2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
2014 Haziran Sayı: 25
1
Dernek Haberleri
1. Ulusal Havacılık Tıbbı Kongresi Yapıldı
11 Nisan 2014 günü Eskişehir Asker Hastanesi-USAEM’de ülkemizde ilk kez bir havacılık tıbbı kong-
resi yapıldı. Daha önceki yıllarda GATA bünyesinde kalan ve bilimsel kongre niteliğinde olmayan
benzeri toplantılar yapılmış olsa da, bu gerçek bir kongre idi; sözel ve poster bildiriler, paneller
yapıldı. Başlıca konu başlıkları: Hipoksi, Disoryantasyon, G kuvvetleri, Dekompresyon, Yorgunluk,
Uçucu bilişsel işlevleri, Kazalarda insan faktörleri, Pilotların omurga problemleri, Kalp hastalıkları,
Havayoluyla hasta taşınması, Uçuş ekiplerinin alkol ve madde kontrolleri...
Katılımcılar sadece Asker Hastanesi ve GATA’dan askeri hekimler değil; Hava K.K., THY, THK, DHMİ,
SHGM, Ufuk Ü, 19 Mayıs Ü, Gökçen Havacılık, Koçoğlu Havacılık, TAİ, TUSAŞ ve pilotaj muayenesi
yapmaya yetkilendirilmiş bazı özel hastaneler gibi geniş bir yelpazeden hekim, pilot ve uzmanlardan
oluşmakta idi. Özellikle, uçuş doktorlarının duayeni ve Havacılık Tıbbı Derneğinin Onursal Başkanı
Prof.Dr. Rıdvan Ege ile 1. Hava Kuvvet Komutanı Pl.Korg. Abidin Ünal’ın katılımları ve yaptıkları
konuşmalar kongreye renk kattı. Kongre, bu sene yedincisi yapılmakta olan Sualtı Hekimliği ve Hiper-
barik Tıp Kongresi ili eş zamanlı yapıldı. Bu sayede, benzer fizyolojik mekanizmaları olan iki sahanın
bilim insanlarını buluşturma ve ortak çalışmalara zemin hazırlama amacı gerçekleştirilmiş oldu. 2015
yılında yapılacak olan 2. Havacılık Tıbbı Kongre-
sine ev sahipliği için bazı üniversitelerin ve THY
gibi kuruluşların talip olması, kongrenin başarısı-
nın ve yararının göstergesi olarak yorumlandı.
Dernek Notu: Bu seneki kongre çok dar zamana
sıkışmış olduğundan, ülkemizdeki sivil havacılık tıb-
bının tek adresi olan Havacılık Tıbbı Derneği’ne bir
panel sunumu verilememiştir. Buna rağmen Dernek
üyeleri bazı sunumlar sırasında söz alarak güncel sivil
havacılık sorunlarıyla ilgili fikirler ileri sürmüş, Der-
neğin çalışmaları konusunda bilgilendirme yapmıştır.
2015 kongresinde sivil havacılık tıbbı üzerine ayrı bir
oturum yapılacağını ümit etmekteyiz.
642
2014 Haziran Sayı: 25
Havacılık Tıbbı Derneği 3 Mayıs 2000 günü
Cem KAYKI kurulmuştu. 3 Mayıs 2014 günü 14 yılı tamamladı,
1. Ulusal Havacılık Tıbbı Kongresi .................................... 642 15. yaşına girdi. “Türk gibi başla, Alman gibi devam
DHMİ Hekimleri ............................................................... 645
Uçakta Acil Hastaya Müdahale ......................................... 646 et” diye bir söz vardır. İyi niyetle ve coşkuyla başla-
Malezya Uçağı Kazası ..................................................... 647
MERS Hastalığı ............................................................... 649 nıp arkası getirilemeyen işler için söylenen bu sözle,
Safra Yolları Kanseri ........................................................ 650
Pilotlarda Nörolojik Hastalıklar ......................................... 651 millet olarak heyecanlarımızın istikrarsızlığına atıfta
Vertigo ve Uçuş Korkusu .................................................. 652
İnsan Faktörü-Gri Sistem ................................................. 653 bulunulur ve kinaye yapılır. Derneğimizin çalışma-
CRM ve Durumsal Farkındalık .......................................... 654
THY’de Alkol-Madde Kontrolü .......................................... 657 ları şükür ki bu örneğe uymadı. Üyelerine bir çıkar
Uzayda Fiziksel Egzersiz .................................................. 660
Bebeklerin Ambulans Uçakla Taşınması ........................... 661 sağlamadığı ve bir futbol taraftar derneği gibi fanatik
Pediatrik Hasta Nakli ....................................................... 664
İstanbul’da Uçak Gürültüsü ............................................. 668 duyguları kaşımadığı halde, 14 yılda tükenmedi, hep gelişti ve üye sa-
Yabancı Pilotlar ................................................................ 669
Uçuş Kazaları .................................................................. 670 yısı 7’den 140’a kadar tırmandı. Başlangıçtan beri hep güncel kalan bir
Haberler .......................................................................... 676
THY Haberleri .................................................................. 682 internet sitemiz, 8 yıldır çıkan bir Bülten’imiz var; medyada haber ve
Pegasus Haberleri ........................................................... 685
Su-35 / UFO Uçağı .......................................................... 687 röportajlarımız, dergi ve internet gazetelerinde sürekli yazılarımız ya-
Uçuş Doktoru Köşesi ....................................................... 688
Bir Film: Whiskey Romeo Zulu: ........................................ 689 yınlanıyor. Bilimsel kongrelere bildiriler sunuyor, seminerler veriyoruz,
Mizah Köşesi .................................................................. 689
Havacılık Terminolojisi ...................................................... 690 havacılık kuruluşlarına raporlar gönderiyoruz...
21-25. Sayıların İndeksi ................................................... 696
Son 10 yıl içinde sivil uçuş doktorları (AME) sisteme dahil oldu, pilotaj
muayeneleri sadece bu doktor arkadaşlarımızın görevli olduğu sınır-
lı sayıdaki hastanelerde yapılıyor. Ufuk ve 19 Mayıs Üniversitesi Tıp
Fakültelerinde hava-uzay hekimliği bölümleri açıldı. Hava ambulans
ekipleri uçuş fizyolojisi ve havacılık tıbbı eğitimi alıyor… Bu olumlu ge-
lişmelerin hepsinde Derneğimizin doğrudan veya dolaylı katkıları oldu;
gurur duymalıyız.
Ülkesini seven, insanların daha güvenli uçuşlar yapmasını isteyen, bi-
limsel sorumluluk duyguları taşıyan üyelerden kurulu bir sivil toplum
kuruluşuyuz. Havacılık kuruluşlarının ve üniversitelerin boş bıraktığı bir
alanı doldurmaya, havacılık tıbbı bilgilerini yaymaya ve bir farkındalık
yaratmaya çalışıyoruz. Bu bilimin pratik kullanımının sonucu; yetkili-
lerce alınacak önlemler sayesinde, “olmayan uçuş kazaları, ölmekten
kurtulan insanlar”dır. …
Hiçbir menfaat beklentisi içinde olmadan aidat yatırarak, bağışta bu-
lunarak, fikir, görüş ve yazılarıyla destek vererek Derneğin yaşamasını
sağlayan tüm üyelerimize minnettarız.
*****
Kapağımızı her yıl 23 Nisan gününü de içine alan ilkbahar sayı-
mızda olduğu gibi, gene çocukların gözünden havacılığa bakış resim-
lerine ayırdık. 8 Mart günü kaybolan ve büyük olasılıkla 239 insanın
öldüğü Malezya uçağı kazasına çocukların naif bakışlarını paylaşmak
istedik.
Dr. Muzaffer Çetingüç
643
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
6. Dönem Sivil Uçuş Hekimliği Kursundan 17 mezun verildi.
Eskişehir Asker Hastanesi USAEM’de 26 Ni-
san 2014 günü yapılan törenle 17 uçuş hekimi
mezun edildi. 5 haftalık kursu başarıyla bitiren
hekimler: Dr. Yılmaz Çapar, Dr. Fatma Aslıhan
Kaya, Dr. Esra Çınar, Yrd. Doç. Dr. Aycan Fah-
ri Erkan, Dr. Berkay Ekici, Dr. Tamer Haliloğlu,
Dr. Mustafa Keşaplı, Dr. Şahin Mürsel, Dr. Ser-
dar Baştan, Dr. Cem Başaran, Dr. İsmail Tım-
bıloğlu, Dr. Ülkiye Kaymaz, Dr. Ayşe Özpınar,
Dr. Havva Alperen, Dr. İbrahim Ethem Menek-
şe, Dr. Hülya Doğan Yedikardaşlar, Dr. Asil Öz-
tekin.
3. Pilotlar Çalıştayı
25 Nisan 2014 günü İstanbul-Ataköy Shareton Otelde Pilotlar Derneği TALPA tarafından 3. Pilotlar
Çalıştayı düzenlendi. Avrupa Pilotlar Birliği (ECA) ve Lübnan Pilotlar Derneği temsilcilerinin de katıldı-
ğı çalıştayda; Pilot Yorgunluğu, Uçuş
Görev Süreleri (FTL), Pilot Kaçırma
Olayları ile bu olayların hukuki ve
psikolojik boyutları tartışıldı. Havacı-
lık Tıbbı Derneği’ni temsilen katılan
Doç.Dr. Muzaffer Çetingüç, “Pilot
Yorgunluğunun Tıbbi Yönleri” baş-
lıklı bir sunum yaptı.
Gülhane Askeri Psikiyatri Günleri
GATA tarafından 29-30 Mayıs 2014 günlerinde düzen-
lenen 8. Askeri Psikiyatri Günleri’nde Doç. Dr. Muzaffer
Çetingüç, “Havacılık Psikolojisi” başlıklı bir sunum yap-
tı. Üyelerimizden Psikolog Asude Gerede ise, Psikolo-
jik Danışma Sürecinde Müdahaleler panelinde “Yaşamı
Sürdürmeye Yönelik Tedbirler” konusunda konferans
verdi.
644
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
HAVAALANLARINDA SAĞLIK DESTEĞİ VE DHMİ
HEKİMLERİNİN DURUMU
Son yıllarda giderek artan uçak, uçuş ve yolcu sayılarıyla ve THY bu gereklilikle kendi hekimlerini yurtiçi ve yurtdışındaki
paralel biçimde hasta yolcular, acil vakalar, uçuşa elverişlilik uçuş hekimliği kurslarına göndererek eksiklerini kapatmaya ça-
değerlendirmeleri gibi durumlarda da artış olmaktadır. Bu bağ- lışmaktadır...
lamda havaalanlarında daha kapsamlı ve modern bir sağlık hiz-
meti verilmesi beklenir. Ancak bugünkü durum hiç de sanıldığı DHMİ Hekimleri’nin Sorunları
gibi değildir. 42 havaalanında DHMİ Havaalanlarında devletin (DHMİ’nin) memuru olarak görev
sorumluluğunda olan acil sağlık hiz- yapmakta olan ve bazıları uçuş hekimliği sertifikası sahibi he-
metleri milyonlarca dolarlık anlaşma- kimlerin durumu içler acısıdır. Öncelikle aldıkları ücret, taşeron
larla özel sektöre devredilmiş, kurumun firmanın hekimlerine verdiğinden önemli oranda az, ama iş yük-
(dolayısıyla devletin) sağlık hizmeti için leri ve sorumlulukları çok daha fazladır. “Taşeron firma hekim-
harcadığı para en az %50 oranında lerine istediği ücreti verebilir, buna kim karışır?” diye düşünenler
artmıştır. Peki bu taşeron şirketlerin iki için cevap şudur: Taşeron firmanın hekimlerine verecekleri üc-
kat maliyetle verdiği acil sağlık hizme- retin alt sınırını belirleyen ve bunun kendi kurum hekimlerine
ti, eskiden DHMİ’nin verdiğinden daha verdiği ücretten %50 fazla olmasını şarta bağlayan, DHMİ’nin
üst düzeyde midir? Bu konu tartışmaya kendisidir! Yani taşeron şirket hekimlerine lâyık görülen ücretin,
açıktır; çünkü “havaalanı acil sağlık hizmeti” kavramından ne kendi personelinden esirgenmesi ve motivasyonun kırılmasıdır
anladığınıza bağlı olarak bu hizmeti (gösterişine bakarak) iyi de söz konusu olan...
bulabilirsiniz, (işin özüne bakarak) yetersiz de görebilirsiniz...
Kabul edilmelidir ki, 42 havaalanının acil sağlık hizmeti İkinci bir can yakıcı ve motivasyon azaltıcı konu; havaalan-
ihalesini kazanıp 8 yıldır yürütmekte olan özel şirketin (PortC- larındaki hekimlerin ve diğer sağlık görevlilerinin akıldışı bir
linic) imajı iyidir. Geniş ve şık mekânlar, düzgün kıyafetler, rek- gerekçeyle Güvenlik Müdürlüğüne bağlanmış olmasıdır. Sağlık
lam stratejisi, daha fazla hekim ve yardımcı sağlık personeliyle Meydan Acil Yardım Hizmetleri Daire Başkanlığı kapatılmış ve
verilen hizmet, iyi gibi görünüyor... Ama eğer DHMİ sağlık bi- havaalanlarında sağlık biriminin ünite amirleri, Koruma ve Gü-
rimlerine daha geniş imkânlar sağlansaydı, hekim ve yardımcı venlik Görevlileri olmuştur. Sağlık biriminin nöbet, çalışma dü-
sağlık personeli sayısı arttırılsa; eğitim, tıbbi teçhizat, ambulans, zeni, yıllık izin, malzeme alımı, ilaç tedariki, mesleki eğitimleri
vs. için biraz daha fazla kaynak ayrılsaydı, bugün özel sektörün hakkındaki kararları koruma ve güvenlik görevlisi vermektedir.
yaptığından daha iyisinin daha ucuza yapılamayacağını kim id- (Örneğin Dalaman Havalimanında doktor ve hemşirelerin nöbe-
dia edebilir? tini lise mezunu güvenlik şefi ayarlıyor; izin almak için de aynı
güvenlik şefinin onayı gerekiyor.) Bunun mantıklı bir izahı olabi-
Bir Havaalanı Sağlık Ünitesinden Beklenen lir mi? Bu mobbing değilse nedir? Her yerde sağlık personelinin
Şey Nedir? amirliği ve bağlılığı bir kıdemli hekime verilir; sağlık idaresiyle
ilgili sorunların çözümünü, o meslek sahasının iç ve dış dina-
Bir semt polikliniğinden farklı olarak, bir havaalanı sağlık miklerini iyi bilen bir hekimden daha iyi kim yapabilir? İnsanın
ünitesinden öncelikle beklenen şey, uçağa binmek üzere veya aklına gelen soru şudur: Zaten DHMİ’de kalan 23 doktor ve 2
uçaktan henüz inmiş insanların uçuş koşullarıyla ilgili sağlık so- diş hekiminin de istifa etmesi ve sağlık hizmetlerinin tamamının
runlarına çözüm üretmektir. Bu misyon, havacılık tıbbı konusun- hizmet satın alma yolu ile taşerona devredilmesi mi plânlanıyor
da eğitimi olan hekimler olmaksızın lâyıkıyla yürütülemez. Ama acaba?
gerek geçmişte ve gerekse halen faaliyette olan özel şirketlerde
havacılık tıbbı eğitimi almış bir tek uçuş hekimi yoktur. 36 bin
feet irtifadaki bir uçakta, 6-7 bin feet kabin irtifaında uzun saatler
geçirecek olan hasta insanlara (kalp yetmezliği, astım, fıtık, sinü-
zit, beyin tümörü, batın ameliyatı, kanamalı durumlar, vs.) uçağa
binip binmeme veya hangi önlemlerle uçabileceği tavsiyesinde
bulunacak hekimlerin kesinlikle bu konuda özel eğitim almış ol-
maları gerekir. Çünkü havacılık tıbbı ayrı bir tıp bilimi sahasıdır;
bir hekim ne kadar iyi niyetli ve özverili olursa olsun, böylesi
durumlarda genel tıp bilgileriyle yeterli olamaz, hatta yanlışlara
düşebilir. Havaalanlarında ve hava ambulans şirketlerinde mut-
laka uçuş koşullarına özel tıbbi durumları ve bunlara dair ön-
lemleri bilen uçuş hekimlerinin görevlendirilmesi gerekir. DHMİ
645
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
UÇAKTA ACİL HASTALARA TIBBİ MÜDAHALEYE YASAL ENGEL
Şükrü Kızılot’un 9 Nisan 2014 tarihli Hürriyet gaze- sessiz kaldıklarını duyarsak sakın şaşırmayalım...
tesinde yayınlanan köşe yazısından bir bölüm: “Halk Esas olarak sokakta epilepsi nöbeti veya kalp krizi
arasında ‘Torba Yasa’ olarak adlandırılan, 6514 sayılı
Kanun’un 20. maddesi ile TSK muharip unsurlarından ve geçiren, suda boğulan, elektrik çarpan, kazada yarala-
Emniyet Genel Müdürlüğü Özel Harekât Başkanlığı’nın nıp kanayan insanlara hekimlerin tıbbi yardımda bulun-
görevlendirdiği personel, sağlık personeli yokluğunda ma zorunluluğu vardır. İnsani ve vicdani sorumluluklar
acil tıbbi müdahaleleri yapmaya yetkili olacak. Eğer dok- bir tarafa, bunu yapmazsa ve hasta zarar görürse yasalar
tor çalıştığı hastane dışında tıbbi müdahalede bulunursa karşısında sorumlu tutulur. Yasa ilk yardıma izin veriyor,
(acil bir durum olsa dahi), o sağlık kuruluşu yetkilisine 1 ama enjeksiyon yapmak, serum takmak gibi tıbbi müda-
yıldan 3 yıla kadar hapis, 400 bin lira ile 2 milyon lira ara- hale kapsamındaki işlemlere izin vermiyor. Bu tür kritik
sında adli para cezası uygulanacak. Bu para ödenmezse, yaşamsal durumlarda ilk yardım desteğinin nerede bitip,
ayrıca 54 yıla kadar hapis cezası uygulanacak!.. Uçak- “tıbbi müdahale” niteliğindeki desteğin nerede başlaya-
ta acil bir durum olduğunda, tıbbi müdahalede bulunan cağının sınırı hiç de net değildir. Hastane dışı ortamlarda
doktor çıra gibi yanacak. O nedenle “Uçakta doktor var 112 ambulans ve sağlık ekiplerinin gelemediği veya ge-
mı?” anonsuna bundan sonra doktorlar zor cevap verir! ciktiği durumlarda hekimler olayın seyircisi olamaz. Hele
Bu durumda “Uçakta özel harekâtçı polis veya asker var ki uçak gibi izole ortamlarda, en yakın meydana inin-
mı?” diye anonslar yapılırsa hiç şaşırmayalım! Görüldüğü ceye kadar tıbbi müdahale yapılmaması, göz göre göre
gibi, müdahale tıp doktoru tarafından yapıldığında Kırk yaşamsal risklere davetiye çıkarmaktır. Yasanın yarattığı
katır mı kırk satır mı? denilecek kadar cezalar var. Polis karmaşaya rağmen bazı hekimler gene de ellerinden ge-
veya asker tıbbi müdahalede bulunursa ceza yok!” (http:// leni yapacaklardır; ama “niye müdahale ettin?” şeklin-
www.hurriyet.com.tr/yazarlar/26182526.asp) de soruşturmaya muhatap olmaları ihtimali yüksek gibi
görünüyor. Özellikle de müdahalenin başarılı olmadığı
Sayın Kızılot’un mizahi bir dille eleştirdiği yasa, belki durumlarda, bazı avukatların hekimden tazminat almak
iyi niyetle çıkarılmış ve sokaktaki trafik ve benzeri kaza- için açacakları malpraktis davaları ürküntü yaratacaktır.
larda yaralanan insanlara yapılan yanlış müdahalelerin ABD’de yürürlükte olan Good Samaritan Laws, hekimlere
önlenmesi amaçlanmış olabilir. Ama böylesine ciddi bir kimliğini gizleyip tıbbi yardımdan kaçınma hakkı verme-
yasa hazırlanırken neden aceleye getirilir, neden STK’la- mekte; ama buna karşılık kasti nitelikte olmadıkça, zor
koşullarda istenmeden yapılmış bazı tıbbi hataları tolere
rın fikri alınmaz? İstisnai durumlar üzerine kafa yorulmuş ederek hekimleri koruma altına almaktadır. Ülkemizde
olsaydı, uçakta pilotun daveti üzerine “tıbbi müdahale” böyle bir yasal koruma olmamakla birlikte, THY’nin he-
yapmak zorunda kalan hekimlere yasanın tolerans gös- kimleri destekleyen bir sigorta sözleşmesi olduğu bilin-
termesi gerekirdi. Yasanın bu halinde uçaktaki hastalara mektedir.
hekimlerin müdahalesi (açıkça değilse de zımnen) ya-
saklanmış bulunmaktadır. Geçen sene THY’nin başlattığı Keşke yasa koyucu bir yasayı çıkarırken “istim arka-
“Smiling Doctors” kampanyasında amaç, mil puanı ödü- dan gelsin, kervan yolda düzülür” gibi şark alışkanlıkları
lü ile uçaktaki hekimleri motive etmek idi. Zaten çoğu he- dışında davranmış olsaydı...
kimin branşı dışındaki hastalıklarda kısıtlı teknik imkân ve
ilaçlarla yapılacak müdahalenin tıbbi sorumluluğu ve adli Dr. Muzaffer Çetingüç
prosedür külfetleri yüzünden hastaya tıbbi yardım için ya- (Bu yazı 14 Nisan 2014 tarihinde www.airkule.com
pılan anonsları duymazdan geldiği ve mil puanı gibi basit sitesinde yayınlanmıştır.)
ödülleri umursamadığı bir ortamda; bir de bu yasanın ya-
rattığı korku ile uçaklarda hastalanan yolcular karşısında
646
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
MALEZYA UÇAĞI KAYBOLDU; 239 ÖLÜ
8 Mart 2014 gecesi Kuala Lumpur-Pekin uçuşunu Washington Post’ta
yapmakta olan MH370 sefer sayılı Boeing 777-200 çıkan yoruma göre, 20
tipi yolcu uçağı ile kalkışından 2 saat sonra Vietnam dakika içinde 35 bin
hava sahasında iken (yerel saatle 02.40, TSİ 20.40’da) feet irtifaya ve 472 knot
bağlantı kesildi. Kaybolmadan önce son kez Güney sürate ulaşan uçakta
Çin Denizi üzerinde görülen uçağın, batıda Malakka her şey yolunda idi. Pi-
Boğazı’na doğru rotasını değiştirdiği, Tho Chu Adası lot, meteorolojik duru-
yakınlarında radardan kaybolduğu açıklandı. Uçakta mun da uçuşun da iyi
13 ayrı ülke vatandaşı ikisi bebek olmak üzere 227 olduğunu Malezya’lı
yolcu ile 12 mürettebat bulunuyordu. Uçaktakilerin hava trafik kontrolörü-
büyük çoğunluğu (153’ü) Çin vatandaşı idi ve Türk ne “All right, good night” mesajıyla anlatmıştı. Ancak
yolcu yoktu. 11 yıl 10 aydır serviste olan uçağın 53 neler olduysa uçak 2 saat sonra sessizliğe gömüldü
ve “hayalet uçak” ya da “kara kuğu” durumuna girdi.
yaşındaki kap- Uçağın bir yere çakılmış olması durumunda enka-
tan pilotu Zaharie za ait izlerin bulunması gerekiyordu. Ancak binlerce
Ahmad Shah’ın kilometrekarelik okyanus üzerini ve karasal alanları
18 bin 365 saat- taramak görece kolay iken; Güney Çin Denizi, Tay-
lik uçuş tecrübe- land Körfezi veya Hint Okyanusunun derinliklerin-
si vardı. Malezya de bir uçak aramanın imkânsızlığı ile karşı karşıya
Havayolları’nın kalındı. Batı Hint Denizine düştüğü ve 7 bin metre
kaza sicili temizdi; derine inmiş olması ihtimali, arama ve kanıt bulma
1995 yılında iç hat seferi sırasında 34 kişinin öldüğü
kazadan bu yana bir vukuatı yoktu. Şirketin başka
bir B-777 pilotu, uçağın rotada 450 baş değiştirerek
hızlıca alçalma pozisyonuna geçtiğini, bunun da pi-
lotların uçağa hakim olduğu ve acil bir durum do-
layısıyla alçalmaya geçmiş olabilecekleri anlamına
geldiğini söyledi. Uçağın önce 45 bin, sonra 23 bin
feet irtifalara çıkıp inmesini, kokpitte korsanlarla pi- çalışmalarının çok zor olduğunu düşündürmüştür.
lotlar arasında bir arbede yaşanmış olma ihtimaline Enkaz bulunsa ve kara kutuya (CVR) erişilse bile
bağlayanlar da oldu. Uçağın irtifa kaybetmesinin di- ancak son 2 saatteki konuşmalar kaydedildiği için,
ğer nedenleri olarak ileri sürülenler şunlar: Basınçla- olayın başlangıcındaki çok daha önemli konuşmala-
ma arızası, kabinde ya da kargo bölümünde patlama, ra erişilemeyeceği ve birçok şeyin sır olarak kalacağı
kokpitte yangın ya da duman sebebiyle bir panik, söylenmektedir.
veya uçağın 2 motorunun da durmuş olması... Ayrıca
Vietnam’da teknik alt yapının yetersiz olduğu, ATC ABD, Çin ve İngiltere’nin de içinde oldukları 24
ile anlaşmak için uzun mesafeli telsizler kullanıldığı ülkeden 43 gemi ve 58 uçağın arama çalışmaların-
ve bunun da parazitlenmeye bağlı iletişim sorunları dan hiçbir somut veri elde edilemedi. Kayboluşunun
yaratmış olabileceği üzerinde duruluyor.
(Airporthaber).
647
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
üzerinden 16 gün geçtikten sonra 24 Mart günü çırılmış olabileceği idi. İsrail ise uçağın iki İranlı terörist
Malezya Başbakanı, “MH370 sefer sayılı uçağın kay- tarafından kaçırılıp Bangladeş’e indirildiği veya Afganistan
bolduğunu ve uçaktakilerin hiçbirinin kurtulamadı- sınırına yakın bir yerde gizlendiğini iddia etti. Ama elde
ğını varsaymak zorundayız. Uçağın, Hint Okyanu- edilen bulgular olayın terör bağlantısını zayıflatır nitelik-
su’nun güneyinde düştüğünü gösteren delilleri kabul te; örneğin çalıntı pasaportla uçuş yapan yolcuların terö-
etmek zorundayız” dedi. rist değil yasadışı göçmen oldukları açıklandı. Zaten terör
Dernek Yorumu: bağlantılı olsaydı, eylemi gerçekleştiren grupların sansas-
yonel mesajları, tehditleri veya fidye talebi gelirdi. Üreti-
Olayda beş olasılık öne çıktı ve haftalarca tartı- len çeşitli komplo teorilerinden birisi de, uçağın Maldivler
şıldı: yakınındaki Diego Garcia adlı ABD askeri üssüne indiğiy-
1. Uçağın Hava Korsanları Tarafından
Kaçırılması: Yolcular arasında bazı şüpheli kişile- di; ancak ABD elçiliği bunu resmen yalanladı.
rin bulunması ve uçakla iletişimin kesilmesinden 7
saat sonrasına kadar bazı sinyaller alınmış olması 3.Yangın, Patlama: Kokpitte lityum pillerinden kay-
gibi nedenlerle uçağın düşmemiş ve hava korsanları
tarafından kaçırılmış olabileceği üzerinde duruldu. naklı ani bir yangın çıkması ya da uçakta bir patlama ol-
Özellikle yardımcı pilot Farik Abdulhamid’in adı öne ması ihtimali üzerinde de duruldu. Ama bu durumda bin-
çıkarıldı. Uçağın, çoğunlukla savaş jetlerinin rada- lerce parçaya ayrılacak enkazın ve yakıt izlerinin deniz
ra yakalanmamak için uyguladıkları bir teknik olan üzerinde çoktan tespit edilmesi gerekirdi. Ayrıca patlama
“Arazi Maskeleme” (Terrain Masking) taktiğiyle kaçı- durumunda satellit iletişim sistemi ile transponder sistemi-
rıldığı iddiası Malezya Başbakanı tarafından da des- nin eşzamanlı kesilmeleri gerekirken, transponder’ın daha
teklendi. Muhalefet partileri ise hükümeti, muhalefet
destekçisi pilotu “terörist” gibi göstermeye çalışmak- sonra devre dışı kaldığı belirlendi.
la suçladı. Uçağın kaçırıldığı doğru ise, korsanların
satellit aracılığıyla iletişim sağlayan sistemi (ACARS) 4.İntihar Dalışı: Uçuş ekibinden birinin uçağı inti-
kasten kesmeleri, uçağı radara yakalanmamak için
alçak irtifadan uçurmaları ve rotayı bilinmeyen bir har amacıyla denize çakması ihtimali de speküle edildi.
adaya veya Asya’da bir yere çevirip uçağı oraya in- Malezya Ulaştırma Bakanlığı, kaybolan uçakla ilgili so-
dirmeleri söz konusudur. Bu senaryonun en iyi yanı, ruşturmada kaptan pilotun intihar saikiyle hareket etmiş
239 insanın ölmediği ihtimalini içermesidir. olabileceği ihtimali üzerinde durulduğu da belirtildi. An-
2. Komplo Teorileri: Kaptan pilot Zahari Ahmed cak kaptan pilotun, eşinin onu terk etmesinin üzüntüsüyle
Şah’ın uçağı hükümet karşıtı bir protesto için de kaçırmış intihar girişimi olasılığını destekleyecek ciddi ipucu bulu-
olabileceği tartışıldı. 18 bin saatin üzerinde uçuş tecrübesi
olan kaptan kendisini “havacılık dehası” olarak görmekte namadı.
idi. Pilotun, fiili livatadan 5 yıl hapis cezası alan Malez-
yalı muhalefet lideri Enver İbrahim’in ateşli bir savunucu- 5.Kabin Basıncı Kaybı Ve Hipoksi: 7 saat boyunca
su olduğu iddiası ortaya atıldı. (Kaptan pilotun, üzerinde
‘Demokrasi öldü’ yazan tişörtüyle çekilen bir fotoğrafı da uçaktan hiçbir ses gelmemesine ve uçakla bağlantı kuran
ortaya çıktı.) başka bir uçağın pilotunun telsizde sadece mırıldanma
sesleri duyduğunu söylemesine dayanarak; uçakta kabin
Amerikalıların kaygısı, uçağın hava korsanları tarafın- basıncı kaybı oluştuğu, uçuş ekipleriyle birlikte yolcuların
dan bir saldırıda kullanılmak üzere Taliban bölgesine ka- da oksijensizlik sarhoşluğuna (oxygen starvation, hypoxia)
girip bilinçlerini kaybetmiş olabileceği iddia edildi. (http://
mh370lost.tumblr.com/;www.theweek.co.uk/world-news/
flight-mh370/;www.washingtonpost.com/world/asia_pa-
cific/malaysia-airlines-flight-mh370).
Bunun anlamı, uçağın yakıtı bitene kadar otopilotta
uçup henüz bilinmeyen bir yere çakılmasıdır. Uçaktaki
yakınlarını cep telefonlarından arayan 19 kişi, telefonların
uzun süre çalmasına karşın açılmadığını söylediler ki, bu
da anlamlıdır.
Uçak gövdesinin SATCOM adaptör ve antenlerinin
bulunduğu ve sık sık açılıp kontrol edilen bölgesinin yıp-
ranma veya korozyon nedeniyle yırtılabileceği, bu yırtıl-
ma sonucu adaptör ve antenlerin hasar görerek uçakla yer
merkezleri arasındaki iletişimin kesileceği teorisi akla ya-
kın gelmektedir. Uçağın rotadan sapma sırasında 45 bin
feet irtifaya çıktığı iddiası doğru ise, gövdedeki yırtılmayı
başlatan sebebin bu olabileceği (dış basınç ile iç basınç
farkının aşırı artması) söylenebilir. Ayrıca iletişim kesilme-
sinden çok daha önemli olarak, gövdedeki yırtılma nede-
niyle (2005 yılındaki Helios kazasındaki gibi) yavaş veya
süratli gelişen kabin basıncı kaybına bağlı hipoksi oluşa-
cak, pilotlar ve yolcular bilinçlerini kaybedeceklerdir. Bu
dehşet senaryosunun gerçekleşmiş olmasını kimse arzu
etmez ama ihtimal dahilindedir...
648
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
MERS Hastalığı
(Middle East Respiratory Syndrome)
Solunum yolu ile bulaşan virüsler, tanımlandığı ülkelerde lemesini tavsiye etmektedir. Arap Yarımadasındaki ülkelere gi-
sağlık hizmetlerini, sosyal ve ekonomik koşulları, uluslar arası decek kişilerin ise, hayvanlarla temas etmemesi, çiğ süt ve hay-
seyahat endüstrisini etkilemektedir. Bu virüslerden en son ta- vansal ürünler tüketmemesi, çiğ tüketilecek sebze ve meyvelerin
nımlanan MERS-CoV (Middle East Respiratory Syndrome Coro- iyice yıkanarak yenilmesi, el ve kişisel hijyen kurallarına dikkat
navirus), “yeni koronavirus” olarak da adlandırılmaktadır. Suudi etmesi, kalabalık alanlarda maske kullanması hususunda bilgi-
Arabistan’da develerden insana geçtiği tahmin edilen MERS- lendirilmesi önerilmektedir. Kesin MERS tanısı konan vakalar ile
CoV, 2002-2003 yılları arasında Asya’da büyük panik yaratan aynı uçakta seyahat etmiş olan yolculardan, 2 ön, 2 arka, 2 yan
ve 8 bini aşkın insanın yakalanıp 774 kişinin ölümüne neden koltuktaki tahmini temaslı yolcuların bilgilerine ulaşılması ve bu
olan SARS gibi Coronaviridae ailesinden yeni tanımlanmış bir kişilerin temastan 2 hafta sonrasına kadar takip edilmesi gerek-
virustür. Dünya Sağlık Örgütü’ne ilk tanımlandığı 2012 yılından lidir.
Mayıs 2014 tarihine kadar 13 ülkeden 400’den fazla MERS-CoV
olgusu bildirilmiş, bunlardan 93’ü ölümle sonuçlanmıştır.
Arap Yarımadasını ziyaret eden kişilerde 14 gün içerisinde
başka nedenlerle açıklanamayan, klinik olarak 38oC ve üzerinde
ateş, öksürük, akut solunum yolu enfeksiyonu bulguları varsa,
“olası MERS” olarak tanımlanmaktadır. Bu kişilerin merkezi sağ-
lık otoritesine bildirilmesi balgam örnekleri alınması önerilmek-
tedir. Eğer bu örneklerden MERS-CoV izole edilirse “kesin vaka”
olarak bildirimi yapılmaktadır.
MERS-CoV diğer koronaviruslar gibi esas olarak respiratuar Özellikle son 12 yıldır solunum yolu ile bulaşan enfeksiyon-
bulgular yanında renal yetmezliğe de neden olmaktadır. İnsan- lar, ulaşım imkânlarının artması nedeniyle, artık lokal kalmayıp
dan insana bulaşı sınırlıdır; bulaş için aile üyeleri ve sağlık çalı- tüm dünyanın sorunu olmaktadırlar. Dün SARS, bugün MERS
şanları gibi enfekte kişi ile yakın ve uzun süreli temas gereklidir. tanımlanmışken yarın başka bir etken olmaya devam edecektir.
Tanımlanan vakaların %75’i enfekte kişiden temasla, özellikle İsimlendirilmeleri, kökenleri farklı olmasına rağmen hepsinin
sağlık personellerinde kümelenme şeklinde ortaya çıkmıştır. İn- bulaş yoları benzerdir. Bu nedenle bulaşı engellemek amacıyla
sandan insana bulaş yolları net olarak tanımlanmamış olmakla alınacak önlemler de aynıdır. Bu önlemler konusunda öncelikle
beraber, bulaşı engellemek amacıyla damlacık ve temas izolas- risk gruplarına ve toplum geneline eğitim verilmesi, hastalıkların
yon önlemleri alınması, aerosol oluşturacak girişimler mevcutsa sınırlanmasını, kontrol edilebilir hale gelmesini sağlayabilmesi
solunum izolasyonu da önerilmektedir. Hastaneye yatış endikas- nedeniyle önemlidir.
yonu olmayan MERS olguları, ailelerindeki sağlıklı bireylerle te- Hazırlayan: Dr. Özlem Altuntaş Aydın. Enf.Hast. Uzm. (Haseki
ması engellenmek koşuluyla evlerinde izole edilebilirler. Eğitim Hastanesi-İstanbul)
Mortalitesi yüksek, spesifik tedavisi, kemoproflaksisi ve aşısı ol-
mayan MERS-CoV yayılmasını önlemek amacıyla; seyahat eden- THY Uçağında Mers Virüsü Alarmı
lerin ellerini sık sık su-sabun ile yıkamaları, ellerin göz, burun ve
ağıza temasından kaçınılması, hasta kişilerle temas edilmemesi, Malezyalı 54 yaşındaki bir
eğer hastalanılırsa öksürürken ağzın tek kullanımlık mendil ile erkek yolcu, Suudi Ara-
kapatılması ve sağlıklı kişilerden uzak durulması önemlidir. bistan’da Umre ziyaretini
gerçekleştirmesinin ardın-
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Center for Disease dan 29 Mart’ta Cidde ken-
Control and Prevention-CDC), MERS nedeniyle seyahat planla- tinden İstanbul aktarmalı
rının değiştirilmesini önermemektedir. Ancak Suudi Arabistan olarak Kuala Lumpur’a
Sağlık Otoritesi, MERS riski nedeniyle 65 yaş üstü ve 12 yaş al- gitmek için THY’nin TK 93
tındaki kişilerin, hamilelerin, kronik hastalığı (kardiyak, renal, sefer sayılı Airbus A330
solunum veya diyabet) olanların, bağışıklık sistemi baskılanmış uçağına bindi. İstanbul’da ise TK 60 sefer sayılı THY uçağına
kişilerin, kanser hastalığı olanların Hac-Umre ziyaretlerini erte- aktarma yaparak Malezya’ya ulaştı. 8 Nisan’da ateş, nefes dar-
lığı, karın ağrısı, ishal ve kusma ve öksürük belirtileri gösterme-
ye başlayan hasta yoğun bakıma alındı, 18 Nisan günü öldü.
Hastanın Suudi Arabistan’da 2012’de kaynağı bilinmeyen bir
şekilde ortaya çıkan ve şimdiye dek 92 kişinin ölümüne sebep
olan MERS virüsünü taşıdığı belirlendi. MERS’in özel bir tedavisi
ya da aşısı yok. SARS virüsüne göre 8 kat daha ölümcül. 2002
yılında 775 kişinin ölümüne sebep olan SARS virüsüyle benzer-
lik göstermekte. THY’den yapılan açıklamada, MERS belirtileri
gösteren bir uçak yolcusu ihbarı alınmadığı, Sağlık Bakanlığı ile
irtibat halinde olunduğu ve uçakların dezenfekte edileceği bildi-
rildi. (Vatan, Airkule)
649
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Bir Pilotta Safra Yolları Kanseri
Olgu: 65 yaşında erkek 3. Sınıf tıbbi değerlendirmeye tabi erkek pilot, karın ağrısı ve sarılık belirtileri olmuş.
2010 yılının Mart ayında tam belirgin olmayan safra kesesi işlev bozukluğu nedeniyle kolesistektomi plânlanmış.
Ancak safra kesesinin görünümü iyi olmadığı için laparoskopik işlem iptal edilerek açık kolesistektomi uygulan-
mış. Patoloji raporunda indifere yaygın adenokarsinom çıkması üzerine endoskopik olarak kolanjio pankreotomi
yapılmış ve stent konulmuş. Sarılık kaybolmuş. Hastaya patolojiden gelen sonuç doğrultusunda pT3N1MX, 2.evre
extrahepatik kolanjiokarsinoma tanısı konmuş ve 3 kür Cisplatin ve Gemsitabin uygulanmış. Sonra da safra kanalı
çıkartılmış; kanal ince bağırsağa anostomoz yapılmış, portal lanf nodülleri de temizlenmiş. Koledok kanalının uç
kısmında olduğu belirlenen tümöre uygulanan yoğun radyoterapide karaciğer, bağırsak ve pankreas başı hedef
alınmış. Tedavi, uygulanan Capecitabine ile sonlandırılmış. Mükemmel iyileşme gösteren hasta takibe alınmış;
doktorunun yazdığı raporda sekelinin kalmadığını ve ameliyat öncesi performansına tamamen kavuştuğu belirtil-
miş.
Havacılık Tıbbı Değerlendirmesi: Bir-
çok kanser tanısında olduğu gibi safra yol-
ları kanserleri de havacılık tıbbının kaygı
alanları içindedir. Hastalığın primer etki-
leri, tekrarlama olasılığı, pilotun emniyetli
uçuş yapabilme becerisini olumsuz etkile-
me potansiyelindedir. Bu hastalığın yüksek
mortalite gösterdiği de dikkate alınarak,
safra yolları kanseri olan pilotlar uçuştan
ayrılmaktadır (14. Bölüm, Madde 67.113-b,
67.213-b, 67.313-b).
Sonuç: Bu vakada uygulanan işlem, yaşı-
nın ileri olması, lenf nodüllerinin etkilenme-
si, durumunun IIB statüsünde olması, pozitif
cerrahi sınırda olması ve tanı indikatörleri-
nin zayıf olması nedeniyle uçuş yaşamına
son verilmesi yönünde oldu. Ameliyatının
kesin çözüm olmayışı; safra yollarına stent
konulması ve adjuvan kanser ilaçlarının uy-
gulanmasının radikal değil palyatif tedavi
olması, pilot hakkındaki kaygıları arttırmıştır. Hasta konsülte edilmek üzere FAA’e sevk edilmiş; konsültan hekim
en az 1 yıl uçuş kısıtlaması koymuştur.
Etyoloji: Safra yolları kanseri, safra kana-
lının en sık görülen tümörüdür. Kesenin
epitel hücrelerinden menşe alır. Karaciğe-
rin içindeki veya dışındaki kanallarda (hiler
veya distal) sıklıkla rastlanır. İntrahepatik
Ca’nın belirtileri karın ağrısı, kaşeksi, hal-
sizlik, yorgunluk, vs. dir. Extrahepatik olan-
larda sıklıkla sarılık, kilo kaybı, kaşıntı ve
ateş de görülür. Bu kanser kötü huylu ve
agresiftir. Ameliyattan sonraki yaşam bek-
lentileri 1 yılda %72, 3 yılda %53 ve 5 yılda
%44’dür. Tanı konduktan sonraki hayatta
kalma süresi ortalamada 24 aydan azdır.
Kaynak: Billy D. Pruett. Aeromedical con-
siderations of chlangiocarcinoma. Case Re-
port. Federal
Air Surgeon’s Medical Bulletin. 2014-1: 6-7
Çeviri: Dr. Abdullah Öksüz (Eskişehir)
650
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
ABD Hava Kuvvetleri Pilotlarında Nörolojik Olgular
(2000-2012 Periyodu)
Nörolojik hastalıklar, uçucularda ve uçucu olmayan incelenen nörolojik problemi olan ağırlıklı olarak erkek as-
gruplarda benzer sıklıkta görülür. Bu hastalıklar, kardiyo- keri pilotlar üzerinedir. Verilerimizden çıkan beklenmeyen
vasküler hastalıklarla birlikte uçuculuk durumunu elveriş- bir bulgu, kafa travmalarının
siz hale getiren ana nedenlerdendir. Nörolojik hastalıkların sıklığı idi; baş ağrılarından son-
genel görülme sıklığı, uçucu personeldeki sıklıkla paralel ra ikinci sırada idi. Uçucularda
değildir; epidemiyolojik verilerdeki uçucular aleyhine olan görülen nörolojik problemleri
yükseklik, uçuş emniyeti açısından uçuculara verilen aşırı inceleyen eski yayınlarda böyle
konservatif kararlarla ilgilidir. bir bulgu yoktur. Bizim çalışma-
mızdaki beklenmeyen bir bulgu
Bu çalışmada, ABD Havacılık Tıbbı Okulu Konsültasyon da, nörolojik olguların eğitime
Servisi (USAFSAM-ACS) tarafından 2000-2012 yılları arasın- yeni başlayanlarda uçuş tecrübesi fazla olanlara göre daha
daki nörolojik hastalar geriye dönük olarak gözden geçiril- az olmasıdır. Pek çok nörolojik problem uçuş görevleriyle
miştir. bağdaşmaz iken, bizim ACS tecrübemiz daha az karamsar
bir bakış sunmaktadır. ACS tarafından değerlendirilen nöro-
Sonuçlar: 2000-2012 yıl- lojik problemi olan uçucuların 2/3’ü, sınırlama ile veya sı-
larında değerlendirilen nırlama olmaksızın göreve devam edebildi. Bu kararlar, risk
toplam 16.315 olgudan değerlendirilmesi ve özgeçmişi inceleme yoluyla verildi.
871’i (%5.3) nörolojik
yakınması olanlardı. Bun- Çalışmamızın birkaç sınırlaması vardır. Bizim verileri-
ların 638’i (%73) bizzat miz ACS tarafından görülen ve gözden geçirilen seçilmiş bir
muayene edilerek, 233’ü toplulukla sınırlıdır. Bu nedenle Hava Kuvvetlerinin tümünü
(%27) ise tıbbi kayıtlar yansıttığı söylenemez. İleri seviyede inceleme gerektirme-
üzerinden değerlendiril- yen basit nörolojik problemi olan havacı olgular ve uçuş-
di. Hastaların demografik tan ayırılan ağır nörolojik hastalığı olanlar, ACS tarafından
özellikleri: %99’u USAF genellikle incelenmeye alınmamıştır; yani bu ağır olgular
personeli, %83’ü aktif bizim verilerimizde bulunmamaktadır. Ayrıca, 12 yıllık za-
görevdeydi. Ortalama man periyodunda bazı olgular gözden kaçmış olabilir ve
yaş 34 ve %91’ü erkekti. verilerimiz tam olmayabilir. Bizim çalışmamız, havacılık
Ortalama uçuş tecrübesi görevini sürdürmek için genel bilgi sağlarken, özel durumlar
1800 saatti. %64’ü alkol, için takip bilgilerini değerlendirmek için dizayn edilmemiş-
%15’i sigara kullandığını bildirmişti. tir. ACS’deki nöroloji tarafından değerlendirilen olguların
Bu seride en çok görülen nörolojik tanılar: Baş ağrıları (239 kompozisyonu, diğer kurumların tecrübelerini yansıtma-
olgu; 168 migren, 56 gerilim tipi ve 15 diğer baş ağrısı tiple- maktadır. Örneğin 2011’den önce, USAFSAM, Brooks Hava
ri), Kafa travmaları (224), Radikülopatiler (76), Senkop (64), Üssünde yerleşik olduğu zaman, uyku bozukluğu olan olgu-
Demiyelinizan hastalıklar (toplam 59; 33 optik nevrit, 26 ları göğüs hastalıkları uzmanları değerlendiriyordu. Spinal
MS), Vertigo (48) ve Nöbetler (toplam 48; 35 nonfebril, 7 ve nörootolojik olgulara da nöroloji değil diğer bazı branş-
febril nöbet.) lar bakmaktaydı. USAFSAM 2011’de Wright-Patterson Hava
Üssüne yerleştikten sonra ACS nörologları spinal hastalıkları
Tartışma: Bizim serilerimizde uçucularda görülen nörolojik ve nörootolojik durumları da üstlendiler. Nörolojik hastalık
problemler çok yaygın sıklıkta değildir; tüm nörolojik tanı- değerlendirmesinde sayısal ve oransal farkların bir nedeni
lar, konsültasyon servisinin koyduğu tanılardan %5 kadar de budur...
daha fazladır. Nörolojik durumlar, gelecekte rahatsız edici
ve malul bırakabilen, ani ve tahmin edilemeyen bir risk taşı- Havacılarda sıklıkla görülen nörolojik durumları bilmek,
yabileceği için önemlidir. Nörolojik durumlar uçuşta yeter-
sizliğin (inkapasitasyon) en sık nedenleri arasındadır. USAF eğitime ve önlem geliştirmeye yarayabilir. Böyle çabalar
uçuş mürettebatında 1984 yılında yapılan bir çalışmada,
nörolojik problemlerin, uçuştan tıbbi olarak diskalifiye edil- bazı ciddi operasyonel olayları azaltabilir. Özel durumla-
mede en sık 3. neden olduğu görülmüştür. 1995-1999 yılları
arasında USAF uçuş personeli üzerinde yapılan başka bir ra odaklanacak gelecekteki incelemeler, daha uzun zamanı
çalışmada ise, nörolojik durumların uçuştan diskalifiye edil-
mede 2. büyük neden olduğu bulunmuştur. 275 ticari pilotta kapsayacak sonuçları hedefleyebilir. Diğer kuruluşlar tara-
ve astronot başvurularında yapılan değerlendirmelerde de
benzer sonuçlar elde edilmiştir. İlginç olarak, uçuştan tıbbi fından yapılacak benzeri araştırmalardan elde edilecek veri-
nedenle ayrılan 136 kabin görevlisinin %3.7’sinde nörolojik
bir neden bulunmuştur. Bu sonuç, kabin ekiplerine daha es- ler, sivil ve askeri havacılıkta olabilecek nörolojik durumla-
nek tıbbi standartlar uygulandığını yansıtmaktadır.
rın büyük resmini ortaya koymak için gereklidir.
Bizim çalışmamız ACS tarafından değerlendirilen veya
Kaynak: Hesselbrock R, Heaton J. Neurology cases evalu-
ated by the U.S. Air Force School of Aerospace Medicine
2000-2012. Aviat Space Environ Med 2014; 85:573–5.
Çeviri: Dr. Abdullah Özkardeş. İstanbul Memorial Hastane-
si Nöroloji Uzmanı.
651
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
HAVACILIK VERTİGOSU VE UÇUŞ KORKUSU
Uçmak için yaratılmamış olan insan, hiçbir zaman uçabi- düzeltti . Yeryüzünü gördüğünde oryantasyonunu yeniden ka-
lir niteliklere sahip olmamıştır. Ancak yoğun uçma arzusu ile zandı fakat anksiyetesi arttı. Bulutların içindeyken uçuş kulesi-
entelektüel gücünü kullanarak mekanik uçuşu gerçekleştire- nin onu iki kere aradığını ve cevap vermediğini hatırlamadı...
bilmiştir. Bu süreçte içgüdüsel olarak tehlikeden kaçınmanın Pilotun yaşadığı iki olay da onu oldukça kaygılı hale getirdi. Bu
(tehlikeleri daha hafif algılamanın) yolu olarak savunma meka- kaygısı yüzünden yalnız uçmayı reddetti ve korktuğunu itiraf
nizmalarını kullanmış ve uçmayı kendi normal aktivitelerinin etti. Havacılık Tıbbı Merkezinde yapılan tıbbi muayenelerde
içine dahil etmiştir. Böylece uçuş korkusu kompanse edilmiş KBB ve Göz yönünden organik herhangi bir patoloji buluna-
ve uçuş yapmanın önündeki psikolojik engel kaldırılmıştır. madı. Psikolojik değerlendirmesinde; çarpıtılmış algılar, aşırı
uyarılmışlık, aşırı tepkisellik ve durumsal anksiyete bulundu.
İronik olarak, uçuşun
keşfinden önce uçma is- Tartışma: Uçuş korkusu sendromu; önceki mesleki kariyeri
teği anormal olarak de-
ğerlendirilmiştir. Ama boyunca uçuş etkinliklerine uyumsuzluk göstermeyen uçucu
artık uçuş korkusunun personelde, çeşitli savunma süreçleri ve uyumsuz süreçlerle
anormal olarak değer- birlikte içsel ve dışsal çatışmalar, engellenme, güvensizlik ile
lendirildiği bir çağda karakterize olan ve aşırı anksiyete ortaya çıkaran kompleks bir
yaşamaktayız. Uçuş tepki olarak tanımlanır. En temel belirti, anksiyete ve uçuşla
korkusu temel olarak ilgili gerçekçi ol-
psikolojik savunma me- mayan korkudur.
kanizmalarının yetersiz- Anksiyete, bu
liği sonucu oluşur. En vakada pilotun
önemli faktör kuşkusuz bulutlu hava ko-
anksiyetedir. Aşağıda şullarında yaşadı-
sunulan olguda, havacılık vertigosu sonucu oluşan anksiyete- ğı disoryantasyon
nin genç bir savaş pilotunda uçuş korkusuna nasıl yol açtığı sonucu oluşmuş-
incelenmiştir. tur. İki durumda
da bulutlu hava
Olgu: 27 yaşında, savaş pilotu, 463 saat uçuş tecrübesi var. koşulları pilotun
yalnız uçuş korkusunu arttırmıştır. Bulutları her gördüğün-
Yalnız uçuşlarda özellik- de yeniden disoryante olacağı endişesiyle anksiyetesi artmış,
le de bulutlu havalarda uçma fobisinin temelindeki ölüm korkusunu tetiklemiştir.
güven kaybı şikâyeti ile
başvurmuş. 29 Haziran Literatüre bakıldığında, pilotların havacılık vertigosu so-
2001’de bulutlu bir ha- nucunda uçuş korkusu yaşadıklarını gösteren benzer olgular
vada uçuş yaptığı esnada bulunmaktadır. Bunların çoğunda yalnız uçuş görevleri sıra-
oryantasyonunu kaybet- sında akut anksiyete ataklarının ortaya çıktığı gözlenmiştir. Bu
miş (havacılık vertigo- ataklar gizli uçuş korkularının varlığı ile ilgilidir. Yardımcı pilot
su=spatial disorientation) varken uçmaktan korkmamak, uçmaktan ziyade daha çok ha-
ve hemen supervisoru vacılık vertigosundan korkulduğunun bir göstergesidir. Bulutlu
ile telsiz teması kurmuş, hava koşullarındaki sınırlı duyumsal algılar, fobik tepkilere yol
otopilotu kullanması tav- açabilmektedir. Anksiyete, uyarılmışlık durumu ve yön kaybı
siye edilmiş, daha sonra da güvenli bir şekilde inebilmiş. 20 arasındaki ilişkinin uçuş korkusuna olan etkisi tahmin edilebilir
Temmuz 2001’de gene bulutlu bir havada pistte kalkış hazırlığı düzeydedir. Uçuş koşullarına bağlı durumsal anksiyete, aşırı
sırasında, uçuşu yapamayacağını söyleyerek geri dönmüştür. tepkisellik gibi belirtiler, genel popülasyon için normal olarak
Bu olaydan sonra pilot tek başına uçamayacağını açıklamış ve düşünülse de, pilotlar için normal sayılmaz. Havacılık vertigo-
Havacılık Tıbbı Merkezine sevk edilmiştir. su, pilotlarda uçuş korkusu derecesinde fobik anksiyeteye yol
Pilotun cesaretini kıran iki olaydan ilki, bulutlu bir havada açabilen bir unsur olarak dikkatten uzak tutulmamalıdır.
Mig-23 uçuşunda oryantasyonunu kaybetmesiydi. Bulut için-
de yeryüzünü göremediği koşullarda yaşadığı disoryantasyon, Kaynak: Rao KN, Gomez G. Spatial disorientation and fear of
göstergelere bakana kadar devam etti. Göstergelere bakarak flying. Ind J Aerospace Med. 46(2): 44-47, 2002
uçağı düzeltmesine rağmen anksiyete hissi arttı. Bir süre son- Çeviri: Psk. A.Sevinç Kırımer
ra göstergelere baktığında sağa doğru yattığını anladı ve tekrar
düzeltti, ancak bu defa tamamen kafası karıştı ve korku duydu.
Levyeyi aşırı sıktığını fark etti. Durumunu merkeze bildirdi ve
alçalmaya başladı. Bulutlar yarılıp yeryüzünü gördüğü an or-
yantasyonunu tekrar kazandı ve yere güvenli iniş yaptı.
İkinci olay T-77 uçağındaki manevra sortisi sırasında meydana
geldi. Hava parçalı bulutluydu. Geri dönüşte yaklaşma ve iniş
için sırasında kolundaki lider uçağına çok yakın olduğunu fark
etti. Biraz uzaklaşmak için sola döndü. Lideri ararken bulutla-
rın içine girdi. Bir süre sonra göstergelere baktığında uçağın
hızının düşmekte olduğunu, irtifanın ise arttığını gördü. Yeni-
den oryantasyonunu kaybetti. Göstergelere güvenerek uçağı
652
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
İnsan Faktörü Perspektifinden Uçak Kazaları:
Gri Sistem Çalışması
Emniyet, havacılığın bir parçası, hatta özüdür. ya uğradı. Bu kazaların sonucunda 122 pilot yaşa-
Uçuş güvenliği olmaksızın havacılık sektörünün mını yitirdi, 5 kişi ağır, 27 kişi hafif yaralandı. Tüm
de olamayacağı aşikardır. Bu nedenle havacılık fa- kazalara %60 oranında insan hataları neden oldu.
aliyetlerinde uçuş güvenliği sürekli takip edilmek- İçerik Analizi
tedir. Havacılığın ilk zamanlarında “Yaşam Önce- İçerik analizi, metinler ya da metin kümeleri için-
liği” prensibi vuku bulan bazı travmatik olayları de belirli kelimelerin veya kavramların varlığını
temel alıyordu; daha sonraları yedekli, zor çöken belirlemek için kullanılan bir araştırma metodu-
sistemler geliştirildi. Tüm bu çabalar uçuş kaza ve dur. Araştırmacılar metnin içerdiği mesajlar hak-
ölüm oranlarını azaltmak için kayıt altına alındı. kında çıkarımlar yapabilmek için bu kelime ve
kavramların varlığını, anlamını, birbirleriyle olan
Kaza nedenleri incelendiğinde, insan hatala- ilişkilerini nicel ve nitel olarak analiz ederler. Baş-
rı her zaman uçuş güvenliğinin önemli konusu langıçta içerik analizi, kitle iletişim araçları, özel-
olmuştur. Bu konudaki ilk çalışma, 1940 yılında likle dergi ve gazete gibi yazılı neşriyatın incele-
bir Alman sivil havacılık mühendisi Meier Mul- mesine odaklanmıştı. Analiz yönteminin evrimi
ler tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada uçak ka- ile birlikte içerik analizi sadece sosyal ve beşeri
zalarında insan unsurunun etkisi %70’in üstünde bilimlerde değil aynı zamanda veri analizi için de
bulundu. 60 yıl sonra Uluslararası Sivil Havacılık önemli yöntemlerden biri haline geldi.
Örgütü (ICAO), farklı ülkelerin sivil havacılık oto- Tartışma
riteleri ve insan faktörü uzmanlarının istatistikleri, 394 kaza kaydı arasından içerik analizi yoluyla
kaza nedenlerini %72-80 oranında insani faktörle- 126 büyük kaza seçildi. Bunların %24,4’ü küçük
re, %12-18 oranında mekanik faktörlere ve %5-10 kaza, %25,5’i uçuş olayı, %50,1’i ciddi kaza ola-
oranında da çevresel faktörlere atfetmişlerdir. rak sınıflandırıldı. İçerik analizi, büyük kazaların
ana nedenlerinin genel olarak ortaya çıkarılma-
Küçüklü büyüklü havacılık kazalarının altında sını sağladı. Büyük kazaların %67,1’i insan hata-
yatan ana nedenin insani hatalar olması, “insan sına, %27,8’i mekanik arızalara atfedildi. Nadiren
faktörü” kavramının havacılık sektöründe olduk- rapor edilen çevresel faktörler de %5.1’lik bir pay
ça popüler kılmıştır. Bu eğilimin sonucu olarak, aldı.
insan faktörü uçuş emniyeti açısından ana araştır- Sonuçlar
ma alanlarından biri olmuştur. Genel olarak insan 1. Önemli kazaların yüksek sıklıkla (%42.3) seyir
faktörü araştırmaları; sistem analizi ve dizaynı, sü- esnasında olması, buna karşılık iniş ve kalkış sıra-
reç kontrolü ve otomasyonu, beceri edinme, bilgi sında bu oranın (%24,3) nispeten düşük seyretme-
işleme ve gösterme, operatör iş yoğunluğu, görev si, pilotların seyir esnasında yüksek stres altında
kaynaklı stres, insan bilgisayar etkileşimi, çevrenin olduklarının göstermektedir.
performans üstündeki etkisi, kazaları önleyici ted- 2. Belli başlı kazaların nedenlerinin büyük kaza-
birler ve insan yetenekleri konularında yoğunlaş- lar, küçük kazalar ve önemsiz olaylar kategorileri-
mıştır. Dar bir yorumla, insan faktörü ekip kaynak ne göre ağırlıklı olarak hesaplanmış gri sistem iliş-
yönetimi (EKY) ve bakım/onarım kaynak yönetimi kisel dizisi; Beceri > Mekanik > Bilgi > Liderlik>
(BOKY) ile eşanlamlı kullanılmıştır. Kural > Muhakeme > İletişim şeklindek gerçekleş-
mektedir.
Başka bir rapora göre, 1997 senesine kadarki
20 sene içerisinde 181 uçak düştü, her sene orta- Kaynak: Haiss TH, Chapman YP, Wells SS. A Grey
lama olarak 11 uçak ve toplamda 219 uçak kaza- System Study of Air Accidents from the Perspecti-
ve of Human Factors. International Journal of Cri-
sis Management. 1(2011):13-25
Çeviri: Dr. Sevda Yeşim Özdemir. Tıbbi Genetik
Uzm. Aydın Devlet Hast.
653
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
CRM (Crew Resources Management) ve Durumsal Farkındalık
Uçuş kazalarının teknik arızalar, kuş çarpması, mete- CRM, insan başta olmak üzere eldeki tüm kaynakları emni-
orolojik koşullar, insan ve yönetim faktörleri gibi pek çok yetli ve etkin bir uçuş hedefi doğrultusunda yönlendirmek
nedenleri vardır. Havacılığın başlangıç yıllarında ve ticari amacındadır. Bu hedefe varmak için;
hava taşımacılığının ilk yıllarında kazaların çoğu uçağın - kimin haklı olduğu değil, neyin doğru olduğu,
teknik sorunları sonucu meydana gelmiştir. Havacılık en- - birlikte çalışmanın neden gerektiği,
düstrisinde ve uçak üretim teknolojisindeki gelişmeler uçu- - birlikte çalışırken nasıl davranmak gerektiği
şu tehlikeli olmaktan çıkartmış, teknik arızalardan meydana gibi hususlar ön plana çıkmaktadır. Neye ihtiyacımız var,
gelen kazaların sayısını önemli ölçüde azaltmıştır. Bütün ne zaman ihtiyacımız var, nasıl yapılacak? gibi soruların ce-
bunlara karşın uçuş kazalarının sebep analizlerinde 1940’lı vapları CRM ile bulunmaya çalışılmaktadır.
yıllardan beri insan faktörü payının %70-80’li rakamlardaki
seyri devam etmektedir. Günümüzde CRM, emniyetli ve yüksek performanslı
uçuş görevlerinin gerçekleştirilmesinde çok önemli bir paya
Geçmişte kaza ve olay incelemeleri önce teknik arıza- sahiptir. İnsan makinelerle çalıştığı sürece kimi zaman ken-
lar, daha sonra uçuş ekibi hataları üzerinde yoğunlaşmakta disi ile, kimi zaman diğer bireylerle, kimi zaman da sistemle
iken, pilot hatasına ağırlık verilmekte idi. Günümüzde ise çatışmaya girmekte ve doğal olarak hata yapmaktadır. Bu
insan faktörü sisteminin bir parçası olan pilot hatasının, bir çatışmaları yaşayan bireyin görev sorumluluğu; emniyet, et-
neden değil sonuç olduğu anlaşılmıştır. Havacılıkta hayati kinlik ve ekonomiklik kavramları ile sıkı ilişki içerisindedir.
prensip olarak kabul edilen kural ve beceriler, eskiden ol- Birey bu sorumluluğu yerine getirmek için ekip içinde rol
duğu gibi bu gün de geçerlidir. Ancak pilotun görevine yeni almak ve rolünü başarı ile yerine getirmek zorundadır.
sorumluluk ve beceriler ilâve olmuştur. Gelişmelere bağlı
olarak modern uçakların pilotları, kokpitte kendileri için Durumsal Farkındalık (Situational Awareness)
yararlı olabilecek kaynakların tümünü kullanacak şekilde
yönetimsel becerilerini geliştirmek zorunda kalmışlardır. Durumsal farkındalık (DF), uçuş görevinin başarısında te-
İnsan performansını geliştirme çabaları kapsamında, insan mel etkenlerden biri olması nedeniyle CRM’de esas olarak
hatasını önleme ve kontrol, havacılığın en önde gelen alan- dikkatin yoğunlaştığı faktörlerden biridir. Havacılıkta DF,
larından birini oluşturmuş, geleneksel anlayıştaki pilot hata- uçağın içinde ve dışında olup bitenleri doğru bir şekilde
sı yerine, modern anlayışta emniyete daha geniş bir açıdan kavrayabilme kabiliyetini ifade eder. Uçakla ve çevre ile
yaklaşılarak insan hatası kavramı öne çıkarılmıştır. Buradan ilgili olarak hem şu anki, hem de yakın gelecekte gelişebi-
hareketle insanın olduğu yerde hata olacağı ön kabulüyle, lecek olayların doğru algılanmasıdır. Bu yeteneğin kazanıl-
bu hatayı asgari / kabul edilebilir ölçüler içerisine çekmek ması için 3 temel aşamanın bilinmesi gerekir.
için (insana yeni baskılar oluşturmak yerine) onu eğiterek 1. Çevrenin Algılanması: Pilot, kokpitteki göstergelerden,
sonuca ulaşmanın daha doğru yol olacağı kabul edilmiş ve dışarının gözlenmesinden, telsiz mesajlarından ve uçuş eki-
CRM (Crew Resources Management – Ekip Kaynak Yöneti- binden gelen enformasyonları doğrudan algılamaya çalışır.
mi) eğitim programları geliştirilmiştir. 2. Zihinsel Süreç, Bilgi İşleme: Enformasyonların bilgi
seviyesine getirilmesi için zihinsel süreçten geçirilerek an-
Günümüzde gelinen noktada uçak kazalarını azaltma- laşılmasıdır. Pilot, aldığı enformasyonları görevle birleştirip
nın yolu, insana ait faktörlerin azaltılmasından geçmektedir. oluşan bilgiyi değerlendirerek, yapılan göreve uygun olarak
Uçuş kazalarında insan faktörünün kişisel boyutu yanın- durumun devam edip etmeyeceğini yorumlar.
da, kaynakların görevin yerine getirilmesi için maksimum 3. Gelecek Projeksiyonu: Pilot, edindiği bilgileri görev ih-
verimlilikte ve emniyetli bir uçuş için uygun kullanımını tiyaçlarına göre sentez ettikten sonra bir sonuca ulaşıp karar
içeren yönetim faktörü boyutu da önemli bir yere sahiptir. vereceği için, gelecekle ilgili bir tahminde yani projeksiyon-
da bulunmak zorundadır.
Oryantasyon bozukluğu, havada çarpışma, kumanda
edilebilir uçakla araziye çarpma (CFIT), kaybolma, yakıt
bitmesi, iniş takımlarını açmadan iniş, kötü hava şartları-
na doğru uçmak gibi olaylar DF kaybolmasıyla meydana
gelen uçak kaza ve olaylarının bir kaçıdır. İyi bir DF, uçuş
ekibinin zinde olmasından, uçağın performans özellikleri-
ne, hava durumuna ve trafik talimatlarına varıncaya kadar
uçuşla ilgili her konuda net bilgi sahibi ve zihinsel netliğe
sahip olunmasına bağlıdır. Yorgunluk, stres, emercensi du-
rumlar ve diğer rahatsız edici unsurlar, uçuşta tek bir şeye
odaklanmaya ve genel olarak dikkatin dağılmasına neden
olurlar. DF, yapılacak muhakeme ile sorunun kaynağı ve
doğasının belirlenmesini, bilginin yorumlanabilmesini, dış
çevrenin doğru kavranmasının devam ettirilmesini ve ya-
pılması gereken işlemin algılanabilmesini sağlayacaktır.
DF, olaylardan kimin sorumlu olduğunu, neler olduğunu,
olayların etkisinin ne olduğunu, uçağın pozisyonunun ne
olduğunu bilmeyi gerektirir. Görevin başarısı DF’ın devam
654
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
ettirilmesine bağlıdır. Yetersiz iletişim, hastalık, stres, aşırı ya da eksik görev yükü, grup yapısı, baskı, kötüleşen uçuş
şartları DF azalmasına sebep olur.
Durumsal Farkındalığın Bileşenleri
DF kavramı, “herhangi bir zaman diliminde uçağı ve uçuşu
etkileyen faktörleri algılama, anlama ve bu faktörlerden yola
çıkarak yakın gelecekle ilgili tahminde bulunma” şeklinde ta-
nımlanabilir. DF’ın; uzaysal, görev, sistem ve bireysel farkın-
dalık olmak üzere 4 bileşeni vardır.
1-Uzaysal farkındalık, uçuş görevinin içerisinde icra almaları, doğru beslenme, egzersiz ve düzenli bir yaşam
edileceği/edildiği üç boyutlu hava ortamıyla yeryüzüne tarzına özen göstermeleri, bireysel farkındalık kapsamına
göre bulunulan pozisyonun farkında olunmasıdır. Uzay- giren hususlardan bazılarıdır.
sal farkındalık, uzaysal oryantasyonu gerçekleştirecek
olup, bunun da iki bileşeni bulunmaktadır. Bunlar; coğ- Durumsal Farkındalık Kaybına Sebep Olan
rafik oryantasyon ile uzaysal oryantasyon’dur. Örneğin; Faktörler
Esenboğa Havalimanına göre kaç radyal, kaç milde olun-
duğunun bilinmesi (225 R, 20 Nm.) coğrafik oryantasyo- Temel olarak yukarıdaki 4 bileşende zafiyete sebep ola-
na, bu noktada uçağın pozisyonunun (kanatlar ufka para- bilecek her durum DF kaybına (LSA-Loss of Situational
lel ve düz veya yatışlı vb.) kendi hissettiğimiz pozisyonla Awareness) yol açar. Durumsal farkındalık kaybına neden
uyumlu olarak bilinmesi uzaysal oryantasyona örnektir. olan bilişsel (cognitive) faktörler ise şu şekilde sıralanabi-
Uzaysal farkındalığın elde edilebilmesi için bu iki oryan- lir:
tasyon türünün aynı anda sağlanmış olması gerekmek-
tedir. Örneğin coğrafi olarak nerede olduğumuzu bilsek - Fikse Olma: Dikkatin emercensiler, anormal durumlar
bile uzaysal oryantasyonumuzu sağlayamıyorsak, (yani
SD olmuşsak) bu, uzaysal farkındalığın sağlanamadığı an- gibi sınırlı sayıda uyarana kanalize edilmesidir,
lamına gelmektedir.
- Dikkatsizlik: Yorgunluk, motivasyon azlığı, sıkıcı ve
2-Görev farkındalığı, icra edilecek görev veya yapıla-
cak uçuşla ilgili tam bilgiye sahip olunmasıdır. Rota bo- monoton görevler, kişisel sorunlar vs. nedenlerle göreve
yunca kat edilecek hava yolları, irtibat kurulacak birimler yeterli dikkat seviyesinin yöneltilememesidir,
ve telsiz frekansları, kalkılacak ve inilecek meydanların
özellikleri, taşınacak yolcu/yük manifestosu, uçaktaki - Dikkat Dağılması: Tecrübe eksikliği, stres kaynaklı
mürettebat sayısı vb. bilgiler görev farkındalığına ilişkin
faktörlerdir. tepkiler ve motivasyon eksikliği gibi nedenlerden dolayı
göreve sarf edilen dikkatin görevle ilgili olmayan uyarıcı-
3-Sistem farkındalığı, yapılacak uçuşta kullanılacak lar yüzünden azalmasıdır,
olan ana sistem/teçhizat olan uçakla ilgili karakteristikle-
rin, sahip olunan kabiliyetler ile limitlerin farkında olun- - Görev Doygunluğu/Yoğunluğu: Kişinin limitinin
masıdır. Uçağın istisnai durumlarının, mükerrer arızala-
rının neler olduğunun, uçağın aviyonik sistemlerinin ve üzerindeki zor görevler, görev önceliklerinin belirleneme-
kullanımının vs. bilinmesidir. mesine neden olan tecrübe eksikliği, switch’lerin konu-
mu (ergonomik olmayan uçak tasarımları) gibi iş yükünü
4-Bireysel farkındalık, hava aracının (sistem), üç bo- artıran sebeplerden dolayı önemli ayrıntıların atlanması
yutlu hava ortamında (uzay), bir yerden bir yere götürül- halidir,
mesini (görev) sağlayacak olan uçuş ekibinin kendileriyle
ilgili fiziksel, psikolojik ve fizyolojik faktörlerin farkında - Negatif Transfer: Daha önceki uçulan uçak tipindeki
olunmasıdır. Uçucuların sağlık durumlarının farkında ol-
maları ve ilaç kullanımını uçuş hekimleri nezaretinde ger- bir alışkanlığın yeni uçak tipine taşınması gibi; çok iyi öğ-
çekleştirmeleri, hastalıklarını saklamamaları, alkol ve tü- renilmiş bir şeyin, sonradan ortaya çıkan yeni bir durum-
tün kullanımına dikkat etmeleri, yorgunlukla ilgili önlem da uygun olmayan tepkilere neden olmasıdır,
- Alışkanlık Kazanma: Çok sık kullanılan bir referan-
sa bir süre sonra yeterli dikkatin sarf edilmemesi halidir.
655
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Örneğin, tecrübeli bir pilotun iniş takımlarını koymadan katinde de azalma veya dağılma olduğu göze çarpmaktadır. Bu
iniş yapması. süreçte ikinci pilot ve uçuş mühendisi yeteri derecede kararlı
(assertive) davranamayarak bu kazaya katkıda bulunmuşlardır.
- Zaman Algısının Bozulması: Zaman akışının geniş-
lemesi veya daralmasıdır. Örneğin, anormal duruma gi-
ren bir uçağı kurtarmak için çok zaman varmış gibi yavaş
davranmak.
Durumsal Farkındalık Kaybı Kaza Örneği
(United Airlines, DC-8. Flight 173)
28 Aralık 1978 günü New York JFK Havaalanından
önce Denver’a oradan da Portland’a gitmek üzere hava-
lanan United Airlines’a ait Mc Donnell Douglas DC-8-61
turbofan motorlu bir uçak, Oregon’daki Portland Uluslar
arası Havaalanına yaklaşırken ağaçlık bir banliyö alanına
düştü. Uçaktaki 189 yolcu ve mürettebattan 10’u öldü,
23’ü ciddi şekilde yaralandı.
Pilot havaalanına yaklaşma esnasında uçak iniş takım Hazırlayan: Kadir Bingöllü. Pilot, Uçuş fizyologu
arızası işarı almış ancak iniş takımlarının açılıp açılmadı- (Eskişehir Asker Hastanesi - USAEM)
ğını tespit edememişti. Uçuş ekibi, iniş takımına ilişkin bu Kaynaklar:
anomaliyi çözmek ve uçağı emercensi inişe hazırlamak 1. Bingöllü MK. (2014). Spatial Disorientation - Uzaysal
için 5 bin feet irtifada (orbit yaparak) beklemeyi tercih etti. Uyumsuzluk. Eskişehir: USAEM.
Bekleme süresince ekip, uçakta bulunan yakıt miktarına 2. Fred HP, Ercoline WR. (2004). Spatial Disorientation in
ve yapılacak yaklaşmayı tamamlamak için neler yapılma- Aviation. Virginia: American Institute of Aeronautics and
sı gerektiğine ilişkin çok az şey konuşmuştu. Beklemeye Astronautics Inc.
başlama anından itibaren yaklaşık bir saat sonra uçağın 3. Jeffrey RD, Johnson R, Stepanek J, & Fogarty JA. (2008).
yakıtı bitti ve uçak havaalanının yaklaşık 6 mil güneydo- Fundamentals of Aerospace Medicine (4th Edition).Phile-
ğusuna çakıldı. delphia: Lippincott Williams & Wilkins.
NTSB bu kazanın muhtemel sebebi olarak, kaptan pilo- 4. Rainford DJ, & Gradwell DP. (2006). Ernsting’s Aviation
tun uçağın yakıt durumunu düzgün bir şekilde kontrol et- Medicine (4th Edition). London: Edward Arnold (Publis-
memesi ve yakıt durumuna ilişkin olarak ekip üyelerinin hers) Ltd.
önerilerine doğru tepki vermemesi olarak belirlemiştir. Bu 5. Rash CE. (2004). Awareness of Causes and Symptoms
durum uçağın tüm motorlarının yakıtsızlık nedeniyle dur- of Flicker Vertigo Can Limit III Effects. Human Factors&
masına neden olmuştur. Kaptanın bu dikkatsizliği, yaşan- Aviation Medicine, Vol.51. No.2, p.1-6.
makta olan iniş takımı arızası ile yapılacak olan muhtemel 6. Reinhart, R.O. (2008). Basic Flight Physiology(Third
bir emercensi iniş hazırlıklarından kaynaklanmaktaydı. Edition). New York: McGrawHill.
Kazaya katkıda bulunan sebep olarak da, diğer iki ekip 7. Şener S. (2007). Disoryantasyon. Eskişehir: Uçucu Sağ-
üyesinin yakıt durumunun kritikliğini tam olarak anlama- lığı Araştırma ve Eğitim Merkezi Başkanlığı.
maları, ya da bu duruma ilişkin kaygılarını kaptan pilota 8. Şenol, L. (2012). Durum Muhakemesi ve Kaybı. Hava-
iletememeleri olarak tespit edilmiştir. cılık Tıbbı Bülteni, 20, 405-406.
9. Fizyolojik Eğitim Ders Kitabı (1993). Hava Kuvvetleri
Bu kazada kaptan pilotun iniş takım arızasına ve emercensi Komutanlığı Eğitim Daire Başkanlığı.Ankara: Hava Bası-
mevi Md.lüğü
inişe odaklanması (fiks olması) nedeniyle durumsal farkındalığı- 10. Havacılık Tıbbı El Kitabı (1995). Editör: Çetingüç M.
GATA Hava ve Uzay Hekimliği Merkezi Başkanlığı. Es-
nın daraldığı, bu sebeple yakıt durumuna vermesi gereken dik- kişehir.
11. Uçuş Fizyolojisi (1999). 2.Ana Jet Üs Uçuş Eğitim
Merkezi Komutanlığı. İzmir.
12. http://www.faa.gov/pilots/safety/pilotsafetybrochures/
media/SpatialD.pdf (29.07.2013)
13. http://www.faa.gov/pilots/safety/pilotsafetybrochures/
media/SpatialD_Seeing.pdf(20.07.2013)
14.http://en.wikipedia.org/wiki/Brownout_(aviation)
(28.07.2013)
15.http://lessonslearned.faa.gov/ll_main.cfm?TabID=3&-
CategoryID=9&LLID=42 (19.05.2014)
656
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
TÜRK HAVA YOLLARI’NDA
ALKOL-MADDE KONTROLÜ UYGULAMALARI
Dünyada havacılık sektöründe uçuş emniyetini artırmak koaktif madde etkisi altında çalışılmasını engelleyen, psi-
için alkol ve madde kullanımının kontrolüyle ilgili çeşitli koaktif maddelerin problematik kullanımını yasaklayan,
düzenlemeler yapılmıştır. Bunlar, uluslararası havacılık oto- problematik madde kullanımı tanısı alan personeli uçuş
ritelerinin kuralları, ülkelerin sivil havacılık otoritelerinin emniyeti açısından riskli pozisyondan uzaklaştıran bir poli-
yasal düzenlemeleri, şirketlerin kendi düzenlemeleri olmak tikasının olması gerektiği de belirtilmektedir [5].
üzere üçe ayırılabilir. Alkol/madde kullanımıyla ilişkili kaza
riskinin azaltılması için uçuş ekiplerine ve uçuş emniyetiyle THY’nin de Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrolü Prose-
ilişkili olabilecek diğer çalışanlara (teknik vb.) alkol/madde dürü’nü oluştururken amaç, “operasyonel emniyet açısın-
testleri yapılması da bu kontrolün sağlanmasında uygula- dan kritik görevlerde” çalışan personelin uygunsuz alkol ve
nan bir yöntemdir. psikoaktif madde kullanımını önlemek ve uçuş emniyetine
katkı sağlamaktır.
Bazı ülkelerde alkol/madde kullanımının kontrolüne yö-
nelik geniş kapsamlı yasal düzenlemeler yapılmıştır; ABD, YÖNTEM
Avustralya, Bahreyn, BAE, bu ülkeler arasındadır. ABD’de
FAA 1989 yılında madde testlerini, 1995’te alkol testlerini Öncelikle Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrolü Prosedü-
başlatmıştır. 1990-2010 arasında toplam 4.634.378 test ya- rü’müzü oluşturduk. Prosedürü hazırlarken ICAO’ın mad-
pılmış, 44.722 test pozitif (alkol/madde) saptanmış, bunla- de kötüye kullanımının önlenmesine yönelik hazırlanmış
rın da 27.625’i işe girişte tespit edilmiştir [1]. Hindistan’ın dokümanı [6] başta olmak üzere diğer yabancı doküman-
sivil havacılık otoritesi ise her uçuş öncesi tüm uçuş ekibi- lardan [5,7,8,9] yararlandık. Star Alliance üyesi hava yolu
nin alkol muayenesinden geçmesini zorunlu tutmuş, yasal şirketlerinin iş yeri hekimliklerine e-mail yoluyla kendi şir-
düzenleme uçuş ekibi dışındaki bir personele test yapılma- ketlerinde yapılan uygulamaları sorduk. 02/03/2012 tari-
sını veya madde testini içermemiştir [2]. hinde Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrolü Prosedürümüz
yürürlüğe girdi. Prosedürümüze göre “operasyonel emniyet
Hava yolu şirketlerinin hemen hepsinin alkol ve madde açısından kritik görevlerde” çalışan personele alkol ve mad-
kullanımına dair bir politikası vardır ve bu politika daha çok de testleri yapılmaktadır. ICAO’nun dokümanında “operas-
uçuştan belli bir süre önce ve uçuş esnasında alkol kullanı- yonel emniyet açısından kritik görevler”, görevlerini doğru
mını ve yasadışı psikoaktif maddelerin veya ilaçların kul- yapmadıkları takdirde havacılık emniyetini tehlikeye soka-
lanımını yasaklamakla sınırlıdır. Kimi şirketler, ülkelerinin cak kişiler olarak tanımlanmıştır [6]. Bu personel arasında
sivil havacılık otoritelerinden bağımsız olarak alkol ve/veya teknisyen, hat bakım personeli, operatör, uçuş ekipleri (pi-
madde testlerini yapmaktadır. Bir araştırmaya göre az sayı- lot, kabin memuru), uçak güvenlik görevlisi, uçak emniyet
da şirket tarama testleri uygulamaktadır. Ancak bu çalışma görevlisi, dispeçer, load-master yer almaktadır.
1993-1995 seneleri arasında yapılmıştır ve o zamandan bu-
güne tarama testlerinin sayısının artmış olması beklenebilir Kapsamdaki personele işe giriş öncesinde idrarda mad-
[3]. de testi, görev esnasında ise rastlantısal olarak veya makul
şüphe durumunda, gerekirse olay/kaza sonrasında alkol ve
Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (IATA) dene- madde testleri uygulanmaktadır. Rastlantısal testler, kap-
tim programı, Operational Safety Audit’dir (IOSA). Ulusla- samdaki personelin %10-25’ine olacak şekilde planlanmış-
rarası tanınmış ve kabul edilmiş bir değerlendirme sistemi tır.
olan bu program, IATA üyesi olan tüm hava yolu şirketleri-
ni operasyonel yönetim ve kontrol sistemleri açısından de- Rastlantısal testlerde madde taramasını idrarda mı yoksa
netlemektedir [4]. Türk Hava Yolları IATA’ya üyedir. IOSA tükürükte mi yapacağımız konusunda karar verebilmek için
standartlarına göre, ülke/eyalet tarafından yapılmadığı veya geniş bir literatür taraması yaptık. Tükürükte madde tara-
kanunen yasak olmadığı takdirde, operatörün uçuş ekibi ması idrara göre yeniydi ve cut-off, sensitivite, spesifisiteleri
üyeleri ve operasyonel çalışanları için bir tarama veya test üzerinde halen soru işaretleri vardı. Özellikle esrarın tükü-
prosedürünün olması zorunludur. Ayrıca operatörün, psi- rükte saptanması güçtü ve ülkemizde en yaygın kullanılan
657
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
madde olduğu [10] göz önüne alındığında bu, en büyük handikaptı. Cihazların performansları, her madde için farklıydı.
Diğer taraftan madde tespit süresi kandakine yakın olarak saatler/1 günle sınırlıydı [11] ve pozitif sonuç eski kullanımı
değil, tam olarak görev anındaki madde etkisini gösterecekti. Ayrıca idrar testinde yaşanan katkı maddesi/idrarı değiştir-
me ile madde tespitinin engellenmesi gibi müdahalelerden uzaktı ve kullanım kolaylığı vardı. Tükürükte madde taraması
yapan cihazların güvenilirliğinden emin olmak için Adli Tıp Kurumu ile ortak bir çalışma gerçekleştirdik. Bu çalışmada
Türkiye’de pazarlaması yapılan 5 cihazı karşılaştırdık. Çalışma iki bölümden oluştu. İlk bölümde Sağlık Müdürlüğü’müzde
görevli 10 gönüllüden tükürük toplandı ve test edildi. Bunun için cihaz tanıtımıyla yetkili kişilerin gözetiminde, her bir
cihazın tükürük toplama yöntemi uygulandı. Bu aşamada cihazların öncelikle tükürük toplama süreleri ve yalancı pozi-
tiflik oranları test edildi. İkinci bölümde Adli Tıp Kurumu’ndan görevlendirilmiş kişilerce numune toplama çubuklarına,
cihazların bildirilmiş cut-off değerlerine eşit miktarlarda esrar, opiyat, kokain, amfetamin, metamfetamin eklendi. Bu
işlem her bir cihaz için 3 kez tekrarlandı. Böylece cihazların test süreleri, hassasiyetleri ve tutarlılıkları saptandı. Sonuçta
en güvenilir 2 cihaz belirlendi.
THY prosedüründe, görev esnasında yapılan madde testlerinde genellikle tükürükten tarama yapılmakta, lüzumu ha-
linde idrarda madde taraması da yapılabilmektedir. İdrar numunesi alırken European Workplace Drug Testing Society
(EWDTS)’nin rehberine göre hareket edilmektedir [9]. Ayrıca uçuş hekimi/psikiyatri hekiminin muayenesinde madde kul-
lanımına yönelik şüphe oluşması halinde saç testi de yaptırılmaktadır.
Tarama testi pozitif çıkar ve kişi sonuca itiraz ederse uygun numune alınarak dış laboratuvarlarda konfirmasyon testi
yaptırılmaktadır. Nefes testi pozitif çıkarsa kan numunesi alınarak enzimatik yöntemle alkol analizi yaptırılmakta; madde
testi pozitif çıkarsa idrar örneği alınarak GC/MS yöntemiyle madde analizi yaptırılmaktadır. Nefes testinde pozitifliği, al-
kolmetrede 0.2 promil ve üstü olarak tanımladık. Tüketilen gıdaların olası alkol içeriği ve açlık durumunda oluşabilecek
düşük miktarda alkolü göz önünde bulundurarak, 0.2 promile kadarki alkolü kabul edilebilir düzeyde değerlendirdik.
Aşağıdaki tabloda hangi durumda hangi testlerin uygulandığı özetlenmiştir:
Tablo1: Rastlantısal Alkol Diğer taraftan kapsamdaki personeli eğitmek için
Testi Sayısı on-line bir eğitim hazırladık. Bu eğitimin içeriğinde şu
bölümler yer almaktadır:
- Psikoaktif madde tanımı, beyne etkileri, alkolün et-
kileri ve metabolizması
- Ulusal ve Uluslararası Kanunlar ve Havacılık Kural-
ları
Tablo 2: Rastlantısal Madde - THY Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrolü Prosedürü.
Testi Sayısı
Tablo 3: İşe girişte yapılan idrarda madde tarama testi 1Star Alliance: 1997’de, yolculara geniş ve kolay
sonuçları. uçuş ağı sağlamak için oluşturulmuş olan, dün-
yanın en büyük hava yolu ittifakıdır. Türk Hava
*THC:Tetrahidrocannabinol, **BZD: Benzodiaze- Yolları Star Alliance’a Nisan 2008’de 21. üye
pin, ***MET: Metamfetamin, ****BAR: Barbitürat olarak katılmıştır.
2Maddenin tespit edilebileceği minimum değer.
658
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Sonuçlar kul şüphe durumunda uygulanacağı bildirilmiştir. Ayrıca
2013 yılında toplam 835 rastlantısal test yapılmıştır. sivil havacılık işletmeleri, uçucu personelinin görevi es-
Rastlantısal olarak yapılan alkol testlerinin ve psikoaktif
madde tarama testlerinin sayısı 1. ve 2. tablolarda verilmiş- nasında psikoaktif madde veya limit dışı alkol kullanımını
tir. 3. tabloda ise işe girişte yapılan idrarda madde tarama
testi sonuçları gösterilmektedir. tespit etmeye yönelik olarak söz konusu personelin yılda
Makul şüphe nedeniyle test yapılan 3 kişi olmuş, 1 kişi- en az %10’unu test edecek şekilde rastgele tarama tes-
de alkol testi pozitif çıkmıştır; diğer iki kişinin testleri negatif
çıkmıştır. Saç testi yaptırılan 2 kişi olmuştur. Bunların biri ti yapılmasını sağlamakla ve sonuçları Genel Müdürlüğe
rastlantısal testte pozitiflik saptanan personeldir, diğeri işe
girişte yapılmıştır. Her ikisi de negatif çıkmıştır. Tükürük tes- bildirmekle yükümlü kılınmıştır [15].
tinde yalancı pozitiflik oranı, 632 testte 2 testtir. Bunlardan
birinin,grip sebebi ile kullanılan ilaçtaki kodein olduğu GC/ Bu talimatla Türkiye sivil havacılığında alkol ve psiko-
MS ile teyit edilmiştir.
aktif madde kontrolü, şirketlerin inisiyatifine bırakılmamış
Tartışma
olmaktadır. Uygulamanın, alkol/maddeye bağlı uçak ka-
Ulaştırma sektöründe (kara, hava, deniz) alkol ve mad-
de testlerinin yapılarak alkol/maddeye bağlı kazaların zası riskini azaltacağını ve ülkemizi uçuş emniyeti açısın-
önlenmesi, ulaşımda emniyete önemli katkı sağlamakta-
dır. Testlerin hem caydırıcılık açısından faydası olmakta, dan dünya sıralamasında üst sıralara yerleştirmede etkili
hem de makul şüphe durumunda alkol/madde etkisindeki
personeli saptayarak kritik görevden uzaklaşmasını sağ- olacağını düşünüyoruz.
lamaktadır. İşyerinde yapılan madde testlerinin caydırıcı
etkisi gösterilmiştir [12,13]. Avustralya’nın bir eyaleti olan Hazırlayanlar: Dr. Dijan Ertemir; Psikiyatrist, İşyeri
Queensland’de, sürücülere yol kenarında yapılan madde Hekimi Dr. Mehmet Deniz Aybey; Sağlık Müdürü (THY)
tarama testlerinin sürücülerdeki etkisi araştırılmıştır. Bu Kaynaklar:
araştırmada, 922 sürücüde kendi kendine doldurulan bir 1.Berry M. Federal Aviation Administration drug and alcohol tes-
anket ile madde etkisi altında iken araç kullanma davra- ting in the aviation industry. Aviat Space Environ Med. 2013 April
nışı, yasal cezaların algılanışı ve test yapıldığının bilin- 84(4): 307
mesinin etkileri sorgulanmıştır. Çalışmanın sonuçları, test 2.Civil Aviation Requirements Section 5-Air Safety, Series F Part
uygulananların çoğunun test uygulamalarına karşı farkın- III, Issue 1, 13 nov 2009 Government of India, Office of the Dire-
dalıklarının olmadığını ve testin pozitif çıkması durumun- ctor General of Civil Aviation.
da karşılaşacakları cezai müeyyidelerin kesinliği, ağırlığı 3.Cook C. Air crew alcohol and drug policies:a survey of com-
ve hızlılığı hakkında algılarının farklı düzeylerde olduğu- mercial airlines. Drugtext, international substance use library.
nu ortaya koymuş; ayrıca tekrar madde etkisi altında araç http://www.drugtext.org/Work-and-work-place/air-crew-alco-
kullanmayı düşündüğünü bildirenlerde, cezaların kesin- hol-and-drug-policies.html
liğiyle ilgili idrakin ve test uygulamalarıyla ilgili farkın- 4.http://www.iata.org/whatwedo/safety/audit/iosa/Pages/index.
dalığın düşük olduğu görülmüştür. Sonuç olarak testlerin aspx
caydırıcı etkisinin olduğunun yanı sıra sürücülerin bilinç 5.IOSA Standards Manual,effective 1 September 2013. 7th edi-
düzeyinin arttırılmasıyla uygulamanın daha da başarılı tion
olacağı belirtilmiştir [14]. 6.International Civil Aviation Organization. Manual on preven-
tion of problematic use of substances in the aviation workplace.
SHGM’nin Uygulaması Doc.9654-AN/945, 1995
7.United States Code Title 49 CFR Part 40: Procedures for
Türk Hava Yolları’nın kendi uygulamasından başka, Transportation Workplace Drug and Alcohol Testing Programs,
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından, updated 2010
“Uçuş Personeli Alkol Ve Psikoaktif Madde Kontrollerine 8.Bahrain Civil Aviation Publication CAP 19 Prevention of Subs-
İlişkin Talimat” 12.03.2014 tarihinde yayımlanarak yürür- tance Abuse, 1 March 2010
lüğe girmiştir. Talimatta, Genel Müdürlükçe görevlendi- 9.European Workplace Drug Testing Society. Guidelines for Le-
rilen denetçi personel tarafından uçuş personeline, uçuş gally Defensible Workplace Drug Testing. Specimen Collection
görevi öncesinde veya sonunda rastgele alkol ve/veya Procedures Version 2.0, valid from Oct 2011
madde tarama testleri denetimin bir parçası olarak veya 10.Türkiye Uyuşturucu Ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Mer-
alkol ve/veya psikoaktif madde kullanımı konusunda ma- kezi (TUBİM) Türkiye Uyuşturucu Raporu 2012 (2011 verileri)
http://www.tubim.gov.tr/dosyalar/raporlar/Tubim_Raporu_2012.
pdf
11.Verstraete AG. Detection times of abuse in blood, urine and
oral fluid. Ther Drug Monit 2004 vol 26 (2): 200-205
12.Mehay SL, Pacula RL. The effectıveness of workplace drug
prevention policies:does ‘zero tolerance’ work? Working Paper
7383 Natıonal Bureau Of Economıc Research 1999 http://www.
nber.org/papers/w7383
13.Carpenter CS. Workplace drug testing and worker drug use.
Health Serv Res. 2007 Apr;42(2):795-810
14.Davey JD, Freeman JE, Palk GR. Deterring drug drivers : a
study into the initial impact of oral random roadside drug testing
in Queensland. In International Council on Alcohol, Drugs and
Traffic Safety Conference (T2010), 22 - 26 August 2010, Oslo,
Norway.
15.http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzu-
at/sektorel/talimatlar/SHT-3M.pdf
659
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
UZAY YOLCULUĞUNDA FİZİKSEL YETERLİLİK EGZERSİZLERİ
Fiziksel yeterlilik (fitness) egzersizleri, insan sağlığını ve profesyonel performansı destekleyen egzersiz tipleri ve stres
azaltma tekniklerini kapsar. Uygun bir fiziksel yeterlilik programı uzay uçuşu dahil birçok aktivitede insan performansını
geliştirmeye yardımcı olur.
Uzay ortamındaki azalmış yerçekimine bağlı olarak, kemik yoğunluğu, kas kütlesi, kardiyak ve solunum işlevlerindeki
azalmayı dengelemek için uzayda her gün yaklaşık 2 saat fiziksel egzersiz yapılır. Ayrıca astronotlar uçuştan aylar önce
dayanıklılık, güç ve esneklik antremanları yaparak güçlerini geliştirirler.
Kısa süreli alt yörüngesel uçuşlarda bile fiziksel yeterlilik önemli bir rol oynamaktadır. G kuvvetlerinin beyin, kalp ve
göğüs (solunum) üzerinde stres ve baskıya sebep olabileceği ve bunun da G kaynaklı Bilinç Kaybına (G-LOC) yol açabile-
ceğinden dolayı fırlatma ve atmosfere dönüş sırasındaki ivme (G) kuvvetlerinden kaynaklanan kardiyovasküler etkiler ticari
uzay yolcuları için önemli
bir sorundur. Basit yörün-
gesel uçuş esnasında bile
kişinin fiziksel bitkinlik,
sıvı kaybı, endişe ve he-
yecan gibi stres faktörleri
varsa, uzaya fırlatma ve
geri dönüş sırasındaki yük-
sek ivmeli G kuvvetleriyle
baş etmede vücut toleransı
belirgin şekilde azalabilir.
Sadece %2’lik sıvı kaybıy-
la vücudun G-Toleransı
%50 düşer!
Stresler birikerek son-
radan insan performansı
ve tepki sürelerini olum-
suz etkileme potansiyelindedir. Uçuş ekibi ve uzay yolcuları uçuştan önce streslerini yatıştırmaya yönlendirilir; böylece
yüksek G kuvveti, yerçekimsiz ortam, basınçlandırma, termal etkiler gibi güçlü çevresel ve uzay aracından kaynaklanan
streslerin üstesinden gelmeleri kolaylaşır.
Fiziksel egzersizler aerobik, anaerobik ve esneklik aktivitelerini içerir:
Aerobik Egzersizler: Kardiyovasküler dayanıklılığı arttırmaya odaklanır. Bisiklete binme, yüzme, yürüyüş, ip atlama,
kürek çekme, koşma ve tenis oynama gibi aktiviteler...
Anaerobik Egzersizler: Kas gücünü ve direnç gücünü arttırmaya odaklanır. Ağırlık kaldırmaı, sürat koşusu, işlevsel
antrenman, ekstantrik antrenman, vb...
Esneklik Egzersizleri: Eklem hareketliliğini ve kasların ve eklemlerin hareket alanını arttırmaya odaklanır. Statik ya da
dinamik esneme hareketleri, yoga ve pilates, vb...
Rutin egzersizlerin sağlık açısından sayısız yararları arasında gelişmiş vücut kompozisyonu, kardiyovasküler form,
esneklik, kas gücü ve hastalıkların önlenmesi vardır. Egzersiz yaparken direnç, güç, esneklik, hız, çeviklik, denge, tepki
süresi gibi belirli bir yetenek ya da kabiliyeti hedeflemek, performansın o alanını daha da geliştirebilir.
Genel fiziksel yeterlilik egzersizlerinin bir yararı da, uzayda geçirilecek zamanın keyfini çıkarmaktır. En önemlisi ise,
sağlık kazanımlarıdır. Haftada 3-4 kez egzersiz yapmak ve kalp atış hızını 30 dakika ya da daha uzun süre yüksek tutmak,
iyi bir fiziksel yeterlilik yolunda olunduğunun kanıtı sayılabilir. Performansı arttırmak için egzersizin sıklığını, yoğunluğu-
nu, zaman ya da tipini değiştirmeyi denemek gerekir.
Olumlu sağlık sonuçları aşağıdaki alanlarda iyileşmeleri içerebilir:
• Kardiyovasküler ve solunumsal sağlık
• Zihinsel sağlığı
• Sosyal sağlık
• Kemik yoğunluğu
• Kas gücü
• Hareket, gerinme ve esneklik
Ticari uzay yolcuları daha önceden uzay uçuşu tecrübesine sahip olmadıklarından dolayı, uzay yolculuğunun stresle-
rini anlamak ve fiziksel egzersizleri günlük egzersiz rutininin bir parçası olarak görmeye başlamak, uzay uçuşlarının özel
zorluklarıyla daha iyi başa çıkmada yararlı olur. NASTAR Merkezinin (www.nastarcenter.com) “Temel Yörüngesel Uzay
Eğitimi” olarak adlandırılan eğitimi, bu konu üzerine odaklanmıştır.
Kaynak: Getting “FITT” For Space. ETC Quarterly, NASTAR, March 2014
Çeviri: Hüsnü Onuş. Uçuş fizyologu
660
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
AMBULANS UÇAKLA HASTA BEBEKLERİN TAŞINMASI
Hava yolu ile hasta taşınması, yeterince kontrol edile- •Trakea uzunluğu yetişkinlere göre daha kısadır. Bu durum
meyen mobil bir çevrede optimal yoğun bakım hizmeti sağ- endotrakeal entübasyon esnasında tüpün kolaylıkla bronş-
lanmaya çalışılması nedeniyle oldukça zordur. Bu durum lara gitme riskini de beraberinde getirir.
yenidoğan ve bebeklerin taşınmasında, özellikle yüksek •Erişkinlerden farklı olarak çocuklarda bronşlar eşit açı ile
irtifa ve uçuş fizyolojisi açısından kendine özgü birçok zor- ayrılır.
luklara ve gereksinmelere yol açar. •Göğüs yenidoğanda fıçı şeklindedir; yaş ilerledikçe silin-
dir şeklini alır. Etkin bir ventilasyon için erişkinlerdeki biçim
Yenidoğan ve Bebeklerin Solunum Sistemindeki ve fonksiyonda olması gerekir. Yenidoğan ve erken çocuk-
Farklılıklar: luk döneminde interkostal kasların zayıf olması ve toraksın
kıkırdak kısmının kemik kısmına oranla daha fazla olması
•Bebekler 2-4 aya nedeniyle, ventilasyon işlevinde diyafragma kasının etkin-
kadar zorunlu bu- liği fazladır. Böylece abdominal solunum ön plana çıkar.
run solunumu ya- •Tekrarlanan hareketleri yapabilme yeteneğine sahip yük-
par. Bu yüzden sek oksidatif Tip I kas lifleri erişkinlere göre yetersizdir.
burundan geçirilen •Batın içi organlar ve mediyastinal yapılar solunumu etkile-
aparatlar, konjeni- yecek kadar büyüktür.
tal nazal stenoz, •Hava yollarındaki büyüme yaş artışıyla birliktedir. İlk 5
nazal konjesyon aya kadar proksimal ve distal hava yolları orantılı olarak
ve mukus, belirgin büyür. Fakat 1 yaş ve sonrasında büyüme distal hava yolla-
obstrüksiyona ne- rında daha fazla olur. Aynı zamanda distal hava yollarının
den olur. büyümesi birbiriyle orantısızdır. Bu nedenle 5 yaşına kadar
•Dilin göreceli olarak büyük olması obstrüksiyona neden distal hava yollarındaki direnç erişkinlere göre daha fazla-
olabilir. Ayrıca laringoskopi esnasında teknik zorluklar ya- dır.
ratabilir. •Çocuklarda bronşiyal kas yapısı yetersiz olduğundan özel-
•Hipertrofik adenoid ve tonsiller nazofarinks orofarinksi likle ilk 6 ayda bronkospazm nadirdir. Bu nedenle obstrük-
tıkayabilir. Bu da uykuda ve postoperatif dönemde sorun tif akciğer hastalıklarında bronş spazmı bu yaş grubunda
yaratabilir. önemli rol oynamaz.
•Epiglot kısa ve kalındır. Laringeal girişin üstünde açılan- •Çocuklarda kıkırdak desteği yetersiz olduğundan bronş
mıştır. duvarları birbirine yapışıktır. Bu nedenle obstrüktif akci-
•Larinks daha yukarıda (C3-C4) lokalizedir. Bu yüzden düz ğer hastalıklarında solunumun ekspiryum fazında plevral
laringoskop bıçakları eğri bıçaklara göre daha faydalıdır. basınç pozitif olur. Bu durum hava yolu kollapsına neden
Çünkü larinksin yukarıda olması laringoskopiyi zorlaştırır. olabilir.
Buna karşın larinksin yukarıda olması sıvı gıdaların larinkse •Yenidoğanda alveol sayısı 24 milyon iken, erişkinde 300
kaçmadan yutulabilmesine olanak verir. milyondur. 8-10 yaşına kadar alveol sayısında hızlı bir artış
•Vokal kordlar trakeaya doğru açılanmıştır. olur. Bu yaştan sonra yeni alveol oluşumu belirgin olarak
•Larinks huni şeklindedir. Vokal kordlar larinksin en geniş azalırken alveolde yapısal gelişme ön plana çıkar. Akciğer
yeridir, subglottik bölgeye doğru daralır. Bu yüzden 10 ya- yüzey alanı ise erişkin döneme kadar 21 kat artar.
şına kadar kafsız endotrakeal tüpler tercih edilir. Kaflı veya • Hemen hemen bütün yenidoğanlarda değişen oranlarda
kafsız olsun, vokal kordları geçen tüpler glottisin altında pulmoner sistemik şantlar bulunduğu unutulmamalıdır.
ilerlemeyebilir. Kaflı ya da büyük ebatlı endotrakeal tüpler
mukozada iskemiye neden olabilir. Yüksek İrtifa Fizyolojisi Ve Uçuş Stresörleri:
•Ventilasyon gücü yetersiz olan bebeklerde laringospazm
hayatı tehdit eder. İrtifaya bağlı sorunlar genellikle uçakla (sabit kanat)
•Laringeal atrezi, laringeal stenoz ve koanal atrezi gibi kon- yapılan hasta nakillerinde görülür. Bununla birlikte alçak
jenital anomaliler solunumun sürdürülmesini zorlaştırır. irtifada uçan helikopterlerle nakil sırasında da sorunlar çı-
Down, Klippel-Feil, Pierre Robin ve Turner Sendromu gibi kabilir.
konjenital sendromlarda laringoskopi zordur.
•Erişkinlerde önemli problem yaratmayan bronşiyolit gibi Atmosfer fiziği, gaz yasaları (Boyle, Dalton, Henry) ve
enfeksiyonlar bebeklerde belirgin solunum sıkıntısı yapar. kabin irtifaı ile ilgili genel bilgilerin edinilmesi, gerek in-
•18 yaşına kadar san vücudunun ve gerekse tıbbi ekipmanın atmosferik ba-
larinks, trakea ve sınç değişikliklerine ve çeşitli uçuş stresörlerine nasıl yanıt
bronşların duvar ka- verdiğini anlamak için gereklidir. En temel bilgi, yükseklik
lınlığı lümen çapına arttıkça hava basıncının ve sıcaklığın azaldığı, gaz genleş-
göre incedir. Hava me oranının arttığıdır. Dış basıncın azalması ile intravenöz
yolu çeperinin ince akım oranları, medikal antişok pantolonların (MAST) basın-
olması inspiryum cı ve endotrakeal tüp kaf şişkinliği değişebilir; solunum hızı
esnasında lümenin ve gaz alışveriş volümü de etkilenebilir. Yüksek irtifalarda,
kolaylıkla kollabe kanda ve dokularda hava kabarcıkları ortaya çıkabileceği
olmasına yol açar. (dekompresyon hastalığı) bilinmelidir.
Hemen hemen tüm insanlar 12.000 ft yüksekliğe ani
661
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
çıkışlarda irtifa hastalığı belirtileri gösterirler. Basınç sis- da IV) dikkatlice izlenmelidir. Bu önlemler özellikle uzun
temlerinin arızalanıp çalışmaması ya da bir camın kırıl- mesafeli nakiller için çok önemlidir.
ması, uçağın bir gövde parçasının kopması/yırtılması gibi
hasarlar kabin basıncının ani düşüşüne ve dekompresyon Uçuş hareketleri, hastanın yatırıldığı sedyenin yönü
hastalığına neden olur. Bu durum oluştuğunda pilot hız- için önemlidir. Hız veya yönde ani ve fazlaca bir değişik-
lı bir şekilde düşük irtifalara inmeye yönelir. Uçaktaki lik (akselerasyon) olduğunda hasta G kuvvetlerinin etkisi-
sağlık ekibi dekompresyon etkilerine hazırlıklı olmalıdır. ne maruz kalır. Hastaya uçakta uygun pozisyon verilmesi,
Bu sırada kabin ısısında da ani bir düşüş olur. İçeride sis kalkış (hızlanma) veya iniş (yavaşlama) sırasındaki olum-
oluşur. Bu sis kabinde yanlışlıkla duman olarak algılanır. suz etkileri azaltır. Kardiyak hastalarda, hızlanma sırasın-
İşitme, gürültüye ve orta kulaktaki hızlı dekompresyona da hastanın başını uçağın kuyruk tarafına yönlendirmek
bağlı olarak bozulur. En önemli klinik sonuç kabin ok- miyokardiyal perfüzyonu arttırır. Kafa travması olan ya
sijen basıncında ani düşüşe bağlı olarak kabin ekibinde, da sıvı yüklenmesi olan hastalarda, kanı alt ekstremiteler-
tıbbi ekipte ve hastada hızlı gelişen hipoksidir. Pilot, tıbbi de göllendirmek için hastanın başı uçağın burun tarafına
ekip üyeleri ve hasta için oksijen desteği yaşamsaldır. Geç doğru yönlendirilir (pozitif G kuvvetlerini arttırmak için).
kalınırsa hipoksiye bağlı hiperventilasyon, öfori ve bilinç Bu pozisyon ayrıca kalkış sırasında intrakranyal basınçta
kaybı gelişebilir. Kabin basıncının düşmesine bağlı olarak geçici artış riskini de azaltabilir. Ancak uçağın inişi sıra-
kanda çözünmüş gazların serbest kalmasından dolayı de- sındaki yavaşlamada (deselerasyon), sözü geçen ivme-
ğişik derecelerde dekompresyon hastalığı görülür. Klinik lenmeler tersine döneceğinden, hastanın pozisyonunun
açıdan önemli diğer bir klinik olay ise kapalı ortamdaki 1800 değiştirilmesi gerekir. En ideali, bu ivmelenmeler-
havanın hızlıca genleşmesidir. Eğer dekompresyon olu- den etkilenmesinin yaşamsal önemde olduğu çok kritik
şursa bütün kateterler, göğüs tüpleri ve nazogastrik tüpler hastalarda hızlanma ve yavaşlama etkilerini minimalize
serbestleşmiş olarak klemplenmeden açık bırakılmalıdır. edilmesi için G kuvvetlerine transvers eksende maruz kal-
masını sağlamak üzere imkân varsa hastanın enlemesine
İrtifa arttıkça yenidoğanlarda (özellikle prematürlerde) yatırılmasıdır.
alveolar kısmi oksijen basıncı düştüğünden hipoksi ge-
lişme riski erişkinlerden daha fazladır. Erişkinlerde alveo- Yenidoğan ve Bebek Hastaların Havayolu İle
ler-arteriyel oksijen basınç farkı yaklaşık 10 mmHg iken, Taşınmasında Komplikasyonların Önlenmesi
yenidoğanlarda bu fark daha fazladır (yaklaşık 25 mm I. Vücuttaki Hava Dağılımı
Hg). Bu nedenle, alveoler kısmi oksijen basıncındaki hafif
bir düşüş bile yenidoğanda hipoksi ile sonlanabilir. Tidal •Kusma riski olan ya da gastrointestinal semptomları
volümü düşük ve oksijen tüketimi artmış kişiler hipoksiye olanlara orogastrik veya nazogastrik tüp yerleştirilip ucu
daha az karşı koyabilirler ve bunlar komplikasyon gelişi- açık bırakılmalı,
mine daha yatkındır. Pnömoni, akut astım, pnömotoraks •Kaflı endotrakeal tüp ve trakeostomi varsa, kaf basıncı
ile şok ve kan kaybının bulunduğu pediyatrik hastalıklar dikkatlice monitörize edilmeli,
yüksek irtifalarda şiddetlenebilirler. Bu arada, kabin için- •Göğüs tüpü, endotrakeal tüp ve benzeri malzemeler ha-
deki sıcaklığın fazla olması zaten hipoksik olan hastayı zır bulundurulmalı,
tehlikeye sokacak şekilde metabolik hız artışına ve artmış •Ekstrpulmoner havanın varlığını sık sık kontrol etmek
oksijen ihtiyacına/tüketimine yol açabilir. Bu nedenle ka- için;
bin konforlu bir sıcaklıkta (serin) tutulmalıdır. -Taşınabilir transilluminasyon aleti olmalı,
-Uygun torasentez iğne seti bulundurulmalı.
İrtifa arttıkça ve hava soğudukça, solunum havasındaki •Hava hapsi olan hastalar (pnömotoraks, pnömoperito-
nem miktarı oldukça azalır. Bu nedenle, taze havayı dışa- neum, bağırsak obstrüksiyonu, vb.) için mümkünse alçak
rıdaki kuru atmosferden alan kabin basınçlamalı bir uçak-
ta kabindeki nem düzeyi düşer ve dehidratasyon başka
bir sorun olarak ortaya çıkar. Nemdeki azalma hastaların
solunum yolu sekresyonlarını azaltabilir; kuru sekresyon
obstrüksiyona, atelektaziye ve hipoksemiye yol açabilir.
Bundan dolayı hastalar nemlendirilmiş oksijen almalı,
ayrıca dehidratasyonun önlenmesi için sıvı alımı (oral ya
662
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
irtifada uçulmalı ya da kabin basıncı arttırılmalıdır. sınçlaması olmayan uçaklara binmemelidirler. Laparoskopiden
sonra 24 saat uçağa binmeme kuralı erişkinler gibi çocuklar ve
II. Oksijen Parsiyel Basıncı (PO2) Azalması bebekler için de geçerlidir.
(Hipoksi) • Özofagus atrezisi: Baş 45O açı ile ve supin pozisyonu; O/G
dekompresyon, Maske balon uygulamasından kaçınılmalı...
• Hastaneden ayrılmadan önce; • Nöral tüp defekti: Bebek prone pozisyonunda yatırılmalı; kese
- Çocuğun optimal oksijenizasyonu sağlanmalı, açık değil ise steril gaz ile örtülmeli; kese açık ise betadine em-
- Arteriyel PO2 ve CO2 ölçümleri pulse oksimetri ve endtidal dirilmiş gaz ile örtülmeli; taşıma öncesi, esnası ve sonrasında
CO2 ya da kan gazı ölçümleriyle değerlendirilmeli, nörolojik değerlendirme yapılmalıdır.
- Endotrakeal tüp yeri ve tespiti kontrol edilmelidir. • Omfalosel/Gastroşizis: Lateral dekübit pozisyonda tutulmalı;
• Uçuşta; kesenin korunmalı, sıvı replasmanı, antibiyotik verilmeli.
- Stabilite idame ettirilir (kardiyorespiratuvar, hemodinami, kan • Siyanotik konjenital kalp hastalığı: Oksijen verilmemeli, Pros-
gazları, termoregülasyon); Ortaya çıkan sorunlara (konvülziyon taglandin E1 infüzyonu: 0.05-0.1 mcg/kg/dk infüzyon, ciddi yan
vs) yönelik girişimler yapılır. etkisi olmamakla birlikte apne yapabilir. En çok ilk hafta içerisin-
- Oksijen gereksinimi olan ve ventilatöre bağlı olan tüm hasta- de etkili, yaşamın ilk saatlerinden itibaren güvenle kullanılabilir.
larda transkutanöz oksijen satürasyonu monitörize edilmeli, • Gürültü: Hava ambulansında gürültü düzeyi 80 dB’e kadar
- Yeterli oksijen satürasyonunu sürdürmek için ihtiyaç olduğun- çıkabilir. Kulak kapatıcılar ile bebeklerde ses düzeyinde 7 dB
da FiO2 arttırılmalı, azalma sağlanabilir.
- Çıkılacak irtifaya ve gidilecek yerin rakımına göre FiO2 hesap- • Mortalite riski: Transport süresi ile mortalite arasında anlamlı
lanmalı: bir ilişki belirlenmiştir. 90 dakikadan uzun süren transportlarda
mortalite riskinin 2 kat arttığı ileri sürülmüştür.
FiO2(gerekli) = (FiO2 x BP1) / BP2 V. İlaçlar
FiO2 : Hastanın inspirasyonla aldığı fraksiyone oksijen • Hava ambulansta nakledilen çocuk hastalar için ilaç tedavisini
BP1 : Mevcut barometrik basınç düzenleyen hekimin hazırladığı bir not olmalı; verilecek ilaç-
BP2 : En yüksek uçuş irtifaındaki veya varış yerindeki barometrik ların hangi durumlarda ve nasıl kullanılacağına ait açıklamalar
basınç bulunmalıdır.
• Hava ambulansın kendi ilaç bölmelerinde acil durumlar için
III. Transport Kuvözünün Özellikleri uygulanacak belirli ilaçlar olmalı; bunların endikasyon, kont-
Şöyle Olmalıdır: rendikasyon, doz gibi bilgilerinin açıklandığı şemalar el altında
bulunmalıdır.
• Hafif ve çift cidarlı olmalı, Hava yolu ile hasta taşınması sırasında uçuşun doğasında bu-
• Küvöz içi istenilen derecede ısıtılabilmeli, lunan stresörler hem hasta/yaralı yenidoğan veya bebeğe, hem
• Bebek kolay görülebilmeli ve müdahale gerektiğinde rahat de tıbbi bakım sağlayan personele önemli sorunlar çıkarabilir.
ulaşılabilmeli, Uçuş fizyolojisi ve uçuş stresörleri hakkında kapsamlı bilgiler
• Ayarlanabilir oksijen olmalı, edinilmesi, nakil ekibinin bulundukları ortamda hastaya opti-
• Akü ile çalışmalı; ventilatör, monitör ve pompalar monte edi- mal bakımı verebilmelerini sağlar. Nakil ekibi hastanın genel
lebilmeli. durumunu dikkatlice gözleyerek uygun tedaviye başlayabilmeli,
potansiyel ciddi komplikasyonları öngörebilmeli ve engelleye-
IV. Diğer Durumlar bilmelidir.
• İleus, obstrüksiyon gibi durumlarda 15 gün uçma yasağı var- Hazırlayan: Dr. Tevfik Çakmakçı. Halk Sağlığı Uzmanı (Ali Raif
dır. Ancak naklin kaçınılmaz olduğu durumlarda ambulans İlaç Şirketi)
uçakta rektal tüp ya da nazogastrik tüp ile sindirim sisteminde
genleşen hava dışarı çıkarılabilir. Kolostomili çocuklara da daha Kaynaklar:
büyük torba takılması gerekir. 1. www.dglr.de
• Göğüs ve batın ameliyatı geçirenler 10 gün boyunca kabin ba- 2. www.dlgrm.de
3. Nejat Narlı. Yenidoğan ve Pediatrik Hastaların Hava ve Kara-
yolu ile Nakli. Adana Nobel Kitabevi, 2011.
4. Sitting SE et al. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2011
Jan;75(1):74-6 ; 2010 Nov 11
5. Mutlu M, Aslan Y. Karadeniz bölgesindeki bir üniversite has-
tanesine sevk edilen hasta yenidoğanların nakil koşullarının be-
lirlenmesi. Türk Pediatri Arşivi, 2011; 46: 42-8
6. Uslu S, Aldudak B, Özdemir H. Diyarbakır’da hasta yenido-
ğanın taşınması konusunda yapılan iyileştirme çalışmaları ve
bebeklere yansımaları. Türk Pediatri Arşivi, 2011; 46: 196-201
7. Mori R, Fujimura M, Shiraishi J, et al. Duration of inter facility
transport and neonatal mortality: systematic review and cohort
study. Pediatr Int. 2007;49(4):452-8
663
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
PEDİATRİK HASTA NAKLİ
Çocukların hastalık ve yaralanmaya olan yanıtları ye- Nakil Kimin Eşliğinde Yapılmalı?
tişkinlerden farklıdır ve doğru tedavi için uzman seviyede
pediatri bilgisi ve bazı yetenekler gereklidir. İşte tam bu Eşlik edecek ideal kişi veya ekibin, nakil esnasında or-
nedenle Pediatrik Yaşam Bakım Üniteleri (YBÜ) hasta nak- taya çıkabilecek tüm sorunlarla baş edebilecek şekilde eği-
li için artık kendi özel ekiplerini oluşturmaya başlamıştır. timli olması gereklidir. Kritik hasta bebekte tecrübeli bir
Hem lojistik olarak hem de uygun ekipman ve ilaçların ha- doktor ve pediatrik YBÜ hemşiresi refakat etmelidir.
zırlanması açısından çocukların kilo, boy ve fiziksel özel-
liklerindeki değişiklikler, nakil şartlarını ister istemez etkiler. ERİŞKİN VE PEDİATRİK HASTA FARKLARI
Yenidoğanlar (yaşamının birinci ayında olan neonatal Çocukların ölüm sebep-
bebekler) sık sık farklı uzmanlık dalları arasında nakil edi- leri yetişkinlere göre farklı-
lirler. Daha büyük çocuklarla ortak bazı problemlerin ya- dır. Örneğin 1 yaş altında
nında, yenidoğanların kendine has patolojileri ve ihtiyaçları en sık ölüm sebebi “beşikte
vardır. Bu bebeklerin ciddi hastalık durumlarında, eğitimli ölüm” diye tabir edilen ani
bir yenidoğan doktoru ve yenidoğan hemşiresi refakatinde ölümlerdir. Daha sonra trav-
seyahat etmesi uygun olur. Bazı bölgelerde yenidoğan nakli ma ve boğulma, zehirlenme
başlı başına bir uzmanlık dalı olarak kabul edilmektedir. gibi diğer aciller gelir. Kardi-
ak arrest genelde bradikar-
HASTANE ÖNCESİ NAKİL VE HASTANE diyi takiben görülür ve ço-
İÇİ / HASTANELER ARASI NAKİL ğunlukla hipoksi ve asidoz
gibi respiratuar etkenlerin
Yetişkinler için hastane öncesi (primer) nakilde çok gecikmiş bir sonucu olarak
önemli olamayan bazı konular pediatrik hastalarda oldukça ortaya çıkar. Bu nedenle
önemli hale gelebilir: resusitasyon ve diğer des-
• Hastane öncesi pediatrik hastanın tıbbi durmunun yöneti- tek tedavilerin yegâne amacı etkili oksijenasyon olmalıdır.
mini bilen profesyonel sayısı görece daha azdır. Bunun dışındaki diğer anatomik ve fizyolojik farklar klasik
•Kapsamlı pediatik ekipman her zaman el altında bulun- -ABC- Airway (Havayolu), Breathing (Solunum), Circulati-
mayabilir. on (Dolaşım) yaklaşımı ile aşağıdaki şekilde ifade edilebilir:
•Çocuklar erişkinlerden daha hızlı kötüleşir. Örneğin solu- Havayolu (Airway)
num sistemi boşlukları çapları küçük olduğu için çok daha Çocukların havayolu yetişkinlerden farklıdır.
hızlı kapanır ve tıkanırlar. •Dil büyük, tonsiller büyük ve dişler daha esnekdir.
•Larinks anteriorda ve yüksektedir.
Bu sebeple hasta çocukta hastane öncesi erken evrede, •Havayolunun en dar yeri krikoid karliajdır.
kap-götür (scoop and run) tekniği uygun nakil politikası ola- •Karinadaki açılanma daha simetriktir.
caktır. Ancak olay yerini terketmeden önce uygun oksijeni- •Üst havayolları dar ve kısadır.
zasyonun sağlanmış olması gereklidir. Eğer bu mümkün ol- •6 yaş altı bebekler zorunlu olarak burundan nefes alıp ve-
mayacaksa, hızlıca ve direk olarak üst seviye uzman tedavi rir.
noktasına nakil sağlanmalıdır.
İKİNCİL NAKİL Nakil Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar:
Hastane içi veya hastaneler arası (sekonder) nakilde, na- •Yolda entübe etmek daha zordur ve farklı tip laringoskop
kil öncesi mutlaka çocuğun şartları optimize edilmeli, ya- seti gerekebilir (düz bıçaklı, Miller). Eğer entübe bir çocuk
taktan alınmadan önce stabilizasyon sağlanmalıdır. Ancak taşınıyorsa eşlik eden hekim gerektiğinde re-entübe edebil-
nakil kararı verildikten sonra gereksiz gecikmelere mahal me konusunda kendine güvenmelidir.
verimemelidir. Doğru YBÜ nakil kalitesi transportun “ha- •Endotrakeal tüpler, trakea kısa olduğu için kolayca çıka-
reketli YBÜ yatağı” seviyesinde yapılması ile sağlanabilir. bilir bu sebeple sürekli ve dikkatli takip gerekir. Aksi halde
Hastaneler arası nakil öncesinde sevk eden ve sevk edilen çocuk hareket ettiğinde tüp kolayca çıkabildiği gibi karina-
hastane ekipleri konsültan seviyesinde hastayla ilgili görüş- ya kadar inip o bölgeye baskı uygulayabilir. ETT tüpler sa-
melidirler. Hastaneden ayrılmadan önce, hastanın hikayesi, bitlenmelidir. Çıkmadan önce elektif nazal entübasyon tüp
devam eden tedavisi ve planlanan tedavi yöntemi detaylı stabilitesini artıracaktır.
olarak tartışılmalıdır. •Çocukların daha dar olan havayolları yetişkinlere göre
664
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
daha kolay tıkanır. Respiratuar yanıklar veya Krup gibi ha- ceğinden de şüphelenmek gerekir. Gönderen birimden
vayolunda ödeme sebep olan durumlarda, vakalar nakil ayrılmadan önce mutlaka uygun önlemleri alın ve stabili-
öncesi elektif olarak entübe edilmelidir. Havayolu tıkanmış zasyonu sağlayın. Bu durum özellikle hava nakli söz konu-
bir bebeği optimum olmayan koşullarda entübe edip ha- su olduğunda önemlidir.
vayolunu açık tutmak çok zordur hatta katastrofik olabilir.
•ETT’ler çapları dar olduğu için sekresyonlarla kolayca tı- Dolaşım
kanabilirler. Uygun incelikte ve kullanacağınız tüm ETT’le-
Yetişkinlerde olduğu gibi asıl amaç hastayı gönderen üni-
teden ayrılmadan önce stabilize etmektir. Çocuklarda kar-
diyovasküler açıdan şu durumları da akılda buldundurmak
gerekir:
•Nabız ve tansiyon yaşa göre değişir (Tablo 8.2)
re sığabilecek aspirayon kateterinizin olduğundan emin •Çocuklar hipovolemiyi iyi tolere ederler. Dolaşımdaki sı-
olun. Bu tür ince kateterler her ambulansda veya resüsitas- vının %25’i kaybolana kadar hipovolemi görülmez. Nabız
yon kitinde olmayabilir. ve kapiller geridolum, tansiyon düşmesinden önce anor-
malleşmeye başlayacaktır.
Solunum •Küçük çocuklarda, invazif metot izlenmiyorsa hastane dışı
ortamda tansiyon ölçümü yapmanın pek çok teknik zorluk-
•Yetişkin ve bebeklerin solunumları arasında belirgin fark- ları mevcuttur.
lar vardır. Solunum sayısı yetişkinlere göre daha fazladır. •Çocuklar vücut ısılarını hızlı biçimde kaybederler. Soğuk
Göğüs duvarı çok esnektir. Kaburga kırığı ve diğer harici ortamda kapiller geri dolum verisi yanlış yorumlanabilir. Bu
travma bulguları olmaksızın iç organlarda ciddi hasarlar durumda deri dolaşımını değerlendirmek için en iyi bölge,
meydana gelebilir. Bebekler çoğunlukla diyafram solunu- parmaklar yerine sternum veya alındır.
mu yaparlar. Yetişkinlere oranla daha az Tip 1 (yorulmaya •Damar yolu açılması özellikle yeni yürümeye başlanan
dayanıklı) kas lifleri olduğu için daha çabuk yorulurlar. Ço- 1-3 yaşları arasında zordur.
cukların alt havayolları da üst havayolları gibi küçüktür ve •Çocuklar ve bebeklerde sıvı girdi / çıktısı doğru biçimde
mukus plakları ve sekreyonlarla kolayca tıkanabilir. ölçülmelidir. 6
aylık bir bebeğin
Hastalığı çok ciddi veya yaralı bir çocuğun nakli sırasın- toplam kan hacmi
da şu bilgileri akılda bulundurmak çok önemlidir: 500 ml’den bile
•Eğer bir bebek veya çocukta solunum eforu artmışsa, nakil daha azdır.
işinin ekleyeceği ekstra stres, bitkinliğe ve sonrasında so- Dolaşım sorunu
lunum arrestine sebep olabilir. Eğer durumun entübasyon olan bir bebekin
gerektirecek kadar kötüleşmesi konusunda bir şüphe varsa transferi üstelenil-
entübasyon işi nakil öncesinde halledilmelidir. diğinde aşağıdaki
•Kırık, berelenme, ekimoz gibi belirtiler olmasa dahi, şüp- hususlara dikkat
heli hikâye söz konusu ise toraks içi bir patoloji olabile- etmek gerekir:
•En az iki damar yolu olmalıdır. Acil durumlar için intraos-
seöz yol açmak için (femur distaline veya tibia proksimali-
ne) uygun iğne olup olmadığı kontrol edilmelidir. Eğer has-
ta hemodinamik olarak stabil değilse, nakilden önce santral
venöz yol açılması gerekir.
665
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
•Hemodinamik olarak anstabil olan ve ventilatöre bağlı nlerden biri çocuğa nakil esnasında refakat etmeyecekse
olan hastalara invaziv tansiyon takibi gerekir. Çünkü nakil şu konulara dikkat ediniz:
sırasında non-invaziv yöntemlerde takip mümkün olamaz.
•Tüm sıvılar bir infüzyon pompası veya enjektör ile veril-
melidir. Nakil sırasında damlatma yöntemi ile sıvı gönder-
mek uygun değildir. Küçük çocuklara ve bebeklere düşük
infüzyon oranlarında sıvı vermek gerekir. Bu işler için 50
cc enjektör pompaları en uygunudur. Çünkü diğer infüz-
yon sistemleri kadar yer kaplamazlar.
•Nakil esnasında tüm sıvı giriş ve çıkışı özenle kayıt altına
alınmalıdır.
Nörolojik Durum •Kabul eden hastaneye kendi imkânlarıyla gidebilecek
durumda olmaları,
Konvülzüyonlar nakil öncesinde kontrol altına alınma- •Kabul eden hastane ve bölümün adresi ve yolu hakkında
lıdır. Koma halinin yönetimi kan gazlarının, vücut ısının bilgilendirilmeleri,
ve biyokimyasal verilerin kontrolü ile yapılır. Ayrıca aşa- •Şartlar ne olursa olsun, tepe lambası ve/veya sireni açık
ğıdakilrin de akılda tutulması gereklidir: haldeyken ambulansı asla takip etmemeleri,
•Çocuklar, karaciğerdeki sınırlı glukojen rezervleri yü- •Eğer kabul eden hastaneye gidemeyeceklerse, başka
zünden hipoglisemiye daha eğilimlidir. hastane ve bölümün adres ve telefonu kendilerine veril-
•Çocukların vucüt yüzeyi görece daha fazladır ve ısıyı melidir.
daha çabuk kaybederler.
•Eğer yeterli kıyafetleri yoksa çocuklar kendilerini güven-
de hissetmezler ve utanırlar.
Nakil Esnasında Bakım YENİDOĞAN TRANSFERLERİ
Çocuk özellikle soğuk ortamlarda bulunacaksa vücut Pediatrik hasta transferinin hemen tüm özellikleri burada
ısısını korumak için uygun önlemler alınmalıdır. Daha da geçerlidir fakat bazı küçük farklılıklar bulunmaktadır
çok yenidoğanlarda kullanılan ısıtmalı nakil küvezleri, (Tablo 8.3).
vücut ısısını dikkatle korumak gerektiğinde küçük bedenli
çocuları taşımak için de kullanılabilir.
Hipoglisemi riski her zaman akılda bulundurulmalıdır.
Nakilde sıvı idamesi kapsamında (enteral de olabilir) şe-
ker kaynağı olarak kullanılabilecek bir sıvının her zaman
el altında bulundurulması iyi olur. Uzun süredir almakta
oldukları şeker kaynağından nakil sırasında ayrılan be-
beklerde, görece hiperinsülinizm olacağından özellikle
dikkat edilmelidir. Burada özellikle peritoneal diyaliz sı-
vısına (yüksek dozda dekstroz içerenlere) dikkat edilme-
lidir. Nakil öncesinde kesintiye uğrayan ve hipoglisemiye
neden olan en önemli ve tehlikeli infüzyon sıvıları bun-
lardır.
ANNE BABALAR Nakilde yenidoğan eğitimi almış bir pediatri uzmanı ve
pediatri hemşiresinin hastaya eşlik etmesi iyi olur.
Anne babalar, hasta-doktor ilişkisinin en önemli parça-
sıdır ve tüm gelişmelerle ilgili düzenli olarak bilgilendiril- •Patoloji: Yenidoğanlar çoğunlukla aşağıdaki durumlar
melidir. Sık karşılaşılan bir soru da ebeveynlerden birinin
nakil esnasında refakatinin uygun olup olmadığıdır. Bilin- yüzünden uzmanlık merkezlerine nakledilirler:
ci açık çocuk için bu çok büyük bir duygusal kazanımdır •Komplikasyonlar: Prematürite ile ilgili komplikasyonlar,
ve ideal bir dünyada yaşasaydık bunu kolayca “EVET” •Komplikasyonlar: Doğum asfiksisi ve mekonyum aspi-
diye cevaplayabilirdik. Ancak özellikle acil durum halleri rasyonu gibi doğumla ilgili komplikasyonlar,
ve yer kısıtlılığı bu cevabı zorlaştırmaktadır. Eğer ebevey-
666
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
•Cerrahi: Diyafragmatik fıtıklar, trakeoözefageal fistül-
ler, gastroşisis ve nekrotizan enterokolit gibi cerrahi ge-
rektiren durumlar,
•Konjenital Kalp Hastalıkları: Kritik ve kompleks Y-YBK’lar kompakt ve uyumlu olmalı ve aşağıdaki ele-
manları içermelidir:
konjenital kalp hastalıkların yönetimi, alprostadil gibi •Termostatik otokontrollü ısı kaynağı bulunan küvez
ductus arteriosus’un açık kalmasını sağlayacak ilaçla- •Aspiratör
rın kullanımı gibi uzmanlık kabiliyetleri gerektirebilir. •Yeterli miktarda enjeksiyon pompası
Alprostadil apneye sebep olabileceğinden bu bebeklerin •Çok amaçlı batarya/elektrik sistemi, transfer esnasında
entübe ventilatöre bağlı ve sedasyon altında transferleri ambulansın ve havada uçağın elektirk sistemi ile birlikte
gereklidir. Fetal/yetişkin dolaşım dengesi açısından olduk- çalışabilmelidir
ça önemli olan oksijen konsantrasyonu, hasta ihtiyacına •Monitorizasyon ekipmanları: EKG, İnspirasyon oksijen
göre belirlenmelidir, monitörü, Pulse oksimetre, Transkütanöz oksijen ve CO2
•Diğer problemler arasında Hydrops fetalis ve böbrek monitörü, Noninvaziv / invaziv tansiyon monitörü, Perife-
yetmezliği yer alır. ral ve kor vücut ısısı monitörü
•Göğüs drenajı, umbilikal venöz kateterler, endotrakeal
Tüm vakalarda, bebeğin transfer öncesi ve transfer tüpler ve resusitasyon ilaçlarının bulundurulacağı çekme-
esnasındaki durumu hastayı kabul eden merkeze bildiril- celer olmalıdır.
melidir. Nakil öncesi başlanacak ve nakil esnasında veril- •Uzmanlaşmış nakil servislerinde ekstrakorporeal memb-
meye devam edilecek tedavi yöntemleri karmaşık ve tıbbi ran oksijenasyon sistemi gibi nadir de olsa kullanılabilen
duruma özel olacaktır. ekipmanlar bulundurulabilir. Nakil esnasında Nitrik Oksit
terapisi kullanımı da literatürde tanımlanmıştır.
•Kanda Oksijen – Hava Nakli için Özel Bir
Sorun Bazı ülkelerde bu sistemlerle donanmış özel ekip-
li yenidoğan ambulanslar bulunmaktadır. Bu araçlarda
Çocukta fötal hemoglobin (HbF), yetişkinlere göre daha resuscitair gibi acil prosedürlerde kullanılabilecek özel
fazla oksijen afinitesine sahiptir. Oksijen HbF’ye daha sıkı ekipmanlar da bulundurulur. Yenidoğan nakil küvezleri
bağlanır, ancak dokulardaki salınma daha az olur. Bu se- kaldırmak için oldukça ağırdır. Küvezi ambulansa yükle-
beple düşük PO2’li uçak kabin ortamında bebeğe daha mek için uygun ekipmanın olduğundan yüklemeye baş-
çok oksijen verilmiş olur. Fakat bebeğin dokularındaki lamadan önce emin olunmalıdır. Bazı uçakların kapıları
oksijen salınımı yine de daha azalacaktır (Hem HgF, hem oldukça dardır veya içeri girdiğinizde dönülmesi gereken
de irtifa, oksijen dissosiasyon eğrisini sola doğru kaydırır). açı çok dardır. Uçak başına gelmeden önce, küvezin uça-
ğa giriş çıkışa uygun olduğundan emin olunmalıdır.
Ekipman
Nakil Küvezi Kaynak: Terry Martin. Handbook of Patient Transport,
Part 8, 2001
Küçük ve hasta bir bebeğin transferinde gereken en önem- Çeviri: Dr. Mevlüt Cengiz
li ekipman nakil küvezidir (Resim 8.1). Fişi çekildiğinde (Red Star Hava Ambulans Şirketi)
belli bir süre ışık ve ısı sağlayacak şekilde bataryası bu-
lunanlardan, kendine ait ventilatörü, monitörü ve oksijen
kaynağı bulunan küvözlere değin geniş bir yelpazede tip-
leri bulunur.
Yenidoğan Yoğun Bakım Küvezi (Y-YBK)
Sofistike yenidoğan taşıma yöntemleri, yoğun bakımdaki
ekipmanların bir sedyenin üzerine konması şeklinde an-
laşılmamalıdır.
667
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
İSTANBUL’DA UÇAK GÜRÜLTÜSÜ
Mutlu Tönbekici yazıyor: Yeter! 300 bin uçak in- şünüyorum. (Köpekleri severim bu arada! İsyanım 24
mesin! saat zincire bağlanmış azgın apartman köpeklerine!)
Yeter!!! 300 bin uçak inmesin! Dünyanın transit çöplü-
Televizyon- ğü olmayalım! “HUB” olmuşuz, aman ne güzel!
da alt yazı geçi-
yor. “2013’te 1,5 Koca İstanbul’da benden başka kimse isyan etmi-
milyon uçak indi yor mu bu zulme? Bu gürültüye? Bu egzoz yağmuruna?
kalktı Türk havali- Hepiniz küp gibi sağır mısınız? “Rekor kırdık rekor!”
manlarına!” deyince harbi seviniyor musunuz?
“Biliyorum” Hiç mi aklınıza gelmiyor bir gün bu uçaklardan bi-
dedim kendi ken- rinin tepemize düşebileceği? Rötar olmasın diye şehrin
dime. Bunların en üzerinden yüz binlerce uçak geçirmek nasıl bir man-
az 200 bini tepemden geçti. Ne tepemi? Evimden, uy- tıktır? O korkunç felaket olduğu zaman mı çıkacak se-
kumdan, CİĞERLERİMDEN geçti. Sabahın köründen siniz? O zaman mı çıkacak uzmanlar ve “Boğaz rotası
gece yarılarına kadar tepemdeki gök gürlüyor… Üç bir hataydı” diyecek? HUB olma sevdası yüzünden leş
dakikada bir, bir uçak iniyor… Lodoslu havalarda Bo- gibi havamız oldu mutlu muyuz?
ğaz rotası kullanılmaya başlandığından beri Florya’da
oturuyormuş gibi oldum. Zira boğaz iniş hattı tam te- Kimse bana gelişmiş ülkeleri örnek vermesin. İleri
pemden geçiyor. ülkeler önce kendi vatandaşlarını düşünüyor ve gece
Bir sene öncesine kadar sessiz sakin olan mahallem uçuşlarına izin vermiyor..
gürültü deryasına döndü! Üçüncü köprüyü buraya ya-
pacaklardı, bu sayede bir fark kalmadı…Cam falan açı- Londra Heathrow: 24 saat çalışan bir havaalanı.
lamıyor. Arka arkaya, dilek feneri gibi diziliyorlar ba- Gece uçuşları yasak değil; ancak gürültü kirliliğini ön-
zen… Birinin gürültüsü bitmeden ötekininki başlıyor.. lemek amacıyla 2006 yılından beri gece uçuşlarında
Bununla övünmemiz isteniyor anladığım kadarıy- kısıtlama var. Uçaklar ICAO tarafından çıkardıkları gü-
la. “Kalkınıyoruz işte ne güzel… Hem sen de zırt pırt rültüye göre sertifikalanıyor. İniş ve kalkış ayrı olmak
uçmuyor musun?” Türk esnafı güdüklüğü! Para gelsin üzere puanlanıyor. En çok gürültü çıkaran en çok puan
de ne uğruna gelirse gelsin. Gökler 24 saat gürlesin ve alıyor. Londra için “gece kısıtlaması” 23.00 ile 07.00
tüm o uçakların bıraktıkları milyonlarca ton egzoz gazı arasında. Bu saatlerde yaz ve kış biraz değişmekle be-
ciğerlerimize işlesin… Ciğerlerimizden hücrelerimize raber 96 dB’in (fark edilebilir gürültü desibeli) üzerinde
geçsin, sonra da irili ufaklı kanser tümörcüklerimiz ol- gürültü çıkaran uçaklar inip kalkamıyor. Ayrıca daha
sun. Yeter ki para kazanalım! Geceleri uykularımdan sessiz uçuşlar gerçekleştiren hava yolu şirketleri ödül-
uyanıyorum. Karşı apartmanın itleri bir, tepemdeki lendiriliyor, çok gürültü çıkaranlar ise cezalandırılıyor.
uçaklar iki…
Bazen bu iki köpek uçaklara mı havlıyor diye dü- Zürih: 2010 yılından itibaren 23.30 ile 06.00 ara-
sında gece uçuşları KESİNLİKLE yasak. İsterse dünyanın
en sessiz uçağı olsun, ne konabilir ne kalkabilir. Bu,
Zürih’in bir “hub” olma özelliğini giderek kaybetmesi
anlamına geliyor, ancak Zürih’lilerin ruh ve uyku sağ-
lığını korumak adına bu kaybı göze almış durumdalar.
Frankfurt: “Bizim yapmayı planladığımız üçüncü
havaalanını kıskandıkları için Gezi olaylarını düzenle-
mekle” itham edilen Frankfurt’lular ise hem kıskanç ve
hem de deli olmalılar ki gece uçuşunu YASAKLADI-
LAR! Avrupa’nın en yoğun 3. havalimanında 23.00 ile
05.00 arasına iniş ve kalkış yok!... (Vatan-15.2.2014 )
668
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
TÜRK SİVİL HAVACILIĞINDA
YABANCI PİLOT SAYISI GİDEREK ARTIYOR
SHGM, “Yabancı pilot sayısını önce %25’e, 2013 yılı sonun- büyük kargaşalar ve riskler ürettiği yaşanan acı tecrübelerle is-
da da %10’a düşürün” diye talimat vermişti, ama THY’de 2013 patlanmıştır. Sivil Havacılık Akademisi olarak, uçak siparişleri
yılında 357 yabancı pilot varken bugün 500’ü geçti; diğer şir- verilirken bu uçakları uçuracak başta pilotlar olmak üzere ka-
ketlerdeki yabancı pilot sayısı da bir o kadardır. Sırada yabancı bin, teknik ve hava trafik gibi elemanların nerede, nasıl ve hangi
hava trafik kontrolörleri var. Bu konu uçuş emniyetinde CRM so- standartlarda yetiştirileceğinin de önceden planlanması gerekti-
runları yaratmaya elverişli olduğu kadar, iş bulamayan yüzlerce ğine dikkat çekmek istiyoruz. Şirket yöneticilerinin artık bu ger-
Türk pilotu için neden pozitif ayrımcılık düşünülmediği sorusu- çeği bilmeme ya da göz ardı etme gibi bir lüksleri yoktur. Bu
nu da akla getiriyor. Muhtemelen yabancı pilotlar sendikal faali- konu aynı zamanda ülkemizdeki yetkili otorite olan SHGM’nin
de sorumluluğundadır.
yet, örgütlenme, Şimdi bir sivil toplum kuruluşu olarak soruyoruz:
hak arama, yor- 1. Uçak siparişleri verilirken gereken pilot ihtiyacını giderme
gunluk vb. konu- konusunda neden hiç bir adım atılmamış ve yerli kaynaklar des-
lardan şikâyetçi teklenip geliştirilmemiştir?
olma gibi konu- 2. Neden son anda, hem de nitelik çıtaları düşürülerek yabancı
ların dışındalar. pilot aranmaktadır?
Türk sivil havacı- 3. THY, neden yabancı site ve dergilerde vermiş olduğu Kaptan
lığının imajı, ge- ve F/O iş ilanlarında, filosunda mevcut uçak tiplerinde tecrü-
leceği, genç meslektaşlarının işsizliği gibi kaygıları yok. İşlerini besi olmayan pilotlar ararken, Boeing veya Airbus uçaklarında
profesyonelce yapıp dolgun maaşını cebine koymaktan başka tecrübeli olan Türk pilotlarını (üniversite diplomaları olmadığı
düşünceleri olmadığı için şirket yöneticilerinde sorunsuz ele- gerekçesi ile) dışlamaktadır?
man imajı yaratmakta ve tercih sebebi olmaktalar. Sadece İn- 4. Yerli pilotlarda aranan üniversite mezunu olmak koşulu ya-
gilizce bilmeleri (Level-4) yeterli görülerek işe alınan yabancı bancılar söz konusu olduğunda neden lise düzeyine düşürül-
pilotlar için THY iyi bir iş kapısı durumundadır. Başka ülkelerde mektedir?
de yabancı pilotlar bulunmakta; Türk pilotları Avrupa, Amerika, 5. Şirketler ulusal uçuş okullarını destekleme ve kapasitelerini
Orta doğu, Uzak doğu ve Afrika ülkelerinde uçmakta, ancak, artırma konusunda gerekli çabaları göstermek yerine, neden ya-
belirli sınırlamalara tabi olmaktalar. Örneğin Almanya, sadece bancı pilotları istihdam etmek gibi kolaycı bir yol tercih edil-
havacılık İngilizcesini yeterli görmeyip, Almanca bilgisi de is- mektedir?
temektedir. 6. SHGM büyük uçak siparişleri veren şirketlere bu uçakların
hangi personelle uçurulacağını, bu konuda hangi yatırımların
Sivil Havacılık Akademisi 21 Nisan 2014 günü yabancı pi- yapıldığını neden sormamaktadır?
lotlar konusunda bir bildiri hazırlayarak Airkule sitesi aracılığıy- Yabancı pilot alımı gibi bir kolaycılıkla (taşıma suyla) değirmen
la kamuoyuna sundu. Bu bildiri metni aşağıdadır: döndürülemeyeceği çok açıktır. Bu anlayışla uçuş emniyetinin
aksamasının yanında personel bakımından da dışa bağımlı hale
Çok yoğun geçeceği şimdiden belli olan yaz sezonu yakla- getirilen sivil havacılığımızın çok kırılgan bir yapıya dönüştü-
şırken bazı özel havayolu şirketlerimizin yabancı pilotlarla söz- rüldüğü görülmelidir. Filoda daha önce bulunmayan bir uçağın
leşme yapmaya hız vermelerinin getireceği sorunlar bağlamında alınması durumunda pilotların bu yeni uçaklarda eğitilmesi ve
endişeler taşıyor ve bunları kamuoyuyla paylaşmayı görev sayı- intibakı sürecinde yabancı pilot ve hocaların alınması anlayışla
yoruz. karşılanabilir. Ama filoda mevcut olan uçakları emniyetle uçu-
THY, Pegasus ve Sun Expess başta olmak üzere bazı şirketlerin, rabilecek Türk pilotları varken yabancı pilot aranması anlaşılır
uçuş emniyetine yönelik tedbir ve yatırımlarının, yüksek büyü- gibi değildir. Çin sivil havacılığı da Türk sivil havacılığı gibi çok
me hedefleri için yaptıkları yatırımların yanında oransal olarak büyük bir hızla büyürken yerli pilot kaynaklarını zamanında
çok geride kaldığını kaygıyla gözlemlemekteydik. Bu sene yaz desteklememiş, baş gösteren pilot açığını yabancı pilotlarla ka-
sezonu başlamak üzereyken, yani yeni işe alınan uçuş ekipleri- patmaya çalışmıştır. Yabancı pilotlara astronomik sayılabilecek
nin eğitimlerini tamamlamış olması gereken bir zamanda THY maaşlar ve sınırsız imkânlar sunmasına rağmen Çin’de çalışmayı
ilanla yabancı pilot alımı peşine düşmüş durumdadır. Bu durum kabul eden yabancı pilot sayısı, artan uçak sayısını karşılayama-
gerek zamanlama, gerek içerik açısından önüne büyük hedef- maktadır. Zamanında yeterli personel istihdam etmeyen, kalifiye
ler koyan Türk Sivil Havacılığının ivmesiyle çelişmektedir. Son elemanlarını elinde tutamayan şirketlerin aylık planlamalarında
ana bırakılan eksikliklerin, yapılan değişikliklerin, her zaman şimdiden büyük aksaklıklar oluşmuş ve uçucuların sosyal yaşa-
mını alt üst eden planlama değişiklikleri yapılmaya başlanmıştır.
Ülkemizde yetersiz personelle yapılan operasyonların yaz döne-
minde yorgunluk faktörüyle daha da riskli hale geleceği açıktır.
Bu açığı sayısal olarak yabancı pilotlarla kapatmak mümkün olsa
da, uçuş emniyetinden taviz vermeden gerçekleştirmek müm-
kün olmayacaktır. Standardizasyon, kalite, CRM ve dolayısıyla
uçuş emniyeti aksayacak ve kaza riski artacaktır. Geçtiğimiz kış
sezonunda yaşanan yer kazaları daha büyük felâketlerin uyarı-
cıları olarak kabul edilmeli ve gecikmeden tedbirler alınmalıdır.
Kamu oyuna saygıyla duyurulur...
SİVİL HAVACILIK AKADEMİSİ
669
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
UÇUŞ KAZALARI
Suriye Jeti Hatay’da Düşürüldü Almanya’da Kurtarma Helikopteri Kazasında
3 Ölü
23 Mart 2014 günü
Özgür Suriye Ordusu 28 Şubat 2014 günü Baltık Denizi’nde bir kurtarma heli-
kontrolüne geçen Ke- kopteri düştü, 3 kişi yaşamını yitirdi, bir kişi kurtarıldı. 6
seb Sınır Kapısı yakın- aydır Baltık Denizi’ndeki rüzgar çiftlikleri ile enerji şirket-
larına bomba atmak lerine hizmet veren Almanya’ya ait kurtarma helikopterinin
isteyen Suriye’ye ait 2 üçüncü kalkış denemesinden sonra düştüğü açıklandı an-
adet Mig-23 savaş uça- cak düşüş nedeni netlik kazanmadı. Kazada doktor ile asis-
ğı Türkiye sınırını 1 km tanı ve pilot hayatını kaybetti. Pilotlardan biri ise kurtarıldı.
kadar ihlal edince 4 (Bugün)
kez ikaz edildi; jetlerden biri geri döndü, dönmeyen diğeri
saat 13.14’de Türk F-16 jetleri tarafından füzeyle vurularak ABD’de Helikopter Araçların Üzerine Düştü,
düşürüldü. 2 Ölü
22 Haziran 2012’de bir Türk F-4 keşif uçağının Lazki- 19 Mart 2014 günü Seattle’da,
ye’nin güneyinde sınır ihlali gerekçesiyle Rus yapımı füzey- Komo News TV’ye ait helikopter hava-
le düşürülmesi ve 2 pilotun şehit olmasından sonra Türkiye, landıktan kısa bir süre sonra araçların
Suriye’ye ilişkin ‘angajman kurallarını’ değiştirmişti. 16 Ey- üzerine düştü. Seattle’in simgelerinden
lül 2013 günü de Türkiye sınırını 2 km ihlal eden M-17 tipi Space Needle’ın karşısındaki Fisher
bir Suriye helikopteri F-16’lar tarafından vurulmuş, helikop- Plaza’nın pistinden havalanmaya çalı-
ter Suriye tarafına düşmüştü. Uçaktan atlayan ve sağlık du- şan TV helikopteri, üzerinden kalktığı
rumunun iyi olduğunu belirtilen (adı açıklanmayan) pilot, binaya da çarparak hızla Broad Cadde-
vurulduğu sırada uçağının Türkiye sınırından 7 km içeride si’ndeki araçların üzerine düştü, yangın
olduğunu iddia etti. çıktı. Olayda 2 kişi öldü, 1 kişinin de
ağır yaralı olduğu bildirildi.
Afganistan’da Barış Gücü Uçağı Düştü
Cezayir’de Askeri Helikopter Düştü, 4 Yaralı
9 Ocak 2014 günü
Afganistan’ın doğu böl- 9 Mart 2014 günü Amenas bölgesinde Zarzaitine hava-
gesinde meydana gelen alanı yakınlarında Rus yapımı Mi-24 türü askeri bir heli-
uçak kazasında Ulusla- kopterin düşmesi sonucu 4 asker yaralandı. 2 askerin duru-
rarası Güvenlik Destek munun ciddi olduğu bildirildi. Helikopterin kalkış yaptıktan
Gücü’nün (ISAF) 3 gö- kısa bir süre sonra yaşanan teknik problem nedeniyle ateş
revlisi yaşamını yitirdi. almasıyla acil iniş yapmaya çalıştığı sırada kazanın mey-
Ölen kişilerin 2’sinin dana geldiği öğrenildi. Yetkililer kazanın bölgede yer alan
asker, birinin sivil görevli olduğu belirtildi. muhalif güçlerin ateşiyle olduğu iddiasını reddetti.
Afganistan’da ISAF Helikopteri Düştü Cezayir’de Askeri Kargo Uçağı Düştü,
77 Kişi Öldü
Afganistan’ın güneyinde Uluslararası Güvenlik ve Destek
Gücü’ne (ISAF) ait bir İngiliz helikopteri Kandehar hava 11 Şubat 2014 günü Cezayir’in 500 kilometre doğusundaki
üssü yakınlarında düştü, 5 ISAF görevlisi hayatını kaybetti. dağlık Oum El Bouaghi bölgesinde düşen Hercules C-130
NATO öncülüğündeki ISAF, kazada Taliban militanlarının askeri sevkiyat uçağında bulunan 74 yolcu ve 4 kabin gö-
rolü olup olmadığı konusunda açıklama yapmazken, kaza- revlisinden 77’si yaşamını
nın teknik arızadan kaynaklandığı bilgisi verildi. (Hürriyet) kaybetti, sadece bir kişi
kurtuldu. Uçakta silah-
NAVY Helikopteri Denize Düştü lı kuvvetler personelinin
aileleri olduğu açıklandı.
8 Ocak 2014 Kazaya fırtına ve yoğun
günü yerel saatle kar yağışının ortaya çıkar-
11.00’de Amerikan dığı kötü hava koşulları-
Deniz Kuvvetleri- nın sebep olduğu ifade
ne ait MH-53E tipi edildi. Görgü tanıkların-
kargo helikopteri, dan alınan bilgilere göre, uçağın bir dağa çarparak patladığı
Atlantik Okyanu- ve düştüğü bildirildi. Cezayir Devlet Televizyonu, ülkede 3
su’nda Virginia’nın yaklaşık 12 deniz mili uzaklığında kıyı gün yas ilan ettiğini duyurdu. (Sabah)
şeridinde düştü. Helikopterdeki 5 mürettebattan 4’ü kurta-
rıldı, biri kayboldu. Almanya’da Cessna Çöplüğe Düştü
Rusya’da Helikopter Düştü, Ölen Yok 12 Ocak 2014 günü öğle saatlerinde İngiltere’den havala-
nıp Föhren’deki havalimanına doğru yol alan Cessna 501
Sibirya’nın Omsk bölgesinde Mi-2 tipli bir helikopter tipi jet uçak, Rheinland Pfalz Eyaleti’ne bağlı Sehlem ka-
düştü. Helikopter sahibinin pilotun kendisi olduğu ve kaza-
dan kurtulduğu bildirildi.
670
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
sabası yakınlarında bir yüksek gerilim hattına çarparak bir Kenya Askeri Nakliye Uçağı Somali’de Düştü
çöp deposuna düştü. Yanan uçakta hayatını kaybedenlerin Somali’nin güneybatısındaki Gedo bölgesi Elwak ken-
ikisinin pilot, diğer ikisinin ise evli bir çift olduğu açıklandı.
1981 model uçağın bugüne kadar herhangi bir kaza yaşa- tinden Kenya’ya (Garissa) gitmek üzere hareket eden Ken-
madığı kaydedildi. ya’ya ait askeri nakliye uçağı alçak irtifada uçarken düştü.
12 Mayıs 2014 günü olan kazada pilotun hayatını kaybetti-
Avustralya’da Cessna Kazası ği, 11 kişilik mürettebattan bazılarının ciddi şekilde yaralan-
dığı bildirildi. (www.somalicurrent.com)
22 Mart 2014 günü Brisbane kentine 50 kilometre uzak-
lıktaki Caboolture Havalimanı’ndan kalkan Cessna 206 tipi Romanya’da Ambulans Uçak Düştü
uçak, havalandıktan sonra henüz yeterli yüksekliğe ulaşa- 20 Ocak 2014 günü
madan düştü. Bir pilot, 4 paraşütçü öldü.
Romanya’nın başkenti Bük-
ABD’de İki Küçük Uçak San Francisco Körfezi reş’ten kalkıp Oradea şeh-
Üzerinde Çarpıştı. rine organ nakli için organ
almaya gitmekte olan Brit-
Federal Havacılık İdaresi Sözcüsü lan Gregor, tek motorlu ten Norman 2 tipi ambu-
Cessna 210 tipi uçak ile yine tek motorlu Havvker TMK 20 lans uçak, inişine 100 km kala saat 16.00 sıralarında Pa-
tipi uçağın henüz belirlenemeyen sebepten havada çarpış- sul Ursoaia bölgesindeki ormanlık alanda motor arızası
tığını açıkladı. Uçaklar, festival çerçevesinde uçuş yapıyor- nedeniyle düştü. 4 doktor, 1 hemşire, 2 pilottan oluşan 7
du. Denize düşen Cessna 210 tipi uçağın pilotu aranıyor. kişilik personelle radardan kaybolan uçağın enkazı 4,5 saat
Diğer uçakta bulunan 3 kişi ise yara almadan kurtuldu. sonra köylüler tarafından bulundu. 1.400 metre yükseklik-
teki ormanlık alanda hava sıcaklığının 0 0C ve yoğun sis
ABD’de Küçük Uçak Eve Daldı olduğu, arama kurtarma helikopterinin yoğun sis nedeniyle
geri dönmek zorunda kaldığı bildirildi. 2 kişi donarak öldü.
ABD’nin Colo- Olayda ihmali bulunan 3 kişi görevden alındı.
rado Eyaleti’nde
küçük bir uçak Hindistan’da Askeri Nakliye Uçağı Kazası
kullanılmayan Hindistan Hava Kuvvetle-
bir evin üstü- ri’ne ait C-130J tipi “Super
ne çakıldı. Mo- Hercules” nakliye uçağı
torunun arıza 28 Mart 2014 sabah saat-
yapması sonucu lerinde düştü, uçakta bu-
düştüğü sanılan lunan 5 kişiden kurtulan
uçak bir sigorta şirketinin reklam pankartını taşıyordu. Ya- olmadı. Hava Kuvvetleri
ralanmadan kurtulan pilot uçaktan çıkıp bahçe hortumuyla
uçak benzininin neden olduğu yangını söndürmeye çalıştı. sözcüsü, uçağın Madhya Pradeş eyaleti - Gwalior Hava
ABD’li pilot Brian Veatch, çarptığı evin, 10 yıl önce kendi- Üssü 115 kilometre batısında alçak uçuş eğitimi sırasında
sinin oturduğu ev olduğunu fark etti.(BBC Türkçe) düştüğünü açıkladı.
(abcnews.go.com)
Ukrayna’da Düşen Askeri Uçağın Pilotları Atladı
Ukrayna’nın Hmelnitskiy bölgesinde Hava Kuvvetlerine ait Paraşütçü Havada Uçakla Çarpıştı
Su-24M tip savaş uçağı planlı uçuş sonrası iniş sırasında ABD’nin Florida Eyaletinde Shannon L. Trembley (87)
düştü. Pilotlar kurtuldu.
isimli bir özel pilot, tek motorlu uçakla alçak irtifada ma-
Pakistan’da Askeri Uçak Kazası nevralar yaparken yere inmek üzere olan bir paraşütçünün
16 Ocak 2014 günü Pakistan Hava Kuvvetleri’ne bağlı (John Frost) paraşütüne takıldı. Paraşütün iplerinin kanat-
larına dolandığı uçak burun üzerine yere çakıldı. Pilot ve
Mirage tipi uçağın Punjab eyaletinde düşmesi sonucu pilot paraşütçü hafif şekilde yaralandı.
ve yardımcı pilot hayatını kaybetti. Kazanın Mandi Bahad-
din şehri ile Kadirabad şehri arasındaki bölgede gerçekleşti- 77 Yaşındaki Pilot Gösteri Uçuşunda Öldü
ği ifade edildi. (http://tribune.com.pk) California’daki Travis Hava
Guyana’da 1 Hafta Arayla 2 Kaza Kuvvetleri Üssü’nde düzenlenen
hava şovunda 77 yaşındaki pilot
Güney Afrika ülkelerinden Guyana’da Trans Guyana Eddie Andreini yaptığı manevra
sırasında uçağın düşmesi sonu-
Havayolları şirketine ait tek motorlu “Cessna Caravan” tipi cu hayatını kaybetti. Pilotun 16
yaşından beri uçak kullandığı ve
uçak ülkenin batısındaki Mazaruni bölgesinde düştü. 18 25 yıldır hava şovlarına katıldığı
bildirildi. Pilot, 4 Mayıs 2014 günü meydana gelen kaza
Ocak 2014 günü meydana gelen kazada, Kanadalı pilot sırasında 1944 model Stearman çift kanatlı uçak ile gösteri
yapıyordu. “Kurdele kesme” yani uçağı 180 derece çevire-
Blake Slater ile kimliği henüz belirlenemeyen yolcunun öl- rek yere yakın uçuş yapma tekniğini uygularken uçak ters
düğü bildirildi. 11 Ocak 2014 günü de Cessna 206 tipi bir
uçak kalkıştan kısa süre sonra düşmüştü (Airporthaber).
671
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
UÇUŞ KAZALARI
olarak düştü. Alev alan uçağın pilotu dışarı çıkamadı. Kaza- kurtarıldı. Ambulansa Fethiye Devlet Hastanesine kaldırılıp
nın gösteriyi izleyen seyircilerden uzakta meydana gelmesi tedavi altına alınan paraşütçünün vücudunda herhangi bir
facianın boyutunun artmasına engel oldu. kırık olmadığı belirlendi. Emad Alemadi, 3 yıl kadar önce
ülkesinde bir İngiliz atından düşüp tekme yemesinden dola-
Alanya’da Yamaç Paraşütü Kazası yı 9 ay yoğun bakımda kaldığını, doktorların felçli kısmının
16 Mart 2014 günü iyileşmesi için yamaç paraşütüne devam etmesini istedik-
Alanya’nın Hıdır İl- lerini, bu yüzden uçmayı sürdürdüğünü ve yine Babadağ’a
yas Mevkii’nde ya- çıkacağını söyledi.
maç paraşütü yap-
mak için atlayan Van’da Microlight Kazasının Pilotu Öldü
Gürsel Öztürk (47)
rüzgârda kontrolünü 13 Nisan 2014 günü Van Kale-
si yakınlarında meydana gelen
kaybetti. Havada uzun süre sürüklenen Öztürk, yaklaşık kazada Ferhat Binici (41) isim-
50 metre yükseklikten kayalıklara düştü. Sol bacağı kırılan li pilotun kullandığı TC-UFB
ve bulunduğu yerden çıkaramayan paraşütçüye arkadaşla- tescilli microlight, rüzgârın
rı yardım etti. İtfaiye kurtarma ekibi kısa sürede olay yeri- etkisiyle kontrolden çıkarak
ne giderken, ambulans 1 saat sonra olay yerine ulaşabildi. yaklaşık 30 metre yükseklikten
Alanya Devlet Hastanesi’ne götürülerek tedaviye alınan pa- düştü. Kazada yaralanan pilot
raşütçünün durumunun iyi olduğu bildirildi. (Airnewstimes) çevredekilerin yardımıyla hastaneye kaldırıldı, ancak yaşa-
mını kaybetti.
Ölüdeniz’de Bulgar Yamaç Paraşütçü Öldü
Balonda Yangın
20 Nisan 2014 günü Fethiye Amerika Birleşik Devletle-
Ölüdeniz’e tatil için gelen Bulgar ri’nin Virginia eyaleti Rich-
Viktor Konstatinov, Babadağ’ın mond kentinde düzenlenen
1.700 m rakımlı pistinden sing- ve 13 sıcak hava balonunun
le atlayış yaptı. Belcekız Plajı katıldığı festivalde, içinde
açıklarında, 300 m yükseklikte basketbol koçları Nathalie
akrobatik hareketler yapan Kons- Lewis (24) ve Ginny Doy-
tantinov, rüzgârın da etkisiyle le’un (44) ve bir pilotun bu-
paraşütün kontrolünü kaybetti. lunduğu balon havalandık-
Paraşütün iplerine dolandıktan tan 4 dakika sonra yüksek
sonra dönerek düşmeye başlayan Konstatinov, yedek para- gerilim hattına çarparak bir
şütünü açamadan denize kontrolsüz düşüş yaptı. Sert dü- anda alev aldı. Balondan atlayan 2 kişinin cesedine ulaşıl-
şüş sonrası boynu kırılan Konstantinov yaşamını kaybetti. dığı, bir kişinin kayıp olduğu açıklandı. 9 Mayıs 2014 günü
(Milliyet) meydana gelen olayda görgü tanıkları, balondakilerin yar-
dım çığlıklarını duyduklarını anlattı. (Vatan, CNN.com)
Ölüdeniz’de Kuveyt’li Yamaç Paraşütçü Ağaca
Asılı Kaldı Finlandiya’da Paraşütçüleri Taşıyan Uçak Düştü
26 Nisan 2014 20 Nisan 2014 günü ülkenin batısındaki Pori kasabası-
günü saat 16.00 na yaklaşık 70 km mesafedeki Jamijarvi Havaalanı üzerinde
sıralarında 1700 paskalya nedeniyle düzenlenen bir programa katılan para-
metre yüksek- şütçülerden atlayan 3 kişi kurtuldu, yere çakılarak alev alan
likteki Ölüdeniz uçaktaki 8 kişi ise öldü. (Airkule)
Babadağ’dan tek
kişilik paraşüt at- ABD’de Harrier Düştü, Pilot Atladı
layışı yapmak için
hazırlıklarını ta- Arizona eyaletinin kırsal bir kesiminde yer alan Saskatoon
mamlayan ve 13 yıldır atlayış gerçekleştiren Kuveyt uyruklu
Emad Alemadi (47) atlayışının hemen ardından yoğun sis kasabasında Harrier tipi savaş uçağının motor arızası nede-
bulutu nedeniyle yönünü şaşırdı. Sis tabakasında kaybolan
Alemadi, atladığı alandan 30-40 metre sonra bir ağaca ta- niyle düştüğü belirtildi. 9 Mayıs 2014 günü saat 14.25’de
kıldı. Ağacın tek dalında 14 saat asılı kalan paraşütçü için
yapılan arama çalışmaları sonunda, pistin 100-150 met- meydana gelen kazada fırlatma koltuğuyla atlayan pilotun
re aşağısında uçurumun kenarında bir ağacın dalına asılı
vaziyette bulundu ve AKUT ve UMKE ekipleri tarafından sadece burnunda bir yaralanma olduğu öğrenildi. Uçak De-
niz K’ne ait Yuma Üssünden kalkmıştı. (www.abc15.com/;
Airporthaber)
672
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
UÇUŞ KAZALARI
Arjantin’de Küçük Uçak Nehire Çakıldı, 5 Ölü Dr. Rockefeller Kendi Kullandığı Uçağıyla Yaptığı
Arjantin’den Uru- Kazada Öldü
guay’a giden 9 yol- ABD’nin ilk mil-
culu küçük uçak (Be- yarderlerinden Stan-
echcraft Super King dard Oil’in kurucusu
Air B-200), Rio de John.D. Rockefeller’in
la Plata yakınlarında torunu Dr. Richard
bir nehire çakıldı. Rockefeller (65) kendi
27 Mayıs 2014 günü kullandığı tek motorlu
meydana gelen kaza sırasında havanın sisli oldu- Piper PA-46 uçağının
ğu, 5 kişinin öldüğü, 4 ağır yaralı olduğu bildirildi. New York yakınlarında düşmesi sonucu yaşamı-
(www.buenosairesherald.com/)(Airnewstimes) nı yitirdi. Babası David Rockefeller’in 99. doğum
gününü kutladıktan sonra Maine eyaletindeki evine
ABD’de Özel Jet Düştü, 7 Ölü dönmek üzere 13 Haziran 2014 günü sabah saat
Massachusetts eyaletine bağlı Bedford kentinde 8’de sisli ve yağmurlu havada kalkışından dakikalar
sonra havalimanı yanındaki ağaçların üzerine düştü.
(Boston’a 32 km. mesafedeki) Hanscom havalima- (Hürriyet)
nından 31 Mayıs 2014 gecesi kalkan Gulfstream IV
tipi özel jet kalkıştan bir süre sonra ormanlık alana Ukrayna’da Uçak Düşürüldü, 49 Ölü
düştü. FAA, kazada ikisi pilot 7 kişinin öldüğünü 13 Haziran
açıkladı. (www.necn.com)
2014 günü Uk-
Gösteri Uçağı Çakıldı, Pilotu Öldü rayna’da Rusya
1 Haziran yanlılarının için-
de 49 kişinin bu-
2014 günü Ste- lunduğu bir kargo
vens Point Air- uçağının düşürül-
show’da (Wis- düğü açıklandı. Savunma Bakanı Mykhailo Kova,
consin) Yak “Teröristler ülkenin doğusunda uzun kalibreli silah-
55M tipi uçakla lar ve uçaksavarlarla saldırdılar. Askeri teçhizat taşı-
gösteri yapan yan uçağımızı düşürdüler. 49 can kaybı var” dedi.
pilot dalıştan
çıkamayarak İngiltere’de Küçük Uçak Karayoluna Çakıldı
ormanlık alana düştü. Motoru durduğu tahmin edi- 15 Haziran 2014
len uçağın 47 yaşındaki pilotu William M. Cowden
öldü. 2. Dünya Savaşı uçaklarıyla yapılan gösteri günü Nottinghamshire
uçuşunda pilotun uçağıyla duman bırakarak havada bölgesinde 2 kişilik kü-
soru işareti çizmeye çalıştığı, ancak hareketi tamam- çük uçak bir karayolu-
larken bir anda motor sesinin durduğu belirtildi. na inmeye çalıştı, sonra
(kokpit.aero, www.wsaw.com) vazgeçmesine karşın kontrolünü kaybederek dik bir
açıyla çakıldı. 2 kişi öldü.
Pakistan’da Askeri Eğitim Uçağı Düştü (Airnewstimes).
2 Haziran 2014 günü Karaçi şehrinde Mira- Rusya’da Helikopter Kazası
Rusya’nın kuzeybatısındaki Murmansk bölgesinde
ge tipi bir eğitim uçağı, Baldia mahallesine düştü, Spark Airlines’a ait Mi8 tipi bir helikopter kötü hava
koşulları nedeniyle Vostochnoye Munozero nehrine
2 pilot öldü. Görgü tanıklarına göre alçaktan uçan çakıldı. Helikopterde 5’i mürettebat olmak üzere 18
kişi bulunmakta idi ve bazılarının cesetleri dalgıçlar
uçak, mahallenin üstüne düşerken havada patladı ve tarafından çıkarıldı. Kaza 31 Mayıs 2014 günü saat
20..40’da meydana geldi.
uçağın parçaları etrafa saçıldı. Uçaktan kopan par- (http://voiceofrussia.com/news)
çaların sokaktaki insanları yaraladığı aktarılırken, 3
otobüsün alev aldığı ve birçok evin zarar gördüğü
kaydedildi.
673
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
OLMAMIŞ KAZALAR (Near Miss)
Pilot Yolcu Uçağını Yanlış Havaalanına İndirdi sonra pilotun ustalığıyla piste indi. Yetkililer büyük bir fa-
cianın pilotun tecrübesi sayesinde önlendiğini belirtirken,
12 Ocak 2013 günü ABD’de Southwest Havayolları’nın Luton Havalimanı’nda sık sık ters rüzgâr vakalarının yaşan-
Chicago Midway Havalimanı’ndan Missouri Branson’e git- dığı öğrenildi.
mek üzere havalanan Boeing 737 tipi uçağı yanlış bir ha-
vaalanının pistine kısa ve tehlikeli bir iniş yaptı. 124 yolcu THY Uçağı Bilbao’da Yan Rüzgâr Nedeniyle Pas
ve 5 kişilik mürettebatı bulunan uçak, normalin yarısı kadar Geçti
pist uzunluğu olan küçük bir genel havacılık alanına (Taney
County) indi. (Airporthaber) 15 Şubat günü Bil-
bao’ya iniş sırasında şid-
Türbulans, Delta Uçağını Divert Ettirdi detli yan rüzgârın etkisiyle
savrulan THY’nin Airbus
20 Ocak 2014 günü 101 yolcusuyla Atlanta-Buenos Ai- A320 tipi uçağının yere sol
res seferini yapan Boeing 767-300 tipi Delta uçağı, Bue- kanadını vurmasına ramak
nos Aires’e iniş için alçalmaya başladığı sırada şiddetli bir kaldı. Tam bu esnada pilot
türbulansa yakalandı. Bu sırada yıldırım isabet etmiş olabi- pas geçerek yeniden hava-
leceği sanılan uçağın sağ kanadındaki ‘Slat’ koptu. Bunun landı.
üzerine divert kararı alan ekip, Uruguay’ın başkenti Monte-
video’daki Carrasco Uluslararası Havaalanı’na güvenli bir Çin Uçağı Füzeden Kıl Payı Kurtuldu
şekilde iniş yaptı. (Airkule.com)
Güney Kore Savunma Bakanlığı, Kuzey Kore’nin tatbikat
Pegasus Uçağı Pistten Kaydı amaçlı fırlattığı füzelerin Çin’e ait bir yolcu uçağını sadece
7 dakika farkla ıskaladığını, yolcuların bir faciadan şans
1 Şubat 2014 günü Gürcistan’ın başkenti Tiflis’ten İstan- eseri kurtulduğunu açıkladı. Kuzey Kore’nin hiçbir uyarı
bul Sabiha Gökçen Havalimanı’na gelecek olan Pegasus yapmadan, kısa menzilli Scud füzeleri fırlattığını söyleyen
Havayolları uçağında teknik bir arıza meydana geldi. Uçak Bakanlık Sözcüsü Kim Min-seok, bu füzelerden birinin Ja-
kalkış için hazırlandığı sırada hafif bir şekilde pistten kay- ponya’dan Çin’e gitmekte olan ve 220 yolcu taşıyan uçağa
maya başladı. Bunun üzerine kalkış iptal edildi uçak bakı- tehlikeli bir şekilde yaklaştığını duyurdu. Olayla ilgili açık-
ma alındı. Yaklaşık 9 saatlik bir gecikmenin ardından saat lama yapan Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü “Çin konuyla il-
15:00’da Pegasus uçağı Tiflis’ten İstanbul’a hareket etti ve gili gerekli adımları atacaktır” açıklamasında bulundu. ABD
TSİ 15.25’de Sabiha Gökçen Havalimanı’na sorunsuz bir ise Kuzey Kore’nin füze denemelerinin uluslararası hukuka
iniş gerçekleştirdi. (Airporthaber) aykırı olduğunu belirterek BM Güvenlik Konseyi’ne konuy-
la ilgili önlem alınması talebinde bulundu. (Airnewstimes)
THY Uçağı AHL’de Kuyruk Sürttü
Kalkışta Burun Dikmesi Kırılan Uçak
3 Şubat 2014 günü saat 14.05’de THY’nin gerçekleşti-
receği İstanbul-Helsinki seferi, uçağın kalkış yaptığı sırada ABD’de US Airways’e ait
kuyruk sürtmesinden dolayı yaklaşık 3 saatlik gecikme ya- bir yolcu uçağı 15 Mart 2015
şandı. Uçak seferden çekinli ve 2 saat 45 dakikalık gecikme günü Philadelphia Uluslararası
sonrası, tahsis edilen başka bir uçakla uçuş yapıldı. Havalimanı’ndan kalkışa hazır-
(Airporthaber) landığı sırada iniş takımlarında
sorun yaşandı. Uçak kalkıştan
İncirlik’e Acil İniş vazgeçerken, güçlükle durabi-
len uçağın ön iniş takımları kırıldı. Uçaktan tahliye edilen
8 Şubat 2014 günü İngiltere Hava Kuvvetleri’ne ait Air- yolculardan biri hafif yaralanan diğeri de rahatsızlanan iki
bus A330’dan geliştirilen tanker uçak ‘Voyager’in, İngil- kadın hastaneye kaldırıldı. Uçakta 149 yolcu ve 5 kabin
tere’den Afganistan’a 181 askeri taşırken 2 bin ft’te irtifa ekibi bulunuyordu.
kaybedince Adana’daki İncirlik Üssü’ne acil iniş yaptı. Bu
olayın ardından, gerekli incelemelerin yapılması amacıyla
RAF tüm Voyager uçuşlarını durdurdu. (Airkule)
Yan Rüzgâr Easyjet Uçağında Tehlike Yarattı İsrail Uçağının Motoru Kuş Yüzünden Alev Aldı
18 Şubat 2014 günü Londra yakınlarında bulunan Lu- El-Al’a ait Boeing 737-900ER tipi uçağın Berlin’den Tel
ton Havalimanında inmek isteyen EasyJet’e ait yolcu uçağı Aviv’e gitmek üzere havalanmasından dakikalar sonra motor-
piste saniyeler kala ters rüzgâra yakalandı. Bir sağa, bir sola larından biri alev aldı. Edinilen bilgiye göre, kalkış sırasında
yalpalayan uçak piste teker koymak üzereyken, tecrübeli uçağın motoruna kuş kaçtığı ve motorun bu nedenle alev aldığı
pilot yeniden havalandı. Bir yandan da panikle çığlık atan öğrenildi. Yaşanan olay sonrası kaptan pilot zorunlu iniş talep
yolcular için anons yapan kokpit ekibi, son anda uçağı ters etti. 144 yolcusu bulunan uçak, yakıtını boşaltmak için yaklaşık
rüzgârdan kurtardı. Havada 15 dakika tur atan uçak daha bir saat boyunca Berlin semalarında dolandıktan sonra indi. Yol-
cuların bu sırada büyük panik yaşadığı öğrenildi. (Airporthaber)
674
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
YER KAZALARI
Lufthansa Uçağı Çok Sert İndi THY Uçağı Pistte Kamyonla Çarpışacaktı
Münih-Tokyo seferini yapan Airbus 340 tipi uçak 24 2014 Ocak ayında İstanbul Atatürk Havalimanına inen
Mart 2014 günü Narita Havalimanı’na inişi sırasında şid- bir THY uçağı, pistte bir hafriyat kamyonu ile karşılaştı. Pist-
detli rüzgâr nedeniyle çok sert iniş bir yaptı. Yapılan kont- te genişletme çalışmaları yapılırken pisti ihlâl eden kamyon,
rollerde uçağın iniş takımlarının zarar gördüğü belirlendi. uçağın pilotuna zor anlar yaşattı. (Sözcü)
Bunun üzerine uçak serden çekilerek bakıma alınırken dö-
nüş seferi iptal edildi. Uçağa Catering Aracı Çarptı, Hostes Aprona
Düştü
B-787 Dreamliner’in Camı Çatladı
Dubai Havalimanı’nda Perm’e gitmek üzere kalkış ha-
Frankfurt- Delhi seferini yapan zırlığında olan Ural Airlines Havayollarının Airbus 321 tipi
Air İndia’ya ait Boeing 787 uçağına catering şirketi aracının çarpması sonucu bir hostes
Dreamliner tipi uçağın kalkı- uçaktan düştü. Hostesin acil olarak hastaneye kaldırıldığı,
şından 30 dakika sonra kokpit uçağın da ufak çaplı hasar aldığı belirtildi. (Airkule)
ön camı çatladı. 9 Mayıs 2014
akşamı Frankfurt Havalima- THY Uçağına Konteyner Çarptı
nı’ndan havalanan uçak Frank-
furt’a geri döndü. 19 Mart 2014 günü İstanbul-Cezayir seferini yapmaya
hazırlanan A330-200 tipi THY uçağı Atatürk Havalimanı
İran Uçağı Pistten Çıktı apronunda taksi yapmak üzere körükten ayrıldığı sırada,
yoluna çıkan bir diğer uçağın motorlarının itiş gücüyle dev-
9 Mayıs 2014 günü Meşhed-Za- rilen bir konteyner uçağın iniş takımlarına çarptı. Yapılan
hedan seferi yapan Aseman incelemede hasar bulunmaması üzerine uçak, 1 saat 10 da-
Hava Yolları’na ait 853 sefer sa- kikalık gecikmeyle havalandı. (Airporthaber)
yılı Fokker 100 yolcu uçağının
arka sol tekerinin açılmaması Brezilya Uçağında İniş Takımı Arızası
nedeniyle zorunlu iniş yaptı. Kulenin işbirliğiyle zor bir iniş
gerçekleştiren uçağın yakıtının bitmesi için dakikalarca ha- Avianca Brasil ha-
vada kaldığı, iniş takımları açılmadan havaalanına inince vayolu şirketine
pistten çıktığı, uçakta bulunan 103 kişiden 9’unun yaralan- ait Fokker 100 tipi
dığı (7’sine havaalanında pansuman yapıldığı, hamile olan uçak iniş takımları
2 kadının hastaneye kaldırıldığı) açıklandı. İran’a uygula- açılmayınca göv-
nan ambargoların yeni uçak ve yedek parça alımını olum- de üzerine indi.
suz yönde etkilediği biliniyor. (Aeroinside.com, Airkule) 29 Mart 2014
günü Petrolina-Brassilla iç hat seferini yapan ve içinde 44
İnsansız Hava Aracı Yolcu Uçağını Teğet Geçti yolcu ile 5 mürettebat bulunan uçak, piste sıkılan köpük
yardımıyla emniyetli bir iniş yaptı, yolculardan yaralanan
ABD’de sivil bir insan- olmadı.
sız hava aracının (İHA) bir
yolcu uçağını teğet geçti- İki Airbus Apronda Kafa Kafaya Çarpıştı
ği bildirildi. 22 Mart 2014
günü Charlotte-Tallahasse Myanmar’daki Yan-
(Florida) uçuşu yapan bir
United Airlines (CRJ-200) gon Uluslararası Ha-
uçağına, iniş sırasında (piste 5 mil mesafede ve 2.300 feet
irtifada) F-4 uçağı görünümünde, kamuflajlı bir drone’un valimanında 14 Nisan
teğet geçtiği ve facianın eşiğinden dönüldüğü açıklandı.
ABD’de 2011 Eylül ayından buyana benzeri biçimde 6 adet 2014 sabahı 2 Airbus
“near miss” yaşandığı bildiriliyor. (Reuters, Airporthaber)
yerde çarpıştı. Kazada
Avustralya’da Cirrus Uçağı Paraşütle İndi
Golden Myanmar Air-
Sidney şehrinde Cirrus SR22 tipi bir tek motorlu bir
uçak, havada arızalanınca paraşüt açarak bir evin bah- lines’a ait Airbus A320
çesine indi. Uçağın Mavi Dağlar olarak bilinen bölge-
deki uçuşunda havada motor durması olduğu, uçakta tipi uçak, Myanmar
bulunan 4 kişinin hafif yaralı olarak tedbir amaçlı has-
taneye kaldırıldığı belirtildi. “Paraşütlü uçak” olarak da Airways’ait Airbus 319 tipi uçağa çarptı. Airbus 320 tipi
bilinen Cirrus uçaklarını üreten firma, bugüne kadar 85
kişinin kazalardan salimen kurtulduğunu bildirdi. (www. uçağın burun ve radomunda, diğer uçağın ise sağ arka göv-
dailymail.co.uk)
desinde hasar oluştu. Kazada yaralanan kimsenin olmadığı
belirtildi.
675
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
HABERLER...
Pegasus Uçağı Kaçırılmak İstendi kusu içinde teyakkuzda olan Rusların, uçağın hava sahala-
rına girdiği anda Mig savaş uçakları ile vurma tehdidinde
7 Şubat 2014 günü Ukrayna’nın Kharkov Havalimanın- bulunduğunu söyledi. Bu nedenle Türk yetkililerin kaptana,
dan İstanbul’a 110 yolcusuyla birlikte uçmakta olan Pegasus uçağı mutlaka İstanbul’a indirmesi talimatı verdiğini açıkla-
Havayollarına ait Boeing 737-800 tipi uçak, Ukrayna va- dı. (Sözcü, Akşam) Mayıs ayında Artem Kozlov’’un,11 yıl 3
tandaşı Artem Kozlov (45) tarafından bomba tehdidiyle ka- aydan 42 yıla kadar hapis cezası istemiyle yargılanmasına
başlandı.
çırılmak istendi. Hava
korsanının Soçi’ye Anadolu Jet Uçağında Bomba Tehdidiyle
gitme talebine karşın, Kaçırılma Girişimi
kaptan pilot İlyas Ka-
ragülle ve mürettebat 1 Mayıs 2014 günü sabah saat 06.45’de Ankara’ya git-
gayet soğukkanlı bir mek üzere Ercan’dan havalanan Anadolu Jet uçağı bir kişi
uygulamayla uçağı tarafından kaçırılmak istendi. Uçak havalandıktan sonra
saat 18.05’de Soçi ye- 50 yaşlarındaki bir eylemcinin kendisini uçağın tuvaletine
rine İstanbul Sabiha kapadığı ve üzerinde bomba olduğunu söylediği, uçağı İs-
Gökçen Havalimanı- tanbul’a yönlendirmek istediği belirtildi. Pilot hava korsanı
na indirdi. Hava korsanı kokpite girmek istediyse de kabin ile görüştükten sonra uçak Ankara üzerinde 45 dakika tur
ekipleri zaten kilitli olan kokpite girmesini engelledi ve ikna attı. Sonra normal bir şekilde Ankara’ya indi. Uçağa giren
çabaları gösterdi. Bu çabalar 4,5 saat sürdü ve korsan ile polisler eylemciyi etkisiz hale getirdi. Yolcular panik yaşa-
kaptanın konuşması diafon aracılığıyla oldu; galley’deki dı. Çubuk Adliyesi’ne sevk edilerek ifadesi alınan H.I.(50)
korsan ile yüz yüze görüşmeleri kabin amiri yaptı. Yolcula- serbest bırakıldı.
ra ‘Teknik arıza nedeniyle Soçi’ye iniyoruz’ anonsu yapıldı.
Korsan, ‘Soçi’ye gidiyorsak güneşin sağda olması lâzım; gü- Etiyopya Uçağı İsviçre’ye Kaçırıldı
neşi sağda göreceğim’ dedi. Riske girmeyen kaptan güneşi
sağına alarak bir süre Soçi’ye doğru uçtu; gün batımından Etiyopya Hava-
sonra da İstanbul’a yöneldi. Bu arada kabin ışıklarını karart- yolları’na ait Addis
mayarak pencereden dışarının net görülmemesini sağladı. Ababa-Roma sefe-
Korsan, 10-15 dakika sonra tekrar ayağa kalkıp, elindeki te- ri yapan ve içinde
200 yolcu ve mü-
lefonu göster- rettebat bulunan
di ve “Bom- Boeing 767-300
ba bagajda. tipi uçak 17 Şubat
Bombayı cep 2014 günü bir hava
telefonuyla korsanı tarafından
patlatacağım” kaçırıldı ve Cenevre’ye indirildi. İsviçre polisi, hava korsa-
dedi. Türk nının yakalandığını, yolcuların ve mürettebatın durumunun
hava saha- iyi olduğunu bildirdi. Polise teslim olan korsanın, uçağın
sına girişten ikinci pilotu olduğu, kaptan pilotun tuvalete gittiği sırada
itibaren Balı- kokpit kapısını kilitleyerek uçağı Cenevre’ye indirdiği, kok-
kesir 9. Ana pit camından bir ip yardımıyla piste indiği ve siyasi iltica
Jet Üssünden talebinde bulunduğu açıklandı.
kalkan iki F-16 Pegasus uçağına refakat etti. S.Gökçen Ha-
vaalanına inişte kaptan, Türkçe ve İngilizce olarak Soçi’ye Lufthansa Uçağının Hostesi Rehin Alındı
iniş yapıldığını anons etti. Alkollü olan korsan, uçağa alı-
nan güvenlik timlerinin müdahalesiyle etkisiz hale getirilir- 1 Nisan 2014 günü Münih-Budapeşte seferi yapan A320
ken çıkan arbedede küçük ölçekte yaralandı. Özel harekât tipi Lufthansa uçağında, Macaristan uyruklu bir kişi hostesi
polislerinden biri uçağa kokpit camından girdi. Kargodaki rehin aldı. Kendisini ve kabin memurunu tuvalete kilitle-
aramalarda patlayıcı bir madde bulunamadı. Kozlov’un ilk yen saldırganın hostesi jiletle yaraladığı öğrenildi. Bunun
ifadesinde, Soçi’de o saatlerde açılışı yapılacak olan Kış üzerine Münih’e geri dönen uçaktaki 76 yolcunun tahliye
Olimpiyatları vesilesiyle mesaj vermek istediğini, ülkesinde edilmesinin ardından polis ekiplerince düzenlenen operas-
ve Rusya’daki tutukluların serbest bırakılması için böyle bir yonda 33 yaşındaki zanlı gözaltına alındı. Kurtarılan hostes
girişimde bulunduğunu söyledi. Kozlov’un tek başına ha- ile diğer yaralı 2 kişiye havalimanına gelen sağlık ekipleri
reket ettiği, üzerinde silâh bulunmadığı, ancak Ukrayna’da müdahale etti; yolcular büyük panik yaşadı. (Airporthaber)
silâhlı soygun ve holiganizm gibi suçlardan sabıkası olduğu
öğrenildi. Mahkemece tutuklanan korsanın 6-15 yıl hapis THY Uçağında Bomba Alarmı
cezası ile yargılanacağı bildirildi. Olaydan sonra detaylı
açıklamalar yapan Kaptan Pilot İ.Karagülle, uçağın Soçi’ye 12 Ocak 2014 günü sabah 09.30’da İstanbul’dan Sao
inmeye çalışması durumunda, zaten yeni bir 11 Eylül kor- Paulo’ya hareket eden Airbus A340 tipi THY uçağı, sahipsiz
676
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
HABERLER...
tablet bilgisayarın bomba sanılması nedeniyle Fas’ın Kazab- THY Pilotu Ajanların Takip Ettiği Şüphesiyle
lanka şehrine indi. Bomba araması yapılan uçak temiz çıktı. Silah Çekti
Anadolujet’te Asılsız Bomba İhbarı 4 Nisan 2013 günü Bakırköy’de bulunan bir AVM’ye ge-
len THY kaptan pilotu Yavuz Özsoy, arkadaşı Tayfur Gök-
18 Nisan 2014 günü Hatay-İstanbul seferini yapacak han’a ait emlak ofisine girerek bir süre sohbet ettikten sonra
olan yolcu uçağına 18.15 olan kalkış saatinden hemen silahını çıkartarak kendisini ajanların takip ettiğini söyledi.
önce bomba ihbarı yapıldı. İhbar üzerine mürettebatla yol- Ofis sahibi ve güvenlik müdürü tarafından ikna edilemeyen
cular tahliye edilerek bomba arandı. Yaklaşık 3.5 saat süren Yavuz Özsoy için polis ekipleri çağrıldı. Bu sırada özel ha-
arama çalışmaları sonrasında uçakta her hangi bir şüpheli rekât timleri de çevrede güvenlik önlemi aldı. Yaklaşık 2
duruma rastlanmadı. Uçak İstanbul Sabiha Gökçen Havaa- saat süren çalışmaların ardından pilot ikna olarak silahını
lanı’na gitmek üzere saat 22.02’de kalkış yapabildi. teslim etti.
Bomba Tehdidi Yapan Sporcu Gözaltına Alındı Emlak ofisi sahibi Tayfur Gökhan yaşanan anları şöyle
anlattı: “Saygı duyduğumuz bir kaptan pilot. Öğleye doğru
San Francisco-49 takımı oyuncularından 24 yaşındaki ofisimize geldi. Gayet normaldi. Müzikten bahsettik, soh-
Aldon Smith, 13 Nisan 2014 günü Los Angeles havaalanın- bet ettik. Biraz gergin gibi hissettik kendisini. Daha sonra
da uçağa binmeden önce güvenlik kontrolü sırasında, daha sağdan, soldan geçenlere bunlar MOSSAD ajanı, CIA fa-
sıkı aramadan geçirilmek üzere kenara çekildi. Bu karara lan demeye başladı. Şaka yapıyor zannettik. Yoldan geçen
tepki gösteren Smith, güvenlik görevlilerine üzerinde bom- insanlara başka isimlerle seslenmeye başladı, tanıyormuş
ba olduğunu söyledi. Polislerin kelepçeleyerek gözaltına gibi. Belinde silah vardı. Silahı çıkarttı. Beni takip ediyor-
aldığı Aldon Smith polislere ve görevlilere hakaret yağdırdı. lar dedi. Mermiyi ağzına verdi. Gayet soğuk kanlıydı o
(Airporthaber) anda. Montunu silahın üzerine örttü. Gelen bir iki müşte-
ri tokalaşmak istedi. Onlara da yaklaşmayın siz CIA’siniz
THY Uçağında ‘Patladık’ Diye Bağıran Yolcu dedi. Gittikçe psikolojisi bozulmaya başladı. Bana bir takım
Yüzünden Sefer Gecikmesi evraklar verdi. Bunları CIA, MOSSAD alacak diye. Önce
güldük. Niye gülüyorsunuz diye çıkıştı. Ne derse eyvallah
14 Nisan 2014 günü dedik. Güvenlik müdürümüzü çağırdık. Ona da ajan diye
İstanbul-Moskova se- şüpheyle yaklaştı. Daha sonra sivil polis istedik. Tecrübeli
ferine hazırlanan THY iki sivil polis geldi. Onlar ikna etmeye çalıştılar. Silahı elin-
uçağında kabin ekibiy- den aldık. Daha sonra emniyet müdürümüz geldi, kavgasız,
le tartışan ve “Klimaları gürültüsüz karakola götürdü...”
açın, patladık” deyince
bomba araması yapıl- 2 yıl önce İstanbul-Washington-seferini yapmak üzere
masına neden olan yol- havalandıktan sonra iniş takımları kapanmayan uçağı başa-
cu Ali Kopuz, sözleri- rıyla piste geri indirerek adını duyuran pilot Yavuz Özsoy
nin yanlış anlaşıldığını söyledi. Kopuz, “Bir tek ben değil şizofreni şüphesiyle Bakırköy RSH Hastanesi’ne yatırıldı;
bütün yolcular şikayetçiydi. Klimalar açılmayınca bunalıp ancak ailesinin isteği üzerine La Paix Hastanesinde tedavi-
‘Sıcaktan patlayacağız’ dedim. Kabin görevlisi, ‘Bomba ye alındı. THY, pilotun iş akdini feshetti.(Hürriyet)
var’ dediğimi söyledi, öyle bir şey söylemediğimi belirttim.
Çorlu’da tekstil fabrikası sahibi olan Kopuz, “Rusya’da iş United Uçağı Türbulansa Girdi, 5 Yaralı
bağlantılarımız var, mağaza ve depolarımız var. Bugün iş
toplantısı vardı; pilot ve kabin görevlilerine dava açacağız. Newark-Pekin seferini yapan United Airlines uçağı, 189
Üzüldüm, o kadar insana eziyet oldu. Polis geldi, uçaktan yolcusu ve 16 mürettebatı ile Pekin’e gitmek üzere 16 Ocak
indik, çantalarıma baktılar, bütün yolcuları indirmişler, tek- 2014 günü saat 14.30’da havalanışından kısa bir süre son-
rar güvenlikten geçirmişler...” dedi. ra şiddetli bir türbulansa girdi. 30 saniye süren türbulans
nedeniyle uçak Newark’a geri döndü. Yolcuların herhangi
Anadolujet Pilotları Kokpitte Kavga Etti bir zarar görmediği, yaralanan 5 kabin görevlisinin tedavi
altına alındıkları öğrenildi. (www.nydailynews.com)
7 Ocak 2014 günü Diyarbakır Havalimanında, saat
20’de Ankara seferini yapacak olan Anadolujet’in Boeing Uçakta Türbulans Dehşeti
800 tipi uçağının pilotları tartışmaya başladı. Hosteslerin
araya girmesiyle kavgaya dönüşmese de, pilotlar uçağı bir- San Francisco-Hong Kong seferini
likte uçurmamak konusunda ısrar edince 140 yolcu pistte 3 yapan Cathay Pacific uçağında türbu-
saat mahsur kaldı. Antalya’dan gelen 2 pilot yolcuları saat lans dehşeti yaşandı. 321 yolcusu ve
23.00’de Ankara’ya uçurdu. Yolcuların şikayeti üzerine 21 mürettebatı ile 17 Şubat 2014 günü
Anadolu Jet ve ortak uçuş yapan Sun Ekspres pilotlar hak- San Fransisco’dan kalkan Boeing 747-
kında soruşturma başlattı. (Air News Times) 400 tipi uçakta, Japonya hava sahası
üzerindeyken yaklaşık 2 dakika sü-
ren türbulans sırasında ayakta olduğu
677
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
HABERLER...
tahmin edilen bir kabin memuru ve çok sayıda yolcu hafif alan Troy Jenkins havada daireler çizmeye başladı. 45 da-
şekilde yaralandı. Uçağın Hong Kong’a inişinin ardından kika bu şekilde uçtuktan sonra yardım çağrısına yanıt veren
1 kabin memuru ve 6 yolcu hastaneye kaldırıldı. (Airkule) pilot Paul Reynolds’un uçağa yaklaşarak verdiği talimatları
uygulayarak havaalanına inmeyi başardı. Bayılan pilot ise
Rahatsızlanan Yolcu İçin THY Uçağı Divert Etti hastaneye kaldırıldı. (Airkule)
28 Ocak 2014 günü saat 07.40’ta Atatürk Havalimanı’n- Sarhoş Yolcuya 3,5 Yıl Hapis Cezası
dan New York seferi için havalanan THY’nin Airbus A330-
300 tipi uçağı, bir yolcunun rahatsızlanması üzerine İzlan- Moskova-İspanya sefe-
da’nın başşehri Reykjavik’e indi. Yolcunun alkol istediği, rini yapan Rus uçağında
bu isteği kabin memurları tarafından reddedilince terleme (Kogalymavia Airline)
ve nefes alma güçlüğü başlayan yolcuya uçakta bulunan iki olay çıkaran iş adamı
doktor müdahale etti. Müdahale yetersiz kalınca pilot İzlan- Sergey Kabalov’un (54)
da Keflavik’e acil iniş yapmak zorunda kaldı. (Airporthaber) yargılandığı dava so-
nuçlandı. 11 Ocak 2013
Kabin Ekipleri Rahatsızlanınca Uçak Divert Etti günü uçakta sarhoş hal-
de olay çıkaran (aşırı
10 Mayıs 2014 günü 135 yolcusu ile Venedik-Phila- derecede kabalık yapan) Kabalov; kendisini sakinleştirmeye
delphia seferini yapan US Airways’in Airbus A330-200 tipi çalışan hostesi darp etmiş, bir yolcunun burnuna yumruk
uçağı 9 kabin görevlisinin mide bulantısı ve baş dönmesi atmış, bağırarak gizli servis ajanı olduğunu, iki parmağıy-
şikayeti üzerine İrlanda’nın Dublin Havalimanına indi. Ka- la adam öldürebileceğini söylemiş ve kokpite girmeye de
bin görevlileri hastaneye kaldırıldı, yolcular otellere yerleş- çalışmış. RiaNovosti Ajansının bildirdiğine göre mahkeme,
tirildi. (Airkule) uçak kaçırma ve şiddet kullanmaktan suçlu bulduğu iş ada-
mına 3 yıl 6 ay hapis cezasıyla birlikte, tartakladığı hostese
THY Los Angeles Uçağında Amerikalı Yolcu Kalp 400 bin ruble (12.300 $) manevi tazminat ödemesine hük-
Krizinden Öldü metti. Duruşma sonrası açıklama yapan Kabalov, “Büyük
aptallık yaptım, yolculara zarar verdiğim için özür dilerim,
9 Mart 2014 günü saat 13.05’de 281 yolcusuyla Los An- aileme utanç verdiğim için pişmanım” dedi. Aeroflot Hava-
geles seferini yapmak üzere Atatürk Havalimanı’ndan ha- yolu şirketi raporuna göre, Rusya’da sadece 2012 yılında
valanan THY’nin Boeing 777 tipi yolcu uçağında bir yolcu 490 uçak içi şiddet olayı yaşandı. Yetkililer Rusya’da bu tür
rahatsızlandı. Kaptan Pilot Danimarka’nın Kopenhag Ha- olaylara karşı uygulanan para cezalarının çok az (16-166
valimanı’na iniş yapma kararı aldı. Saat 15.10’daki inişten $) olduğunu ve arttırılması gerektiğini söylemekte. (http://
sonra yaşlı bir kadın olduğu ve kalp krizi geçirdiği öğrenilen en.ria.ru/crime/)
yolcu ambulansla hastaneye kaldırıldı, ancak kurtarılamadı.
THY Seul Uçağında Kalp Krizinden Ölüm Alkollü Yolcu Uçaktan İndirildi
Türk Hava Yolları’nın Seul-İstanbul seferini yapan uça- 30 Ocak 2013 gecesi saat 22.10’da İstanbul’danTunus’a
ğında Hang Tang Saul adındaki 55 yaşındaki yolcu aniden gidecek olan Tunus Hava Yolları’na ait yolcu uçağına binen
fenalaştı. Kabin ekibinin müdahale ettiği yolcu, bir türlü İssam Yakoubi isimli yolcu, uçağının kalkış hazırlıklarına
kendine gelemedi. 19 Şubat 2014 sabaha karşı 04:30’da İs- başladığı sırada aldığı alkolünde etkisi ile olay çıkarttı. Bir
tanbul’a iniş yapan uçaktan sağlık ekipleri tarafından alınan süre kabin ekipleri ile tartışan Yakoubi’nin, tüm çabalara
Saul’un havadayken hayatını kaybettiği tespit edildi. rağmen sakinleşmemesi üzerine uçağa polis çağırıldı. Polis
tarafından uçaktan indirilen Yakoubi gözaltına alınırken,
Atlasjet Uçağında Kalp Krizinden Ölüm uçak yaklaşık bir saat gecikmeli olarak Tunus’a gitti.
Medine-Erzurum-İstanbul seferini yapan Atlasjet uça- Alkollü Yolcu Avustralya’da Uçak Kaçırmaya
ğında İsmail Güner (76) isimli yolcu kalp krizi geçirdi. 28 Çalıştı
Mart 2014 günü uçak Erzurum’a yaklaştığı sırada meydana
gelen olayda yolcu kurtarılamadı. Alkollü bir yolcunun kokpite girmeye çalışması sonucu
pilotun kaçırılma alarmı verdiği Avustralya’nın Virgin Ha-
Pilot Bayıldı, Uçağı Yolcu İndirdi vayoluna ait uçak, Endonezya’nın Bali Adası Havalimanına
güvenli bir şekilde iniş yaptı. Herhangi bir kaçırılma girişi-
25 Ocak 2014 günü
Avustralya’nın Yeni Galler minin olmadığını belirten
bölgesinde Forbes Kasabasın- havayolu yetkilileri, alko-
dan Cessna 150 tipi 2 kişilik lün etkisindeki yolcunun
uçakla havalanan 61 yaşında- kokpite girmeye çalıştığı
ki pilot Derek Neville bayıldı. için ‘uçuş güvenliği’ gerek-
Bunun üzerine kumandaları çesiyle alarm durumuna
678
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
geçildiğini kaydetti. Uçuş ekibinin kontrol altına aldığı Matt taciz edici şekilde bakma, cinsel içerikli resimleri gösterme
Christopher Lockley adlı Avustralya vatandaşı yolcu, uça- ya da cinsel ilişki teklif etme biçiminde de olabildiğini orta-
ğın inişinin ardından gözaltına alındı. Uçak Avustralya’nın ya çıkardı. Bazı kadın kabin memurları tacizin pilotlardan
Brisbane kentinden Endonezya’nın Bali Adası’na doğru se- geldiğini açıkladı. (Airporthaber)
fer yapıyordu.
SHGM Alkol Denetlemesi İlk Sonuçları Çok İyi
Sarhoş Adam Uçağı Çaldı
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, THY, Pegasus ve Atlasjet
ABD’nin Nevada eyaletinde-
ki Scenic Airlines şirketi Cessna pilotlarından bazılarına habersiz alkol denetlemesi yapıldığını
Caravan tipi bir uçaklarının kaçı-
rıldığını fark etti. Polisin ihtarına açıkladı. Uçucu ekiplere yönelik SHT-3M talimatı çerçevesinde
rağmen birkaç kez daha hava-
lanmaya çalışan; bu arada diğer alkol denetlemesi yapılacağını daha önceden duyuran SHGM,
uçaklara çarpmaktan şans eseri
kurtulan uçak zorlukla durdurulabildi. Pistte 3-4 kez hava- THY’den 4, Pegasus’tan 2 ve Atlasjet’ten 2 olmak üzere toplam-
lanıp inen uçağın pilot koltuğunda sarhoş olduğu anlaşılan
47 yaşındaki Paul Micheal Weddle vardı ve “Pilot lisansı da 8 pilota habersiz alkol denetlemesi yaptı ve 0.2 promil sınırı-
almak için pratik yapıyordum!” şeklinde kendisini savundu.
nı aşan olaya rastlanmadığını açıkladı. (Airporthaber)
Uçakta Elektronik Sigara İçmek İsteyen Rus Yolcu
Tutuklandı Suudi Arabistan’da İlk Kadın Pilot
Moskova’dan Hong Kong’a giden Cathay Pacific hava- Kadın sürücülere ehli-
yollarına ait uçakta, 37 yaşındaki bir Rus yolcu elektronik yet vermeyen Suudi Arabis-
sigara içmek istedi. Ancak uçuş görevlisinin yolcunun bunu tan’da ilk kez bir kadın pi-
yapamayacağını belirtmesi üzerine uçakta arbede çıktı ve lot lisansı aldı. Daha önce
uçak havaalanına iner inmez de yolcu havaalanı polisleri Ürdün’den uçuş belgesi
tarafından gözaltına alındı. alan 35 yaşındaki Hana-
di el Hindi, yasalar gereği
Uçak Tuvaletinde Seks kendi ülkesinde uçamıyor-
du. Prens Velid el Talal’ın
Virgin Atlantic Havayolları’nın Londra-Las Vegas sefe- şirketinde çalışan el Hindi, artık uçak uçurmaya başladı.
rinde sarhoş olup uçakta tanıştığı bir erkekle tuvalette gürül- Genç kadın, çocuklarından birinin pilot olmasını isteyen
tülü bir şekilde seks yapan İngiliz kadın kriz yarattı. İsmi ba- babasının hayalinin gerçek olduğunu söyledi.
sına açıklanmayan kadının, uçuşun geri kalanını koltuğuna
kelepçelenmiş bir şekilde tamamladığı ve Las Vegas’ta polis Uludere’de Kaçakçıları Vuran Pilotlardan
tarafından sorgulandığı açıklandı. Genç kadının sorgusu- İkisi İstifa Etti
nun tamamlanmasının ardından sadece bir uyarı cezası ile
serbest bırakıldığı belirtildi. (Hürriyet) 28 Aralık 2011 gecesi Şırnak’ın Uludere ilçesinden 34
köylünün hayatını kaybettiği bombardımana katılan pi-
Hosteslerin Uğradığı Tacizler lotlardan ikisi istifa etti. PKK’lıların kullandığı güzergâhta
İHA’lar tarafından tespit edilen ve sehven vurularak ölen
Hong Kong merkezli Equ- köylülerin terörist değil, mazot ve sigara kaçakçısı olduğu
al Opportunities Commission sonradan öğrenilmişti. Başbakan Yrd. Hüseyin Çelik bunun
(EOC) ile Hong Kong Flight At- bir görev kazası olduğunu ve kasıt olmadığını söylemişti.
tendants Alliance’ın (HKFAA) Bombardıman emrinin bizzat Genel Kurmay Başkanı tara-
ortaklaşa gerçekleştirilen araş- fından verildiği operasyonda görev yapan 4 F-16 pilotunun
tırma, hosteslerin uğradığı taci- psikolojisinin bozulduğu ve 2 ay kadar uçmadıkları ortaya
zin ayrıntılarını ortaya çıkardı. çıktı. Pilotlardan ikisinin, 2 ay boyunca Ankara’da psikolo-
Kasım 2013 ile Ocak 2014 ayları arasında HKFAA üye ha- jik tedavi gördükten sonra istifa ederek sivil havacılığa geç-
vayollarına dağıtılan soru kitapçığındaki cevaplar değerlen- ti. İstifa eden pilotların hala şoku üzerlerinden atamadığını
dirildi. Cathay Pacific, Dragonair, British Airways ve United belirten askeri yetkililer, 4 pilotun tedavilerinin hala devam
Airlines’ta görevli %86’sı kadın ve %14’ü erkek olan kabin ettiğini söyledi. (Airnewstimes)
memurlarının cevapladığı sorulara göre, bayan hosteslerin
%29’u geçen süre içerisinde taciz edildiğini yazarken, er- Pilotlar Derneği Seçimi
kek hosteslerde bu rakam %17.
Cinsel tacizin genelde dokunulmak ya da öpülmek ol- 12 Şubat 2014 günü yapılan Türkiye Havayolu Pilotları
duğunu ortaya çıkartan rapor; cinsel içerikli şakalar yapma, Derneği (TALPA) seçimini mevcut Baş-
kan Gürcan Mantı’nın listesi 210 oy ala-
rak ikinci kez kazandı. Nuri Sakarya’nın
listesi olan Gönüller Hareketi 136 oy,
Sermet Karaağaç’ın listesi 80 oy aldı.
679
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Türkiye Pilotlar Günü, Dünya Pilotlar Günü Oldu leri şaşırtıyor. Urfa’nın Halfeti ilçesi Hilalli Köyü Bediüz-
zaman Mezarlığında toprağa verilen “Çakmaklı Korsan”ın
Türkiye’nin ilk pilotu ve 1 numaralı li- babası Ahmet Ertürk, “Uçak kaçıran oğlum bizim için uçak-
sans sahibi Feza Evrensev’in Türkiye la bir bütün olmuştu. Mehmet’i toprağa verdikten bir süre
semalarında ilk uçuşu gerçekleştirdiği sonra bir demirciye 2 metrelik uçak maketi yaptırdım” dedi.
26 Nisan, 1999 yılından beri Türkiye (Haber7com)
Pilotlar Günü olarak kutlanıyordu. 26
Nisan, bu yıldan başlayarak artık ‘Dün- Dr. M.Çetingüç’ün Yorumu: Mezar taşındaki ‘Za-
ya Pilotlar Günü’ olarak kutlanacak. Kararın geçtiğimiz yıl
Dublin’de yapılan Uluslararası Havayolu Pilot Birlikleri Fe- lim Felek, Amansız Fırat, Karanlık Dünyanın Suskun De-
derasyonu(IFALPA) Kongresi’nde alındığını anlatan Türkiye likanlısı’ yazısını da babası yazdırdığına göre, Ahmet’ten
Havayolları Pilotları Derneği(TALPA) Başkanı Gürcan Man- olma Mehmet’in motivasyonunun nereden geldiği açıkça
tı, “Dünyada Anneler Günü, Babalar Günü, Kadınlar Günü görülüyor. Varoluşunu olumsuz eylemlerle ortaya koyan ve
gibi birçok özel gün var. Pilotlar Günümüzü uluslararası bir 4 yıl hapisten sonra 23 yaşında boğularak ölen bir gencin
nitelik kazandırarak tüm dünya pilotlarına ve mesleğimize anti-kahraman olarak şanını felçli babası sürdürüyor gibi...
armağan etmenin onurunu TALPA olarak yaşıyor ve bun-
dan gurur duyuyoruz” dedi. Kutlama 25 Nisan’da başladı. Sağlık Bakanı Ambulans Helikopteri Makam
Ataköy Sheraton Otel’de düzenlenen Uluslararası Pilotlar Aracı Gibi Kullandı
Çalıştayı’nda IFALPA ve ECA yöneticilerinin yanı sıra TAL-
PA yöneticileri ile konuların uzmanları, uçuş görev ve din- Sağlık Bakanı Dr.
lenme süreleri ve pilot yorgunluğu, pilot ve uçak kaçırma Mehmet Müezzinoğlu,
bağlamında pilotların hukuki güvenliği konularını ele aldı. 17 Mart 2014 günü Kü-
26 Nisan Cumartesi günü sabah Taksim Atatürk Anıtı’na tahya’ya ambulans heli-
çelenk konuldu, akşam saatlerinde Sheraton Otel’de Dün- kopterle geldi. Bakan ilk
ya Pilotlar Günü Balosu yapıldı. 27 Nisan pazar günü ise olarak bir otelde sivil toplum örgütü temsilcileri ve parti-
Büyükçekmece Gölü kenarındaki Hezarfen Havaalanı’nda lilerle bir araya geldi, daha sonra esnaf ziyaretinde bulun-
Solotürk gösteri uçuşu yapıldı. du. Rumeli Türkmenleri Derneği’ni de ziyaret ettikten sonra
gene ambulans helikopter ile Kırıkkale’ye uçtu. Sağlık Baka-
Kolsuz Amatör Pilot nı Müezzinoğlu kendisini şöyle savundu: “Kütahya’da tek
bir parti toplantısına katılmadım. İl sağlığın üst yönetimi ile
1983 Arizona doğumlu Jessica Cox (31), elleri ve kolları ol- vilayette toplantı yaptım. Sivil toplum örgütleriyle de Kü-
mamasına rağmen 10 ya- tahya’nın sağlık sorunlarını dinledim. Kütahya’da il sağlık
şında Taekwondo’ya baş- müdürümüz, kamu hastaneleri genel sekreterimiz, sağlık
lamış, 4 yıl sonra siyah yöneticileriyle ve valimizle birlikte valiliğimizde sağlık top-
kuşağa erişmiş. 13 ya- lantısı yaptık. Kütahya’nın sağlığını konuştuk. Bir de hemşe-
şında el ve kol protezleri ri derneğimiz varmış orayı ziyaret ettik...”
kullanmaktan vazgeçmiş.
Otomobil ehliyeti almış. Dernek Yorumu: Ambulans helikopterlerin görevlen-
Sonra havacılığa merak-
lanmış, pilot sertifikası da dirme usul ve esasları bellidir. Acil hastaların nakli dışında
almış; ayaklarının yardı- bir kullanımı yok iken, Bakana makam aracı gibi hizmet et-
mesi yanlıştır. Helikopterin kaza riski, harcadığı yakıt, per-
mıyla uçağa her tür kumanda verebiliyor… sonelin mesaisi, amortisman ve hizmet giderleri yanında;
“Küçük bir likör bardağı kadar azim, bira bardağı dolusu tam da o sırada olabilecek bir acil durumda helikopterin
bulunmayışının sorumluluğu düşünüldüğünde, çok ciddi
yetenekten iyidir” diyor. bir hata yapıldığı görülüyor.
Hava Korsanının Mezarında Maket Uçak THK Ambulans Helikopterleri Gece Görüş
Özelliğine Sahip Oluyor
KKTC’de işçi olarak çalıştığı sırada Girne-Ankara sefe-
rini yapan yolcu uçağını, 30 Mart 1998 tarihinde el bom- THK Genel Başkanı Osman Yıldırım, 5 helikopterle
başladıkları bu hizmeti şu an 17 helikopterle sürdürdükle-
bası görünüm- rini vurguladı. Yıldırım, “Helikopterlerimizin 8 tanesi gece
lü çakmakla görüş gözlükleri ve kasklarıyla birlikte gece de ambulans
kaçıran ve 8
yıl hapse mah-
kum olduğu
cezaevinden
2001’de şartlı
tahliye ile çı-
kan ve 2003 yılında Fırat nehrinde cesedi bulunan hava
korsanı Mehmet Ertürk’ün mezarındaki maket uçak gören-
680
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
ve arama kurtarma hizmeti yapabilecek. Bu helikopterlerle TAV, gürültü kirliliğini önlemek amacıyla yolcu adlarının
hem ambulans hem de arama kurtarma hizmeti yapabile- anons edilmemesine karar verdi. Uygulamayla birlikte,
ceğiz” dedi. havalimanlarında artık ‘’Sayın ... bu sizin için yapılan son
çağrıdır. Lütfen uçağa binmek üzere ... numaralı kapıya
İnsanların yaşamlarını sadece gündüz değil gece de gidiniz’’ anonsu duyulmayacak. “Sessiz Terminal” uy-
devam ettirdiğini ifade eden Yıldırım, kaza, doğum ve acil gulamasıyla terminalde sadece kapı değişikliği anonsu
hasta vakalarında ambulansların Türkiye’nin çeşitli yerle- yapılacak. Uçağa geç kalan yolcuların adları ise anons
rinde görev yapacağını söyledi. Yıldırım, bu kabiliyetin çok edilmeyecek. Yolcular, bu uygulamadan sonra uçaklarını
az ülkede kullanıldığını, bu teknolojinin Türkiye’de kulla- yalnızca uçuş bilgi ekranlarından takip edecek.
nılmasının büyük önem arz ettiğini vurgulayarak, helikop-
terlerin ilk etapta insan yoğunluğunun fazla olduğu Ankara, Hava K. pilotlarının istifa nedenlerinden biri de G
İstanbul, İzmir ve Antalya gibi illerde kullanılacağını kay- kuvvetleri imiş!...
detti. (Sözcü)
Askeri kaynaklardan edinilen bilgiye göre, F-16 ve
2013 Yılı Uçak Kazası Oranları F-4 savaş uçaklarıyla uçarken yüksek seviyede maruz
kaldıkları G kuvveti nedeniyle “yıpranma ihtimali” olan
Uluslararası Hava Taşımacılığı Birli- pilotlar yer görevlerine alınıyor. Mecburi hizmet süresi-
ği (IATA), 2013 yılında dünya genelin- ni dolduran savaş pilotları, yer görevini kabul etmeyerek
de 81 uçak kazası olduğunu ve toplam istifa ediyor. 2014 başında 74 savaş pilotu istifa etmişti.
210 kişinin hayatını kaybettiğini açık- Yunanistan ile Ege denizinde yaşanan it dalaşlarının da G
ladı. Böylece 414 kişinin öldüğü 2012 kuvveti nedeniyle bir süre sonra bitirildiği; Yunan ve Türk
yılına göre yaklaşık iki kat azalma gö- pilotlarının keskin manevralar nedeniyle maruz kaldıkları
rüldü. Son 5 yılın ortalama yıllık göster- kan basıncına dayanamayarak bu it dalaşını sonlandırdık-
gesinin 517 kişi olduğu belirtildi. ları ileri sürüldü. (Hürriyet)
Cenevre merkezli IATA’nın yayınladığı rapora göre,
havacılık güvenliği kat sayısı (kaza sayısının 1 milyon kal- Dernek Yorumu: F-4 ve F-16 pilotlarının G kuv-
kışa orantısı) 2013 yılında 0,41 olarak gerçekleşti. Bu, 2,4
milyon uçuşta 1 kaza yaşandığı anlamına geliyor. %0,21 vetleri yüzünden kılcal damarları çatlıyormuş da bu
ile tarihin en düşük düzeye indiği 2012 yılı göstergesin-
den daha kötü; ancak %0,48 olan son 5 yılın ortalama- yüzden dog fighting’i bile kısa kesiyorlarmış; zaten
sının altında. Son 5 yılda ortalama 86 olan kaza sayısı,
2013 yılında 81’e gerilemiş durumda. Bu 86 kazanın sa- Hava K’den bu nedenle ayrılıyorlarmış... Baştan
dece 16’sı (%20) ölümlü kazalardı. (Airporthaber)
aşağı asparagas bir haber-yorum bu! Bu uçaklarda
Kaptan Kalp Krizi Geçirince, Kokpite Savaş Pilotu
Girdi binlerce saat uçan, mecburi hizmeti bittikten sonra
160 kişiyle ABD’nin Iowa eyaletinden Denver gitmek- da istifa etmeyip görevine zevkle devam eden, hiçbir
te olan United Havayolları’nın Boeing 737 tipi yolcu uça-
ğı, havalandıktan 30 dakika sonra irtifa kaybetmeye üste- maluliyete uğramayan gelmiş geçmiş binlerce Türk
lik hafifçe sağa yatmaya başladı. Kabin amirinin “aranızda
pilot var mı?”, sonra da “doktor veya hemşire var mı?” pilotu var; başka ülkelerdekileri de sayarsak yüz
anonsları yolcuları korkuttu. Fıkralarda ya da aksiyon
filmlerinde duyulan bu anons üzerine bir askeri jet pilotu binleri geçeriz. Bu uçaklarda normal sortilerde 3-5
olan Mike Gongol ve hemşire Linda Alweiss kokpite gitti.
G’nin üstüne çıkılmaz, zaten G yükselmeye başla-
Kalp krizi geçiren kaptan pilota müdahale yapılırken,
M.Gongol de yardımcı pilotla birlikte uçağın kumandası- yınca koruyucu G-suit’ler otomatik olarak devreye
nı aldı. 30 Aralık 2013 günü yaşanan, ancak detaylarına
yeni ulaşılan olayda, uçak emniyetle indirildi, kalp krizi girer, pilot anti-G manevrası yapar, vs... Yüksek G
geçiren pilot ise inişten sonra hastaneye sevk edildi.
(Sabah) çekilen (Max. 9 G) uçuş safhaları azdır ve kısa süre-
Gürültü kirliliğine son; “Sessiz Terminal” dönemi lidir; o zaman gerçekten bacaklarda, kollarda bazı
başlıyor
küçük kılcal damar kanamaları olabilir ama bunlar
Sivil havacılık sektöründe son yıllarda artan yolcu
sayısıyla birlikte havalimanlarında anons kirliliği de gi- zararsızdır, ayrıca beyinde olmaz. Hava K’den ayrı-
derek artmaya başladı. Atatürk Havalimanı işletmecisi
lıp uçuşa sivil pilot olarak devam etmek bir tercih so-
runudur; bunun başka ülkelerdeki gibi çeşitli sebep-
leri vardır. Ama yüz tane bile sebep sayılsa, haberde
konu edilen unsur bu listeye giremez.
681
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
THY Best Marketing Ödülünde Birinci Oldu JACDEC Sıralamasında THY 51. Oldu
Budapeşte Havali- Dünyadaki bütün uçuşları
manı tarafından her yıl değerlendiren ‘Kaza İncele-
düzenlenen Havacılık me Merkezi’ JACDEC, 2013
Oscarları’nın bu yılki yılının en güvenli havayolu
sahibi Türk Hava Yol- şirketlerini açıkladı. Yeni Ze-
ları (THY) oldu. THY, landa Havayolları, JACDEC’in duyurduğu güvenlik
2013 yılının ‘en iyi pa- sınıflandırması listesinde 2013 yılının birincisi oldu.
zarlama’ ödülüne layık görüldü. Gecenin en büyük THY, listedeki 60 şirketin arasında ancak 51’inci sı-
ödülü olan “Best Marketing Award 2013” ödülünü raya girebildi.
Budapeşte Liszt Ferenc Havalimanı CEO’su Joost İşte ilk 10:
Lammers’ın elinden alan THY Macaristan Genel 1- Yeni Zelanda Havayolları
Müdürü Levend Arısoy, son 6 yılda bu ödülü 5’nci 2- Cathay Pacific (Hongkong)
defa almaktan ötürü çok mutlu olduklarını belirtti. 3- Finnair (Finlandiya)
4- Emirates (BAE)
THY’ye Travel Plus Ödülü 5- EVA Air (Tayvan)
Travel Plus organizas- 6- British Airways (İngiltere)
7- TAP (Portekiz)
yonu, Türkiye’nin bayrak 8- Ethihad Airways (BAE)
taşıyıcı havayolu şirketi 9- Air Canada (Kanada)
Türk Hava Yolları’nı geç- 10- Qantas (Avustralya)
tiğimiz yıl olduğu gibi bu ...................
yıl da ödüllendirdi. Türk 51- Türk Hava Yolları
Hava Yolları, 8 Nisan 2014’te Hamburg’da düzenle- 52- Korean Air (Güney Kore)
nen “Travel Plus Awards” ödül töreninde, uluslara- 53- Saudia (S. Arabistan)
rası arenadaki başarılarına “En İyi Premium Ekonomi 57- Air India (Hindistan)
Seti” ve “En Yaratıcı Seyahat Seti” kategorilerinde 58- China Airlines (Tayvan)
elde ettiği iki önemli ödül daha ekledi: Bu ödül- 59- Vietnam Airlines (Hindistan)
ler,“Umre Seyahat Seti”, “Hac Seyahat Seti”, “Trio 60- Lion Air (Endonezya)
Seyahat Seti” gibi yolculara dağıtılan promosyonlar Dernek Yorumu: Bu sıralamada THY geçen sene de 56.
için veriliyor. olmuştu. JACDEC, iki havacılık yazarı tarafından kurul-
muş ticari amaçlı bir oluşumdur. Bazı internet sitelerdeki
Dernek Notu: Darısı, uluslararası uçuş emniyet kazaların detayları ile isimleri belirtilmeyen muhabirlerin
ödüllerine... verdiği haberlerden yapılan ve bilimsel yaklaşımdan uzak
bir yıllık değerlendirme yapmaktadır. JACDEC hesaplama-
Turkish Cargo Avrupanın en iyisi oldu larında niye doğrudan yolcu ve uçuş sayısı yerine hava-
Türk Hava Yolları’nın alt markası olarak uçuş ağı yollarının genelde ticari değerlendirilmesinde kullanılan
RPK (Revenue Passenger per Kilometer) parametresinin
ve filosunu kullanan Turkish Cargo, Air Cargo News kullanıldığı; şirketlerin kontrolü dışındaki etkenlerin (uçak
Dergisi tarafından 31.si düzenlenen ve sektör gene- yapımcısı, havaalanlarındaki güvenlik sistemi vs.) neden
linde en saygın etkinlik sayılan “Yılın Kargo Havayo- şirketlerin performansına yansıtıldığı ve de neden ölüm-
lu” ödül töreninde “Avrupa’nın En İyi Kargo Havayo- cül kazalarda yerde ve diğer uçaklardaki ölü sayısının göz
lu” ödülünün sahibi oldu. önüne alınmadığı belli değildir. JACDEC değerlendirme-
sinde; Swiss 1998’den bu yana ölümcül kazası olmama-
sına rağmen 33. sırada; KLM 1977’den bu yana ölümcül
kazası olmamasına rağmen 27. sırada; İberia 1985’den
bu yana ölümcül kazası olmamasına rağmen 49. sırada;
Ryanair kurulduğundan bu yana ölümcül kazası olma-
masına rağmen 32. sırada; Air Berlin kurulduğundan bu
yana ölümcül kazası olmamasına rağmen 23. sırada yer
almıştır.
682
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
THY’de Kaç Kişi Çalışıyor? Dernek Yorumu: Bir pilotun sabah saatinde 0.2 pro-
Türk Hava Yolları’nın 2012 yılında 15.857 olan mil üzerinde alkollü bulunması, ister ihbar sonucu,
ister randomize kontrol sonucu olsun kabul edile-
personel sayısı 2013 yılında 18.882’ye ulaştı. mez. Sabah uçuşu olduğunu bilen bir KAPTAN pilo-
tun akşam içmemesi veya içecekse uçuştan en az 12
Temel Kotil Yılın Lideri Ödülü Aldı saat önce ve çok az içmesi gerekirdi ki, bu takdirde
Havacılık endüstrisinin en pres- kan alkol düzeyi 0.2 promil’in çok altında olurdu.
Sistem içinde tek tük böyle kişilerin yakalanması
tijli ödülleri arasında yer alan Air başkaları için caydırıcı olabilir. Bu arada, pilotun al-
Transport News Ödülleri’nde, “Yılın kollü olduğunu görmesine rağmen ikinci pilotun se-
Lideri Ödülü”ne THY Genel Müdü- sini çıkarmaması ve ihbarı, jurnalci denilmeyi göze
rü Temel Kotil lâyık görüldü. Kendi alarak kabin amirinin yapmış olması, profesyonellik
sektöründe dünyanın en iyi genel ve uçuş emniyeti adına önemli dersler içermektedir.
müdürü seçildiğini ilk duyduğun-
da heyecanlandığını anlatan Kotil, konuşmasını şöyle Hıncal Uluç, THY’den İstifa Eden Alkollü Pilotu
sürdürdü: “Tabii ki hemen aklıma çalışanlarımız geldi. Savundu.
THY olarak çok iyi bir aileyiz. Genel müdür ile kabinde Tecelli’den Abuzit-
çalışan bir arkadaş veya teknik bölümlerde çalışan per- tin’e mektuplar: “...
sonellerimiz arasında fark yok. 10 yıllık bir çabamızın Kaptan kahvaltıyı
izlendiğini gördüm. Kendime ‘Bu şirket için ne yaptım, viskiyle mi yaptı
neden bu ödül bize verildi?’ diye sordum. İşimizi sevi- veya bir gece ön-
yoruz. İnsanları, yolcuları seviyoruz. Sevdiklerimizden ceden biraz fazla
dolayı bu ödülü vermişlerdir diye düşündüm. Çünkü içti de ondan mı
ilk önce sevgi başlıyor, sonrasında çalışması geliyor. nefesinde alkol bu-
Ama sevgi olmazsa bu ödülü vermezlerdi diye aklıma lundu bu belli değil. Ama THY yöneticileri medya
geldi.” dedi. üzerinden hemen “İşte biz uçuş emniyetine böyle
önem veririz” imajını pompalamaya başladılar...
THY’de Alkol Testi Pozitif Çıkan Pilot Uçuştan THY bu işi kendi içinde çözebilecekken neden böy-
Alındı lesine deşifre etti? Konuştuğum bir pilot arkadaşım
19 Ocak 2014 günü sabahı İstanbul-Lüksemburg se- “kaptan daha ekip odasındayken alkol kontrolü için
ferini yapmaya hazırlanan THY uçağında THY sağlık hekime yönlendirilebilirdi.. Öyle ambulanslara filan
ekipleri tarafından uygulanan alkol muayenesinde hiç gerek yoktu” dedi. Belki de pilot kokpite gelme-
kaptan pilotunun alkollü olduğu tespit edildi. 132 den önce bi bardak portakal suyu içti veya içinde al-
yolcusu bulunan B737-900ER tipi uçağın kaptan kol bulunan bir ilaçla boğaz gargarası yaptı? Bunlar
pilotu değiştirildi. Kaptan pilot SGY’nin kabin amiri 0.2’nin üzerinde değerler gösterebilir. Veya bazıları
tarafından ihbar edildiği ve 4 gün sonra da istifa etti- vardır dört duble içer, 50 metre sonra trafik polisi çe-
ği açıklandı. Ancak bu pilotun yakalanmadan önce virdiğinde, 0.50 promilin altında çıkabilir... kokpitte
aynı sabah alkollü olarak Antalya-İstanbul uçuşunu misafir olarak çok uçtum, ben de pilotlar da birer
yaptığı iddia edildi. (Airporthaber) tek içerdik... İki duble viskinin uçak düşürdüğünü
hiç duymadım. Sen duydun mu Abuzittin’cim? Za-
ten içmeden, o merete binilip binlerce metre hava-
ya tırmanılamaz. Hele şimşeklerin peş peşe çaktığı,
uçağın beşik gibi sallandığı türbülanslı havalarda...”
(26 Ocak 2014 - Sabah)
683
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Dernek Yorumu: Hıncal Uluç kendi alkol sevgisini ma-
zur göstermeye çalışıyor gibi. Uçuş emniyeti 2 duble vis-
kiden tabii ki etkilenir. Alkol, oksijen azlığıyla birleşince
insanı daha çakırkeyif, duyarsız yapabilir; refleksleri ya-
vaşlatabilir; dikkat, yargı ve karar verme gibi bilişsel işlev-
leri bozabilir... Ulusal ve uluslararası kuralların bir mantığı
vardır. Belli ki Hıncal Bey bunları bilmiyor. Umarız onun
alter egosu Abuzittin Bey biliyordur ve doğru yanıtı verir.
THY UÇUŞ KORKUSU TEDAVİ PROGRAMI Ağırlıklı olarak seyahate ve çok hızlı mekan değiştir-
UYGULUYOR meye ihtiyacı olan, uzun mesafeler kat etmek zorun-
da kalan, zamanını çok hızlı değerlendirmek zorun-
THY Havacılık Akademisi verdiği kurslarla, aralarında da kalan iş adamları, öğrenciler ve onun dışında tatil
ünlü sanatçılar, doktorlar ve iş adamlarının da yer aldığı yapmak isteyen aileler katılıyor. Program 2 günlüktür.
binlerce kişinin uçuş korkularını yenmelerini sağladı. Eğitimimizin iki önemli aşaması var. Teorik aşama-
da pilotlarımız, teknik ekip, kabin ekibi ve psikiyatri
THY Havacılık Akademisi’nde verilen kurslara özellik- olarak eğitim veriyoruz. Bunun yanından simülasyon
le işi gereği çok uçması gereken iş adamları, sanatçılar, eğitimi var. İkinci gün ise öğrenilenleri uygulama ve
doktorlar, öğrenciler katılıyor. Uçuş fobisi (aerofobi) olan gerçekleştirme var. Normal uçuş yapıp ekip olarak sa-
kişilere bu korkularını yenmesi için 2 gün süre ile kurs ve- bah gidiyoruz akşam dönüyoruz” şeklinde konuştu.
riliyor. İki günlük kurs için 2 bin 600 TL ücret ödeyen kur-
siyerler, kursun ilk günü pilotlar ve psikologlar eşliğinde Ayda iki gün Cumartesi ve Pazar günleri bu kurs-
korkularını yenmeleri için simülatör eğitimi alıyor. Kursun ların yapıldığını söyleyen Psikolog Merve Özer ise,
son gününde ise uçuş fobisi olan kursiyerler uzman ekiple “Psikiyatristlerimiz, uzmanlarımız ve teknik eğitmen-
birlikte belirlenen herhangi bir destinasyona gerçek uçuş lerimiz ile burada uçuş korkusunu yenmeye gelen
yapılıyor. katılımcılarla çalışmalar yapıyoruz. Uçuş korkusu tek
başına yaşanmıyor genellikle. Bağlantılı olarak başka
Uçuş Fobisinden Kurtulma Oranı %95 korkular da mevcut. Yükseklik korkusu olanlar, panik
İnsanların bilmediği şeylerden korktuğunu söyle- bozukluk yaşayanlar, panik atak krizi yaşayanlar da
uçuş korkusu geliştirebiliyorlar” dedi.
yen Türk Havayolları Havacılık Akademisi öğretmeni
Nail Özbayraktar, “Burada uçuş fobisi üzerinde ders-
ler veriyoruz. Katılımcıları uçaklar ile alâkalı teknik
konularda mümkün olduğunca bilgilendirmeye çalı-
şıyoruz. Aslında insanların en büyük korkusu ölüm-
dür... İnsanlar bilmediği şeylerden korkuyorlar” dedi.
“Uçak motoru durursa uçak düşer mi? Yıldırım
çarparsa ne olur? Türbülanstan uçak düşer mi? gibi
sorular yöneltiyorlar. Verdikleri eğitim programı ile
uçuş fobisini yenme oranında programın başarısının
yüzde 95 ile 98 arası olduğunu söyleyen Psikiyatri
Uzmanı Dr. Ze-
keriya Kökrek,
“Dünyada da
belli başlı uçuş
şirketleri böyle
program ver-
mektedir. Bura-
da birinci grup
eksik bilgiden
kaynaklanan korkular var. İkinci yanlış bilgiden
kaynaklanan korkular var. Ve en önemlisi de kendi
kendine yenme ile uğraşıp yorgun düşenlerin geldiği
grup olarak değerlendirebiliriz.
684
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Pegasus’un Kur Oyunu
Murat Herdem Yazıyor; artışla 1,47 milyona yükseltirken; geçen yıl ilk çeyreğinde 70
Pegasus’u, low cost (düşük maliyetli) hava taşımacılığı mode- olan uçtuğu nokta sayısını 2 Mayıs itibariyle (iç hatlarda 30, dış
hatlarda 53 nokta olmak üzere) 34 ülkede toplam 83 noktaya
lini Türkiye’de en iyi uygulayan şirket olarak biliriz. Ücretli çıkardı. Pegasus Hava Yolları Genel Müdürü Sertaç Haybat’ın
açıkladığı rakamlara göre Türkiye’nin en hızlı büyüyen havayo-
ikram, dar mesafeli koltuklar, kısa turn around süreleri, ücretli lu Pegasus’un, 2014 ilk çeyreğinde iç hat doluluk oranı %81.5,
dış hat doluluk oranı %74.3 toplam doluluk oranı ise %78,7
check-in, koltuk seçimi vs. Pegasus Havayolları’nın ekstra ge- olarak gerçekleşti.
lir kalemlerinden bazıları olarak sayılabilir. 2012 yılı rakamla- Pegasus 2014 Ocak- Mart döneminde iç hat pazar payını
bir önceki yıla göre %26,4’ten 27,3’e, dış hat pazar payını ise
rına göre Pegasus Havayolları, yolcu başına bilet ücreti hariç %10,7’den 11,6’e; toplam pazar payını %13,7’den 14,4’e çıkar-
her yolcudan ortalama 17 TL fazladan para kazanıyordu. Hedefi mış oldu.
ise üç yıl içinde 30 TL’yi bulmaktı. Low cost iş modeline uy- Pegasus uçaklarında tıbbi kit yok mu?
gun olarak Pegasus Havayolları’nın ek kalemlerden gelir elde Bir doktordan gelen mektup
etmesine kimsenin itirazı olamaz. Ancak henüz dünyanın hiçbir Pegasus Havayolları’nın 12 Aralık 2013 günü yapılan
2132 sefer sayılı İzmir-Ankara uçuşunda bir yolcunun
ülkesinde uygulanmaya başlanmayan “karbon emisyon bedeli” kalp krizi geçirme olayında bizzat yaşadıklarımın özetidir:
adı altında yolcu başına 2 TL almaya başlaması ve bu şekilde Doktor ihtiyacı anonsu yapılınca elimi kaldırarak yar-
dım edebileceğimi söyledim; benimle beraber bir doktor
yılda 100 milyon TL’nin üzerinde gelir elde etmesi… kabul edi- arkadaş daha yardımcı olabileceğini belirtti. Hastayı gör-
düğümüzde tipik bir kalp krizi olduğunu fark ettik. Uçak
lemez. Bugün Pegasus sitesine baktığımda o uygulamanın artık kalkalı daha 10-15 dk olmuştu ve Ankara’ya ulaşmasına
30-40 dk bir zaman vardı. Hastayı, yatırabileceğimiz boş
kaldırıldığını ve karbon emisyon bedelinin tahsil edilmediğini koltukların olduğu ön taraflara aldık. Kabin görevlilerin-
den kalp krizine müdahale için aspirin ve nitrogliserin
fark ettim. Pegasus Havayolları geç de olsa olması gerekeni yap- gibi acil ilaçlara ve damar yolunun açılması için de damar
kanülü ve serum istedim. Ayrıca hastanın kalbi durur ise
tı. Ancak geçen sürede hatırı sayılır paralar Pegasus’un kasasına (arrest), CPR için solunum tüpü ve el ventilatörü gereke-
bilir diye belirttik. Ancak kabin memurları acil müdahale
çoktan girdi bile... için ellerinde sadece portatif elektro şok cihazının oldu-
ğunu, kullanma yetkilerinin olmadığı için uçakta hiçbir
Şimdi Pegasus’un ilaç olmadığını söylediler. Uçak içindeki tıbbi kitlerde ad-
renalin, nitrogliserin, aspirin gibi ilaçlar; manuel solunum
Sultanahmet esnafı uya- desteği (ambu), kanül, serum, vs. bulunmuyormuş!
nıklığı ile TL ile döviz Yolcular arasından yanında aspirin ve nitrogliserin ta-
şıyanlar bulduk ve onlardan aldığımız ilaçları hastamıza
farkından nasıl kazanç verdik. Hasta biraz rahatladı ve yolculuk sonuna kadar
nabzını parmaklarımızla takip ettik; uçak Esenboğa’ya
elde ettiğine bir göz ata- iner inmez hazır bekletilen 112 ambulans görevlilerine
salimen teslim ettik. Şükür ki hasta arrest olmadı; yoksa
lım: 21 Şubat tarihli saat çaresiz bir şekilde ağızdan ağıza CPR yapmaya çalışacak
ve büyük bir ihtimalle sonuç alamayacaktık...
18.10’daki İstanbul-Ada-
Ayrıca anonsu takiben doktor olduğumuzu söylediği-
na uçuşunu baz alalım. mizde, doktor kimliğimiz bir tarafa adımızı dahi soran ol-
madı. Hastayı salimen 112 ekiplerine teslim ettikten sonra
Pegasus Genel Md. Sertaç Haybat Ödemenizi Türk lirası da teşekkür almadık.
üzerinden yapacaksanız Önlenebilir ölümlerin çokça yaşandığı günümüzde,
özellikle havayolu işletmecilerinin bu konularda biraz
tek yön ödemeniz gereken tutar 192.99 TL. Eğer bu bileti do- daha titiz davranmaları gerektiğini düşünüyorum.
Dr. Faruk Atilla
lar kullanarak almak isterseniz ödemeniz gereken tutar 92 dolar Aneztezi ve Reanimasyon Uzmanı.
(Özel Deniz Hastanesi-İzmir)
iken, Euro karşılığı 67 euro. Yani 192.99 TL ödeyerek aldığınız
bilet, dolar ödeyecekseniz bir anda 202.4 TL’ye, euro olarak
ödemek isterseniz 202.3 TL’ye çıkıyor. Dolayısıyla Pegasus Ha-
vayolları, aynı uçuş için aynı bileti 10 TL farkla satıyor. Yani 87
dolar ödemesi gerekirken 92 dolar; 63 euro ödemesi gereken
yolcu da 67 euro ödemek zorunda kalıyor.
22 Şubat günü saat 10.25’teki İstanbul-Barcelona uçuşundan
TL ile bilet alan bir yolcu 1.064 TL ödüyor. Aynı bileti dolar ile
satın alan yolcu 464 dolar ödüyor. Bunun da Türk lirası karşılığı
1.020 TL ediyor. TL ile bilet alan yolcu dolar ile bilet alan yolcu-
dan tam 44 TL daha fazla ücret ödemiş oluyor. Eğer aynı bileti
euro olarak alırsanız 322 euro ödüyorsunuz. Bunun da karşılığı
bugünkü kur ile 975 TL yapıyor. Yani TL ile bilet alan yolcudan
89 TL daha az ücret ödeyerek biletinizi satın alabiliyorsunuz.
Low cost şirket olabilirsiniz, suyu dahi parayla verebilirsiniz
ama kur dönüşümünden 3-5 dolar fazla kazanmak için vatan-
daşı keriz yerine koymak, olmayan karbon emisyonunu yolcu-
dan tahsil etmek, bir nevi şark kurnazlığı yapmak hangi ticari
ahlak sınırları içine sığdırılabilir, işte bunu bir türlü çözemedim.
(Airporthaber)
Pegasus Büyümede Sektörü Geride Bıraktı
2014 yılı ilk çeyrek trafik sonuçlarına göre Pegasus, bir ön-
ceki yılın aynı dönemine göre toplam misafir sayısını %25,4
artışla 4,08 milyona, koltuk sayısını %24,7 artışla 5,18 milyo-
na, doluluk oranını %78,7’ye çıkardı. Pegasus, 2013 yılının
ilk çeyreğinde 2,10 milyon olan iç hat misafir sayısını 2014’ün
ilk çeyreğinde 2,61 milyona; dış hat misafir sayısını ise %28,3
685
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Bir Uçak...
Su-35 - UFO
Rusların son imal ettikleri ve Amerikalıların F-35 edebilmektedir. Radar menzili 400 km.
Lightning II uçağına nazire yapar gibi “35” rakamını Şu linkten uçağın akrobasi hareketlerini keyifle iz-
verdikleri Su-35 “UFO” uçağının 22 Haziran 2013 ta-
rihindeki 50’nci Paris Le Bourget Havacılık Sergisi’n- leyebilirsiniz:
de iki uçakla yaptığı uçuş gösterisi, insana “Bir uçak- http://www.liveleak.com/view?i=77e_1389637750
la daha başka ne yapılabilir?” sorusunu sordurtuyor...
Havacılık otoriteleri, Su-35’in Le Bourget’de yaptığı bu Videodaki çekimin 3’ncü dakikasında terste görülen
son uçuş gösterisi gibi etkileyici ve büyüleyici bir gös- Su-35’in kanatlarının altında üçerden 6 adet silah / ya-
terinin şimdiye kadar yapılmadığını söylüyorlar. kıt istasyonu olduğu dikkati çekiyor. Kanat ucunda da
ayrıca 2 silah istasyonu olduğu görülüyor. İmalat aşa-
Manevralar arasında ilk defa pilot Pugachev’in masında Hindistan’ın finansal katkı sağladığı ve 250
yaptığı “Kobra” hareketi, Pilot Furolov’un “Chakra” ve adet sipariş verdiği bu uçakların müşterileri arasında
“Dead Leaf” hareketi ile 360 derecelik dönüşte sürat Çin de var. F-35’ler nasıl F-22’lerin gelişmiş versiyonu
kaybedilmeden yapılan “Pancake” hareketi görülmek- ise, Su-35’ler de Su-27’lerin üst modeli. 2015 yılından
tedir. Su-35’in bu müthiş etkileyici manevra kabiliyeti itibaren göreve başlayacak olan Su-35’ler; F-35 uçakla-
yanında dikey kalkış (Vertical Take Off) özelliği de bu- rı gibi 5. nesil, çok amaçlı, tek kişilik, dikine iniş-kalkış
lunmakta. Su-35 uçağı, bir “infra-red search and track yapabiliyor, radara yakalanma olasılıkları zayıf, bilgisa-
system” ile teçhiz edilmiştir. Bu sistemle Su-35, stealth yar kontrolü fazla... Ama çift motorlu, ölçüleri ve per-
kabiliyeti olan uçakları 45 Deniz mili mesafeden tespit formansı F-35’lerden daha iyi görünüyor.
Hazırlayan: Dr. M.Çetingüç
686
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Uçuş Doktoru Köşesi
Soru-1: Alerjik Astım Soru-2: Uçuşta Kulak Ağrısı Ve Tıkanıklığı.
“Benim alerjik astımım var, daha önce ciddi bir atak geçir- Uzun yıllardır östaki ve kulak zarı problemlerim var. Kara
medim. Bu sivil havacılıkta sorun yaratır mı?” yolculuğunda yüksek seviyelere çıkış ve inişlerde kulaklarımda
aşırı ağrı ve tıkanıklık oluyor. Kulak ameliyatı oldum, düzel-
Cevap: Astım tüm dünyada yaklaşık 300 milyon kişiyi etkile-
medi. bu nedenle uçak
diği tahmin edilen ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Ülkemizde seyahati de yapmıyo-
yaklaşık her 100 erişkinden 5-7’sinde, her 100 çocuktan 13- rum korkudan. Ancak
15’inde görülmektedir. Astım, bronkospazm ile kendini gös- uçak yolculuğu yapan
teren ve ataklar halinde gelen bir hastalıktır. Hastalar ataklar arkadaşlarımdan duy-
arasında kendilerini iyi hissederler. Viral respiratuar hastalıklar, duğum, normal kara
yolculuğunda kulağı
hiperventilasyon, soğuk, tıkananlar bile uçakta
toz, duman, operasyonel problem yaşamıyorlar-
gecikmeler, stres, ağır uçuş mış. Uçak kabin ba-
koşulları ve sirkadiyen ritm sıncının ayarlandığını
problemleri astım atağına herhangi bir sıkıntı ya-
neden olabilir. şamadıklarını söylüyor-
lar. Sizce uçağa binebilir miyim? Uçuş için uygun kulak tıkacı
Sivil havacılık sağlık nasıl bulabilirim; marka veya özellik yazabilir misiniz?
kurallarına göre Sınıf 1
ve Sınıf 2 sağlık sertifika Cevap: Anlattığınız hikâyeden
adaylarında görevlerini
kolaylıkla uygulamalarını kronik bir orta kulak barotravma
engelleyecek respiratuar fonksiyonlarında konjenital ya da edin- hastası olduğunuz anlaşılıyor. Barot-
sel, akut ya da kronik herhangi bir anormallik, aktif patolojik ravmanın üstesinden gelinemediği
bir durum, bu bölgenin cerrahisine ya da travmasına bağlı se- durum, östaki disfonksiyonu olarak
kel olmamalıdır. Uçuş muayenelerinde astım varlığı ve hikâyesi isimlendirilen durumdur. Yani orta
açısından ayrıntılı sorgulama yapılmalıdır. Yakın dönemde akut kulaktaki havanın dış basınç de-
astım atağı geçiren uçucu adayları uçuşa elverişsiz olarak değer- ğişikliklerine uyum gösterebilmesi
lendirilir. Ancak yakın dönemde astım atağı hikâyesi olmayan (basınç eşitlemesi) için östaki kana-
uçucu adayları aşağıdaki şartları karşılıyorlarsa Havacılık Tıbbı lının düzgün çalışması gerekir. Sizin
Bölümü (AMS) tarafından uçuşa elverişli olarak değerlendirile- östaki kanalınızda sorun bulunmakta o yüzden basınç değişim-
bilir: lerinde bu problem devam etmektedir. Uçak yolculuğu yapma-
1. Solunum Fonksiyon Testinde FEV1/FVC değeri %75’in manız da doğal çünkü aynı sorun orada da devam eder; çünkü
üzerinde olmalı ve pik akım hızı normal olmalı, yolcu uçak kabinleri yaklaşık 8.000 feet (2.400m) irtifa ile eşde-
2. Sistemik steroidler uçuşa elverişsizlik kararını gerektirir. ğer basınç ile basınçlandırılırlar. Yani 2.400 m tırmanışı ve inişi
Ancak inhaler kortikosteroid, inhaler beta agonist ya da her iki yaşarsınız. Basit tedbirler (sakız çiğneme, Valsalva manevrası,
ilacın kombinesi ya da tek başına inhaler kromoglikat ile elveriş- uçuşa uygun kulak tıkacı kullanımı gibi) işe yarayabilir, bazen
lilik kararı verilebilir, yarar olmayabilir. Kesin çözüm belki kulak tüpü olabilir fakat
3. Klinik muayenede bronkospazm olamaması gerekir, bu konuda hem uçuş tabipliği eğitimi görmüş hem de KBB uz-
4. Hafif bir respiratuar hastalıkta bronkospazm gelişmemesi manı bir doktora başvurmanız gerekmekte. Kulak tıkacı olarak
beklenir, Ear-planes diye bir marka var, ama bazı havayolu firmalarının
5. Astım hikâyesi kabul edilebilir seviyede olmalıdır (atakla- uzun uçuşlarda dağıttığı sarı-turuncu renkli süngerimsi kulak tı-
rın sıklığı ve şiddeti, hastane yatışı, okulda devam sorunu, ilaç kaçları da aynı faydayı sağlar.
ihtiyacı dikkatli bir şekilde sorgulanır.) (Dr. Savaş İlbasmış)
Pilot adayları için yukarıdaki sorular temelinde hazırlanmış ay-
rıntılı bir rapor AMS’ye gönderilir. Şayet AMS tarafından elveriş-
lilik kararı verilirse; aday, klinik durumunda akut astım atağı gibi
bir değişiklik olduğunda uçuşa elverişlilik durumunun değişebi-
leceği konusunda uyarılır. Sınıf 1 ve Sınıf 2 sertifika sahiplerinde
de bronkospazm gelişirse ayrıntılı muayene gerekir. Semptomlar
inhaler kromoglikat ve/veya inhaler kortikosteroid ile kolayca
kontrol altına alınabiliyorsa, OML kısıtlamalı ya da kısıtlama ol-
maksızın elverişlilik kararı verilebilir. Kesin karar, havacılık tıbbı
konusunda deneyimli bir göğüs hastalıkları uzmanı tarafından
verilir.
(Dr. Nazım Ata)
Kaynaklar:
- JAR-FCL 3.155
- JAA Manual of Civil Aviation Medicine, Chapter 3, Respiratory
System
- Astımla Yaşam, Türk Toraks Derneği Eğitim Kitapları Serisi
687
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Bir Film...
WHISKEY ROMEO ZULU
Yönetmen: Enrique Piñeyro Yıl: 2004 Ülke: Ar- valanan LAPA Havayolları’nın 3142 sayılı uçuşun-
jantin daki kaza bağlamında, Arjantin sivil havacılığına
Oyuncular: Mercedes Morán, Enrique Piñeyro, ve LAPA Havayolları’nın uygulamalarına eleştiriler
Alejandro Awada, Carlos Portaluppi, Adolfo Ya- getirmekte. Filmin adı, Boeing 737-200 tipi uça-
nelli. ğın kuyruk kodu olan LV-WRZ’nin havacılık al-
fabesindeki karşılığından (Whiskey Romeo Zulu)
Kendisi de eski bir pilot ve doktor olan filmin mülhemdir. Arjantin sivil havacılık tarihinde en
yönetmeni, senaristi ve başrol oyuncusu Enrique ölümcül ikinci kazası olan bu olayda 65 kişi ölmüş
Piñeyro’nun bu filmi, aslında dünyanın herhan- ve 40 kişi de yaralanmıştır. Kendisi de 1988-1999
gi bir yerinde karşımıza çıkabilecek ihmaller ve yılları arasında LAPA Havayolları’nda pilot olarak
yıldırma politikalarının küçük ama hormonlu bir görev yapmış olan Piñeyro, bu kazadan 2 ay önce
şekilde büyümeye çalışan bir havayolu şirketinin şirketin emniyet ve bakım ile ilgili uygulamalarına
hikâyesini anlatmakta. Filmde, “adım adım geliyo- tepki olarak işinden ayrılmış. Filmde uçak kazala-
rum diyen” kazanın sinyalleri olan; teknik yetersiz- rının yalnızca insan hatasına indirgenemeyeceği-
likler, ihmaller, hatalı insan kaynakları politikaları ni, şirket politikaları gibi birbiriyle iç içe geçmiş
ve alt yapı konusunda asker-sivil etkileşimindeki pek çok sorunun kazaya varabileceğini (İsviçre
sorunlar işlenmekte. Peyniri modelindeki gibi) gözler önüne sermekte.
Piñeyro, kazaya doğru giden süreci adım adım an-
Senaryo, hikâyenin sonundan bir sahne ile baş- latırken; şirketin izlediği hormonlu büyüme stra-
lıyor; bir savcının, bir uçak kazasının ses kayıtla- tejisini, yetersiz bakım yapılmış uçaklarla uçmayı
rını dinlemekte olduğunu görüyoruz. Sonra başa reddetmesini, şirket yönetiminden gelen baskıları,
dönüp, çok hızlı bir şekilde büyümeye çalışan Ar- mobbing’e varan uygulamaları anlatmış... Uçuş
jantinli LAPA Havayollarının maliyet azaltma diye emniyeti kavramının her yönünü irdeleyen, ibret-
yola çıkılan ve maliyetli görülen teknik tedbir ve lik ve ders gibi bir film.
bakım uygulamalarının vahim bir şekilde ihmal Hazırlayan: Doç. Ender Gerede
edilmesine uzanan şirket politikalarını ve buna (Anadolu Ü. Hvc.ve Uzay Bil.Fak.)
göz yuman sivil ve askeri kurumların girift yoz iliş-
kilerini izliyoruz. Film, 31 Ağustos 1999 tarihinde,
Buenos Aires-Cordoba uçuşunu yapmak için ha-
688
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Paraşüt Şampiyonu!
Temel paraşütle atlama yarışına katılmış… Kurala göre,
paraşütünü yere en yakın mesafede açan yarışmayı kaza-
nacakmış… Temel, şampiyon olmak için, seyredenlerin
heyecan dolu bakışları arasında paraşütünü, yere 10 metre
kala açmış!
Peki, şampiyonluk kupasını kim almış? Temel’in dul ka-
rısı!
Temel’in Uçaktaki Parmak Pazarlığı
Hostes acil bir anons yapar: “Sayın yolcularımız, uçağı-
mız düşmek üzeredir; acilen 50 kg ağırlığında bir yolcuyu
uçaktan atmamız gerekiyor!” Hemen yolcular tek tek tartı-
lır; evet Temel tam 50 kg’dır. Uçak kapısı açılıp aşağı atıla-
cakken, Temel yalvarır; “Size bir soru soracağım, bilirseniz
tamam atın beni aşağıya; ama bilemezseniz atmayın...” Sor
bakalım demiş hostesler:
- Benim sağ ayağımdaki parmakların sayısıyla, kaptanın
sağ ayak parmakları toplamı nedir?
- 10, demişler aceleyle... Temel sağ ayağındaki çorabı
çıkarıp göstermiş; gerçekten de 4 parmak varmış ve “top-
lam 9 oldu kurtuldum” diye sevinirken kaptan pilot gelmiş,
çorabını çıkarmış... Pilotun sağ ayağı 6 parmaklıymış...
Acaba bu düğme ne işe yarıyor?
(Eject: Uçaktan pilotun roketle fırlatılması)
689
2 0 1 4 Haziran S A Y I : 2 5
Havacılık Terminolojisi
1. Sınıf Tıbbi Sertifikasyon: (Class 1 Airman Medical kanatların arka dış tarafındaki kısım.
Certificate) Ticari veya havayolu (airline) pilotu (CPL, Air Sickness: Uçak tutması.
ATPL) tıbbi lisansı. 40 yaş altında yılda bir, 40-60 yaş Akselerasyon: Birim zaman içindeki hızın değişim mik-
arası 6 ayda bir muayeneye tâbidirler. tarı.
2. Sınıf Tıbbi Sertifikasyon: (Class 2 Airman Medical A-Loc: (Almost Loss of Consciousness) Düşük G kuv-
Certificate) PPL, helikopter, planör, balon, navigatör, vetlerinde görülebilen sinsi bilinç kaybı.
uçuş mühendisi tıbbi lisansı. Yılda bir muayeneye tâbi- ALPA: (The Air Line Pilots Association, International)
dirler. Dünyanın en büyük Havayolları Pilotları Derneği.
3. Sınıf Tıbbi Sertifikasyon: (Class 3 Airman Medical Alternobarik Vertigo: Dış basıncın ani değişimiyle en-
Certificate) Hava trafik kontrolör (ATC) tıbbi lisansı. dolenf hareketliliğine bağlı ortaya çıkan vertigo.
40 yaşına kadar 3 yılda bir, sonra 2 yılda bir muayene AME: (Authorised Medical Examiner; Aviation Medi-
olurlar. cal Examiner) Uçucu muayenesi yapmaya yetkilendi-
61 Kategori: (Part 61) FAA’in özel pilotlar ve uçuş öğ- rilmiş hekim; uçuş doktoru.
retmenleri kategorisi. Anaerobik Egzersiz: Hücrenin enerji ihtiyacını oksijen-
91 Kategori: (Part 91) Genel havacılık kategorisi. den bağımsız olarak sağladığı, kısa süreli yüksek güç
121 Kategori (Part 121) Sivil havacılıkta havayolu işlet- elde etmek için yapılan ağırlık kaldırma, sprint koşu,
melerinin uçuşları. Daha büyük uçaklarla, 30’dan fazla yüzme, zıplama, vb. gibi egzersizler.
sayıda yolcu taşıyarak, uzun menzilli uçulan ve yoğun Anti-G Suit: Pozitif G kuvvetlerinden koruyan, karın ve
hava trafiği olan meydanlara inilerek yapılan uçuşlar. bacakları saran hava keseleriyle işlev gören korunma
133 Kategori: (Part 133) Helikopter uçuşları kategorisi. elbisesi.
135 Kategori: (Part 135) 30 kişiden az koltuğu olan Armstrong Hattı: Basınçlı elbise gibi koruyucu teçhizat
küçük uçaklarla yapılan bölgesel havayolu taşımacılığı yoksa, vücut sıvılarının kaynamaya başladığı sınır: 63
kategorisi. bin ft (19 km) irtifaya tekabül eder; burada dış basınç
5M: (Machine, Medium, Manner, Mission, Man) Uçuş 47 mmHg’dır.
kazalarında payı olan faktörler (Uçak, Ortam, Usul, ASRS: (Aviation Safety Reporting System) Uçuş ve yer
Görev, İnsan) ekiplerinin hatalı durumları güvenilir biçimde (kendi-
60 Yaş Kuralı: FAA’nın1959 yılında koyduğu kural: 60. lerinin afişe edilmeyeceklerinden ve cezalandırılmaya-
yaş gününe gelen pilotların 10’dan fazla yolcu taşıyan caklarından emin olarak) rapor etmeleri, bu bilgilerin
ticari havayolu uçaklarında görev almalarına getirilen analizi ve sonuçta uçuş emniyeti için kullanılmasıdır.
yasak. Ticari uçuşlarda 60-64 yaş arası pilotlar solo (İngiltere’deki karşılığı: CHIRP)
uçamaz; diğer pilotun 60 yaş altı olması ve OML’li ol- ATA: (Atmosphere Absolute) Mutlak Atmosfer Basıncı.
maması gerekir. 65 yaş üstü pilotlar ticari havacılıkta 1 ATA: 760 mmHg
görev alamaz, uçuş öğretmeni olamaz. ATC: (Air Trafic Control) Hava Trafik Kontrol.
A/B: (After Burner) Gaz türbin motorlu uçaklarda gücü ATPL: (Airline Transport Pilot Licence) Yolcu taşıma-
arttırmak için egzos bölgesine ilâve yakıt püskürten sis- cılığı yapan havayollarında uçan pilot lisansı. En az
tem. 21 yaşında olmak, 1. Sınıf sağlık sertifikası almak şartı
A Sınıfı Uçak Kazaları: (Class A Mishaps) ABD ordu- vardır.
sunda, yaşam kaybı veya kalıcı sakatlanma ile sonuç- Attitude Indicator: (AI) Durum cayrosu. Uçağın ufka
lanan, bir uçağın külli hasarına veya 1 milyon $’dan göre durumunu gösteren cayroskopik gösterge.
fazla zarara mal olan kazalar. AWACS: (Airborne Warning and Control System) Ha-
Aerobik Egzersiz: Hücrenin enerji ihtiyacını oksijen- vadan erken uyarı ve kontrol sistemi.
den sağladığı, kasların uzatılmış zaman aralıklarıyla B Sınıfı uçak kazaları: (Class B mishaps) ABD ordusun-
orta düzeyli zorlanmasından başlayan ve yüksek kalp da, personelin kalıcı veya kısmî sakatlanmasına ya da
atım oranının korunduğu yürüyüş, bisiklet, yüzme vb. 3 veya daha fazla kişinin hastanelik olmasına yol açan,
gibi egzersiz tipi. uçağın 200 bin ile 1 milyon $ arası hasarına mal olan
Aeroembolism: Hava embolisi. kazalar.
Aeromedical Evacuation: Hasta ve yaralıların hava va- Barany Chair: Vertigo simulasyonu için kullanılan dö-
sıtalarıyla taşınması. ner sandalye.
AGSM: (Anti-G Straining Maneuver) Barodontalji: (Aerodontalji) Uçucu personelde, uçak
Pozitif G’ye karşı göğüs ve karın kaslarını germe, zorlu yolcularında, dalgıçlarda, alçak ve yüksek basınç odası
nefes tutma biçiminde yapılan manevra. operatörlerinde görülen, irtifa değişikliğine bağlı ortaya
Aileron: Uçaklarda yanal dengeyi kurmakta kullanılan çıkan, basınç farkından kaynaklanan, çene bölgesi ve
690
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 25
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search