The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 35

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by aytekint, 2019-12-22 09:19:48

Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 35

Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 35

2019 Aralık Sayı: 35

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Dernek Haberleri

Derneğimizin 9. Olağan Genel Kurulu yapıldı

12 Mayıs 2019 günü Eskişehir’de yapılan Genel
Kurula 24 üyemiz katıldı. Anneler günü nedeniy-
le Divan Başkanlığına oy birliğiyle Dr. Şebnem
Gökkuşu, kâtipliğe Doç.Dr. Ender Gerede seçildi.
Derneğin son 3 yıllık faaliyetleri Başkan tarafından
anlatıldı, bundan sonraki dönem için projeleri ve
bütçesi açıklandı; oybirliğiyle ibra edildi. Dernek
organları için yapılan seçimde;
Yönetim Kurulu - Asil: Muzaffer Çetingüç, Hasan
F.Töre, Coşkun Zaim, Aytekin Topçu, Nihal Koç.
Yedek: Mehmet Ali Erkuş, Armağan İncesulu, Meh-
met Bodur, Orhan Öztürk, Ender Gerede.
Denetleme Kurulu - Asil: Bedri Bamaç, Mustafa Morkoyun, Armağan Başlı. Yedek: Faruk Ildız, Bilgin Timuralp,
Şebnem Gökkuşu.
Toplantı sonunda bu yıl ilk kez Havacılık Tıbbı Derneği Ödülleri sahiplerine verildi. Üyelere elektronik ortamda
gönderilen anket formlarının değerlendirilmesiyle ödüle lâyık görülen üyelerimiz şunlar oldu: Pilot-Fizyolog Sacit
Kılıncer, Pilot-Fizyolog Hüsnü Onuş, Dr. Şebnem Gökkuşu, Dr. Mustafa Morkoyun, Dr. Aytekin Topçu.

Ödül Gerekçeleri:
Sacit Kılıncer: Tüm uçuş hekimle-
rinin yararlandığı ‘Fizyolojik Eği-
tim Ders Kitabı’nı dilimize çevire-
rek yaptığı bilimsel eğitim katkısı,
Hüsnü Onuş: Yurtdışındaki tüm
havacılık tıbbı toplantılarına ka-
tılarak ülkemizi ve Derneğimizi
temsil etmesi, 2022 ICAM toplan-
tısının İstanbul’da yapılması amacıyla yurtdışı bağlantılarını kullanması ve yol alması,
Şebnem Gökkuşu: SHGM’deki görev döneminde sivil havacılığımızın uçuş hekimi ihtiyacının karşılanması başta
olmak üzere, birçok talimatların hazırlanması ve hayata geçirilmesi yönündeki çalışmaları,
Mustafa Morkoyun: DHMİ sağlık personelinin havacılık tıbbı ve uçuş psikolojisi eğitimlerini, yurtiçi ve yurtdışı
kurs, kongre, çalıştay katılımlarını arttırarak kaliteyi yükseltmesi,
Aytekin Topçu: Derneğin kuruluşundan bugüne web sayfası işlemlerini hiç aksatmadan, yaratıcılıkla sürdürmesi;
tüm üyelerle olan ilişkileri (yazışma, üyelik kaydı, bürokratik işlemler, vs) özveriyle yapması…

1182

2019 Aralık Sayı: 35 2019 yılında havacılık tıbbı ve psikolojisi alanında çeşitli toplantılar
yapıldı:
Yayın Sorumlusu : Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç • 2-3 Mart: Antalya Bilim Üniversitesi ‘Sivil Havacılık Emniyetinde
Basım Yeri : Ülkü Ofset - Eskişehir Uçucu Sağlığı’ Çalıştayı’
• 16-17 Mart: Pegasus Havayolları ‘Pilot Akran Destek Programı Eğitimi’
Grafik Tasarım : Selçuk Tandoğan • 12 Mayıs: Havacılık Tıbbı Derneği’nin ‘9. Olağan Genel Kurulu’,
Yazışma Adresi : Orhangazi Mah. Küme Sok. • 7 Temmuz: 23. Ulusal Psikoloji Öğrencileri Kongresinde
Psk. M.Ali Erkuş'un Semineri
Hisarpark. Park-2/C ESKİŞEHİR • 4-6 Ekim: İzmir’de ‘5. Hava ve Uzay Tıbbı Kongresi’
• 6-10 Kasım: Üsküdar Üniversitesinde ‘5. Dönem Havacılık Psikolojisi Sertifika Kursu’
Tel: 0222 3240098 • 7 Aralık: Antalya Bilim Üniversitesinde ‘Dünya Sivil Havacılık Günü Kutlaması’
• 7-8 Aralık: ‘1. Havacılık, Uzay ve Psikoloji Kongresi’...
Web: www.hvtd.org
‘Hareket berekettir’ ya da ‘Nerede hareket orada bereket’ deyimi; geçmişte bu tür bi-
E-Posta: [email protected] limsel aktivitelere ancak yurtdışında katılan, ülkemizde ise sadece Hava Kuvvetleri ve
GATA’da oldukça seyrek olarak gören kuşaklar için, bu durumu açıklamaktadır.
Dernek Haberleri 1182-87
Ülkemizde, ‘yapılan iyiliklerin ve fedakârca çalışmaların cezasız kalmayacağı’ gibi bir
Savaşta Stres, İntihar 1188 ironi (‘lâf’) dolaşır. Bu belki de hak etmediği beklentiler içinde olan ya da hataları nede-
niyle hedeflerine ulaşamayan kişilerin çarpık savunma mekanizmasıdır. Ayrıca insanları-
Uzun uzay yolculuklarında riskler 1191 mızın devlete olan güvenini sarsan, özverili çalışanları küstürme amaçlı bir söylem, hatta
bir psikolojik savaş malzemesi bile olabilir. Diğer taraftan ülkesine ve insanlığa yararlı
Malezya MH370 uçağı olayı, intihar mı? 1193 olmak için çabalayan insanların uzun vadede kadrinin bilindiğinin örnekleri çoktur.
Bilim, iş ve sanat dünyasında yıllardır başarılı kişiler ödüllendirilir. Askeri havacılığımız-
Cep telefonlarının zararları 1195 da da her yıl uçuş emniyet ödülleri verilir; ama sivil havacılığımızda nedense bu moti-
vasyon aracı ihmal edilmiştir. 2018 yılında bu ihmalin farkına varıldı: Sağlık Bilimleri
Uçuş ekiplerinde Melanoma riski 1197 Üniversitesi havacılık tıbbı alanında ‘Hayat Boyu Onur Ödülleri’, Antalya Bilim Üni-
versitesi de 7 Aralık Dünya Sivil Havacılık Günü’nde ‘Yılın Havacısı’, Havacılık Tıbbı
Kutup rotasında radyasyon 1198 Derneği de 2019 yılında Dernek Ödülleri vermeye başladılar.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi’nin 2018 yılı ödüllerini M. Çetingüç, H. Fehmi Töre ve F.
Havaalanı komşularında uçak gürültüsü 1199 Kolbakır almıştı; 2019 yılında ise P. Birler, Ş. Gökkuşu ve M. Morkoyun aldı. 2018 yı-
lında Antalya Bilim Üniversitesi’nin ‘Havacılık Sağlığı Çalışanı’ ödülüne H. Fehmi Töre
Eşref Bitlis dosyası 1199 lâyık görülmüştü; 2019 yılında ise Ferşat Kolbakır ‘Yılın Havacısı’ plâketi; Muzaffer Çe-
tingüç, Şebnem Gökkuşu, Kadir Eren ve Ender Gerede de ‘Taltif Şiltleri’ ile ödüllendi-
Hava Trafik Kontrolör muayeneleri 1200 rildi… 2019 yılında Derneğimiz de ilk kez ödül verme uygulamasına geçti. Üyelerimiz
Sacit Kılınçer, Hüsnü Onuş, Şebnem Gökkuşu, Mustafa Morkoyun ve Aytekin Topçu’ya
Aerobik zindelik ve hipokside bilişler 1202 ödül plâket ve beratları takdim edildi.

Japon Hava K. F-35 kazası analizi 1204 2019 yılında gerçekleşen bir önemli etkinlik de, ilk kez bir havacılık psikolojisi kongresinin
icra edilmesiydi. 1. Havacılık, Uzay ve Psikoloji Kongresi, üyelerimiz Psk. Mehmet Ali Erkuş
Lazer ışığı, göz kamaşması 1205 ve Psk. Arınç Sönmez’in eşbaşkanlıkları ile İstanbul’da (Türkan Saylan Kültür Merkezi’nde)
7-8 Aralık günleri yapıldı. Bu konularda ayrıntılı bilgileri bu sayımızda bulabilirsiniz.
Oruç; engelleme ve zorlamalar 1206 Havacılık tıbbı ve psikolojisi alanındaki çalışmalarda çıta gittikçe yükseliyor. 2020 ve son-
raki yıllarda daha da iyisini ve fazlasını yapma sorumluluğu hepimizin omuzlarındadır.
Uçuş kazaları, Olmamış kazalar 1207-11 Derneğimiz, 2022 yılında ICAM (International Congress of Aviation Medicine) toplantısının
İstanbul’da yapılması için girişimlerini sürdürmektedir. Bu gerçekleşirse bir ilk olacak ve
Yer kazaları 1212 ülkemizin prestijine de önemli katkı sağlayacaktır.

Haberler 1213-17 Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç

NASA’nın yeni uzay giysileri 1217

Kuraldışı yolcu olayları 1218

Uçuşta tıbbi olaylar 1220

THY ve Pegasus Haberleri 1221

Gemi kazaları: Kursk, Dumlupınar, Ertuğrul 1222-24

Elrey Borge Jeppesen 1225

Jacquelin Auriol, Jacqueline Cochran 1226

B-2 Bombardıman uçakları 1227

KA-32 Yangın Söndürme helikopteri 1229

Singapur, Çin ve İstanbul Havalimanları 1230-32

Mizah Köşesi 1233

Bülten 31-35. Sayılar İndeksi 1234-35

Duyurular 1236

1183

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Üyelerimiz AsMA Meeting’de

Her yıl Mayıs aynın ilk haftasında
ABD’nin bir kentinde yapılmakta olan Ae-
rospace Medical Association’un 90. Yıllık
Bilimsel toplantısı bu yıl 5-9 Mayıs tarih-
lerinde Las Vegas Rio All Suits Hotel’de
yapıldı. Toplantıya Türkiye’den katılımlar
arasında; Derneğimizden Plt.Fizy. Hüsnü
Onuş, Dr. Pınar Birler, Dr. Nazım Ata,
Dr. Mustafa Güzel ve THY’den Dr. De-
niz Aybey vardı. Sevindirici bir haber de,
üyemiz Anadolu Sağlık Merkezi Hastane-
si (Gebze) Göz Hast. Uzm. Uçuş hekimi
Prof.Dr. M. Sarper Karaküçük’ün, AsMA
Associate Fellow olarak kabulü idi. Teb-
rik ediyoruz.
ABD Hava ve Uzay Hekimliği Derneği
Yıllık Toplantısı (ASMA 2019)

Dr. Nazım Ata’nın AsMA izlenimleri

56 farklı ülkeden 1.600'den fazla kişinin katılımıyla gerçekleşen kongrede ülkemizden THY, HvKK, DHMİ ve Su-
nExpress Hava Yollarından uçuş tabipleri hazır bulundu. Bilimsel toplantılarda genel olarak insan performansı,
klinik bilimler, seyahat tıbbı, uzay tıbbı, uçuş emniyeti ve diğer konular işlenmiştir. Ayrıca havacılık tıbbı ile ilgili
önemli konuların tartışıldığı ücretli atölye çalışmaları yapılmıştır. Toplantı süresince bazı günler 7, bazı günler ise
8 ayrı salonda küçük oturumlar yapılırken; 3 ayrı zamanda da herkesin katılımı ile 3 büyük oturum düzenlenmiştir.
Bu yıl “Ay'a insanlı uçuşun 50. yılı” olması nedeni ile uzay ile ilgili oturumlara ağırlık verilmiştir. Bu konu ile ilgili
de yarım gün süren büyük bir oturum yapılmıştır. Bu oturumda, Ay'a insanlı uçuş ile ilgili bir belgesel gösterilmiş ve
ardından bu uçuşta görevli olan iki uçuş tabibi ve bir mühendisin katılımı ile uzun ve keyifli bir söyleşi yapılmıştır.
Diğer bir konu ise ICAM toplantısı ile ilgili yaşanmıştır. Dünyada iki büyük havacılık tıbbı toplantısı düzenlenmektedir. Bunlardan biri
her yıl ABD'de düzenlenen ASMA toplantısı diğeri ise dünyanın farklı ülkelerinde düzenlenen ICASM toplantısıdır. 2020 yılından itiba-
ren bu iki organizasyon birlikte ICAM toplantısı düzenleyecektir. Dolayısı ile 1. ICAM toplantısı 2020 yılında Paris'te düzenlenecektir.
İkinci toplantının ise 2022 yılında ülkemizde düzenlenmesi beklenmektedir. Bu nedenle toplantıya ülkemizden katılım gösterenlerin
çeşitli oturum ve oturum aralarında yetkili kişilerle istişarelerde bulunduğu ve bu büyük havacılık tıbbı organizasyonunun ülkemizde
yapılması için kulis faaliyetleri yürüttüğü görülmüştür. Ümidimiz, ülkemizin bu organizasyonu yapmak için seçilmesi ve ülkemizin
havacılık tıbbı alanındaki 90 yıllık geçmişini tüm dünyaya anlatabilme fırsatı bulmamızdır.

2022 ICAM Kongresinin İstanbul’da yapılması girişimi

ESAM-ICAM tarafından henüz kabul edilmiş, ajandaya alınmış bir karar
söz konusu olmamakla birlikte bu konuda ESAM yöneticilerinden gelen
olumlu sinyaller ve Plt.Fizy. Hüsnü Onuş’un girişimleri / kulisleri, bu ola-
sılığın gerçekleşmesi ümidimizi arttırmıştır. Paydaşlar; Havacılık Tıbbı
Derneği öncülüğünde SHGM, DHMİ, THY, SBÜ, Ufuk ve 19 Mayıs Üni-
versiteleri, USAEM ve AMC’lerdir.
ICAM – 2022 (International Conference in Aerospace Medicine) Konferansının ülkemizde yapılması ko-
nusunda Uluslararası kuruluşların ilgili komitelerinden gelebilecek bir olumlu yanıt ülkemiz için büyük
bir olay olacaktır ve buna şimdiden hazırlıklı olmamızı gerektirmektedir. Böyle organizasyonlar için 3
yıl çok uzun bir zaman sayılmaz. Şimdilik görünen, ülkemizin karşısında Slovakya ve Portekiz’in de aday olduğudur. Portekiz’in
avantajları; bir AB ülkesi olarak politik engellemeye uğramayacağı ve coğrafi konumu itibariyle Avrupa ülkelerine de ABD’ye de
yakınlığı; yani tek uçuşla ya da karayoluyla bile gidilebilecek mesafede olmasıdır. İstanbul ise (politik engellemelerle karşılaşma
olasılığı bir tarafa bırakılırsa), tarihi ve kültürel özellikleriyle yabancı katılımcılar için çok ilginç ve büyülü bir metropoldür. Bunun
üstüne iyi bir tanıtım, misafirperverlik, ucuzluk ve promosyon gibi ilaveler yapılırsa 2020 yılında yapılacak olan seçimi kazanabiliriz.

20 Haziran 2019 günü Eskişehir’de Konuyla ilgili olarak tüm paydaşların temsil-
cilerinin katıldığı bir toplantı yapılmış ve 2022 ICAM’ın İstanbul’da yapılması için
tüm imkânların seferber edilmesi kararlaştırılmıştır. Derneğimizin konuyla ilgili giri-
şim grubunda yer alan Muzaffer Çetingüç, Hüsnü Onuş ve Hasan F.Töre; 22 Ocak
2019 günü SHGM ziyaretiyle ulusal havacılık otoritemizin desteği için (Gn.Md.
Bahri Kesici ve Gn.Md.Yrd. Haydar Yalçın ile görüşülerek) söz almış; 3 Eylül 2019
günü de THY Genel Md. Bilal Ekşi’den sponsorluk desteği talebimize olumlu ya-
nıt alınmıştır. Pegasus Havayollarının da destek vereceği bilgisi üzerine çalışmalar
yoğunlaşmıştır. 4-6 Ekim 2019 tarihlerinde yapılan 5. Ulusal Hava ve Uzay Tıbbı
Kongresine katılan ESAM yetkilisi Dr. Roland Vermeiren ile de kulis yapılmış; 20
Ekim 2019 günü ise ICAM’a Derneğimizce yazılan resmi mektupla adaylık başvu-
rumuz gerçekleştirilmiştir.

1184

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

ICASM Kongresinde ülkemizi ve Derneğimizi
Hüsnü Onuş temsil etti

8-12 Eylül 2019 günleri Macaristan’ın Debrecen şehrindeki ICASM toplantısında Pi-
lot Fizy. Hüsnü Onuş da bir sunum yaptı. Sunumda ağırlıklı olarak 2022 ICAM Kong-
resinin İstanbul’da yapılması için tanıtım filmi gösterimi ve katılımcılara sağlanacak
kolaylıklar anlatıldı.

Üyemiz Psk. Mehmet Ali Erkuş’un ODTÜ semineri

ODTÜ’de yapılan 23. Ulusal Psikoloji Öğrencileri Kongresinde Psk. M.Ali Erkuş, 7 Temmuz 2019 günü verdiği seminer, uçuş
korkusu ve pilot seçimi mülâkatlarını da kapsamaktaydı. Öğrencilerin büyük ilgisi konunun ilginçliği kadar, arkadaşımızın
coşkulu sunum becerisiyle de ilgiliydi…

Çalışma Gruplarımız çalışıyor

AeMC’lerde görevli uçuş hekimleri (AME) ve havacılık psikolo-
jisine gönülden bağlı psikologlar, sektörde ve bürokraside kendi
sorunlarını yeterince anlatamadıkları için çözümsüzlük içinde
kaldıklarını çeşitli ortamlarda dile getirmekteydi. Dernek Yöne-
tim Kurulumuz, üyelerimiz arasında bulunan uçuş hekimleri ile
psikologlara bir çağrı yaparak, ‘Çalışma Grubu’ oluşturmalarını
ve yapacakları ortak akıl toplantılarıyla birer rapor hazırlayarak
Derneğimize göndermelerini istemiştir. Derneğimiz bu grupların
“Sorunlar ve Çözüm Önerileri” raporlarını ilgili kurumlara res-
men ileterek gereğinin yapılmasını talep edecektir.
AeMC ve AME (Uçuş Hekimleri) Çalışma Grubu, yaptığı birkaç
toplantı sonrası 5 Eylül 2019 günü ilk raporunu hazırlayarak Der-
nek Yön.Krl. Başkanlığına göndermiştir. Raporda Koordinatör
olarak Dr. Cem Başaran, Koord. Yrd. Dr. Şebnem Gökkuşu, Tem-
silciler olarak Dr. Sedat Ofluoğlu, Dr. İ. Ethem Karaşen, Dr. Ali Saip Engin ve yedek üye olarak Dr. S. Aytaç Polat seçilmişler-
dir. Çalışma grubunun diğer üyeleri: Prof.Dr. Erdinç Aydın, Prof.Dr. Mustafa Özkan, Prof.Dr. Emra Taşcılar, Doç.Dr. Aycan F.
Erkan, Doç.Dr. Berkay Ekici, Dr. Vedat Ertunç, Dr. Oya Bozkurt, Dr. Ayşe Özpınar, Dr. Erdal Kökcan, Dr. Ertaç Altuner, Dr.
Hüseyin Tecirli, Dr. Suat Demirtuğ, Dr. Ergun Eskioğlu, Dr. Mehmet Beyaz.
Havacılık Psikolojisi Platformu Çalışma Grubu da Psk. Nihan Kurnaz Örüklü önderliğinde toplantılarını sürdürmüş; 4 Eylül
2019 günkü toplantı sonunda Koordinatör olarak Psk. Nihan Örüklü, Kood. Yrd. Psk. Mehmet Ali Erkuş seçilmişler; Temsilci-
ler grubunda ise, Psk. Ebru Coşar, Psk. Pınar Ergüneş, Psk. Arınç Sönmez, Psk. Şeyma Çetin ve Psk. Selen Aktürk yer almıştır.
Diğer üyeler: Psk. Orhan Öztürk, Psk. Ebru Beden, Psk. Gökçe Beden, Psk. Fatma Kurt. Grup 14 Eylül 2019 günü tekrar top-
lanmıştır.
14 Eylül 2019 günü yaptıkları toplantı sonrası birlikte akşam yemeği yediler.

1185

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

5. Ulusal Hava ve Uzay Tıbbı Kongresi

19 Temmuz 2019 günü Eskişehir’de Sağlık Bilimleri Üniv. Hava
ve Uzay Hekimliği ABD’de yapılan toplantıya; SBÜ, 19 Mayıs Ü,
USAEM, SHGM, DHMİ, Havacılık Tıbbı Derneği, SunExpress ve
AeMC temsilcileri katıldı.
4-6 Ekim 2019 günlerinde İzmir Balçova Kaya Termal Otel’de ya-
pılan 5. Ulusal Hava ve Uzay Tıbbı Kongresinin ana teması Hava-
cılık Oftalmolojisi ve Hava Trafik Kontrolörleri idi. Kongreye Sağlık
Bilimleri Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Cevdet Erdöl, SHGM Genel
Md. Yrd. Prof. Kemal Yüksek, Pegasus Havayolları Gn.Md. Mehmet
Nane ve ESAM kurucu üyesi, Eurocontrol Tıbbi Direktörü Dr. Ro-
land Vermeiren de katıldı. 200 katılımcı huzurunda 12 oturumda
32 bildiri sunuldu; dinleyicilerle birlikte interaktif ufuk açıcı tartışmalar yapıldı. 2019 Hayat Boyu Başarı ödülleri ise üçü de
üyemiz olan Dr. Pınar Birler, Dr. Şebnem Gökkuşu ve Dr. Mustafa Morkoyun’a verildi.

Psikiyatri Kongresinde
uzay psikolojisi sunumu

10-13 Ekim 2019 tarihlerinde Antalya Akra Otel’te yapılan İpek Psiki-
yatri Eğitim Kongresi’nde Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç “Uzayda Psikoloji
ve Psikiyatri” başlıklı bildiri sundu.

5. Dönem Havacılık Psikolojisi Sertifika Kursu

6-10 Kasım 2019 tarihlerinde Üsküdar Üniversitesinde yapılan kursa katılan 22 psikolog, 7 hekim (1’i psikiyatrist), 2 kabin
memuru ve 1 pilot adayı toplam 32 kursiyer sertifikalarını aldı. Yapılan sınavda tam puan alan 3 kursiyer 1’inci oldu: Psk.
Merve Şahin, Psk. Cansın Simay Uğur, Psk. A.Arınç Sönmez. Bu kurs ile birlikte 2017 yılından bugüne 140 kursiyere Havacılık
Psikolojisi sertifikası verilmiş oldu.

1186

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

7 Aralık Dünya Sivil Havacılık Gününde Yılın Havacısı (Sağlık Çalışanı) Ödülü

Antalya Bilim Üniversitesi’nde yapılan törende 2019 Yılının Havacısı (Sağlık Çalışanı) ödülü Prof.Dr. Ferşat Kolbakır’a verildi.
Aynı dalda Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç, Dr. Şebnem Gökkuşu ve Dr. Kadir Eren de birer şilt ile taltif edildiler. Prof. Dr. Ender
Gerede de Havacılık Emniyet Yönetimi alanındaki çalışmalarıyla taltif şilti aldı. Hepsi de Derneğimiz üyeleri olan bu arkadaş-
larımızı tebrik ediyoruz.

1. Havacılık, Uzay ve Psikoloji (HUP) Kongresi

7-8 Aralık 2019 tarihlerinde İstanbul Maltepe Türkan Saylan Kültür Merkezinde yapılan kongreye 400 kişi katıldı. Kongrenin
Eşbaşkanları Psk. Arınç Sönmez ve Psk. Mehmet Ali Erkuş, Onursal Başkan Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç idi. 10 oturumda 16
sunum ve 1 panel yapıldı; ayrıca poster bildiriler salında katılımcılara takdim edildi. Kongrenin ilginç isimlerinden NASA ast-
rofizikçilerinden Dr. Umut Yıldız, ‘Mars’ta Doğacak İlk Bebek’, tarih araştırmacısı Stuart Kline de ‘Türk Havacılık Kronolojisi’
başlıklı sunumlar yaptılar. Beş kıdemli/deneyimli pilot (İrfan Sarp, Faruk Yalap, Menderes Çakıcı, Murat Tünay, Alev Hottin) ile
bir doktor-pilotun (Hasan F. Töre) katıldığı panelde, havacılık psikolojisinin anılara, anekdotlara yansıyan, yaşamın içinden/
canlı hikâyeleri anlatıldı. Diğer konu başlıkları; Emniyet yönetimi, CRM, uçuş korkuları, psikomotor testler, insansız hava araç-
ları, akran destek programı, uçak tutması, uzay psikolojisi, terör saldırısının psikolojik etkileri, nörobilim, yorgunluk, vs. idi…
Kongreye Pegasus Havayolları ana sponsor oldu.

1187

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

SAVAŞTA STRES, İNTİHAR VE ASKERİ HİZMETLER

Demokrasiyi Koruma Operasyonunun(1) ilk haftaların- nedenlerle görev dışı kalmıştı. 528. CSC, Haiti’de 1996
da, 528. Stresle Mücadele Merkezi’ne tedavi için gelen Ocak ayının sonuna kadar Texas Ford Hood’da başka bir
askerler arasında yüksek oranda Eksen-1 bozukluklarının ünite yerine geçene kadar kaldı.
olduğu tespit edilmiştir. Haiti görevi sırasında ilk 30 gün CSC 18. Hava İndirme Birliği’nin destek ünitelerinin esas
3 intihar vakası dikkati çekmiştir. Yazar, ilk ayda gözlenen sorumlusu idi. 10. Dağ Tümeni (New York Fort Drum
psikiyatrik vaka sayısının fazla olmasına neden olan stre- Merkezli bir piyade birliği) için psikiyatrik hizmetler, Tü-
sin psikodinamik kaynaklarını incelemektedir. Devamın- menin Ruh Sağlığı Ekibi tarafından sağlanıyordu. Hastane
da, çatışma ve barışı koruma görevlerinde oluşan psikiyat- tedavisi ve hava tahliyesi gerektiren 10. Dağ Tümeni as-
rik durumlar arasındaki ayrım tanımlanmıştır. kerleri ise CSC’de değerlendiriliyordu.
Tarihsel Bakış Haiti’de kalınan ilk 16 hafta boyunca 233 başvuru gerçek-
Çatışma ortamlarında strese karşı oluşan uyumsuz tepki- leşti. 26 asker yatarak tedavi oldu. Bu hastaların 15’i için
ler; Shell Shock(2) (şarapnel şoku) ve Savaş Yorgunluğu hava tahliyesi yapıldı. Şekil 1’de de görüldüğü gibi, has-
da dahil olmak üzere pek çok terimle tanımlanmıştır. Sa- taların en çok başvurdukları zaman operasyonun ilk 4-5.
vaş Yorgunluğu, yakın dönem savaşlarındaki tıbbi nedenli haftasıydı. 15 hava tahliyesinin 8’i ilk haftada gerçekleşti.
personel zayiatlarının %10 ile %50’sine kadar olan kısmı- Klinik başvuruların sayısı kalan haftalarda dikkate değer
nı oluşturmaktadır. ölçüde azaldı. 10. Dağ Tümeninin yeniden görevlendiril-
mesi sırasında ve 25. Piyade tümeni birliklerinin 12-18.
haftalardaki görevleri sırasında başvuruların artmadığı
gözlendi.
İlk 30 gün Eksen-1 psikiyatrik bozukluklarının en çok göz-
lendiği dönem olmuştur. Tablo-1’de de gözlendiği gibi,
Uyum bozukluğu, Konversiyon ve Majör Depresif Bozuk-
luk gibi akut stres kaynaklı bozukluklar özellikle ilk 30
günde gözlenmiştir.

Basra Körfezi ve Somali’deki çatışmalar, nispeten düşük Travmaya bağlı psikiyatrik şikâyetler nadirdi. Haiti operas-
oranlarda psikiyatrik zayiatlarla sonuçlanmıştır. Bununla yonu çok az şiddet eylemlerine sahne olmuştur. Bununla
birlikte, bir yazar, Çöl Fırtınası Operasyonunda(3) Irak as- birlikte, el bombası patlamaları ve ateşli silah kazaları gibi
kerlerinin etkisizliğinde psikolojik tükenmişliğin önemli izole olaylar birkaç kişide geçici posttravmatik semptom-
bir rol oynadığını savunmuştur. Önceki savaşlarda düşük lara yol açmıştır. Bu askerlere ayaktan kısa destekleyici
miktardaki zayiatlar düşük ölüm oranları ile ilişkilidir. Bas- bakım verilmiştir. Demokrasiyi koruma operasyonunun
ra Körfezi ve Somali çatışmalarındaki düşük zihinsel has- barışçıl doğası, düşük savaş yorgunluğu tipi şikâyetlerinin
talık oranı bu görevler sırasındaki Amerikan Ordusunun çok az olmasıyla sonuçlanmıştır.
karşılaştığı düşük zayiat oranları ile tutarlı görünmektedir.
Stresle Mücadele Merkezi’nin (CSC), Basra Körfezi’nde
görev yaptığı 6 Ay boyunca 38 kişilik sağlık ekibi 514 psi-
kiyatrik vaka değerlendirmesi yapmışlardır. 124 asker, Ye-
niden Yapılandırma Programı’nda tedavi edilmişlerdir. 18
asker için hava tahliyesi gerekmiştir.
Somali’deki 528. CSC servisi, görevin ilk 90 günü sırasında
58 psikiyatrik vaka değerlendirmesi yapmıştır. İlk 4 ayda
10 asker için hava tahliyesi gerekmiştir. Somali görevinin
daha sonraki aşamalarına ilişkin psikiyatrik müdahale ista-
tistikleri bulunmamaktadır.

CSC Klinik Aktivitesi - Haiti
528. CSC, 26 Eylül 1995’te ilk Amerikan Askeri Birlikle-
rinin Haiti’nin Başkenti Port-Au-Prince’e girmesinden 7
gün sonra Haiti’de görevlendirilmiştir. CSC’nin 8 üyesi
28. Savaş Destek Hastanesi’nde görev almıştır. İlk ekip 2
psikiyatrist, 2 Sosyal Hizmet Uzmanı ve 4 Davranış Bilim-
leri Uzmanından oluşuyordu. Askerler, CSC’nin hizmet-
lerinin başlamasından 2 gün sonra, hastane kurulmadan
önce başvurmaya başladılar. Başvuran ilk hasta psikiyatrik

1188

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Görev gerekliliklerindeki farklılıkların Haiti’deki CSC ak- Ayrıca 1 asker, yaşamının son döneminde başarısız bir aşk
tiviteleri ile Somali ve Basra Körfezi savaşlarındaki akti- ilişkisi yaşamıştır. İlişkiler ve işle ilgili problemler, Haiti’de-
vitelerle direk karşılaştırma yapılmasını zorlaştırmasına ki CSC’e başvuran askerlerin en yaygın şikâyetleri arasında
rağmen, gözüken o ki, Haiti’nin erken dönemlerinde daha yer almaktaydı. Sevdiği birinden ayrılmak, bazı askerler
yüksek sayıda psikiyatrik vaka görülmüştür. Yaklaşık 650 için neredeyse gergin ilişkilerini onarmayı imkânsız hale
bin Amerikalının dahil olduğu Basra Körfezi savaşında getirmekteydi. Yönetici ve çalışma arkadaşlarıyla uzun sa-
514 psikiyatrik değerlendirme ve 18 hava tahliyesi yapıl- atler boyunca birlikte kalmak, birçokları için kişilerarası
mış, Yaklaşık 96 bin Amerikalının dahil olduğu Somali çatışmaları arttırıyordu.
operasyonunun ilk 4 ayında 58 psikiyatrik değerlendirme Tartışma
ve 10 hava tahliyesi yapılmıştır. Bu istatistikler sadece 20 Barış görevlerinde ve çatışma görevlerinde karşılan stre-
bin Amerikalı personeli içeren Haiti operasyonunun ilk 4 sörler ve uyum problemleri birbirinden farklıdır. Barış-
ayındaki 233 psikiyatri başvurusu ve 15 hava tahliyesi ra- çıl askeri görevlerde çalışanların karşılaştıkları stresörler,
kamları ile çelişkilidir. Lübnan’da Birleşmiş Milletler adına görev yapan İsveç
Somali’de olduğu gibi Haiti’de de askerlerin çoğunluğu askerleri üzerinde yapılan bir çalışmayla ortaya konmuş-
görevlerine dönmüşlerdir. CSC’ye başvuran askerlerin tur. Carlstrom, geleneksel savaşın, içindeki askerlerin sa-
%94’ü görevlerine dönmüşlerdir. Askerlerin %11’i göreve vaş yoluyla agresif (saldırgan) tepkilerini ifade etmelerine
dönmeden önce 1 gecelik destekleyici bakım ile tedavi olanak sağladığını, barışçıl müdahalelerdeki askerlerin ise
edilmişlerdir. agresif dürtülerini dizginlemek zorunda olduklarını be-
Resmi bir tedavi kullanılmamış olmasına rağmen tek ge- lirtmiştir. Pasif kalmak zorunda olmak ve agresif dürtüleri
celik tedaviye alınan bazı hastalarda iş terapisi uygulan- kontrol altına almaya çalışmak oldukça stres verici ola-
mıştır. Tek gecelik tedaviye alınan hastalar 28. CSC’nin bilmektedir. Tehlikenin ortasında pasiflik, stresi tetikleye-
ayrılmış bir bölümüne alındılar. Bu düzenleme ile yatan bilmektedir. Rundell’a göre, Hava Kuvvetleri görevlerinin
hasta sayısı düşük kalmış ve çok az problem yaşanmıştır. pasif doğası, bu popülasyonda savaş stresinin artmasına
Ancak yatılı hasta sayısı arttığında tam iyileşmeyi kolay- yol açmaktadır.
laştırmak için hava tahliyesi yapılacak hastaların, ayakta Melham, Norveç Silahlı Kuvvetlerinde yapılan bir çalış-
tedavi edilenlerden ayrı tutulmasına özen gösterilmiştir. mada, intihar vakalarının yarısının ölmeden önce artmış
Basra Körfezi gibi daha büyük olaylarda gecelik kontrole saldırganlık ve/veya izolasyonla birlikte davranış-
alınan hastalar için daha izole konaklama ortamı ve yeni- sal stres belirtileri gösterdiklerini ortaya koymuştur. Bu
den yapılandırma programına ihtiyaç duyulabilir. kurbanların üçte biri yakın zamanda kınama ya da ceza
İntihar almışlardır. Melham, kişinin kendisine yönelttiği saldır-
Haiti Operasyonu’nun ilk 30 gününde 3 asker kendilerini ganlık ile dışarıya yönelttiği saldırganlık arasında bir fark
vurarak intihar etmiştir. Somali’deki 15 ay süren operas- olmadığını belirtmiştir.
yonda yalnızca 1 intihar olayı kaydedilmiştir. Çok fazla Karl Menninger, saldırgan dürtülerin dengesindeki ego
Amerikalı personelin katıldığı Basra Körfezi Savaşı’nın fonksiyonları kapsamında psikodinamik ilkeleri, yıllar
tamamı boyunca yalnızca 6 intihar olayı gerçekleşmiştir. önce incelemiştir. Aslında Menninger, sosyal olarak kabul
Haiti’deki intiharlar, operasyona katılan erkek ve kadınla- görmeyen, sosyal ortamlara kanalize edilemeyen saldır-
rın karşılaştığı stresörlere odaklanılmasına neden olmuş- gan enerjilerin antisosyal davranışlara ya da kendine zarar
tur. Bu intiharlar, birbirinden bağımsız olayların tesadüfi vermeye nasıl yol açtığını anlatmıştır.
bir kümelenmesi miydi? Ya da bunlar alışılmadık düzeyde Haiti operasyonunun başlangıç aşamasındaki yüksek sa-
bir psikolojik stresi mi yansıtmışlardı? yıda psikiyatrik vakaya engellenmiş saldırgan dürtüler
Amerikan Ordusundaki intihar oranı aktif görevdeki per- yol açmış olabilir. Haiti görevi, savaş durumundan pasif
sonel arasında 100 binde 11.8’dir. Oranlar; Deniz Piyade- duruma hızlı geçiş olması bakımından kendine özgüdür.
lerinde 100 binde 13.6, Kara K’de 12.8, Hava K’de 11.3 ve Haftalarca, askerler zihinsel olarak kendilerini savaşa ha-
Donanmada ise 11’dir. Bu oranların aynı yaş grubundaki zırlamışlardır. Planlanan çatışmalı işgalden saatler önce,
sivil gruplardan (100 binde 15.1) daha az olduğu gözlen- barışçıl bir operasyon için anlaşma sağlanmıştır. Savaş ala-
miştir. nındaki zafer için gerekli olan artmış saldırgan dürtülerin
Haiti görevindeki 3 intihar olayı, tüm ordunun ortalaması- ifade edileceği bir çatışma ortamı oluşmamıştır. Bu dür-
na göre ele alındığında anlamlı gözükmemektedir. Ancak, tülerin askerlerin kendilerine ya da arkadaşlarına yönlen-
20 bin personel içindeki 3 intihar olayı, ayrı bir grup fe- miş olması mümkün görünmektedir. Deniz aşırı harekâtın
nomeni olarak düşünüldüğünde, Haiti görevindeki askeri doğasında var olan stresörlerle engellenmiş saldırganlığın
personelde alışılmadık yüksek derecede stres olduğu ihti- bir araya gelmesi Eksen-1 bozukluklarının ve intihar vaka-
mali ortaya çıkmaktadır. larının artmasına yol açmış olabilir.
Askeri personel üzerinde yapılan bir intihar çalışmasında, Haiti çalışmasının sınırlılıklarından biri, diğer askeri ope-
Helmkamp, başarısız aşk ilişkisi, yasal konular ve çalışma rasyonların erken safhalarında, karşılaştırma yapılabilecek
zorluklarını intihara yaklaştıran yaygın psikolojik stresör- detaylı verinin olmamasıdır. Somali ve Basra Körfezi sa-
ler olarak tanımlamıştır. Aynı stresörlerin Haiti görevinde- vaşlarındaki veriler, az da olsa biraz bilgi vermekle birlik-
ki intiharlarda da olduğu dikkati çekmektedir. 2 Ordu inti- te, düşük psikiyatrik tedavi oranları, askerlerin ruh sağlığı
harı üzerinde yapılan psikiyatrik otopsilerde, yöneticilerle ile ilgili bireysel faktörlerden ziyade göreve bağlı değiş-
çatışmaların en belirgin stresör olduğu ortaya konmuştur. kenlerden kaynaklanmış olabilir.

1189

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Sistemin ve bireysel faktörlerin göreceli etkilerinin de- DM-L’den muzdarip olanlar, ilerleyen zamanlarda kişile-
ğerlendirilmesi, askeri görevlerin kontrol dışı doğasında rarası desteği bırakma eğilimi göstermişlerdir. Bu personel
zordur. Aynı zamanda intikalin erken dönemindeki psi- Kod-5 ile tanı almışlar veya hiç tanı almamışlardır. DM-L
kiyatrik zayiat hakkındaki yetersiz veri olması da dikkat vakalarındaki semptom şiddetleri, DM-E’dekilerden daha
çekmektedir. Yanlış raporlama ve kayıt eksikliği de böyle azdır. DM-L olan askerlerde, orta düzeyde depresyon ve
bir verinin yetersizliğine sebep olabilir. kaygı semptomları daha baskındı.

Karşılaştırılacak verinin az olmasına rağmen, Haiti göre- İntikal Uyumsuzlukları geleneksel savaşlarda çok sayıda
vinin ilk haftaları ve sonraki haftalarının karşılaştırılması, görülen savaş yorgunluğu vakalarının gölgesinde kalabi-
aynı popülasyonda karşılaştırma için temel bir veri sağla- lir veya onlarla karıştırılabilir. Ancak barışçıl görevlerde
maktadır. 6-16. haftalar arasındaki psikiyatrik vakalar ile intikal uyumsuzluğu daha açıkça görünür hale gelebilir.
1-5. hafta arasındaki vaka karşılaştırmaları göstermektedir Savaş yorgunluğu stresörleri, bir dostun ölümü ya da vah-
ki, klinik başvuru ve Eksen-1 bozuklukları belirgin olarak şete tanık olmak gibi savaş deneyimlerini içerirken, intikal
ilk haftalarda daha yüksekti. uyumsuzluğu stresörleri; aile ve arkadaşlardan ayrılma,
Bu gözlem, psikolojik uyumun iki ayrı dönemi olduğunu yer değişikliği, azalmış uyku ve yemek, sigara ve alkol gibi
ortaya koymaktadır. İlk 5 haftalık dalgalanmanın normal alışkanlıklardan uzak kalmak, işteki ihtiyaçlardaki değişik-
bir uyum periyodu mu yoksa kendine özgü yüksek derece- likler, iş arkadaşları ve yerel halkla çatışmaları kapsamak-
li psikolojik stres tepkisi mi olduğunun anlaşılamamasına tadır.
rağmen, 3 intihar olayının da aynı 5 haftalık periyot içinde Savaş yorgunluğu gibi intikal uyumsuzluğu; anormal bir
gerçekleşmesi, Haiti görevinin ilk haftalarında beklenme- duruma normal bir tepki geliştirme olarak düşünülebilir.
dik derecede yüksek stresin yaşandığını göstermektedir. Ancak Savaş yorgunluğunun aksine intikal uyumsuzluğu
Daha önce de belirtildiği gibi, saldırgan dürtülerin yan- terimi barış görevlerinde ya da şiddetli eğitim egzersizle-
lış yönetimi operasyonun ilk dönemlerindeki psikiyatrik rinde ortaya çıkan semptomları tanımlamak için kullanıla-
vakaların oluşmasına neden olmuş olabilir. Gelecekte bilir. Yakınlık, dolaysızlık ve umut sağlama tedavi ilkeleri
gerçekleşebilecek benzer barışçıl görevlerde yönetim ka- savaş yorgunluğu ve intikal uyumsuzluğu durumlarına eşit
demelerinin stres yönetimine daha çok özen göstermesi, olarak uygulanabilir. Kısa, iyileştirici tedaviler ve göreve
daha az sorun yaşanmasını sağlayabilir. hızlı dönüş, rehber ilkeler olarak uygulanabilir.
Anlamlı iş aktivitelerinin planlanması, saldırgan enerjinin Çatışma ve barış görevlerinde karşılaşılan stres tepkileri-
boşaltılmasını kolaylaştıran metotlardan biridir. Dinlenme ni ayrıştırmak, bu intikal stresörlerine olan birçok farklı
aktivitelerine zaman ayırma ve ekip ruhu oluşturan aktivi- tepkinin tedavi ve etiyoloji çalışmalarını kolaylaştırabilir.
telere daha çok özen gösterilmesi, daha az sorun yaşan- İntikal uyumsuzluğu ile ilgili ileride yapılacak çalışmalar,
masını sağlayabilir. birimin verimliliğini arttırabilir ve gelecek görevlerdeki
Sonuç olarak, bu barışçıl operasyon sırasında CSC’ye baş- psikiyatrik vaka sayısını azaltabilir.
vuran askerlerde, savaş görevinde bulunan askerlerden 1. Operation Uphold Democracy: Demokrasiyi Koruma
oldukça farklı şikâyetler olduğu gözlenmiştir. Bu görevde, Operasyonu- Jean-Bertrand Aristide'in darbeyle devrilme-
savaş yorgunluğu veya savaş stresiyle mücadele tepkileri si ardından, ülkedeki korkunç siyasi iklimden kaçmaya ça-
nadir idi. Bu durum Basra Körfezi ve Somali’de görev ya- lışan mültecilerin sınırlarına yığılmasını engellemeye ça-
pan CSC tarafından yapılan gözlemlerin sonuçları ile tu- lışan ABD'nin Haiti'ye müdahalesidir. Askeri cunta 1994
tarlı bulunmuştur. Bu nedenle, barışçıl, düşük yoğunluklu başında ABD'nin savaş tehdidine boyun eğince, Aristide
ve sonuca hızlı ulaşılan görevlerde oluşan yaygın psiki- görevine geri dönmüş, ABD ordusu ise düzeni sağlamak
yatrik semptomları tanımlamak için yeni bir terminolojiye için 1995'de Haiti'ye konuşlanmıştır. Operasyonun ardın-
ihtiyaç duyulabilir. dan Haiti ordusu fesh edilmiştir.
Haiti’deki ilk 5 haftadaki psikiyatrik dalgalanma ve sonra- 2. Shell Shock: Halüsinasyon ve Zihin Kaymasına Yol
ki haftalarda oluşan sabit orta şiddetteki psikolojik semp- Açan Savaş Sonrası Psikotik Travma Durumu. Savaşta gö-
tomlardaki gözlemlere dayanarak, yazar, çatışmasız göz- rev yapan askerler üzerinde oluşan ve savaş stresi tepkisi
lemlere dahil olan askeri personelin uyumsuz tepkilerini olarak tanımlanan psikolojik bir problemdir. Bu durum-
tanımlamak için İntikal Sonrası Erken Uyumsuzluk (DM-E) dan muzdarip olan askerlerin vücutlarında kontrol edeme-
ve İntikal Sonrası Geç Uyumsuzluk (DM-L) tanımlarını kul- dikleri kasılmalar, titremeler ve acılar oluşmaktadır.
lanmayı önermiştir. İlk 4-5. haftadaki İntikal Sonrası Erken 3. Operation Desert Storm: Çöl Fırtınası Operasyonu. (Kör-
Uyumsuzluk (DM-E) ve sonraki haftalarda görülen İntikal fez Savaşı).1991'deki körfez savaşı sırasında, Amerika'nın
Sonrası Geç Uyumsuzluk (DM-L) Haiti’deki çatışmasız ve operasyona verdiği isim. Birleşmiş Milletler'in Irak'a
hızlı sonuçlanan görevlerde oluşan iki temel stres tepkisini Kuveyt'ten çekilmek için tanıdığı sürenin dolması üzerine,
tanımlamak açısından faydalı olabilir. ABD’nin, 17 Ocak 1991’de gece başlattığı operasyondur.
DM-E olan askerler sıklıkla, majör depresyon, konversi- DM: Deployment Maladjustment: İntikal Uyumsuzluğu
yon ve uyum bozukluğu gibi Eksen-1 tanılarını almışlardır. DM-E: Deployment Maladjustment Early: Erken belirtiler
DM-E gösteren askerlerin çoğu için hava tahliyesi gerek- DM-L: Deployment Maladjustment Late: Geç belirtiler
miştir. Tersine DM-L olanlar ise çoğunlukla görevlerine Çeviri: Psk. Aşkın Sevinç Kırımer
geri dönmüşlerdir. Kaynak: Hall DP. Stress, suicide, and military service
during operation uphold democracy. Military Medicine.
1996; 161(3): 159-62

1190

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UZUN SÜREN UZAY YOLCULUKLARINDA
HENÜZ ÇÖZÜM BEKLEYEN RİSKLER

“Uzun uzay görevlerinde biyomedikal sorunlardan daha fazla psikososyal problemlerle karşılaşılır.”
Dr. Oleg Atkov (Kardiyolog), Rus Kozmonot

Tarih, 12 Nisan 1961. Rus Kozmonot Yuri Gagarin, Rus Son 30 senede insan
uzay aracı Vostok ile uzayda 108 dakika kaldı. Bu süre 16 dünyamıza en yakın
Temmuz 1969’da, Amerikan Apollo 11 görevi ile insanlı- gezegen olan Mars
ğın Ay’a ayak basmak için giriştiği başarılı ve tarihi yolcu- gezegenini keşfet-
lukta 8 gün 3 saat olarak kayıtlara geçti. 15 Mart 1995’te, meyi ciddi bir amaç
tek seferde 438 gün süren uzay görevi ile Rus kozmonot haline getirmiştir.
ve aynı zamanda tıp doktoru olan Valery Polyakov(6), in- Mars yüzeyine indiri-
sanlığı, Mars yolculuğu konusunda umutlandırdı. Çünkü len birçok robot araç
438 günlük uzay görevinde baş edilemeyecek nitelikte bi- ve Mars yörüngesine
yomedikal bir sorun oluşmadı. Dolayısıyla insanın Mars’a yerleştirdiği uydular
gitmesinde fizyolojik olarak aşılamayacak bir engel görün- ile gezegen hakkında
müyordu. Günümüze kadar insanın tek seferde en uzun çok önemli keşiflerde bulunmuştur. İnsanlık bundan sonra
uzay görevi budur. Mars gezegenine insanlı keşif ve insanoğlunun bu gezege-
ne yerleşmesini hedeflemektedir. Hatta bazı bilim insanla-
Ay yolculuğu sırasın- rına göre insanlı Mars keşifleri geç bile kalmıştır. (1)
da dünyadan ayrılmış Mars yolculuğunun insanlık tarihi için bir ilk olması, daha
olan insanın dünya- önce hiç tecrübe edilmemiş sorunlarla ilk defa karşılaşıl-
dan uzaklaştığı en ması anlamına gelmektedir. İnsanoğlu daha önce, gemi-
uzak mesafe yaklaşık lerle okyanusa açıldığında, kutuplara keşif yaptığında, de-
400 bin kilometredir. nizaltı görevlerinde, yakın dünya yörüngesi ve Ayın keşfi
Ay yüzeyinde bulu- görevlerinde insan için ölümcül ortamlarda bulundu ve
nan insanın aydan bu koşullarla başa çıkmayı başardı. Bu keşiflerden öğren-
gördüğü dünya ise diklerimiz ve geliştirdiğimiz teknolojinin Mars görevi için
dünyada iken gördü- büyük katkıları olacaktır.
ğümüz aydan daha NASA’ya göre Mars yolculuğunda beş temel tehlike bek-
büyüktür. İnsanlı lenmektedir. Radyasyon, İzole ve kapalı alan psikolojik
uzay görevlerinin bozuklukları, dünyadan çok uzak olma, farklı yerçekimi
%99’u, yakın dünya alanları, ölümcül dış çevrede kapalı kalmak.
yörüngesinde bulunan Uluslararası Uzay İstasyonu ve Mir Radyasyondan korunma, yalnızca biraz daha pahalı uzay
Uzay İstasyonunda gerçekleştirilmiştir. Öyle ki, dünyadan araçları ya da Mars yerleşim alanları inşa etmekle ilgili-
yalnızca 100 kilometre uzakta bulunan uluslararası uzay dir. Farklı yerçekimi alanlarının etkilerini azaltmak uzay
istasyonu, Mars gibi 600.000 kat daha uzak bir gezegen ile araçlarına dahil edilecek suni yerçekimi platformlarıyla
karşılaştırıldığında, insanoğlu için yuva olarak kabul edile- mümkündür ancak elbette çok daha maliyetlidir. Geri
bilir hale gelmiştir. Uzay yolculukları tarihinin çok önemli kalan üç tehlike daha çok insanın davranışlarını, daha
bir kısmında, en önemli mesele itiş ve kontrol teknolojisi, ötede organizmanın işleyişini de bozan sonuçlar oluştu-
uzay ortamına dayanıklı ve görece ucuz materyal üretimi racak tehditlerdir. Bu üç tehdidin para ile ortadan kaldırıl-
hatta olası Mars görevinde insanın yaşamını destekleye- ması mümkün değildir. İşte bu yüzden İnsanlığın Mars’a
cek biyolojik döngünün dünyada çalışılarak insanlı Mars yolculuğunda henüz puslu görünen en önemli mesele
keşfine uyarlanması ve Uluslararası Uzay İstasyonunda bu yolculukta karşılaşılması muhtemel psikolojik bozuk-
geliştirilmeye çalışılması, geliştirilmesi henüz mümkün ol- luklardır. Uzay görevlerinde karşılaşılabilecek fizyolojik
mayanlar için teknoloji ile bypass edilmesi amacıyla ileri bozukluların temelinde yerçekiminin yattığı düşüncesi
teknoloji geliştirme çalışmaları olmuştur. ile insan, mikro yerçekimi etkilerini azaltıcı çalışmalara
Uzayda, insanın fizyolojik olarak uyum sağlayamayaca- öncelik vermiştir. (4) Uçuş otoriteleri, havacılık ve uzay
ğı koşullar vardır. Neredeyse sıfır atmosfer basıncı, mikro çağının başlangıcında hem uçuş sektöründe hem de uzay
yerçekimi (uluslararası uzay istasyonunda yerçekimi dün- uçuşlarında uçucuların psikolojik durumunun uçuş gü-
ya yüzeyinin %99’undan daha fazla olsa da yörüngede venliğine etkisini daima ikinci planda görmüş, gözü pek,
kalabilmek için oluşturulan yörünge hızından dolayı insan kararlı, cesur ve fiziki olarak güçlü kişilerin seçilmesinin
sıfır yerçekimi etkisine maruz kalır), enerji yüklü parçacık- yeterli olabileceğini varsaymış, daha çok teknik konula-
lar, yüksek hızlı mikro meteoroitler, zararlı kozmik ve gü- rı ön plana çıkarmıştır(5). Elbette bu durum günümüzde
neş radyasyonu insan bedenini kısa sürede öldürebilir. İn- hızla değişmektedir. Aslında yakın zamana kadar farkın-
san, 60 yıllık uzay macerasının hemen hemen başlarında da olmadığımız, insan bedeninde meydana gelen birçok
bu sorunların çok önemli bir kısmının üstesinden gelmiş patolojik bozukluğun, psikolojik bozukluklardan kaynak-
ve dünya atmosferinden ayrılarak Ay’a kadar gidebilmeyi landığını ya da psikolojik bozuklukların katılmasıyla çok
başarmıştır. İnsanın, uzayın keşfi çalışmalarının başlangıcı daha çetrefilli hale geldiği gerçeğini yeni yeni anlamaya
ile aya yolculuğu arasında geçen zaman yirmi yıldan fazla başladık. Bugün psikolojik bozukluklar ile yüzlerce hasta-
değildir. Ancak sonraları insan, aslında giriştiği bu yolcu- lığı ilişkilendirebiliriz.
luğun ne denli tehlikeli olduğunun farkına varmıştır. Ay Mars yolculuğu sırasında ortaya çıkabilecek psikolojik
yolculuğu sırasında varlığı dahi bilinmeyen güneş patla- bozukluklar görevin başarısızlıkla sonuçlanmasına, hatta
malarından biri tüm mürettebatı kısa sürede öldürebilirdi.

1191

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

bir trajediye sebep olabilir. Mars yolculuğunda meydana tehditler benzer olmayabilir. Bu nedenle dünyada ve uzay
gelebilecek psikolojik bozuklukları tam olarak önceden istasyonunda yapılan Mars yolcuğu analoğu çalışmalarda
tahmin etmek mümkün değildir. Çünkü insanoğlu, Mars elde edilen veriler gerçek Mars yolculuğunda ortaya çıka-
yolculuğuna eşdeğer bir tecrübeye sahip değildir. Bazı bilecek psikolojik bozuklukları işaret etmeyebilir. Deneye
araştırmacılar tarafından Mars yolculuğunda oluşan izo- alınan insanları gerçekten mars yolculuğunda olduklarına
lasyon ve hapsedilme durumu denizaltı görevlerinde ki inandırmak ise etik değerlerden bir hayli uzak ve uygulan-
durum ile tam olarak benzetilmektedir. (4) Ancak denizaltı ması mümkün olmayan bir seçenektir.
görevlerinden ya da uzun süren uzay yolculuğu analogları Bu sorun ile başa çıkabilmek için seçeneklerden biri, ola-
ile yapılan çalışmalardan elde edilen veriler ile gerçek Mars bildiği kadar yapılmış olan çalışmalardan elde edilmiş bil-
yolculuğu sırasında karşılaşılabilecek psikolojik problem- giler doğrultusunda hazırlanarak, kaşiflerimizi bilinmeze
ler farklılık gösterebilir. Antarktika görevi öncesi Antarkti- doğru göndermek ve yolculuk sırasında ortaya çıkan so-
ka analoglarında yapılan test ve çalışmalar Antarktika’da runlar raporlandıkça elde edilen bilgiler ışığında bir son-
görev sırasında meydana gelen psikolojik problemlerden raki yolculuğu daha donanımlı gerçekleştirmek olabilir.
çok uzak sonuçlara işaret etmiştir. (2) Bütün uzay yolcu- Ancak her keşif görevinde ortaya çıkan sorunlar görevi
luklarımızdan hatta bütün keşif yolculuklarından elde edi- sonlandırabileceğinden bu defa görevin bir sonraki aşa-
len veriler kullanılarak bazı tahminler yürütülebilir ancak masında meydana gelebilecek aksaklıklar tespit edileme-
Mars yolculuğu bütün bu deneyimlerimizden farklıdır. Şu yecek ve bu sorunları raporlama işi bir sonraki görev eki-
ana kadar gerçekleştirilen uzay yolculuklarında insanın binin olacaktır. Burada en önemli bilinmeyen, tüm Mars
psikolojik tepkilerine eğilme meselesi oldukça yenidir. görevi boyunca meydana gelebilecek sorunların tamamını
Uzay yolculuklarında ve hatta bütün uçuş faaliyetleri için öğrendiğimizde kaç görev ekibini feda etmiş olacağız.
görevlendirilecek uçucuların seçilmesinde kullanılan psi- Diğer bir seçenek ise hayvanlardan yararlanmak olabi-
kolojik testlerin güvenilirliği hala tartışmalıdır. (5) lir. Üstelik bunu daha önce de yapmıştık. Halen insanın
Yakın zamana kadar uzay görevlerinde psikolojik etken- psikolojik bozukluklarının anlaşılması ve tedavi önerileri
lerin önem sırasının gerilerde olduğunu biliyoruz. Bunun getirebilmek için hayvan modellerini kullanmaktayız. (3)
birkaç nedeni olabilir. Görevlerin kısa sürmesi ya da kısa Uzun uzay yolculuklarını konu alan çalışmalarda kullan-
kesilebilmesi. Örneğin Apollo Ay uçuşunda oksijen tankı mak amacıyla davranış tanımlamaları yapılmış hayvan
patladığında mürettebat dönüş kapsülüne geçerek ay gö- modelleri kullanılarak Marsa hiç gitmeden hatta dünya-
revini iptal etmiş ve dünyaya dönmüştü. Yerden müdaha- dan hiç ayrılmadan Mars yolculuğunda ortaya çıkabile-
lenin kolay olması, kısa zamanda yardım götürülebilmesi cek psikolojik bozuklukları daha isabetli öngörebilir ve bu
ya da psikolojik, fizyolojik olarak problem yaşayan ekip bozuklukları önleyici, düzeltici teknolojik ve tıbbi önlem-
üyesinin bir diğeri ile değiştirilebilmesi. Mars yolculuğun- leri oluşturabilir, deneyebilir ve bu sorunlarla kolay başa
da bu seçeneklerden hiçbiri olmayacaktır. Marsa robot çıkabilecek mürettebat seçimini daha isabetli yapabiliriz.
kâşif gönderildiğinde genellikle iki robot birbirine yakın Özetle, 240 yıllık uçuş ve 60 yıllık uzay macerasında in-
zamanlarda gönderilirdi. Bunun en önemli nedeni birin- san, neredeyse bütün teknolojik gereksinimlere çare bul-
de problem olması durumunda ikincisinin göreve devam muş ancak mesele psikolojik faktörlerde yoğunlaşmıştır.
etmesiydi. İnsanlı keşif yolculuğunda bu seçenek de ol- Üstelik görev sırasında oluşabilecek her türlü psikolojik
mayacaktır. bozukluk görevin başarısını düşürecek ve hatta görevin
Dünyada şu ana kadar uzun uzay yolculukları analoğu bir trajediyle sonlanmasına neden olacaktır. İnsanlığın
çalışmalar yapılmıştır. Uluslararası Uzay İstasyonunda, psikolojik deneyimleri, fizik, kimya, biyoloji ve diğer tıb-
Antarktika’da, Mars520 Mars görevi analoğunda Rus, Çin bi alanlarda edindiği deneyimlere göre çok yeni sayılır.
ve Avrupalıların ortak çalışmaları olmuştur. Hepsinde de Mars yolculuğu gibi uzun uzay yolculukları ise insanın
denek insanlardı. Dünya yüzeyinde olduğunu ve yapaca- tarihi boyunca giriştiği en değişik ve öngörülemez koşul-
ğı küçük ya da büyük hataların dahi ölümüne sebep ol- lar içeren keşif girişimi olacaktır. Böyle bir insanlı keşif
mayacağının bilincinde olan insanda ortaya çıkabilecek girişimine elimizdeki bütün analog olabilecek olanaklarla
psikolojik bozukluklar ile Mars yolculuğunda dünyanın hazırlanırken, diğer tüm tıbbi ilerlemelerde en büyük yar-
bozuk para büyüklüğünde bir yıldız gibi göründüğü ve dımcılarımızdan olan hayvan modellerinden faydalanma-
ne olursa olsun yolculuğun yönünün marsa doğru olduğu yı göz ardı etmemeliyiz.
bilincindeki insanın mücadele etmesi gereken psikolojik Hazırlayan: Gürsel Gür. Veteriner Hekim. (Tarım ve Kırsal Kal-
kınmayı Destekleme Kurumu). Ankara Üniversitesi Sağlık Bilim-
leri Enstitüsü fizyoloji doktora öğrencisi.
Kaynaklar:
1. https://www.nasa.gov/ames/ocs/2014-summer-series/robert-zubrin
2. Palinkas,L.A. 1990. Psychosocial effects of adjustment in Antarc-
tica: lessons for long-duration spaceflight. Journal of Spacecraft and
Rockets 27:471-477
3. Nestler EJ, Hyman SE. Animal models of neuropsychiatric disor-
ders. Nature neuroscience, 2010, 13.10: 1161.
4. https://www.nasa.gov/feature/conquering-the-challenge-of-
isolation-in-space-nasa-s-human-research-program-director
5. Cetingüç M. 2016. Havacılık ve Uzay Psikolojisi. Nobel Akademik
Yayıncılık, ISBN:6053204951, 9786053204954
6. Pearlman, Robert (26 March 2015). "One Year in Space: A History
of Ultra-Long Missions Off Planet Earth". Space.com. Retrieved 13
April 2015.
7. Kaynağı belirtilmemiş tüm bilgiler NASA’dan alınmıştır.

1192

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

MH370 NEREDE?

Bu sorunun gerçekte tek birçok cevabı olsa da, şu anda bunu kim- mış ve aralıksız olarak 6 saat daha veri aktarımı yapmıştı. Bu süre
se bilmiyor. MH370 kaybolduktan beri geçen bu sürede sayısız uçağın yakıtının da tahmini bitiş süresine eşitti. Son saatlerde SAT-
teori ortaya atıldı. Bunların bazıları tutarlı kanıtlarla desteklense COM aracılığı ile uçak içi uydu telefonuna 2 defa çağrı yapılmış
de bazıları Hollywood filmleri için bile fazla diyebiliriz. Gelin şu ancak kimse o telefona bakmamıştı. Yer istasyonu, uçaktan yanıt
ana kadar elimizde olan bilgilerden yola çıkarak, kaybolan Ma- gelmediği takdirde her 1 saatte bir uçağın yerini tespit edebilmek
lezya Hava Yolları - Uçuş 370 ile ilgili elde edilen verilere bir için otomatik sinyal göndermeye programlandığı için bu şekilde
göz atalım. uçağa gönderilen 5 oto sinyalden yola çıkılarak, Hint Okyanusun-
8 Mart 2014. Malezya Hava Yollarına ait Boeing 777 tipi uçak, daki arama alanını küçültmek maksadıyla, tahmini 7 çember oluş-
Kuala Lumpur-Pekin seferini yapmak üzere havalandı. Kaptan pi- turuldu. Daha sonra uçakla ilgili diğer veriler göz önünde bulundu-
lot koltuğunda tecrübeli Zaharie Ahmad Shah, yan koltukta ise rularak bu alan biraz daha daraltıldı. Bu bölge en yakın karadan o
genç pilot Faruq Abdul Hamid oturuyordu. Uçak 227 yolcu ve kadar uzaktaydı ki, oraya ulaşmak bile 6 gün sürdü. Kilometrelerce
10 mürettebat ile gece yarısını 40 geçe Kuala Lumpur Uluslararası alan tarandı ancak herhangi bir parçaya veya kanıta ulaşılamadı.
Havalimanından kalkmış, açık ve sakin bir gecede Pekin’e doğru Olaydan 16 ay sonra, 29 Temmuz 2015’de Madagaskar yakınla-
yol almaktaydı. Vietnam hava sahasına girmek üzereyken Kuala rından bulunan Reunion adası sahillerini temizleyen bir grup uçak
Lumpur’daki kule ile vedalaşan ekibin telsiz konuşmasında geçen parçalarına benzeyen bir şeyler buldu. Bulunan cismin uçağın sağ
“İyi geceler. MAS70” onlardan gelen son mesaj olacaktı. Yaklaşık kanadına ait Flap parçası olduğu teyit edildi. Bu olay medyada hız-
1 dakika 43 saniye sonra uçak radardan kayboldu. lıca yayıldı ve ‘MH370 bulundu!’ haberlerinin patlamasına neden
MH370, Kuala Lumpur, Ho Chi Min ve Bangkok’daki radarlardan oldu. Takip eden aylarda Afrika kıyılarına irili ufaklı uçak parçaları
aynı anda kaybolmuştu. Böyle bir sinyal kaybı, bu tip bir yolcu vurmaya başladı. Elde edilen materyallerin bir kısmı MH370’e ait
uçağında 2 adet bulunan ve uçağın o andaki bilgilerini kuleye olsa da birçok parçanın malum uçağa ait olduğu kesinleşemedi.
aktaran transponder adlı cihazın ikisinin de aynı anda devre dışı Tüm denemelerin ardından 2017 yılının sonlarına doğru arama
kalması veya uçaktaki biri tarafından manüel olarak kapatılması kurtarma çalışmaları resmi olarak durduruldu.
ile mümkün olabilirdi. Uçak iz bırakmadan kaybolmuştu. Teoriler:
Tarifeli iniş saatinden 4 saat sonra uçak resmi olarak kayıp ilan 1. Uçağa sahte pasaportla binen 2 kişinin tespit edilmesi, uçağın
edildi. kaçırıldığı şüphesini güçlendirdi; ancak zamanla bu kişilerin her-
Resmi ilanın ardından hemen arama kurtarma çalışmaları baş- hangi bir terör bağlantısı bulunamadı ve birçok farklı gerekçeye
ladı. Doğal olarak uçağın radardan kaybolduğu bölgeye yakın daha dayanılarak iddialar reddedildi.
olan Güney Çin Denizi ve Tayland Körfezi etrafında arama çalış- 2. Uçağın kargo bölümünde bulunan Li-İon pillerin yangına ne-
maları başlatıldı. Çin Ordusuna ait sivil radarlardan farklı olarak den olabileceği öngörüldü. Bu tarz bir yangın uçak içi elektronik
transporder’dan gelen bilgilerden ziyade, havadaki cisimleri radyo cihazlara zarar vermiş, SATCOM veya Transponder cihazları-
frekans dalgalarla tespit eden daha güçlü askeri radarlar uçağın nı devre dışı bırakmış olabilirdi. Uçağın kalkıştan hemen sonra
rotasını belirledi: Uçağın iletişimin kesildiği noktadan sonra hafif Malezya’ya keskin dönüş yapmış olması da pilotların acil iniş için
sağ, daha sonra keskin geriye dönüş yaparak Malezya hava saha- bu hamleyi yapmış olabilecekleri iddiasını kuvvetlendirdi; ancak
sına girdiği, ülkeyi boydan boya geçerek Penang Adasını takiben böyle bir talep kuleye bildirilmemişti.
kuzeybatıya doğru keskin bir dönüş daha yaptığını belirlendi. Kısa 3. 2005 yılında HELIOS Havayollarına ait 522 sefer sayılı uçağın
sürede aramalar Andaman Denizi ve Bengal Körfezine doğu kaydı- karıştığı, ani kabin basıncı kaybı ve hipoksi sonrası uçuş ekibinin
rıldı. Bu sürede herhangi bir olumlu sonuca ulaşılamadı. Bu, ayrıca inkapasite olduğu ve uçağın saatlerce otomatik pilotta uçtuktan
havacılık tarihinin en pahalı ve en gizemli arama kurtarma çalış- sonra yere çakıldığı o üzücü kazadaki gibi bir durum mu söz ko-
masının başlangıcıydı. nusuydu? Böyle bir durumda hem Malezya üzerinde hem de Hint
Uçakta Transponderlar dışında uydu ile yer arasında haberleşmeye Okyanusu üzerindeki keskin dönüşler nasıl ve kim tarafından
yarayan SATCOM adı verilen bir cihaz daha vardı. Ekipler vakit yapıldı? Yapılan simulasyonlarda, bu dönüşlerin otopilotun ma-
kaybetmeksizin SATCOM verilerini incelemeye başladılar. İşte tüm nevra sınırlarını aştığı ve mutlaka manuel olarak yapılmış olması
gariplikler bundan sonra başladı. Uçağın Andaman Denizinde Çin gerekliliği gösterildi.
askeri radarlarından kaybolduğu dakikalarda, uydu ile de bağlantı- 4. Pilotun evinde, oldukça profesyonel uçuş simulatör oyunu bu-
sı kopmuş, ancak 3 dakika sonra Perth, Avusturalya’da bulunan yer lunması ve esas olarak da son oyun kayıtlarındaki rotaların, kayıp
istasyonuna gelen bilgilere göre uydu SATCOM’a yeniden bağlan- uçağın olası rotasına benzemesi, şüpheleri bir anda kaptan pilo-
tun üzerine çekti. Ancak bu rotaların bilgisayar oyununda farklı
zamanlardaki kayıtların toplamı olabileceği şüphesinden dolayı
biraz zorlama olarak kabul edildi ve Malezya polisi tarafından
takibine gerek görülmedi. Ancak akıllardaki şüphelerin tam ola-
rak giderildiği söylenemez. Eğer gerçekten Zaharie Ahmad Shah
böyle bir plan yaptıysa, bunu neden yaptığını hiçbir zaman öğre-
nemeyeceğiz. Son kule konuşmasında kaptan pilotun iyi geceler
dedikten sonra, kulenin ilettiği ve havacılık kuralları gereği pilo-
tun tekrar etmesi gereken frekansı tekrarlamaması da şüpheleri
arttıran nedenler arasındaydı.
Tek gerçek var ki, uçağın düştüğü kesin olarak kanıtlanana kadar
MH370 gizemini korumaya devam edecektir.

Hazırlayan: Dr. Araz Aliyev (Çukurova Üniv. Balcalı Hast. Beyin
ve Sinir Cer. Kl. Adana)
Kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=kd2KEHvK-q8f

1193

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

MALEZYA MH370 UÇAĞI OLAYI İNTİHAR MI?

Kuala Lumpur-Pekin seferini yapan Malezya Havayollarına Genelde şirket avukatları, hukuktaki “No cure no fee” (bir
ait uçak, 227 yolcusu ve 12 kişilik mürettebatı ile 8 Mart olayda sebep unsuru açığa kavuşmadıkça ceza verilmeye-
2014 yılında kaybolmuştu. Uçağın enkazını bulabilmek ceği) prensibine dayanarak yargılama sürecini uzatmakta,
için yürütülen arama çalışmaları, 3 yılın ardından sonuç bu arada hem tazminattan kurtulmaya, hem de kamuoyun-
alınamadan 2017 Ocak ayında sonlandırılmıştı. 1 yıl sonra da şirketin güvenilmezlik imajını ve prestij kaybını soğut-
2018 Ocak ayında ABD şirketi Ocean Infinity uçağı arama- maya çalışmaktadırlar. Böyle giderse uçağın asla buluna-
ya tekrar başlamış, ancak çalışmalar Mayıs ayında yeniden mayacağı; çünkü bulunursa, teknik inceleme ve ‘kara kutu’
durdurulmuştu.(Sputnik) kayıtlarıyla intihar dalışının kesinlik kazanmasına ve taz-
Tarih 7 Mart 2014. Kuala Lumpur-Pekin seferini yapmak minat cezalarının gelmesine yol açılacaktır. Olayda ölen
üzere havalanan Malezya Hava Yollarına ait MH370 sefer kişilere verilecek yüklü tazminatlar, ayrıca uçağın arama
sayılı bir uçak, 239 yolcusu ve mürettebatıyla pistten ay- çalışmalarına harcanan milyonlarca dolarlık masraflar, vs.
rıldı. Dev boyutlarıyla bilinen Boeing 777-200 tipi uçak, muazzam bir rakama erişiyor olması, avukatlık şirketlerini
bir süre sonra rotasını değiştirdi, telsiz konuşmalarına yanıt kıyasıya bir hukuk savaşına götürmektedir… Texas merkez-
vermedi ve radardaki son görüntüsünün ardından kaybol- li Ocean Infinity şirketinin Okyanus üzerinde aylardır süren
du. Ortaya yüzlerce teori atıldı, araştırmalara 300 milyon (90 iş günü) ve 111 milyon pound’a mal olan enkaz arama
dolardan fazla para harcandı, ancak sonuç elde edilemedi. çalışmaları sonuç vermemiş durumdadır.
Uçağın önceden plânlanmış bir eylemle yok edildiğini Malezya hükümeti, 5 yıl önce Kuala Lumpur-Pekin seferi-
düşünen ekip, mürettebattan birisinin, uçuş öncesinde ni gerçekleştirdiği sırada kaybolan ve gizemi çözülemeyen
güzergâhı okyanus üzerine kaydırmaya çalıştığı; bir diğer MH370 uçağına ilişkin sonuç raporunu açıkladı. Rapor,
iddia ise yolcuların uçak düşmeden çok önce kabin için- uçağa üçüncü bir kişinin dışarıdan müdahale etmiş olabi-
de öldürüldükleri... Uzmanlar, bölgedeki uçuşların komşu leceğini ortaya koydu.
ülkelerin hava sahalarını delip geçen güzergâhlara sahip Malezya hükümeti, 8 Mart 2014 tarihinde kaybolan Ma-
olduğunu, pilotların bazı durumlarda rota değiştirmek is- lezya Havayollarına ait MH370 uçağı hakkında yeni bir
tediklerini belirtiyorlar. Ayrıca ekibe göre söz konusu açıklama yaptı. Başkentte açıklanan sonuç raporunda, uça-
güzergâhta bir uçak kaçırılmak istense, uçağın mecburen ğın kontrolünün üçüncü bir kişi tarafından ele geçirilmiş
ortak deniz ve hava sahasına sahip olan Hint Okyanusu’na olabileceği ancak kim ya da kimler tarafından gerçekleş-
yönlendirilmek zorunda olduğu... tirilmiş olabileceğinin belirlenemediği kaydedildi. Kuala
Malezya askeri radarına dayalı olarak hükümet tarafından Lumpur-Pekin seferini gerçekleştirilen uçağa ne olduğuna
daha önce açıklanan bilgilere göre, uçuş planı gereğince ilişkin soruların yanıtsız kaldığı 495 sayfalık rapora göre,
Vietnam hava trafik sahasına girmesi gereken Boeing 777- uçak havacılık tarihinin en büyük bilinmeyenleri arasında
200ER, bunun yerine rotasından çıkıp ticari uçuşlarda kul- yer alıyor.
lanılan diğer hava koridorlarını takip ederek, profesyonel Başkent Kuala Lumpur’da basın mensuplarına açıklama
deneyim gerektiren manevralarla Hint Okyanusuna doğru yapan Malezya hükümetinin MH370 olayını araştırmakla
yöneldi. Malezya Başbakanı Necip Razak, uçağın söz ko- görevlendirdiği araştırma amiri Kok Soo Chon, “Sorular,
nusu manevraların ardından Hint Okyanusu’nun güneyine ancak uçağın enkazı bulunduğu zaman kesinleşmiş ola-
ya da Tayland üzerinden Türkmenistan-Kazakistan sınırına cak” dedi.
yönelmiş olabileceğini söyledi. Mozambik’te bulunan bir Pilot ve mürettebatın geçmişinin de incelendiğini kaydeden
kaç gövde parçasının uçağa ait olabileceği ileri sürüldü. Kok, pilot ve mürettebatın eğitimi ve akıl sağlığı konusun-
Avustralya’da ’60 Minutes’ isimli televizyon programın- da herhangi bir şüphe bulunmadığını dile getirdi. “Olayın
da bir araya gelen eksperler, kaptan pilot Zaharie Amhad pilotlar tarafından gerçekleştirildiğine inanmıyoruz” diyen
Shah’ın uçağı bir seri usta manevralarla (Malezya ve Tay- Kok, “Üçüncü bir tarafın yasalara aykırı bir şekilde uçağa
land sınırlarında uçarak) askeri radarların izlemesinden müdahalesini de göz ardı etmiyoruz” ifadesini kullandı.
kurtardığı ve Hint Okyanusunun Avustralya’nın batı böl- Kok, radyo ve telefon konuşmalarından anlaşıldığı üzere
gesinde kasten denize intihar dalışı yaptırdığında hemfikir kaptan pilot ve yardımcı pilotun stresli ya da gergin olma-
kaldılar. dığının anlaşıldığını kaydetti.
Boeing 777 pilotu ve eğitmeni Simon Hardy, Kanada’nın Malezya uçağı Pekin seferini gerçekleştirmek üzere
Taşımacılık Güvenliği Bürosu yöneticilerinden Larry Van- Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur'dan havalandıktan
ce, havacılık güvenliği uzmanı John Cox, Avustralya Ulaş- sonra gece saatlerinde radardan kaybolmuştu. Uçağın düş-
tırma Güvenliği Bürosu eski genel müdürü Martin Dolan tüğü ve enkazının Hint Okyanusu'nun güneyinde olduğu
ve kaybolan yolcuların ailelerini temsilen John Dawson, tahmin ediliyor. Arama çalışmaları henüz sonuç vermese
gizemli vakayı inceleme altına aldılar. Ekibin ortak görü- de çeşitli sahillerde uçağa ait olduğu tespit edilen 27 enkaz
şü, uçağın yakıt bittikten sonra Hint Okyanusuna çakılıp parçası bulunmuş ancak cesetlere ise ulaşılamamıştı.
parçalandığı oldu. Uçağın son dönüşü yönü, Shah’ın mem- Kaynak: Jon Lockett. “MH370 pilot ‘deliberately avoided
leketi olan Penang’a idi ki bu, kaptanın doğum yerine duy- radar for HOURS to make sure doomed plane was never
gusal bir elvedası olarak yorumlandı. Bir görüş de, uçağın found in suicidal act” The Sun (14 May 2018). https://www.
basınçlandırma sisteminin kasten iptal edilmesi, bu şekil- thesun.co.uk/news/6280452/mh370-malaysia-airlines-
de yolcuların ve uçuş ekibinin hipoksiye (asfiksi) girerek flight-radar-plane-never-found/
bilinçlerini yitirmiş olmaları (intihar dalışına uçak içinden
tepkinin önlenmesi)…

1194

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

AKLA ZARAR CEP TELEFONLARI

Akıllı telefonlar bugünlerde bir bedenlerimize bağlayan göbek kordonu niteliğinde olan
insanın hayatının hemen her par- cep telefonları fiziksel benliğimizin bir uzantısını temsil
çası için zorunlu hale geldi (1). etmektedir. Bedenimizin bir parçası haline gelen bir aygıt
Başlangıçta, telefonlar başkalarıy- ile harcanılan zaman çokluğu da bu temsili desteklemek-
la bağlantı kurmak için kullanılan tedir. Yapılan bir araştırmada, 18-24 yaş arasındaki genç
bir iletişim aracıyken şimdilerde yetişkinlerin ortalama 109 mesaj gönderdiği ve cep tele-
ise gelişen teknoloji sayesinde fonlarını günde ortalama 60 kez kontrol ettikleri bulun-
çeşitlenen işlevselliği ile birçok muştur. Yine aynı araştırmada elde edilen veriye göre, cep
alanda insanlığa hizmet ediyor. telefonu kullanıcıları gece cep telefonlarını yastık altına
Neredeyse anlık olarak küresel koyarak uyuduklarını belirtmişlerdir. Böylesine bir bağım-
iletişime izin veriyorlar. lılık, cep telefonu kullanıcılarına sürekli dünyaya bağlı
Cep telefonun kullanımı üzerine yapılan sayısız araştırma- oldukları ve bu nedenle kendilerini daha az yalnız hisset-
lar içinde zihinsel sağlığı etkileyecek nitelikteki kullanıma; tikleri izlenimini vermektedir (5). Cep telefonuna bu denli
problemli, aşırı veya bağımlı kullanım tanımı yapılmak- bağlanılması sosyal etkileşim ve kişisel güvenlik sağlama
tadır. Akıllı telefon kullanımındaki aşırılık günlük hayat mekanizmasından kaynaklanabileceği vurgulanmaktadır.
işlevlerini bozmaya başladığında bu “problemli kullanım” İnsanların neden cep telefonlarına bağımlı olduklarına
tabirine ulaşmaktadır (3). Buradaki psikopatoloji ölçüsü, dair yapılan başka bir çalışmada; kişilerin ‘diğer insan-
aşırı kullanımı ile madde kullanım bozukluğu kriterlerine larla temasından kopma korkusu’ ve ‘başkalarıyla sürekli
benzeyen uyumsuz davranış belirtileridir. Kişi telefonunu bağlantıda kalma arzusu’ olarak tanımlanan, ‘eksiklikten
kullanamadığında; örneğin, telefon şarjı bittiğinde içe ka- korkma/olan biteni kaçırma korkusu’ (fear of missing out -
panma ve huzursuzluk hissi yaşaması, araç sürüş halin- FOMO) vurgulanmıştır. FOMO üzerine yapılan araştırma-
deyken bile cep telefonu ile ilgilenmesi, kullanımından larda, cep telefonlarına bağımlı kişiler teknolojik çeşitlilik
kazandığı haz/memnuniyet duygusunun giderek artması, içinde çevrimiçi sosyal ağlarını kontrol edememekle iliş-
sağlıksız belirtilerden birkaç tanesidir. Yani akıllı telefon kili endişe duyduklarını belirtmişlerdir (5). 308 üniversite
kullanımının belirli biçimleri zihinsel hastalık belirtilerine öğrencisinin katılımı ile gerçekleşen, sorunlu cep telefonu
yol açabilir veya daha kötü hale gelmesine neden olabilir kullanımı ile depresyon ve anksiyete belirtilerinin şidde-
(2). Yapılan araştırmalar, problemli cep telefonu kullanım tini araştıran bir araştırmada, FOMO ile ilgili ölçeklerde
şiddetinin depresyon ve kaygı ile ilişkili olduğunu göster- yüksek puan alan öğrencilerin sorunlu cep telefonu kul-
mektedir (3). lanma olasılıklarında da yüksek oran saptanmıştır. Araş-
tırmaya göre, aşırı cep telefonu kullanımı diğer sosyal ak-
Cep telefonların tiviteleri bozabilir, davranışsal aktivasyonu azaltabilir ve
problemli kulla- depresyonu arttırabilir (4). Aşırı cep telefonu kullanımında
nımında kaygı ve FOMO’ya ek olarak, psikiyatri araştırmacıları tarafından,
depresyona neden telefonsuz kalma veya cep telefonu yoluyla iletişimden
olan içsel meka- kopma ile ilgili patolojik korku, endişe ya da rahatsızlık
nizma nedir? olarak tanımlanan Nomofobi ismi verilen yeni bir hastalık
Psikopatoloji ile tanımlandı (5).
ilişkili bazı aracı Sonuç olarak; akıllı telefonların problemli kullanımının
değişkenlerin zi- depresyon ve anksiyete ile ilişkili olduğu ve teknolojiden
hinsel bozukluk- kopma korkusunun hastalık boyutuna ulaşabilirliği gös-
ların etiyolojisi ve teriyor ki, teknoloji harikası akıllı telefonlar aslında akla
tedavisinde önemli olduğu bilinmektedir. Depresyon ve zarar vermektedir.
anksiyete ile problemli cep telefonu kullanımı arasında;
düşük öz kontrol, eksiklik korkusu, can sıkıntısına meyilli
olma, duygu düzensizliği gibi aracı değişkenlerin ilişki-
li olduğu belirtilmektedir. Bir başka açıdan da, olumsuz
duyguları düzenlemek için başa çıkma stratejisi olarak aşı-
rı cep telefonu kullanıldığı ileri sürülmüştür. Elbette ki bu
durum herkes için geçerli değildir. Bu noktada, kişilerin
problemli cep telefonu kullanımlarını belirleyen unsur ki-
şisel yatkınlıklarıdır. Genetik, biyolojik, kişilik, bilişsel ve
psikopatolojik olarak sahip olunan özellikler, cep telefonu
kullanım nedenleri ve kullanım şiddeti için belirleyici rol
oynamaktadır (3).
Cep telefonu kullanma-
nın nedenlerine bakıl-
dığında, mobil tekno-
lojilerin modern benlik
duygusu için önemli
bir yeri olduğu görü-
lüyor. Bilgi toplumu-
nun dijital alt yapısını

1195

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

ÇÖZÜM, DİJİTAL DETOKS Wifi ile, internette çeşitli uygulamaların kullanımı ve ya-
Aslına bakılırsa nomofobi tanısı almayı beklemeden, gün- zışmalar yapılabiliyor. On-Air ve AeroMobile gibi uçuş
lük ortalama 120 dakikayı aşan kullanımınız varsa dijital mobil telefon sistemleri, “pikosel” adlı minyatür uçak içi
detoksunuz gelmiş demektir. Gününüzün belirli saatlerin- baz istasyonları kullanıyor. Bu sistemler cihazların düşük
de örneğin, araba kullanırken, toplantılarda ya da akşam sinyal seviyelerinde çalışmalarını sağlıyor. Yayılan dalga-
yemeğinde telefonsuz zaman dilimleri oluşturun ve tele- lar işlemden geçiriliyor, buradan bir uyduya aktarılıyor ve
fonla harcadığınız zamana bir sınırlama getirin. En çok za- sonra da normal kara şebekelerine yönlendiriliyor. Şimdi
manınızı harcadığınız telefon uygulamalarını silin. Sosyal bazı havayolları uçaklarına daha üretim aşamasında Aero-
medya alışkanlıklarınız için dizüstü bilgisayarınızı tercih Mobile cihazları taktırıyor. Bu sistemler cep telefonlarının
edin. Evinizde, ailenizle en çok vakit geçirdiğiniz yerde seyir yüksekliğinde kullanılmasına izin veriyor. Kalkış ve
telefonunuzu yanınıza almayın (6). inişte telefonlar yine kullanılamıyor.
Uyanmak için çalar saat gibi eski moda alarmları tercih Uçak içi cep telefonu görüşmelerinin teknik anlamda izin
edebilirsiniz. Cep telefonunu kullandığınız her alan için verilir durumda olmasının yolcuları ilgilendiren hem sos-
kısıtlama getirmeniz detoksun birincil şartı. Bunu yapar- yal hem de psikolojik boyutu mevcuttur. Uçuş sırasında
ken, ailenizle, sosyal çevrenizle daha çok vakit geçirip, cep telefonu ile görüşme hakkını talep eden yolcular ola-
yapmak istediğiniz farklı etkinliklere yoğunlaşabilirsiniz. cağı gibi, bu talebe itiraz eden yolcular da vardır. ABD’de
ŞEHİR EFSANESİ SORULAR halen uçakta cep telefonu ile ilgili yasağın olmasının sebe-
1. Cep Telefonu beyin kanseri yapar mı? bi şu şekilde açıklanmaktadır: “Uçakta cep telefonu kulla-
nımına izin veren teknoloji aslında var; ama asıl çekince,
Bilim dünyasında, cep telefon- halkın talebinden kaynaklanıyor. Pek çok yolcu bu duru-
larından yayılan radyo frekans mu seyahat etmenin bir artısı olarak değil, aksine rahatsız
enerjisinin kanser üzerine olan edici bir durum olarak görüyor. Zaten yüksek sesle soh-
etkisi ile ilgili olarak çok sayı- bet eden insanların yanında oturmak yeterince zor, bir de
da araştırma yapılmıştır. İnsan buna cep telefonu konuşmasını eklerseniz uçakların artık
üzerine yapılan çalışmalar, eskisi kadar dolu olmayacağını görebilirsiniz.” (8,9).
çoğunlukla beyin kanseri, lö-
semi ve intraoküler melanoma Hazırlayan: Psk. Gökçe Beden (İstanbul Psikoloji ve Eği-
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu tim Merk. Ataköy)
çalışmaların büyük bir kısmın- Kaynaklar:
da cep telefonu kullanımı ile kanser riski arasında somut
bir ilişki olmadığı sonucuna varılmış olsa da, literatürde 1. Reddy V. (2018). 5 Ways Your Phone Could Hurt Your Mental Health.
özellikle uzun dönem (10 yıl ve üzeri) kullanımın akustik www.thebestbrainpossible.com/phone-mental-health-depression-anxiety-addiction/
nöroma ve glioma riskini arttırdığını gösteren çalışmalar 2. Hunley S. (2017). Problematic Smartphone Use and Its Relationship to Anxiety
bulunmaktadır. Ama bu çalışmalar da kesin bir sonuç için and Depression.
yetersiz ve zayıf kalmaktadır. Cep telefonu kullanımına www.anxiety.org/smartphone-use-and-its-relationship-to-anxiety-and-depression
bağlı beyin kanseri riskinin araştırılmasının, araştırmanın 3. Elhai JD. & Levine JC. & Hall BJ. (2019). Problematic Smartphone Use and Men-
yürütülmesinde ve bulguların analizinde ve yorumlan- tal Health Problems: Current State of Research and Future Directions. University of
masında karmaşık metodolojik zorluklara sahip olması Toledo. Maryland,USA.
açısından neden-sonuç ilişkisi bağlamında kesin veriler 4. Rosnfeld J. (2017). Is Your Mobile Phone Bad for Your Mental Health. http://
vermemektedir. 2018 yılında Amerikan Kanser Topluluğu mentalfloss.com/article/501676/your-mobile-phone-use-bad-your-mental-health
tarafından hazırlanan raporda, cep telefonu kullanımının 5. Clayton RB. & Leshner G. & Almond A. (2015). The Extended iSelf: The Impact of
doğrudan kansere yol açtığına yönelik bulguların halâ ye- iPhone Separation on Cognition, Emotion, and Physiology. onlinelibrary.wiley.com/
tersiz olduğunu ve şu ana kadar insanlarda daha yüksek doi/full/10.1111/jcc4.12109
bir kanser riski görülmediğini, ancak cep telefonu kulla- 6. Lamotte S. (2017). Smartphone Addiction Could Be Changing Your Brain.
nırken kulaklık takılması önerilmiştir. Cep telefonundan edition.cnn.com/2017/11/30/health/smartphone-addiction-study/index.html
yayılan radyo frekans enerjisi ve kanser arasındaki olası 7. National Cancer Instıtute. Cell Phones and Cancer Risk. www.cancer.gov/about-
nedensel ilişkiyi daha sağlıklı değerlendirebilmek için cancer/causes-prevention/risk/radiation/cell-phones-fact-sheet
daha çok sayıda olgu içeren, daha uzun takip süresi olan 8. Moskvitch, K. (2014). Uçakta Cep Telefonu Neden Kapatılmalı. BBC News.
ve metodolojisi iyi planlanmış çalışmalara ihtiyaç olduğu www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2014/12/141211_vert_aut_ucak_cep_telefonu
görülmektedir (7). 9. Bilén, S. (2016). Using Your Phone On a Plane Is Safe – But For Now You
2. Uçakta cep telefonu kullanımının uçağın elektronik sis- Still Can’t Make calls. http://theconversation.com/using-your-phone-on-a-plane-
temine etkisi var mı? is-safe-but-for-now-you-still-cant-make-calls-98136
Uçaklarda 'avionik' denilen bulmaktadır. Kokpitteki bu
elektronik sistemler oldukça hassastır. Elektronik cihaz-
ların yaydığı sinyaller, bunların frekanslarına yakın de-
ğerdeyse, kokpitteki sinyal ve göstergelerin etkilenme
ihtimali söz konusudur. Ayrıca şebeke sinyalleri de avi-
onik sistemlere zarar verebilir. Uçuş modunun, cihazları
düşük emisyon durumuna geçirerek bu sorunu çözdüğü
söylenmektedir. Mobil telefon şebekeleri radyo dalgaları
kullanır. Uçuşta öncelikle engel olunmak istenen de bu
dalgalardır. Uçak modu ile uçak içi internet erişimi de
sağlanabiliyor. Uçak modunda 10 bin ft üzeri uçuşlarda

1196

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

HAVAYOLU PİLOTLARINDA VE KABİN EKİBİNDE
MELANOM RİSKİ (Bir Metaanaliz)

Kütanoz melanom, BULGULAR İÇİN OLASI AÇIKLAMALAR
ABD'deki en yaygın 5 Pilot ve kabin ekibinde bulunan yüksek melanom riski, rast-
kanserden biridir ve genç lantısal olarak mesleki risk faktörlerine maruz kalma ile ilgi-
erişkinlerde görülen en li olabilir. Bu çalışanların maruz kaldığı kozmik radyasyon
ölümcül malign neop- miktarı birçok çalışmada incelenmiştir ve her zaman tutarlı
lazmdır. Melanom oran- bir şekilde 20 mSv / y izin verilen doz sınırının altında bu-
ları sürekli artmaktadır. lunmuştur. Öte yandan UV radyasyon, melanom için bilinen
Birçok kohort çalışması, bir risk faktörüdür ve genel popülasyonla karşılaştırıldığında,
pilotlarda ve uçuş ekibin- pilotların ve kabin ekibinin UV radyasyona kümülatif maruzi-
de melanom insidansının daha yüksek olduğunu göstermiştir. yeti değerlendirilmemiştir.
Uçuşa dayalı çalışanların, artan irtifayla ilişkili UV ve kozmik Çalışmadaki iki genel havacılık
radyasyona bağlı olarak, daha fazla mesleki melanom tehlike- uçağının ön camları, polikarbo-
si olduğu düşünülmektedir. Pilotların ve kabin ekibinin iyo- nattan oluşuyordu; diğerleri çok
nize radyasyona maruz kalma risklerinin bilinmesine ve rad- katmanlı (lamine) kompozit camdı.
yasyon seviyelerinin düzenli olarak takip edilmesine rağmen; UVB'nin (280-320 nm) hem cam
UV ışınlarına maruziyet, uçuş ekibi için yeterince tanımlanmış hem de plastik ön camlardan geçi-
mesleki bir risk faktörü değildir. şi % 1'den azdır. Öte yandan, UVA (320-380 nm) iletimi, ön
Uçuş ekibi veya pilot popülasyonunda melanom riskini değer- cam malzemesine bağlı olarak önemli ölçüde değişmektedir.
lendiren ya da standart insidans oranını (SIR), standart morta- Plastik malzemeler neredeyse tüm UVA radyasyonunu bloke
lite oranını (SMR) raporlayan tüm makaleler, bu çalışma için ederken, %54'ü camlardan gelmektedir. UVA'nın melanom-
uygun bulunmuştur. SIR ve SMR için 1'den büyük değerler, daki patojenik rolü belirlenmiştir; hücre kültüründe ve hayvan
çalışma popülasyonunda genel popülasyona kıyasla daha modellerinde DNA hasarına neden olabilmektedir. Uçakların
yüksek insidans veya mortalite olduğunu göstermektedir. ön camları ve kabin pencereleri, UVA radyasyonunu minimal
olarak engelliyor gibi görünmektedir ve deniz seviyesinden
İSTATİSTİKSEL ANALİZ yüksekte her 900 metre irtifa alışta, UV radyasyon yoğun-
Birincil analizlerimiz için, uçuşa dayalı mesleklerin SIR ve luğunda %15 artış olduğu bilinmektedir. Çoğu ticari uçağın
SMR'lerini özetledik. Daha sonra cinsiyet ve belirli meslek- uçtuğu 9 bin metre irtifada UV seviyesi yerdekinin yaklaşık
lere göre sınıflandırılmış ikincil analizler yaptık. Dahil edilen 2 katıdır. Dahası, bu seviyeler UV ışınlarının% 85'ini yan-
çalışmalarda uçuşa dayalı mesleklerin farklı tanımları vardı ve sıtabilen kalın bulut katmanlarında ve karlı bölgeler üzerin-
biz de popülasyonumuzu 2 gruba ayırmaya karar verdik: (1) de uçarken daha da yüksektir. Bu nedenle, pilotlar ve kabin
kokpitte çalışanlar (pilotlar ve kokpit ekibi) ve (2) kabinde ça- ekibi için kümülatif UV maruziyeti hala endişe vericidir ve
lışanlar (kabin ekibi ve uçuş görevlileri). meta-analizimizde ortaya çıkan yüksek melanom riski, UVA
radyasyona meslekleri sebebi ile daha fazla maruz kalmaları
TARTIŞMA nedeniyle olabilir.
19 çalışmayı ve bir milyondan fazla katılımcının dörtte birin- Pilotlarda ve kabin ekibinde belirtilen yüksek melanom riski-
den fazlasını içeren bu sistematik derleme ve meta-analizde, nin mesleki maruziyetle nedensel olarak ilişkili olmaması ve
pilotlar ve kabin ekibi için birleştirilerek ve ayrı olarak hesap- sadece gözlemsel çalışma tasarımındaki önyargılardan kay-
lanan SIR'lerin 2'den büyük olduğunu, pilotların ve uçuş eki- naklanması da mümkündür. Özellikle, ölçülmeyen diğer ka-
binin melanom insidansının, genel popülasyona kıyasla iki kat rıştırıcı parametrelerin pilotlarda daha yüksek melanom riski
daha fazla olduğunu ortaya koyduk. oluşturması olasıdır. Bununla birlikte; büyük bir gözlem ça-
lışması, genel popülasyonla karşılaştırıldığında, pilotların ve
KISITLAMALAR kabin ekibinin güneş yanığı geçmişi, şezlong kullanımı, kul-
Uçuşa dayalı tüm lanılan güneş koruyucu veya güneşli tatil sayısı gibi risk fak-
meslekleri birlikte törlerinin yaygınlığında önemli bir fark bulamamıştır. Bulgula-
gruplandırmamıza rımızı açıklayacak olan, boş zaman aktivitesine maruziyetten
rağmen, her çalış- ziyade mesleki maruziyeti ispatlayan bir sonuç ise, daha önce
manın katılımcıları yapılan birkaç çalışmada, hava ekiplerinde artan uçuş saatleri
için havada geçiri- sayısı ile artan melanom oranları arasındaki korelasyondur.
len gerçek zaman SONUÇLAR
önemli ölçüde deği- Meta-analizimizin sonuçları, pilotların ve kabin ekibinin me-
şebilir (örneğin, tipik lanom insidansının genel popülasyona kıyasla artmış olduğu-
uçuş süresi ve sıklığı nu göstermektedir.
veya pilot olarak çalışılan yıllar). Bunlar, gözlemlenen çalışma Çeviri: Dr. Nihal Koç (Kanuni Sultan Süleyman Eğit. Araş.
heterojenitesinin bir kısmını açıklayabilir. Kontrol edemediği- Hast.)
miz bir başka potansiyel karıştırıcı da cilt fototipidir. Bu, kont- Kaynak: Sanlorenzo M, Wehner MR, Linos E, et al. The Risk of
rol mesleklerine kıyasla uçuş mesleklerinde, açık tenli bireyle- Melanoma in Airline Pilots and Cabin Crew. A Meta-analysis.
rin daha fazla işe alınma ihtimalinde, sapmaya neden olabilir. JAMA Dermatol. 2015;151(1):51-58.
Bununla birlikte meta-analizimize dahil edilen çalışmaların
çoğu, bu çalışmalar için kontrol grubu olarak kullanılan genel
popülasyonun açık ten fototipi ile karakterize edildiği kuzey
Avrupa ülkelerinde yapılmıştır.

1197

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

KUTUP ROTASINDA UÇMANIN TEHLİKELERİ

‘K’, Güney Kore’nin Korean Air Havayolu şirketi için çalıştığı için ortalama radyasyon maruziyeti 2.2 miliSievert idi (mSv).
sırada yakalandığı akut miyeloid lösemi için endüstriyel kaza Bu radyasyon miktarı, tahribatsız test ile ilgilenen kişilerin
tanımlaması için başvuran eski bir uçuş görevlisidir. Fazla radyasyon seviyesinden (1.7 mSv) ve nükleer santrallerdeki
mesai ve vardiyalı çalışmalara ek olarak K, hastalığının 2009 çalışanların radyasyon seviyesinden (0.6 mSv) de yüksekti.
yılında havayolu tarafından işe alındıktan sonra 6 yıl boyunca Referans olarak, genel popülasyon için yıllık radyasyon do-
kutup rotaları üzerinde uçuşlarda kozmik radyasyona maruz zaj sınırı 1 mSv'dir. Ancak 2.2 mSv sadece ortalama değerdir.
kalmasının etkisinin olduğunu iddia ediyor. Bu, bir Kore Ha- Kore Nükleer Güvenlik Vakfı sözcüsü, konuyla ilgili olarak
vayolu uçuş görevlisi tarafından kan kanseri olgusu için yapı- “Bu çalışmayla ilgili dikkate değer bir husus, önemli sayıda
lan ilk başvuru türüdür. uçuş görevlisinin yıllık 3 mSv ilâ 4 mSv dozaj aralığına da-
Kutup Işıklarının Radyasyon Tehlikesi: ğılmış olmasıdır. Küçük bir yıllık radyasyon doz aralığı, izinli
Sadece Aurora fotoğraflarını çekmek için Kuzey Kutbu'na se- olan uçuş görevlilerini ve genellikle iç hat uçuşlarında görev
yahat eden birçok fotoğrafçı var. Ancak çok az insan aurora yapanları kapsar” dedi
ne kadar güzel olursa, radyasyonun da o kadar fazla olduğunu Kuzey Kutbu dünyanın kozmik radyasyona en çok maruz
bilir. Kuzey ışıkları (Aurora) olarak bilinen fenomen, uzaydan kalan kısmıdır. Doğası gereği Kuzey Kutbu, Güneş'ten ve ga-
gelen parçacıklar atmosfere dünyanın manyetik alanı tarafın- laksideki diğer yerlerden gelen parçacıkların, dünyanın man-
dan çekildiğinde oluşan sürtünme olarak tanımlanır. Bunu yetik alanı tarafından dünyanın atmosferine emildiği yerdir.
bilmeyen bir kişi de Korean Air için bir uçuş görevlisi olan K Kuzey Kutbu'ndaki radyasyon ekvatordan iki ila dört kat daha
idi. Bilmediği diğer gerçekse; bir uçağın Kuzey Kutbu'nun 10- yüksektir. Ayrıca, radyasyon yüksek irtifalarda da keskin bir
12 km üzerinde uçarken önemli miktarda radyasyona maruz şekilde artış gösterir. Uçuş görevlileri Kuzey Kutbu rotasında
kalabileceğiydi. uçtukları zaman, sanki göğüs röntgenini çekiyorlar gibi rad-
yasyona (0.1m Sv) maruz kalıyorlar.
Kanser insidansının kozmik radyasyona maruz kalmış uçuş
görevlileri arasında tam olarak ne kadar yüksek olduğu ko-
nusunda araştırmalar halen devam etmektedir. Kuzey Avrupa
ve ABD'deki uçuş görevlilerinde yapılan anketler, meme, cilt,
prostat ve beyin kanseri ile akut miyeloid lösemi insidansının
ortalamadan daha yüksek olduğunu gösterdi.

Korean Air Havayolu Şirke-
ti, uçuş görevlilerinin aşırı
radyasyon seviyesine maruz
kalmamasını sağlamak ve bu
maruziyeti yasal standardın al-
tında tutacak şekilde yönetmek
istemektedir. Doğal Ortamda
Radyasyon Güvenliği Yöneti-
mi Yasası, uçuş görevlilerinin herhangi bir yılda 50 mSv'den
fazla (veya 5 yıl boyunca 100 mSv üzeri) radyasyona maruz
kalamayacağını belirtirken, doğal ortamdaki radyasyon için
güvenlik yönetimi kılavuzlarının her yıl maruz kalma düzeyi,
AB standartlarına uygun olarak 6 mSv'yi aşmamaktadır. Ko-
rean Air’in şirket politikası da maksimum 6m Sv’yi belirliyor.

K, lösemisinin uçuş görevlisi olarak çalışmasıyla bağlantılı ol- Uçuş Görevlilerinin Karşılaştığı Diğer Riskler
duğunu iddia ediyor. Ailesinde bu rahatsızlığın öyküsü yok ve Kozmik radyasyon, K’nın tıbbi durumunu etkilemiş olabile-
önceki sağlık muayenelerinde herhangi bir anormallik saptan- cek tek faktör değildi. Güvenlikten geçerken her defasında
mamıştır. Seul St. Mary Hastanesi'nde mesleki ve çevre tıbbı X-ışınına maruz kaldığı ilave radyasyon; Uluslararası Kanser
profesörü olan Kang Mo-yeol, “Uçuş görevlileri, uçaklarda Araştırmaları Ajansı tarafından 2. Grup kanserojen olarak
önemli miktarda kozmik radyasyona maruz kalıyor ve bu da kabul edilen gece vardiyasında çalışması; biyoritmini bozan
lösemi ve diğer kanser türlerinin riskini artırıyor. K’nın çalış- düzensiz çalışma saatleri; kabindeki kirli hava ve duygusal
ması ile durumunun ortaya çıkması arasında kayda değer bir stresler bunlardan birkaçıydı. Ayrıca, 1. Grup kanserojenlerin,
nedensellik ilişkisi olduğuna inanıyorum” diyerek, K’nın has- Kore Hava uçaklarının içini temizlemek için kullanıldığına
talığı ile mesleki ilişkisini değerlendirmiştir. dair son zamanlardaki haberlerde bir artış vardı. Ancak hükü-
Uçuş görevlilerinin, genellikle nükleer santrallerde çalışan iş- metin K’nın sağlık durumunun işiyle alakalı olduğunu kabul
çilerden daha fazla radyasyona maruz kaldıkları az bilinen bir etmesi için, kayda değer bir nedensellik ilişkisi kurulmasını
gerçektir. Kore Nükleer Güvenlik Vakfı, Güney Kore havayol- gerektirecek kadar uzun bir prosedür var.
larında uçuş görevlilerinin 2015 yılında maruz kaldıkları rad- Çeviri: Dr. Nihal Koç. İstanbul (Kanuni Sultan Süleyman Eğit.
yasyonu analiz ettiğinde, yolcu kabinindeki uçuş görevlileri Araş. Hast.)
Kaynak: The dangers of flying over polar routes. Hankyoreh
(Jun.24,2018) http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_
business/850390.html

1198

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UÇAK GÜRÜLTÜLERİ; HAVAALANINA KOMŞU YAŞAMAK

İngiltere’de 67 yaşındaki Janet Marchant ve eşi, 2012 yı- Southend Havaalanı sözcüsü ise, 1914'ten beri hizmet ver-
lında Londra Essex Southend Havaalanı (EGMC) yanında mekte olduklarını, Charlie Taksi Yolu'na yakın bir yerde otu-
bulunan bungalov evlerine taşındı. 7 yıl sonra havaalanın- ran komşularıyla 3 ayda bir toplantılar düzenlediklerini, ak-
daki tadilatla birlikte evlerine 50 metre mesafede uçaklar tif olarak gürültüyü azaltmak için önlemler aradıklarını ifade
için bir taksi yolu yapıldı. Taksi yolunun hayatı ‘çekilmez’ etti. Sözcü, “430'un üzerinde bireysel şikâyet aldık. Araştır-
hale getirdiğini, uçak gürültüsünden hiçbir şey duyamaz dık, ama her durumda uçakların normal, yasal ve Havaalan-
olduklarını, TV bile izleyemediklerini, duman kokusundan ları işletme kuralları içinde çalıştığını tespit ettik” dedi.
sağlık sorunları yaşadıklarını söylemekteler. “Bahçemizde Kaynak: Şeref Sezgin. Airkule (2 Mayıs 2019). http://
barbekü dahi yapamıyoruz. Arkadaşlarımı evime davet et- www.airkule.com/haber/havaalanina-50-metre-mesafede-
mek benim için hayal oldu. Çünkü konuşurken birbirimizi yasamak/33153
duyamıyoruz” diyorlar.

EŞREF BİTLİS DOSYASI

17 Şubat 1993 günü, Jandarma Genel Komutanı Org. ğini, İncirlik Üssü'nden kalkan ABD uçaklarının PKK'ya
Eşref Bitlis'i taşıyan Beechcraft B200 King Air tipi uçak, yardım dağıttığını, finansmanın İngiltere ve Almanya’dan
Diyarbakır’a hareketinden 5 dakika sonra Ankara geldiğini, Kuzey Irak'ta bir Kürt Devleti kurulmaya çalışıl-
Yenimahalle’de düştü. Eşref Bitlis ile birlikte emir subayı, dığını söylüyordu. Bu nedenle ABD Büyükelçiliği tarafın-
2 pilot ve bir teknisyen şehit oldu. GnKur.Bşk. Org. Doğan dan bir kaç defa hükümete şikâyet edilmişti. Olay, uçağın
Güreş, alelacele uçağın buzlanma ve pilotaj hatası sonucu motoruna yapılan bir müdahale ile kaza süsü verilmiş tek-
düştüğünü söyledi. Yıllar sonra ise ''Uçağın buzlanma so- nik bir suikastti. Bunu, sonradan Gn.Kur. İstihbarat D.Bşk.
nucu düşmediği, motor arızası da pilotaj hatası da olmadı- olan Korg. İsmail Hakkı Pekin de teyid etti. O tarihte bilir-
ğı” açıklandı. Geleceğin Genelkurmay Başkanı olan Org. kişi buzlanma dedi, dosya kapatıldı; ama ulusalcı medya
Eşref Bitlis, Çekiç Güç’ün Türkiye'den ayrılması gerekti- ve kişiler tarafından unutturulmadı, konuyla ilgili kitaplar
yazıldı… Unutmayalım!

Hazırlayan: Dr. M. Çetingüç
Kaynaklar:
1. Erkan Macit. Eşref Bitlis suikasti. Önce Vatan Gazetesi
(17.1.2019). https://www.oncevatan.com.tr/esref-bitlis-sui-
kasti-makale,43635.html
2. Ercan Dolapçı. Kanlı suikastın üzerinden 26 yıl geçti!
Org. Bitlis neden hedefe kondu? (Aydınlık, 16.2.2019)
https://www.aydinlik.com.tr/kanli-suikastin-uzerinden-
26-yil-gecti-org-bitlis-neden-hedefe-kondu-ozgurluk-
meydani-subat-2019-3

1199

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

HAVA TRAFİK KONTROLÖRLERİNİN SAĞLIK MUAYENELERİ

Bir uçağın emniyetle kalkış, uçuş ve iniş yapmasından so- konuşmakta, uçağı otopilottan çıkarıp düzeltici kumanda-
rumlu 3 kişi varsa bunlar pilot, hava trafik kontrolörü ve ları verememekte idi. Herşeyin yolunda olduğunu (Okey,
bakımcıdır. Çağdaş havacılıkta hava trafik kontrolörlerinin Okey) söylemekteydi. Kontrolörler, kaptanın farkındalığını
(HTK) uçuştaki payları pilotlarınkine yakın ve birinci dere- yitirdiği için zihin bulanıklığı ve umursamaz tarzda her şe-
cede önemli görülmektedir. Geçmişte pilot sorumluluğun- yin yolunda olduğunu söylemesinden ve basınç kaybı ikaz
da olan pek çok şey bugün HTK’lerine yüklenmiştir (1). seslerinden şüphelenerek pilotların hipokside olduğunu
Batı havacılığında kullanılan bir aforizma şöyledir: “Bir pi- anladılar ve pilotla sürekli konuşup yönlendirerek uçağa
lot hata yaparsa pilot ölür; bir hava trafik kontrolörü hata irtifa kaybettirdiler. 11 bin ft’e geldiğinde pilotun bilinci
yaparsa gene pilot ölür...” açıldı, konuşması normalleşti, farkındalığını geri kazandı
ve uçağı güvenli bir şekilde Cleveland’a indirdi. Kontro-
Öykü-1: 1 Temmuz 2002 gecesi hava trafik kontrolörü ha- lörler Jay McCombs ve Stephanie Bevins, bu olası kazayı
tası nedeniyle İsviçre’nin Konstance gölü üzerinde çarpı- önlemekteki uyanıklık ve destekleri nedeniyle Archie Lea-
şan 2 uçakta 71 insan ölmüştü. Überlingen kazası olarak gue Emniyet Madalyası ile ödüllendirildi.
havacılık tarihine geçen bu olayda da kural bozulmamış,
hatalı kontrolöre bir şey olmamış, pilotlar ve yolcular öl- HTK’lerin stresleri
müştü. Kural 2 sene sonra bozuldu: Bu kazada eşini ve ço- Bir yazıda kontrolörlerin stres düzeyleri hastane yoğun ba-
cuklarını kaybeden Vitaly Kaloev isimli Rus mimar, kont- kım personelinin yaşadıklarıyla eş tutulmuş; her iki grubun
rolör Nielsen’i evinin bahçesinde bıçaklayarak öldürdü... da kritik, komplike ve özel yetenek gerektiren meşguliyet-
Hatalı yönlendirmeleri yüzünden öldürülmek kontrolör- leri olduğu bildirilmiştir. Tıbbi nedenlerle görevlerinden
ler için yaygın bir korku değildir; onların temel korkuları, ayırılan HTK’lerinin yarısının psikiyatrik vakalar olduğu
kendi hataları yüzünden bir kaza olması ve bu şekilde ‘ta- da rapor edilmiştir (4). Arhur Hailey’in ‘Havaalanı’ roma-
rihe geçmek’tir… Felsefeci yazar Alain de Botton, Heath- nında; havadaki yüzlerce uçağın idaresinin, bir satranç
row Havaalanında 1 hafta yaşayarak kitaplaştırdığı göz- oyununu veya ‘cehennemî baleyi’ yönetmek kadar zor
lemlerinden birinde, hava trafik personelinin (çocuklarıyla olduğuna, ‘çarşafa dolaşma’ endişeleri yarattığına, büyük
ilgilenen ebeveynler gibi) sorumlu oldukları her bir uçak bir dikkat ve uyanıklık gerektirdiğine dikkat çekilmektedir.
emniyetle yere inene kadar rahat edemediklerini yazmıştı Romanda, bir kazadan kendilerini sorumlu tutan iki kont-
(2). rolörden birinin akıl hastanesine yatarak tedavi görmesi,
Hava trafik kontrolörlerinin doğrudan veya dolaylı biçim- diğerinin intihar plânı yapması, kurgusal da olsa gerçek bir
de rolü olan en bilinen kazalar; 1977 yılındaki Tenerife fa- durumu yansıtmaktadır (5).
ciası (583 ölü), 1986 Cerritos çarpışması (81 kayıp), 1991 Bilgi notu: Bu yazıda ‘Hava Trafik Kontrolörleri’ olarak
Los Angeles kazası (21 ölü) ve 2002 Überlingen çarpışma- geçen operatörler için kısa bir not aktaralım. Çoğu insa-
sıdır (71 ölü). 1996-2004 yılları arasını kapsayan bir verita- nın sadece kuledeki çalışanlarla sınırlı sandığı HTK’leri,
banı analizinde, 8.887 operasyonel hata değerlendirilmiş; aslında birbirleriyle eşgüdüm halinde görev yapan 3 alt
hataların çoğunun kontrolörün pozisyon sorumluluğunu gruptur:
aldığı ilk 20 dakika içinde arttığı (%32) görülmüştür. Gene 1. 20 milden uzak ve 20 bin feet’ten yüksekteki uçaklarla
de HTK operasyonel hata oranları sanıldığından çok azdır: ilgilenen seyir (En Route) operatörleri,
2003 yılındaki 100 bin uçuşta 0,78 bulunmuştur (3). 2. 20 mil çapında bir daire içinde ve yerden 4.500-
24.000 feet irtifadaki uçuşlara yaklaşma (Approach) des-
Öykü-2: ABD’de 26 Haziran 2008 günü Detroit’in Ypsi- teği sağlayan operatörler,
lanti Havaalanına gitmekte olan Kalitta Air’in Learjet uça- 3. Gözle görülebilir (3-5 mil mesafe, 4.500 feet irtifa altı)
ğının pilotları 32 bin ft irtifada Cleveland Hava Trafik Kont- alanda uçan hava araçlarının kontrolünü sağlayan kule
rolörüne emergency deklare ederek yönlendirme istediler. operatörleri…
İkinci pilot bayılmıştı; kaptan pilot ise sarhoşvari ve yavaş

1200

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Hava trafik kontrolörlerinin sağlık muayeneleri rutin muayeneler, bir işe giriş raporu veya sürücü muaye-
Bu kadar stresli bir görev yapmalarına ve psikolojik / bi- nesi gibidir. Havacılık streslerine hiçbir aşinalığı olmayan
lişsel bozukluklarının kaza oluşumunu arttırma olasılığı- hekimlerin hava trafik kontrolör veya adaylarını değerlen-
na karşın, HTK sağlık muayeneleri halen sıradan Devlet dirmeleri (uçuş emniyeti bağlamında) eksikli ve yanlıştır.
Hastanelerinde ve konuyla ilgisi olmayan hekimler eliyle SHGM tarafından yetkilendirilmiş Havacılık Tıp Merkez-
yapılmaktadır. (Pilotların muayeneleri de 2004 yılına ka- lerindeki muayenenin rasyoneli budur.
dar aynı durumdaydı.) Bu hastanelerin hekimleri zaman 4. SHGM’nin denetleme yetkisi olmayan kuruluşlarda
zaman HTK muayene kriterlerinin neler olduğunu bilme- yapılan önceki muayene kayıtları ve içeriği görülemediği
diklerini, yanlış rapor düzenleme kaygısı içinde oldukla- için, sonraki muayenelerde eksik değerlendirme yapılma-
rını itiraf etmektedirler. HTK muayene kriterlerinin ulusal sı ve hatalı kararlar verilmesi olasılığı da vardır. Bir tıbbi
bir talimata (SHT-MED) girmemesi hayret vericidir ve kaos değerlendirme, önceki muayene ve laboratuvar bulguları
yaratmaktadır. Ortada sadece uluslararası yönergelere ile uzman hekim tanıları görülürse daha tutarlı sonuçla-
atıfta bulunularak dolaylı biçimde yapılmış bir tavsiye var- ra varabilir. Böylece hem itiraz-kontrol muayenesi yapan
dır: “Havacılık Muayeneleri, Sağlık Sertifika ve Sağlık Mu- AeMC’lerin işi kolaylaşır, hem de SHGM’de yapılacak
ayene Rapor İşlemleri, UOD -2017/8 genelgesinin 7 (5) olan nihai değerlendirmede adil bir karar verilmesi müm-
maddesinde; “Hava trafik kontrolörleri ve adayları ICAO kün olabilir.
Ek 1 kapsamında Sınıf 3 havacılık muayenesinden geçer- 5. SHGM tarafından yayınlanan Havacılık Personelinin
ler; ICAO Ek-1 Bölüm 6 ve ICAO Doc. 8984 Sınıf 3 sağlık Alkol ve Psikoaktif Madde Kontrollerine İlişkin Talimat
gereklilikleri uygulanır” denilmektedir. (SHT-APAM) hava trafik kontrolörlerini de kapsamaktadır.
Bu referansların dibacelerinde, uçuş ve yer ekiplerinin Bu talimata göre kontrolörlerin, işletmenin belirleyeceği
sağlık muayenelerinin 120 saat havacılık tıbbı eğitimi olan denetçi personel tarafından rastlantısal alkol ve psiko-
Uçuş Tabiplerince ve ulusal sivil havacılık otoritesinin aktif madde taramasına tabi tutulmasını ve gerektiğinde
yetkilendirdiği Havacılık Tıp Merkezlerinde (AeMC) yapıl- AeMC’lere sevk edilmesini kurala bağlanmış durumdadır.
ması gerektiği kuralı vardır. Ülkemizde halen AeMC’si de Alkol, ilaç ve madde kullanımının suistimali gibi hassas
uçuş tabipleri de olmayan Devlet Hastanelerimizde HTK bir konuda sorumluluğu sadece AeMC’lere bırakmamak
muayenelerinin yapılıyor olması, ya ihmal ya da hatadır. adına, EASA’nın
Aşağıda, içinde çözüm önerilerini de barındıran bir durum 2020 yılından iti-
tespiti yapılmış ve maddeler halinde sunulmuştur: baren pilotlar için
1. Geçmişte (JAA öncesi zamanlarda), Havacılık Tıp Mer- başlatacağı Akran
kezlerinin ve yetkili uçuş tabiplerinin bulunmadığı hasta- Destek Programı-
nelerde yapılan pilot muayeneleri ne kadar yanlış kararlar nın (Peer Support)
üretmeye elverişli idiyse, bugünkü hava trafik kontrolörü benzerinin HTK
muayenelerinin eski usulde yapılıyor olması da aynı za- grubu için de
fiyetleri taşımaktadır. Bu hastanelere kabaca “ICAO Ek-1 plânlanmasının
Sınıf-3 uyumlu” sağlık raporu verilmesi talebiyle gönderi- uygun olacağını
len kontrolör ve adaylara yapılan muayeneler, amacın ne- değerlendirmek-
resindedir? ICAO ve Avrupa Birliği (EASA) mevzuatına ne teyiz.
kadar uyumludur? Uçuş tabipleri “kâğıt üzerinde tamam-
lanmış bir prosedüre” razı değildir. Akılcı yol da, EASA’ya Sonsöz
uygun olan da, bu personelin hem ilk muayenelerinin Hava trafik kontrolörü meslek grubunun uçuş emniye-
hem de periyodik sağlık kontrollerinin yetkili AeMC’lerde tindeki önemli rolü göz önüne alındığında, mesleğe giriş
yapılmasıdır. sürecinde ve sonraki periyodlarda tabi tutuldukları sağlık
2. Hava seyrüsefer hizmet ve eğitim sağlayıcı kuruluş- kontrollerinin havacılık tıbbı alanında uzman hekim ve
larda işe alım ve eğitim aşamasında uygulanan değerlen- kurumlar eliyle yapılması gerekmektedir. Bu konudaki
dirmelerin hekim olmayan kişilerce yapılıyor olması da mevcut boşluğun giderilmesi, ICAO ve EASA uyumu açı-
yanlıştır. Bu usul ile, ileride gelişme potansiyeli olan tıbbi sından de bir zorunluluk durumundadır.
ve psikolojik sorunlar önceden yordanamaz. Bu şekilde
işe alınan hava trafik kontrolör adaylarının sonraki mua- Hazırlayan: Dr. M. Çetingüç
yenelerinde ‘elverişsizlik’ durumlarının tespiti halinde, Kaynaklar
hem kendileri hem de hava seyrüsefer işletme ve okulları
maddi ve manevi yönden sıkıntılar yaşayacaktır. Ayrıca, 1. Castle, G. Human factors in air traffic control. Aviaton and Space Med.
kişi ve kurumların karşılaşacakları mağduriyetlerden daha Proceedings of XVII. International Congress on Aviation and Space Me-
da önemli olan husus, tespit edilmemiş sağlık sorunlarının dicine, Oslo 1968. Hannisdahl B, Sem-Jacobsen CW. (Eds). pp. 362-66.
uçuş emniyeti riski yaratabilme olasılığıdır. Bu nedenle, 2. Alain de Botton. Havaalanında Bir Hafta. Çeviri: Tülin Er. Sel Yay, 1.
hava trafik kontrolörü adaylarının ilk sağlık muayeneleri- Baskı. İstanbul, 2009. s. 83-84.
nin AeMC’lerde yapılması gerekmektedir. 3. Schroeder D, Bailey LL, et al. Temporal factors in air traffic control
3. Gerçekçi olmak gerekirse, AeMC niteliği taşımayan operational errors. 77th Annual ASMA Scientific Meeting (2006) Abs.#
ve uçuş tabiplerinin görev almadığı hastanelerde yapılan 116.
4. Köknel Ö. Zorlanan İnsan. Altın Kitaplar, İstanbul. 1987. s. 332.
5. Hailey A. Havaalanı. Çeviri: Aydil Balta. 3. Baskı, E Yayınları 1972,
İstanbul. s. 163-186,288.

1201

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

AEROBİK ZİNDELİĞİN HİPOKSİDEKİ BİLİŞSEL
FONKSİYONLARA ETKİSİ

Canlılar için yaşamsal önemi olan oksijenin organizmada çe- ğini varsaydığımız aerobik zindeliğin, hipoksik şartlarda bu
şitli nedenlerle yetersizliğine veya hücre metabolizmasında işlevlere etkisi olup olmadığına yönelik yeterli çalışma bulu-
etkin olarak kullanılamaması durumlarına hipoksi denilir. İrti- namamıştır. Eskişehir’deki Uçucu Sağlığı Araştırma ve Eğitim
faya bağlı hipoksi (hipobarik hipoksi), hipoksi çeşitleri arasın- Merkez (USAEM) Başkanlığında bu yazının yazarı tarafından
dan hipoksemik hipoksi başlığı altında incelenmektedir. Hi- yapılan doktora tezi kapsamındaki çalışmada aerobik perfor-
poksinin organizmada akut ve kronik etkileri bulunmaktadır. mansın hipokside iken bilişsel fonksiyonlara etkisinin ortaya
Havacılıkta uçuş emniyeti açısından önemli olan hipoksinin çıkarılması amaçlanmıştır.
saniyeler veya dakikalar içerisinde ortaya çıkan akut etkileri- Çalışmaya USAEM’e uçuş fizyolojisi eğitimi amacıyla gönde-
dir. Akut hipobarik hipokside temel olarak nefes darlığı, pa- rilmiş 25 sağlıklı erkek pilot adayı gönüllü katılmıştır. Çalış-
restezi, sersemlik, bulantı, taşikardi gibi belirtilerin yanı sıra manın uygunluğu Hava Kuvvetleri Komutanlığı izni ve klinik
özellikle uçuş emniyet riski oluşturan merkezi sinir sistemi araştırmalar etik kurulu kararı ile onanmıştır. Katılımcılar ilk
kaynaklı psikomotor ve bilişsel (kognitif) bozukluklar ortaya olarak uçuş fizyolojisi teorik eğitimine alındılar ve çalışma
çıkmaktadır. Bunun yanı sıra dikkat, algı, kısa ve uzun dönem hakkında bilgilendirilerek gönüllü onam formu imzaladılar.
bellek ve işleyen bellek gibi bilişsel bozuklukların 11.811 ft Aerobik kapasite ölçüm ve hipoksi eğitimine farklı günlerde
(3.600 m) irtifadan itibaren başladığı ortaya konmuştur (1). alındılar. Katılımcıların aerobik kapasite ölçümleri USAEM
Bu nedenle uçuculara emniyetli koşullarda hipobarik hipoksi Başkanlığı Performans Ölçüm Laboratuvarında Cosmed mar-
deneyimi yaşayabilecekleri ve bu durumlarda uçuşta ne tür ka koşu bandı ile KPET gaz analizör cihazı (COSMED Quark
önlemler alabileceklerini öğretmek amacıyla plânlanan uçuş CPET) ve COSMED Omnia 1.4 Kardiyopulmoner tanı yazı-
fizyolojisi eğitimlerinden birisi olan hipoksi eğitimi verilmek- lımı yardımı ile Bruce protokolü uygulanarak yapıldı. VO-
tedir. Bu, genellikle istenilen irtifa ile eşdeğer basınç (YEB) 2max değerleri, aerobik kapasitenin belirlenmesinde temel
oluşturulmuş kapalı bir cihazda (alçak basınç odası) uçucu- parametre olarak alındı (6).
ları belirli süre hipobarik hipoksiye maruz bırakma şeklinde Bu çalışmada kullanılmış olan Go/NoGo ve Digit Span bilişsel
tasarlanmış bir eğitimdir. Uçucular hipokside iken bir yandan fonksiyon testleri Psychology Experiment Building Language-
bilişsel işlev testleri yaparken bir yandan da kendilerinde his- PEBL tabanlı bataryalardır. PEBL psikolojik davranış testleri-
settikleri öznel belirtilere konsantre olmaktadırlar. Bu belir- nin uygulanabildiği, tasarlanabildiği ve paylaşılabildiği araş-
tilerin kişiye özel ve hattâ herkesin kendine ait bir “hipoksi tırmacılar ve klinisyenler için açık kaynak kodlu bir yazılım
imzası” olduğu; tekrarlayan hipoksi uygulamalarında benzer sistemidir. PEBL test bataryasında soru-yanıt tabanlı kişilik
belirtilerin algılandığı bildirilmiştir (2). testlerinden daha ziyade sayısal tabanlı bilişsel ve psikomotor
Yeni nesil savaş uçaklarını kullanacak pilotların uçuş sıra- testlere ağırlık verilmiştir (7). Bu testler dikkat, bellek ve yürü-
sında yönetimsel etkinlikleri ile zihinsel meşguliyetlerinin tücü kontrol işlevlerini değerlendirmeye yönelik tasarlanmış-
artacağı ve işlevlerinin yüksek düzeylerde kalmasının önemli tır ve makul seviyede geçerlilik ve güvenilirlikleri bulunmak-
olacağı öngörülmektedir. Yine uçucu performansının artırıl- tadır (8). PEBL test yazılımı üzerinden iki testin ardı ardına
masına yönelik olarak uçucuların düzenli egzersiz alışkanlı- gelme özelliği (zincir) kullanılarak bilgisayarlar önce GNG
ğı edinmeleri ve bilinçli spor yapmaları teşvik edilmektedir. hemen ardından DSPAN testi başlayacak şekilde ayarlanmış-
Bilinçli spor yapmanın koşulu aerobik ve anaerobik kapasite tır. Her iki test ayrı ayrı yaklaşık 5’er dakika sürmektedir ve
artırıcı egzersizlerin bilinçli şekilde yapılması anlamını taşı- hipoksi öncesi ve hipokside 2 defa tekrarlanmıştır.
maktadır. Go/NoGo testi, P-Go ve R-Go kısımlarından oluşmaktadır.
Aerobik kapasite veya aerobik güç, dokulara en yüksek dü- P-Go kısmında katılımcı pencere şeklindeki 4 kare içindeki
zeyde oksijen taşınması ve kas dokusunun oksijen kullanım yıldızların yerine P harfi görür görmez sağdaki tuşa basar, R
kapasitesidir. Aerobik güç ayrıca, kardiyovasküler sistem ka- harfi gördüğünde ise basmaz. Aynı şekilde R-Go kısmında
pasitesinin önemli bir belirtecidir. Egzersiz sırasında gerekli katılımcı bu sefer R harfi gördüğünde sağdaki tuşa basar, P
enerjiyi oluşturmak için kullanılacak oksijeni kaslara ulaştı- gördüğünde basmaz. Ortalama tepki süresi katılımcının bas-
rabilme kapasitesi olarak da tanımlanabilir. Aerobik egzersiz, ması gereken denemede sağdaki tuşa milisaniye cinsinden
oksijen varlığında büyük kas gruplarının uzun süreli, ritmik basma hızıdır. Digit Span testi ise ilk aşamada 3 basamaktan
ve devamlı aktivitesidir (yürüme, koşma, bisiklet gibi). Aero- oluşan ve arka arkaya ekranda beliren rakamların çıkış sıra-
bik kapasite, önceden belirlenen bir egzersiz test protokolü sına göre klavye ile girilip ‘enter’ tuşuna basılması şeklinde
uygulanarak, gittikçe artan bir egzersiz testiyle yapılan en yapılır. Doğru yanıt verildikçe basamak sayısı bir artar. Bir
yüksek düzeyde bir yüklemede erişilebilen ve ölçülebilen üst basamağa geçebilmek için aynı basamakta sorulan iki so-
oksijen kullanımının en yüksek değeri (en yüksek oksijen rudan en az birini doğru yanıtlamak gerekmektedir. İki yanlış
hacmi=VO2maks) olarak tanımlanır. VO2maks, aerobik ka- yanıt verilmesi durumunda test sona ermektedir. Bu test için
pasitenin en iyi, kolay uygulanabilir ve güvenilir bir göster- elde edilen parametreler; bellek genişliği ve toplam doğru ya-
gesidir. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda akut normobarik nıtlama sayısıdır. Bellek genişliği, katılımcının ulaşabildiği en
ya da hipobarik hipoksinin, (hipoksinin derecesi ile orantılı yüksek basamak sayısıdır. Toplam doğru sayısı katılımcının
olarak) bilişsel ve psikomotor işlevleri genellikle olumsuz erişebildiği her seviyede verdiği doğru yanıt sayılarının top-
yönde etkilediği gösterilmiştir (3). Bununla birlikte hipoksik lamıdır. Hipoksi eğitimi, USAEM’deki alçak basınç kabinin-
koşullarda fiziksel aktivite ve egzersizin etkileri ile ilgili çalış- de 18.000 ft (5.486 m) irtifa eşdeğer basıncında yapılmıştır.
malar da bulunmaktadır (4). İvmelenme (G) kuvveti dayanık- Bu testler, eğitim öncesi ve hipoksi olmak üzere iki aşamada
lılığını artırmak amacıyla düzenli anaerobik güç egzersizleri uygulanıp değişim karşılaşılmıştır. Çalışmaya alınan 25 katı-
tavsiye edilmektedir (5). Fakat hipoksik koşullarda bilişsel ve lımcının yaş aralığı 23-27 idi. Tüm katılımcıların elde edilen
psikomotor işlevleri etkileyen etkenler arasında sayılabilece- kardiyopulmoner egzersiz testi (KPET) VO2maks ortalamaları

1202

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

42,25 ± 4,93 (mL/dk/kg). Katılımcılar daha sonra ortalama SONUÇ
VO2maks değerin üzerinde olanlar AE1 (aerobik zindeliği Havacılıkta hipoksi öngörülmesi zor, sinsi başlangıçlı ve mu-
yüksek), medyan ve medyan değerin altındakiler AE0 (aero- hakeme yeteneğini bozarak fark edilmeyi güçleştirici bir uçuş
bik zindeliği düşük) olarak gruplandırıldılar. emniyet riskidir. Bu durumun en ciddi önlemi uçucunun hi-
BULGULAR poksiyi erkenden fark edip gerekli önlemleri uygulamasıdır.
Katılımcıların tepki süresi ortalamaları hipokside eğitim ön- Burada hipoksi dayanıklılığı noktasında önemli olan hipoksik
cesine göre istatistiksel olarak anlamlı artış göstermiştir. Di- koşullara uzun süre dayanmaya çalışmak değil, uçucunun bi-
git Span testinde bellek genişliği ve doğru sayısı ortalamaları lişsel ve psikomotor yeteneklerini kaybetmeden önce bu du-
hipoksi döneminde, eğitim öncesine göre istatistiksel olarak rumdan çıkmasını sağlayacak önlemleri uygulayabilmesidir.
anlamlı düşüş tespit edilmiştir. Bu çalışmada nöropsikolojik testlerden elde edilmiş olan veri
Aerobik zindeliğin hipokside nöropsikolojik test verilerine et- ortalamalarındaki düşük seviyedeki farklılıklar normal şart-
kilerinin araştırılabilmesi için ikinci aşamada AE0, AE1 olarak larda bir önem ifade etmese de havacılık ortamının kendine
iki gruba ayrılan katılımcıların nöropsikolojik test skorlarının özgü, her saniye ve dakikanın uçucular için hayati önemde
eğitim öncesi ve hipoksideki dönemsel değişimleri ayrı ayrı olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu farklılıkların öne-
analiz edilmiştir. AE0 grupta hipoksi döneminde ve eğitim mi anlaşılmaktadır. Uçuculara düzenli spor alışkanlığı kazan-
sonrası tepki süresi ortalamaları eğitim öncesine göre uzamış dırmanın onların akut hipoksi dayanıklılığını arttırabilecek
ve istatistiksel anlamlılık bulunmuştur fakat AE1 grubun tepki bir etken olarak önerilmesi gerekmektedir. Hipoksi gibi uçuş
süreleri bakımından iki dönem arasında istatistiksel anlamlı emniyet riski ve inkapasitasyon oluşturabilecek diğer fizyo-
farklılık bulunmamıştır. Aerobik kapasite ile Digit Span testi lojik durumların uçucu tarafından fark edilip gerekli tedbir-
verilerinin dönemsel değişimleri incelendiğinde AE0 grupta lerin uygulanması ilkesine dayanan mevcut önlemler yerine
hipoksi döneminde bellek genişliği ve doğru sayısı ortalama- daha objektif bir şekilde pilotun fizyolojik verilerinin takibi
ları eğitim öncesine ve eğitim sonrası ortalamalarına göre is- ve gerçek zamanlı analizi ile ikaz verebilen teknolojik uyarı
tatistiksel anlamlı düşüş göstermiştir. Buna karşılık AE1 grupta sistemleri geliştirilmesi gerekmektedir. Elde edilen bulgularla
Digit Span test verileri bakımından iki dönem arasında istatis- bugün bile tam olarak kapsamı belirlenememiş akut hipoksi
tiksel anlamlı farklılık bulunmamıştır. dayanıklılığı kavramına ve hipoksinin erken ve objektif ola-
TARTIŞMA rak tespit yöntemi geliştirilmesi çalışmalarına katkı yapmak
Akut hipoksinin bilişsel işlevleri olumsuz yönde etkilediği- mümkün olabilecektir.
ni gösteren önceki çalışmalarla uyumlu olarak bu çalışma- Hazırlayan: Dr. Savaş İlbasmış (Hava ve Uzay Hek.Uzm.
da 18.000 ft (5.486 m) YEB’da hipokside uygulanan nörop- Fizyolog. Yunus Emre Devlet Hastanesi Hiperbarik Oksijen
sikolojik testlerde, eğitim öncesi yer şartlarına göre bilişsel Tedavi Servisi)
işlevlerde belli derecede bozulma tespit edilmiştir. Bununla Kaynaklar:
birlikte bu çalışmada aerobik kapasitesi yüksek olan grupta,
aerobik kapasitesi düşük gruba göre hipokside iken nöropsi- 1. Bonnon M, Noel-Jorand MC, Therme P. Psychological changes during al-
kolojik testlerde bozulma gözlenmemiştir. Bu açıdan incele- titude hypoxia. Aviat Space Environ Med. 1995;66(4):330-5. PubMed PMID:
diğimizde aerobik kapasitenin bilişsel işlevlerin hipoksideki 7794225.
bozulmaya karşı koruyucu etkisinin olduğu sonucu çıkarıla- 2. Smith AM. Hypoxia symptoms in military aircrew: long-term recall vs.
bilir. acute experience in training. Aviat Space Environ Med. 2008;79(1):54-7.
Bu konuda yapılan çalışmalarda çoğunlukla hafif ve orta PubMed PMID: 18225780.
derecede hipokside genellikle basit nöropsikolojik testlerin 3. Petrassi FA, Hodkinson PD, Walters PL, Gaydos SJ. Hypoxic hypoxia at
ölçtüğü işlevlerin korunduğu, karmaşık nöropsikolojik testle- moderate altitudes: review of the state of the science. Aviation, space, and
rin ölçtüğü işlevlerde belirgin düşüklük gözlendiği sonucuna environmental medicine. 2012;83(10):975-84.
ulaşılmıştır (9-11). Bu konu ile ilgili bir derlemede hafif ve 4. Komiyama T, Sudo M, Higaki Y, Kiyonaga A, Tanaka H, Ando S. Does
orta derece hipoksilerin bilişsel ve psikomotor işlevler üzeri- moderate hypoxia alter working memory and executive function during pro-
ne etkileri özetlenmiştir (3). Tespit edilemeyen gizli karmaşık longed exercise? Physiology & behavior. 2015;139:290-6.
bilişsel yetersizliklerin havacılık kazalarına zemin hazırlaya- 5. Kolegard R, Mekjavic IB, Eiken O. Effects of physical fitness on rela-
bilecek önemli derecede yetersizlikler olabileceği vurgulan- xed G-tolerance and the exercise pressor response. Eur J Appl Physiol.
mıştır. 2013;113(11):2749-59. Epub 2013/08/31. doi: 10.1007/s00421-013-2710-z.
Aerobik kapasitenin hipoksideki bilişsel fonksiyonlar üzerine PubMed PMID: 23989489.
etkilerini doğrudan belirleyebilmek için aerobik kapasiteleri- 6. Yıldız SA. Aerobik ve Anaerobik Kapasitenin Anlamı Nedir? Solunum Der-
ne göre iki gruba ayırdığımız katılımcıların eğitim öncesi ve gisi. 2012;14(1):1-8.
hipoksi dönemleri arasında nöropsikolojik test sonuçlarının 7. Mueller ST, Piper BJ. The Psychology Experiment Building Language
değişimi incelendiğinde elde edilen en önemli bulgu aerobik (PEBL) and PEBL Test Battery. J Neurosci Methods. 2014;222:250-9. doi:
kapasitesi yüksek grupta, tüm katılımcıların genel bulguların- 10.1016/j.jneumeth.2013.10.024. PubMed PMID: 24269254; PubMed
dan farklı olarak hem Go/NoGo hem de Digit Span test pa- Central PMCID: PMCPMC3897935.
rametreleri bakımından hipoksi döneminde, eğitim öncesine 8. Piper BJ, Mueller ST, Geerken AR, Dixon KL, Kroliczak G, Olsen RH,
göre anlamlı farklılık gözlenmemesidir. Fakat aerobik kapasi- et al. Reliability and validity of neurobehavioral function on the Psycho-
tesi düşük grubun nöropsikolojik test sonuçları tüm katılım- logy Experimental Building Language test battery in young adults. PeerJ.
cıların genel bulgularına benzer şekilde hipokside anlamlı 2015;3:e1460. Epub 2015/12/30. doi: 10.7717/peerj.1460. PubMed PMID:
bozukluk göstermiştir. Bu bulgu aerobik kapasitenin yüksek 26713233; PubMed Central PMCID: PMCPMC4690381.
olmasının hipokside bilişsel fonksiyonlara olumlu etkisinin 9. Nesthus TE, Rush LL, Wreggit SS. Effects of Mild Hypoxia on Pilot Per-
olduğunu gösterdiği değerlendirilmiştir. formances at General Aviation Altitudes (No. DOT/FAA/AM-97/9). Federal
Aviation Administration Washington DC Office Of Aviation Medicine: DTIC
Document, 1997.
10. Legg S, Hill S, Mundel T, Gilbey A, Schlader Z, Raman A. Could mild
hypoxia impair pilot decision making in emergencies? Work (Reading, Mass).
2012;41 Suppl 1:198-203. Epub 2012/02/10. doi: 10.3233/wor-2012-0156-
198. PubMed PMID: 22316722.
11. Pilmanis AA, Balldin UI, Fischer JR. Cognition Effects of Low-Grade
Hypoxia. Aerospace medicine and human performance. 2016;87(7):596-
603. doi: 10.3357/AMHP.4558.2016. PubMed PMID: 27503038.

1203

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

JAPON HAVA KUVVETLERİ F-35 KAZASI ANALİZİ

Japon Hava Kuvvetleri’nin ilk F-35’ini 24 Şubat 2018 tari- lerin önemi vurgulanmıştır. Ayrıca, F-35 uçaklarında kul-
hinde yapılan törenle teslim almıştır. 9 Nisan 2019 günü 3 lanılmakta olan kaskın ve kaska monte görüş sistemlerinin
adet F-35 saat 19.00’da hava-hava eğitim uçuşu için kalkış eski tip kasklardan çok farklı özellikleri olduğu belirtilmiş,
yapmış ve Japonya’nın kuzeyinde Honshu Adası civarın- bu nedenle simulatör eğitimlerinin önemi vurgulanmıştır.
da (Misawa Hava Üssü doğusunda) düşman kuvvetlere Bu kazaya havacılık tıbbı açısından bakıldığında:
ait 2 uçağı imha ettiğini 19.25 lokal saatte bildirmiştir. 1. Hipoksi: Kan, hücre ve dokularda oksijen eksikliği ne-
19.26’da pilot Bnb. Akinori Hosomi bilgilendirme yaparak deniyle, normal vücut
alçalmaya başlamıştır. 31.500 feet irtifadan 560 mph hız fonksiyonlarının bozulması durumudur.
ile sola dönüşle 15 saniye içerisinde yaklaşık 15.500 feet’e Uçak 30.000 feet üzeri irtifalarda iken hızlı bir şekilde
alçalmıştır. Bir dakika geçmeden uçak Pasifik Okyanusu 15.000 feet irtifalara alçalmıştır. Pilot kabin içi irtifası veya
üzerinde Misawa Üssünün yaklaşık 85 mil doğusunda ra- kullanılan oksijen sistemiyle ilgili bir problem yaşamış
dardan kaybolmuştur. olabilir. F-35 uçaklarında OBOGS (On Board Oxygen Ge-
Pilotun en son telsiz irtibatı kaza öncesi 15 sn’de gerçek- nerating System) kullanılmaktadır. Yani bu sistemde uça-
leşmiştir. Bu konuşma sırasında pilotun sakin, rahat ve bi- ğın motoru çalıştığı sürece uçakta bulunan bir filtre sistemi
linçli olduğu, G-Loc belirtisi göstermediği tespit edilmiş pilota oksijen sağlamaktadır. Yaklaşık %98 çözünürlükte
ve mekanik bir sorun belirtilmemiştir. Radar, uçuş bilgileri olan bu oksijen kontamine olmadan kullanılırsa problem
ve kokpit konuşmaları incelenerek yapılan kaza değerlen- yaşanmamaktadır. Ancak bu sistem ile hala hipoksi ve
dirilmesine göre; 5. nesil bir uçak olan F-35A uçağının benzeri semptomlar yaşanabilmektedir. Telsiz konuşma-
31.500 feet irtifadan hızlı bir şekilde alçalış yaptığı, Pasi- larında herhangi bir problem olmadığı söylense de pilot
fik Okyanusu üzeri yaklaşık 1.000 feet’de 683 mph hızda hipoksi etkisi altında olabilir.
uçarken radardan kaybolduğu belirtilmiştir. 2. G-Loc: G kuvvetine bağlı olarak ani ve kritik düzeyde
beyin kan akımının azalması
ABD ve Japon araştırma birimleri tarafından Mayıs ayı- sonucu ortaya çıkan bilinç kaybı durumudur. Pilotun
na kadar araştırmalar devam etmiş, 3 Haziran’da uçağın G-Loc yaşadığına ve atlamaya çalıştığına dair bir bulgu
enkazına ulaşılmıştır. Kalıntılar denizin 5.000 feet derin- mevcut değildir.
liklerinde bulunmuş, ancak hasar çok olduğu için kokpit 3. Durumsal Farkındalık: Uçağın konum, pozisyon bilgi-
kayıtları elde edilememiştir. sine hakim olunması, bulunulan
Pilot, 3’üncü Üs 302’nci Taktik Taarruz Filosunda görev- çevrenin farkında olunması, iletişimin anlaşılması, aletle-
li Bnb. Hosomi, 41 yaşında, 60 saati F-35A olmak üzere rin doğru okunup değerlendirilmesi, kullanılmakta olan
toplam 3200 uçuş saati olan tecrübeli bir uçucudur. Ja- alet ve kumandaların arıza durumlarına hakim olunması
pon yetkilileri tarafından yapılan açıklamada kaza nedeni olarak tanımlanabilir. Spatial Dizoryantasyon (Uzaysal
olarak pilotun Spatial Dizoryantasyon yaşadığı belirtilmiş, oryantasyon bozukluğu), pilotun uçağın pozisyon ve ha-
bunun tecrübeli pilotlarda dahi sık görülebileceği, eğitim- reketini yanlış algılaması durumudur. Bu da durumsal far-
kındalığın (Situational Awareness) bir bileşenidir.
Sonuç olarak en güçlü ihtimal; pilotun yaşadığı vestibü-
ler veya görsel bir yanılgı ile kazanın gerçekleşmiş olma
olasılığıdır.

Hazırlayan: Dr. Levent Şenol. Hava ve Uzay Hekimliği
Uzmanı. USAEM Eskişehir.
Kaynaklar: İnternet medyası: CNN.com, BBC.com, tas-
kandpurpose.com, defensenews.com, japantimes.co.jp

1204

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

LAZER İLE UÇUŞ EKİPLERİNİN GÖZLERİNİ KAMAŞTIRMA

Konu: Pilotlara ve hava araçlarının kokpitlerine lazer saldırı- en sık Pazar günü lazer kullanıldı, bunu Cumartesi ve Cuma
ları dünya genelinde artıyor. Özellikle pilotları, uçuş hekim- izledi. Hava araçlarındakilerin gözlerini kamaştırmak için en
lerini ayrıca resmi makamları (polis, sivil havacılık, uçuş gü- sevilen zaman aralığı 19.00 – 23.00 arasıydı, saat 21.00 civarı
venliği, savcılık) ilgilendiren bu soruna ilişkin olarak Federal ise en çok tercih edilendi. Bildirilen lazer olaylarının sayısı
Havacılık Otoritesi’nden Van Nakagawa Kasım 2011’de uçuş 2004’den 2008’e kadar 37 kat arttı.
mürettebatının lazer ile gözlerinin kamaştırılması konulu bir Özet: Lazer kaynaklarının (100 mW – 1.000 nmW) satış fiya-
makale yayınladı. tı düşüktür. Bundan dolayı eğlenme amacıyla kokpittekilerin
Proje: FFA Civil Aerospace Medical Institute Vizyon Araştır- gözlerini kamaştırma olayları aşırı derecede artıyor. Menzili
ma Ekibi, içinde sivil ve askeri hava araçlarının yoğun ışık ile uzun güçlü yeşil lazerler daha zayıf kırmızı lazerlerin yerini
göz kamaştırılması hakkında gazetelerdeki, internetteki bütün alıyor. Lazer saldırıları için en revaçta olan dönemler, günler
haberleri ve mürettebat üyelerine yapılan anketleri toplayan kısa ve hava sıcaklığı da uygunsa Ağustos’tan Aralık’a kadar
bir veri bankası oluşturdu. Ekip ayrıca Operations Control olan dönemdir. Hafta sonları bu tarz aktiviteler için zevkle
Center, FAA Bölgesel Ofisi, Transportation Security Administ- kullanılırlar. Mesleki zorunluluklar hafta içinde saldırganların
ration, Department of Homeland Security, Federal Bureau In- gece hobilerinin peşinden gitmelerini açıkça engelliyor. Gü-
vestigation Informations Bulletins ve FFA’s Office of Accident nün en sevilen saatleri, kısmen karanlık ama gece uykusuna
Investigation’un raporlarını da arşivledi. Veriler 1 Ocak 2004 daha yeterince zaman olan akşam saatleridir. Sabah saatleri,
– 31 Aralık 2008 arasındaki lazer tutulmalarına aitti. Bunlar hava trafiğinin az olması ve işbaşının yaklaşması nedenleriyle
sıklık, irtifa ve zaman özelliklerine göre analiz edildi. pek fazla kullanılmaz. Genellikle tek bir pilot bulunduğundan
Sonuçlar: Bu 5 yıl içinde ABD’de 2.492 lazer saldırısı gerçek- ve düşük irtifa ve büyük kokpit camları nedeniyle lazer saldı-
leşti. 1.361 olayda eksiksiz bilgiler toplandı: rılarının etkileri daha yoğun olduğundan, helikopter pilotları
• Saldırıların çoğu (%62,3) Critical Flight Zone’da (>610 m, çok daha fazla risk altındadır.
<3.048 m bir havalimanının kalkış ve iniş pistine uzaklık) ger- Çevirenin Yorumu:
çekleşti Araştırma kapsamlı bir şekilde dokümante edilen lazer saldı-
• Göz kamaştırmaların % 23,9’u Laser Free Zone’da (< 610 rılarındaki yüksek sayıyı (1.361) gösteriyor. İlk defa uzun bir
m) kaydedildi süre içindeki her bir saldırının irtifa, zaman ve tıbbi belirtiler-
• Saldırıların %7’sine kurtarma uçuşları ve polisiye görevler le ilgili verileri toplanmıştır. Bu zaman aralığı biraz geçmişte
kapsamındaki helikopterler maruz kaldı. kalmış durumdadır, bu arada lazer saldırılarının sayısı belirgin
Şaşırtıcı biçimde mağdurlar sadece 145 olayda (%11) görmey- olarak artmıştır. Veriler saldırı çeşidi ve saldırganlar hakkında
le ilgili tıbbi belirtiler bildirdiler. En sık olarak dikkat dağıl- çıkarsamalar sağlıyor: Bu kişiler lazer saldırılarını çok defa can
ması, sonra kamaşma, ağrı ve ardıl görüntü (afterimage) ifade sıkıntısından veya hafta sonu
edildi. En fazla lazer saldırısı, Kasım’da en yoğun olmak üze- vakit geçirmek amacıyla ve hafta içindeki iş faaliyetlerini olum-
re Ağustos – Aralık döneminde oldu. Haftanın günleri olarak suz etkilemeden ve hava sıcaklığı uygun olduğunda gerçekleş-
tiriyorlar. Bu bilgiler pilotlar ve böyle saldırıları izleyen resmi
yetkililer için çok önemlidir. Bunlardan, lazerle göz kamaş-
tırma riskinin hangi zamanlarda çok yüksek olduğu anlaşıla-
bilir. Şaşırtıcı olan, kokpitte bir lazer saldırısına maruz kalan
uçuş mürettebatının sadece yaklaşık %11’inin tıbbi belirtiler-
den yakınmasıdır. Uçuş simulatöründe iniş sırasında Laser Fee
Zone’da simüle edilmiş lazer uygulamasıyla 34 pilotta yapılan
çalışmanın sonuçlarına göre, pilotların %75’i göz kamaşma-
sından dolayı operasyonel zorluklara yol açan olumsuz görsel
etkilenmeler hissetmişlerdir. Bu bağlamda, şimdiye kadar lazer
saldırılarından sonra uçuş mürettebatında uzun süreli görme
azalmasına dair yayınlanmış güvenilir hiçbir olayın bulunma-
ması önemlidir. Lazer yoğunluğu arttırıldığında bu durum gele-
cekte elbette değişecektir. Bu nedenlerle FAA’de mevcut olan
gibi bir veri bankası ve buna tekabül eden bilgilerin yayınlan-
ması, bu alandaki gelişmeleri bilimsel olarak ortaya koymak ve
çareler bulmak için çok önemlidir. (Dr. Tevfik Çakmakçı)
Yorum için literatür:
Nakagawara VB, Montgomery RW, Dillard AE et al. Teh Effects
of laser Illumination on Operational and Visual Performance
of pilots during Final Approach. Report No. DOT/FAA/AM-
04/9 Washington DC: Department of Transportation, Federal
Aviation Administration, Office of Aerospace Medicine; 2004

Çeviri: Dr. Tevfik Çakmakçı

Kaynak: Nakagawara VB, Montgomery RW, Wood KJ. Laser
illumination of flight crewmembers by altitude and chronology
of occurence. Aviation Space Environ Med 2011: 82; 1055-60”

1205

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

ORUCU ENGELLEME VE ZORLAMA GAYRETKEŞLİKLERİ

1. Çin yönetiminin Doğu Türkistan'da asimilasyon politikaları mansında azalma yapabileceği vurgulanmıştı (6).
çerçevesinde Müslümanlara yönelik sistematik baskıları uzun 2019’a gelindiğinde hasta, yaşlı, çocuk, gayrımüslim vs. ayırt
yıllardır devam etmekteydi. 2009 yılında Sincan Uygur Özerk etmeden, sabaha karşı yürekleri hoplatan gürültülü alçak uçuş-
Bölgesinin başkenti Urumçi'de cuma namazının, 2014 yılında larla sahur uyarısı yapmak nedir? Çağımızda kol saatinden cep
ise memur, öğrenci ve öğretmenlerin oruç tutmasının yasak- telefonuna kadar her türlü alarmlı cihazlarla istenilen saat ve
landığı haberleri gelmişti. Çoğunluğu Türkçe konuşan ve 9 dakikada uyanma imkânları varken, bunu alçak uçuşlarla yap-
milyon nüfusunun %45'i Müslüman olan bölge halkına oruç mak ve pilotlara gece uçuşu tecrübesi kazandırma gerekçesi-
bozmaları için baskı uygulanıyor; orucu sabote etmek için ne bağlamak sığ bir demagoji gibi görünüyor. (Bizdeki nükteli
gün içinde ücretsiz yemek organizasyonları düzenleniyordu. maniler eşliğinde ramazan davulu ile uyandırma geleneği ne
5 yıl önceki bir yazımızda Çin'in bu faşistçe uygulamalarını kadar sıcaktır...)
kınamıştık (1). İnsanların oruç ve diğer ibadetlerini özgürce Türkiye’de bu boyutta değilse de belirli şehirlerde ve
yapmalarını engellemenin insan haklarına aykırı olduğunu ve İstanbul’un belirli semtlerinde mahalle baskısının yoğun ol-
ters tepeceğini düşünüyoruz. duğu; bazı fanatik genç grupların durumdan vazife çıkararak
2. Türk asıllı Alman futbolcu Mesut Özil, 2016 yılında umre- organize biçimde oruç polisliği benzeri işler yaptıklarına dair
ye gitmesinin ardından İslamofobik aşırı sağcı Alman basını bir yazı 2007 yılında yayınlanmıştı (7). Şimdiki durumu bil-
tarafından kıyasıya eleştirilmişti. Bir yandan Türkiye’ye de- miyoruz.
mokrasi, soykırım ve insan hakları dersleri vermeye çalışırken,
diğer yandan Müslümanların hepsini teröre ve şiddete yatkın, Oruç psikolojik detoks işlevi görebilir
çağdışı insanlar olarak gören gazeteciler Mesut Özil’e, rama- Orucun felsefesini sindirmiş insanların işte, okulda, trafikte,
zan ayına denk gelen Euro 2016 maçları sürecinde oruç tutup hastanede "oruç kafayla" agresifleşmediklerini, tersine daha se-
tutmayacağını sormuşlardı. Yanıtı, ‘doktorunun buna izin ver- vecen ve hoşgörülü olduklarını ve güzelleştiklerini görmüşüz-
mediği’ idi… Yani, mahalle baskılarına göğüs gerecek kadar dür; bu haliyle hem ibadet, hem de bir psikolojik detoks’tur.
dinine bağlı, ama profesyonelliğinin gereği olarak kritik bir Ama bu sırada psikomotor (refleks, tepki zamanı, ince bece-
sportif turnuvada performansını azaltacağı kaygısıyla oruç tut- riler) ve bilişsel (dikkat, algı, bellek, karar verme) işlevlerinde
mayacak kadar seküler bir davranış… (2). bir gerileme olabileceği de unutulmamalıdır. Rutin işler yapan
3. Malezya’da ise 2007 yılından itibaren Ramazan ayında oruç bireyler için önemsiz olan bu hal, kritik işler yapalar için ya-
tutmayan kişilere ve onlara servis yapan lokanta ve büfelere şamsal önemde olabilir. Bir kalp veya beyin cerrahının ya da
karşı operasyonlar yürütülmektedir. Köktendinci muhalefet otobüs şoförünün bu zafiyetler içinde görev yapması ne kadar
partisi PAS tarafından yönetilen Kelantan eyaletinde sivil kıya- sakıncalı ise, uçuş ekiplerinin, hava trafik kontrolörlerinin ve
fetli ekipler (oruç polisleri) sokaklara dağılıp oruç tutmayanla- uçak bakım teknisyenlerinin de görev günlerinde oruç tutma-
rı yakalamaya çalışıyor; yerken, sıvı gıda veya sigara içerken larının o kadar risk unsuru olacağını bir uçuş doktoru olarak
yakalanan kişilere de, saat 15’e kadar satış yapan dükkânlara söylemek görevimizdir.
da para cezası kesiliyordu (3). 2019 yılından gelen haberler Bizim havacılıkta oruç için koyduğumuz şerh; kişisel ibadetini
yasakların dozunun arttığını gösteriyor. Segamat bölgesinde yaparken kamusal alanda verimsiz ve riskli çalışan, kazalar
aşçı ve garson kıyafetleri giyen polisler teftiş yapıyor, oruç yaparak acılara ve zararlara yol açan insanlar içindir. Görev
tutmayanlara 6 aya kadar hapis cezası veriliyor. İftar saatine harici günlerde tutulan oruca saygımız sonsuzdur. Uçuş emni-
kadar kapalı kalma kuralını ihlâl eden lokanta ve kafeteryalara yeti bağlamındaki kaygılarımız nedeniyle bunu İslam ülkele-
da para cezası kesiliyor (4). rindeki kısıtlamaları ve trafik kaza artış oranlarını referans gös-
4. Yakın tarihte Endonezya'dan gelen haberlere göre, Rama- tererek önceki yazılarımızda da anlatmaya çalışmıştık... (8).
zan ayı boyunca insanları sahurda uyandırmak için Hava
Kuvvetlerinin savaş uçakları Java Adası üzerinde alçak uçuş Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
yapmaya başlamış. Hava Kuvvetleri sözcüsü, "İnsanları sahura Kaynaklar:
uyandırmak görevi pilotlarımızın gece uçuş becerilerini koru- 1. http://www.airkule.com/yazar/baslik/929
masına yardımcı oluyor” demiş (5). Endonezya’da nasıl bir de- 2. http://www.airkule.com/yazar/baslik/1121
ğişim yaşanıyor bilemiyoruz. 2012 yılında Ulaştırma Bakanlı- 3. http://www.hurriyet.com.tr/dunya/malezyada-oruc-polisi-7306813
ğı Sivil Havacılık Direktörlüğünün tamiminde, orucun sağlık, 4. https://www.gzt.com/dunya-politika/ramazanin-gizli-polisle-
performans ve kazalara etkileri konusunda bir dizi uyarı ve ri-3496213
tavsiyelerde bulunmuş, Ulema Komisyonu da uçuş görevleri 5. https://www.trthaber.com/haber/dunya/endonezyada-insanlari-sa-
sırasında oruç tutulmamasını tavsiye etmişti. Bakanlığın ge- hurda-uyandirmak-icin-jetlerle-alcak-ucus-414977.html
nelgesinde orucun metabolizmaya olumlu etkileri bağlamın- 6. Cultural perspectives on flight operations and the impact of Ra-
da; HDL kolesterolü arttırıp LDL’i azalttığı için kalp hastalığı madan fasting on crew performance. (2012) Indonesian Directora-
riskini düşürücü etkisi olduğu, bazı kişilerde oruçlu olmanın te General of Civil Aviation. http://pacdeff.com/pdfs/Cultural%20
performansı azaltmadığı, tersine inanç ve itikadın performans Perspectives%20on%20Flight%20Operations%20and%20the%20
artışı yarattığı öne sürülmüştü. Ancak genel bilimsel doğrular impact%20of%20Ramadan%20Fasting.pdf
olarak da orucun; uyanıklık azalması, yorgunluk artışı, huzur- 7. http://rusencakir.com/TURKIYE-MALEZYA-OLUR-MU1/827
suzluk, mizaç değişimi, bellek sorunları ve sonuçta iş perfor- 8. http://www.airkule.com/yazar/baslik/281

Not: Bu yazı, Airkule sitesinde 28.5.2019 tarihinde
yayınlanmıştır.

1206

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UÇUŞ KAZALARI

Ölüdeniz’de Rus paraşütçü öldü Nepal'de uçak helikoptere çarptı, 3 ölü

6 Mayıs 2019 günü Muğla Fethiye/Ölüdeniz’de yamaç 14 Nisan 2019 günü Nepal
paraşütüyle Babadağ’dan 1.200 metreden single atlayış Lukla Tenzing-Hillary hava-
yapan Rus turist Andrey Kurinin (44) denize çakıldı ve alanında Summit Air’e ait bir
kurtarılamadı. uçak, Ramechhap’e gitmek
üzere havalanırken pistten
Antalya’da Cessna tipi eğitim uçağı düştü çıkarak pistin yaklaşık 50
metre uzağında park halin-
deki Manang Air firmasına
ait helikoptere çarptı. Kaza-
da 3 kişi öldü, yaralanan 5 kişi hastanelerde tedavi altına
alındı. Kazada ölenlerin arasında uçağın 2. pilotu ile bir
emniyet görevlisi ve bir havaalanı yetkilisi bulunuyor.

10 Haziran 2019 günü saat 14.40 sıralarında Manavgat’ın Şili’de uçak evin üstüne düştü, 6 ölü
Ulualan Mevkii’nde bulunan toprak pistten eğitim için
havalanan tek motorlu Cessna-172 tipi eğitim uçağı, kal- Şili’de Puerto Montt ken-
kıştan hemen sonra Sorgun mevkiinde Manavgat Stad- tinde Islander BN-2B-27
yumu yakınlarında bir karpuz tarlasına düştü. Pilot Le- tipi uçak bir evin üzerine
vent Arslan olay yerinde, uçakta bulunan İstanbul Bilgi düştü. Kazanın başkent
Üniversitesi öğrencisi Ataberk Gökmen (21) kaldırıldığı Santiago’nun güneyinde
hastanede yaşamını yitirdi. Bilgi Üniv. SHYO Md. Vekili bulunan La Paloma Hava-
Devrim Gün ise yaralı olarak kurtarıldı. Kaza nedeni he- alanı yakınında, kalkıştan
nüz bilinmemekte. Ataberk Gökmen, Çorlu’da son yol- kısa bir süre sonra mey-
culuğuna tabutunun üzerine pilot üniforması konularak dana geldiği; çıkan yangına itfaiye ekipleri müdahale ederken,
uğurlandı. uçakta bulunan pilot ve 5 yolcunun hayatını kaybettiği belirtildi.

KKTC'de eğitim uçağı kazası Bulgaristan’da küçük uçak kazası

20 Nisan 2019 günü ülkenin güneydoğusundaki Oriza-
re kasabasında Meriç Nehri kenarındaki ağaçlara çarpan
küçük bir uçağın düşmesi sonucu 2 kişi hayatını kaybetti.
Uçağın bir spor kulübüne ait olduğu ve kazanın teknik bir
arızadan kaynaklandığı öğrenildi.

ABD’de küçük uçak kazası, 6 ölü

Teksas eyaleti Kerr-
ville Belediye Hava-
alanı yakınlarındaki
dağ geçidine düşen
Beechcraft 58 Baron
tipi uçakta bulunan
6 kişi hayatını kay-
betti. Kazanın 22 Ni-
san 2019 günü Batı
Houston’dan gelen
uçağın Kerrville Belediye Havaalanına iniş için alçalması
sırasında meydana geldiği belirtildi.

29 Ekim 2019 günü Geçitkale Havaalanı yakınında Vintage uçak düştü, pilot öldü
Hava Sporları Federasyonu'na ait bir eğitim uçağı düştü.
Pilotlar Hakan Çetinkaya ve Serkan Özcezarlı yaşamını 22 Nisan 2019 günü Kaliforni-
yitirdi. ya eyaleti Norco kentinde 1944
yılı yapımı Northrop N9M tipi
tarihi bir uçak eyalet hapisha-
nesi zeminine düşerek alev
aldı. Tamamen yanan uçağın
pilotu hayatını kaybetti. Polis,
uçağın düştüğü yerde herhan-
gi bir yaralanmanın olmadığını açıkladı. Flying Wing adlı
hava müzesine ait olduğu açıklanan bu uçaklardan 4 adet
imal edildiği ve bu düşen uçağın tek olduğu belirtildi.

1207

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UÇUŞ KAZALARI

Havaii’de tur helikopteri yola düştü Meksika’da özel jet kazası, 14 ölü

29 Nisan 2019 sabahı yerel saatle 09.15 civarında içinde 3 6 Mayıs 2019 günü telsiz
kişinin bulunduğu Robinson R44 II tipi bir tur helikopteri Kai- teması kesilen Bombardier
lua bölgesinde karayoluna düştü. Helikopterde bulunan 3 kişi Challenger 604 tipi özel jetin
hayatını kaybetti. enkazına ulaşıldı. Meksika’nın
kuzeyinde dağlık alana
Rus uçağında yangın, 41 ölü (Monclova) düşen uçakta bu-
lunan 11 yolcu ve 3 mürette-
battan kurtulan olmadı.

5 Mayıs 2019 günü Moskova-Murmansk seferini yapan Ae- Myanmar’da kaza
roflot şirketine ait Sukhoi Superjet 100-95B tipi uçak, kalkış
sonrasında motora yıldırım isabet etmesi yüzünden acilen 8 Mayıs 2019 akşam saat-
geri döndü. Sheremetyevo Havalimanı pistine indikten sonra lerinde Biman Bangladeş
kuyruk bölgesinde alevler görülen uçak durduktan sonra açı- Havayolları'na ait bir uçak
lan slide'lardan yolcular kayarak tahliye edildi. Yangın itfaiye Myanmar'da kötü hava ko-
ekiplerinin müdahalesiyle söndürüldü. 73 yolcu ve 5 mürette- şulları nedeniyle Yangon
batın bulunduğu uçakta 2’si çocuk 1 mürettebat olmak üzere Uluslararası Havalimanı'nda şiddetli rüzgâr nedeniyle pist dı-
41 kişinin hayatını kaybettiği; yolcuların çantalarını almaya şına çıkarak kaza yaptı. Bombardier Dash 8 tipi uçakta 29 yol-
çalışırken tahliyeyi yavaşlatması yüzünden ölü sayısının arttığı cu ve 4 mürettebat olduğu, çoğu çocuk 17 yaralının hastaneye
kaldırıldığı öğrenildi.
belirtildi. Hostes Tatyana Kasatkina, son
ana kadar uçakta kalarak önüne gelen Alaska’da deniz uçakları havada çarpıştı, 5 ölü
yolcuları yaka-paça acil çıkışa sürükle-
diği, bu yüzden ölü sayısının azaldığı, Ketchikan’ın 40-48 km
hostesin kahraman ilan edildiği basında kuzeydoğusunda Alaska
yer aldı. Uçağın pilotu Denis Evdoki- Coon koyunda Princess
mov, uçağa kalkıştan sonra yıldırım isa- Cruises yolcularını taşı-
bet ettiğini doğruladı. Bu nedenle hava yan 2 deniz uçağı havada
trafik ünitesi ile telsiz iletişiminin kaybe- çarpıştı. Havilland Canada
dildiğini, uçağın yakıt tankları dolu bir DHC-3 Otter ve Havilland
şekilde inmek zorunda kalındığını ve ağır tanklar yüzünden Canada DHC-2 Beaver tipi uçakların birinde 5, diğerinde ise
inişte gövdenin piste sürtünmesinin yangın çıkardığını söyledi. 11 kişi bulunuyordu. Olayda 5 yolcu hayatını kaybederken 10
Uzmanlar, kazanın sebebinin pilotaj hatası olduğunu; uçağın yolcu kurtarıldı. Yaralı yolculardan 4’ünün durumunun ağır
kalkışta CB bulutlarına girmesinin yıldırım çarpmasına daveti- olduğu bildirildi.
ye çıkardığını ve inişte de aceleci davranarak yakıt boşaltma-
dan inilmesinin yangını başlattığını söylemekte… Aeroflot’dan Honduras’ta küçük uçak denize düştü, 5 ölü
ölen ve yaralananlara verilecek tazminat miktarıyla ilgili açık-
lamaya göre; ölenlerin yakınlarına 76.584 $ (471.000 TL), ya- 18 Mayıs 2019 günü Roatan
ralananlara 15.317 $, hastanede tedavi görenlere ise 30.634 adasının yakınına düşen uçakta
$ verilecek. bulunan 5 kişi hayatını kaybet-
ti. Kazanın, adadan kalkıştan
Rusyada askeri uçak evin mutfağına girdi kısa bir süre sonra gerçekleştiği,
içinde 4 Kanadalı yolcu ve pilo-
Rusya’nın Chechnya şehrine bağlı Stanitsa Novoschedrinska- tun bunduğu Piper PA-32-260 tipi uçağın kıyıya yarım milden
ya köyünde iki kadın ve bir çocuk mutfakta kahvaltı yaptıkları az mesafeye düştüğü kaydedildi. Yolcuların Karayiplerde tatil
sırada Sovyet döneminde kullanılan ve 2001 yılından beri ya- yapan turistler olduğu belirtildi.
pımına son verilen Antonov-2 tipi uçak elektrik tellerine çarp-
tıktan sonra evin balkonundan mutfağına girdi. Dominik Cumhuriyeti’nde helikopter kazası,
Mutfakta kahvaltı yapmakta olan üç kişi kurtarma ekipleri ta- 3 ölü
rafından zorlu bir çalışmanın ardından kurtarıldı. Enkazdan
çıkarılan ev sakinlerinin büyük bir şok geçirdiği ve hastanede 22 Mayıs 2019 günü La Vega'dan
psikolojik tedavi altına alındığı bildirildi. Elektirik tellerine çar- yerel saatle 10’da havalanan Bell
pan uçağının kontrolünü kaybettiğini söyleyen 66 yaşındaki 206B JetRanger II tipi helikop-
pilotun kazadan sonra boynu kırıldı ve hastanede tedavi altına terin Puerto Plata International
alındı. Havalimanı'na seyir halindeyken
Munoz şehri sınırlarında düştü. Kazada, ülkenin en büyük ile-
tişim sektörü firmalarından olan Grupo Medrano’nun sahibi
Heriberto Medrano ile birlikte 2 kişinin hayatını kaybettiği be-

1208

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UÇUŞ KAZALARI

lirtildi. İsveç’te paraşütçüleri taşıyan uçak düştü

Brezilya’da düşen küçük 14 Temmuz 2019 günü kuzey İsveç’te Umea dışında Cessna’ya
uçakta ünlü şarkıcı öldü benzer, tek motorlu bir uçağın (GippsAero GA8 Airvan?) bir
nehre düştüğü ve paraşütçülerin de olduğu 9 kişinin öldüğü
Sergipe eyaletinde bulunan açıklandı.
Estância şehrinde Piper PA-28-
180 tipi küçük uçak düştü. Uçakta Çeçenistan’da uçak evin üzerine düştü
bulunan 28 yaşındaki ünlü şarkıcı
Gabriel Diniz ve 2 kişi hayatını kaybetti. 16 Temmuz 2019 günü havalandıktan kısa bir süre sonra evin
üzerine düşen küçük bir uçakta pilot dahil 4 kişi yaralandı.
Guatemala’da küçük jet kazası Evde maddi hasara yol açan kazada ölen olmaması sevindirdi.

Meksika’nın güneyinde yer alan Pakistan'da askeri uçak kazası
Guatemala'da özel bir jet uçağı
ağaçlık alana düştü ve tama- 29 Temmuz 2019 günü Rawalpindi kentindeki bir yerleşim
men yandı. Uçakta bulunan 2 yerine Beechcraft B300 King Air 350i tipi askeri uçak düştü.
kişi de hayatını kaybetti. Uça- İlk belirlemelere göre ikisi pilot beş asker ile 13 sivilin hayatı-
ğın Venezuela’dan uyuşturucu nı kaybettiği açıklandı. Ölenler arasında çocukların da olduğu
taşıdığı öğrenildi. bildirildi. Ancak kazada yaralanan 15 kişi arasında sağlık du-
rumu çok ağır olan insanlar nedeniyle ölü sayısının yükselebi-
New York’da helikopter gökdelene çarptı leceği ifade edildi.

10 Haziran 2019 Fransa’da yangın söndürme uçağı düştü
günü Manhattan’ın
orta bölgesinde Ti- 3 Ağustos 2019 günü ülkenin güneyinde Générac, Gard böl-
mes Meydanı’na gesinde üzüm bağlarında ve ormanlık alanda çıkan yangına
yakın bir alandaki müdahale için havalanan Conair Turbo Firecat tipi uçak düştü,
51 katlı bir gökde- pilot hayatını kaybetti. Ölen pilotun 50 yaşında deneyimli ol-
lenin son katına duğu, 2008 yılından beri yangın söndürme görevi için uçtuğu
çarpan helikopter belirtildi.
alevler içinde patla-
dı. Pilotun bina üstündeki piste acil iniş yapmak istediği sırada ‘Rusya’nın Sully’si’ uçağı mısır tarlasına indirdi
öldüğü öğrenildi.
15 Ağustos 2019 günü
Akrobasi uçuşunda ölümlü kaza Zhukovskiy-Simferopol
seferini yapan Ural Ha-
15 Haziran 2019 günü Polonya'nın Plock kentinde düzen- vayollarına ait Airbus
lenen Havacılık Pikniğinde akrobasi uçuşu yapan bir uçağın 321 tipi uçak, kalktık-
pilotu, Yak-52 model uçakla izleyenlerin adeta nefesini kesen tan 1,5 dakika sonra bir
viril dalışı (uçağın spiral şekilde alçaldığı durum) yaptığı esna- martı sürüsünün arasına girdi ve iki motoru devre dışı kaldı.
da Vistül Nehri'ne düştü. 200 km hızla nehire düşen uçak için Kaptan pilotun ustalığıyla bir mısır tarlasına iniş takımlarını
itfaiye, dalgıç ve sağlık ekipleri seferber oldu, Alman vatandaşı açmadan gövde üzeri acil iniş yapan uçaktaki 233 kişiden
olduğu belirlenen pilotun cansız bedeni çıkarıldı. sadece 23’ü yaralandı. Olayın ardından Rus Komsomolskaya
Pravda gazetesi, Kaptan pilot Damir Yusufov’u bu mucizevi
Alman Hava K. uçakları havada çarpıştı iniş nedeniyle "kahraman" olarak nitelendirdi. Kalkışta kuş
çarpması ve akabinde pist dışına zorunlu iniş benzerlikleri
24 Haziran 2019 günü Alman Hava Kuvvetlerine ait iki Euro- nedeniyle Yusupov’a ‘Rusya’nın Sully’si’ yakıştırması yapıldı.
fighter havada çarpıştı. Die Welt ve Focus’un haberine göre,
pilotların çarpışma sonrasında uçaktan atladığını ve can kaybı
olmadığını yazdı. Almanya’nın kuzeyinde Mecklenburg-Vor-
pommern bölgesindeki kazayı yetkililer doğruladı. Eurofighter
uçakları Airbus, BAE Systems ve Leonardo ortak ürünü.

Ukrayna'da helikopter kazası Damir Yusufov ve ikinci pilot George Murzin’e Devlet Başkanı
Putin tarafından ‘Cesaret Ödülü’ verildi. Yusupov, bir helikop-
14 Temmuz 2019 günü Sumskoy bölgesinde Yabloçnoye ter pilotunun oğlu. Avukatlık yapmaktayken 2013’de pilot, 1
köyünün yakınlarında Mİ-2 tipi bir helikopterin tarlalara yıl önce kaptan oldu ve 3 bin saatlik uçuş tecrübesine sahip.
ilaç püskürtme uçuşu sırasında düştü. Helikopter alev aldı. 2. pilot Murzin ise pilot lisansını 2 yıl önce aldı. Sadece 600
Pilotun helikopterden çıkamadan yanarak hayatını kaybet- uçuş saati var.
tiği bildirildi.

1209

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UÇUŞ KAZALARI

İspanya’da helikopter ile uçak çarpışması OLMAMIŞ KAZALAR

Mallorca Adası Inca bölgesinde bir helikopter ile küçük bir (Near Miss)
özel uçağın havada çarpışması sonucu 7 kişi hayatını kaybetti.
(Helikopterde 2’si çocuk toplam 5 kişi, uçakta ise 2 kişi vardı.). Yakıtı biten uçak araziye indi
Çarpışmanın bir hastane binası üzerinde gerçekleştiği öğrenildi.
23 Nisan 2019 günü Asia
İspanya’da askeri uçak denize düştü Airways'e ait Cibuti-Har-
tum seferini yapan EY-322
25 Ağustos 2019 günü sefer sayılı Antonov AN-
Hava Kuvvetlerine ait 26 tipi uçak, açık araziye
Casa C-101 tipi tek mo- iniş yapmak zorunda kaldı.
torlu fighter / eğitim uça- Cibuti'den Hartum'a gelen
ğı Murcia bölgesinde San ancak Hartum havalimanına
Javier Hava Üssü yakı- yaklaşma sırasında yakıtsız kaldığı bildirilen uçakta 5 kişilik
nında Akdeniz’e düştü. mürettebat bulunuyordu. Mürettebat olayı yara almadan atla-
Pilot düşüş anından önce tırken uçağın büyük hasar gördüğü kaydedildi.
atladı. Uçağın İspanya
Hava Kuvvetlerinin Eagle Patrol (Kartal Devriyesi) uçakların- Almanya’da iniş takımları kırılan Cessna
dan olduğu ve akrobasi uçuşları yaptığı belirtildi.
Siegerland Havaalanına in-
Avustralya'da helikopter kazası, 5 ölü mekte olan Cessna 551 Cita-
tion II / SP jetin pilotları pist
6 Eylül 2019 günü Newcastle dışına teker koyunca arka
yakınlarında radardan kaybolan iniş takımı kırıldı. 24 Nisan
Bell UH1 tipi özel helikopterin 2019 günü meydana ge-
enkazı, Fingal Körfezi yakınla- len olayda pistte savrularak
rında bulundu. Helikopterdeki 5 kaymaya başlayan uçak, sol kanadında oluşan yakıt sızıntısı
kişinin de yaşamını yitirdiği bil- nedeniyle bir anda alev aldı. Yangın itfaiye ekiplerinin anında
dirildi. Helikopterin kötü hava müdahalesiyle kısa sürede söndürüldü.
koşulları altında düştüğü ve acil
durum bildirimi veya yardım çağrısı olmadığı kaydedildi. Yaşlı pilot ağaca takıldı

Las Vegas'ta balon kazası ABD’nin Idaho eyaletinde ta-
til beldesi Mc Call bölgesinde
12 Eylül 2019 günü Go- ormanlık alanda sıra dışı bir
odsprings yakınlarındaki kaza meydana geldi. 79 ya-
bir çölde sıcak hava ba- şında olduğu belirtilen bir pi-
lonunun sert iniş yapma- lotun kullandığı küçük uçak,
sı üzerine biri ağır, 9 kişi yerden yaklaşık 20 metre
yaralandı. Hot Air Sin City yüksekliğinde bir ağaca takılı
Balloon Rides şirketine ait kaldı. Olay yerine gelen itfaiye ekipleri, uçaktan pilotu kur-
balon henüz belirleneme- tardı. Pilotun şans eseri olayı yara almadan atlattığı bildirildi.
yen bir sebeple acil iniş
yapmak zorunda kaldı. Balonun sepetinin yere vurmasıyla bir- Motoru yanan uçak yoluna devam etti
likte yolculuk yapan insanlar yara aldı. Kazanın olduğu saat-
lerde sert rüzgar olduğu ifade edildi. 29 Nisan 2019 günü
Air Zimbabwe’ye
Florida’da küçük uçak kazası ait Boeing 767-200
tipi uçağın Johan-
30 Ekim 2019 günü nesburg OR Tambo
Ocala’da Beechcraft 58 Havaalanı’ndan kal-
Baron tipi uçak karayo- kışında motoruna
luna düştü. Seyir halin- kuş çarptı. Sol motor
deki bir otomobile çar- alevler içinde kaldı. Pilotlar önce kalktıkları meydana acil iniş
pan uçakta yangın çıktı. istedi, ancak daha sonra yola devam etme kararı aldı. 6.55’de
Uçakta bulunan iki kişi kalkan uçak 39 bin ft’ten normal uçuşunu tamamladı ve
hayatını kaybederken, 8.35’de Harare’ye indi.
çarptığı otomobilin sürü-
cüsü hafif yaralı olarak hastaneye kaldırıldı.

1210

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Florida’da pistten çıkan uçak nehire sürüklendi Bodrum’da uçak ile helikopter çarpışıyordu

Jacksonville havalima- 13 Ağustos 2019 günü 18.40'da Milas-Bodrum
nına iniş yapan Miami Havalimanı'nda, İstanbul seferi için pist başından hızlana-
Air’e ait Boeing 737 rak kalkışa geçen THY uçağının önüne aniden çıkan he-
tipi yolcu uçağı pistten likopter, pilotların dikkati sayesinde erken fark edildi ve
çıkarak St. John Nehri- muhtemel bir kaza önlenmiş oldu. 146 yolcusu olan uça-
ne girdi. 3 Mayıs 2019 ğın sert fren yapması nedeniyle bazı yolcular panik yaşadı.
günü Küba Guantana- Hava trafik kontrolörünün helikopterin pist üzerinden ge-
mo Körfezi’nden gelen çişine izin verdiği, sonra bu geçiş tamamlanmadan uçağa
uçakta 136 yolcu ve 7 mürettebat bulunuyordu. Can kaybı kalkış izni vermesi nedeniyle olayın yaşandığı öğrenildi.
olmadı. 21 kişi yaralandı. Kontrolörleri liyakatsizlikle suçlayanlar da, yorgunluklarını
öne sürenler de oldu. Uçakta yolcu olarak bulunan Fox TV
Sağ iniş takımı olmadan indi sunucu ve yorumcusu İsmail Küçükaya, felâketin eşiğinden
dönüldüğünü söyledi.
12 Haziran 2019
günü Sierra American Pist dışına çıkan uçak
Corporation'a (SAC)
ait Beechcraft King Air 11 Kasım 2019 günü Kuzey Carolina Greensboro’dan
E90 tipi uçak sağ ana Şikago’ya gelen Envoy Air 4125 sefer sayılı Embraer ERJ-
iniş takımı olmadan 145LR O'Hare Havaalanına inişinin ardından pistten çıktı.
Fort Worth-Alliance Yetkililer, uçakta bulunan 38 yolcu ve üç mürettebat arasın-
Havaalanı'na acil iniş da herhangi bir yaralanma olmadığını ve herkesin güvenli
yaptı. Uçağın sağ iniş ta- bir şekilde tahliye edildiğini belirtti. Olay sırasında O’Hare
kımının bilinmeyen bir nedenle kalkış yaptığı Greenville (Tek- Havaalanında kar yağışı olduğu ve yüzlerce uçuşun iptal
sas) meydanında uçaktan düştüğü kaydedildi. Uçakta pilotla edildiği kaydedildi.
birlikte bulunan iki yolcu da olayı herhangi bir yara almadan
atlatırken, pistteki sürtünme nedeniyle uçağın sağ tarafında ve Mısır'da uçağın iniş takımı alev aldı
motorda hasar olduğu bildirildi.
10 Kasım 2019 günü Şarm El Şeyh havaalanında Ukrayna
Brezilya’da gövde üzeri iniş merkezli SkyUp Havayolları şirketine ait Boeing 737 tipi
uçağın inişi sonrası, iniş takımlarında yangın çıktı. Yangı-
Brezilya’da MAP Linhas nın, sızıntı yapan yakıt nedeniyle çıktığı ve yolcuların zarar
Aéreas şirketine ait ATR- görmeden tahliye edildiği duyuruldu.
42-320 uçağı Manaus-
Carauari iç hat seferini
yapmak üzere Manaus-
Eduardo Gomes Ulus-
lararası Havaalanından
kalktı. Kısa süre sonra
meydana gelen mekanik
bir arıza nedeniyle pilot acil iniş deklare etti. 34 yolcu ve 4
kişilik mürettebatın bulunduğu uçak piste gövde üzeri indi.
İtfaiye ekiplerinin müdahalesiyle yapılan tahliye sırasında yol-
culardan 2 kişi hafif yaralandı.

Yunanistan’da uçak turistlere teğet geçti Japonya'da ABD F-16'sı yanlışlıkla bomba attı

Bir tarafı dağlık diğer ABD'ye ait Misawa Hava
tarafında da St. Ma- Üssü'ne bağlı bulunan
arten halk plajlarının bir F-16 savaş uçağı 6
olduğu İskados Ada- Kasım 2019 günü askeri
sı’ndaki havalimanı- üssün kuzeyinde bulu-
na iniş yapan Emb- nan bir atış eğitim bölge-
rarer E190, turistleri si yakınına güdümlü bir
adeta yaladı geçti. bomba düşürdü. Uçak-
Fotoğraf çekmek is- tan düşen bombanın pat-
teyen bazı turistler dev uçağın rüzgârından uçarak yaralandı. lama tehlikesi bulunmayan sahte mühimmat olduğu, her-
hangi bir hasar ya da yaralanma olmadığı kaydedildi.

1211

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

YER KAZALARI

Apronda uçaklar siste çarpıştı İstanbul Havalimanında ilk yer kazası

30 Nisan 2019 günü İngiltere’nin Doğu Midlands 22 Mayıs 2019 günü
Havaalanı’nda Ryanair ve Jet2 uçağı, yerel saat ile 08’de İstanbul-Ankara
07:50‘de sis yüzünden çarpıştı. Edinilen bilgiye göre seferini yapmak üzere
uçaklardan biri sabit haldeydi. Ayrıca uçaklarda yolcu pist başına ilerlemek-
yoktu ve kazada ölen ya da yaralanan olmadı. te olan TK 2108 sefer
sayılı THY'nin Boeing
Sabitlenmeyen merdiven fırtınada 777-300 uçağının sağ
uçağa çarptı kanadı yol kenarındaki
elektrik direğine çarptı.
Yolcu veya ekiplerde
herhangi bir yaralanma
olmadı. Seyahat başka
bir uçakla devam etti.

İstanbul Havalimanında ikinci yer kazası

16 Temmuz 2019 günü Turkish Ground Services’a (TGS)
ait bagaj aracı ambulans çarptı.

2019 Nisan ayının son haftasında Tayland’ın Bangkok- İstanbul Havalimanı’nda ambulans hizmeti veren Şafak
Don Muang Havalimanı’nda şiddetli fırtına ile birlikte Hastaneler Grubuna bağlı bir ambulansın, uçak altında
etkili olan dolu yağışı nedeniyle Lion Air’e ait sabitlen- görev yapan bagaj aracına çarpması sonucu yere düşerek
meyen yolcu merdiveni sürüklenerek Nok Air’e ait uça- hafif yaralanan personel ambulans ile kontrol amaçlı has-
ğa çarptı. Boeing 737-800 tipi uçağın içinde 176 yolcu taneye kaldırıldı.
bulunuyordu. Kaza sonrası yolcular uçaktan indirildi,
terminale alındı. Kanadı hasar gören uçak bakıma alındı. Hollanda’da uçaklar apronda çarpıştı

Kuveyt’te yer görevlisi ezildi

6 Mayıs 2019 günü Kuveyt Havayollarına ait yolcusuz Amsterdam Schiphol Havalimanı’nda uçuşa hazırlanan
Boeing 777-300 ER tipi uçak pushback sırasında yer gö- iki uçak çarpıştı. 9 Temmuz 2019 günü sabah Madrid ve
revlisini ezerek ölümüne neden oldu. Londra seferine hazırlanan KLM ve İngiliz Easyjet uçakları-
nın çarpışması nedeniyle hasar oluştu, ancak uçakta bulu-
nan yolcuların yaralanmadı.

1212

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

HABERLER

26 Nisan Dünya Pilotlar Günü kutlandı Yeni DHMİ Genel Müdürü

Türk tayyaresi ile uçan ilk Türk DHMİ Genel Müdürlüğü ve Yö-
savaş pilotu olma unvanına sahip netim Kurulu Başkanlığına, Funda
ve 1 numaralı Lisans sahibi olan Ocak'ın emekliliğinin ardından 25
Mehmet Fesa Evrensev’in Türkiye Temmuz günü itibariyle Hüseyin
semalarındaki ilk uçuşunu ger- Keskin atandı. Boğaziçi Üniversite-
çekleştirdiği 26 Nisan tarihi yak- si Matematik Bölümünde lisans eğitimi almış ve Marmara Üni-
laşık 15 yıldır “Türkiye Pilotlar versitesi İşletme Bölümü'nde yüksek lisans yapmıştı. 2016’da
Günü” olarak kutlanmaktadır. İGA Havalimanı İşletmesi A.Ş.İcra Kurulu Başkanlığından
2013 yılı Uluslararası Havayolu sonra sırasıyla THY Yer İşletme Başkanı, TGS Kurucu Genel
Pilotları Dernekleri Federasyonu Müdürlüğü, TAV Park Genel Müdürlüğü, İDO Genel Sekre-
(IFALPA) Kongresinde Türkiye terliği görevlerinde bulunmuş, Medine Havalimanı projesinde
Havayolu Pilotları Derneğinin çalışmıştı.
(TALPA) yaptığı teklif uygun görüldü ve 2014 yılından itiba-
ren 26 Nisanda küresel düzeyde “Dünya Pilotlar Günü” olarak Denize zorunlu iniş anonsu panikletti
kutlanılması kararı alındı. İlk kutlama 2014 yılında öneri sahibi
ülke sıfatı ile TALPA’nın ev sahipliğinde İstanbul’da yapılmıştı. 23 Nisan 2019 gecesi İstanbul Havalimanı'ndan 21'de kalkan
Hepimize emniyetli uçuşlar yaptıran değerli pilotlarımıza sevgiler... THY’nin İstanbul-Bodrum uçağında yapılan "Kemerlerinizi
bağlayın denize zorunlu iniş yapıyoruz" anonsu sonrası bir
Türk Yıldızları’nın tarihe geçen pilotu anda panik yaşadı. Yapılan ikinci anonsla ilk anonsun otoma-
tik anons olduğu ve yanlışlıkla devreye girdiği anlaşıldı. Bir
Hv.Plt.Bnb. Mehmet Kemal Koyunluoğlu, 4’lü kol uçuşunda yolcunun ise korkudan fenalaştığı öğrenildi.
yerden 200 metre ve
diğer 3 uçakla arala- Kadın pilot 9. kattan düştü
rında 1 metreden az
mesafe varken, uçağı- 30 Nisan 2019 günü Ataköy’de 21 katlı bi-
nı ters çevirerek gös- nanın 9. katında oturan pilot Gökselin Türkel
teri hareketini tersten (35), henüz bilinmeyen nedenle pencereden
yaparak tarihe geçti. düştü ve yaşamını kaybetti. Türk Hava Yol-
larında A330 2. pilotu olarak uçan Gökselin
Türk Hava Kurumu iflâstan döndü Türkel’in cam silerken ayağının kayarak düş-
tüğü ya da intihar ettiği (?) de ileri sürüldü. 9
Atatürk'ün kurduğu THK, önceki yönetimlerin aylık bebeği olan Türkel’in süt izninde olduğu öğrenildi. Ba-
yanlışları yüzünden iflasla karşı karşıya geldi. bası, eşi ve kardeşi de pilot olarak THY’de görev yapmakta...
Sözcü Gazetesi yazarı Saygı Öztürk, bütün mal
varlıklarına haciz konulan THK’da yeni yönetimin Pilotun tüfeği ateş aldı, omuzundan vuruldu
hacizlerin bir kısmını kaldırırken, FETÖ'cü olduğu öne sürülen
73 kişinin de görevlerine son verildiğini yazdı. THK’da bağım- 30 Nisan 2019 günü Kırşehir’in Kaman ilçesi Sarıömerli köyü
sız şirkete yaptırılan denetim sonucu 450 milyon TL'ye ulaşan göleti civarından dolaşan özel bir şirkette sivil hava pilotu ola-
yolsuzluk saptandığı, bu konunun yargıya intikalini engelle- rak çalıştığı öğrenilen A.E.A’nın kendine ait ruhsatlı tüfeğinin
mek için kurumdan belge çalındığı vurgulandı. Em. General ateş alması sonucu sol omuzundan yaralandı. 112 Acil Sağlık
Bertan Nogaylaroğlu başkanlığında oluşturulan yeni yönetim, ekiplerince Kaman Devlet Hastanesine kaldırıldı. İlk tedavisi-
THK'yı bataktan çıkarmak için mücadele verirken, kurum üze- nin ardından Ahi Evran Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Has-
rinde bulunan hacizleri kaldırmaya çalışıyor. tanesine sevk edilen A.E.A’nın hayati tehlikesinin bulunmadığı
öğrenildi.

3 yıldır vekâletle yürütülen SHGM’ye Çobanlar uçağa ateş açtı
yeni genel müdür atandı
Aksaray’a bağlı Osmanlı
Bahri Kesici, 2016 yılından beri köyünde çobanlık yapan
vekâleten yürüttüğü Sivil Hava- M.İ. ve S.Ş, alçak uçuş ya-
cılık Genel Müdürlüğü'ne atandı. parak koyunları ürküten,
Daha önce Hava Kuvvetlerinde Emi Grup’a ait Cessna Cara-
mühendis olarak çeşitli görevler- van tipi maden keşif uçağı-
de bulunan, F-16, CASA nakliye na ateş etti. Uçağın gövde-
uçağı, Cougar helikopteri ve Tan- sinde delik açan iki mermi, şans eseri pilotlara isabet etmedi.
ker uçak projelerinde görev yapana Kesici, 2000 yılında bin- Jandarma ekipleri köylülerin evine baskın yapılarak tüfek ve
başı rütbesiyle emekli olmuştu. 10 yıldır SHGM’de çalışmakta, silahlara el koydu. Gözaltına alınan iki çoban ifadeleri alındık-
son 3 yıldır da Gn.Md’lüğe vekâlet etmekte idi. tan sonra serbest bırakıldı.

1213

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

HABERLER

C-47 uçağını saygısızca parçaladılar Hawaii’de türbulans, 35 yaralı

Kanada’nın Vancouver şehrinden, Avustralya’nın Sydney şeh-
rine sefer yapan ve 284 yolcuyu taşıyan Air Canada'ya ait Bo-
eing 777-200 tipi yolcu uçağı, ABD’nin Hawaii bölgesinde
türbulansa girdi. Yaralıların olduğu uçağın pilotları acil iniş ka-
rarıyla Honolulu Havalimanına iniş gerçekleştirdi. 11 Temmuz
2019 günü yaşanan olayda 35 yolcu yaralandı; yaralılardan
9'unun sağlık durumunun ciddi olduğu kaydedildi.

Türk Hava Kuvvetleri'nin envanterine 1 Eylül 1949 tarihinde Hosteslerin eski çorap ve ayakkabıları mezatta
girmiş olan 42-24270 kuyruk numaralı uçak 1994 yılına ka-
dar 45 yıl hizmet ettikten sonra Kayseri Erciyes Üniversitesi’ne İngiltere'deki Manc-
verilmiş, Havacılık ve Uzay Fakültesi’nin önüne konulmuştu. hester Havalimanı'nda
2019 yılında ise artık eskidiği ve eğitim faaliyetlerinde kul- bazı hosteslerin kulla-
lanılmadığı gerekçesiyle Erciyes Üniversitesinde parçalandı. nılmış külotlu çorapla-
Olayı öğrenen yabancı havacılar bunu cinayet olarak nitele- rını ve ayakkabılarını
diler. Bu uçak, 6 Haziran 1944 gecesi Amerikan paraşütçüle- satışa çıkarması, tab-
rini Normandiya'ya atan uçaklardan biriydi. 1974 Kıbrıs Barış loid medyaya gündem
Harekâtında da görev yapmıştı… oldu. Hosteslerin inter-
net siteleri üzerinden açık artırmayla sattığı kıyafetlerin ciddi
Türbulans paniği rakamlar getirdiği, kullanılmış bir külotlu çorabın 15 sterline
(yaklaşık 110 lira), eski bir ayakkabının 50 sterline (350 TL)
7 Mayıs 2019 günü Londra’dan Tampa’ya satıldığı belirtildi. İngiliz The Mirror gazetesinin haberine göre;
gitmekte olan British Airways’e ait Boeing açık artırma sitelerinde kaçmış kadın çorapları bile satılıyor.
777-236 (ER) tipi uçak, Florida hava saha- Bazı hostesler, ürünlerini tanıtmak için belden aşağı çektikleri
sında türbulansa girdi. Büyük panik yaşa- fotoğrafları paylaşıyor. (Psikopatoloji bakış açısıyla bu bir feti-
nan uçakta, bazı yolcular koltuklarından şizmdir.)
fırlayıp uçağın tavanına çarptı. Olayda 14
yolcu yaralandı. EasyJet’te arkalıksız koltuk skandalı

Endonezya'da sahura kaldırma yöntemi EasyJet’in Londra Luton-Cenevre
uçuşunu yapacak olan Airbus A319
Endonezya Hava Kuvvetleri de Twitter hesabından yaptığı tipi uçakta çekilen fotoğraf bir anda
açıklamada, Ramazan ayı boyunca insanları sahurda uyan- sosyal medyada yayıldı. Bir açıklama
dırmak için savaş uçaklarının alçak uçuş yapacağı duyuruldu. yapan şirket sözcüsü, önceliğin her
Cava Adası'nda bu uygulamanın gerçekleştirildiğine dair ha- zaman güvenlik olduğunu, fotoğrafta
berler tüm yayın organlarında yer aldı. Bazı Cava adası sa- görülen arkalığı olmayan koltukların
kinleri uçak gürültülerine itiraz ederek, "Nüfusun tamamının tamir edileceği, uçuş sırasında bu
Müslüman olmadığı ve oruç tutmadığı göz önüne alınırsa, bu- koltuklarda hiçbir yolcunun oturtul-
nun gerekli bir uygulama olduğunu düşünmüyoruz. Bu saatler madığını söyledi. Fotoğrafta arkalık-
diğer dine mensup olan kişiler için dinlenme saatleridir" dedi. sız koltukta otururken görülen yol-
cunun ise bir başka koltukta seyahat
Kahvaltı yapmayan pilot baygın uçtu ettiği duyuruldu.

Avustralya’da Parafield'den Port Augusta havaalanına tek ba- Yunan pilotların küstahlığı
şına uçan bir öğrenci pilotun, yeterince uyumadığı ve kahvaltı
yerine sadece bir çikolata ile enerji içeceği tükettiği için 40 Yunanistan Hava Kuvvetleri’nin
dakika boyunca baygın halde uçtuğu belirtildi. 10 Mayıs 2019 Mirage tipi savaş uçakları pi-
günü yaşanan olayda, soğuk algınlığı olan pilotun, baş ağrı- lotlarının, üniformalarına tak-
sı hissedince uçağı otomatik pilot moduna geçirdiği, baygın tıkları peçlerdeki “Mehmetçik
kaldığı süreçte hava trafik kontrol çağrılarını duymadığı, 40 Busters” (Mehmetçik Avcısı)
dakika sonra Okyanus üzerinde uçarken kendine geldiği açık- yazısı sosyal medyada gündem
landı. Güvenlik bürosunun bildirdiğine göre, pilotun staj yap- oldu! Yunanistan’la Türkiye
tığı uçuş okulu, olaydan sonra öğrencilerin iyi dinlendiğinden arasındaki Doğu Akdeniz ve
emin olacak ve stajyer pilotlara yorgunlukla başa çıkmaları Ege gerilimlerinin yoğun ola-
konusunda eğitim verecek, ayrıca pilotların uçuş öncesinde rak sürdüğü şu günlerde yayı-
sağlık durumları ve tükettikleri ile ilgili bilgi vermeleri zorunlu lan görüntü; kışkırtıcı, çocukça ve küstah milliyetçilik olarak
hale gelecek. yorumlandı. Peçlerde Türk pilotları fesli olarak çizilmiş…

1214

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

HABERLER

İran ABD İHA'sını düşürdü Sıradışı kadın pilot

İran Devrim Muhafızları insansız hava aracının İran hava Prof. Radmila Tonkoviç Sırbis-
sahasında düşürüldüğünü iddia etti. Reuters haber ajansı- tan Cumhuriyeti Hava Kuvvet-
na bilgi veren ABD'li kaynaklar ise İran tarafından fırlatılan leri Federasyonu'nun onursal
füzenin hava aracını uluslararası hava sahasında düşürdü- üyesi ve Hava Kuvvetlerinin
ğünü, aracın ABD Donanması envanterinde bulunan MQ- "Golden Flight Sign" ödülünü
4C Triton tipi bir araç olduğunu söyledi. ABD'li savunma alan tek kadın pilotu…
sanayi şirketi Northrop Grumman tarafından üretilen Triton Sırbistan ve yurtdışında havacı-
insansız hava araçları 24 saatten uzun süre havada kalabi- lık üzerine yayınlanan binden
liyor, 16 kilometre irtifaya kadar çıkabiliyor. fazla makalenin yazarı. 18 yıldır
havacılık dergisi Aeromagazin'in editörlerden birisi olarak
“havacılıkta çalışan kadınlar” hakkında yazdığı popüler
makaleleri var. Son kitabını 2017 de yayınladı: “Dünya-
nın Gökyüzü Kahramanları. ” Tonkoviç mesleki alandaki
düşüncesini “Erkekler kendilerini havacılıkta lider olarak
görüyor ve bu sektördeki cinsiyet eşitliğine inanmıyor, bu
yüzden kadınların havacılıktaki yeri için mücadele etmek
zorunda kaldım” diye özetliyor.

Uçakta bir AT

Uçan Kaykay ile Manş Denizini geçti Flirty isimli minik at (Pony), American Airlines’ın
Chicago’dan Nebraska’ya yapılan uçuşunda kabine alındı.
Uçan kaykayın (Flybo- Koltukların arasında duran uysal hayvan, sahibi için duy-
ard Air) mucidi, eski jet- gusal destek hayvanı (Emotional Support Animal-ESA) sta-
ski şampiyonu Fransız tüsüyle (ve şirketin özel izniyle) seyahat etti.
Franky Zapata, 4 Ağus-
tos 2019 günü yerel sa- Kaptan pilota çıplaklık suçlaması
atle 06.17'de Fransa'da-
ki Sangatte kentinden Denver Havalimanında bulunan otel
uçan kaykayı ile hava- odasının penceresinde çıplak görül-
lanarak Manş Denizini düğü için tutuklanan United Airlines
geçip İngiltere'nin Saint kaptan pilotu Andrew Collins, mağdur
Margaret Koyu'na ulaştı. 35 km’lik uçuş 22 dakika sür- edildiğini ve davacı olacağı söyleyin-
dü. Yakıt olarak kerosen kullandığı kaykayına yakıt ikmali ce kent idaresi 300 bin dolar ödeme-
yapan Zapata, Dover Boğazı'nı ilk geçme denemesini 25 ye razı oldu. 20 Eylül 2018 tarihinde
Temmuz'da yapmış, ancak yakıt ikmali yaptığı platformun kaldığı Denver Havalimanı’nda bu-
dar olması nedeniyle inerken dengesini kaybederek denize lunan Westin Otel’deki odasının penceresinde çıplak gö-
düşmüştü. rüldüğü için tutuklanmıştı. Collins’e açılan davada hakim,
delil yetersizliğine işaret ederek pilotun suçsuz olduğuna
Delta uçağı tek yolcu için uçtu karar verdi. Collins’in avukatı, "Saygın bir aile babası ve de-
neyimli bir havacı olan Collins'in otel odasına haksız yere
Amerika Birleşik Devletleri’nde Vincent Peone isimli bir baskın yapıldığını ve tutuklanarak kurban edildiğini” belirt-
yolcu, SkyWest Hava Yolları’nın bağlantılı Delta şirketi ti. Olaydan sonra 6 ay süreyle görevden alınan kaptanın
uçağında tek başına seyahat etti. New York-Aspen’den Salt ayrıca bu dönemde Pilotlar Sendikası için başkan adaylı-
Lake City’ye gidecek başka yolcu olmamasına rağmen, şir- ğından da vazgeçmek zorunda kaldığı kaydedildi.
ket uçuşu iptal etmeyerek yolculara olan saygısının örne-
ğini verdi. Peone, “Bu benim özel jetim” diye şaka yaptı.

1215

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

UZAY HABERLERİ

Ay’a inişin 50. yılı kutlamaları Türkiye Uzay Ajansı Başkanlığına atamalar yapıldı

Apollo-11 programıyla Ay'a yapılan ilk insanlı yolculuğun 50. Türkiye Uzay Ajansı ve Yöne-
yıl dönümü, ABD'de törenlerle kutlanıyor. Kutlamalar çerçe- tim Kurulu Başkanlığına Ulaş-
vesinde başkent Washington'daki Ulusal Hava ve Uzay Müze- tırma ve Altyapı Bakanlığı
si, Başkan Yardımcısı Mike Pence'in katıldığı bir törenle, Ay'a Havacılık ve Uzay Teknoloji-
ayak basan ilk astronot olan Neil Armstrong'un uzay giysisi- leri Genel Müdürü Serdar Hü-
ni sergilemeye başladı. Armstrong ve Buzz Aldrin'le birlikte seyin Yıldırım atandı. Ajansın
Apollo 11 mürettebatının 3’üncü üyesi olan 88 yaşındaki Mic- yönetim kurulu üyeliklerine
hael Collins de fırlatılış sırasında yaşadıklarını anlattı. ise Prof. Dr. Yurdanur Tulunay, Prof. Dr. Sacit Özdemir, Doç.
Dr. Lokman Kuzu, Dr. Ahmed Halid Akgiray, Cenk Şen ve Mu-
rat İkinci getirildi.

Serdar Hüseyin Yıldırım, İstan-
bul Teknik Üniversitesi Uçak
Mühendisliği bölümünden Ber-
lin Teknik Üniversitesi Havacı-
lık ve Uzay Bilimleri bölümüne
yatay geçiş yaptı. Yıldırım, aynı
bölümde yüksek lisansını ta-
mamladı. Çeşitli havayollarında yönetici olarak çalıştı, proje
danışmanlığı yaptı. Kadir Has Üniversitesi’nde Havayolu İşlet-
meciliği dersleri verdi ve DHMİ’de yönetim kurulu başkanlığı
ile genel müdürlük yaptı.

Rusya uzay istasyonuna insansı robot gönderdi

1969 yılının 20 Temmuz günü Neil Armstrong ve Edwin Ald- 22 Ağustos 2019 günü Soyuz MS-14 uzay aracı ile Kazakistan'ın
rin Apollo-11 aracı ile Ay’a inmiş, 2 saat 37 dakikası Ay’da yü- Baykonur Uzay Üssü'nden fırlatılan ‘humanoid kozmo-robot’
rüyüş olmak üzere toplam 21,5 saat Ay’da kalıp dönmüşlerdi. Fedor, Uluslararası Uzay İstasyonu'na (UUİ) ikinci denemesin-
Ay’a inmeden komuta aracında kalan 3. kişi Michael Collins de kenetlenme işlemini tamamladı. Soyuz aracında Fedor’dan
idi. Dünyadan fırlatılışlarından dönüşlerine kadar geçen süre başka bir kozmonot yoktu. 1.80 metre boy ve 160 kg ağırlığın-
8 gün idi. da olan Fedor, kozmonotların hareketlerini kopyalayabiliyor,
elektrik kablolarını bağlayıp kesebiliyor, tornavida ve yangın
New York uçuşu Starship ile 29 dakika sürecek söndürücü gibi aletleri kullanabiliyor. Sonraki aşamalarda uzay
yürüyüşü gibi tehlikeli işleri yapacak. Ayrıca şişe açmak gibi
Uçak yolculuğu yapacakların ha- becerilerini paylaşıldığı bir Instagram ve Twitter hesabı var.
yatını fazlasıyla değiştirecek tek-
noloji yakında hayatımıza girecek. Rusya’dan uzaya ‘Türkonot’ gönderme teklifi
Tesla ve SpaceX’in kurucusu olan
Elon Musk’ın yeni çılgın projesiy- Rusya Federal Uzay Ajan-
le, yer çekiminin olmadığı ortam- sı (ROSCOSMOS) Başkanı
da seyahat edebilecek olan roket Dmitriy Rogozin, 27 Ağus-
havada geçirilen süreyi kısaltmayı amaçlıyor. Starship adını tos 2019 günü Moskova’ya
taşıyan (önceki adı Big Falcon Spaceship-BFS) roketin 11 sa- çalışma ziyareti için giden
atlik New York uçuşunu 29 dakikaya kısaltacağı öngörülüyor. Cumhurbaşkanı R. Tayyip
Erdoğan'a uzaya Türk ast-
Mars rezervasyonunda Türkiye 1’inci sırada ronot göndermeyi teklif
etti. Rogozin, “2023 yılında Cumhuriyetinizin 100'üncü yılını
NASA’nın başlattığı ‘İsmimi yörüngeye Türk bir astronot göndererek kutlamanız için Koz-
Mars’a Gönder’ projesine monot Eğitim Merkezi’miz buna hazır” dedi.
en yoğun ilgi Türkiye’den
geldi Mars 2020 uzay ara-
cıyla Kızıl Gezegen'e gön-
derilecek olan Rover’deki
çipe konulması için adını yazdırıp Mars'a sembolik biniş kartı-
nı alanların sayısı Dünyada 8 milyonu geçti, bunun 2,5 milyo-
nu Türkiye’den gelerek ilk sıraya ülkemiz yerleşti.

1216

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

ABD ve Rusya Uzay Kuvvetleri Nasa’nın 2024 Ay Görevi için
Komutanlığı kurdu Yeni Uzay Giysi İhtiyacı

29 Ağustos 2019 tarihinde NASA, 2024 yılında Ay yüzeyine plânladığını duyurduğu
ABD’de Başkan D. Trump yeniden insanlı araç gönderme projesinde kullanılabilecek
tarafından Uzay Kuvvet- gelişmiş bir uzay giysisine ihtiyaç duymaktadır. 2024 yı-
leri Komutanlığı kuruldu- lına kısa bir süre kalması da dikkate alındığında yeni uzay
ğu açıklandı. Bu kuvvet, giysisinin özellikleri bakımından 1970’li yıllardaki Apollo
‘Dünya'nın yörüngesinde görevlerinde kullanılanlardan daha üstün olması gerekiyor.
ABD'nin çıkarlarını ve uy- 2024 yılında Ay’a insan gönderilmesi kararının ani bir karar
dularını hedef alan saldırıları önlemek’ ile görevli bulunuyor. olduğu, 1977’den beri bu amaçla yeni bir uzay giysisinin ta-
SpaceCom Komutanlığına Gen. John Raymond atandı. (Tabii sarlanmadığı bildirilmiştir. Ancak bunun, yeni ve tamamen
ki, uzaydan saldırı niyetinden söz edilmedi.) işlevsel bir uzay giysisi tasarlama konusunda ilerleme kay-
1 Ağustos 2015 günü de Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, dedilmediği anlamına gelmediği; son 10 yılda Kuzey Dakota
Devlet Başkanı Vladimir Putin'in talimatı gereği "Hava-Uzay Üniversitesinde bu alanda yapılan çalışmalar sonucu NDX-2
Ordusunun" kurulduğunu açıklamıştı. adı verilen uzay giysisi prototipinin, beklentileri karşılayabi-
lecek özelliklere sahip minyatür bir uzay aracını andırdığı da
Hindistan’ın Ay’a gönderdiği uzay aracı inemedi kaydedilmiştir. Söz konusu özellikler arasında Ay tozunun
zararlı etkilerinden korunma, astronotların rahatça hareket
7 Eylül 2019 günü Hindistan’ın ‘Chandrayaan-2’ modülü edebilmeleri ve kaya örnekleri toplamak için eğilmeleri için
Ay’ın güney kutbunda su aramak ve sarsıntı kaydı yapmak esneklik unsurları bulunmaktadır.
üzere inmesine 2 km kala elektronik bağlantısı koptu. 150 mil-
yon dolara mal olan ve 1,5 aydır yolda olan aracın inememesi Buna karşılık NASA’nın kendi bünyesinde 2015 yılında baş-
üzerine, inişi Uzay Merkezinde izleyen Hindistan Başbakanı, ka bir gezegenin yüzeyinde kullanılmak amacıyla geliştirdiği
başarısızlık nedeniyle ağlayan ISRO yöneticisini teselli etti. bir prototip olan Z2 kıyafeti için ise daha sonraki aşamalarda
Rusya, ABD ve Çin’den sonra Ay’a inen 4’üncü ülke Hindistan herhangi bir geliştirme yapılamamıştır.
olacaktı. İsrail de 2019 yılı Nisan ayında Ay’a araç göndermiş, NASA'nın 2017 denetim raporuna göre, Uluslararası Uzay
ama modül Ay yüzeyine İstasyonu etrafındaki yürüyüşleri (EVA) için kullanılmakta
çakılmıştı. Hindistan Uzay olan uzay kıyafetlerinin ömürlerinin giderek dolmakta oldu-
Araştırma Organizasyonu ğunu ve yenilerinin üretilmesinin de uzun yıllar alabileceği
(ISRO) 1969 yılında ku- tespit edilmiştir. Ayrıca NASA’nın yaklaşmakta olan Ay’daki
rulmuştur ve 2022 yılında Artemis görevleri için yılda yaklaşık 21 milyar dolar bütçe
Ay’a insan göndermeyi gereksinimi ve beklenmedik harcamalar göz önüne alındı-
plânlamaktadır. ğında, yeni bir uzay giysisinin tasarlanması konusundaki
sorunların önümüzdeki dönemde de artarak devam edeceği
Vikram Sarabhai (1919-1971): Hintli fizikçi, astronom ve sa- anlaşılmaktadır.
nayici. 1962 yılında Hindistan’da roket ve uydu fırlatma istas-
yonu kurdu. 1966 yılında Atom Enerji Komisyonu başkanlı- Çeviri: Dr. M. Savaş İlbasmış. Hava ve Uzay Hekimliği Uzmanı, Fizyolog
ğına getirildi. Uzay ve nükleer enerji için arge çalışmalarına Yunus Emre Devlet Hastanesi Hiperbarik Oksijen Tedavi Servisi
öncülük etti. Kendi adıyla anılan uzay ve bilim merkezleri Kaynak: Victor Tangermann, “NASA Really, Really Needs a New Spacesuit
vardır. Hindistan’da uzay programının babasıdır. for 2024 Moon Mission” (24.07.2019), Futurism.com

BAE’nin ilk uzay adamı

Birleşik Arap Emirlikleri’nin ilk astronotu Hazza al-Mansoori,
25 Eylül’de Uluslararası Uzay İstasyonu’na gitmek üzere So-
yuz roketiyle yola çıkacak.

1217

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

KURALDIŞI (İtaatsiz) YOLCU HABERLERİ

1. New York’da yolcu uçaktan atlamaya çalıştı 4. Kenya uçağında iniş takımına saklanan
kaçak yolcu düştü

3 Nisan 2019 günü İsrailli havayolu şirketi El-Al'ın Tel Daily Mail gazetesinin haberine göre 30 Haziran 2019
Aviv-New York seferini yapan Boeing 747 tipi uçağı Ben günü Kenya Havayolları'nın Nairobi-Londra seferini yapan
Gurion Havalimanı'ndan havalandı. New York John F. Ken- Boeing 787-8 tipi uçağı, Heathrow Havaalanı'na alçalırken
nedy Havalimanı'na iniş yaptıktan sonra bir yolcu acil çıkış Clapham semtinde lüks bir evin bahçesine havadan insan
kapısını açarak atlamaya çalıştı. Kabin ekipleri yolcuyu son düştü. Kimliği bilinmeyen kaçak erkek yolcunun iniş takı-
anda tutmayı başarırken, kapıda asılı kalan yolcu için uça- mına gizlenerek 9 saat uçtuğu ve donarak öldüğü, 1000
ğa merdiven yanaştırıldı. metre yükseklikte iniş takımının açılmasıyla birlikte düş-
tüğü ihtimali üzerinde duruluyor. Polis uçağın iniş takımı
bölmesinde bir çanta, su ve yemek buldu. Kaçak yolcunun
bahçede oturan John Baldock gencin sadece 1 metre yanı-
na düştüğü ortaya çıktı.

5. Yer görevlisine çirkin hakaretler savuran
yolcu

2. Phoenix’de uçaktan atlayan yolcu 25 Nisan 2019 günü İstanbul Havalimanında Bodrum’a
kalkış gecikmesine sinirlenen şık giyimli ama terbiyesiz bir
12 Nisan 2019 günü kadın, Çelebi Yer Hizmetleri görevlisi kadın memura haka-
Minneapolis'ten retler yağdırdı. “Koca kıçını büyütene kadar aklını çalıştır,
Phoenix'e gelen sokak süprüntüsü!” gibi galiz sözlerine kızarak üzerine yü-
American Airlines rüyen memura, “Hooop, temas yok! Bak ben sana temas
uçağında bulunan etmiyorum!” dedi. Böylece, fiziksel şiddetten farksız sözel
kuraldışı bir yolcu şiddetini örtmeye çalışan kadın hakkında Çelebi ve Atlas
kabin ekibi tarafın- Global avukatları suç duyurusunda bulundu. Gaziosman-
dan sakinleştirmeye paşa C. Savcılığı tarafından soruşturma başlatıldı. Bu sırada
çalışılırken, pilot çevredeki diğer yolcular personele destek olarak yolcuya
polisten yardım is- tepki gösterdi. Sosyal medyada şov niteliğinde haber ve fo-
tedi. Uçağın körüğe toğrafları olan Funda Esenç isimli kadın, Atlas şirketi tara-
yanaşması sırasında fından kara listeye alındı; parası iade edilerek gidiş-dönüş
zapt edilemeyen, uçuşu iptal edildi.
diğer yolculara kü-
fürler ederek sal-
dırganlaşan yolcu
kapıyı açarak asfalt zemine atladı. 10 metre yükseklikten
düşen yolcu yaralanırken olay yerine gelen polis ve sağlık
ekiplerince hastaneye kaldırıldı.

3. Air France uçağında iniş takımına
saklanan kaçak yolcu

14 Nisan 2019 günü Guadeloupe-Pointe à Pitre Uluslara-
rası Havaalanı’ndan Guyana’ya giden Air France uçağının
iniş takımı içinde gizlenmiş bir kaçak yolcu sağ olarak çıka-
rıldı. Kaçak yolcunun 30 bin ft irtifada -630C’ye kadar dü-
şen sıcaklıkta, düşük basınç ve oksijen azlığı şartlarında na-
sıl hayatta kaldığı incelenmekte. (Bu uçuş 2 saat sürmüştü.)

1218

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

6. Sudan’lı yolcu THY uçağının kokpitine 8. Uçakta pedofili, ‘Lolita Express’
girmeye çalıştı

Türk Havayollarına ait Boeing 737-8F2 tipi uçağında Su- ABD Başkanlarından Bill Clinton ve D. Trump’un arkadaşı
danlı bir yolcu olay çıkarttı. 15 Haziran 2019 günü İstan- Amerikalı milyarder Jeffrey Epstein, 2005 yılında 14 yaşın-
bul-Hartum (Sudan) seferini yapan uçak kalkışından kısa da bir kız çocuğunu para ile kandırarak Lolita Ekspres adını
bir süre sonra bir yolcu kabin memurlarını iterek kokpit verdiği uçağa almış, tacizde bulunmuş ve 1 yıldan uzun
kapısına saldırdı, uçak camına tekme attı. Oksijen maskesi- süre hapis yatıp nasılsa kurtulmuştu. 6 Temmuz 2019 günü
nin olduğu kapağı kırarak maskeyi yüzüne tutmaya çalıştı, ise seks kölesi skandalının son perdesi yaşandı. Uçakta ço-
nefes alamadığını ifade etmeye çalıştı. Kabin memurlarının cuk yaşta kız çocuklarını alıkoymak, taciz ve tecavüz suç-
ve yolcuların müdahalesi üzerine yolcu etkisiz hale getiril- lamasıyla yakalandığında yarı çıplaktı, tutuklandı. Ünlü ya-
di. Korkudan bağıran yolcular ve ağlayan çocuklar oldu. pımcı Harvey Weinstein’e karşı başlatılan taciz suçlamaları
Sudanlı yolcu sonra tekrar nefes alamadığını söyleyip kok- hareketi (MeToo) bu olayda da kendini gösterdi. Geçmişte
pit kapısına saldırdı. Kabin memurları ve yolcular bu sefer Epstein’in tacizine uğramış kişiler davaya müdahil oldu.
plastik kelepçe takarak yolcuyu etkisiz hale getirdi. Kalkış- 45 yıl hapisle yargılandığı sırada 10 Ağustos günü hapisha-
tan yaklaşık 2 saat sonra İstanbul’a geri dönen uçağa polis nedeki hücresinde ölü bulundu (cinayet? intihar?).
davet edilerek yolcu teslim edildi.
9. Singapur havaalanında garip ceza
7. Kokpit kapısını açmaya çalışan alkolik kadın
27 yaşında bir kişi, herhangi bir yere gitme amacında ol-
madığı, sadece eşini yolcu edip el sallama maksadıyla bilet
aldığının tespit edilmesi üzerine, ‘Changi Havaalanını ama-
cının dışında kullanma’ suçlamasıyla polis tarafından gözal-
tına alındı. 2019’un ilk 8 ayında aynı amaçla havaalanına
geldiği tespit edilen 33 kişi gözaltına alınmış durumda. Bu
suçun cezası ya 14 bin 300 $ para ya da 2 yıl hapis cezası...
Uzmanlar, bir kişiye havaalanında vakit geçirme düşüncesi
garip geliyorsa, yolunun Changi’den geçmemiş olması gere-
kiyor. Çünkü Mücevher Proje adı verilen proje kapsamında
Nisan ayında hizmete giren Changi Havaalanı içerisindeki
yeni terminalde 40 metrelik şelale, 14 bin metrekarelik kub-
be parkı (Canopy Park), asma köprü ve labirentlerin yanı sıra
3 bin ağaç ve 60 bin fundadan oluşan çalılık alan bulunuyor.

22 Haziran 2019 günü Londra-Dalaman seferini yapan Jet2 10. Çinli yolcu hostesi ısırdı
Havayollarının A-321 uçağında kokpite girmeye çalışarak
"Herkesi öldüreceğim" diye bağıran kadın yolcu tutuklandı. 11 Eylül 2019 günü Atina’dan Pekin’e sefer yapan bir uçak-
Uçağın İngiliz Hava Kuvvetleri'ne bağlı iki Typhoon eşli- ta alkollü Çinli kadın yolcu, diğer yolcularla tartışmaya
ğinde Stansted Havalimanına geri dönmesine neden olan başlayınca araya giren hostesi ısırdı. Uçak, Pekin Uluslarası
25 yaşındaki Chloe Haines ismindeki yolcu, kabin memur- Havaalanı’na indikten sonra sarhoş yolcu polis tarafından
ları tarafından etkisiz hale getirildi. Geceyi Stansted'de ge- gözaltına alındı.
çiren diğer yolcular ertesi gün başka bir uçakla Dalaman'a
gönderildi. Chloe Haines'e 2 hafta önce alkol yasağı geti- 11. Uçağa giren güvercin rötar yaptırdı
rildiği öğrenildi. Kadın yolcuya 85 bin sterlin (600 bin TL)
ceza kesildi, ayrıca şirket tarafından ömür boyu uçuş yasağı Moskova Sheremetyevo Havalimanında Petropavlovsk-
Kamchatsky seferini yapmak üzere hazırlanmakta olan Ae-
getirildi… roflot uçağına bir güvercin girdi. Kabin memurlarını uzun
süre peşinden koşturan güvercin yakalandıktan sonra yol-
cular uçağa alındı; uçak yarım saat rötarla havalandı.

1219

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

KURALDIŞI UÇUŞ EKİPLERİ

Alkollü pilot uçaktan indirildi ve tutuklandı

ABD Minneapolis St. Paul Havalimanından San Diego seferini yapacak olan Delta Airlines uçağının pilotu alkollü oldu-
ğu gerekçesiyle uçaktan indirildi ve tutuklandı. Uçağın kabin memurları tarafından alkollü olduğundan şüphelenilen 37
yaşındaki pilot Gabriel Lyle Schroeder, TSA (Transportation Security Administration) görevlileri tarafından kontrol edildi.
Elindeki şişede alkol bulunduğunu belirleyen görevliler pilotu tutukladılar.

Kaptan kadın arkadaşını pilot koltuğuna oturttu

31 Ağustos 2019 günü Rusya’da IrAero Havayolları’nın Sibirya’da Yakutsk-Batagai uçuşu sırasında
Kirill S. isimli kaptan pilot, uçuş güvenliğini hiçe sayarak ikinci pilot koltuğuna kadın arkadaşını
oturttu. Görüntüler, Anna adlı kadın tarafından İnstagram hesabından yayınladı. Görüntülerde kap-
tan pilotun, kadına “Geri, sağa, şimdi sola ve geri çevir” gibi talimatlar verdiği görülüyor. Uçakta 50
yolcu bulunmakta idi. Pilot hakkında soruşturma açıldı.

TIBBİ KULE UÇUŞTA TIBBİ OLAYLAR

1. Paniğe kapılan yolcu uçaktan indi F.T. isimli yolcuya ilk müdahaleyi kabin ekibi yaptı. Olayın
yaşandığı anda uçağın seyir halinde olması nedeniyle diğer
16 Nisan 2019 günü İstanbul-Trabzon seferini yapan uçağa yolcuları rahatsız etmemek adına olaya aşırı tepki göster-
binen bir yolcu, uçak kalkmak üzereyken paniğe kapıla- mediğini ifade eden yolcu, kabin ekibinin ambulansla has-
rak uçağın durdurulmasını istedi. Yolcu, “Durdurun uçağı taneye kaldırma talebini de reddetti. Ama sonradan tazmi-
ineceğim” diye bağırırken hostesler sakinleştirmeye çalıştı. nat davası açtı!...
Aprona dönen uçaktaki yolcu indirildi.

2. Panikli yolcu gerginlik yarattı 5. Genç kız Cessna’dan atladı

29 Nisan 2019 gecesi Antalya’dan Diyarbakır’a gitmesi 25 Temmuz 2019 günü bir araştırma gezisi için
planlanan uçakta bir kadın, “Size güvenmiyorum. Durdu- Madagaskar’a giden Cambridge Üniversitesi Biyoloji Bö-
run uçağı ineceğim” şeklinde çığlıklar attı. 18.30’da kalk- lümü 2. sınıf öğrencisi Alana Cutland’ın (19), dönüş uçu-
ması gereken Sun Express Havayollarına ait Boeing 737 tipi şunda kalkıştan 10 dakika sonra Cessna C168 tipi uçaktan
uçak 19.30’da kalkabildi. 1100 m. irtifada atladı. Olay sırasında uçakta pilot dahil iki
kişi daha bulunuyordu. Bunlardan birisi araştırmacı Ruth
3. 33 bin feet irtifada Johnson'un atlamaya çalışan kızı ayağından tutma çabala-
kapıyı açmaya zorlayan panikli yolcu rı sonuç vermedi. Bir iddiaya göre Cutland seyahat önce-
si sıtma hastalığına karşı koruyucu ilaç almıştı ve bu ilaç
24 Nisan 2019 günü Londra’dan İtalya’nın Pisa havaalanı- paranoyayı tetiklemiş olabilirdi. Dönüş yolculuğu öncesi,
na alçalan EasyJet uçağında 30’lu yaşlarda bir yolcu, uçak “Projemi bitiremezsem hapse gireceğim” diye bağırmıştı…
33 bin feet irtifada iken kabin kapısını açmak için zorladı.
Kabin memuru bağırarak engellemeye çalışırken, korkarak 6. İkinci pilotun anksiyete atağı
ağlayan yolcular oldu. Panik halindeki yolcu inişte polis
gelinceye kadar tespit edilerek bir koltuğu oturtuldu. 12 Eylül 2019 günü Londra-Glasgow uçuşunu yapmakta
olan EasyJet uçağının ikinci pilotu Glasgow Havalimanı’na
4. Uçakta sıcak çaydan kolu yandı iniş için yaklaşma sırasında bir anksiyete atağı (panik) ge-
çirerek kokpiti terk etti. 148 yolcunun bulunduğu Airbus
4 Temmuz günü sabah 05.20’de TK2630 numaralı İstanbul A319-111 tipi uçağın kaptan pilotu, kuleyle irtibat kurarak
Malatya uçağında hosteslerin yiyecek ve içecek servisi yap- durumu bildirdi ve inişi tek başına yapacağını kaydetti.
tığı sırada kaynar çay dolu termosun patlaması sonucu bir Kaptan pilot uçağı güvenli bir şekilde havalimanına indirdi.
yolcunun kolu yandı. Kolunda ikinci derece yanık oluşan

1220

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

THY ve PEGASUS HABERLERİ

Skytrax’den THY’ye 3 yıldız Pegasus’a İş Mükemmeliyet ödülü

Murat Herdem yazıyor: “Yolcu 14 farklı ülkeden 40
deneyimlerinden yola çıkarak firmanın katılımıyla
havayolu şirketlerini yıldız sayı- gerçekleştirilen Ulus-
sına göre kategorize eden ve her lararası İş Mükem-
yıl farklı alanlarda ödüller dağıtan melliği Ödülleri (In-
Skytrax, 4 yıldızlı Türk Hava Yolları’nı bu yıl 3 yıl- ternational Business
dıza lâyık gördü. Yani Ryanair, Easyjet gibi düşük Excellence Awards)
maliyetli havayolu şirketleri ile aynı kategoriye düşürdü! THY ge- kapsamında Müşteri
çen yıl ‘Ben kendi değerlendirmemi yaparım’ diyerek Skytrax’e Deneyimi ve Müşte-
rest çekmiş ve ayrılmıştı. Hatta THY geçen yılki değerlendirme- rinin Sesi (Customer
lerde ödül de kazanmasına rağmen, ödülü almaya giden olma- Experience & Voice of
mıştı… Customer) kategorisinde birincilik ödülüne Pegasus lâyık gö-
Skytrax için Skycash diyenler çoğunlukta. Yani parayı verenin rüldü. 30 Nisan 2019 Salı günü Dubai’de gerçekleşen törende,
hem ödülü hem yıldızı kapacağı şeklinde genel bir kanı var. başvuru yaptığı kategorinin yanı sıra 22 kategorinin toplamın-
Para sorunu olmayan Körfez havayolu şirketlerinin Skytrax’te bol da en yüksek puanı alarak Overall adı verilen kategoride de 1.
ödül almaları sebebiyle böyle bir algı ortaya çıktığını sanıyorum. olan Pegasus 2 ödül birden aldı.
5 yıldızlı 10 havayolunu (Lufthansa dahil) dikkate aldığımızda,
hiçbirine itiraz edilebilecek bir durum olmadığını ve tamamının Pegasus Altın Baykuş Ödülü aldı
yıldızları hak ettiğini söyleyebiliriz. Hak edilerek alınan yıldızla-
ra rağmen, THY’nin 3 yıldıza düşürülmesinde maalesef iyi niyet Pegasus Hava Yolları ve Yöntem Araştırma'nın
göremiyorum. THY’nin, 3 yıldız kategorisindeki Afrikalı ve Asyalı "Göklerdeki Memnuniyet" adlı araştırma projesi
bazı havayolları ile aynı kefeye konulmasının mantıklı bir izahının “Memnun Baykuş” dalında ödüle lâyık görül-
olduğunu da sanmıyorum. En yakından bir örnekle izah edelim… dü. Türkiye Araştırmacılar Derneği tarafından
Skytrax’e göre Atlasglobal 4 yıldız, THY 3 yıldız… Yani Skytrax’e bu yıl 7'ncisi gerçekleştirilen yarışmada, gerek
göre Atlasglobal, THY’den daha iyi bir havayolu… araştırma tasarımındaki inovatif yaklaşım, ge-
Tabii THY’nin haksızlığa uğradığını söylerken ve uluslararası ha- rekse müşteri memnuniyetini tüm süreçleri ile
vayolu arenasında kendisi ile eşdeğer olmayan havayolları ile düzenli, eksiksiz ve sürdürülebilir bir şekilde
aynı sınıfta değerlendirilmesini eleştirirken, bir takım gerçekleri ölçmedeki başarısıyla ödüle hak kazandı.
de gözden kaçırmamamız gerekiyor. Örneğin THY’nin yolcu de-
ğerlendirmelerinde en az puan aldığı kabin, koltuk ve lavabo te- Pegasus Gn. Md. IATA Yönetim Kurulunda
mizliği, kabin içi ısısı, koltuk konforu ve ikram gibi kalemlerdeki
eksiklikleri de dikkate alması gerektiğini hatırlatmakta fayda var. Pegasus Hava Yolları Genel Müdürü Mehmet T. Nane, Ulus-
( 1 8 . 5 . 2 0 1 9 - O d a . t v : h t t p s : / / o d a t v. c o m / t h y n i n - y i l d i z i - lararası Hava Taşımacılığı Birliği IATA’nın Güney Kore’nin
dustu-18051941.html) başkenti Seul’da düzenlenen Genel Kurul Toplantısı’nda Yö-
netim Kurulu’na seçildi. Sadece hava yolu şirketlerinin üye
THY’nin yeni uçağı Boeing 787 Dreamliner olduğu uluslararası ticaret kuruluşu olan IATA’nın Yönetim
Kurulu’nda global havacılık sektörünün önde gelen hava yolu
26 Haziran 2019 günü şirketlerinden 30 üst düzey yönetici yer alıyor.
THY filosuna katılan ilk 1945 yılında kurulan Uluslararası Hava Taşımacılığı Birli-
Boeing 787-9 Dreamli- ği (IATA), bugün 120 ülkeden 290 üye hava yolu şirketi ile
ner uçağının ismi ‘Maç- toplam hava trafiğinin %82'sini temsil ediyor. Mehmet T.
ka’ oldu. THY Pilotları Nane’nin Yönetim Kurulu Üyesi olarak seçilmesiyle birlikte,
Levent Yapıcılar ve Öner yeni dönemde birliğin yönetimindeki tek Türk şirketi Pegasus
Samyel bu rüya uçakla Hava Yolları olacak.
ilk uçuşu yapan pilot-
lar olarak THY tarihine geçti. THY, TC-LLA kuyruk tescilli yeni Pegasus CEO’su Mehmet T. Nane’den
uçağının ismini belirlemek için yolcularının taleplerini dikkate önemli açıklamalar
almıştı. Maçka’da 11 Ağustos 2017 günü teröristlerce şehit edilen
15 yaşındaki Eren Bülbül’ün adının uçağa verilmesi için #AdıEre- Mehmet Nane,
nOlsun etiketi altında bir kampanya başlatılmıştı. THY Yönetim Türkiye’nin en bü-
Kurulu, Maçka isimli uçak ile ilk uçuşu Trabzon’a yaparak Eren’in yük 2’inci havayolu
ailesini ziyaret etti. Pegasus’ta, son 3
Kompozit malzemeleri gövde ve kanadı da içeren ana yapısının yılda ortalama 500
%50’sini oluşturan Boeing 787-9 tipi uçakta business sınıfında milyon dolar yatırım
30, ekonomi sınıfında ise 270 koltuk bulunuyor. Uçağın uzun- yapıldığını, 2020
luğu 63 metre, kanat genişliği 60 metre ve yüksekliği 17 metre. yılında 1 milyar $
Uçağın menzili ise 14 bin 140 kilometre. Boeing 787'lerin gü- yatırımla filosuna 16
nümüzün aynı büyüklükteki uçakların- adet uçak daha katı-
dan %20 daha az yakıt tükettiği, diğer lacağını, ayrıca 1.000 kişiye de yeni iş imkânı sağlanacağını
uçaklara kıyasla yüzde 20 ile yüzde 45 söyledi. 2019 yılsonu itibariyle 30 milyon yolcu hedefleniyor.
arasındaki oranda daha çok kargo taşı-
yabildiği belirtiliyor. THY, 25'i kesin, 5'i
opsiyonlu olmak üzere toplam 30 adet
Dreamliner’ı daha filoya katacak.

1221

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

ÜÇ GEMİ KAZASI ve FİLMLERİ

KURSK

Robert Moore’un gerçek bir olaya dayanarak yazdığı “A Sonunda Deniz Kuvvetleri
Time to Die; The Untold Story of the Kursk Tragedy” isim- Komutanının da bulunduğu
li kitabından Robert Rodat tarafından senaryolaştırılan, bir amiral grubu gerginliği ya-
Belçika Lüksemburg ortak yapımı film (2018). Yönetmen: tıştırmak üzere aileleri topla-
Thomas Vinterberg. dı. Deniz Kuvvetlerinin şanlı
geçmişi, askerlerin kahraman-
12 Ağustos 2000 lığı gibi hamaset nutuklarıyla
günü Rusya’nın başlayan konuşma, denizal-
batmayacağına tının 500 metre derinde olduğu, işlerin bu yüzden yavaş
inanılan, radarda ilerlediği gibi bir yalan bilgi ile devam ederken kadınların
görülmeme özelli- öfkeli bağırışlarıyla kesildi. Boş lâflarla oyalanmak isteme-
ğine sahip modern diklerini, eşlerinin ne halde olduklarını ve neden kurtarıl-
nükleer denizaltısı madıklarını sormaktaydılar. Bilgilendirme ve moral-moti-
K-141 Kursk, bir vasyon arttırma mahiyetindeki toplantı, moraller daha da
tatbikat dalışında bozulmuş olarak bitti. Olayın üzerinden 1 hafta geçtikten
Norveç’le Rusya sonra, ümitlerin giderek azaldığı sırada komutanlık nihayet
arasındaki Barents diğer ülkelerin desteğini onayladı. Hemen harekete geçen
denizinde şiddetli bir patlama sonucu 108 metre derinlik- İngiliz ekipleri Kursk’un kıç bölmesine ulaştı, kısa zamanda
te dibe oturdu. Sebep, hidrojen peroksit sızıntısı yüzünden kenetlenmeyi gerçekleştirdi. Ama kurtarma aracının ekip-
ısısı çok yükselen bir torpidonun patlamasıydı. Teknik ekip leri deniz suyuyla dolmuş bölmede boğulmuş denizcilerin
ısının 182 0C’ye kadar yükseldiğini ve hemen fırlatılması hareketsiz bedenleriyle karşılaştı…
gerektiğini söylemesine karşın komutan, fırlatma izni gel- Kilisede yapılan cenaze merasiminde Deniz K. Komuta-
mediği için 7 dakika daha beklemeleri talimatını vererek nı ailelere taziyelerini bildirip tokalaşırken sıra kaptanın
‘iyi şanslar’ dilemişti... Peş peşe 2 patlama sonucu 95 de- oğluna geldiğinde çocuk, başını öne eğerek tokalaşmayı
nizci o anda öldü. Geminin kıç tarafındaki 9. bölmesinde reddedince bu, toplu bir protesto tutumuna dönüştü, diğer
bulunan 23 mürettebat patlamadan etkilenmemişti; ama çocuklar da aynısını yaptı. Komutanın eli havada kaldı ve
bölmenin suyla dolmaya başlaması, batarya zayıflığı ne- bozuk bir yüz ifadesiyle ortamı terk etti. Bu olayın mağduru
deniyle su tahliyesinin durması, oksijen azalması ve soğuk 71 yetim çocuk ve bir o kadar da dul kadın sessiz bir öfke
vardı, iletişimleri de kesikti. Bölgede gemileri olan İngiltere, içinde kiliseden ayrıldı...
Norveç, Fransa ve ABD kurtarma desteği önermişler ancak Rusya’dan halen bu kazayla ilgili olarak bir ses (bilinme-
bu, Deniz Kuvvetleri komutanlığınca askeri sırların sızaca- yen gerçekler, özeleştiri) çıkmaması ve bu dramatik olayın
ğı ve ülkenin gururu- filminin (bir zamanlar yardım istenmekten imtina edilen)
nun zedeleneceği kay- Avrupa’dan gelmesi bir ironidir. Belçikalı yönetmenin Rus-
gısıyla reddedilmişti. ları aşağılamayan, denizcilerin kahramanlıklarını vurgula-
Rusların kurtarma ara- yan yaklaşımı da etik bir davranıştır.
cı eski, aküsünün şarjı Bu filmde anlatılanları tümüyle gerçek sayarsak;
yetersiz, kenetlenme 1. 1990 yılında dağılan Sovyetler Birliği sonrası ekonomik
parçası paslı ve su sız- zorluklar içinde olan Rusya’nın
dırmaktaydı. Sonuçsuz soğuk savaş zorunluluğuyla milyarlarca dolar tutarında
kalmakta olan kenet- nükleer denizaltı harcamaları yaparken, gerek askerlerinin
lenme gürültüleri içeridekileri ümitlendirmekte, yaşamakta maaşlarında ve gerekse güvenlik önlemlerinde ciddi kısıt-
olduklarını ve sevinçlerini denizaltının çelik duvarlarına lamaya gittiğini görmekteyiz.
çekiçlerle vurarak duyurmaktaydılar. Gemi kaptanı, bu 2. Diğer taraftan kurtarma çalışmalarında başka ülkelerden
klostrofobik ortamda grup moralini yükseltmek için denizci yardım istemeyerek devlet sırrı
marşları söyletmekte, bir diğeri soğuktan üşüyen bir yavru ve ülke prestiji gibi gerekçeleri aşırı önemseyen Rusya’nın,
kutup ayısının trajikomik fıkrasını anlatarak arkadaşlarını hem kendi insanlarının, hem de dünyanın gözünde itibar
birkaç dakikalığına da olsa güldürmekteydi. Paniğe kapılan ve güven kaybına uğradığını fark etmediğini izlemekteyiz.
bir tayfanın kapağı açarak dışarı çıkma ve yüzerek kurtul- Bu izlenimler, filmin senaryosunun dayandığı Robert
ma (!) girişimi güçlükle önlenmiş, bir diğeri ise yiyecek ve Moore'un “A Time to Die” adlı
votka dağıtarak şenlik yaratmıştı… kitabında anlatılanların ne kadarı gerçek, hangi ayrıntıların
Bu arada Donanma komutanı inisiyatif kullanarak İngiliz kurgusal olduğunu bilmeyen seyircilerin aklında uyanan-
ve Norveç Deniz Kuvvetlerinden yardım istedi, ama hemen lardır.
görevinden alındı. Aynı günler içinde denizaltı personeli-
nin eş ve yakınları karargâh kapılarında toplanıp ağlamak- Hazırlayan: M. Çetingüç
lı sorular sormakta ve hep müphem yanıtlar almakta idi.

1222

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

DUMLUPINAR DENİZALTISI KAZASI

1953 yılı 4 Nisan gecesi saat yın, türkü söylemeyin ve sigara içmeyin" talimatı verilmişti. Sonunda
02’de Çanakkale Boğazında oksijensizlikten boğularak yaşamlarını yitirdiler...
yüzeyde seyir halindeyken Kazanın boyutlarını arttıran sebepler zinciri şöyle:
Nara Burnu mevkiinde bir 1. Denizaltıdaki 8 bölmenin kapalı olması gerekiyordu ama sadece
İsveç yük gemisiyle çarpı- kıç bölmesi kapalıydı; çarpışmadan hasarlanan bölmeden giren su 7
şarak batan Dumlupınar bölmeyi doldurdu; bu yüzden gemi battı ve buralardaki denizciler
denizaltısında 81 asker şehit boğuldu.
olmuştu. Kıç kısmındaki bir 2. Kurtarma gemisi 10 saat sonra olay yerine gelmiş, ama çalışmaları
bölmede mahsur kalan 22 25 saat sonra başlayabilmişti; çünkü gemi üst düzey subay ve bürok-
asker kurtarılmayı beklerken ümitlerin tükendiği son saatlerde ‘Ah ratları da almakla görevlendirdiği için gecikme yaşanmıştı.
bir ataş ver’ türküsünü söylemişler, ölmeden önceki son sözleri ise, 3. Deniz Kuvvetlerinde bu kadar derine inecek iyi teçhizatlı ve tec-
Astsb. Selami Özben’in sesiyle “Vatan Sağ Olsun” olmuştu... rübeli dalgıçlar yoktu. En başarılı kurtarma dalgıcı Vedat Dora ise,
Bu hamasi hikâyeden gurur duymamak ve gözyaşı dökmemek müm- disiplin cezası yüzünden Kurtaran gemisinde bulunmuyordu.
kün değildir ama hikâyenin ne kadarının doğru olduğunu bilemiyo- 4. Yardım şamandırasının halatı içindeki telefon hattı ile sağlanan
ruz. 2013 yılında 91 yaşında olan gazi denizaltı astsubayı Hüseyin iletişim, kurtarma çalışmalarının başlangıcında halatın koparılması
Akış, 60 yıldır, her 4 Nisan’da arkadaşlarının anısına düzenlenen tö- yüzünden kaybedildiği için kurtarma çalışmaları neredeyse imkânsız
renler için Gölcük’e gelmekte idi. Belgesel yapımcısı Savaş Karakaş’ın hale gelmişti. (Bu nedenle; ümitlerin tükendiği sırada onlara söylenen
kendisiyle yaptığı görüşmelere ve başka araştırmalarına göre, hikâye “Artık sigara içebilirsiniz” izni de, denizcilerin “Ah bir ataş ver” tür-
tam olarak anlatıldığı gibi değildi; kaza bir dizi hata sonucu gerçek- küsü ve “Vatan Sağ Olsun” sözleri de doğru olmayabilir…)
leşmişti. Üretilen komplo teorileri:
Dumlupınar Denizaltısı, 1944 yılında yapılarak 23 Nisan 1944 ta- 1. İsveç gemisinin Dumlupınar’a kasten çarpıp batırdığı… Naboland
rihinde ilk kez suya indirilmiş, 2. Dünya Savaşı yıllarında Blower kaptanı Oscar F. Lorentzon 6 ay gözaltında tutuldu.
adıyla Amerikan Deniz Kuvvetlerinde görev yapmıştı. 19 Aralık 1950 2. Dumlupınar gemisinde alkol alındığı… Çarpma sırasında denize
tarihinde Türk-Amerikan Karşılıklı Güvenlik Programı çerçevesinde düşen personel kurtarılıncaya kadar saatlerce denizde kalıp üşümüş-
Bumper denizaltısıyla birlikte Türk Deniz Kuvvetlerine teslim edil- lerdi. Bir gümrük motoru tarafından kurtarıldıklarında ısınmaları için
miştir ve Dumlupınar adını almıştı. 95 metre uzunluğunda, 6.500 (yaygın inanış doğrultusunda) alkollü içecek verilmişti…
beygir gücünde 2 dizel motora sahip olan döneminin en modern de- 3. Dumlupınar gemilerinde uğursuzluk mu var? Dumlupınar de-
nizaltılarından biriydi. Modern denizaltılarda bulunan hava alma dü- nizaltılarının ilki 1931 yılında hizmete giren İtalyan yapımı idi.
zeneğiyle donatılan Dumlupınar, su altında uzun süre kalabilme ve Karadeniz'deki bir tatbikattan dönerken dümeni arızalanmış ve
uzun mesafeli sefere çıkabilme özelliğine sahipti. Yakıt ikmali yap- Haydarpaşa'da bir gaz tankeriyle çarpışmıştı. 1950 yılında hiz-
madan İstanbul’dan Amerika’ya gidebilecek kapasite ve 150 metre mete giren 2. Dumlupınar S-329 gemisi, 4 Nisan 1953 tarihinde
derinliğe inebilecek yeteneğe sahipti… Çanakkale’de battı. Üçüncü Dumlupınar, 1972 yılında hizmete gi-
1 Nisan 1953 günü Akdeniz’de başlayan ‘Blue Sea’ isimli NATO ren ABD menşeli (önceki adı Cayman olan) ise, 1 Eylül 1976 günü
tatbikatı bitmiş, Dumlupınar gemisi 3 Nisan günü ana üssü olan Marmara'dan Çanakkale Boğazı'na gireceği sırada Sovyet bandıralı
Gölcük’e dönmekteydi. Gece 02.15 sıralarında İsveç bandıralı Na- Sızik Vavilov gemisiyle çarpışmış, mucize eseri batmaktan kurtul-
boland isimli yük gemisi görüldüğünde Ütğm. Hasan Yumuk sağa dö- muş, ancak daha sonra tersanede tamirdeyken yanmıştı.
nüş (Sancak 150) talimatı vermiş; bu, geminin karaya oturmasına yol “Dumlupınar: Sonsuza Kadar”
açabileceği için Yzb. Sabri Çelebioğlu komutayı alarak sola dönüş Konuyla ilgili en derin araştır-
(İskele 200) emri vermişti... Kazanın şahidi olan Hüseyin Akış, Hasan maları yapan Savaş Karataş “Son
Yumuk’un komutu yerine getirilseydi feci kazanın yaşanmayacağını; Söz: Vatan Sağolsun” başlıklı bir
en fazla denizaltının karaya oturacağını, ama çarpışmadan kurtula- belgesel yaptı; DVD olarak ya-
caklarını söylemektedir… Naboland, Dumlupınar’a baş tarafından yınlandı. Bu trajik kaza “Dum-
bindirdiğinde çıkan gürültü Eceabat Limanı'nda bile duyuldu. lupınar: Sonsuza Kadar” adıyla
Ömer Faruk Sorak yönetiminde
Çarpışma sırasında ge- filme çekilmekte ve 2020 Mart
minin köprü üstünde ayında vizyona girecek. 5 yıldır hazırlık ve çekimleri süren filme De-
8 asker bulunuyordu. niz Kuvvetleri Komutanlığınca döneme uygun ekipman desteği sağ-
Hepsi denize savrul- landığı, yüksek maliyetli olacak filmde meşhur bir yabancı aktörün
du. Aralarından ikisi de rol alacağı ve Oscar’a aday olabileceği söylenmekte.
pervaneye takılarak, Danışmanlığını Em. Tümamiral Cem Hürdeniz’in, müziklerini Fahir
biri ise boğularak şehit Atakoğlu’nun yaptığı filme bir aşk hikâyesi de eklenmiş. Denizaltı-
düştü. Yzb. Sabri Çele- da görevli Ahmet isimle asker, geminin Çanakkale Boğazından her
bioğlu, Ütğm. Kemal geçişinde Gelibolu sırtlarındaki köyünün en güzel kızı olan nişanlısı
Ünver, Ütğm. Hasan Ayşe’yle ışıldakla mesajlaşmakta idi… Başrol oyuncuları arasında
Yumuk, Astsb. Hüse- Timuçin Esen, Ali Atay, İsmail Hacıoğlu, Tamer Ölmez ve Farah Z.
yin İnkaya ve Astsb. Hüseyin Akış kurtulmayı başarmıştı. Kazadan Abdullah var.
2 gün önce çocuğu olan Astsb Ulvi Erhezar, 87 metre derinlikteki Hazırlayan: Dr. M. Çetingüç
denizaltıdan çıkarak su yüzüne ulaşmaya çalışmış, ancak ciğerleri Kaynaklar:
parçalanarak ölmüştü. Yılmaz Süsen adlı bir dalgıç 80 metreye kadar
dalmayı başarmış hedefine yaklaşmışken basınca dayanamayıp şuu- 1. Toygun Atilla. Koynunda şehitleri ile uyuyan Dumlupınar’ın son tanıkları. Hürriyet Gazetesi.
runu kaybetmiş ve çıkışta vurgun yemişti... Diğer dalgıçlar da akıntı (03.04.2013) http://www.hurriyet.com.tr/gundem/koynunda-sehitleri-ile-uyuyan-dumlupinar-in-
yüzünden savrulmaktaydı. Dipteki gemiyle iletişimi sağlayan kurtar- son-taniklari-22955228
ma çanı dalgıçlar tarafından yanlış sabitlenmiş, tekrar bağlanması 2. Savaş Karakaş. http://www.savaskarakas.com/html/belgesel2.html
sırasında şamandıra halatı kopmuş ve ümitler de yok olmuştu… Ge-
mide kalan 22 denizci kurtarılmayı beklerken kendilerine telefonla,
oksijeni idareli kullanmaları anlamında, "Gerekmedikçe konuşma-

1223

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

ERTUĞRUL GEMİSİNİN HİKÂYESİ

1887 yılında Japon İmpara- teknenin çürüklüğünden başka
toru Meiji’nin amcası Prens kusuru yoktu denilebilir. Pa-
Komatsu İstanbul’a gelmişti. dişah, Bahriye Nezareti'nden
İstanbul’u ziyaret eden ilk Ja- gemin sefere uygun olup olma-
pon asilzadesi olan Prens’in dığına dair 3 ayrı heyetin rapor
görmüş olduğu yakın alâkaya hazırlamasını istedi. Hepsinin
teşekkür etmek üzere ertesi sonucu; geminin sefer için
yıl Japon hükümeti tarafından bir sorunu bulunmadığı hatta
Sultan Abdülhamid’e Büyük mükemmel durumda olduğuy-
Krizantem Nişanı’ verilmişti. Sultan da Japon imparatoruna nişan ve du. Süveyşte geminin karaya
hediyeler göndermek için Osmanlı donanmasından bir eğitim gemi- oturduğu haberlerinden son-
sinin Japonya’ya gitmesini kararlaştırdı. Ertuğrul Fırkateyni’nin Japon- ra Bahriye Nezareti seferden
ya seyahati hem iâde-i ziyaret olacak ve hem de iki ülke arasındaki vazgeçilmesi gerektiğini Japon
bağları kuvvetlendirecekti. Ayrıca, bu gezi sayesinde Deniz Mühen- İmparatoru'nun hediyelerinin
dis Okulu (Mekteb-i Fünun-ı Bahriye) mezunu talebeler de bilgi ve ve nişanının posta vapuru ile gönderilmesini önerdi. Ama geminin
tecrübelerini artıracaklardı. 14 Temmuz 1889’da İstanbul halkı ge- geri dönmesi de bir fiyasko olacaktı.
miyi uğurlamak için Sarayburnu’na akın etti. Çanakkale Boğazı’ndan Silahlar: 8 adet 150 milimetrelik Krupp topu, 5 adet 150 librelik
geçen gemi, Marmaris’e uğradıktan sonra 26 Temmuz’da Port-Said’e Armstrong topu, 2 adet 4, 2 adet 3 fontluk Krupp, 2 adet 5 namlulu
ulaştı. Ertuğrul’un ilk talihsizliği 28 Temmuz’da Süveyş Kanalı’nda Hockins, 2 adet 5, 4 adet namlulu Nordenfeld, 1 adet 12 ve 1 adet
yaşandı. Kılavuza rağmen Nil’in sığ sularında kuma saplanan gemi 6 librelik roket kovanı, 1 torpido atış kovanı, 2 torpido, tüfek ve ta-
kurtarıldıysa da rüzgârın şiddetiyle kıç tarafından sahile sürüklendi bancalar…
ve dümen bodoslaması kırıldı. Tamiri biten Ertuğrul, Cidde’ye ve Konuyla ilgili yazılan kitaplar:
Aden’e uğrayıp 20 Ekim’de Bombay’da ulaştı. Binlerce kişi tarafın- “Uzakdoğu Elçisi Ertuğrul Fırkatey-
dan karşılandı, bölge Müslümanları büyük heyecan ve ilgi gösterdi. ni” (Erdoğan Şimşek) ve “Ertuğrul
10 Kasım’da Kolombo’ya, 28 Kasım’da Singapur’a vardı. Uygun ha- Fırkateyni’nin Öyküsü” (Tufan Turan-
vayı yakalamak için Singapur’da 4 aydan fazla demirlemek zorunda lı).
kalan gemi için bazı yabancı gazeteler, sebebin ‘biten kömürü tedarik Erdoğan Şimşek’in yazdıklarından bir
için para olmaması’ şeklinde haberler yayınladı. 15 Nisan’da Hong bölüm şöyledir: “Bir geminin uğradığı
Kong’a, 7 Haziran 1890’da son durak olan Yokohama’ya ulaşıldı. limanlarda bir ülkeyi nasıl tanıttığının
Yokohama’ya giriş çok muhteşem olmuştu. Bir taraftan selam topla- ve böyle bir teşebbüsün diplomasi
rı atılırken diğer taraftan binlerce Japon “Banzai, Banzai (Yaşasın)” açısından ne derece önemli olduğu-
sesleriyle limanı inletiyor ve Ertuğrul’u yakından görmek için uğraşı- nun, ülke halklarını birbirine nasıl
yordu. Tuğamiral Osman Paşa karaya çıktıktan sonra İmparator Meiji yakınlaştırdığının, kalıcı dostluklara
tarafından kabul edilmiş ve Sultan Abdülhamid Han’ın gönderdiği nasıl sebep olduğunun kanıtı Ertuğ-
nişan ve hediyeleri sunmuştu. Muhteşem bir kabul gören Ertuğrul’un rul Firkateyni’dir… Karadeniz’de,
subay ve erleri 3 ay boyunca el üzerinde tutulmuşlardı. Bu sırada ge- Ege’de, Akdeniz’de, Kızıldeniz’de,
mide baş gösteren kolera salgınından dolayı 35 nefer yatağa düşmüş, Atlas Okyanusu’nda, Hint Okyanusu’nda sancak dalgalandırmış, yar-
13 nefer ise vefat etmişti... dıma ihtiyacı olana el uzatmış, kendisine verilen her vazifeyi başarı
ile ifa etmiş olan donanmamızın şanlı tarihinden sadece bir yapraktır
Dönüş için planlanan Ertuğrul Firkateyni. “Ege ve Akdeniz’den dışarı çıkmayan bir donan-
15 Eylül 1890 günü, Ja- mamızın olduğu söyleyenlerin, Ertuğrul’un Uzakdoğu seyahatinden
pon Deniz Kuvvetlerinin söz etmelerini, anılan dönemde denizaltı gemisine sahip olan ikin-
tayfun uyarısında bulun- ci, hatta denizaltı ile torpido atışı gerçekleştiren ilk ülke olduğumuz
masına rağmen Ertuğrul bilinmesine rağmen bu söylemlerinde neden ısrar ettiklerini anlaya-
Fırkateyni Yokohama mamaktayım. Ertuğrul’un Japonya’ya gönderildiği dönem, İngilizlerin
Limanı'ndan ayrıldı. Kuşi- ülkenin verimli petrol yataklarına ve stratejik öneme sahip geçitlerine
moto açıklarında tayfuna (Kıbrıs, Süveyş Kanalı vb.) yerleşme politikalarını uygulamaya koy-
yakalanan gemi 16 Eylül duğu bir dönemdir. Dengelerin yeniden kurulduğu ve İngiltere lehi-
1890 gecesi saat 21.00 civarında fırtına yüzünden Funakura kaya- ne olduğu bir devirde yeni dengelerin kurulma çabasının bir sonucu
lıklarına çarparak battı. Sabaha kadar Kaşino köyüne ve fener bölge- olarak 1889 yılına kadar olduğu gibi, denizaşırı ülkelerde sancak gös-
sine çıkmayı başaran kazazedelerin sayısı 69’du. Köylüler büyük bir terme zorunluluğundan dolayı bu seyir gerçekleşmiş; dönüş yolunda
gayret göstererek denizden 260 ceset topladılar. Yaralılar Kobe’de bir kaza sonucu gemi batmış, bu kaza ile birlikte Türkiye ve Japonya
hastaneye yerleştirildi. İmparator Meiji, mabeyn doktoru ile 13 has- arasında, izleri günümüze kadar taşınan dostluklar kurulmuştur.”
tabakıcı gönderdi. Pasifik Okyanusu’nun derinliklerine gömülen Ertuğrul 1890 filmi: Japon-Türk ortak yapımı olan film 2015 yılında
gemide, firkateyn komutanı Tuğamiral Osman Paşa da dâhil olmak vizyona girdi. Mitsutoshi Tanaka'nın yönettiği filmde Japon sanatçı-
üzere 527 denizci (609 kişiden 13’ü kazadan önce koleradan ölmüş- larla birlikte Kenan Ece ve Alican Yücesoy gibi Türk oyuncular da
tü) şehit olmuş, 69 kişi sağ kurtulabilmişti. Şehit denizciler Funakura rol aldı.
kayalıklarını gören tepeye defnedildi, sonra buraya bir anıt yapıldı. Hazırlayan: M. Çetingüç
Japonlar, iyileşen denizcilerimizi İstanbul’a getirmek için iki Japon Kaynaklar:
gemisi görevlendirdi. 2 Ocak 1891’de İstanbul’a gelen gemileri İs- 1.Yedikıta, Eylül 2010 (Sayı 25). s. 14-27. https://yedikita.com.tr/er-
tanbullular heyecan dolu gösterilerle karşıladılar; gemi komutanları tugrulun-hazin-hikayesi/
Sultanın huzuruna kabul edilerek Mecidi nişanlarıyla taltif edildiler. 2.https://www.denizhaber.net/ertugrul-firkateyni-japonyada-1890da-
Gemi: Ertuğrul, Sultan Abdülaziz döneminde yaptırılmıştır ve 19 batti-haber-57613.htm
Ekim 1863 günü Padişah huzurunda denize indirilmiştir. Makine ve 3.https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar/ertugrulun-batma-
kazanları 1864’te İngiltere’de monte edilmiştir. 79 metre boyunda, sebebi-bahriye-nezareti-miydi-h185134.html
15,5 metre genişliğinde idi ve 8 metreye yakın su çekiyordu. 60 ton 4.Erdoğan Şimşek. Uzakdoğu Elçisi Ertuğrul Firkateyni, İstanbul 2005.
su alıyor, aldığı kömürle de 10 mil süratle 9 saat seyredebiliyordu.
Gemi zamanına göre modern araçlarla donatılmış, elektrikle ay-
dınlatılmıştı. Bunlar göz önüne alınarak, ahşap gövdeli olduğu için

1224

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

Bir Portre ...

ELREY BORGE JEPPESEN (1907-1996)

E.B. Jeppesen 60 yılı aşkın de- nucu United Airlines haline gelecek
neyimi ile hava navigasyonu olan Varney havayollarında çalıştığı
konusunda öncü çalışmalar dönemde, Jeppesen’in küçük siyah
gerçekleştirmiş, günümüzde he- defteri diğer pilotların ilgisini çek-
men her pilotun aşina olduğu ti. Jeppesen çizim ve haritalardan
meydan chartları ve manuelleri oluşan defterinin kopyalarını 10 $
ile daha güvenli uçuşlar yapı- karşılığı satmakta, buna paralel her
labilmesine olanak sağlayan geçen gün “pilot dostu” olarak ün
imkânları yaratmış bir tarihi ki- kazanmaktaydı. Bir süre sonra chart
şiliktir. hazırlama işleri Jeppesen’in tüm za-
Uçmak çocukluğundan beri Jep- manını almaya başlamıştı.
pesen için bir tutkuydu. Çocuk-
ken saatlerce gökyüzünde uçan kartalları izler ve hayaller İkinci Dünya Savaşı pat-
kurardı. İlk uçuş deneyimini daha 14 yaşındayken katıldığı lak verdiğinde Amerikan
bir havacılık gösterisinde yaşadı. 10 dakika sürecek bu uçuş donanma pilotları dahi
için günümüzün parasıyla 56 $ harcaması gerekmişti. 16 operasyonel sebeplerle
yaşına geldiğinde, aldığı 2 saat 15 dakikalık uçuş eğitimin- Jeppesen’in çalışmaları-
den sonra ilk solosuna çıktı. Uçmak artık Jeppesen’in her nı kullanmaya başlamış-
şeyiydi. Okulu terk edip dönemin meşhur gösteri ve akro- tı. İşleri giderek büyüyen
basi pilotu Tex Rankin’in uçan sirkinde çalışmaya başladı. Jeppesen, 1961 yılında
Çevresindeki kişilerden harç borç topladığı 500 $ ile Jenny şirketini Times Mirror
lâkabıyla da bilinen ilk Curtiss JN-4 uçağını satın aldı. 1928 Company’e satıp yöne-
yılında ABD hükümeti ilk resmi pilot lisanslarını dağıtmaya tim kurulu başkanlığı koltuğuna oturduğunda 550 çalışanı
başlamıştı. Jeppesen’in Oregon lisans kayıt numarası 27’dir ve yıllık 5 milyon $ cirosu vardı.
ve Orville Wright tarafından imzalanmıştır. Jeppesen’in evinin bodrum katında kurduğu mütevazı iş-
letme, 2000 yılında Boeing tarafından satın alınmış olup
1930’lu yılların pi-
lotları seyrüsefer ya- halen aktif şekilde navigasyon ürün ve hizmetleri geliştirip
pabilmek amacıyla pazarlamaktadır. Ülkemizde de büyüklü küçüklü pek çok
Rand McNally kara- firma FlightDeck Pro, Dijital Uçuş Çantası (Electronic Flight
yolu haritalarını kul- Board / EFB), NavData, e-Link dijital çizelge ve Alıcı Oto-
lanmaktaydılar. Yol nom Doğruluk İzleme (Receiver Autonomous Integrity Mo-
haritasındaki önemli nitoring / RAIM) gibi Jeppesen ürünlerini kullanmaktadır.
nirengi noktaları fos-
forlu kalemlerle işaretlenir, yeryüzü şekilleri ve mânialar 1978 yılında OX5 havacılığın öncüleri kulübü tarafından
buna bakıp yorumlanırdı. Ne yazık ki kara ulaşımı için ha- şeref kürsüsüne dahil edilmiş olup, Denver uluslararası
zırlanan bu haritaları kıta ölçeğinde güncellemek mümkün hava alanının merkez terminali Jeppesen’in ismiyle ve 4,9
değildi. Haritada görülen yol, patika ve kavşaklar erozyon metrelik bronz bir heykeliyle onurlandırılmıştır.
ve su baskını gibi tabiat olayları neticesinde yüksekten ba-
kıldığında görülmezken, yeni yapılan bazı yollar henüz ha- Hazırlayan: Psk. Orhan Öztürk
rita üzerinde yoktu…
Jeppesen uçuş rotaları ve meydanlarına ilişkin kayıt tut-
mak amacıyla 10 cent karşılığı küçük, siyah bir defter satın
aldı ve bu deftere seyahat ettiği yerlerdeki coğrafi şekiller,
fabrika bacaları, pist yönleri, acil durumlarda iniş yapma-
ya uygun düzlükler gibi
bilgileri büyük bir titizlikle
not etmeye başladı. Elinde
altimetresiyle su sarnıçları-
na, yamaçlara ve bacalara
tırmanıyor, köylüleri tele-
fonla arayıp meteorolojik
verileri topluyordu. Daha
sonra şirket birleşmeleri so-

1225

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

İki Jacqueline

Jacquelin Auriol Jacqueline Cochran

5 Kasım 1917’de Fransa’nın Chal- Florida’da dünyaya geldi. 1920'de
lans şehrinde doğdu. Paris’te sanat Robert Cochran'la evlendi ve bo-
okulundan mezun oldu. 1938’de şandıktan sonra da Cochran soya-
Fransız Cumhuriyeti’nin ilk başka- dını kullanmaya devam etti. Coch-
nının oğlu Paul Auriol ile evlendi. ran ilk kariyerlik yıllarında güzellik
Paris cemiyetinin en zarif ve aranı- sektöründe çalıştı. Daha sonra Atlas
lan kadınlarından biriydi. Bir akşam Corp.'un kurucusu ve Hollywood
yemeğinde tanıştığı Fransız pilot RKO CEO'su Floyd Bostwick Od-
Raymond Guillaume’nin uçuş da- lum ile tanıştı. Dünyanın en zengin
vetinden çok etkilenmişti. Yaşadı- 10 erkeğinden biri olarak ünlenen
ğı hayattan uzaklaşan J.Auriol, ‘Bir Odlum, Cochran'a aşık oldu ve
dünya keşfettim, nerede olursa ol- kozmetik işi kurmasına yardım etti.
sun, adınız ne olursa olsun, önemli olan tek şey, beceri ve Bir arkadaşının ona uçakta bir yolculuk teklif etmesinin ar-
cesaret’ diyerek havacılık tutkusuyla tanışmış oldu. Artık dından Cochran, 1930'ların başında Roosevelt Hava Alanı,
başka biri olmuştu. 1948’de pilot lisansını aldı ve Temmuz Long Island'da uçuş dersleri almaya başladı ve sadece 3
1949’da Seine’de bir deniz uçağıyla seyir halindeyken; irti- hafta içinde uçmayı öğrendi. Daha sonra solo yaptı ve 2 yıl
fa kaybedip ağır yaralanmasına sebep olan bir kaza geçirdi. içinde ticari pilot lisansını aldı.

Bu kaza sonrasında 21 kez çeşitli operasyonlardan geçti 1937'de Bendix yarışında yarı şan tek kadın oldu ve yarışı
ve tedavisi tamamlandıktan sonra yeni yüzüyle arkadaşları kadınlara açmak için Amelia Earhart ile birlikte çalıştı. O yıl
onu tanıyamamaları yeni bir travma daha yaşamasına se- aynı zamanda dünya hız rekorunu kırdı. 1938'de ABD'nin en
bep oldu. Bu durum onun havacılığa olan tutkusunu daha iyi kadın pilotu olarak kabul edildi. Bendix'i kazandı ve irti-
da arttırdı ve 1951’de helikopter lisansı aldı. 12 Mayıs fa rekorlarının yanı sıra yeni bir kıtalararası hız rekoru kırdı.
1951’de solo test uçuşuna çıktı. Amerikalı kadın pilot Jac- Cochran, Atlantik'e bombardıman uçağı uçuran ilk kadındı. 5
kueline Cochran’ın rekorunu kırarak ses hızını geçen ilk Harmon Ödülü kazandı. Bazı kaynaklarda “Hız Kraliçesi” ola-
Avrupalı kadın olarak adını tarihe yazdırdı. (Sonraki yıllar- rak adlandırılır. 9 Eylül 1948'de Amerikan Hava Kuvvetleri Sa-
da rekor tekrar Cochran’a geçti.) Bu başarılarından dolayı, vunma Birimi'ne teğmen olarak katıldı. 1969'da albaylığa terfi
Fransa’nın Şeref Lejyonun’daki Chealiver Haçını ve Beyaz etti ve 1970'de emekli oldu. 1952'de 47 yaşında olan Cochran,
Saray’da kendisine sunulan ‘Aviatrix’ Harmon Uluslararası Jacqueline Auriol ile kadınlar dünya hız rekoru mücadelesine
Kupasını kazandı. 1952’de kendi hız rekorunu geçtiği için karar verdi. 18 Mayıs 1953'te, 1.050 km / s (652.5 mil) hız-
ikinci bir Harmon Tropyhy aldı. Concordo ‘un ilk pilotu la yeni bir 100 km hız rekoru kırdı. Daha sonra 3 Haziran'da
olarak 1971’de tekrar manşetlerdeydi. Auriol,’uçmanın 1.078 km / sa (670 mil) yeni 15 km kapalı devre rekoru kırdı. 18
ona gerçekleri ve neyin önemli olduğunu öğrettiğini söyler- Mayıs 1953'te Kaliforniya'daki Rogers Dry Lake'de, Sabre 3'ü
di. ‘Artık sadece yaşamın ve ölümün önemli olduğunu bili- 652.337 mil hızla uçurdu ve ses bariyerini kıran ilk kadın oldu.
yorum. Havadayken ikisine de yakınım...’ demişti. J. Auriol Cochran aynı zamanda bir uçak gemisine inen ilk kadın,
11 Şubat 2000 günü Paris’teki evinde yaşamını kaybetti. Fédération Aéronautique Internationale'nin (1958-1961) baş-
kanlığını yapan tek kadın, Atlantik'te sabit kanatlı bir jet uçağı
Hazırlayan: Psk. Rabia Bozkuş (Erciyes Ü. Tıp Fak. Hastanesi Psikiyatri Kl.) ile uçan ilk kadın, 20 bin feet'in üzerinde uçan ilk pilot (6.096
Kaynaklar: metre) ve Bendix Kıtalararası Yarışına giren ilk kadındır. Halen
1. Candee, Marjorie Dent, ed. Güncel Biyografi 1953. NY: HW Wilson, 1953. de yaşayan veya ölen, erkek veya kadın tüm pilotlardan onun
2. Auriol, Jacqueline. Uçmak için yaşıyorum. Fransızca'dan Pamela Swingle- rekorlarını egale edebilen olmamıştır.
hurst tarafından çevrilmiştir. Londra: M. Joseph, 1970. Politik olarak da iddialı olan Cochran, 1956’da Kaliforniya’nın
3. Cochran, Jacqueline. Öğlen Yıldızları. Boston: Küçük, Brown ve Company, 29. Kongre Bölgesinden Cumhuriyetçi Parti’nin adayı ola-
1954, 1979'da yeniden yayınlandı. rak Kongre’ye girdi. 9 Ağustos 1980'de Indio, California'daki
4. Cochran, Jacqueline ve Maryann Bucknum Brinley. Jackie Cochran: Hava- evinde öldü. Birçok ülkeden ödüller aldı. 1949'da Fransa Hü-
cılık Tarihinin En Büyük Kadın Pilotunun Otobiyografisi. New York: Bantam kümeti ve 1951'de Fransız Hava Madalyaları ile ödüllendiri-
Kitapları, 1987. ISBN 0-553-05211-X . lerek savaşa ve havacılığa katkısı onaylanmış oldu. Cochran,
5. McGuire, Nina ve Sandra Wallus Sammons. Jacqueline Cochran: Fédération Aéronautique Internationale'den Altın Madalyayı
Amerika'nın Korkusuz Aviator'u. Lake Buena Vista, Florida: Özel Turlar Ya- alan tek kadındır. 1949'da Türk Hava Kurumu'nun en yüksek
yıncılık, 1997. ISBN 0-9631241-6-1 ödülü Murassa Brövesi'nin (Diamond Brevet) dördüncü ABD’li
6. Sunde, Karen. Yaşayan En Hızlı Kadın. Woodstock, Illinois: Dramatik Ya- alıcısı oldu.
yıncılık, 2005.

1226

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

B-2 BOMBARDIMAN UÇAKLARI

Hayalet Uçaklar olarak da bilinen B-2’ler, üretilen en pahalı tedir fakat THK-13 seri üretime geçmemiş, üretim alanı devlet
uçaklar listesinde yerini almıştır. Nükleer ve konvansiyonel tarafından kapatılmıştır.
silahlar taşıma kapasiteli, çok rollü, radara yakalanmayan (ha- Northrop Grumman B-2 Spirit pilotları özel olarak eğitim alı-
yalet/stealth) bombardıman uçağıdır. Şu ana dek üretilen en yor. Whiteman Hava Kuvvetleri üssünde verilen eğitimler ile
pahalı uçaktır, ilki 1989’da 1. Körfezi savaşından iki yıl önce pilotların uyku zamanlamalarını yönetme şekilleri bile ders
üretilmiştir. olarak veriliyor.
Tahmini fiyatı 1.157 milyar ile 2.2 milyar $ arasındadır. Bu Radara yakalanmayan (hayalet/stealth) ağır stratejik bombardı-
fiyatın büyük kısmı radara yakalanmama teknolojisini geliştir- man uçağı, düşmanın yoğun hava savunmasını delmek, kon-
mek için harcanmıştır. Radara yakalanmama teknolojisi saye- vansiyonel veya nükleer silahı hedefe ulaştırmak için gelişti-
sinde daha önceki uçakların başaramadığı görünmeden düş- rildi. B-2, 376.000 poundluk maksimum kalkış ağırlığını 172
man hedeflerini bombalama görevlerini başarabilmektedir. feet (52,4 m) kanat açıklığı ile desteklemekte. Bu, Boeing 767-
Proje başladığında toplam 135 uçak üretilmesi plânlanırken 400 ER'den daha geniştir. Uzunluğu 21 m, yüksekliği 5,18 m,
bu sayıların 1980'lerin sonunda 75'e, 1992'de ise başkan Ge- boş ağırlığı 71,700 kg, yüklü ağırlığı 152,200 kg, kalkış sıra-
orge H.W. Bush tarafından yapılan açıklamayla 20'ye indirile- sındaki maksimum ağırlığı ise 170,600 kg’dır. Ulaşabildiği en
ceği belirtilmiştir. Çünkü orijinal her B-2 değerinin 737 milyon yüksek hız 1020 km/h’dır. Motor olarak 4x General Electric
$ olacağı öngörülüyordu; ancak bakım ve destek masraflarıy- F118-GE-100 turbofans kullanılmaktadır. 4x 77 kN itiş gücüne
la birleştiğinde, her bir uçak 2,1 milyara mal oldu. B-2'nin sahiptir. Kokpitinde 2 personel yer alabilmektedir. Her uçuşta
uçuşu saatte 135 bin $ 'a mal oluyor, bu da B-52 veya B-1'e bir mürettebat uyuyabilir ve bu, 24 saatlik görevlerde yorgun-
kıyasla yaklaşık 2 kat daha pahalı olduğu anlamına geliyor. luğu azaltabilir. B-2, hemen hemen bir evin tüm olanaklarına
Giderek artan maliyetler ve Sovyetler Birliği'nin çöküşü, 132 sahiptir. Yemek hazırlamak için bir sıcak tabağı, bir tuvaleti ve
bombardıman üretme plânını 20'ye düşürdü. Operasyonel bir yatağı vardır. Ancak henüz Netflix yok .
hale getirilen test uçağı ile bu sayı 21 olmuştur. Yüksek tekno-
lojisine rağmen 2008 yılında bir eğitim uçuşu sırasında bir B-2 B-2, hava aracı manevra yaparken bile, radar kesitini düşük tu-
Spirit uçuş kontrol sistemini besleyen 24 basınç sensöründen tarak manevra yapmak için ayrık fren dümenleri ve diferansi-
3'ünün ıslanması sonucunda yanlış ölçüm yaptığı için pilotla- yel baskı kullanır. Motorları kanatta gömülüdür, fan kanatları-
ra müdahale izni vermeyerek kendiliğinden kalkmış ve düş- nı radardan gizler ve kızılötesi izleme sistemlerinden motorun
müştür. Böylece Amerikan Hava Kuvvetleri'nde mevcut olan ısı izini en aza indirir. B-2 "sürekli eğrilik" olarak bilinen bir
B-2 sayısı 20 ye inmiştir. teknik kullanılarak tasarlanmıştır. Kavisli açık yüzeyler radarı
B-2 uçağı yüklenen yazılım sayesinde kuyruğu varmış gibi ha- saptırmak için tasarlanmıştır ve uçağın 1,1 m2’lik bir radar ke-
reket eder. Aslında bu uçağı aldatmak için kullanılır. Bu uçak sitine sahip olduğu bildiriliyor.
teknolojisinin ne kadar geliştiğini gösterir. Ayrıca Türk yapımı B-2’nin ilk operasyonel kullanımı 1999'da Kosova Savaşı'nda
olan 1948 yılında üretilen THK-13 uçağına da çok benzemek- gerçekleşmiştir. Çatışma sırasında bildirilen 34 bin taarruz
uçuşundan sadece 50'sini uçabildiyse de, tüm bombaların
%11'i bu uçak tarafından gönderilmiştir.
Dünyada bilinen tek hayalet bombardıman uçağı olan B-2,
gerek teknik özellikleriyle gerek estetik görünümüyle herkesin
dikkatini üzerine toplarken, önümüzdeki on yıllar boyunca
göklerde görül(me)meye devam edecek gibi durmaktadır.

Hazırlayan: Psk. Ahmet Arınç Sönmez

Daha ayrıntılı bilgi için kaynaklar
www.aerospaceweb.org/aircraft/bomber/b2/
www.aero-news.net/index.cfm?do=main.textpost&id=c38c4320-2c10-
40af-b3a8-3068f38e6bd2
www.boeing.com/history/products/b-2-spirit.page
www.pogo.org/center-for-defense-information/

1227

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

B-2 SPIRIT

• Mürettebat: 2 personel bir B-2 Spirit uçuş kontrol sistemini besleyen 24 basınç sen-
• Kanat açıklığı: 52,4 m söründen 3'ünün ıslanması sonucunda yanlış ölçüm yaptı-
• Uzunluk: 21.0 m ğı için pilotlara müdahale izni vermeyerek kendiliğinden
• Yükseklik: 5,18 m kalktı ve düştü. Böylece Amerikan Hava Kuvvetleri'nde
• Boş ağırlık: 71,700 kg mevcut olan B-2 sayısı 20 ye inmiştir. B-2 uçağı yüklenen
• Yüklü ağırlık: 152,200 kg yazılım sayesinde kuyruğu varmış gibi hareket eder. Aslın-
• Kalkış sırasındaki maksimum ağırlık: 170,600 kg da bu uçağı aldatmak için kullanılır. Bu ise uçak teknoloji-
• En yüksek hız: 1020 km/h sinin ne kadar geliştiğini gösterir. Ayrıca Türk yapımı olan
• Motorlar: 4x General Electric F118-GE-100 turbofans 1948 yılında üretilen THK-13 uçağına da çok benzemekte-
• İtiş gücü: 4x 77 kN dir fakat THK-13 seri üretime geçemedi, üretim alanı devlet
Kullanıma sunulma tarihi: Nisan 1997 tarafından kapatıldı.
Menzil: 11.100 km (Airline Haber)
Üretim sayısı: 21
Northrop Grumman B-2 Spirit, nükleer ve konvansiyonel En güçlü bombardıman uçağı olarak gösterilen radara ya-
silahlar taşıma kapasiteli, çok rollü, radara yakalanmayan kalanmayan B-2 bombardıman uçağının pilotları özel ola-
(hayalet/stealth) bombardıman uçağı. Şu ana dek üretilen rak eğitim alıyor. Whiteman Hava Kuvvetleri üssünde veri-
en pahalı uçaktır, tahmini fiyatı 1.157 milyar ile 2.2 milyar len eğitimler ile pilotların uyku zamanlamalarını yönetme
Amerikan doları arasındadır. Kıyaslama gerekirse, Nimitz şekilleri bile ders olarak veriliyor.
sınıfı bir uçak gemisi 4.5 milyar dolara mal olmaktadır. Radara yakalanmayan (hayalet/stealth) ağır stratejik bom-
Ancak bu fiyatın büyük kısmı radara yakalanmama tekno- bardıman uçağı, düşmanın yoğun hava savunmasını del-
lojisini geliştirmek için harcanmıştır. Radara yakalanmama mek, konvansiyonel veya nükleer silahı hedefe ulaştırmak
teknolojisi sayesinde daha önceki uçakların başaramadığı için geliştirildi.
görünmeden düşman hedeflerini bombalama görevlerini 52,4 m kanat açıklığı, 21 m uzunluğu ve 2 kişilik müretta-
başarabilmektedir. Proje başladığında toplam 135 uçak batı ile tam yüklü halinde 152,200 kg ağırlığa sahip olan
üretilmesi planlanırken bu rakam 1980'lerin sonunda 75'e, B-2, General Electric yapımı 4 adet F118-GE-100 turbofanı
1992'de ise başkan George H.W. Bush tarafından yapılan ile 1020 km hıza çıkabiliyor. Ancak “Hayalet Uçak” denil-
açıklamayla 20'ye indirileceği belirtilmiştir. Operasyonel mesinin sebebi ise hiçbir radarda görüntülenemeyişi.
hale getirilen test uçağı ile bu sayı 21 olmuştur. Yüksek tek-
nolojisine rağmen 2008 yılında bir eğitim uçuşu sırasında

Orhangazi Mah. Küme Sok. Hisarpark. Park-2/C ESKİŞEHİR Tel: 0222 3240098

1228

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

KA-32A11BC: YANGIN SÖNDÜRME HELİKOPTERİ

Özellikle yaz aylarının gelmesiyle birlikte orman yangınları kamaştırmaktadır. Ayrıca 13 kişiye kadar yolcu taşıma ka-
çıkmakta ve bunların bazen uzun süre söndürülemediğine pasitesi bulunmaktadır. Düşük işletme maliyeti, son dere-
şahit olmaktayız. Ülkemizde çıkan orman yangınlarından ce ekonomik ve 32 bin uçuş saatine kadar uzatılmış servis
bazılarının günlerce söndürülemediği görülmüştür. Orman ömrü, kolay bakım imkânı ve düşük yakıt tüketimi olan
yangınlarında en önemli görev helikopterlere düşmekte- TV3-117VMA motorları ile donatılmıştır.
dir. Helikopterler hem taşıyabildikleri su miktarı, hem çok
miktarda suyu taşıma ve doldurma süratleri, hem de hava- Ka-32A11BC tipi helikopterlere modern yoğun bakım tıbbi
dan istenilen bölgeye su dökebilme özelliklerinden dolayı modüller de yerleştirilebiliyor. Bu sayede yaralılar taşıma
özellikle orman yangınlarında en önemli yangın söndürme esnasında da yoğun bakıma alınabiliyor. Polis ve özel ser-
aracıdır. vislerin çalışmalarını desteklemek amacıyla Ka-32A11BC
tipi helikopterlere gözetleme, takip ve hoparlör özellikli
Ka-32A11BC özellikle arama/kurtarma operasyonu, yük- sistemler kurulabiliyor. Ayrıca bu tip helikopterler hava in-
sek yapı inşası, günlük ve karmaşık yangın söndürme gö- dirme kuvvetlerinde görev yapan askerleri de taşıyabiliyor.
revleri gibi bütün zorlu operasyon çeşitlerinde kullanıl- Türkiye’deki orman yangınlarıyla mücadelede kullanılan
mak üzere tasarlanmış çok maksatlı bir helikopter olarak helikopterler genellikle yurtdışından kiralama yoluyla te-
uzmanlar tarafından dünyanın en iyi yangın söndürme darik ediliyor. Dünyanın önemli helikopter üreticilerinin
helikopterinden biri ve Küresel Helikopter Yangın Söndür- Türkiye distribütörlüğünü yapan Kaan Air, Türkiye’de bir
me operasyonlarının simgesi olarak kabul edilmektedir. ilke daha imza atarak satın alma yoluyla filosuna kattığı
Ka-32A11BC yangın söndürme helikopteri Bambi-Bucket, 3 adet son model Kamov Ka-32A11BC tipi helikopterle
Simplex sistemi ve yatay yangın söndürme için kullanılan orman yangınları ile havadan mücadele için hazırlıklarını
su bombardımanı da dahil olmak üzere yangın söndürme tamamladı.
ekipmanları için 40 farklı seçenek sunarak yoğun duman
içerisinde, yüksek binaların üstünde ve petrol gaz endüst- Antalya'da düzenlenen uluslararası havacılık fuarı Eurasia
risinin tesislerindeki yangınla başarılı bir şekilde mücadele Airshow’da basın mensuplarına konuyla ilgili açıklama-
edebilir. Ka-32A11BC, FAR-29 ve AP-29 gerekliliklerini larda bulunan şirketin Genel Müdürü Andrey Boginskiy,
karşılamaktadır. 2009 yılında EASA tarafından da sörtifiye “Türk meslektaşlarımız, yangın söndürme ve özel operas-
edilmiş olup, şu anda Azerbaycan, Brezilya, Kanada, Çin, yonlar için kullanılan Ka-32A11BC helikopterlerinin sayı-
Endonezya, Japonya, Kazakistan, Portekiz, Rusya, Güney sını arttırmak istiyor. Şu anda 3 aracın tedariki için kont-
Kore, İspanya ve İsviçre gibi ülkelerde başarılı bir şekilde rat var, toplam sayının 7-8 adede çıkarılması görüşülüyor,
kullanılmaktadır. yani daha 4-5 araç eklenecek” diye konuştu.

Koaksiyel dizaynı ve kuyruk rotoru olmayan Ka32 inanıl- Hazırlayan: Psk. Arınç Sönmez
maz manevra kabiliyeti, yüksek gücü ve aerodinamik si- Kaynaklar:
metrisi ile ünlenmiştir. Mükemmel bir hover hassasiyetine https://en.wikipedia.org/wiki/Aerial_firefighting
sahip Ka32 gerek yaşam mahalleri üzerinde, gerekse çetin www.bilgiufku.com/yangin-sondurme-helikopterleri-ne-
ve ormanlarla kaplı dağlık arazilerde kullanımı son derece kadar-su-tasiyabilmektedir.html
kolay ve emniyetlidir. Ka-32A11BC, 3.700 kg kabin içi ve www.airkule.com/yazar/YANGINLA-MUCADELEDE-HA-
5.000 kg’a kadar harici yük taşıma kapasitesiyle de göz VA-ARACLARI/1188/

1229

2 0 1 9 Aralık S a y ı : 3 5

SİNGAPUR, ÇİN VE TÜRKİYE’DEN ÜÇ HAVALİMANI

Changi Havalimanı Jewel içerisinde erken check-in bankoları da var, çünkü Je-
wel havaalanı yerleşkesinin bir parçası. Ama Jewel'i ziyaret
Dünyanın en iyisi olarak anılan Singapur’un Changi hava- etmek için bir uçak bileti almak ya da havaalanı güvenli-
limanı, 4 Terminal binasından ve bir yaşam merkezinden ğinden geçmek zorunda değilsiniz. Changi, Singapur sakin-
(Jewel) oluşan bir havaalanı. 2030 yılında tamamlanması lerinin de ormanlar içerisindeki yürüyüş parkurlarını dola-
beklenen ve 10 milyar $ harcanacak olan Terminal 5 binası şabilmelerine fırsat veriyor. Jewel halka açık bir alan ve bu
ile birlikte daha da büyümüş olacak. 1,08 hektar alana ku- yıl Jewel'da 50-60 milyon ziyaretçi görülmesi bekleniyor.
rulacak olan bu yeni yapı havalimanına 100 körük, toplam Ayrıca Jewel’ın henüz tamamlanmadığına da değinmek ge-
yolcu hacmine ise yılda 50 milyon yolcu daha ekleyecek. rekiyor. Binanın beşinci katında Haziran 2019’da açılacak
Nisan 2019 ‘da açılışı yapılan Jewel ise Changi ‘yi bam- olan Canopy Park ile birlikte tamamlanmış olacak. Canopy
başka bir noktaya taşıyor ve diğer havalimanlarından ayrı Park içerisinde yer alan dinlenme alanının 23 metre üze-
bir noktaya koyuyor. Sadece cam ve çelik kubbesi için tam rinde 50 metre uzunluğunda camdan bir köprü, 8 metre
1,25 milyar dolar harcanmış olan halka şeklindeki bu deva- üzerinde sıçramak ve yürümek için gökyüzü ağları, bir çit
sa yapının altında 280 mağaza ve restorandan oluşan lüks labirenti, bir ayna labirenti, ağaç budama sanatı ile görsel-
bir alışveriş merkezi, çok ekranlı bir Imax sineması, büyük leştirilmiş bir yürüyüş parkuru ve görsel slaytlarla zengin-
bir süpermarket, bir otel ve yağmur ormanları var. Halkanın leştirilmiş bir atmosfer olacak. Changi’de 13 $ karşılığında
tam ortasından 7 kat aşağı düşen, 40 metre yüksekliğinde, yüzerken uçakların etrafınızda havalanmasını izleyebilece-
su damlalarından oluşan ve Dünya’daki en uzun iç mekân ğiniz bir çatı havuzu var. 7 gün 24 saat ücretsiz hizmetinize
şelalesi unvanını da taşıyan basamaklı bir huni var. Bu şela- sunulan sinema da var, zihin bükme sanatı da... Kelebek,
le düzeneğindeki tüm su yağmurdan toplanıyor ve düzenek ayçiçeği, kaktüs ve orkide bahçeleri gibi birçok bahçe de
içerisinde 7 gün 24 saat dolaştırılıyor. Geceleri de çalışma- gezilmeye hazır bekliyor.
ya devam eden bu düzenek, üzerine yansıtılan 360 derece- Her yıl 65,6 milyon yolcunun geçtiği Changi içerisinde yer
lik ışık şovu için harika bir tuval görevi de görüyor. Şelaleyi alan Jewel 1,46 milyon m2 alanı kaplıyor ve yer altında
çevreleyen dört katlı iç mekân ormanı ise Dünya’nın dört 5 kat, yer üstünde 5 kat olmak üzere toplam 10 kat yük-
bir yanından getirilen 900'den fazla ağaç ve 60.000 çalılık sekliğinde. Diğer taraftan Changi sadece yolculara değil,
ile sıralı bahçeler oluşturularak tasarlanmış. Ormanlar içe- tüm Singapur sakinlerine hizmet vermek üzere tasarlan-
risinde yer alan yürüyüş parkurları 7 gün 24 saat boyunca mış. Sinema, park, çocuklar için eğlence alanı gibi hafta
kullanıma açık. sonlarında aradığımız aktivitelerin bir AVM’ye değil hava-
Jewel içerisinde yürümekten pek hoşlanmayan insanlar için alanına toplanmış olması aslında insanları havacılığa de-
Skytrain isimli bir tramvay yapılmış. Skytrain tramvaydan ğil, havacılığı insanlara yaklaştırma çözümü gibi duruyor.
biraz fazlası, merak edenler APM (Automated People Mo- Changi’nin odağına konulan 2 öğe rahatlıkla görülebiliyor.
ver) olarak araştırabilirler. Youtube üzerinden bu APM ‘in Birincisi insan, sanki tasarlayanlar çalışmaya başlamadan
montaj aşamaları da dahil olmak üzere bir hayli görsel içe- önce Osterwalder’in “Müşteriniz Ne İster?” isimli kitabını
riğini bulmak da mümkün. okumuşlar gibi. İkinci öğe ise bahçelerin içindeki şehir ola-
rak anılan Singapur’u, havalimanının içindeki ziyaretçilere
anlatmak.

1230


Click to View FlipBook Version