà ñà ïðâèì à óòàíòîì ãåíåðàëîì ÕàŸè åì êîä Íà-
ðîäíîã ïîçîðèøòà, ïðèëèêîì øåòœå îä Äâîðà äî Êàëåìåãäàíà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 9, 2. ìàðò 1924.

46. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À È ÐÓÌÓÍÑÊÀ ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À
ÂÎÇÅ ÑÅ ÄÐÅÑÈÍÎÌ ÍÀ ÁÅŠÓ, 14. ÌÀÐÒ 1925.

Êðàšåâñêè ïàð èñïðà à ðóìóíñêó êðàšèöó îä Áåšà äî äâîðñêîã âîçà êîä Áå-
ëîã Ìàíàñòèðà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 13, 29. ìàðò 1925.

23

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

47 47. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ØÅÒÀ£Ó ÏÀÐÈÇÎÌ,
48 ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1926.
Êðàš ¼å ó ãðà àíñêîì îäåëó êî¼å ¼å íîñèî âåîìà ðåòêî è òî ñàìî òîêîì áîðàâêà
49 ó èíîñòðàíñòâó è êàäà ¼å èøàî ó ëîâ.
Êðàš ¼å ñêîðî ñâàêå ãîäèíå èíêîãíèòî ïîñå èâàî Ôðàíöóñêó. Áîðàâå è ó Ïà-
24 ðèçó ñâàêîäíåâíî ¼å èøàî ó øåòœå, ïîñå èâàî ïîçîðèøòà, ìóçå¼å, êœèæàðå,
àíòèêâàðíèöå è ðåñòîðàíå.
Ôîòîãðàôè¼à
Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre un destin
royal une carriere d homme d etat, L'llustration, octobre 1934.

48. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ È ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ
ÍÀ ÁÅŠÓ, ÀÏÐÈË 1928.
Êðàš ¼å ñà ïîðîäèöîì îäëàçèî íà Áåšå ðàäè îäìîðà è ëîâà íà ¼åëåíå, çå÷åâå,
ôàçàíå è äèâšå ñâèœå.
Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-2

49. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ËÎÂÖÈ È ÕÀ£ÊÀ×È ÑÀ ÓËΊÅÍÈÌ ÊÓУÀÊÎÌ
Ó ÑÓÂÎÌ ÄÎËÓ ÍÀ ÐÓÄÍÈÊÓ, 22. ÌÀÐÒ 1922.
Êðàš íè¼å ëîâèî ñàìî íà Áåšó, Êðìè, ó Äîáàíîâöèìà, Õàí Ïè¼åñêó è äðóãèì ïî-
çíàòèì ëîâèøòèìà, âå ¼å ðàäè ëîâà îäëàçèî è ó äðóãà ìåñòà è íà ò༠íà÷èí ñå
óïîçíàâàî ñà šóäèìà è ïðèëèêàìà ó òèì êðà¼åâèìà.
Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 14, 6. àïðèë 1922.

50. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÎËÀÇÈ Ó ËΠÍÀ ÄÈÂÎÊÎÇÅ ÍÀ ÊÐÌÈ Ó ÑËÎÂÅÍÈ£È,
8. ÀÂÃÓÑÒ 1923.
Ó ëîâó ñó ó÷åñòâîâàëè è ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä, êíåç Àðñåí è êíåç Ïàâëå.
Ïîðåä ¼àõàœà, òåíèñà è äðóãèõ ñïîðòîâà êî¼èìà ñå ðåêðåàòèâíî áàâèî, êðàš
Àëåêñàíäàð ¼å ïîñåáíî âîëåî ëîâ è ðèáîëîâ.
Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 33, 16. àâãóñò 1923.

51. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÏÅÖÀ£Ó ÍÀ ÑÀÂÈ ÊÎÄ
ÁÎÕÈŒÑÊÅ ÁÈÑÒÐÈÖÅ, 2. £ÓË 1925.
Êðàšèöà ¼å ó äàíèìà îäìîðà, à ïîñåáíî ó ñåçîíè ëîâà, áèëà óç êðàšà è èøëà ó
ëîâ è ðèáîëîâ. Ïîòïóíî ñå äèñòàíöèðàëà îä êðàšåâå äðæàâíå è ïîëèòè÷êå äå-

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ëàòíîñòè, óçèìà¼ó è ó÷åø à ñàìî ó ïðîòîêîëàðíèì ïðè¼åìèìà. Ó÷åñòâîâàëà ¼å 51
ó ¼àâíîì æèâîòó íà¼÷åø å êðîç õóìàíèòàðíå àêòèâíîñòè.

Ôîòîãðàôè¼à
Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L'llustration, octobre 1934.

52. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÂÐŒÀ×ÊΣ ÁÀŒÈ, ÌÀ£ 1927.
Êðàš ¼å ó Áàœè áîðàâèî íà îäìîðó è ëå÷åœó ñêîðî ìåñåö äàíà. Ðåçèäåíöè¼à
ìó ¼å áèëà ó êó è äð ×åäå Ìèõàèëîâè à. Ñâàêîäíåâíî ¼å èøàî ó êóïàòèëî, íà
èçâîðå òîïëå è õëàäíå ìèíåðàëíå âîäå. Øåòàî ¼å ïî Áàœè è îêîëèíè, ïîñåòèî
ìàíàñòèðå Êàëåíè è Šóáîñòèœó.
Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 20, 22. ì༠1927.

53. ÐÅÆÈÌ (ÈÑÕÐÀÍÅ) ÇÀ ŒÅÃÎÂÎ ÂÅËÈ×ÀÍÑÒÂÎ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ
Äîêòîð ¼å ñàâåòîâàî êðàšó äà ¼åäå ÷åñòî è ïî ìàëî, ïåò ïóòà äíåâíî. Ïðåïîðó-
÷èî ¼å íàìèðíèöå êî¼å ìîæå äà êîðèñòè ó èñõðàíè, íàâåî îíå êî¼å òðåáà äà èç-
áåãàâà è ïðåäëîæèî äà ïóøåœå ñâåäå íà 12–15 öèãàðåòà äíåâíî. Êðàš ¼å ïðå-
òåðàíî ïóøèî ôðàíöóñêè ãîëîàç.
Ïðåïîðóêå
À£-335-3/20

54. ÂÈËÀ „£ÅËÀ” Ó ÍÈØÊΣ ÁÀŒÈ
Çáîã ñòîìà÷íèõ òåãîáà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ïîñëåäœèõ ãîäèíà æèâîòà îäëàçèî
íà îäìîð è ëå÷åœå ó Íèøêó Áàœó, ãäå ¼å îáè÷íî ó ïðîëå å è êðà¼åì ëåòà ïðî-
âîäèî íåêîëèêî íåäåšà ó âèëè „£åëà”. Ñâàêîäíåâíî ¼å îäëàçèî íà êóïàœå, ó
øåòœó, ëîâ, íà êîœñêå òðêå è îáèëàçèî îêîëíà ìåñòà.
Ôîòîãðàôè¼à
ïðèâàòíî âëàñíèøòâî

ÎÄ ÏÀÐËÀÌÅÍÒÀÐÈÇÌÀ ÄÎ ËÈ×ÍÅ ÂËÀÄÀÂÈÍÅ 52

55. ÏÀØÈ ÅÂÀ ÎÑÒÀÂÊÀ ÍÀ ÌÅÑÒÎ ÌÀÍÄÀÒÀÐÀ, 3/16. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1918. 25
Çáîã ðåãåíòîâèõ äîäàòíèõ çàõòåâà, óñëîâšàâàœà è çàìåðêè Íèêîëà Ïàøè ¼å
âðàòèî ìàíäàò çà ñàñòàâ ïðâå âëàäå Êðàšåâñòâà ÑÕÑ. Ó àóäè¼åíöè¼è 2/15. äå-
öåìáðà 1919. Ïàøè ¼å ñàîïøòèî ðåãåíòó „äà ¼å ïîñëå äóãèõ ïðåãîâîðà ïîñòèã-
íóò ñïîðàçóì èçìå ó ðàçíèõ ñòðàíàêà è äà ¼å ñàñòàâšåíà ëèñòà ìèíèñòàðà
íîâîã êîíöåíòðàöèîíîã ìèíèñòàðñòâà çà öåëó òåðèòîðè¼ó êî¼à ñå ¼å ñïî¼èëà

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

56 ñà êðàšåâèíîì Ñðáè¼îì.”Ðåãåíò ¼å „ïðåáàöèî”Ïàøè ó øòî ñå íè¼å „ïîñòàðàî äà
ó êàáèíåò áóäå ïðèìšåí äð Ì. Íèí÷è ”è ñòàî „÷èíèòè è äðóãå”ïî Ïàøè åâîì
26 „öåœåœó íåîñíîâàíå çàìåðêå.” Ïàøè ¼å îäãîâîðèî äà ¼å ïðåñòîëîíàñëåäíèê
ïîãðåøíî îáàâåøòåí è äà ¼å ðàíè¼å çíàî äà ðåãåíò „ïîêëàœà ïîâåðåœå... ïðè-
âàòíèì äîñòàâàìà”íå áè óëàçèî ó ïîñàî îêî îáðàçîâàœà ïðâå âëàäå è ñïðåìàí
¼å äà ïîäíåñå îñòàâêó. Ðåãåíò ¼å èç¼àâèî äà òî î÷åêó¼å îä Ïàøè à, êî¼è ñå îäà-
çâàî œåãîâî¼ æåšè è çàìîëèî ãà äà ìó óâàæè îñòàâêó êàáèíåòà.
Èàêî ñó ñå ñòðàíêå äîãîâîðèëå äà ïðåäñåäíèõ âëàäå áóäå Íèêîëà Ïàøè , ðå-
ãåíò Àëåêñàíäàð òî íè¼å æåëåî çáîã óíóòðàøœèõ, ñïîšíîïîëèòè÷êèõ è ðàçëî-
ãà ëè÷íîã ïðåñòèæà.

Îñòàâêà

À£-143-1

56. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ

Ðåãåíò ñåäè ó ôîòåšè, ó ñâå÷àíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: áëóçè ñà åïîëåòàìà,
îðäåœåì è åøàðïîì, ñà êàïîì ó äåñíî¼ è ñàášîì ó ëåâî¼ ðóöè.
Ïîñëå Ïàøè åâå îñòàâêå ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ìàíäàò ïîâåðèî Ñòî¼àíó Ïðî-
òè ó êî¼è ¼å 20. äåöåìáðà 1918. íà êîíöåíòðàöèîíî¼ îñíîâè ñàñòàâèî ïðâó âëà-
äó Êðàšåâñòâà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. Ó âëàäó ñó óøëè ïðåäñòàâíèöè í༼à-
÷èõ ñòðàíàêà èç ñâèõ ¼óãîñëîâåíñêèõ çåìàšà, èìàëà ¼å 18 ìèíèñòàðñòàâà, à
ïîòïðåäñåäíèê ¼å áèî Àíòîí Êîðîøåö. Î œåíîì îáðàçîâàœó îáàâåøòåíå ñó
23. äåöåìáðà 1918. ñàâåçíè÷êå çåìšå.
Âå ïðè îáðàçîâàœó ïðâå âëàäå ÊÑÕÑ ðåãåíò ¼å ïîãàçèî ñòðàíà÷êè ñïîðàçóì
äà ïðåäñåäíèê ïðâå âëàäå áóäå Íèêîëà Ïàøè è èñïîšèî íåïàðëàìåíòàðíî
ïîíàøàœå, îòêðèâà¼ó è, ïî ìèøšåœó äåëà ïîëèòè÷àðà, äèêòàòîðñêå ñêëîíî-
ñòè, à £îñèï Ñìîäëàêà îçíà÷èî ¼å îâ༠ðåãåíòîâ ïîòåç êàî äðæàâíè óäàð.
Ðåãåíò, îäíîñíî êðàš Àëåêñàíäàð, íè¼å áèî ñàìî ìàíäàòîð âå ¼å äèðåêòíî
óòèöàî íà ñàñòàâå âëàäà è îíå ñó çàâèñèëå îä œåãîâîã ïîâåðåœà, à íå îä ñêóï-
øòèíñêå âå èíå. Âëàäå ñó ìàõîì ñàñòàâšàíå íà Äâîðó, à íå ó Íàðîäíî¼ ñêóï-
øòèíè è êðàš ¼å èçàçèâàî ìèíèñòàðñêå êðèçå è îáàðàî âëàäå. Îä 24 âëàäå êî-
ëèêî ¼å îáðàçîâàíî ó ïåðèîäó îä 1918. äî 1928. ñàìî ñó äâå ïàëå ó Íàðîäíî¼
ñêóïøòèíè, äîê ñó îñòàëå ïîäíîñèëå îñòàâêå êàäà áè ñõâàòèëå äà ñó èçãóáèëå
âëàäàðåâî ïîâåðåœå. Êàî øòî ¼å ðóøèî âëàäå ñà ñêóïøòèíñêîì âå èíîì,
êðàš Àëåêñàíäàð ¼å çàäðæàâàî îíå êî¼å íèñó èìàëå âå èíó îäëàãàœåì ñåäíè-
öà Íàðîäíå ñêóïøòèíå è òàêî îíåìîãó àâàî îïîçèöè¼ó äà ó ïàðëàìåíòó èçãëà-
ñà íåïîâåðåœå âëàäè. Àíãàæó¼ó è ñå ó ðåøàâàœó ïàðëàìåíòàðíèõ êðèçà êðàš
¼å èçëàçèî èç îêâèðà êî¼å ìó ¼å äàâàî Óñòàâ.

Ôîòîãðàôè¼à

À£-66-630-1039

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

57. ÌÎÌÅ ÍÀÐÎÄÓ: ÑÐÁÈÌÀ, ÕÐÂÀÒÈÌÀ È ÑËÎÂÅÍÖÈÌÀ – 27
ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ,
24. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1918/ 6. £ÀÍÓÀÐ 1919.

Ó ïðîãðàìñêî¼ äåêëàðàöè¼è ïðâå âëàäå ÊÑÕÑ ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð
íà¼àâèî ¼å óâî åœå îïøòåã ïðàâà ãëàñà íà èçáîðèìà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòè-
íó, äîíîøåœå „Óñòàâà ó äóõó äðæàâíîã ¼åäèíñòâà ñà ïðîñòðàíèì ñàìîóïðàâà-
ìà”, ïðàâåäíî ðåøàâàœå àãðàðíîã ïèòàœà, áðèãó î èñõðàíè íàðîäà è ïîðîäè-
öàìà ïàëèõ ðàòíèêà, à êàî íà¼ïðå÷è è íà¼âàæíè¼è çàäàòàê èñòàêàî ¼å
óòâð èâàœå ãðàíèöà íîâîñòâîðåíå äðæàâå.

Ïëàêàò
Íàðîäíà áèáëèîòåêà Ñðáè¼å

58. ÁÅÑÅÄÀ ÊΣÎÌ £Å Ó ÈÌÅ ŒÅÃÎÂÎà ÂÅËÈ×ÀÍÑÒÂÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÊÐÀŠÀ
ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ ŒÅÃÎÂÎ ÊÐÀŠÅÂÑÊÎ ÂÈÑÎ×ÀÍÑÒÂÎ
ÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÐÅÑÒÎËÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÒÂÎÐÈÎ ÑÅÄÍÈÖÅ ÏÐÈÂÐÅÌÅÍÎÃ
ÍÀÐÎÄÍÎÃ ÏÐÅÄÑÒÀÂÍÈØÒÂÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 16. ÌÀÐÒ 1919.

Ïðèâðåìåíî íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî, ñàçâàíî óêàçîì îä 24. ôåáðóàðà 1919,
ñàñòàëî ñå 1. ìàðòà, à ñåäíèöå ¼å 16. ìàðòà ñâå÷àíî îòâîðèî ðåãåíò Àëåêñàí-
äàð. Ó óâîäíîì äåëó Áåñåäå ïîçäðàâèî ¼å ïîñëàíèêå è „ñâó áðà ó ñëàâíîã èìå-
íà: ñðïñêîãà, õðâàòñêîãà, ñëîâåíà÷êîãà”, èçðàçèî ðàäîñò øòî „âèøœè ïðîìèñàî
óäîñòî¼è äîæèâåòè äàí êàäà ñå ïðâè ïóò ó ñâîì äóãîì èñòîðè¼ñêîì æèâîòó óç-
âèñèñìî ñâî¼îì ñâåø ó äî ñðå å: äà ñìî íà ¼åäíîì äðæàâíîì ñàáîðó ó ñàìî ¼åä-
íîì Íàðîäíîì Ïðåäñòàâíèøòâó êàî íåçàâèñíè ãîñïîäàðè ñâî¼å ñóäáèíå çàïî÷-
íåìî ïëåìåíèòó ñàðàäœó êðóíå è íàðîäà, íà äîáðî íàøå ëåïå ó¼åäèœåíå îòàŸ-
áèíå è ñâèõ œåíèõ ñèíîâà è ê åðè,”îäàî ïîøòó è çàõâàëèî ñå „îíèì àðìè¼àìà ¼ó-
íàêà è ìó÷åíèêà êî¼è ïàäîøå çà îòàŸáèíó è îñòâàðåœå œåíå âåëèêå ìèñëè.”Èç-
ðàçèî ¼å íàäó äà å Êîíôåðåíöè¼à ìèðà ó Ïàðèçó äîíåòè ïðàâåäíå îäëóêå, à ó
ïîãëåäó ñðå èâàœà óíóòðàøœèõ ïðèëèêà óêàçàî ¼å íà ïîòðåáó ðåøàâàœà
àãðàðíîã ïèòàœà èñòàêàâøè „õèòíîñò ïîòðåáå äà ñå çåìšîðàäíèê ïîñëå õèšà-
äó ãîäèíà òåøêîã æèâîâàœà îñëîáîäè âåçà êî¼à ãà ¼îø ÷èíå çàâèñíèì îä âëàñíèêà
çåìšå, êî¼ó îí ðàäè è äà îí ïîñòàíå ãîñïîäàð ãðóäå, êî¼ó íàòàïà ñâî¼èì çíî¼åì.”
Ïðèâðåìåíî íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî äîíåëî ¼å çàêîíå î äðæàâšàíñòâó,
ó¼åäíà÷àâàœó êàëåíäàðà è ñâî¼ó çàêîíîäàâíó ôóíêöè¼ó èñöðïåëî äîíîøåœåì
Çàêîíà î èçáîðèìà íàðîäíèõ ïîñëàíèêà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó.
Ôóíêöèîíèñàœå ÏÍÏ êàî âðõîâíîã ïðåäñòàâíè÷êîã è çàêîíîäàâíîã îðãàíà
äðæàâå áèëî ¼å óâåëèêî îãðàíè÷åíî îä ñòðàíå âëàäå, êî¼à ¼å çà âðåìå œåãîâîã
ìàíäàòà äîíåëà îêî 800 ïðîïèñà èç îáëàñòè ôèíàíñè¼à, ñîöè¼àëíå ïîëèòèêå è
óíóòðàøœå óïðàâå.

Áåñåäà
Ñëóæáåíå íîâèíå Êðàšåâñòâà ÑÕÑ, áð. 19, 16. ìàðò 1919.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

59 59. ÁÈÐÀ×ÊÈ ÎÄÁÎÐ Ó ÄÓÁÐÎÂÍÈÊÓ ÍÀ ÄÀÍ ÎÄÐÆÀÂÀŒÀ ÈÇÁÎÐÀ ÇÀ
ÓÑÒÀÂÎÒÂÎÐÍÓ ÑÊÓÏØÒÈÍÓ, 28. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1920.
28
Ïîñëå ñòâàðàœà ÊÑÕÑ ó ïîëèòè÷êîì æèâîòó íàøëå ñó ñå ìíîãîáðî¼íå ïàðòè¼å,
ïîðåä ñòàðèõ (Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà, Õðâàòñêà ïó÷êà ñåšà÷êà ñòðàíêà è
îñòàëå) è íîâîîñíîâàíå ñòðàíêå (Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà, Êîìóíèñòè÷êà ïàðòè¼à
£óãîñëàâè¼å, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà è
äðóãå).
Ïðèëèêîì èçáîðà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó óâåäåíî ¼å îïøòå ïðàâî ãëàñà çà
ìóøêàðöå è òèìå ñó íàðî÷èòî äîáèëå ñòðàíêå ñà òåðèòîðè¼à êî¼å ñó äî 1918.
áèëå ïîä Àóñòðîóãàðñêîì. Íà èçáîðèìà ñó çíàòàí äåî ãëàñîâà îñâî¼èëå ïîëè-
òè÷êå ãðóïå êî¼å ñó ñå çàëàãàëå çà ðåïóáëèêàíñêè îáëèê äðæàâíîã óðå åœà, à
ìàœå îä î÷åêèâàíîã îíå êî¼å ñó áèëå çà óíèòàðíó äðæàâó è ìîíàðõè¼ó.
Áèðàíî ¼å 419 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó îñâî¼èëè: Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 92, Íà-
ðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà 91, Êîìóíèñòè÷êà ïàðòè¼à £óãîñëàâè¼å 58, Õðâàòñêà
ïó÷êà ñåšà÷êà ñòðàíêà 50, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà è Ñàìîñòàëíà êìåòè¼ñêà ñòðàí-
êà 39, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à 24, Ñëîâåíñêà šóäñêà ñòðàíêà
14, Õðâàòñêà ïó÷êà è áóœåâà÷êî-øîêà÷êà ñòðàíêà 13, Íàöèîíàëíà òóðñêà îðãà-
íèçàöè¼à åìè¼åò 8, Õðâàòñêà òåæà÷êà ñòðàíêà (Íàðîäíè êëóá) 7, Õðâàòñêà çà-
¼åäíèöà 4, Ðåïóáëèêàíñêà ñòðàíêà 3, Õðâàòñêà ñòðàíêà ïðàâà 2 è èçâàíñòðàíà÷-
êà ëèñòà (Òðóìáè ) 1 ìàíäàò.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 16. äåöåìáàð 1920.

60. ÏÐÈÂÐÅÌÅÍÈ ÏÎÑËÎÂÍÈÊ ÇÀ ÓÑÒÀÂÎÒÂÎÐÍÓ ÑÊÓÏØÒÈÍÓ,
8. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1920.

Ìèíèñòàðñêè ñàâåò ÊÑÕÑ äîíåî ¼å Ïîñëîâíèê êî¼è ¼å ïîñëå ïðåòðåñà óñâî¼èëà
Êîíñòèòóàíòà 28. ¼àíóàðà 1921. ñà íåçíàòíèì èçìåíàìà. Ïîñëîâíèê ¼å èçàçâàî
áóðíå ðåàêöè¼å è ïîäåëèî ïðàâíèêå çàòî øòî ¼å ïðåäâè àî äà ïîñëàíèöè, ïî-
ñëå âåðèôèêàöè¼å ìàíäàòà, ïîëîæå çàêëåòâó êðàšó è äà ¼å çà èçãëàñàâàœå
Óñòàâà ïîòðåáíà ïðîñòà, à íå êâàëèôèêîâàíà âå èíà.

Ïîñëîâíèê
À£-69-161-250

61. ÏÎÇÈ ÍÈÊÎËÈ ÏÀØÈ Ó ÇÀ ÀÓÄÈ£ÅÍÖÈ£Ó ÊÎÄ ÐÅÃÅÍÒÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ,
16. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1920.

Ïîçèâîì Ïàøè ó ïî÷åëå ñó êîíñóëòàöè¼å ó Äâîðó îêî ôîðìèðàœà âëàäå. Ïà-
øè ¼å ó àóäè¼åíöè¼è èçëîæèî ïîëèòè÷êó ñèòóàöè¼ó è ¼à÷èíó ñòðàíàêà êàî è œè-
õîâ ñòàâ ïðåìà îñíîâíèì çàêîíèìà çà óðå åœå äðæàâå.
Âèäåâøè äà ¼å íà èçáîðèìà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó äîøàî äî èçðàæà¼à àí-
òèìîíàðõèñòè÷êè, ðåïóáëèêàíñêè è êîìóíèñòè÷êè ïîêðåò, íàñóïðîò ïðèñòà-

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ëèöàìà öåíòðàëèçìà è äðæàâíîã óíèòàðèçìà, ðåãåíò ¼å ïîâåðèî ìàíäàò Íèêî- 29
ëè Ïàøè ó. Ïîñëå èñöðïšó¼ó èõ êîíñóëòàöè¼à, âðà àœà è ïîíîâî äîáè¼åíîã
ìàíäàòà Ïàøè ¼å 1. ¼àíóàðà 1921. îáðàçîâàî êîàëèöèîíó âëàäó ðàäèêàëà è äå-
ìîêðàòà ÷è¼è ¼å îñíîâíè çàäàòàê áèî äà äîíåñå Óñòàâ Êðàšåâèíå.

Ïîçèâ
À£-143-3

62. ÏÎÐÓÊÀ ÇÀÑÒÓÏÍÈÊÀ ÐÅÏÓÁËÈÊÀÍÑÊÅ ÂÅ ÈÍÅ ÁÀÍÑÊÅ ÕÐÂÀÒÑÊÅ
ÐÅÃÅÍÒÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 11. ÔÅÁÐÓÀÐ 1921.

Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà ¼å íà çáîðó ó Çàãðåáó 8. äåöåìáðà
1920, êî¼åì ¼å ïðèñóñòâîâàëî 10.000 ñåšàêà èç ðàçíèõ êðà¼åâà Õðâàòñêå, ó èìå
240.000 áèðà÷à èç¼àâèëà äà íå ïðèçíà¼å äðæàâíî ó¼åäèœåœå îä 1. äåöåìáðà
1918, ïðîêëàìîâàëà „íåóòðàëíó Õðâàòñêó ñåšà÷êó ðåïóáëèêó” è èç¼àâèëà äà
œåíè ïîñëàíèöè ìîãó ó÷åñòâîâàòè ñàìî ó Êîíñòèòóàíòè „ó êî¼î¼ ñå îäëóêå íå
äîíîñå ìå óñîáíèì íàäãëàñàâàœåì âå óçà¼àìíèì ñïîðàçóìîì”.
Äâà ìåñåöà êàñíè¼å, 11. ôåáðóàðà 1921, âî ñòâî ÕÐÑÑ ¼å óïóòèëî ïîðóêó ðåãåí-
òó Àëåêñàíäðó. Ó ïîðóöè çàñòóïíèöè èñòè÷ó äà ó¼åäèœåœå íè¼å èçâðøåíî íà
ëåãàëàí è ëåãèòèìàí íà÷èí è äà „îä 1 ïðîñèíöà 1918 äî äàíàñ ñâåóêóïàí õðâàò-
ñêè íàðîä, ò¼ õðâàòñêî ñåšàøòâî áåç èçíèìêå, ñ âåëèêîì âå èíîì õðâàòñêå
èíòåëèãåíöè¼å íå ñàìî øòî ñå íå ñìàòðà îñëîáî åíèì, íåãî ñå ñìàòðà òàêî
ïîòëà÷åíèì êàî øòî íè¼å áèî ¼îø íèêàä ó ñâî¼î¼ ïðîøëîñòè... Õðâàòñêà ïðî-
øëîñò à íàðî÷èòî ïðåãîðêî èñêóñòâî îâèõ çàäœèõ äâè¼ó ãîäèíà ó÷è íàñ äà ìè
Õðâàòè è Ñðáè íèñìî ¼åäàí íàðîä ó ïîëèòè÷êîì ñìèñëó òå ðè¼å÷è ò¼ äà Õðâàò-
ñêà ñà ñâî¼îì îãðîìíîì ðåïóáëèêàíñêîì ñåšà÷êîì âå èíîì íå ìîæå áèòè ¼åäíà
äðæàâà ñà Ñðáè¼îì”. Çàñòóïíèöè ìîëå ðåãåíòà äà „õðâàòñêîì íàðîäó è œåãîâî¼
ìèðíî è ñëîáîäíî èçàáðàíî¼ çàñòóïíè÷êî¼ âå èíè ïðåïóñòè ñëîáîäíî ïîšå äà
èçâðøàâà¼ó è ïîòïóíî è íåîãðàíè÷åíî ïðàâî íàðîäíîã ñàìîîïðåäåšåœà ïðåó-
çìå ñâåóêóïíó äðæàâíó âëàäó è óïðàâó ó Õðâàòñêî¼ è äà çàäîâîšíó è ñðå íó è
óðå åíó Õðâàòñêó ïðèâåäå ó ñëîáîäíó óãîâîðíó çà¼åäíèöó ñà Ñðáè¼îì è îñòàëèì
çåìšàìà íàøåã çà¼åäíè÷êîã ìå óíàðîäíîã ïîäðó÷¼à.”

Ïîðóêà
À£-335-15/1

63. ÏÐÅÄËÎÃ ÓÑÒÀÂÀ (ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ)
ÇÅÌŠÎÐÀÄÍÈ×ÊÅ ÑÒÐÀÍÊÅ, ÔÅÁÐÓÀÐ 1921.

Ïîñëàíèöè Ñàâåçà çåìšîðàäíèêà ïîäíåëè ñó 14. ôåáðóàðà 1921. Óñòàâîòâîð-
íîì îäáîðó Óñòàâîòâîðíå ñêóïøòèíå ïðåäëîã Óñòàâà. Îâà ñòðàíêà ñå çàëàãàëà
çà äðæàâó êî¼à áè áèëà ïîëèòè÷êà çà¼åäíèöà ó êî¼î¼ áè äðæàâíà óïðàâà ïðèïà-
äàëà çåìšîðàäíèöèìà çàòî øòî îíè ÷èíå âå èíó ñòàíîâíèøòâà ÊÑÕÑ. Çàêîíî-
äàâíó ôóíöè¼ó ó äðæàâè âðøèëà áè Íàðîäíà ñêóïøòèíà ñàñòàâšåíà îä äåëåãà-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

64 òà ñòðóêîâíèõ, ïðîôåñèîíàëíèõ è çàäðóæíèõ îðãàíèçàöè¼à. Êðàš íå áè èìàî
øèðîêèõ „êðóíñêèõ ïðåðîãàòèâà” âå ñàìî ïðàâî íà ïðåäñòàâšàœå äðæàâå,
30 èìåíîâàœå îäðå åíîã áðî¼à âèøèõ äðæàâíèõ ôóíêöèîíåðà, ÷ëàíîâà âëàäå,
àëè áåç ïðàâà äà ñìåíè âëàäó. Íàðîäíà ñêóïøòèíà áèðàëà áè ïðåäñåäíèêà íà-
ðîäíå âëàäå íà äâå ãîäèíå. Íàöðò Óñòàâà ïðåäâè àî ¼å îáëàñíå è ìåñíå ñàìîó-
ïðàâå ñà çàñåáíèì îðãàíèìà óïðàâå.
Íåêîëèêî ãîäèíà êàñíè¼å, 1928, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà ¼å øòàìïàî íàöðò Óñòàâà.
Íà êðà¼ó òåêñòà £îâàí £îâàíîâè – Ïèæîí ¼å çàáåëåæèî äà ¼å „çáîã òîã ïðåäëîãà
Óñòàâà Ñàâåç çåìšîðàäíèêà äîøàî ó ñóêîá ñà ðåãåíòîì”êàî è ñâî¼å ðàçãîâîðå
ñà êðàšåì Àëåêñàíäðîì î êðàšåâèì ïðåðîãàòèâèìà.
Íàöðòå óñòàâà Óñòàâîòâîðíîì îäáîðó ïîðåä âëàäå Êðàšåâèíå Ñðáà, Õðâàòà è
Ñëîâåíàöà, äîñòàâèëè ñó Íàðîäíè êëóá, £óãîñëîâåíñêè êëóá, Õðâàòñêà ðåïó-
áëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà, Ñîöè¼àëèñòè÷êà ñòðàíêà, Ðåïóáëèêàíñêà ñòðàíêà,
£óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à, £îñèï Ñìîäëàêà, Ñòî¼àí Ïðîòè è
äðóãè.

Ïðåäëîã Óñòàâà
À£-80-32/218-240

64. ÓÑÒÀÂ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ –
ÂÈÄÎÂÄÀÍÑÊÈ ÓÑÒÀÂ 1921.

Óñòàâ ¼å èçãëàñàí íåçíàòíîì ïðîñòîì âå èíîì îä 223 ãëàñà, ïðîòèâ ¼å áèëî 35,
à 158 ïîñëàíèêà ¼å áèëî îäñóòíî. Çà Óñòàâ ñó ãëàñàëè Íàðîäíà ðàäèêàëíà
ñòðàíêà, Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà, Ñëîâåíà÷êà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà, Çåìšîðàäíè÷-
êà ñòðàíêà, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à è åìè¼åò.
Äà áè îáåçáåäèëà ïîòðåáíó âå èíó, Âëàäà ¼å ïîñòèãëà ñïîðàçóì ñà åìè¼åòîì
äàí óî÷è èçãëàñàâàœà Óñòàâà. Ìóñëèìàíñêå ñòðàíêå ñó ãëàñàëå çà Óñòàâ ó çàìå-
íó çà íîâ÷àíó êîìïåíçàöè¼ó áåãîâèìà, êî¼è èíà÷å íèñó èìàëè ïðàâî íà îáå-
øòå åœå çà çåìšó îäóçåòó àãðàðíîì ðåôîðìîì.
Íà¼âèøèì ïðàâíèì àêòîì Êðàšåâèíå èçìå ó îñòàëîã îäðå åíè ñó ñèñòåì äð-
æàâíîã óðå åœà, îáëèê âëàäàâèíå è êðàšåâè ïðåðîãàòèâè. Êðàš ¼å ïîòâð è-
âàî è ïðîãëàøàâàî çàêîíå; ïîñòàâšàî äðæàâíå ÷èíîâíèêå; äàâàî âî¼íå ÷èíî-
âå è îäëèêîâàœà; áèî ¼å âðõîâíè çàïîâåäíèê âî¼ñêå; èìàî ¼å ïðàâî àìíåñòè¼å è
ïîìèëîâàœà; ïðåäñòàâšàî ¼å äðæàâó ó ñâèì œåíèì îäíîñèìà ñà äðóãèì çå-
ìšàìà; ñàçèâàî ¼å, îòâàðàî è ðàñïóøòàî Íàðîäíó ñêóïøòèíó; èìàî ¼å ïðàâî çà-
êîíîäàâíå èíèöè¼àòèâå; ñóäñêå ïðåñóäå è ðåøåœà èçðèöàíè ñó è èçâðøàâàíè
ó œåãîâî èìå; èìåíîâàî ¼å ïðåäñåäíèêà è ÷ëàíîâå Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà êî¼è
ñó áèëè îäãîâîðíè œåìó è Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè; ïðåäñòàâšàî ¼å íåïðèêîñíî-
âåíî ëèöå, íèêîìå íè¼å îäãîâàðàî íèòè ¼å ìîãàî áèòè òóæåí.

Óñòàâ
À£-72-3-21

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

65. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÎËÀÆÅ ÇÀÊËÅÒÂÓ 65
ÍÀ ÂÈÄÎÂÄÀÍÑÊÈ ÓÑÒÀÂ, 29. £ÓÍ 1921.
31
Ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà Âëàäå, ïðåäñåäíèøòâà Êîíñòèòóàíòå è ïîñëàíèêà ïðåñòî-
ëîíàñëåäíèê ¼å ñòî¼å è êð༠ñòîëà ñà äåñíîì ðóêîì íà £åâàí åšó ïîëîæèî çà-
êëåòâó: „Ó èìå Œåãîâîã Âåëè÷àíñòâà êðàšà Ïåòðà çàêëèœåì ñå ñâåìîãó èì Áî-
ãîì äà ó Óñòàâ íåïîâðåäàí äðæàòè, äà ó ïî œåìó è çàêîíèìà âëàäàòè, äà ó
÷óâàòè ¼åäèíñòâî íàðîäà è öåëèíó äðæàâíå îáëàñòè è äà ó ñâèì ñâî¼èì òå-
æœàìà è äåëèìà äîáðî íàðîäà ïðåä î÷èìà èìàòè. Òàêî ìè Ãîñïîä Áîã ïîìîãàî!
Àìèí!”
Äðóãè ïóò ¼å êàî êðàš ïîëîæèî çàêëåòâó íà Óñòàâ 8. íîâåìáðà 1921, ïîñëå ïî-
âðàòêà èç Ïàðèçà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 28, 14. ¼óë 1921.

66. ÀÒÅÍÒÀÒÎÐ ÑÏÀÑΣŠÑÒÅ£È ÍÅÏÎÑÐÅÄÍÎ ÏÎÑËÅ ÕÀÏØÅŒÀ,
ÁÅÎÃÐÀÄ 29. £ÓÍ 1921.

Ìîëåðñêè ðàäíèê, êîìóíèñòà Ñïàñî¼å Ñòå¼è èç Êàœèæå, 29. ¼óíà 1921. ïîêó-
øàî ¼å àòåíòàò íà ðåãåíòà Àëåêñàíäðà. Ñà ïðîçîðà òðå åã ñïðàòà çãðàäå Ìèíè-
ñòàðñòâà ãðà åâèíà ó èçãðàäœè, ó óëèöè Ìèëîøà Âåëèêîã, áàöèî ¼å áîìáó êî¼à
¼å óäàðèëà ó áàíäåðó è åêñïëîäèðàëà ó âàçäóõó, ðàíèëà íåêîëèêî ëèöà èç ïó-
áëèêå è äâî¼èöó ãàðäèñòà, à ðåãåíò è Íèêîëà Ïàøè ñó îñòàëè íåïîâðå åíè.
Àòåíòàòîð ¼å ïîêóøàî äà ïîáåãíå, àëè ¼å óõâà åí ó äâîðèøòó çãðàäå. Íà Âèäîâ-
äàíñêîì ïðîöåñó àòåíòàòîðà ¼å áðàíèëî âèøå àäâîêàòà ìå ó êî¼èìà ¼å áèî è
Äðàãèøà Âàñè . Ñòå¼è ¼å îñó åí íà ñìðò, àëè ìó ¼å êàçíà çàìåœåíà äîæèâîò-
íîì ðîáè¼îì íà ìîëáó ìëàäå êðàšèöå Ìàðè¼å.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 28, 14. ¼óë 1921.

67. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÄÅÔÈËÅÓ ÒÐÓÏÀ
ÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ, 29. £ÓÍ 1921.

Ðåâè¼à òðóïà ïðèðå åíà ¼å ó ÷àñò äîíîøåœà è ïîëàãàœà ðåãåíòîâå çàêëåòâå íà
Âèäîâäàíñêè óñòàâ.
Ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ¼å íà Òåðàçè¼àìà áóðíî ïîçäðàâèî íàðîä êî¼è ¼å ñàçíàî
çà íåóñïåëè àòåíòàò. £åäíà äåâî¼êà ìó ¼å ïðåäàëà âåíàö öâå à êî¼è ¼å ñòàâšåí
êîœó îêî âðàòà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 28, 14. ¼óë 1921.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

32 68. ÊÀÐÒÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ
(ÀÄÌÈÍÈÑÒÐÀÒÈÂÍA ÏÎÄÅËA ÍÀ ÎÁËÀÑÒÈ), 1924.

Óðåäáîì îä 26. àïðèëà 1922. Êðàšåâèíà ¼å ïîäåšåíà íà îáëàñòè ïî ãåîãðàô-
ñêîì, ñîöè¼àëíîì è åêîíîìñêîì êðèòåðè¼óìó, à íå ïî åòíè÷êîì è èñòîðè¼ñêîì
íà÷åëó, ìàäà ñå è îíè íèñó ìîãëè èçáå è. Íà ÷åëó îáëàñòè íàëàçèî ñå âåëèêè
æóïàí, ïîñòàâšåí îä êðàšà, êî¼è ¼å îäãîâîðàî çà ðàä äðæàâíå óïðàâå. Ïàðà-
ëåëíî ñà îðãàíèìà äðæàâíå óïðàâå ïîñòî¼àëè ñó è îðãàíè ñàìîóïðàâå, àëè ñà
îãðàíè÷åíèì íàäëåæíîñòèìà.

Ñðáè¼à ¼å áèëà „óñèòœåíà” íà 14 îáëàñòè, Áîñíà è Õåðöåãîâèíà ïîäåšåíà ¼å íà
6 îáëàñòè „ó ñâî¼èì ñàäàœèì ãðàíèöàìà”, Õðâàòñêà íà 4, Âî¼âîäèíà íà 4, Ìàêå-
äîíè¼à íà 3, Ñëîâåíè¼à íà 2, à Öðíà Ãîðà ñå íàøëà ó ¼åäíî¼ îáëàñòè.

Ñïðîâî åœå Óðåäáå, íàðî÷èòî ó Õðâàòñêî¼, îäëàãàíî ¼å íåêîëèêî ãîäèíà è áè-
ëî ¼å ïðåäìåò ïîëèòè÷êèõ ïîãîäáè çàòî øòî ñó ñå Õðâàòè ïðîòèâèëè „ïàðöåëà-
öè¼è.”

Êàðòà

Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåîãðàä

69. ÐÅÇÓËÒÀÒÈ ÈÇÁÎÐÀ ÎÄ 18. ÌÀÐÒÀ 1923.

Áèðà÷è ñó ñå íà îâèì êàî è íà ñâèì îïøòèì èçáîðèìà ó Êðàšåâèíè îïðåäåšè-
âàëè ïðåìà åòíè÷êî¼ è âåðñêî¼ ïðèïàäíîñòè, íàðî÷èòî ó Õðâàòñêî¼ è Áîñíè è
Õåðöåãîâèíè. Íà¼âå è áðî¼ ìàíäàòà îñâî¼èëå ñó ðåãèîíàëíå è íàöèîíàëíå
ñòðàíêå, à íåóñïåõ ñó äîæèâåëå îíå êî¼å ñó çàñòóïàëå ïðîãðàì „íàðîäíîã ¼å-
äèíñòâà” è ¼óãîñëîâåíñòâà. Èçáîðíî çàêîíîäàâñòâî ¼å íà÷èíîì ðàñïîðå èâà-
œà ìàíäàòà áèëî ïðèëàãî åíî èíòåðåñèìà âåëèêèõ ñòðàíàêà.

Ïèòàœå äðæàâíîã óðå åœà äîáèëî ¼å êšó÷íî ìåñòî ó èçáîðíèì ñòðàíà÷êèì
ïðîãðàìèìà 1923. ãîäèíå. Èàêî ¼å âëàäà îáàâåçàëà ëîêàëíå âëàñòè äà èçáîð-
íî¼ àãèòàöè¼è ïîëèòè÷êèõ ñòðàíàêà „íå ïðàâå íèêàêâå ñìåòœå, äîê ñå îíà âîäè
ó ãðàíèöàìà çàêîíà,” ïàðëàìåíòàðíè èçáîðè ñó îáèëîâàëè òåðîðîì „îäîçãî è
îäîçäî”êî¼è ¼å óãðîæàâàî íå ñàìî îñíîâíà ïîëèòè÷êà ïðàâà âå è åãçèñòåíöè-
¼ó ïîëèòè÷êèõ ïðîòèâíèêà. Ãëàâíà îäëèêà êàìïàœå çà èçáîðå 1923. áèëà ¼å áåç-
îáçèðíîñò êî¼îì ñó ðàäèêàëè íàñòî¼àëè äà ñå îáðà÷óíà¼ó ñà äåìîêðàòàìà, ÷àê è
ïî öåíó óñòóïàœà ìàíäàòà àíòèáåîãðàäñêèì ñòðàíêàìà êàî øòî ¼å ÕÐÑÑ.

Íà èçáîðèìà ¼å áèðàíî 312 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó äîáèëè: Íàðîäíà ðàäèêàë-
íà ñòðàíêà 108, Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà 70, £óãîñëîâåíñêà
äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 51, Ñëîâåíñêà šóäñêà è Õðâàòñêà ïó÷êà ñòðàíêà 21, £óãî-
ñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à – Ñïàõî 18, åìè¼åò 14, Ñàâåç çåìšîðàä-
íèêà (Çåìšîðàäíè÷êà ñòðàíêà) 10, Íåìà÷êà ñòðàíêà 8, Áóœåâà÷êî øîêà÷êà
ñòðàíêà 3, Öðíîãîðñêà ôåäåðàëèñòè÷êà ñòðàíêà 2, Òðóìáè –Äðèíêîâè 2, Ñî-

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

öè¼àë-äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 2, Ñðïñêà ñòðàíêà 1, Ðóìóíñêà ñòðàíêà 1 è Ñàìî- 71
ñòî¼íà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 1.
72
Êàðòà
Ïîëèòèêà, 12. ôåáðóàð 1925. 33

À£-305-38-69

70. ÇÀÁÅËÅØÊÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÎÂÎÄÎÌ ÐÅÔÅÐÈÑÀŒÀ ŠÓÁÅ
£ÎÂÀÍÎÂÈ À Î ÐÀÇÃÎÂÎÐÈÌÀ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ À ÑÀ ÌÀ×ÅÊÎÌ
È ÊÐŒÅÂÈ ÅÌ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 10. ÀÏÐÈË 1923.

Ïîâîäîì ðåôåðèñàœà ïðåäñåäíèêà Íàðîäíå ñêóïøòèíå î ðàçãîâîðèìà ïðåä-
ñåäíèêà Âëàäå ñà Ðàäè åâèì èçàñëàíèöèìà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å çàáåëåæèî äà
¼å œèõîâ äîëàçàê ó Áåîãðàä ïðîóçðîêîâàí „1. ïî÷åòêîì èçâðøåœà ïàðöåëàöè-
¼å, 2. øòî ñó ÷óëè äà ñå âîäå ïðåãîâîðè èçìå ó ðàäèêàëà è Ïðèáè åâè à. Ïà òðå-
áà ¼åäíî è äðóãî ïðåêèíóòè.” Íà êðà¼ó êðàš ¼å çàïèñàî äà èçàñëàíèöè ñìàòðà¼ó
êàêî „ñïîðàçóì íå çíà÷è íèøòà àêî ñå íå ìèñëè íà ðåâèçè¼ó Óñòàâà.”
Òðè äàíà êàñíè¼å ÕÐÑÑ, ÑËÑ, £ÌÎ è Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà ïîòïèñàëè ñó ó
Çàãðåáó Ìàðêîâ ïðîòîêîë î ïðåäóñëîâèìà çà ïîñòèçàœå êîíà÷íîã ñïîðàçóìà.
Ïîòïèñíèöè ïðîòîêîëà ïîñòèãëè ñó äîãîâîð ó âåçè ñà ïðîìåíîì ðåæèìà àä-
ìèíèñòðàöè¼å è áåçóñëîâíèì îáóñòàâšàœåì çàïî÷åòèõ „ïàðöåëàöè¼à” Õðâàò-
ñêå, Ñëîâåíè¼å, Áîñíå è Õåðöåãîâèíå, èçáîðîì ïðåäñåäíèøòâà ñêóïøòèíå è
õîìîãåíå ðàäèêàëñêå âëàäå.

Çàáåëåøêà
À£-335-18/5

71. ÇÁÎÐ ÍÀÐÎÄÍÅ ÎÄÁÐÀÍÅ ÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ, 29. ÀÏÐÈË 1923.

Íà ïî÷åòêó çáîðà óïó åíè ñó ïîçäðàâíè òåëåãðàìè êðàšó Àëåêñàíäðó è ïðåä-
ñåäíèêó Íàðîäíå îäáðàíå âî¼âîäè Ñòåïè Ñòåïàíîâè ó.
Çáîð ¼å äîíåî ðåçîëóöè¼ó ó êî¼î¼ ¼å èñòàêíóòî äà „Áåîãðà àíè è ñâè ðîäîšóáèâè
åëåìåíòè èç öåëå íàøå îòàŸáèíå íåîäñòóïíî îñòà¼ó íà òåìåšó íàðîäíîã äð-
æàâíîã ¼åäèíñòâà, äà å äî êðà¼à èñòðà¼àòè ó áîðáè ñà ñâèì àíòèäðæàâíèì è
ñåïàðàòèñòè÷êèì ïîêðåòèìà è äà íå å äîçâîëèòè ðóøåœå äðæàâå è àìïóòà-
öè¼ó íàøåã íàðîäíîã òåëà”è çàòðàæåíî äà ñå øòî ïðå, áåç îáçèðà íà ïàðòè¼ñêå
èíòåðåñå, îáðàçó¼å ñíàæíà è åíåðãè÷íà âëàäà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 19, 10. ì༠1923.

72. ÂΣÂÎÄÀ ÑÒÅÏÀ ÑÒÅÏÀÍÎÂÈ

Òðàæå è èçëàç èç äóãîòðà¼íå ïàðëàìåíòàðíå êðèçå êðàš ¼å 15. ìà¼à 1924. óïó-
òèî ïèñìî âî¼âîäè Ñòåïè Ñòåïàíîâè ó. Ó íàìåðè äà âî¼âîäè ïîâåðè ìàíäàò çà
ñàñòàâ íåóòðàëíå, âàíñòðàíà÷êå, âëàäå ïèòàî ãà ¼å: „Æåëèì çíàòè äà ëè ìîãó ðà-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

34 ÷óíàòè íà Âàñ ¼åð òàêâî¼ âëàäè íå âèäèì êîãà áè äðóãîã ñòàâèî íà ÷åëî äî ñâîã
ñòàðîã âî¼âîäó êî¼è âå ñâî¼èì èìåíîì è ãëàñîì øèðîì íàøå çåìšå çíà÷è ÷è-
òàâ ïðîãðàì.” Âî¼âîäà ¼å âëàäàðó îäãîâîðèî: „Ìî¼ êðàš ìîæå ðàñïîëàãàòè ìî-
¼èì áè åì êàä ãîä íà å çà ïîòðåáíî ðàäè äîáðà îòàŸáèíå.”
Âàíïàðëàìåíòàðíîì ðåøåœó êðèçå ïîä¼åäíàêî ñó ñå îøòðî ñóïðîòñòàâèëå è
îïîçèöè¼à è ñòðàíêå íà âëàñòè çàòî øòî ñó è ¼åäíè è äðóãè ðàäè¼å áèëè çà ïðî-
òèâíè÷êó ñòðàíó íà âëàñòè íåãî çà âàíïàðëàìåíòàðíó âëàäó.

Ôîòîãðàôè¼à
Ñïîìåíèöà âî¼âîäå Ñòåïå Ñòåïàíîâè à, Áåîãðàä 1930.

73. ÏÐÎÃËÀÑ ÎÏÎÇÈÖÈÎÍÎÃ ÁËÎÊÀ ÍÀÐÎÄÓ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ
È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ, 29. ÌÀ£ 1924.

Ïàðëàìåíòàðíà êðèçà ó ïðîëå å 1924. ðåøåíà ¼å òàêî øòî ¼å Íèêîëà Ïàøè
îáðàçîâàî íîâó âëàäó, âåðèôèêîâàíè ñó ìàíäàòè ïîñëàíèêà ÕÐÑÑ, à êðàš ¼å
îäëîæèî çàñåäàœå Íàðîäíå ñêóïøòèíå. Îïîçèöèîíè áëîê ¼å 29. ìà¼à îäëàãà-
œå ñåäíèöà îöåíèî êàî „äðæàâíè óäàð” è ïîçâàî íàðîä äà ïðèõâàòè „áîðáó çà
ñâî¼à îñíîâíà ïðàâà à íàðî÷èòî è çà ñâî¼ ñóâåðåíèòåò.”
Òðå åã ¼óíà Šóáà Äàâèäîâè è Àíòîí Êîðîøåö óïóòèëè ñó òåëåãðàì êðàšó
Àëåêñàíäðó è çàìîëèëè ãà äà ñàçîâå âàíðåäíî çàñåäàœå Íàðîäíå ñêóïøòèíå
êàêî áè ñå ñïîðàçóìíî ñà œèì, „à ïðåêî ïàðëàìåíòàðíå è îäãîâîðíå âëàäå, îä-
ìàõ ïðåäóçåëå ñâå ïîòðåáíå ìåðå çà çàøòèòó âèòàëíèõ èíòåðåñà íàðîäíèõ.”

Ïðîãëàñ
Ïîëèòèêà, 30. ì༠1924.

À£-305-37-68

74. ÒÐÅ À ÂËÀÄÀ ŠÓÁÅ ÄÀÂÈÄÎÂÈ À, 27. £ÓË 1924.

Ïîøòî ¼å âëàäà íàöèîíàëíîã áëîêà (ðàäèêàëà è ñàìîñòàëíèõ äåìîêðàòà) ðàäè-
ëà áåç ïàðëàìåíòà ó êîìå íè¼å ìîãëà äà îáåçáåäè ïîòðåáíó âå èíó, Íèêîëà Ïà-
øè ¼å 17. ¼óëà 1924. ïîäíåî îñòàâêó è êðàš ¼å áèî ïðèìîðàí äà îáðàçîâàœå
âëàäå ïîâåðè ñòðàíêàìà îïîçèöèîíîã áëîêà. Šóáà Äàâèäîâè ¼å 27. ¼óëà ôîð-
ìèðàî êîàëèöèîíó âëàäó îä ÄÑ, £ÌÎ, ÑËÑ è ãðóïå íåçàâèñíèõ ðàäèêàëà, à ÷å-
òèðè ðåñîðà ñó áèëà ðåçåðâèñàíà çà ÕÐÑÑ. Ó ïðîãðàìó âëàäå Äàâèäîâè ¼å èñ-
òàêàî ïîòðåáó äà ñå ñòâîðè ïîâîšíà àòìîñôåðà óçà¼àìíîã ðàçóìåâàœà è
òðïåšèâîñòè êàêî áè ñå êàñíè¼å ìîãëî ïðèñòóïèòè ñïîðàçóìó ñà Õðâàòèìà î
ïèòàœó äðæàâíîã ïðåóðå åœà.
Äàâèäîâè åâà âëàäà ¼å 23. àâãóñòà 1924. äîíåëà îäëóêó î ïîíîâíîì óñïîñòà-
âšàœó Ïîêðà¼èíñêå óïðàâå çà Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó ó „èñòîðè¼ñêèì ãðàíèöà-
ìà,” øòî ¼å çíà÷èëî äî Çåìóíà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 32, 10. àâãóñò 1924.

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

75. ÏÐΣÅÊÀÒ ÈÇ£ÀÂÅ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÎÂÎÄÎÌ ÐÅÇÎËÓÖȣŠ74
ÕÐÂÀÒÑÊÎà ÍÀÐÎÄÍÎà ÇÀÑÒÓÏÑÒÂÀ È ÃÎÂÎÐÀ ÑÒ£ÅÏÀÍÀ ÐÀÄÈ À
23. ÎÊÒÎÁÐÀ 1924. 35

Íà âàíðåäíî¼ ñåäíèöè ó Çàãðåáó ïîñëàíèöè ÕÐÑÑ îñóäèëè ñó ñâàêè ïîêóø༠äà
äðóãè óñòàâíè ôàêòîð ïîñðåäíî è íåïîñðåäíî óòè÷å íà îäëóêå ïàðëàìåíòà, à
Ðàäè ¼å ðåêàî äà Õðâàòè æåëå ñïîðàçóì ñà ñðïñêèì íàðîäîì, àëè òàêàâ êî¼è

å äîíåòè „ñàìîñòàëíó ñåšà÷êó Õðâàòñêó ó îêâèðó £óãîñëàâè¼å”, íàãëàñèâøè äà
å ó îñòâàðåœó òèõ öèšåâà ïîìî ïðóæèòè Åâðîïà è ñîâ¼åòñêà âëàäà.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

36 Ïîñëå ñàñòàíêà ó Çàãðåáó êðàš ¼å ñàñòàâèî èç¼àâó êî¼ó ¼å Äàâèäîâè òðåáàëî äà
îá¼àâè è ó êî¼î¼ ¼å èçðàçèî ðàçî÷àðåœå ó Ðàäè à è óâåðåœå äà âî è ÕÑÑ íè¼å
ñòàëî äî ñïîðàçóìà íàâîäå è „äîê ãîä ã. Ðàäè áóäå ïðåäñòàâšàî Õðâàòå è ãî-
âîðèî ó œèõîâî èìå, íåìà íèòè ìîæå áèòè ñïîðàçóìà.” Îáå àî ¼å Äàâèäîâè ó
ìàíäàò çà ñàñòàâ âëàäå êî¼à áè ñïðîâåëà èçáîðå. Ïðåäñåäíèêà âëàäå íè¼å ïî-
êîëåáàëà îâà ïðèìàìšèâà ïîíóäà è âåøòî ¼å èçáåãàî äà îá¼àâè êðàšåâ ïðåä-
ëîã êîìèíèêåà. Ïîñëàî ¼å ó äâîð ìèíèñòðà Ìàðèíêîâè à ñà ñâî¼îì èç¼àâîì êî-
¼à ñå çíàòíî ðàçëèêîâàëà îä êðàšåâîã êîíöåïòà è „áèëà ¼å íå¼àñíà è
êîëåášèâà”. Êðàš ¼å ðåêàî ìèíèñòðó äà ãà èç¼àâà „íå çàäîâîšàâà” ¼åð àêî áè
ïîä òèì óñëîâèìà äàî Äàâèäîâè ó ìàíäàò äà ñïðîâîäè èçáîðå, îíäà „íå å áè-
òè îí òà¼, íåãî Ðàäè êî¼è å èõ ó ñòâàðè èçâðøèòè.”

Çàáåëåøêà
À£-335-18/5

76. ÎÑÌÀ ÂËÀÄÀ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ À, 6. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1924.

Ïîñëå îñòàâêå ìèíèñòðà âî¼ñêå è ìîðíàðèöå ãåíåðàëà ÕàŸè à çáîã ñóáâåðçèâ-
íå ïðîïàãàíäå Ñò¼åïàíà Ðàäè à ó âî¼ñöè, Šóáà Äàâèäîâè ¼å 15. îêòîáðà 1924.
ïîäíåî îñòàâêó íà çàõòåâ êðóíå è âëàäà ¼å ïàëà âàí ïàðëàìåíòà èàêî ¼å èìàëà
âå èíó. Óñëåäèëà ¼å äóãà ïàðëàìåíòàðíà êðèçà êî¼à ¼å îêîí÷àíà îáðàçîâàœåì
âëàäå îä ñòðàíàêà Íàöèîíàëíîã áëîêà (ðàäèêàëà è ñàìîñòàëíèõ äåìîêðàòà) ñà
çàäàòêîì äà ñïðîâîäè Óñòàâ è ïðèïðåìè èçáîðå. Òðå à âëàäà Ïàøè –Ïðèáè-

åâè („Ï. Ï.”âëàäà) íè¼å ñå ïî¼àâèëà ïðåä Ñêóïøòèíîì ó êî¼î¼ íè¼å èìàëà âå è-
íó. Êðàš ¼å óêàçîì 10. íîâåìáðà 1924. ðàñïóñòèî Íàðîäíó ñêóïøòèíó è ðàñïè-
ñàî èçáîðå çà 8. ôåáðóàð 1925.
Ïðâè êîðàöè Ïàøè åâå âëàäå áèëè ñó óñðåäñðå åíè íà êîðèãîâàœå ìåðà
ïðåòõîäíå âëàäå. Âå 13. íîâåìáðà âëàäà ¼å äîíåëà îäëóêó î ëèêâèäàöè¼è Ïî-
êðà¼èíñêå óïðàâå çà Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó è ïðåíîøåœó ïîñëîâà îâå óïðàâå
íà îáëàñòè.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 46, 16. íîâåìáàð 1924.

77. ÎÄËÓÊÀ ÌÈÍÈÑÒÀÐÑÊÎà ÑÀÂÅÒÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ Î ÐÀÑÏÓØÒÀŒÓ
ÕÐÂÀÒÑÊÅ ÐÅÏÓÁËÈÊÀÍÑÊÅ ÑÅŠÀ×ÊÅ ÑÒÐÀÍÊÅ, 24. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1924.

Çáîã èç¼àâà Ñò¼åïàíà Ðàäè à äàòèõ òîêîì œåãîâîã áîðàâêà ó èíîñòðàíñòâó,
ïðèñòóïàœà ÕÐÑÑ Ñåšà÷êî¼ èíòåðíàöèîíàëè, ñàðàäœå ñà ÂÌÐÎ-îì è ñèñòå-
ìàòñêå è îðãàíèçîâàíå ïðîïàãàíäå ïðîòèâ âî¼ñêå, Ìèíèñòàðñêè ñàâåò ¼å 23.
äåöåìáðà 1924. äîíåî îäëóêó äà ñå „îäìàõ ðàñòóðè Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà
ñåšà÷êà ñòðàíêà êî¼à ¼å ñòóïàœåì ó Ñåšà÷êó èíòåðíàöèîíàëó ïîñòàëà ñà-
ñòàâíè äåî Êîìóíèñòè÷êå èíòåðíàöèîíàëå... çàáðàíå ñâè çáîðîâè, êîíôåðåí-
öè¼å è ñâàêè ðàä îâå ïàðòè¼å êàî è èçëàæåœå ñâèõ œåíèõ ïóáëèêàöè¼à, êœèãà è

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

íîâèíà... íà¼ñòðîæè¼å ïðèìåíå ïðîïèñè ÷ëàíà 18. Çàêîíà î çàøòèòè ¼àâíå áåç- 37
áåäíîñòè è ïîðåòêà ó äðæàâè... îäìàõ óçàïòå ñâå àðõèâå, íîâèíå, ïóáëèêàöè¼å è
ïðåïèñêà... è õèòíî ïðåóçìå êðèâè÷íî ïîñòóïàœå ïðåìà âî ñòâó Õðâàòñêå ðå-
ïóáëèêàíñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå.”
Ìèíèñòàðñêè äåêðåò êî¼èì ñå ðàñïóøòà ÕÐÑÑ îá¼àâšåí ¼å 2. ¼àíóàðà 1925. Ñò¼å-
ïàí Ðàäè ¼å ïðîíà åí 5. ¼àíóàðà 1925. ó ¼åäíî¼ íèøè ó çèäó Õðâàòñêîã ñåšà÷-
êîã äîìà è óõàïøåí. Ïðèëèêîì õàïøåœà ó œåãîâîì Ÿåïó ¼å ïðîíà åí îñíîâíè
êîðïóñ äåëèêòè – îïøèðàí èçâåøò༠Ñåšà÷êî¼ èíòåðíàöèîíàëè î ñòàœó ó Êðà-
šåâèíè ÑÕÑ.

Îäëóêà
À£-143-1

78. ÊÎÍÀ×ÍÈ ÈÇÁÎÐÍÈ ÐÅÇÓËÒÀÒÈ ÎÄ 8. ÔÅÁÐÓÀÐÀ 1925.

Èçáîðå ñó ïðàòèëå çëîóïîòðåáå ìàœèíñêå, ðàäèêàëñêå âëàäå, ïðîãîíè íåïî-
äîáíèõ, íàñèšå, ïðèìåíà Çàêîíà î çàøòèòè äðæàâå, áåñêîìïðîìèñíà ïðîïà-
ãàíäà òîêîì êî¼å ñó ñå ÷óëå ïàðîëå: „Êðàš ¼å ó îïàñíîñòè,” „Ñðáè íà îêóï,” „Êî
ãëàñà çà ðàäèêàëå, ò༠ãëàñà çà êðàšà.”
Íà èçáîðèìà ¼å áèðàíî 315 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó äîáèëè: Íàðîäíà ðàäèêàë-
íà ñòðàíêà 142, ÕÐÑÑ 67, £óãîñëîâåíñêà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 36, Ñàìîñòàëíà
äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 22, Ñëîâåíñêà šóäñêà ñòðàíêà 20, £óãîñëîâåíñêà ìóñëè-
ìàíñêà îðãàíèçàöè¼à 15, £óãîñëîâåíñêà ðåïóáëèêàíñêà ñòðàíêà 5, Ñàâåç çå-
ìšîðàäíèêà 4, Öðíîãîðñêà ôåäåðàëèñòè÷êà ñòðàíêà 3, Íàðîäíè áëîê 2 è Ñà-
ìîñòàëíà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 1 ìàíäàò.
Íà ñâèì ïàðëàìåíòàðíèì èçáîðèìà ó÷åñòâîâàëî ¼å ìíîøòâî ñòðàíàêà, øòî ãî-
âîðè î ñòåïåíó ïîëèòèçàöè¼å è ñòðàíà÷êî¼ ðàñïàð÷àíîñòè. Ñà âåëèêèì ñòðàí-
êàìà ïî¼àâšèâàëå ñó ñå è ìàëå ñòðàíêå êî¼å íèñó îñâà¼àëå ìàíäàòå. Íà èçáîðè-
ìà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó 1920. ó÷åñòâîâàëå ñó 22 ñòðàíêå èëè êîàëèöè¼å,
à ìàíäàòå ¼å îñâî¼èëî 16 ïàðòè¼à. Íà ïàðëàìåíòàðíèì èçáîðèìà 1923. ó÷åñòâî-
âàëî ¼å 33, à ìàíäàòå ¼å îñâî¼èëî 15 ñòðàíàêà. Íà¼âå è áðî¼ ñòðàíàêà áèî ¼å íà
èçáîðèìà 1925, à îä 45 ïîëèòè÷êèõ ïàðòè¼à èëè ãðóïà ñàìî ¼å 10 ëèñòà îäíîñíî
15 ïàðòè¼à îñâî¼èëî ïîñëàíè÷êå ìàíäàòå. Âå íà èçáîðèìà 1927. ïî¼àâèî ñå
ìàœè áðî¼ ñòðàíàêà, à îä 27 ëèñòà 10 ¼å îñâî¼èëî ìàíäàòå.

Ïðåãëåä
Âðåìå, 18. ôåáðóàð 1925.

À£-305-38-69

79. ÏÐÎÃÐÀÌ ÁËÎÊÀ ÍÀÐÎÄÍÎà ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ È ÑÅŠÀ×ÊÅ (ŠÓÄÑÊÅ)
ÄÅÌÎÊÐÀÒÈ£Å, 25. ÔÅÁÐÓÀÐ 1925.

Ñòðàíêå áëîêà êî¼è ñó ñà÷èœàâàëè ÕÐÑÑ, ÄÑ, ÑËÑ è £ÌÎ îñíîâàëè ñó ñòàëíó ïî-
ëèòè÷êó çà¼åäíèöó è äîíåëå îäëóêó äà ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè íàñòóïà¼ó êàî öå-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

38 ëèíà. Ñëîæèëå ñó ñå äà ¼å äðæàâà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ¼åäíà öåëèíà ÷è¼å
äåôèíèòèâíî óíóòðàøœå óðå åœå òðåáà èçâåñòè ñëîáîäíèì íàðîäíèì ñïî-
ðàçóìîì Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. Áëîê ¼å èñòàêàî äà „äåôèíèòèâíî èçâî å-
œå íàðîäíîã ñïîðàçóìà íîðìàëíèì çàêîíèòèì ïóòåì è íà îñíîâó äåìîêðàò-
ñêå âëàäàâèíå... íà¼ïîòïóíè¼å ¼å ìîãó íî ñà ïàðëàìåíòàðíîì ìîíàðõè¼îì
åíãëåñêîã òèïà, à çàñíîâàíîì è èçðàæåíîì ó íàðîäíî¼ ñóâåðåíîñòè... Äðæàâà
èìà äà áóäå ñåšà÷êà (šóäñêà) äåìîêðàòè¼à óðå åíà ïî ñèñòåìó ñåëô-ãîâåðí-
ìåíòà (ñàìîóïðàâå) îä îïøòèíå ñâå äî ïàðëàìåíòà.”

Ïðîãðàì
Ïðàâäà, 23. ìàðò 1925.

À£-305-41-75

80. ÀÊÒ Î ÑÏÎÐÀÇÓÌÓ ÍÀÐÎÄÍÅ ÐÀÄÈÊÀËÍÅ ÑÒÐÀÍÊÅ È ÕÐÂÀÒÑÊÅ ÑÅŠÀ×ÊÅ
ÑÒÐÀÍÊÅ, 14. £ÓË 1925.

Ñïîðàçóì ñó ó Áåîãðàäó ïîòïèñàëè Ìàðêî Òðèôêîâè , Ìàðêî €óðè÷è , Ïàâëå
Ðàäè , äð Áåœàìèí Øóïåðèíà, Šóáà Æèâêîâè è äð Íèêîëà Íèêè . Ó óâîäíîì
äåëó ñïîðàçóìà êîíñòàòîâàíî ¼å äà ¼å „èç¼àâà âî ñòâà Õðâàòñêå ñåšà÷êå
ñòðàíêå ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè 27. ìàðòà î. ã. (1925) ðåçóëòàò åâîëóöè¼å ó ïî-
ëèòèöè Õðâàòñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå, ¼åð ¼å îâà ïðèçíàëà ¼åäèíñòâî äðæàâå, äè-
íàñòè¼ó Êàðà îð åâè à òîëèêî çàñëóæíó çà îñëîáî åœå è ó¼åäèœåœå Ñðáà, Õð-
âàòà è Ñëîâåíàöà è Óñòàâ íà îñíîâó êîãà ïîñòî¼è ¼åäàí ïàðëàìåíò çà öåëó
äðæàâó. Çà Íàðîäíó ðàäèêàëíó ñòðàíêó òà åâîëóöè¼à ó Õðâàòñêî¼ ñåšà÷êî¼
ñòðàíöè èìà ïðåñóäàí çíà÷à¼, çàòî øòî Õðâàòñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà ïðåäñòà-
âšà âå îãðîìíó âå èíó Õðâàòà, ÷è¼å å ñàäàøœå ïîãëåäå íà îñíîâå äðæàâå ó
òîêó âðåìåíà, êàî ¼åäèíî çäðàâå, íàäàìî ñå óñâî¼èòè è îñòàëè ïîëèòè÷êè êðó-
ãîâè ó Õðâàòñêî¼.”
Äâå ñòðàíêå äîíåëå ñó îäëóêó äà „æåëå äà ñå ñàñòàâè çà¼åäíè÷êà âëàäà ïîä
ïðåäñåäíèøòâîì ãîñïîäèíà Ïàøè à. Òà âëàäà èìàëà áè äà ïðèìè íà ñåáå îáà-
âåçó çà èíòåãðàëíî ïðèìåœèâàœå Óñòàâà ó äðæàâè è èçâî åœå œåãîâîì ïðèìå-
íîì ñàäàøœèõ è äîíîøåœå íîâèõ çàêîíà íà îñíîâè ïðåäâè åíî¼ ó Óñòàâó... Ïî-
ðåä òîãà îáå ñòðàíêå ñòàâšà¼ó ñåáè ó çàäàòàê äà èçâåäó âåëèêó è ðàçóìíó
øòåäœó ó äðæàâè; äà æèâî ðàäå íà óíèôèöèðàœó çàêîíîäàâñòâà; äà ñå ïîñòà-
ðà¼ó çà ðåñïåêòîâàœå è ãðà àíñêèõ è ïîëèòè÷êèõ ïðàâà ïðåìà ñâèìà èñïðàâ-
íèì ãðà àíèìà ó äðæàâè è çà ÷îâå÷íî è ïðàâè÷íî ïîñòóïàœå ïðåìà îä ñòðàíå
ñâèõ ïðåäñòàâíèêà âëàñòè.”
Äà áè ïîñòèãëè ñïîðàçóì êðàš è ðàäèêàëè ñó íà çàõòåâ ÕÑÑ îêðåíóëè ëå à Ñ.
Ïðèáè åâè ó ó êîìå è îíàêî íèñó ìîãëè äà íà ó ïðîòèâòåæó õðâàòñêîì ïî-
êðåòó.
Ïîñëå ïîòïèñèâàœà, ñïîðàçóì íè¼å îá¼àâšåí è îñòàî ¼å íåïîçíàò íå ñàìî ¼àâ-
íîñòè íåãî è ïîñëàíè÷êèì êëóáîâèìà. Ó ñâàêî¼ çãîäíî¼ ïðèëèöè îïîçèöè¼à ¼å
òðàæèëà äà âëàäà îá¼àâè òåêñò ñïîðàçóìà êàêî áè ñå âèäåëî ó ÷åìó ñå ñàñòî¼àî.

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Îá¼àâšåí ¼å 16. ôåáðóàðà 1926. ïîñëå èç¼àâà Ñò¼åïàíà Ðàäè à êî¼å ñó ñå, ïðåìà 82
Ïàøè ó, êîñèëå ñà óòâð åíèì ñïîðàçóìîì.
83
Ñïîðàçóì
Ïðàâäà, 17. ôåáðóàð 1926. 39

À£-305-41-75

81. ÓÊÀÇ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Î ÏÎÑÒÀÂŠÅŒÓ ÏÀØÈ ÅÂÅ ÂËÀÄÅ,
18. £ÓË 1925.
Íà îñíîâó ñïîðàçóìà ïîñòèãíóòîã èçìå ó Íàðîäíå ðàäèêàëíå ñòðàíêå è Õð-
âàòñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå êðàš ¼å ïîâåðèî ìàíäàò Íèêîëè Ïàøè ó êî¼è ¼å îáðà-
çîâàî êîàëèöèîíó âëàäó. Ó òî¼ âëàäè ìèíèñòàðñòâà àãðàðíå ðåôîðìå, ïîøòå è
òåëåãðàôà, òðãîâèíå è èíäóñòðè¼å, øóìà è ðóäíèêà ïðèïàëà ñó ÕÑÑ, à òðè ìåñå-
öà êàñíè¼å çà ìèíèñòðà ïðîñâåòå ïîñòàâšåí ¼å Ñò¼åïàí Ðàäè .
Óêàç
À£-138-1/658

82. ÌÅÒÀÌÎÐÔÎÇÅ
Êàðèêàòóðà î ïðåîáðàæà¼ó Ñò¼åïàíà Ðàäè à îä óáå åíîã ðåïóáëèêàíöà äî ìî-
íàðõèñòå.
Êàðèêàòóðà
Ðåïóáëèêà, 13. ñåïòåìáàð 1925.
À£-335-18/5

83. ÏÐÎÑÂÅÒÍÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ ÑÒ£ÅÏÀÍÀ ÐÀÄÈ À
Êàðèêàòóðà ϼåðà Êðèæàíè à ïîâîäîì Ðàäè åâå èç¼àâå äà „ñâàêè ñðåäœîøêî-
ëàö âå ó ïðâèõ ÷åòèðè ðàçðåäà ìîðà íàó÷èòè ¼åäàí çàíàò.”
Íà äóæíîñòè ìèíèñòðà ïðîñâåòå Ñò¼åïàí Ðàäè ¼å æåëåî äà ñå ïîêàæå êàî âå-
ëèêè ðåôîðìàòîð, ïà ¼å íàðåäèî äà ñå ó÷åíèöè ó îñíîâíèì è ñðåäœèì øêîëà-
ìà îöåœó¼ó íà îáðíóò íà÷èí: ïåòèöà ¼å áèëà íà¼ñëàáè¼à, à ¼åäèíèöà íà¼áîšà
îöåíà. Ñìåíèî ¼å ïðîôåñîðå Çàãðåáà÷êîã óíèâåðçèòåòà êî¼å ¼å ïîñòàâèî Ñâå-
òîçàð Ïðèáè åâè .
Êàðèêàòóðà
Ïîëèòèêà, 22. íîâåìáàð 1925.
À£-305-39-72.

84. ÍÈÊÎËÀ ÏÀØÈ ÍÀ ÎÄÌÎÐÓ Ó ÖÀÂÒÀÒÓ, £ÅÑÅÍ 1926.
Ïðèëèêîì ôîòîãðàôèñàœà Íèêîëà Ïàøè ¼å ðåêàî ôîòîãðàôó: „Å ïà êàä õî å-
òå äà ìå ñëèêàòå, à âè ãëåäà¼òå äà ñå âèäè è ìîðå.” Ïîðåä Ïàøè à ¼å œåãîâ ñå-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

84 êðåòàð Ñîêîëîâè . Ïîñëå îäìîðà ó Öàâòàòó è Âðœà÷êî¼ Áàœè Ïàøè ñå èçíå-
íàäà âðàòèî ó Áåîãðàä ó âðåìå êðèçå âëàäå.
87 Ïàøè ¼å êàî øåô í༼à÷å ñòðàíêå î÷åêèâàî äà äîáè¼å ìàíäàò. Ïîâîäîì êîí-
ñóëòàöè¼à î ïîâåðàâàœó ìàíäàòà è âî à ðàäèêàëà ¼å ïîçâàí ó äâîð. Ïîñëå àó-
40 äè¼åíöè¼å êîä êðàšà 9. äåöåìáðà 1926. Ïàøè ¼å ïðåìà çàïèñèìà ñàâðåìåíèêà
áèî íåðàñïîëîæåí. Ìèëàí Ñòî¼àäèíîâè ¼å ó ñâî¼èì ìåìîàðèìà çàïèñàî äà ñó
Ïàøè à ïîñåáíî ïîãîäèëå êðàšåâå ðå÷è: „Âè ñòå ïîä àíêåòîì äîêëå ãîä ñå íå
ñïåðåòå îä îíèõ îïòóæáè ó âåçè ñà àôåðîì âàøåã ñèíà, Âè íå ìîæåòå áèòè íà
÷åëó âëàäå.”

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 47, 21. íîâåìáàð 1926.

85. ÑÌÐÒ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ À, 10. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1926.
Èçâåøò༠î ïîñëåäœèì ÷àñîâèìà Íèêîëå Ïàøè à è î ïîñåòè êðàšà Àëåêñàí-
äðà è ïðèíöà Ïàâëà Ïàøè åâî¼ ïîðîäèöè ðàäè èç¼àâå ñàó÷åø à. Êðàš ¼å òîì
ïðèëèêîì Ïàøè åâî¼ óäîâèöè €óð èíè ðåêàî: „Âèøå ñàì ¼à ó œåìó èçãóáèî ãî-
ñïî î, íåãî Âè.”

Èçâåøòà¼
£óòàðœè ëèñò, 11. äåöåìáàð 1926, Çàãðåá.

À£-334-35/193

86. ÐÎÌÀÍ ÆÈÂÎÒÀ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ À
×ëàíàê ñà áèîãðàôñêèì ïîäàöèìà è ïèòàœåì äà ëè ¼å îí áèî âåëèêè äðæàâíèê,
ïîëèòè÷àð èëè îðãàíèçàòîð è ó ÷åìó ¼å âåëè÷èíà œåãîâå ëè÷íîñòè.

×ëàíàê
£óòàðœè ëèñò, 11. äåöåìáàð 1926, Çàãðåá.

À£-334-35/194

87. ÏÎÐÎÄÈÖÀ ÏÐÅÌÈÍÓËÎÃ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ À: ÓÍÓÖÈ, ÑÈÍ ÐÀÄÅ, ÑÓÏÐÓÃÀ
€ÓЀÈÍÀ, Ê ÅÐÊÅ ÏÀÂÀ ÐÀ×È È ÄÀÐÀ ÏÀØÈ , ÑÍÀÕÀ È ÎÑÒÀËÀ
ÐÎÄÁÈÍÀ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ ÏÐÅÄ ÑÀÁÎÐÍÎÌ ÖÐÊÂÎÌ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ,
12. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1926.
Óç ó÷åø å ðîäáèíå, êðàšà, äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà, äèïëîìàòñêîã êîðà,
âî¼ñêå, äåëåãàöè¼à ðàçíèõ óäðóæåœà è íàðîäà, Ïàøè åâè ïîñìðòíè îñòàöè ñâå-
÷àíî ñó èñïðà åíè îä Ñàáîðíå öðêâå äî Íîâîã ãðîášà. Èñïðåä öðêâå íà Íîâîì
ãðîášó îäðæàíî ¼å îïåëî è Ïàøè åâ êîâ÷åã ¼å óíåñåí ó öðêâó, ¼åð ãðîá íè¼å áèî
èñêîïàí. Ó öðêâè ¼å îñòàî äî 15. äåöåìáðà 1926. êàäà ¼å Ïàøè ñàõðàœåí.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 51, 19. äåöåìáàð 1926.

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

88. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ ÍÀ ÑÏÐÎÂÎÄÓ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ À, 88
12. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1926.
41
Íà Ïàøè åâ îäàð ïîëîæåí ¼å êðàšåâ çëàòíè âåíàö ñà íàòïèñîì „Ïðâîì ìèíè-
ñòðó è ñàðàäíèêó ìîãà îöà è ìîìå ó ñóäáîíîñíî¼ áîðáè íàøåã íàðîäà çà îñëîáî-

åœå è ó¼åäèœåœå.”
Ó ïîãðåáíî¼ ïîâîðöè èçà ïîðîäèöå èøëè ñó êðàš Àëåêñàíäàð è êíåç Ïàâëå.
Êàäà ¼å ïîâîðêà ñòèãëà ïðåä äâîð êðàš è êíåç Ïàâëå èçàøëè ñó èç ïîâîðêå è
óøëè ó äâîð.

Ôîòîãðàôè¼à
Íèêîëà Ïàøè ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè, êœ. 4, Áåîãðàä 1998.

89. ÓÊÀÇ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Î ÐÀÑÏÈÑÈÂÀŒÓ ÈÇÁÎÐÀ ÇÀ ÍÀÐÎÄÍÓ
ÑÊÓÏØÒÈÍÓ 11. ÑÅÏÒÅÌÁÐÀ 1927.

Çáîã äðóøòâåíå è ïîëèòè÷êå íåñòàáèëíîñòè ó ÊÑÕÑ íè¼åäíà Ñêóïøòèíà èçà-
áðàíà ó ïåðèîäó 1920–1929. íè¼å èñïóíèëà ÷åòâîðîãîäèøœè ìàíäàò. Ðàñïèñè-
âàœå ïðåâðåìåíèõ èçáîðà íàëàãàëè ñó ïîðåä îñòàëèõ ðàçëîãà è ðàçëè÷èòè
ïðèñòóïè âëàäà¼ó èõ ñíàãà ðåøàâàœó àêóòíèõ íàöèîíàëíèõ è ïîëèòè÷êèõ ïè-
òàœà. ×åñòèì ïðîìåíàìà âëàäà è ðàñïèñèâàœèìà èçáîðà êðàš ¼å ïîêóøàâàî
äà ïðîíà å êšó÷ çà ðåøàâàœå õðâàòñêî-ñðïñêîã ñïîðà.
Ó ïðâèõ äåâåò ãîäèíà ïîñòî¼àœà ÊÑÕÑ èçáîðè çà Íàðîäíó ñêóïøòèíó ðàñïèñà-
íè ñó ÷åòèðè ïóòà. Îäçèâ áèðà÷à íà ïàðëàìåíòàðíèì èçáîðèìà ¼å âàðèðàî.
Íà¼ìàœè ¼å áèî íà èçáîðèìà çà Êîíñòèòóàíòó êàäà ¼å îä 2.480.623 óïèñàíà áè-
ðà÷à ãëàñàëî 1.607.265 èëè 65% ãëàñà÷à. Íà èçáîðèìà 1923. îä 2.952.907 óïèñà-
íèõ áèðà÷à ãëàñàëî ¼å 2.177.051 èëè 73,7% ãëàñà÷à. Íà¼ìàñîâíè¼è èçáîðè áèëè
ñó 1925. êàäà ¼å îä 3.178.054 áèðà÷à ãëàñàëî 2,437.957 èëè 76,9% áèðà÷à. Íà èç-
áîðèìà çà Íàðîäíó ñêóïøòèíó 1927. îä 3.375.593 óïèñàíà áèðà÷à ãëàñàëî ¼å
2.024.569 èëè 68,9% áèðà÷à.

Óêàç
À£-138-4/64

90. ÇÁÎÐ ÍÀÐÎÄÍÅ ÐÀÄÈÊÀËÍÅ ÑÒÐÀÍÊÅ Ó ÁȣŊÈÍÈ, ÀÂÃÓÑÒ 1927.

Çáîð êî¼åì ¼å ïðèñóñòâîâàëî íåêîëèêî õèšàäà šóäè îòâîðèî ¼å ìèíèñòàð ïðî-
ñâåòå Íèíêî Ïåðè , à çàòèì ñó ãîâîðèëè ïðåäñåäíèê âëàäå Âåšà Âóêè åâè è
äðóãè. Ïðåäèçáîðíà àãèòàöè¼à ¼å ñëóæèëà äà ñå âëàäèíå ñòðàíêå, ðàäèêàëè è
äåìîêðàòå „ðåîðãàíèçó¼ó”, „ïðî÷èñòå” è çà „òèõó ëèêâèäàöè¼ó Äàâèäîâè à êàî
øåôà ñòðàíêå.”
Çà ðàçëèêó îä ïðåòõîäíèõ èçáîðà, ÷è¼è ¼å öèš áèî ¼à÷àœå ïîëèòè÷êèõ ñòðàíà-
êà, îâè èçáîðè ñó èìàëè ñóïðîòàí öèš. Äðóãà êàðàêòåðèñòèêà îâèõ èçáîðà áè-
ëà ¼å âåçèâàœå êðàšà çà Âóêè åâè åâó âëàäó êî¼à ¼å áèëà ñàñòàâšåíà îä šóäè
„êðàšåâîã ïîâåðåœà” è ñàìè èçáîðè ïðåäñòàâšàíè ñó êàî „ëè÷íà ñòâàð” êðà-

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

42 šà. Âëàäà ¼å èçáîðíó àãèòàöè¼ó âîäèëà ïîä êðàšåâèì èìåíîì, à ñâî¼å èçáîðíå
êóòè¼å ïðåäñòàâšàëà ¼å êàî „êðàšåâå.”
Èçáîðè ñó ïîñòåïåíî ïîòâð èâàëè ïðîöåñ ñëàášåœà è ðàñóëà âå èíå ïîëè-
òè÷êèõ ñòðàíàêà êàî è îïàäàœå çíà÷à¼à è àóòîðèòåòà ïàðëàìåíòà. Ó îäíîñèìà
èçìå ó çàêîíîäàâíå è èçâðøíå âëàñòè íà¼óòèöà¼íè¼è ôàêòîð áèî ¼å êðàš Àëåê-
ñàíäàð êî¼è ¼å ñâå âèøå íàñòî¼àî äà îñëàáè âåëèêå ñòðàíêå è èçäâî¼è èç œèõ
ãðóïå çà íåêó ñâî¼ó „÷åòâðòó ïàðòè¼ó.”
Íà èçáîðèìà îä 11. ñåïòåìáðà 1927. áèðàíî ¼å 315 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó
îñâî¼èëè: Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà 112, Õðâàòñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà 61, Äå-
ìîêðàòñêà ñòðàíêà 59, Ñàìîñòàëíà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 22, Ñëîâåíñêà šóäñêà
ñòðàíêà 20, Äåìîêðàòñêà çà¼åäíèöà (ÄÑ è £ÌÎ) 11, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà
îðãàíèçàöè¼à 9, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà 9, Íåìà÷êà ñòðàíêà 6, Õðâàòñêè áëîê (ôå-
äåðàëèñòè) 2, Ñàìîñòàëíà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 1, Öðíîãîðñêà ôåäåðàëèñòè÷êà
ñòðàíêà 1, Õðâàòñêà ïó÷êà ñòðàíêà 1, Ñîöè¼àë-äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 1 ìàíäàò.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 34, 28. àâãóñò 1927.

91. ÑÅŠÀ×ÊÎ-ÄÅÌÎÊÐÀÒÑÊÀ ÊÎÀËÈÖÈ£À, 1928.

Õðâàòñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà è Ñàìîñòàëíà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà ôîðìèðàëå ñó
11. íîâåìáðà 1927. êîàëèöè¼ó êî¼à ¼å ïðåäñòàâšàëà „ïðå÷àíñêè ôðîíò” ïðîòèâ
Ñðáè¼å è èñïóœåœå Ðàäè åâîã ïëàíà „çàîêðóæèâàœà è èçîëèðàœà Ñðáè¼å”êàî
ïîëèòè÷êîã ôàêòîðà. Êîàëèöè¼à ¼å çàóçåëà îøòàð îïîçèöèîíè ñòàâ ïðåìà ñð-
áè¼àíñêèì ñòðàíêàìà è óîïøòå ïðåìà Ñðáè¼è. Œåíî îáðàçîâàœå çíà÷èëî ¼å ñó-
ïðîòñòàâšàœå Ñðáà ñà ïðîñòîðà Äàëìàöè¼å, Õðâàòñêå è Ñëàâîíè¼å Ñðáèìà èç
Ñðáè¼å è äåôèíèòèâíî íàïóøòàœå ¼åäèíñòâåíîã ñðïñêîã íàöèîíàëíîã èíòåðå-
ñà. Êîàëèöè¼è ñó ñå ó àâãóñòó 1928. ïðèäðóæèëè Àíòå Òðóìáè è Àíòå Ïàâåëè è
òèìå ñó õðâàòñêè ïîñëàíèöè áèëè ó¼åäèœåíè ó ¼åäíó ïîëèòè÷êó îðãàíèçàöè¼ó.
ÑÄÊ ¼å 20. ñåïòåìáðà 1928. îá¼àâèëà ïðîãëàñ êî¼èì ¼å ïîçâàëà ñâå ñëåäáåíèêå
äà ïðåêèíó ñâàêó ñàðàäœó ñà ïðåäñòàâíèöèìà è ïðèñòàëèöàìà âëàäå.

Ôîòîãðàôè¼à
Ñâè¼åò, ãîä. 3, êœ. 6, áð. 13, 22. ñåïòåìáàð 1928.

92. ÐÀŒÅÍÈ ÏÎÑËÀÍÈÊ ÈÂÀÍ ÃÐÀÍ€À ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÍÎÂÈÍÀÐÎÌ
ÏÎËÈÒÈÊÅ ÁÎÆÎÂÈ ÅÌ Ó ÊÐÓÃÓ ÁÎËÍÈÖÅ £ÓÍÀ 1928.

Íà ñåäíèöè Íàðîäíå ñêóïøòèíå 20. ¼óíà 1928. äîøëî ¼å äî æåñòîêå ïðåïèðêå
èçìå ó Ïóíèøå Ðà÷è à è ïîñëàíèêà ÕÑÑ. „Ðà÷è ¼å ¼åäíîã ìîìåíòà óçâèêíóî: -
Çà îâó çåìšó ¼à ñàì è ñâî¼ó êðâ ïðîëèî... íà òî ¼å õðâàòñêè íàðoäíè ïîñëàíèê
Èâàí Ïåðíàð... äîáàöèî èðîíè÷íî: ïà äîáðî, îíäà êàæè êîëèêî ñè ëèòàðà êðâè
ïðîëèî ïà äà òè ïëàòèìî ó çëàòó... Ïóíèøà çàñòàäå... ñàâ èçáåçóìšåí ïîâèêà
íåêîëèêî ïóòà: Óçìè ðå÷ íàòðàã! Óçìè ðå÷ íàòðàã! Ìåñòî äà ïîâó÷å óâðåäó

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïåðíàð ñå ñàìî îñìåõíó è îêðåòå ãëàâó íà äðóãó ñòðàíó... Ðà÷è ¼å ïî÷åî äà ïóöà. 92
Ïðâî ó Ïåðíàðà... Ïîòð÷àëè ñó êà Ðà÷è ó íàðîäíè ïîñëàíèöè ÕÑÑ Ïàâëå Ðàäè è
€óðà Áàñàðè÷åê, âåðîâàòíî ó íàìåðè äà ñïðå÷å äàšå ïóöàœå. Ðà÷è ¼å ïàê òî 43
ñõâàòèî êàî äà èìà¼ó íàìåðó äà ãà íàïàäíó. Ñàâðøåíîì ïðåöèçíî ó ãà à ñà ïî
¼åäíèì ìåòêîì îáî¼èöó ¼å ñðàâíèî ñà çåìšå. Ìàëî äàšå ó ïðâèì ïîñëàíè÷êèì
êëóïàìà ÷óî ñå ãëàñ Ñâåòîçàðà Ïðèáè åâè à, êî¼è ¼å íåøòî äîáàöèâàî, íàøòà
¼å Ðà÷è îêðåíóî ðåâîëâåð íà òó ñòðàíó. Ïðèáè åâè ñå, ìå óòèì, áðçî ñàãíóî
ïîä êëóïó, à äâà ìåòêà èñïàšåíà ó œåãîâîì ïðàâöó ïîãîäèëà ñó ïîñëàíèêà Ãðàí-

ó è Ñò¼åïàíà Ðàäè à êî¼è ¼å ñåäåî èçìå ó Ãðàí å è Ïðèáè åâè à”. Ïîñëàíèê €ó-
ðî Áàñàðè÷åê óìðî ¼å ó ñêóïøòèíñêî¼ ñàëè, à Ïàâëå Ðàäè íà îïåðàöèîíîì ñòî-
ëó. Ïîñëàíèöè Ñò¼åïàí Ðàäè , Èâàí Ïåðíàð è Èâàí Ãðàí à îïåðèñàíè ñó ó
Îïøòî¼ äðæàâíî¼ áîëíèöè ó Áåîãðàäó.
Ñàçíàâøè çà àòåíòàò êðàš ¼å îäìàõ äîøàî ó Äðæàâíó áîëíèöó è ïîñåòèî ðàœå-
íå ïîñëàíèêå. Ðàçãîâàðàî ¼å ñà Ðàäè åì è êîä äîêòîðà ñå ðàñïèòèâàî çà œåãî-
âî çäðàâšå. Ïðå îäëàñêà èç áîëíèöå êðàš ¼å çàìîëèî ëåêàðå äà ãà îáàâåøòà-
âà¼ó „ñòàëíî î ñòàœó çäðàâšà ãîñïîäèíà Ðàäè à òðèïóò äíåâíî, àêî òðåáà è
íî ó.” Ïîòîì ¼å èç¼àâèî ñàó÷åø å ñóïðóçè ïîêî¼íîã Ïàâëà Ðàäè à.
Àòåíòàòîð Ïóíèøà Ðà÷è ñå èñòîã äàíà ïîïîäíå, 20. ¼óíà ïðåäàî ïîëèöè¼ñêèì
âëàñòèìà ó Áåîãðàäó. Îñó åí ¼å íà 20 ãîäèíà ðîáè¼å.
Ïîñëå îïîðàâêà Ñò¼åïàí Ðàäè ¼å 8. ¼óëà 1928. íàïóñòèî áîëíèöó. Èçíåíàäà ¼å
ïðåìèíóî 8. àâãóñòà îä êîìïëèêàöè¼à èçàçâàíèõ äè¼àáåòåñîì.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 27, 8. ¼óë 1928.

93. ÑÀÎÏØÒŌŠÂËÀÄÅ ÊÑÕÑ ÏÎÂÎÄÎÌ ÑÊÓÏØÒÈÍÑÊÎà ÀÒÅÍÒÀÒÀ,
20. £ÓÍ 1928.

Âëàäà ¼å îñóäèëà çëî÷èí, äîíåëà îäëóêó äà ñå èñòðàãà ïðåäà ñóäó, äà ñàõðàíà
ïîãèíóëèõ ïîñëàíèêà êàî è ëå÷åœå ðàœåíèõ áóäå î äðæàâíîì òðîøêó è àïå-
ëîâàëà äà ñå äîãà à¼è íå ïðåäñòàâšà¼ó çëîíàìåðíî. Ïîñëàíè÷êè êëóá ÑÄÊ äî-
íåî ¼å 21. ¼óíà 1928. îäëóêó äà âèøå íå ó÷åñòâó¼å ó ðàäó Ñêóïøòèíå è îäáèî ìà-
òåðè¼àëíó ïîìî çà ñàõðàíó ïîãèíóëèõ ïîñëàíèêà.

Ñàîïøòåœå
À£-335-21/10

94. ÄÅÌÎÍÑÒÐÀÖÈ£Å Ó ÇÀÃÐÅÁÓ ÏÎÂÎÄÎÌ ÑÊÓÏØÒÈÍÑÊÎà ÀÒÅÍÒÀÒÀ,
21. £ÓÍ 1928.

Ó òåëåãðàìó ìèíèñòàð Àíòîí Êîðîøåö èçâåøòàâà äà ñó ïîäèãíóòå áàðèêàäå
êîä êàôíå Êîðçî íà Èëèöè è äà ¼å äîøëî äî ñóêîáà ïîëèöè¼å è äåìîíñòðàíàòà ó
êî¼èìà ñó óáè¼åíà äâà ëèöà, ñåäàì ðàœåíî è âèøå œèõ ïðèâåäåíî.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

44 Àíòèñðïñêèì äåìîíñòðàöè¼àìà êîìóíèñòè ñó äàëè îðãàíèçàöèîíó ôîðìó ïî-
äèçàœåì áàðèêàäà. Íà áàðèêàäàìà äåìîíñòðàíòå ¼å ïðåäâîäèî £îñèï Áðîç, ñ
ðåâîëâåðîì ó Ÿåïó. Óõàïøåí ¼å è îñó åí ó Áîìáàøêîì ïðîöåñó. Ïðèëèêîì õàï-
øåœà ó œåãîâîì ñòàíó ñó ïðîíà åíå 4 áîìáå, ïóø÷àíà ìóíèöè¼à è íàïóœåí
ðåâîëâåð. Ó èñòðàçè £îñèï Áðîç ¼å èç¼àâèî äà áè óïîòðåáèî ïèøòîš äà íè¼å
óïàî ó çàñåäó è áèî áðçî ñàâëàäàí.

Òåëåãðàì
À£-335-17

95. ÃÅÍÅÐÀË ÑÒÅÂÀÍ ÕÀ È ÄÀ£Å ÈÇ£ÀÂÓ ÍÎÂÈÍÀÐÈÌÀ,
ÁÅÎÃÐÀÄ 21. £ÓË 1928.

Ïîñëå Âóêè åâè åâå îñòàâêå êðàš ¼å ìàíäàò ïîíóäèî Ðàäè ó êî¼è òî íè¼å ïðè-
õâàòèî. Çàòèì ¼å ìàíäàò ïîâåðèî Àöè Ñòàíî¼åâè ó ñìàòðà¼ó è äà ¼å îí ïðèõâà-
òšèâ çà Õðâàòå. Ìå óòèì, Ðàäè íè¼å õòåî óîïøòå äà ðàçãîâàðà ñà Ñòàíî¼åâè-

åì. Êðàš ¼å ïðèõâàòèî çàõòåâ Ñåšà÷êî-äåìîêðàòñêå êîàëèöè¼å çà íåóòðàëíó
âëàäó è 8. ¼óëà 1928. ïîñåòèî âî¼âîäó Ñòåïó Ñòåïàíîâè à ó ×à÷êó. Ïîøòî ¼å âî¼-
âîäà áèî ëîøåã çäðàâšà, ìàíäàò çà ñàñòàâ íåóòðàëíå âëàäå êðàš ¼å ïîâåðèî
ãåíåðàëó Ñòåâàíó ÕàŸè ó. Ïîñëå âèøå ïîêóøà¼à, ãåíåðàë íè¼å óñïåî äà ñàñòàâè
íåóòðàëíó âëàäó è âðàòèî ¼å ìàíäàò êðàšó çáîã èíñèñòèðàœà îïîçèöè¼å íà íå-
ïîñðåäíèì èçáîðèìà.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 30, 29. ¼óë 1928.

96. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ

Ïîðòðåò êðàšà ó áëóçè ïåøàäè¼ñêîã îôèöèðà.
Êàî è âèøå ïóòà ðàíè¼å, êðàš ¼å è ó ëåòî 1928. âîäèî èñöðïšó¼ó å ïðåãîâîðå
îêî ïðåâàçèëàæåœà ïàðëàìåíòàðíå êðèçå è ôîðìèðàœà âëàäå. Êàî ¼åäíî îä
ðåøåœà ïðèõâàòèî ¼å èäå¼ó î íåóòðàëíî¼ âëàäè ÷è¼è áè çàäàòàê áèî äà „óòè÷å
óìèðó¼ó å íà äóõîâå êî¼è ñó ñå ¼àêî óçíåìèðèëè... çëî÷èíîì îä 20. ¼óíà... è äà ó äð-
æàâíî¼ óïðàâè ïðîâåäå íåêå ðåôîðìå îä âåëèêå âàæíîñòè, ïîïðàâêó äðæàâíå
àäìèíèñòðàöè¼å òàêî øòî áè ñå ñàìîóïðàâàìà äîäåëèëî ñâå îíî øòî áè èì ñå
ìîãëî äàòè áåç èêàêâå øòåòå çà öåëèíó è ïðàâèëíî ôóíêöèîíèñàœå äðæàâå” è
äà ñïðåìè ïðåäëîã áóŸåòà.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-1

97. ÀÍÒÎÍ ÊÎÐÎØÅÖ

Ïîñëå ÕàŸè åâîã íåóñïåõà äà ôîðìèðà íåóòðàëíó âëàäó êðàš ¼å ïîâåðèî ìàí-
äàò Àíòîíó Êîðîøåöó êî¼è ¼å 27. ¼óëà 1928. ñàñòàâèî êîàëèöèîíó âëàäó ÍÐÑ, ÄÑ,

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÑËÑ è £ÌÎ. Èìåíîâàœå Êîðîøöà çà ïðåäñåäíèêà âëàäå òðåáàëî ¼å äà ïîñëóæè 45
è êàî óâåðšèâ äîêàç äà ñó äàíè ñðïñêå õåãåìîíè¼å çàóâåê ïðîøëè, ¼åð êàêî áè
ñå èíà÷å ìîãëà îá¼àñíèòè ÷èœåíèöà äà ñëîâåíà÷êè ðèìîêàòîëè÷êè ñâåøòåíèê
çàóçèìà íà¼îäãîâîðíè¼è ïîëîæ༠ó äðæàâè.

Ôîòîãðàôè¼à
Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 31, 5. àâãóñò 1928.

98. ÌÎÌÅ ÄÐÀÃÎÌ ÍÀÐÎÄÓ ÑÐÁÈÌÀ, ÕÐÂÀÒÈÌÀ È ÑËÎÂÅÍÖÈÌÀ –
ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 6. £ÀÍÓÀÐ 1929.

Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å îäëóêó î óêèäàœó Óñòàâà, ðàñïóøòàœó Íàðîäíå ñêóïøòè-
íå è óçèìàœó öåëîêóïíå âëàñòè ó ñâî¼å ðóêå îáðàçëîæèî ÷èœåíèöîì äà ¼å
ñòðàíà÷êî-ïàðëàìåíòàðíè æèâîò çàïðåòèî äà óãðîçè ñàìó äðæàâó. Ó ïðîêëà-
ìàöè¼è ¼å êàî îñíîâíè öèš íîâîã ðåæèìà èñòàêàî î÷óâàœå äðæàâíîã è íàðîä-
íîã ¼åäèíñòâà. Çàâî åœå àïñîëóòèñòè÷êîã ðåæèìà êðàš ¼å îïðàâäàâàî îï-
øòèì äðóøòâåíèì èíòåðåñîì: äà ñå çåìšà ñïàñå îä äåçèíòåãðàòèâíèõ
àêòèâíîñòè ñòðàíàêà, î¼à÷à èçíóòðà è îáåçáåäè îä ïðèòèñàêà ðåâèçèîíèñòè÷-
êèõ äðæàâà.
Îâîì îäëóêîì êðàš ñå ñòàâèî èçíàä íàðîäà, íàðåäèî ¼å „ñâèì âëàñòèìà ó äð-
æàâè äà ïî œî¼ ïîñòóïà¼ó, à ñâèìà è ñâàêîìå çàïîâåäàì äà ¼å ïîøòó¼ó è äà ¼î¼ ñå
ïîêîðàâà¼ó.” Ïðåìà êàçèâàœó ñàâðåìåíèêà èç îïîçèöè¼å „êðàš ¼å ðàäî ïðèõâà-
òàî äà ñå ðàçãîâàðà î œåãîâèì ìèøšåœèìà, àëè íè¼å ïðèõâàòàî äà ñå äèñêóòó-
¼å î œåãîâèì íàðåäáàìà.”

Ìàíèôåñò
Ñëóæáåíå íîâèíå Ê£, áð. 6, 6. ¼àíóàð 1929.

99. ÂÐÕÎÂÍÀ ÄÐÆÀÂÍÀ ÓÏÐÀÂÀ – ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ×ËÀÍÎÂÈ
ÏÐÂÅ ÂËÀÄÅ ÏÅÒÐÀ ÆÈÂÊÎÂÈ À

Êðàš ¼å 6. ¼àíóàðà 1929. âëàäó ïîâåðèî ãåíåðàëó Æèâêîâè ó çàòî øòî ¼å „ñâî¼
àóòîðèòåò ìîãàî ïðåíåòè íà ëè÷íîñò êî¼à àïñîëóòíî ñòî¼è èçíàä ñâèõ
ñòðàíàêà.” Ãåíåðàë ¼å âëàäó ñàñòàâèî îä „äâîðñêèõ” ðàäèêàëà, „äâîðñêèõ” äå-
ìîêðàòà, à íà¼âàæíè¼è ïðèâðåäíè ðåñîðè ïðèïàëè ñó Õðâàòèìà èç êðóãîâà
êðóïíîã êàïèòàëà. Ñîâ¼åòñêè ëèñò Èçâåñòè¼à íàçâàî ¼å íîâî ñòàœå ó ÊÑÕÑ „äèê-
òàòóðîì ñðïñêèõ ãåíåðàëà è õðâàòñêèõ áàíêàðà.”
Èñòîã äàíà êàäà ¼å ôîðìèðàíà Æèâêîâè åâà âëàäà äîíåëà ¼å íåêîëèêî çàêîíà
êî¼èìà ñó çàìåœåíå ïðàâíå íîðìå èç óêèíóòîã Âèäîâäàíñêîã óñòàâà. Çàêîíîì
î êðàšåâñêî¼ âëàñòè è âðõîâíî¼ äðæàâíî¼ óïðàâè ÊÑÕÑ ¼å äåôèíèñàíà êàî „íà-
ñëåäíà ìîíàðõè¼à” è îäðå åíè ñó êðàšåâè ïðåðîãàòèâè. Çàêîíîì î çàøòèòè
¼àâíå áåçáåäíîñòè è ïîðåòêà ó äðæàâè „çàáðàœó¼ó ñå è ðàñòóðà¼ó ñâå ïîëèòè÷-
êå ñòðàíêå, êî¼å íîñå îáåëåæ¼å âåðñêî èëè ïîëèòè÷êî.” Çàêîíîì î èçìåíàìà è
äîïóíàìà çàêîíà î øòàìïè „çàáðàœó¼å ñå ðàñòóðàœå è ïðîäàâàœå íîâèíà è

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

46 äðóãèõ øòàìïàíèõ ñïèñà àêî ñàäðæå óâðåäó âëàäàîöà è ÷ëàíîâà êðàšåâñêîã
äîìà;... òåøêó ïîâðåäó ¼àâíîã ìîðàëà; àêî ñå øòàìïàíèì ñïèñîì èçàçèâà ìð-
æœà ïðîòèâ äðæàâå êàî öåëèíå, âåðñêè èëè ïëåìåíñêè ðàçäîð, à òàêî èñòî êà-
äà ñå íåïîñðåäíî ïîçèâà¼ó ãðà àíè äà ñèëîì ìåœà¼ó çåìàšñêå çàêîíå.” Çàêî-
íîì î èçìåíàìà çàêîíà î îïøòèíàìà è îáëàñíèì ñàìîóïðàâàìà ðàñïóøòåíå ñó
îïøòèíñêå óïðàâå è îäðå åíî äà ñå êðàšåâèì óêàçîì ïîñòàâå îïøòèíñêå
óïðàâå ãðàäà Áåîãðàäà, Çàãðåáà è Šóášàíå, à ó îñòàëèì îïøòèíàìà âåëèêè
æóïàíè ïîñòàâè å íîâå îïøòèíñêå óïðàâå.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-66-630-1039

100. ÈÍÒÅÐÂ£Ó ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÆÈËÓ ÑÎÅÐÂÅÍÓ, 15. £ÀÍÓÀÐ 1929.

Óðåäíèêó ëèñòà Ìàòèíå êðàš ¼å îáðàçëîæèî çáîã ÷åãà ¼å óêèíóî ïàðëàìåíòàð-
íè ïîðåäàê è óçåî âëàñò ó ñâî¼å ðóêå, äîäà¼ó è: „£à íàìåðàâàì äà äîöíè¼å çå-
ìšè äàì ïðàâó äåìîêðàòè¼ó è ïðàâè ïàðëàìåíòàðèçàì óâî åœåì ïðàâè÷íîã
èçáîðíîã çàêîíà. Ìîðàìî äà ñïðåìèìî ¼åäàí ðåæèì äåöåíòðàëèçàöè¼å è ðåæèì
ñïîñîáàí çà æèâîò êî¼è áè ó èñòî âðåìå ìîðàî îáåçáåäèòè òåðèòîðè¼àëíî è
êóëòóðíî ¼åäèíñòâî... íå ìîãó âàì äàíàñ ðå è êîëèêî å âðåìåíà áèòè çà òî ïî-
òðåáíî, àëè ìèñëèì äà íå å áèòè äóãî.”

Èíòåðâ¼ó
À£-38-99-233

101. ÊÀÐÒE ÊÐÀŠÅÂÈÍE £ÓÃÎÑËÀÂÈ£E (ÀÄÌÈÍÈÑÒÐÀÒÈÂÍÀ ÏÎÄÅËÀ
ÍÀ ÁÀÍÎÂÈÍÅ), 1930.

Èäå¼à íàöèîíàëíîã óíèòàðèçìà óãðà åíà ¼å ó Çàêîí î íàçèâó è ïîäåëè Êðàšå-
âèíå íà óïðàâíà ïîäðó÷¼à îä 3. îêòîáðà 1929. êî¼èì ¼å ÊÑÕÑ ïðîìåíèëà íàçèâ ó
Êðàšåâèíà £óãîñëàâè¼à è ïîäåšåíà íà äåâåò áàíîâèíà. Ïðè îáðàçîâàœó áàíî-
âèíà ó ñêëàäó ñà èäåîëîãè¼îì èíòåãðàëíîã ¼óãîñëîâåíñòâà íè¼å ñå âîäèëî ðà-
÷óíà î íàçèâèìà ðàíè¼èõ èñòîðè¼ñêèõ ïîêðà¼èíà âå ¼å œèõîâî çàîêðóæèâàœå
èçâðøåíî ïî ãåîãðàôñêî-åêîíîìñêîì ïðèíöèïó, à áàíîâèíå ñó íàçâàíå ïî
èìåíèìà ðåêà.
Ïîäåëà íà áàíîâèíå áèëà ¼å ïîêóø༠äà ñå áðèñàœåì ãðàíèöà èñòîðè¼ñêèõ
îáëàñòè ñïðå÷å äàšè äåçèíòåãðàòèâíè ïðîöåñè ó äðæàâè, ðàçáè¼ó è ðàçîáëè-
÷å èñòîðè¼ñêå è íàöèîíàëíå îáëàñòè êî¼å ñó ïðèõâàòèëå ñåïàðàòèçàì. Îáðàçî-
âàœåì áàíîâèíà íàñòî¼àëî ñå äà ñå ñòâîðå ïîëèòè÷êè, åêîíîìñêè è ñàîáðà à¼-
íî ñòàáèëíå öåëèíå ñïîñîáíå çà æèâîò.
Ïðèëèêîì ïîäåëå íà áàíîâèíå ó äîáðî¼ ìåðè èçàøëî ñå ó ñóñðåò õðâàòñêèì òå-
æœàìà àëè ñå âîäèëî ðà÷óíà è î èíòåðåñèìà äðóãèõ. Ó ïåò áàíîâèíà Ñðáè ñó
÷èíèëè âå èíó. Ïîäåëîì íà áàíîâèíå òåæèëî ñå ðàçáè¼àœó èñòîðè¼ñêèõ öåëè-
íà, àëè ñå òî íè¼å ìîãëî èçáå è ó ñâèì ñëó÷à¼åâèìà. Ñëîâåíè¼à ñå íàøëà ó ñà-

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñòàâó Äðàâñêå áàíîâèíå, Ìàêåäîíè¼à ó ñêëîïó Âàðäàðñêå, ñà äåëîâèìà Ñðáè¼å 103
è Êîñîâà, Öðíà Ãîðà ó Çåòñêî¼ ñà äåëîâèìà Äàëìàöè¼å, Ìåòîõè¼å, Õåðöåãîâèíå,
èñòî÷íå Áîñíå è ÑàíŸàêà. Õðâàòñêà ¼å ïîäåšåíà íà Ñàâñêó è Ïðèìîðñêó áàíî- 47
âèíó, Âî¼âîäèíà ñå íàøëà ó ñàñòàâó Äóíàâñêå áàíîâèíå, Ñðáè¼à ¼å ïîäåšåíà íà
Ìîðàâñêó, Äðèíñêó, Äóíàâñêó, Çåòñêó è Âàðäàðñêó, à Áîñíà è Õåðöåãîâèíà íà
Äðèíñêó, Âðáàñêó, Ïðèìîðñêó è Çåòñêó áàíîâèíó.

Êàðòà

Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåîãðàä

102. ÌÎÌÅ ÄÐÀÃÎÌ ÍÀÐÎÄÓ – ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ,
3. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1931.

Ïðèëèêîì çàâî åœà ëè÷íîã ðåæèìà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å íà¼àâèî ïîâðàòàê íà
óñòàâíè ïîðåäàê „ó øòî êðà åì âðåìåíó.” Ñàãëåäàâøè óíóòðàøœó è ñïîš-
íîïîëèòè÷êó ñèòóàöè¼ó è ïîñëå ðàçíèõ êîíñóëòàöè¼à, èçìå ó îñòàëèõ è ñà
Ôðàíöóñêîì, ñà êî¼îì ¼å ðàçãîâàðàî è ïðå óâî åœà ìîíàðõîäèêòàòóðå, êðàš
¼å 3. ñåïòåìáðà 1931. äîíåî Óñòàâ Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, ïîçíàòè¼è êàî Îê-
òðîèñàíè èëè Ñåïòåìáàðñêè óñòàâ.
Ïîâîäîì äàðèâàœà Óñòàâà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ó ìàíèôåñòó íàãëàñèî: „Îäëó-
÷èî ñàì, äà äîñàäàøœè ðàä è èçâî åœå íàöèîíàëíå è äðæàâíå ïîëèòèêå ïî-
ñòàâèì íà øèðó îñíîâó íåïîñðåäíå íàðîäíå ñàðàäœå.”
Óñòàâîì ñó ïîòâð åíè íàöèîíàëíè óíèòàðèçàì è öåíòðàëèçàì. Íàðîäíî ¼å-
äèíñòâî è äðæàâíó öåëèíó ñèìáîëèçîâàî ¼å êðàš. Óñòàâ ¼å äåôèíèñàî äðæàâó
êàî íàñëåäíó è óñòàâíó ìîíàðõè¼ó. Óâåäåíî ¼å äâîäîìíî Íàðîäíî ïðåäñòàâíè-
øòâî ñàñòàâšåíî îä Íàðîäíå ñêóïøòèíå è Ñåíàòà. Âëàäà ¼å îñòàëà îäãîâîðíà
êðàšó, à íå Íàðîäíîì ïðåäñòàâíèøòâó. Îäðåäáîì äà „íå ìîæå áèòè óäðóæè-
âàœà íà âåðñêî¼ èëè ïëåìåíñêî¼ èëè ðåëèãèîçíî¼ îñíîâè ó ïàðòè¼ñêî-ïîëèòè÷êå
ñâðõå, êàî è ó ñâðõå ôèçè÷êîã âàñïèòàœà” ñóøòèíñêè ¼å îíåìîãó èî îáíàâšà-
œå ïîëèòè÷êèõ ñòðàíàêà. Óñòàâ ¼å ñàäðæàî ïîäåëó íà áàíîâèíå è óòâðäèî œè-
õîâå ãðàíèöå êî¼å ñó ïðå òîãà áèëå óòâð åíå çàêîíîì, øòî ¼å çíà÷èëî äà ñå íå
ìîãó ìåœàòè áåç ïðîìåíå Óñòàâà. ×ëàí 116, ïîçíàò êàî „Ìàëè Óñòàâ”, äàâàî ¼å
êðàšó ïðàâî äà ó âàíðåäíèì ñèòóàöè¼àìà ïðåäóçèìà ìåðå ìèìî óñòàâíèõ è çà-
êîíñêèõ ïðîïèñà, àëè óç œèõîâó íàêíàäíó ïîòâðäó îä ñòðàíå Íàðîäíîã ïðåä-
ñòàâíèøòâà.

Ìàíèôåñò
Ñëóæáåíå íîâèíå Ê£, áð. 200, 3. ñåïòåìáàð 1931.

103. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ

Êðàš Àëåêñàíäàð ó ïðàçíè÷íî¼ óíèôîðìè (áëóçè ñà åïîëåòàìà) ñà ñàášîì ó
ëåâî¼ ðóöè.

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÀðõèâ ÑÖÃ

48 Äàðèâàœåì Óñòàâà ¼óãîñëîâåíñêè âëàäàð ¼å íàñòî¼àî äà ïðèäîáè¼å îïîçèöè¼ó
çà ñàðàäœó óç èñòîâðåìåíî îáåçáå åœå òðà¼íîñòè ïðèíöèïà ïðîêëàìîâàíèõ
äèêòàòóðîì. Êðàš ¼å áèî ñïðåìàí äà ïðèõâàòè ñòóïàœå îïîçèöè¼å ó âëàäó è ó
Ñêóïøòèíó ïîä óñëîâîì äà îíà ïðèõâàòè èäåîëîãè¼ó èíòåãðàëíîã ¼óãîñëîâåí-
ñòâà, îäíîñíî íàðîäíî è äðæàâíî ¼åäèíñòâî.

Ôîòîãðàôè¼à
À£-ÎÇÔ-74-1

104. ÍÀØÈÌ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÈÌÀ, ÏÈÑÌÎ ÀÖÅ ÑÒÀÍΣÅÂÈ À, ÀÍÒÎÍÀ ÊÎÐÎØÖÀ,
£ÎÂÀÍÀ £ÎÂÀÍÎÂÈ À ÏÈÆÎÍÀ, ŠÓÁÎÌÈÐÀ ÄÀÂÈÄÎÂÈ À È ÌÅÕÌÅÄÀ
ÑÏÀÕÀ, 24. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1931.

Ïîâîäîì ðàñïèñèâàœà èçáîðà çà 8. íîâåìáàð 1931. âî å îïîçèöè¼å îáàâåøòà-
âà¼ó ïðè¼àòåšå äà íå å ó÷åñòâîâàòè íà èçáîðèìà çàòî øòî íîâè Óñòàâ è çàêîíè
êî¼è ñó äîíåòè ïîñëå œåãà íå îìîãó àâà¼ó äà íà èçáîðèìà çà Íàðîäíó ñêóïøòè-
íó äî ó äî èçðàæà¼à „ïðàâå æåšå è ïðàâî ðàñïîëîæåœå íàðîäà.”

Ïèñìî
À£-80-31/27

105. ÑÀÑÒÀ ÍÀÐÎÄÍÅ ÑÊÓÏØÒÈÍÅ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠ–
ÍÎÂÈ ÏÎÑËÀÍÈÖÈ ÏÎ ÇÀÍÈÌÀŒÓ ÈÇÀÁÐÀÍÈ 8. ÍÎÂÅÌÁÐÀ 1931.

Íà èçáîðèìà íà êî¼èìà ¼å ó÷åñòâîâàëà ñàìî ëèñòà ïðåäñåäíèêà âëàäå Ïåòðà
Æèâêîâè à èçàáðàíî ¼å 305 ïîñëàíèêà: àäâîêàòà è ¼àâíèõ áåëåæíèêà 60, òðãî-
âàöà 33, ìèíèñòàðà è áèâøèõ ìèíèñòàðà 25, ñâåøòåíèêà 23, çåìšîðàäíèêà 23,
ïîñåäíèêà 18, îïøòèíñêèõ è ãðàäñêèõ íà÷åëíèêà 19, ëåêàðà 15, èíäóñòðè¼àëà-
öà è áàíêàðà 14, ïðîôåñîðà ñðåäœèõ øêîëà 8, íîâèíàðà è ïóáëèöèñòà 8, ó÷èòå-
šà 7, ïåíçèîíåðà 7, óïðàâíèõ ÷èíîâíèêà 6, ñàìîóïðàâíèõ ÷èíîâíèêà 6, èíæå-
œåðà 5, ÷ëàíîâà Äðæàâíîã ñàâåòà è Ãëàâíå êîíòðîëå 4, âåëåïîñåäíèêà è
ðåíòè¼åðà 4, õîòåëè¼åðà è óãîñòèòåšà 4, äèïëîìàòñêèõ ÷èíîâíèêà 3, àïîòåêàðà
2, ïðîôåñîðà âèøèõ øêîëà 2, ïðèâàòíèõ ÷èíîâíèêà 2, çàíàòëè¼à 1, ñóäè¼à 1 è îä
îñòàëèõ çàíèìàœà 5 ìàíäàòà.
Ó âå èíè, òî ñó áèëè ïðîôåñèîíàëíè ïîëèòè÷àðè êî¼èìà ¼å èçáîðíà àãèòàöè¼à
çàíèìàœå èëè âèñîêè äðæàâíè ÷èíîâíèöè, „áèâøè ìèíèñòðè,” „áèâøè íàðîä-
íè ïîñëàíèöè,” êî¼è ñó ñðàñëè ñà äðæàâíèì àïàðàòîì. Îíè íèñó áèëè îäãîâîð-
íè ñâî¼èì áèðà÷èìà âå ñó ñå îñå àëè îáàâåçíèì ïðåìà îíèìà êî¼è ñó èõ êàí-
äèäîâàëè. Ìå ó èçàáðàíèì ïîñëàíèöèìà œèõ 98 áèëè ñó ðàíè¼å íàðîäíè
ïîñëàíèöè. Îä 3.560.278 óïèñàíèõ áèðà÷à íà èçáîðå ¼å èçàøëî 2.324.395 èëè
65,29% áèðà÷à.

Ïðåãëåä
Íàðîäíå íîâèíå, 13. íîâåìáàð 1931, Çàãðåá.

À£-38-285-433

Àðõèâ ÑÖà ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

106. ÑÅÍÀÒÎÐÈ ÏÎ ÇÀÍÈÌÀŒÓ – ÈÇÀÁÐÀÍÈ È ÈÌÅÍÎÂÀÍÈ 107
3. È 9. £ÀÍÓÀÐÀ 1932.
49
Ïðåìà Óñòàâó ïîëîâèíà Ñåíàòà áèðàíà ¼å íà ïîñðåäíèì èçáîðèìà íà êî¼èìà ñó
ó÷åñòâîâàëè íàðîäíè ïîñëàíèöè, áàíñêè âå íèöè è ïðåäñåäíèöè îïøòèíà. Íà
èçáîðèìà çà Ñåíàò êî¼è ñó îäðæàíè 3. ¼àíóàðà 1932. èçàáðàíî ¼å 46 ñåíàòîðà.
Êðàš ¼å 9. ¼àíóàðà èìåíîâàî 28 ñåíàòîðà. Ìå ó ñåíàòîðèìà áèëî ¼å 17 áèâøèõ
ìèíèñòàðà, 11 àäâîêàòà, ïî 6 ïðîôåñîðà, ñåšàêà è ñâåøòåíèêà, ïî 5 ëåêàðà,
èíäóñòðè¼àëàöà è òðãîâàöà è íîâèíàðà, ïî 2 ïåíçèîíèñàíà äèïëîìàòñêà ïî-
ñëàíèêà, áèâøà áàíà, ïåíçèîíèñàíà ñóäöà, ïðèâàòíà ÷èíîâíèêà, ïîñåäíèêà,
ïåíçèîíèñàíà âåëèêà æóïàíà, ïî 1 ïåíçèîíèñàíè äðæàâíè ñàâåòíèê, ïåíçèî-
íèñàíè ïîìî íèê ìèíèñòðà è ïåíçèîíèñàíè íà÷åëíèê.

Ïðåãëåä
Îáçîð, 14. ¼àíóàð 1932, Çàãðåá.

À£-38-312-460

107. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ×ÈÒÀ ÏÐÅÑÒÎÍÓ ÁÅÑÅÄÓ Ó ÍÀÐÎÄÍÎÌ
ÏÐÅÄÑÒÀÂÍÈØÒÂÓ, 18. £ÀÍÓÀÐ 1932.

Ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà âëàäå è äèïëîìàòñêîã êîðà êðàš ¼å îòâîðèî çàñåäàœå Íà-
ðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà (Ñåíàòà è Íàðîäíå ñêóïøòèíå), ïðåñòîíîì áåñåäîì ó
êî¼î¼ ¼å èñòàêàî äà „íàðîäíî ó¼åäèœåœå íè¼å äåëî ¼åäíå ãåíåðàöè¼å íè ïîñëåäèöà
èñòîðè¼ñêîã ñëó÷à¼à... Íàðîäíî ¼åäèíñòâî è äðæàâíà öåëèíà íå ìîãó áèòè íèêà-
äà ïðåäìåò íèêàêâèõ ïîãà àœà.”

Ôîòîãðàôè¼à

À£-ÎÇÔ-74-4

108. Â΀ŠÎÏÎÇÈÖÈ£Å: £ÎÂÀÍ £ÎÂÀÍÎÂÈ ÏÈÆÎÍ,

ÀÖÀ ÑÒÀÍΣÅÂÈ È ŠÓÁÀ ÄÀÂÈÄÎÂÈ

Ïîñëå çàâî åœà ìîíàðõîäèêòàòóðå îïîçèöè¼à ¼å áèëà äó-
ãî ó èø÷åêèâàœó è òåê ¼å íàêîí äîíîøåœà Óñòàâà è èçáî-
ðà çà Íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî èíòåíçèâèðàëà àêòèâ-
íîñò. Âî å îïîçèöè¼å ñó ñå îáðà àëå ¼àâíîñòè, ïîíåêàä è
çà¼åäíè÷êèì ïèñìèìà è äåêëàðàöè¼àìà ó êî¼èìà ñó áèëè
ñàãëàñíè î ïîòðåáè óêëàœàœà àïñîëóòèñòè÷êîã ðåæèìà è
âðà àœà íà ñëîáîäàí ñòðàíà÷êî-ïàðëàìåíòàðíè æèâîò,
àëè íèñó ìîãëè äà ñå ñëîæå ó ïèòàœó ïðåóðå åœà äðæà-
âå. Ïîêóøàâàëè ñó äà è ñà õðâàòñêîì îïîçèöè¼îì íà ó çà-
¼åäíè÷êó ïëàòôîðìó ïðîòèâ øåñòî¼àíóàðñêîã ðåæèìà. Äî
ñïîðàçóìà íè¼å äîøëî çàòî øòî íèñó ïîñòèãíóòè óçà¼àìíî
ïîâåðåœå è êîîðäèíàöè¼à, à íàðî÷èòî çáîã òîãà øòî ñå