Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 23

2013 EYLÜL Sayı: 23

Havacılık Tıbbı Derneği
7. Olağan Genel Kurulunu Yaptı

Derneğimiz, daha önce tüm üyelere e-posta ve cep telefonu mesajı
ile duyurulduğu gibi, 4 Mayıs 2013 günü Eskişehir Trakya Restoran top-
lantı salonunda 7. Genel Kurulunu yaptı.

Halen 131 üyesi bulunan Dernek, Türk sivil havacılığının tıbbi sorun-
larına parmak basmakta, ilgili kamu ve özel kuruluşlara çözüm önerileri
ve raporlar sunmakta; seminerler ve konferanslar vererek, gazete ve der-
gilere bilimsel yazılar göndererek konu üzerinde farkındalık yaratmaya
çalışmaktadır. 7 yıldır yayında olup 23. sayısına ulaşan Havacılık Tıbbı
Bülteninde yüzlerce bilimsel yazı yer almaktadır. Dernek Avrupa Havacı-
lık ve Uzay Tıbbı Birliği (ESAM) üyesi olup, burada ülkemizi temsil eden
tek kuruluştur. Sağlık Bakanlığının tıpta uzmanlık müfredat komisyonun-
da yetkili üye durumunda olmaktan başka, aynı bakanlığın Hava Am-
bulans Sistemi’nin tıbbi eğiticisi durumundadır. Genel Kurulda, Dernek
Başkanı Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç faaliyet raporunu ve bütçeyi sunduktan sonra Dr. Fersin Koç Denetleme
Kurulu raporunu okudu. Faaliyet raporu ve bütçe oybirliği ile ibra edildi. Derneğin tek Onursal Üyesi olan
Prof.Dr. Fevzi Sürmeli’ye 3 üye daha eklendi. Yeni Onursal üyeler Prof.Dr. Hamit Ziya Gökalp, Op.Dr. İsmet
Bilgin ve Doç.Dr. Cebbar Dengiz’e beratları takdim edildi.Genel Kurul’da yapılan seçimde Yönetim ve De-
netim Kurullarına seçilen üyeler:
Yönetim Kurulu: Muzaffer Çetingüç, Bilgin Timuralp, Hasan F.Töre, Coşkun Zaim, Aytekin Topçu.
Yedek: Bedri Bamaç, Hayri Gültekin, Atilla Soyelçin, Ahmet Uğurlu, Etihan Cantürk.
Denetim Kurulu: Abdullah Öksüz, Fersin Koç, Mehmet Bodur.
Yedek: İsmet Bilgin, Bahadır Altan, Erkan Özgün.

534

2013 Eylül Sayı: 23 Bu sayımızda da havacılık tıbbının ilgi ala-
nından bir kesit sunmaktayız: Pilotun uçuşta inka-
Cem KAYKI pasite olmasına neden olan yorgunluk, bayılma ve
oruç tutması; uçuş ve yer ekiplerinin ölümcül ha-
Dernek Üyelerinin Faaliyetleri .......................................... 536 taları (Dirty Dozen, Gremlins), durumsal farkında-
Uçak Gürültüsü ve Kalp Krizi ............................................ 537 lık, dekompresyon hastalığı… Hepsi de trajik uçuş
Helikopter Pilotlarında Boyun Ağrıları ............................... 537 kazalarına yol açabilen insan faktörüne bağlı tıbbi
Gürültü, İşitme Kaybı ve Magnezyum ............................... 537 durumlar. Bülten’in bu sayısında hiperbarik oksijen
Havacılıkta Oruç Tutmak .................................................. 538 tedavisiyle ilgili geniş bir yazıyı da konunun uzman
Uyku Yoksunluğu ve Performans ...................................... 540 uygulayıcılarından bir bilim adamının kaleminden okuyabileceksiniz.
Dekompresyon Hastalığı .................................................. 542 Bu ve diğer sayılarımızda sürekli işlediğimiz konuların maalesef ülke-
Hiperbarik Oksijen Tedavisi .............................................. 545 mizde sahipsiz olduğunu, hak ettiği önemin yüzde 10’una bile mazhar
Durumsal Farkındalık ...................................................... 548 olamadığını yıllardır söylüyoruz. Kaplumbağa hızıyla olan bazı geliş-
Dirty Dozen ..................................................................... 551 meler var, ama bizi uçuş emniyeti adına asla tatmin etmiyor. Örneğin
Gremlinler ....................................................................... 555 uçuş doktorlarının havayolu şirketlerine, hava ambulans kuruluşları-
Sivil Havacılık Kazalarında İnsan Faktörleri ...................... 560 na ve havaalanı sağlık birimlerine entegre olması konusunun çok çok
Uçuş Kazaları .................................................................. 562 önemli olduğunu yüzlerce kez dile getirdiğimiz halde, bu konuda bir
Yer Kazaları ..................................................................... 568 ilerleme göremiyoruz…
Olmamış Kazalar ............................................................. 570
THY Haberleri ................................................................. 578 Yıllarca pilotlara alkol testi yapılsın diye davul çaldık, THY yeni
Pegasus Haberleri .......................................................... 581 başlatıyor. 13 yıl önce önerdiğimiz “pilotların uçuş doktoru muayenesi”
Svetlana Kapanina .......................................................... 582 konusu zaten 9 senedir yürürlükte... Uçaklarda polis olsun dedik, 2 ay
Pilot Doktor .................................................................... 583 önce bu yönde çalışma yapıldığı açıklandı. Uçak içi acil tıbbi durumlar
Uçuş Doktoru Köşesi ....................................................... 584 için uzman hekim desteğinin mutlaka sağlanması gerektiğini önerdik;
Mustafa Kemal’in Uçakları .............................................. 585 Smiling Doctors adı altında bozuk versiyonu gündeme geldi... Acaba,
Flight Filmi ..................................................................... 586 biz söylüyoruz birileri bunları kendi fikirleri gibi uygulamaya mı koyu-
Mizah Köşesi .................................................................. 587 yor; ya da aklın yolu bir olduğuna göre, birileri de bizim düşündükleri-
mizi düşünüp hayata mı geçiriyor? Bizden kopya çekiyor olmaları belki
de bizim evhamımızdır; olsun, yeter ki iyi bir şeyler yapıldığını görelim.
Bu süreçte THY, Pegasus ve benzerlerine bedavadan projeler üreten,
anketler yapan gerek Derneğimize ve gerekse afiliye kuruluşumuz olan
Sivil Havacılık Akademisi’ne teşekkür etmelerinden geçtik, resmen bir
fikir sorma veya toplantı daveti bile olmuyor. Çünkü uçuş emniyetine
verdiğimiz öncelik nedeniyle yeri geldikçe onları eleştiriyoruz; eh bu

yüzden olsa gerek pek sempatik bir imajımız yok; öyle olsun…

Bu sayımızın kapak resmini 6 Temmuz 2013 günü San
Francisco’da düşen Air Asiana uçağı kazasına ayırdık. En modern uçak-
ların bile bazı insan hataları yüzünden bir anda düşebildiğinin ve kon-
forlu bir uçağın bir yangın enkazına dönüşebildiğinin görselini sunduk.

Dr. Muzaffer Çetingüç

535

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Dernek Üyeleri Faaliyetleri

Sivil Havacılık Akademisi’nin kentindeki eğitim tesislerinde
14. Toplantısı her yıl yüzlerce kurs ve eği-
tim toplantıları yapılmakta;
21 Temmuz 2013 günü bazı kurslar da gezici ekipler
İstanbul’da TALPA ofisinde bir tarafından başka ülkelerde dü-
araya gelen SHA üyeleri gün- zenlenmektedir. 2012 yılında
demdeki konuları tartışıp önü- bu kurslardan 90 bin havacılık
müzdeki dönem için eylem profesyoneli eğitim almıştır. Türkiye’den THY ve Atlasjet’in üye
plânı yaptı. Koordinatör Engin olduğu IATA’nın 26-30 Ağustos 2013 tarihlerindeki “Human
Aksüt, Erhan İnanç, Prof.Dr. Factors in Aviation” başlıklı kursuna, çeşitli Avrupa ülkelerinden
B.Timuralp, Prof.Dr. Hasan F.Töre, Doç.Dr. M.Çetingüç ve Ba- katılımcılar yanında Anadolu Üniversitesi’nden (üçü Dernek
hadır Altan’ın katılımıyla 4 saatten uzun süre devam eden top- üyesi) 4 kişi katılmıştır: Doç.Dr. Muzaffer Çetingüç, Doç. Dr.
lantıda alınan kararlar: Ender Gerede, Öğr.Pl. Coşkun Zaim ve Uzm.Dr. Özgür Yılmaz.
1. Sonbahar aylarında TALPA ile işbirliği içinde ve yabancı ko-
nuşmacı davet ederek “Go around - Pas geçme” konferansı ter- Aerospace Medical
tiplenmesi, Association’un 84’üncü
2. Her sene sonunda yapılacak bir değerlendirme ile kişi veya Yıllık Bilimsel Toplantısı
kurumlardan lâyık görülenlere yıllık SHA uçuş emniyet ödülü
verilmesi,
3. Uçuş ve yer ekiplerine, havaalanlarının fiziki ve teknik alt-
yapısının uçuş emniyetine etisi konusunda yeni bir anket uygu-
lanması...

Havayoluyla Hasta
Taşınması Konferansı

23-25 Temmuz 2013 tarih- 12-16 Mayıs 2013 tarihlerinde Şikago’da yapılan toplantıya
lerinde Thailand-Bangkok’ta dünyanın her ülkesinden bini aşkın askeri ve sivil havacılık tıb-
1st Air Medical Transport bı ilgilileri katıldı. Sözel ve poster bildiri olarak 500’den fazla
Conference düzenlendi. Ko- sunum; konferanslar, film gösterileri ve paneller yapıldı. Top-
nusunda ilk olan bu konfe- lantıda Türkiye’den de 11 kişilik oldukça geniş bir katılım oldu.
ransta, poster bildiler yanın- Ülkemizi temsil eden katılımcıların bazıları sözel ve poster bil-
da 13 sözel bildiri sunuldu. Birisi “Concepts of Just Culture in diriler sundular. Hemen hepsi Derneğimizin üyesi olan katılım-
Medical Transport” başlıklı olmak üzere 2 workshop yapıldı. 19 cılar: Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç, Prof.Dr. Hasan F.Töre, Prof.
ülkeden yüzden fazla katılımcının bulunduğu toplantıda ülke- Dr. Sarper Karaküçük, Doç.Dr. Ahmet Akın, Doç.Dr. Ahmet Şen,
mizi, Derneğimizin üyelerinden Hüsnü Onuş, Prof.Dr. Hasan Hüsnü Onuş, Dr. Pınar Birler, Dr. Savaş İlbasmış, Dr. Tolga Çak-
F.Töre ve Doç.Dr. M.Çetingüç temsil ettiler. mak, Dr. Erdinç Aydın, Dr. Nazım Ata.
Bu arada CAMI Direktörü Dr. Melchor J. Antunano ile özel bir
TRT Radyo-1 ve Açık toplantı düzenlenerek, ülkemizdeki sivil havacılık tıbbı uygula-
Radyo’da Röportajlar malarıyla ilgili önerileri alındı ve kendisi seri konferanslar ver-
mek üzere ülkemize davet edildi. Havacılık tıbbının dünya ça-
TRT-1 Ankara Radyosu’nun “Havacılık Sohbetleri” programına pındaki duayenlerinden Dr. Russel B.Rayman, yeni baskısı çıkan
19 Ağustos ve 9 Eylül 2013 günleri saat 19.30’da Dr. Muzaf- Clinical Aviation Medicine kitabını katılımcılar için imzaladı.
fer Çetingüç ile telefon röportajı yapıldı. Havacılık tıbbının çe-
şitli konuları (Jet lag, Ekonomi sınıfı sendromu, uçuş korkuları,
uçuşta beslenme) üzerindeki kamuoyunu bilgilendirme amaçlı
söyleşiler yarımşar saat sürdü. 4 Eylül 2013 günü üyelerimizden
Kpt. Plt. Bahadır Altan, Açık Radyo’da kaçırılan pilotlar ve Sivil
Havacılık Akademisi’nin konuyla ilgili yaptığı anket üzerine bir
söyleşiye katıldı.

IATA’nın İnsan Faktörleri
Kursu

1945 yılında kurulan ve merkezi Kanada’da bulunan In-
ternational Air Transport Association’un İsviçre’nin Cenevre

536

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Uçak Gürültüsü Kalp Krizini Tetikliyor

Gece uyku esnasındaki uçak gürültüsü ve yüksek tansiyon arasındaki biyolojik bağı ortaya
çıkarmak amacıyla yapılan çalışmaya yaş ortalaması 26 olan 75 sağlıklı kadın ve erkek alın-
dı. Ev yatak odalarında 60 desibellik uçak gürültüsüne maruz bırakılan bir gruba 30 uçak ge-
çişlik, ikinci gruba 60 geçişlik gürültü uygulandı; kontrol grubu ise sessiz bir ortamda uyudu.
Tüm deneklerin poligrafi kayıtları alındı. Yapılan ölçümlerde gürültünün damarlarda endotel
bozukluğuna yol açtığı, adrenalin salınımının arttığı ve bu nedenle kişilerde kalp-damar has-
talıkları (hipertansiyon, kalp enfarktüsü) prevalansının arttığı sonucu alındı.
Kaynak: Frank P. Schmidt, Mathias Basner, Gunnar Kröger, Stefanie Weck, Boris Schnorbus, Axel Muttray, Murat Sari-
yar, Harald Binder, Tommaso Gori, Ascan Warnholtz, Thomas Münzel. Effect of nighttime aircraft noise exposure on
endothelial function and stress hormone release in healthy adults. European Heart Journal, Volume 34 Issue 26 2013
(http://eurheartj.oxfordjournals.org/content/early/2013/07/01/eurheartj.eht269.abstract)
Çeviri: M.Çetingüç


Helikopter Pilotlarında Boyun Ağrısı

ABD Deniz Kuvvetleri helikopter pilotlarının boyun ağrısı problemini araştırmak
üzere 2011 yılında yapılan araştırmaya, 411’i erkek, 47’si bayan olmak üzere 458
H-60 pilotu alındı. Uçuş dışı omurga yaralanmaları olan pilotlar hariç tutuldu. Uçuşta
önemli derecede boyun ağrısından yakınan pilot sayısı 266 olup, toplamın %58’ini
oluşturmakta idi. Boyun ağrısından yakınanların çoğu bel ağrısı da hissetmekteydiler.
Vücut kitle indeksi, boy ve total uçuş saati ile boyun ağrılarının ilişkisi bulunmadı.
Önemli bir bulgu ise, boyun ağrısından rahatsız olanların %41’inin (106 kişi) durum-
sal farkındalıklarının (SA) azalması idi. (1)
Hollanda Hava K. (RNLAF) helikopter pilotlarında aynı konuda yapılan araştırmada ise, boyun fiziksel kapasitesi ve
kask ağırlığı/uyumu ile boyun ağrısı arasındaki ilişki değerlendirildi. Boyun aktif hareket sınırları, max izometrik gerilme
gibi ölçümler yapıldı, Sonuçta 1 yıllık boyun ağrısı prevalansının pilotlarda %20, helikoptere kumanda etmeyen diğer
personelde ise %28 olduğu görüldü. (2)

Kaynaklar:
1. Orsello C, Phillips A, Moore J, Rice G. In-flight neck pain among U.S. Navy H-60 helicopter pilots: Predictors, pre-
valence and impact. ASMA 84th Annual Scientific Meeting (2013-Chicago) Abstract # 17
2. Van der Ood M. Prevention of flight-related neck pain in military helicopter aircrew: an overview. ASMA 84th An-
nual Scientific Meeting (2013-Chicago) Abstract # 48
Çeviri: Dr. M.Çetingüç


Gürültüye Bağlı İşitme Kayıplarında Magnezyum Profilaksisi

Magnezyum’un hipertansiyon, MI, migren ve diyabette yararlı olduğu ileri sürülmektedir. Geri dönü-
şü olmayan gürültüye bağlı işitme kayıplarında (GBİK) profilaktik olarak kullanılması önerilen Mag-
nezyum, iç kulakta mikrosirkülasyonu arttırmak yoluyla etkili olduğu kabul edilmektedir. Kore Hava
Kuvvetleri pilotlarının kulaklık ve tıkaç kullanmaları teşvik edilmekle birlikte GBİK prevalansı %6.7
olarak bulunmuştur. Konunun araştırılması amacıyla, 1 yıl süreyle oral yoldan 200 mg/gün Magnez-
yum verilen 11 pilot, kontrol grubuyla karşılaştırılmıştır. 1 yıl sonunda kimsede Mg yan etkisi görül-
memiştir. Yapılan testlerde sağ kulak 1 yıl sonunda 6.000 Hz’de 23.6 dB’den 21.3 dB’e düşmüştür.
Sol kulakta ise 8.000 Hz’de 20.9 dB’den 18.6 dB’e gerilemiş; ancak 6.000 Hz’de 21.8 dB’den 25
dB’e artış olmuştur. Bu farkların istatistiksel anlamlılığı olmamakla birlikte, Magnezyum’un işe yara-
dığıyla ilgili bir işaret olarak kabul edilebilir. Konuyla ilgili daha geniş çalışmaların yapılması gerekir.

Kaynak: Lim J. Prophylactic effect of oral magnesium on noise induced hearing loss. ASMA 84th Annual Scientific Me-
eting (2013-Chicago) Abstract # 33
Çeviri: Dr. M.Çetingüç


537

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

HAVACILIKTA ORUÇ TUTMAK YA DA TUTMAMAK;
REFERANS İSLAM ÜLKELERİ

Kritik işler yapan insanların bazıları Ramazan ayı boyunca oruç tutmakla
tutmamak arasında tereddütte kalır; bir tarafta orucun neden olduğu sağlık sorun-
ları ve performans azalması, diğer tarafta bir dini vecibeyi yerine getirmemenin
suçluluk duygusu... Bazı dini otoriteler bu konuda net olarak negatif kanaat bil-
dirirken; çoğunun sessiz kalması ve zımnen, “biraz kendini zorlayarak” oruç tut-
mayı desteklemesi, bocalamanın ardındaki nedenlerden birisi olsa gerektir... Bazı
kişiler 18 saatlik bir yaz orucunu, beyin ameliyatı yapan doktorun da, uzun yol
sürücüsünün, uçak pilotunun ya da hava trafik kontrolörünün de hiçbir riske girmeden kaldırabileceğini; sınava
hazırlanan öğrencilerin ya da sporcuların oruçtan pek etkilenmeyeceğini düşünüyor olmalılar...

Ülkemizde dinimizle ilintili konularda söylenen makul sözlerin bile hemen din karşıtlığı olarak algılanması ve
agresif tepkiler gösterilmesi nedeniyle, çoğu bilim ve din adamı, siyasetçi ve bürokrat, “sakıncalı” konulara teğet
geçen söylemleri tercih ederler. Sadece bugün değil, geçmişte de; sadece şu parti değil, ötekiler de Ramazan ayın-
da kritik işler yapan insanların kendileri ve başkaları için kaza riski oluşturabileceklerine ve orucu ertelemelerine
dinimizin de cevaz verdiğine dair bir uyarıda bulunmamışlardır. Halbuki Türkiye’de 1984-2004 arası 20 yıldaki
trafik kazalarının, Ramazan ayında gerçekleşenlerin oranında %10 düzeyinde bir fazlalık olduğu (1) bulgusu bile
cesaretli sözler söylemek için yeterlidir. Başka İslam ülkelerindekiyle paralellik gösteren bu ve benzeri bilimsel
araştırma sonuçlarını görmezden gelmek veya yok saymak vicdana sığmaz.

Bu bağlamda cesaretli söylemleri olan kişilerden birisi ilâhiyat profesörü Zekeriya Beyaz olup, devlet adam-
larının ve doktorların oruç tutmamaları gerektiğini belirtmişti. Prof. Yaşar Nuri Öztürk de, “Peygamberimizin
seferi durumlarda hiç oruç tutmadığını; kişinin yolculuğun kendisini ne kadar zorlayacağına vicdanen karar verip
oruç tutmayabileceğini; kendisinin de yoğun konferans trafiği sırasında bir gün sallandığını hissettiği için orucunu
bozduğunu” söylemişti. Keza Prof.Dr. Osman Müftüoğlu ve Prof. Dr. Gülgün Ersoy genel sağlık açısından, Prof.
Dr. İbrahim Balcıoğlu ve Dr. Şaban Acarbay sportif başarı yönüyle orucun yan etkilerinden bahseden yazılar ya-
yınlamışlardı.

Orucun İnsan Bedenine Ve Psikolojisine Etkileri

Oruçla ilgili kısa bir internet taramasından bile sağlanabilecek bilgilerden bazıları
şunlardır: Özellikle uzun yaz oruçlarında gıda ve sıvı alımının tamamen kesilmesi sonu-
cu; dehidrasyon, kan yoğunluğu artması (trombüs-emboli riski) ve ürik asit yükselmesi
(gut hastalığı riski) olur. Kalp, tansiyon, şeker gibi kronik hastalığı olanların gün boyu
ilaç alamamaları yaşamsal riskler yaratabilir. Mide ülseri, böbrek taşı, epilepsi, bipolar
hastalık, depresyon, panik anksiyete, vb. durumlarda ise tedavinin düzensizleşmesine
bağlı alevlenmeler görülebilir. Uzun oruç sürecinde en yaygın görülenler ise yorgun-
luk ve baş ağrılarıdır. Nitekim Ramazan ayında oruç tutanlarda migren atakları 3 kat
artmaktadır. Günlük uyku-uyanıklık-yeme ritimlerinin kaymasına bağlı olarak sersemlik hissi, dikkat-bellek bo-
zuklukları; sigara tiryakilerinde huzursuzluk, sinirlilik görülür. İslam ülkelerinde Ramazan ayında kan bağışlarının
%35 azaldığı, suç ve kaza oranlarının arttığı, çalışma ve iş veriminin %70’den fazla düştüğü bildirilmektedir (2,3).
Orucun fizik performansı ve ortostatik toleransı azaltarak G kuvvetlerine direnci düşürmesi yüzünden askeri pilot-
ların oruç tutması kesinlikle yasaklanmaktadır (4).

İslam Ülkelerinden Örnekler

Batı dünyası kaynaklı oruçla ilgili potansiyel riskleri konu edinen başka araştırma sonuçlarından da söz
edilebilir, ama bunlar bazı önyargılı kişileri tatmin etmediği için maalesef İslam ülkelerinden referanslar aramak
ve savımızı bunlara dayandırmak zorunda kalıyoruz. Daha çok dikkate alınması ümidiyle, oruçla ilgili yorum ve
örnek uygulamaları İslam ülkeleri üzerinden vermeye çalışalım:

1. Birleşik Arap Emirlikleri Trafik Polis Otoritesi, Abu Dabi’de iftar saatlerine doğru trafiğin tehlikeli hal aldığı; hız,
dikkatsizlik ve kural ihlâllerinin, dolayısıyla da kazaların arttığını (5); Suudi Arabistan’da Cidde Trafik Müdürü de,
Ramazan’da yollarda özellikle iftar öncesi saatlerde kaos yaşandığını, trafik kazalarının %20 arttığını (6) söyle-
mekteler.
2. Tayland sivil havacılık otoritesi, oruç tutan pilotların uçmaması gerektiği, çünkü kan şekeri düşmesinin pilotaj

538

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

becerilerini olumsuz etkilediğini duyurmuştur (7).
3. Fas’da (1970’lerdeki bir dini fetvaya dayanarak) orucun pilot performansını olumsuz
biçimde etkilediği ve “pilotların oruç tutmamaları gerektiği” bizzat Ulaştırma Bakanı
Karim Ghellab tarafından açıklanmıştır (8).
4. Yemen’de 2007 yılı ramazan ayının ilk haftasında trafik kazalarında artış olduğu;
Sana şehrinde bir haftada 97 kazada 7 ölü ve 66 yaralı kaydedildiği Trafik Ofisi Müdü-
rü tarafından açıklanmıştır (9).
5. İslami kaynaklar da pilot ve diğer havayolu çalışanlarının görev günlerinde oruç tutmamaları; havayoluyla
seyahat eden yolcuların bile şehir sınırlarını aşan uçuşlarında oruçlarını bozabilecekleri fetvası vermektedir (10).
6. Dünyanın en büyük İslam ülkesi olup, 240 milyonluk nüfusunun %85’i Müslüman olan Endonezya’da Ulaştır-
ma Bakanlığı Sivil Havacılık Direktörlüğü, 2012 yılında yaptığı bir tamimle orucun sağlık, performans ve kazalara
etkileri konusunda bir dizi uyarı ve tavsiyelerde bulunmuştur. Bu yazıda, genel bilimsel doğrular olarak orucun;
uyanıklık azalması, yorgunluk artışı, huzursuzluk, mizaç değişimi, bellek sorunları ve sonuçta iş performansında
azalma yapabileceği vurgulanmıştır. Orucun metabolizmaya olumlu etkileri bağlamında, HDL kolesterolü arttırıp
LDL’yi azalttığı için kalp hastalığı riskini düşürücü etkisi olduğu, bazı kişilerde oruçlu olmanın performansı azalt-
madığı, tersine inanç ve itikadın performans artışı yarattığı da öne sürülmüştür. Keza 2009-2012 yılları arasında
meydana gelen uçuş olayı ve kazalarının hiçbirinde oruç ilintisi bulunmadığı da olumlu bir bulgu olarak zikre-
dilmiştir (11).

Diğer taraftan Endonezya Dini Ulema Konseyi, Bakara suresinin 184. ve 185. ayetlerine atıfta
bulunarak; İslam dininde hastalık ve seyahat gibi durumlar için orucun kaza edilmesine izin
verildiği; pilotların uçuş görevi olduğu zamanlarda oruç tutmayabilecekleri (erteleyebilecekleri)
kanaati duyurulmuştur. Endonezya Sivil Havacılık Genel Direktörlüğü’nün (DGCA) 2010 yılı
Emniyet Genelgesinde;
- Orucun insan performansını etkilediği,
- Bu konuda endüstride farkındalık yaratılması için eğitim çalışmaları yapılacağı,
- Bunun sadece uçuş ekiplerini değil, emniyetle ilgili diğer personeli de ilgilendirdiği,
- Emniyetle ilgili olumsuz bir durum zuhur ettiğinde orucun bozulabileceği... yazılmıştır.
Skytrex ödüllü bölgesel havayolu şirketi Garuda Indonesia da aynı prensipleri içeren bir genelge yayınlamıştır
(11). Fas Havayolları da geçen sene bir tamim yayınlayarak; Ramazan ayında sadece “sabah erken saatlerde,
varış süresi kısa olan bazı kısa mesafeli görevlerin tolere edilebileceğini ve sorumluluğun kaptanlarda olduğunu”
duyurmuştu. Endonezya ve Fas’ın tamimlerini görünce, insan “Hani Türkiye’mizde SHGM, DHMİ, THY, THK, Pe-
gasus ve diğerlerinden gelen böyle bir mesaj?” diye sormaktan kendini alamıyor… Onlardan gelmeyen mesajı biz
verelim: İnsanın önce kendisinin doktoru olması ilkesindeki gibi, uçuş emniyeti konularında dışarıdan bir talimat
beklemeden, kişiler kendi inisiyatifleriyle görev günlerinde oruç tutmamalıdırlar. Uçuşu kazaya götürmektense,
orucu kazaya bırakmak en doğru yoldur.

Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç (Bu yazı Airkule sitesinde Ramazan ayı boyunca yayında kalmıştır)
Kaynaklar:

1. Tolon M, Chernoff H. The effect of fasting during Ramadan on automobile accidents in Turkey. (http://micro5.mscc.huji.

ac.il/~statconf/abstracts/chernoff.pdf)

2. Advers effects of Islamic fasting. (http://wikiislam.net/wiki/Adverse_Effects_of_Islamic_Fasting)

3. Leiper JB, Molla AM, Molla AM. Effects on health of fluid restriction during fasting in Ramadan. European Journal of Clinical

Nutrition (2003) 57, Suppl 2, S30–S38.

4. Bigard AX, Boussif M, Chalabi H, Guezennec CY. Alterations in muscular performance and orthostatic tolerance during Ramadan.

Aviat Space Environ Med. 1998; 69: 341-6

5. Police warn against accidents during Ramadan rush hour. (http://www.thenational.ae/news/uae-news/police-warn-against-

accidents-during-ramadan-rush-hour)

6. Saleh Fareed. Road accidents up 20 percent in Ramadan. Arab News JEDDAH, 2 Nov 2004 (http://arabnews.com/?page=1&secti

on=0&article=101983&d=3&m=10&y=2007)

7. Go Pilot Fasting Ramadan Cause of Crash? (http://blog.nationmultimedia.com/print.php?id=5770)

8. The View fm Fez: Moroccon News # 29 (Dec 20, 2006). (http://riadzany.blogspot.com/2006/12/moroccan-news-briefs-29.html)

9. Yemen Observer (Sep 25, 2007) Traffic accidents on the rise in Ramadan. (http://www.yobserver.com/front-

page/10012991.html)

10. İslam QA (Question&Answer) Al Siyaam; 70 matters related to fasting. Editör: Muhammed b. Salih el Müneccid. (http://islamqa.

info/tr/ref/books/8)

11. Cultural perspectives on flight operations and the impact of Ramadan fasting on crew performance. (2012) Indonesian Directora-

te General of Civil Aviation. (http://www.pacdeff.com/pdfs/Cultural%20Perspectives%20on%20Flight%20Operations%20and%20

the%20impact%20of%20Ramadan%20Fasting.pdf)

539

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

UYKU YOKSUNLUĞU VE UÇUŞ PERFORMANSI

Gece kalkışlı uçuş- ralmaktadır. F-117
lar ve sabah erken sa- pilotları ile yapılan
atteki inişler, sirkadien bir çalışmada, bir
ritim düzensizliklerine, gece uykusuz bıra-
dikkat ve uyanıklılık kılan pilotlar has-
bozukluklarına ve so- sas ölçüm aletleri
nuçta yüzlerce insanın ile değerlendirildi-
yaşamsal riske girme- ğinde, kendilerini
sine neden olabilir. Psikolog John A Caldwell, uyku bo- depresif ve şaşkın
zukluğu ve sirkadien ritim bozukluğuna yol açan çeşitli hissetmelerinden
faktörleri test etmiş, özellikle pilotlardaki uyku bozuklu- başka, hata sayıları da 2 kat artmıştır. Yorgunlukla ilişkili
ğunun yorgunluğa olan etkisini araştırmıştır. Aşağıda uyku riskin arttığı durumlar:
sorunuyla ilgili olduğu NTSB tarafından resmen açıklanan A-Uyanıklılık periyodu 16 saatten fazla,
kazalardan bazıları sıralanmıştır: B-Görev öncesi uyku periyodu 6 saatten az,
- 2004 yılında Kirksville Havaalanında meydana gelen C-Pilotun alışkın olduğu uyku periyodu içindeki görevler.
kaza,
- 2008’de Hawaii/Honolulu Havaalanından kalkan Mesa Yetersiz uyku ve sirkadien faktörler yorgunluğun ana
Airlines’in iki pilotunun kokpitte uykuya dalarak varış nedenleridir. Uyanıklık için 2 önemli değişken söz ko-
noktasını 30 mil geçmesi, nusudur: En son uyku ve vücudun doğal sirkadien ritmi.
- 2009 yılında Northwest Havayolu pilotunun uçuş esna- Bizim görüşümüz her gün 7-9 saatlik uykunun yetişkinler
sında uyuklaması nedeniyle Minneapolis meydanını 150 için yeterli bir süre olduğudur. Yetersiz uykunun oluştur-
mil geçmesi, duğu performans kaybının profesyonellik, eğitim, irade ve
- 2009 yılında bir pilotun sürat verilerine uygun tepki ver- para ile kompanse edilmeye çalışıldığı görülmektedir...
memesinden kaynaklanan ve 50 kişinin ölümü ile sonuç-
lanan Colgan Air kazası... NTSB, 1990 yılından beri uçuş Kaynak: Crew Schedules, Sleep Deprivation, and Aviation
emniyetinde en ön sıradaki unsurun pilot yorgunluğu ol- Performance. Science Daily (Apr. 24,2012) http://www.
duğunu ileri sürmektedir. Yorgunluk arttıkça, zamanlama sciencedaily.com/releases/2012/04/120424162336.htm
ve doğru karar vermede yanlışlıklar olmakta, dikkat da- Çeviri: Dr. Abdullah Öksüz. Psikiyatri Uzmanı. Eskişehir

Uykulu Pilotlar, Tren Makinistleri ve Sürücüler

Bizi bir yerden başka emniyet problemlerine neden olmasıdır. Pilotların
yere (sevdiklerimize) gö- %20’si, makinistlerin %18’i, kamyon sürücülerinin
türen ulaşım aracı ope- %14’ü uyuklama nedeniyle ciddi hatalar yaptıkları-
ratörleri uyku sorunuyla nı, hatta kazanın eşiğinden döndüklerini itiraf etmiş-
mücadele ederler. Ulu- lerdir. Uyuklama otomobil kazalarında özellikle işe
sal Uyku Kuruluşu (NSF) gidiş ve dönüşlerde ciddi rol oynar. Mesaiye gidiş
2012’de uyku ile ilgili bir ve gelişlerde pilot ve makinistlerde kaza yapma ora-
anket çalışması yapmıştır. Denekler pilot, tren maki- nı kontrol grubuna göre anlamlı derecede fazlalık
nistleri, kamyon şoförleri, taksi ve limuzin sürücüle- gösterir. Dr. Sanjay Patel (Harvard Tıp Fakültesi ve
riydi. Çalışma uyku alışkanlıkları ve iş performansı Brigham’da uyku araştırmacısı) “Uzun bir vardiya
ile ilgiliydi. Anket sonuçları çarpıcıdır: Tren maki- sonu eve dönüşlerdeki sürücü kazaları uyuklamaya
nistlerinin %26’sı ve pilotların %23’ü uyuklamanın bağlıdır” demektedir. Yapılan çalışma gösteriyor ki,
iş verimliliğini haftada en az bir kez olumsuz etkile- mesai sonrası eve dönüşlerde pilotların ve makinist-
diğini bildirmişlerdir; bu oran ulaştırma sektörü dı- lerin yaptıkları kaza oranı ulaşım işi ile uğraşmayan
şındaki çalışanlarda %17 bulunmuştur. Daha önem- kontrol grubuna göre 6 kat daha fazladır.
li olan, uyuklamanın görev esnasında ortaya çıkıp,

540

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

” Tren Makinistleri Ve Pilotların Uyku makinistlerin %44’ü).
Sorunları Daha Fazla.” Ulaşım işinde çalışanların mesaileri çok de-
ğişken olduğu için uyku sorunları da kaçınılmaz bir
Araştırmaya katılan tüm denekler arasında uyku hal alır. Düzenli mesai pilotlarda %6, makinistlerde
ile ilgili şikâyetlerini en çok dile getirenler makinist- %47 oranındadır. Ulaşım dışı sektör çalışanlarında
ler ve pilotlar olmuştur. Makinistlerin %57’si, pilot- ise düzenli mesai %76’dır. Vardiyalı görevlerde gö-
ların %50’si görevli bulundukları gecede iyi bir uyku rev arası süreler pilotlarda 12,9 saat, makinistlerde
alamadıklarını söylediler. Bu oran kamyon sürücüle- 12,5, kamyoncularda 12,1, otobüs sürücülerinde
rinde %44’tür. David Cloud (Ulusal Uyku Merkezi 11,2 saattir. Ulaşım dışı sektörde ise 14,2 saattir.
CEO’su), “Ulaşım uzmanları çalışanların performan- Vardiya arası 1 saat uzatıldığında pilotların %56’sı,
sını arttırma bağlamında uykuyu yönetmek zorunda- makinistlerin %54’ü bu süreyi uyuklama ile geçir-
dırlar” demektedir. diklerini söylemişlerdir. Görev gün ve zamanlarının
düzenlenmesi çok önemlidir. Zira çalışma/dinlen-
“Uykusuzluk Tüm Çalışanların me/uyku programı yaparken kişilere özel ayarlama-
Sorunudur.” lar bir hayli zorluk oluşturur. İşveren ve yöneticiler
emniyet adına zorlukları göze almalı ve daha fazla
Kabaca 10 Amerikalıdan biri, uygunsuz zaman- gayret göstermelidirler.
larda (araba sürerken veya toplantılarda) uyukladık-
larını söylerler. Aşırı uykululuk halinde buna neden “Pilotlar Ve Makinistler Diğer
olan sebeplerin bulunması amacı ile profesyonel Sürücülere Göre 2 Kat Fazla
yardım alınmalıdır. Yapılan çalışmada pilotların,
makinistlerin, otobüs ve taksi şoförlerinin %11’i ve Şekerleme Yapıyor”
kamyon sürücülerinin %7’si uykusuzluktan şikayetçi
olmuşlar; yeterli uyku aldıkları belirlenen pilotların Anket sonuçları
bile 1/10’unun uyuklama sorunu bulunduğu görül- gösteriyor ki,
müştür. Bu, kabul edilmesi mümkün olmayan bir ulaşımda görevli
şeydir. Cpt. Edward Edens (Ph.D. Walter Reed Ordu olanlar olmayan-
Araştırma Enstitüsü) “Hiç kimse bu 1/10 oranındaki lara göre daha
uyuklayan pilotlarla uçmak istemez” demektedir. fazla şekerleme
Uykulu bir çalışanın daha fazla hata yapma yapıyorlar. Pi-
eğiliminin olması doğaldır. Ortama bir iş gecesin- lotların %58’i
de 45 dakikalık uykululuk hali gösteren çalışanla- ve makinistlerin
rın işteki olumsuz performansları 3 kat artmaktadır. %56’sı günde en az bir kez şekerleme yapmakta-
Ulaşım işinde çalışanların çoğu iş programlarının lar. Bir haftalık iş periyodunda ise pilotların %20
uykuya izin vermediğini söylerler (pilotların %37’si, ’sinin, makinistlerin %16’sının ve diğer sürücülerin
de %16’sının 3-5 kez şekerleme yaptıkları belirlen-
miştir. Ulaşım sektörü çalışanları, doğal ihtiyaçları
olan uyku ile zorlu iş programları arasında bocalar.
Thomas Balkin (Walter Reed Ordu Araştırma Ensti-
tüsü), “Bu kişilerin görevde olmadıkları zamanlarda
yaptıkları kısa şekerleme uykularının nasıl oluyor da
uyku yoksunluğunu azalttığını anlamaya ihtiyacımız
var” demiştir. ve daha fazla gayret göstermelidirler.
Çeviri: Dr. Abdullah Öksüz. Psikiyatri Uzmanı.
Eskişehir
Kaynak: Sleepy Pilots, Train Operators and Drivers.
Science Daily (Mar. 4, 2012) http://www.scienceda-
ily.com/releases/2012/03/120304141858.htm

541

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

DEKOMPRESYON HASTALIĞI

Genel tıp pratiğinde sık karşılaşılmayan, bu nedenle fazla lememektedir. Herhangi bir klinik bulgu vermeyen kabarcıklar
gündeme gelmeyen ve yaygın olarak bilinmeyen bir konu olan “sessiz kabarcık” olarak adlandırılır (3). DKH’nın kliniği ya ka-
Dekompresyon Hastalığı (DKH) gerek Hava ve Uzay Hekimliği barcıkların mekanik etkilerine ya da kan-kabarcık etkileşimine
ile Sualtı Hekimliği alanında, gerekse basınçlı ortamda çalışan- bağlı olarak gelişir (4): ağrılarında olduğu gibi yaklaşılmalıdır.
lar için önemini korumaktadır. DKH terimi hem dokularda inert
(asal) gaz kabarcıklar oluşumunun neden olduğu Dekompresyon Mekanik Etkiler:
hastalığını, hem de ani bir dekompresyonda akciğerlerde hava sı-
kışması ve alveol rüptürü sonucunda damar içine gaz girmesiyle Doku içinde oluşan kabarcıklar sinir uçlarına bası yaparak ağrıya
oluşan Arteryel Gaz Embolisini (AGE) içerir (1). neden olurken komşu yapıları da sıkıştırıp doku hasarı ve yapı-
sal elemanların harabiyetine yol açar. Kabarcıklar kaybolduktan
sonra bile devam eden “post-exposure” semptomlarının nedeni
Tıp tarihinde bilinen ilk DKH vakaları 1800’lü yıllarda ma- bu doku travmasıdır.
den işçilerinde yüzeye çıktıktan sonra ortaya çıkan adale ağrı
ve krampları ile kaydedilmiştir. Konunun bilimsel temellerini ilk Kabarcıkların diğer bir mekanik etkisi ise damarlarda mekanik
tespit eden ise1878’de Paul Bert olmuştur. Bunu izleyen yıllar- obstrüksiyon yaparak distal iskemiye neden olmasıdır. Hem fa-
da sırasıyla basınçlı kabin işçileri, dalgıçlar ve 1. Dünya Savaşı tal DKH otopsilerinde hem de hayvan deneylerinde fokal spinal
yıllarında havacılarda DKH vakaları bildirilmiştir. 1900’lü yılla- kord hemorajileri gözlenmiştir (5). Bunun kesin nedeni henüz
rın başından itibaren tedaviye yönelik rekompresyon tablolarının bilinmemekle beraber rekompresyon sırasında doku içindeki ka-
oluşturulmasına başlanmıştır (2). barcığın küçülmesiyle travmatize damarlardan kaçan kan oldu-
ğu düşünülmüştür. Diğer olası nedenler ise venüllerin kabarcığa
Etyoloji ve Patogenez: bağlı kompresyonu ya da kan-SSS bariyerindeki travmaya bağlı
olarak eritrositlerin damar dışına çıkışı olabilir.
DKH ortam basıncında ani bir düşme sonucunda dokular ve Kan-Kabarcık Etkileşimi: Dolaşımdaki kabarcıklar yabancı ci-
vasküler alanlarda inert gaz kabarcıklarının oluşmasıyla ortaya sim gibi algılanarak hümoral mekanizmalar ve koagülasyonun
çıkar. Dış basınç düştükçe bu kabarcıkların boyutu artar. Dola- aktivasyonuna neden olur. Platelet agregasyonu, vazoaktif mad-
şımdaki kabarcık miktarı Spencer tarafından precordial Doppler delerin salınımı, vazokonstrüksiyon ve kinin salınımını takiben
yöntemiyle incelenmiştir. DKH’nin klinik görünümü genellikle extravasküler alana sıvı geçişi olur (6). Bunun sonucunda hemo-
kan akımımdaki kabarcık artışını takip etmekle beraber araların- konsantrasyon ortaya çıkar ve ileri derecede yüksek hematokrit
da bire-bir ilişki yoktur; bu nedenle kabarcık eşittir klinik deni- değerleriyle karşılaşılır. İntravasküler kabarcıkların lökositlerin
endotele yapışmasını presipite ettiğine dair bulgular davardır (7).
Tüm bu mekanizmaların oluşturduğu kısır döngü tüketim koa-
gülopatisine neden olur. Bu tablo sıvı replasmanına da cevap
vermez. Spesifik tedavi geciktikçe bu mekanizmaların etkisi ka-
barcıklar kaybolduktan sonra da devam eder. Bu durum zaman
zaman karşılaşılan refrakter DKH olgularını açıklar.

Klinik Tablo

B DKH’na bağlı klinik tabloları açıklamak amacıyla 1900’lerden
bu yana İngiliz ekolünce yapılan klasik sınıflandırma kullanıla-
gelmiştir (8): Klasik Sınıflandırma Tip-I DKH (kutanöz; lenfatik
sistem ve kas-iskelet sistemi tutulumu) ve Tip-II DKH (pulmoner;
kardiyo-vasküler ve nörolojik tutulum). Klinik tablonun şiddeti
göz önüne alınarak yapılmış olan bu klasik sınıflandırma yerine
günümüzde spesifik klinik tablolara göre sınıflandırma yönünde
bir eğilim vardır.

Kutanöz Manifestasyonlar:

Ciltte damar-içi veya dışındaki kabarcıklara bağlı olarak kaşıntı,
karıncalanma-hissizlik, sıcak-soğuk hissi ve nadiren çıtırtı sesi
olur. Bazı vakalarda intravasküler kabarcıklara bağlı olarak ciltte
oluşan benekli, siyanotik mermersi görünüme ise “cutis-marmo-
rata” adı verilir.

Lenfatik Tutulum:

Lenf nodları ve lenf damarlarının kabarcık tarafından tıkanması
sonucunda ağrılı bir ödem oluşur. Lenf nodlarındaki şişkinlik te-
daviye oldukça dirençli olup kaybolması haftalar alabilir..

Kas-İskelet Sistemi Tutulumu:

DKH’nin “Bends” olarak da bilinen en sık görülen şeklidir. Eklemler veya
çevre dokusunu daha az olarak da büyük kas kitlelerini tutar. Genellikle
tek semptom olan ağrı sıklıkla derin ve zonklayıcı vasıfta olup şiddeti de-
ğişkendir. Eklem hareketleriyle ağrı şiddeti artar. Eklemlerin bu denli sık
tutulumuna neden olarak bağ dokunun bütünlüğü, esnemesi az olan bir
bölge olması ve kanlanmasının relatif olarak az olması düşünülmektedir.

542

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Kardiyo-Pulmoner Tutulum: Nöropsikolojik Testler:

Akciğerlerde gaz embolisinin oluşturduğu tabloya “chokes” adı Nörolojik DKH’da nöropsikolojik test sonuçları çeşitli anormal-
da verilmektedir. Hava açlığı, boğulma hissi, buna eşlik eden likler gösterir. Fakat bu testler hiçbir zaman tanı aracı olarak kul-
anksiyete ve sıklıkla kuru, progresif bir öksürükle karakterizedir. lanılamaz; tanı konmuş hastaların klinik takibinde yararlı olabilir
DKH’da görülebilen kollapsın ise ya vazomotor regülatör merke- (13).
zin direk tutulumu veya masif endotel hasarı sonucunda ortaya
çıkan sıvı kaybı ile oluştuğu düşünülmektedir. Bazı vakalarda Laboratuvar:
%70’lere varan hematokrit değerleriyle karşılaşıldığı bildirilmiş-
tir. Bu tablonun en önemli özelliği sıvı replasmanına da cevap Hematokrit takibi hastadaki dehidratasyonun derecesi hakkında
vermemesidir. bilgi verebilir. Kan-şekerinin yüksekliği, Santral Sinir Sistemi ha-
rabiyetini artırabilir, bunun yansıra Kan-şekerinin düşüklüğüne
Nörolojik Tutulum: bağlı oluşan konfüzyon da DKH ile karıştırılabilir. Bu nedenler-
den ötürü kan-şekeri takibine dikkat edilmelidir. AGE’de yüksek
Santral ve periferik sinir sistemini tutan ve vücudun herhangi bir Kreatin-Kinaz (CPK) düzeyleri bildirilmiştir. AGE ile ayırıcı tanıda
bölümünde (sıklıkla aynı anda birden fazla lokalizasyonda) bulgu CPK ölçümleri yararlı olabilir. DKH’da tedaviye bir an önce baş-
verebilen bir tablodur. Havacılarda en çok beyin tutulumu gö- lanması hayati öneme sahip olduğu için tedaviye etkisi olmaya-
rülürken; dalgıçlarda spinal-kord tutulumunun ağırlıkta olduğu cak hiçbir tanı yönteminin rekompresyon tedavisini geciktirme-
bildirilmiştir (9). mesi gerektiği genel bir kural olarak akılda tutulmalıdır.

Tanı Koymak, Anamnez ve Fizik Muayene: Oksijen:

Gerek hastalığın tanısında gerekse tedavinin takibinde anamnez DKH tespit edildiği andan itibaren sürekli %100 O2 verilmesi-
ve fizik muayene günümüzde de en önemli yere sahiptir. Hasta nin hastalığın seyrini olumlu yönde etkilediği bildirilmiştir. Fakat
stabil ve semptomları artış göstermiyorsa tedaviden önce mutlaka bu işlem için ideal olan sıkı bir uçuş maskesi aracılığıyla %100
kapsamlı bir nörolojik muayeneyi de içeren fizik muayene yapıl- O2 solutmaktır. Standart hastane tipi oksijen maskeleri daha az
malıdır. Doppler US: İntravasküler kabarcıkların görüntülenmesi-
ni sağlamaktadır, ancak bu kabarcıkların varlığı klinik ile birebir etkilidir.
uyum göstermemektedir. Kontrollü yapılan bir çalışmada DKH
tablosunun gelişmesinden hemen önce Doppler ile damarlarda Sıvı Replasmanı:
yoğun bir kabarcık akımı tespit edildiği bildirilmiştir (10).
Hastaya bir an önce IV. sıvı verilmesinin büyük yararı vardır.
Elektrofizyoloji: Glukozlu veya hipotonik sıvılardan kaçınmalı; Serum Fizyolojik
veya Ringer gibi izotonik sıvılar kullanılmalıdır. İlk saatte 1000
Elektronistagmografi ve Odiyografi iç kulak DKH ile baro-travma- ml sıvı verilmesi, bunun 1.5 ml/kg/h infüzyon ile idame ettiril-
nın ayırıcı tanısın da yararlı olabilir. Somato-sensöriyal uyarılmış mesi önerilmektedir. Hastanın durumu uygunsa oral replasman
potansiyeller, işitsel beyin sapı cevabi (ABR) ve Elektro-ensefalog- da yapılabilir.
rafi (EEG) ile ilgili araştırmalar devam etmekte olup henüz klinik
uygulamaya geçmemiştir (11). ir. Farmakoterapi:

Görüntüleme Teknikleri: Spinal-kord travmalı hastalarda erken dönemde kullanılan metil
prednizolonun yararlı olduğu bildirilmekle beraber DKH’da böy-
Ani dekompresyon komplikasyonları olan pnömotoraks, pnömo- le bir bulgu henüz elde edilmemiştir. AGE’de damar-içi lidokain
mediastinum veya diğer pulmoner anomalilerin görüntülenme- kullanımının yararlı olabileceği bildirilmiş olup (16) bu konudaki
si amacıyla akciğer radyografisi kullanılabilir. Beyin CT ve MRI
incelemeleri DKH anomalilerini bazen gösterebilmekte ancak araştırmalar sürmektedir.
hastalığın takibinde yarar sağlamamaktadır. Bu tanı araçları DKH
ile benzer bulgular veren intra-kraniyal veya spinal hemorajilerin Sıcaklık Kontrolü:
ayırıcı tanısın da yararlı olabilir. SPECT (SinglePhotonEmission-
Tomography) yönteminin DKH’da SSS patolojilerini gösterdiği Gerek vücut-ısısı artışı gerekse düşüşü DKH’da klinik tabloyu
iddia edilmekle beraber henüz kanıtlanmamıştır. Daha yüksek ağırlaştıracağı için vücut ısısı mutlaka normal sınırlara getirilme-
rezolüsyonu olan PET (Positron Emission Tomography) ise klinik lidir.
değerlendirme açısından daha az sensitiviteye sahiptir (12). Her
iki yöntemle ilgili araştırmalar sürmektedir. Rekompresyon Tedavisi

(Hiperbarik Oksijen Tedavisi):

DKH’nin geciktirilmeden uygulanması gereken spesifik tedavisi
rekompresyondur. Rekompresyon işlemi hastaya yüksek basınç
kabininde bir atmosferden daha yüksek basınç altında %100 O2
solutularak uygulanır. Yüksek basınç kabinleri tek veya çok kişi-
lik olabilir. DKH’nin nedeni (uçuş, dalgıçlık) ve klinik tablonun
şiddetine göre farklı rekompresyon tabloları geliştirilmiştir (17).

DKH Sonrası Uçuş:

DKH gelişen bir hastanın uçuşu kısıtlanır; uygun şekilde takip ve
tedavi edildikten sonra semptomların kaybolup muayene bulgu-
larının normale dönmesinden 72 saat sonra uçuş faaliyetlerine
dönebilir. Tam klinik tablo vermeyen şüpheli DKH olguları 24
saatten önce tekrar uçuşa döndüğü takdirde “sessiz kabarcıklar”
görünür hale dönüşerek ağır klinik tablolara yol açabilir (3).

DKH İle İlgili Sorular

DKH’nın tanımlandığı ilk günden bu yana gerek hastalığın na-
sıl ortaya çıktığı, gerekse tedavisi yönünde büyük yol alınmıştır.
Bununla beraber hala cevaplanmayı bekleyen sorular vardır: Uy
gun hiperbarik tedavi yapılmasına rağmen bazı olgularda semp-
tomların tamamen kaybolmamasına neden olan etkenler neler-
dir? Spinal-kord DKH’da intramedüller hemorajinin rolü nedir?

543

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Uygun tedavi protokolünü ve prognozu belirlemeyi sağlayacak
bir klinik sınıflandırma sistemi oluşturulabilir mi? Hangi ilaçlar te-
daviye yardımcı olabilir? İntra-vasküler gaz kabarcıklarının varlığı
ile doku hasarı oluşumu arasındaki ilişki nedir? Genel tıp pratiğin-
de sık karşılaşılmayan bu hastalığın önemi, insanoğlu daha derine
ve daha yükseğe ulaştıkça artacaktır. Yukarıda sıralanan sorular
ve DKH hakkında diğer bilinmeyenlerin cevaplarına bu alanda

yapılacak yeni araştırmalarla ulaşılacaktır.

Hazırlayanlar: Doç. Dr. Ahmet Şen (Eskişehir Asker Hast. USAEM) Doç. (Eds.:Bennett PB, Moon RE). Diving Accident Management, Bethesda,
Dr. Ahmet AKIN (GATA Hava ve Uzay Hek.AD. Bşk.) MD, UHMS 1990, S. 366-369
Bu yazının daha önce yayınlanmış olduğu dergi: TSK Koruyucu Hekimlik 16. Aharon-Peretz J, Adir Y, Gordon CR, Kol S, Gal N, Melamed Y. Spi-
Bülteni, 2004 Cilt 3 Sayı 9: 221-27. nal Cord Decompression Sickness in Sport Diving. Arch Neurol. 50: 753,
1993
KAYNAKLAR: 17. Kimbrell PN. Treatment of Altitude Decompression Sickness (Eds.:
1. Moon RE. DCS. (Eds.: Moon RE, Sheffield PJ). Treatment of Decompres- Moon RE, Sheffield PJ). Treatment of Decompression Illness, Kensington,
sion Illness, Kensington, MD, UHMS 1996, S.3 MD,UHMS 1996,S.43-52
2. Macmillan AJF. Decompression Sickness. (Eds.:Ernsting J, King P). Avia-
tion Medicine-I, Butterworths, 1988, S.19-26 Alçak İrtifalarda Dekompresyon
3. Spencer MP, Clarke HF. Precordial Monitoring of Pulmonary Gas Hastalığı (DCS)
Embolism and Decompression Bubbles. Aviat Space Environ Med. 43:
762,1972. 18 bin feet altındaki irtifalarda DCS nadirdir, ama ola-
4. Heimbach RD, Sheffield PJ. Decompression Sickness and Pulmonary bilir. Yüksek İrtifa Araştırmalara Veritabanında (High
Overpressure. (Ed.:DeHart RL). Aerospace Medicine, Philadelphia, Altitude Research Database-HARD), 18 bin feet altı
irtifalara maruz kalan 424 olgudan, %24’ünde Venöz
Lea&Febiger, 1985, S.132-162 Gaz Embolisi, sadece %3’ünde DCS görüldüğü belir-
5. Hardman JM. Histology of Decompression Illness. (Eds.: Moon RE, tilmektedir. Bu çalışmada; %47’si uçuşta, %51’i hi-
Sheffield PJ). Treatment of Decompression Illness, Kensington, MD, pobarik çemberde ve %2’si paraşüt atlayışlarında ger-
UHMS 1996, S.10-20 çekleşen 83 DCS olgusu değerlendirilmiştir. Sonuçlar:
6. Ward CA, Koheil A, McCullogh D, Johnson WR, Fraser WD. Activation - DCS, 470-18.000 feet irtifalar arasında görüldü.
of Complement at Plasma-Airor Serum-Air Interface of Rabbits. J ApplP- - Vakaların çoğu 10 bin feet’te ortaya çıktı, ikinci sıra-
hysiol. 60: 1651, 1986. yı 17 bin feet’te ortaya çıkanlar oluşturdu.
7. Helps SC, Meyer-Witting M, Rilley PL, Gorman DF. Increasing Doses - Vakaların %70’i Tip-I, %16’sı Tip-II idi.
of Intracarotid Air and Cerebral Blood Flow in Rabbits. Stroke 21: 1340, - Tip-II olgular beklendiğinden fazla idi ve %90’dan
1990. fazlası şüpheli veya müphem semptomlarla seyret-
8. Behnke AR. Decompression Sickness Advances and Interpretations. Ae- mekte idi.
rospace Medicine 42: 255, 1971. - Vakaların %83’ü erkek, %11’i kadındı.
9. Elliott DH, Moon RE. Manifestations of the Decompression Disorders. - Uygulanan tedavi usulleri: Hiç tedavi görmeden dü-
(Eds. Bennett PB, Elliott DH). The Physiology and Medicine of Diving. zelenler %45 (1972 yılı öncesi); Yere inip %100 O2
Philadelphia, PA: W.B.Saunders, 1993, S. 481-505 verilenler %11; Hiperbarik O2 tedavisine alınanlar
10. Ryles MT, Pilmanis AA. The Initial Signs and Symptoms of Altitude %8.4 (7 kişi).
Decompression Sickness. Aviat Space Environ Med. 67: 983, 1996. - Gerçek uçuştaki DCS oranı, hipobarik çember uçu-
11. Moon R.E. Diagnostic Techniques in Diving Accidents. (Eds.: Ben- şuna göre 2 kat fazladır.
nett PB, Moon RE). Diving Accident Management, Bethesda, MD, UHMS
1990, S.146-154 226TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (9) Kaynak: Butler W, Webb J. Decompression sickness below
12. Hanson MW, Jordan LK. Neurological Imaging in Patients with De- 18.000 feet: a large case series. ASMA 84th Annual Scien-
compression Illness. (Eds.: Moon RE, Sheffield PJ). Treatment of Decomp- tific Meeting (2013-Chicago) Abstract # 50
ression Illness, Kensington, MD, UHMS 1996, S.140-151 Çeviri: Dr. M.Çetingüç
13. Smith RM, Neuman TS. Elevation of Serum Creatine Kinase in Arterial
Gas Embolism. N Eng J Med. 330: 19, 1994
14. Atkinson JR. Experimental Air Embolism. NorthwestMed. 62: 699,
1963
15. Bennett PB, Moon RE. Final Summary of Recommendations.

544

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

HİPERBARİK OKSİJEN TEDAVİSİ

Hiperbarik Oksijen Tedavisi Etki Mekanizması
(HBOT), kapalı bir basınç oda-
sında 1.4 Absolute Atmosfer’den HBOT’nin iki temel etki mekanizması vardır:
(ATA) daha yüksek bir basınç altın- A. Mekanik Etki:
da maske, başlık veya endotrakeal Vurgun ve benzeri nedenlerle oluşan hava kabarcık-
tüp vasıtası ile aralıklı olarak %100 larının (bubble) çapları çevre basıncının artması ile
Oksijen soluma olarak tarif edilir. küçülür, akciğer yolu ile atılır; sonuçta emboli düze-
Basınç odasının basınçlandırma işi lir.
hava ile yapılabileceği gibi, özel ta- B.Fizyolojik Etki:
sarlanmış tek kişilik basınç odalarında %100 oksijen Kanda serbest oksijen miktarının artmasıyla (hiperok-
ile de yapılabilir. sijenasyon) ilgili olumlu gelişmeler.

HBOT tarihçesi 1870’lere kadar gitmekte HBOT’de hem çevre basıncı artırılır, hem de %100
olup, bu tarihte Avrupa’da basınçlı havanın etkileri oksijen solutulur. Bu sayede kanda hemoglobine
araştırıldığı, 1830’larda ise basınç odaları tasarlandığı bağlı olan oksijen miktarı çok fazla artırılamazsa da,
bilinmektedir. 19. Yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’da tedavi derinliklerinde plazmada çözünmüş olan ok-
50’ye yakın basınç odası vardı. Bu tarihlerde birçok sijen miktarı yaklaşık 20 kat artırılır. Bu artan miktar
araştırmacı hem dalgıçlarda, hem de tünel işçilerinde aslında dokuların hemoglobinden oksijen almadan
Dekompresyon Hastalığı semptomlarını tanımladılar. ihtiyacını karşılamaya yetecek bir miktardır. Bu sa-
20. Yüzyıl ortalarına gelindiğinde HBOT donanmada yede HBOT’nin aşağıda sıralanan pek çok olumlu
sadece dekompresyon hastalığı tedavisinde kullanı- etkileri ortaya çıkar:
lan bir yöntemdi. 1960’lı yıllardan sonra ise pek çok
başka hastalıkta denenmeye ve kullanılmaya başlan- 1.Vazokonstriksiyon ve antiödem etki: Damar çapla-
dı. rında azalma ve buna bağlı dokulardaki ödemin çö-
zülmesi ile doku dolaşımı düzelmesi.
HBOT için kullanılan 2 tür basınç odası türü 2.Antibakteriyel etki ve lökosit öldürme aktivitesin-
vardır: Tek kişilik ve çok kişilik. Tek kişilik basınç deki artış: Özellikle nekrotizan enfeksiyonlarda en-
odası daha çok ABD’de kullanılmakta olup, hasta ya- feksiyonla mücadeleyi etkinleştirir; oksijen azlığına
tarak tedaviye alınır. Hava veya oksijen ile en çok bağlı olarak azalan veya duran antibakteriyel meka-
3 ATA’ya kadar basınçlandırılır. Tedavi süresi 45–90 nizmanın tekrar işlevsel hale gelmesi.
dakikadır. Çok kişilik basınç odaları dünya genelin- 3.Fibroblastların çoğalmasında ve kollajen sentezin-
de daha yaygın olan türdür; bu sistemde yaklaşık 5.5 de artış: Yara iyileşmesine katkı.
ATA’ya kadar basınçlandırma uygulanır. Tedavi sü- 4.Beyaz kürenin kapiller duvara yapışmasında azal-
resi rutin tedavilerde 60-120 dakika; dalış hastalık- ma: Reperfüzyon hasarının (yeniden kanlanma hasa-
larında, hava ve oksijen kullanımı ve tedavi tablosu- rı) azalması yoluyla mevcut hastalıkların tedavisine
na göre 38 saate kadar uzayabilir. Rutin tedavilerde destek.
hekimin inisiyatifi ve içerideki hastaların tedaviye 5.Süperoksit dismutaz üretiminde artma: Reperfüz-
uyumuna göre şekillendirilir. Genelde 10 dakikada yon hasarının azalması.
25 metreye dalınır; 25 dak. O2 - 5 dak. Hava verile- 6.Seçilmiş immün yanıtın bastırılması.
cek şekilde 3 periyot uygulanır; sonunda 15 dakikada 7.Osteoklast aktivitesinde artış: Kronik osteomyelit
oda boşaltılır. Çok kişilik basınç odaları iki bölmeli tedavisine katkı.
olup, küçük olan bölme tedavi esnasında içeriden 8.Karbonmonoksit zehirlenmesinde lipit peroksidas-
dışarıya hasta çıkarma veya dışarıdan içeriye sağlık yonunda azalma: Soba ve şofben zehirlenmesinde
personeli alma işlemlerini tedaviyi kesmeden yap- yaşam kurtarıcı etki.
maya yarayan bölmedir. Ana bölme ise belli sayıda 9.Hemoglobinden Karbonmonoksit gazının ayrılma-
koltuk veya sedyenin bulunduğu, hastaların topluca sında hızlanma.
tedavi edildiği bölmedir. Modern çok kişilik basınç 10.Akciğerde sürfaktan üretiminde azalma.
odalarında monitör, ventilatör ve aspiratör tedavi es- 11.Gazlı gangrende alfa toksinde azalma.
nasında içeride bulundurulmakta ve yoğun bakım
hizmeti verilebilmektedir.

545

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

1.Dekompresyon hastalığı
2.Hava veya gaz embolisi
3.Gazlı gangren ve diğer anaerobik enfeksiyonlar
4.Karbon monoksit ve duman solunması
5.Ezilme yaralanmaları, kompartman sendromu ve
diğer akut travmatik iskemiler
6.Kronik cilt, cilt altını tutan karışık enfeksiyonlar
7.Tedaviye dirençli osteomyelit
8.Her türlü problem yaralar (Diyabetik yaralar vs.)
9.Osteoradyonekroz
10.Termal yanıklar
11.Problemli cilt greft ve flepleri
12.Beyin apseleri
13.Ani işitme kaybı
14.Ani görme kaybı (Santral retinal arter tıkanıklığı)
15.Anoksik ensefalopati
16.Kafa kemikleri, sternum ve vertebraların akut os-
teomyelitleri
17.Kemiğin avasküler nekrozları

Endikasyonları: Genel değerlendirmede, HBO tedavisi özel-
likle dekompresyon hastalığında asıl tedavidir. De-
HBOT bugün modern tıpta pek çok alanda destek ve kompresyon hastalığı, dış basıncın hızlı azalması
bazı sayılı hastalıklarda da temel tedavi olarak kulla- sonucu vücut doku ve sıvılarında oluşan gaz kabar-
nılmaktadır. Endikasyon listesi ülkeden ülkeye değiş- cıklarının çaplarının büyümesi ve buna ikincil çıkan
mekte olup, uluslar arası 2 komite tarafından endi- belirtilerle bilinir. Bu hastalık dalgıçlarda görülebil-
kasyon listeleri güncellenmektedir: UHMS (Undersea diği gibi, uçucularda da görülebilir. Bu kişiler HBO
and Hyperbaric Medical Society) ve ECHM (Europe- tedavisine alındığı takdirde yüksek basıncın etkisi ile
an Comittee of Hyperbaric Medicine). Bu komitelerin gaz kabarcıkları küçülür ve vücuttan atılır. Tedaviye
listelerinden faydalanılarak 2001 yılında TC. Sağlık erken başlanıldı ise şikâyetler/semptomlar hızla kay-
Bakanlığının yayınladığı Özel Hiperbarik Tedavi bolur.
Merkezleri Yönetmeliğinde Ulusal Endikasyon Listesi
belirlenmiş, daha sonra bu liste SGK tarafından biraz İkinci sırada yer alan asıl endikasyon alanı,
daha genişletilerek aşağıdaki genel başlıklar belirlen- soba ve şofben zehirlenmeleridir. Burada kan kırmı-
miştir: zı hücrelerinde bulunan hemoglobin CO gazı ile ta-
mamen doyar ve oksijen taşıma görevini yapamaz.

546

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

HBOT, oksijen parsiyel basıncını yaklaşık 20 kat art- Ülkemizdeki Durum:
tırarak çok hızlı biçimde kanı CO gazından temizler. HBOT ülkemizde 1980’lerde GATA ve İstanbul Ü.
Erken uygulamada yüz güldürücü sonuçlar alınmak- Tıp Fakültesinde başlamış olup, 1996 yılından son-
tadır. ra özel tedavi merkezleri kurulmuştur. Bugün yakla-
şık 20 özel HBOT merkezi bulunmaktadır. Bunların
Üçüncü sırada ise iyileşmeyen yara tedavisi çoğu İstanbul’da olup, diğerleri Ankara, Antalya,
yer alır. Burada HBOT destek tedavi olarak kullanılır. Adana, Adapazarı, Bursa, Eskişehir, Çorlu ve İz-
Kollajen sentezi artışı, anti bakteriyel aktivite artışı ve mir’dedir. Sağlık Bakanlığı Hastaneleri de 2006’dan
hipoksinin ortadan kaldırılması sonucu yara iyileş- beri HBOT merkezi kurmaya başlamış olup; bugün
mesi hızlanır. Trabzon, Erzurum, Van, Gaziantep, İzmir, Ankara ve
İstanbul’da hizmet vermektedir.
Kontrendikasyonları:
Kesin kontrendikasyon, tedavi edilmemiş pnömoto- Sonuç
rakstır. Göreceli veya geçici olarak HBOT uygulan- HBOT yaklaşık 50 yıldır modern tıpta uygulanan bir
maması gereken kontrendike durumlar şunlardır: tedavi yöntemidir. Endikasyonları halen tam oturma-
•Alt solunum yolları enfeksiyonu ve kronik sinüzit mış olup araştırmalar devam etmektedir. Özellikle
•Nöbet hastalıkları (epilepsi) CO zehirlenmesi ve dekompresyon hastalığının teda-
•CO2 retansiyonlu amfizem visinde çok önemli yeri vardır. Sualtı dalış bölgeleri
•Yüksek ateş ile soba ve şofben zehirlenmesinin çok olduğu yer-
•Spontan pnömotoraks öyküsü lerde bu merkezlerin kurulmasına öncelik verilemek-
•Göğüs kafesi cerrahi öyküsü tedir.
•Otoskleroz cerrahisi öyküsü
•Viral enfeksiyon
•Konjenital sferositoz
•Optik nörit öyküsü

HBOT Yan Etkileri: Hazırlayan: Prof. Dr. Şenol YILDIZ (GATA Sualtı
Basınçlandırma esnasında hastaların Valsalva ma- Hek. AD.Başk.)
nevrası yaparak orta kulağa hava göndermesi ve orta
kulakta basınç eşitlemesi yapması gerekmektedir. Bu Kaynaklar:
yapılmadığı veya yeterli olmadığı takdirde orta kulak 1.Kindall, Eric P., Whelan, Harry T. Hyperbaric Me-
barotravması gözlenir ki, en sık yan etki olarak bili- dicine Practice, 3rd edit. Best Publishing Co, Flags-
nir. Yan etki listesi şöyledir: taff, Ariz. 2008
•Barotravmalar: Kulak, sinüs, gastrointestinal, vs. 2.The Undersea and Hyperbaric Medical Society
•Klostrofobi (UHMS), Hyperbaric Oxygen Therapy Committee.
•Revesibl miyopi Guidelines: Indications for Hyperbaric Oxygen. Dur-
•Katarakt oluşumu (standart protokollerde görülmez) ham, NC: UHMS;2009
•Oksijen zehirlenmesi: Merkez sinir sistemi oksijen
zehirlenmesi, epilepsi nöbetlerini uyarabilir; ancak
bu durum son derece nadirdir ve kalıcı hasar bırak-
maz. Akciğerlerde oksijen zehirlenmesi, çok sayıda
seans uygulananlarda gözlenebilir.

547

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

DURUMSAL FARKINDALIK

Durumsal Farkındalık (DF) (Situati- DF’ın kesinlikle ihmal edilemeyeceği en kritik ve bütün
onal Awareness) “belirli bir zaman aşamalarda uçağın emniyetli operasyonunu etkileyen
periyodu boyunca uçağın ve uçuş diğer önemli bir unsur ise zaman baskısıdır. Ekip üye-
ekibinin emniyetini etkileyebilecek leri, uçağın bir sonraki seyrüsefer noktasına varacakla-
faktörlerin ve koşulların bilinçli ve rı zamanı, varış noktasına varılması plânlanan zamanı
doğru olarak algılanması” demektir. bilmeli ve bu plâna uygun hareket edilip edilmediğini
Daha basit bir ifade ile, “etrafta ne- kontrol etmelidir. Ayrıca yakıtın varış noktasına ulaş-
ler olup bittiğinin bilinmesi”dir. mak için yeterli olup olmayacağı da zaman açısından
DF’ın emniyeti arttırdığı, iş yükünü kritik önem taşıyan unsurlardan bir tanesidir. Havada
azalttığı, pilot performansını arttırdığı ve karar verme yakıtın tükenmesi ve ekip üyelerinin de bu durumun far-
yeteneklerini geliştirdiği konusunda sivil havayolu ta- kına varmakta geç kalmaları nedeniyle yaşanan kazalar
şımacılığı endüstrisi içinde ortak bir kanı oluşmuştur. vardır. Örneğin 1990’da New York’da Avianca kaza-
Oldukça yüksek seviyede DF kazanılması ve bunun de- sı ve United Havayollarına ait DC-8 uçağı ile 1978’de
vamının sağlanması, iyi bir operasyon felsefesinin, eği- Portland’da meydana gelen kazalar, yakıtın tükenmesi
timin, standart operasyon prosedürlerinin ve etkin bir ve uçakların gidilecek meydana varamadan düşmeleri
ekip koordinasyonunun ürünüdür. nedeniyle meydana gelmiştir.

DF bütün yönleriyle emniyet açısından önemli- DF tamamen çevremizin doğru bir zihinsel mo-
dir ve pilotlar tarafından ciddi biçimde dikkate alınma- delini almamızla ilgilidir. Bireyin gerçeği doğru kavra-
lıdır; yetersiz olması halinde sonuçlarının neler olabi- ması; uçağı ve uçuş ekibini etkileyen tüm faktör ve du-
leceğinin bilinmesi EKY (Ekip Kaynak Yönetimi, CRM) rumların doğru bir resminin sağlanması anlamındadır.
eğitim programlarında önem taşımaktadır. DF, çevremizde olup bitenlerden haberdar olmaktır. İyi
bir DF riski azaltır, yetersiz DF ise riski arttırır.
EKY eğitim programları, DF kaybına neden olan
etmenleri belirlemekte, ekibin bu konudaki eksiklikleri-
ni gidererek yeteneklerini geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Çünkü uçuş sırasında ekip üyeleri arasında DF kaybı
(Loss of Situational Awareness-LSA), emniyeti olumsuz
yönde etkileyecek olaylara neden olacaktır. Zamanla
bunlar bir olaylar zinciri halinde birleşerek hava aracı
kazası ile sonuçlanacaktır.

DF’ın kesinlikle var olması gereken alanlardan
ilki, uçuş plânı ile uyum sağlayacak şekilde, uçağın
durumu ve pozisyonu hakkında doğru bilgiye sahip ol-
maktır. Bu, motorlardan sağlanan güç, yakıt durumu,
iniş takımlarının ve flapların pozisyonu gibi uçağın Durumsal farkındalık ve performans birbiriyle doğru-
durum ve koşullarına ilişkin bilgileri kapsar. Bu konu- dan ilişkilidir. DF arttıkça bilgiyi işleme yeteneği de ar-
larda var olan aksaklıkların ekip üyeleri tarafından fark tacak, bu da daha iyi performans ile sonuçlanacaktır.
edilmemesi emniyeti olumsuz etkileyen olaylara neden Bu durum anormal veya emercensi durumlarda olduğu
olabilir. Zamanla bunlar da bir araya gelerek olaylar gibi kritik olabilir.
zinciri halinde kazalara da sebebiyet verebilmektedir.
Kişisel DF’ın Uçuş Ekibi DF İle Karşılaştırılması:
Özellikle de otomasyon nedeniyle pilotların
çalışma ortamında yaşadıkları rehavet, durumu daha Bireysel DF, bir kişinin uçuşu etkileyen faktör-
da çıkmaza sokmaktadır. Uçağın havada pozisyonuna leri ve koşulları algılayışıdır. Her uçuş ekibi üyesinin
ilişkin farkındalık kaybı havada yaşanan kazalarının te- DF’ın diğerlerinden farklı olması mümkündür. Bu, her
mel sebebi olmaktadır. Çünkü bu kazaların meydana uçuş ekibi üyesinin çevresinde olanları diğerlerinden
geliş nedeni üzerinde, uçuş ekibinin havada uçağın ko- farklı muhakeme etmesi gerçeğiyle ilgilidir. Emniyet her
numu, diğer hava araçlarına göre pozisyonu hakkında ne kadar durum muhakemesinin seviyesine bağlı olsa
yeterli derecede farkındalık sahibi olamamaları etkili da, ekip buna bir bütün olarak uymalıdır. Uçuş ekibinin
olmaktadır. DF seviyesi, her bir bireyin ulaştığı seviyeyle sınırlıdır.
Bu her bireyin farkındalığının toplamı değildir.


548

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

bir yaklaşımın sonucudur. Bu sebeple SOP’ler genellik-
Şu senaryoya göz atalım: İki pilotlu olan çift motorlu le kısıtlı olan zamanı harcamadan problemi çözmenin
bir uçak, IMC şartlarda 250 kt ile tam karşılarında yük- etkili yollarını açıklar.
selen, kendilerinden 2 mil ileride olan bir dağın zirve-
sinden 500 feet aşağıdaki bir irtifada düz ve ufki uçuş D.Sınırlamalara Uymama
yapıyor. Dağdan kaçınmak için ekibin iki seçeneği var,
tırmanarak ilerlemek veya dönüş yapmak. Kumandalar Bir referans olmadığında durum muhakemesi kolayca
kaptanda... Burada DF etkilerini inceleyelim. Yardım- kaybedilir. Meteorolojik koşullar, işletme sınırlamaları,
cı pilot hızlı bir şekilde içinde bulundukları durumun uçuş ekibinin görev süreleri, sistem sınırlamaları, sü-
muhakemesini yapıyor. Uçağın çevrelerindeki araziye rat sınırlamaları, fiziksel uygunluk ve benzerlerini göz
göre konumunu biliyor ve bir kazadan kaçınmak için önünde bulundurulmalıdır.
gerekli olan doğru hareketin farkına varıyor. Onun DF’ı
yüksek bir seviyede. Buna karşın kaptan konumundan E.Uçağın Kimsenin Kumandasında Olmaması
emin değil, ve eğer rotayı değiştirmezse uçağın çok ya-
kında çakılacağının farkında değil. Onun durum muha- Uçmak, kumandaları beceriyle kullanmaktan çok daha
kemesi çok düşük. Uçak çok tehlikeli bir durumda; acil fazlasıdır; sorumlulukların bilincinde olmak, emniyetli
bir müdahale yapılmazsa kırım gerçekleşecek. Uçuş uçuş için bir anahtardır. Kimse uçağı uçurmanın ana
ekibi durum muhakemesini üst düzeye yükseltmek için, görevini yerine getirmiyorsa, muhtemelen diğer görev-
yardımcı pilot kendi DF’nı kaptana bildirmelidir ve kap- ler göz ardı ediliyordur.
tan da bunu kabul etmelidir. Bu, yüksek DF sağlamanın Hava veya diğer uçak gibi harici faktörleri muhakeme
anahtarıdır. İletişim ve komutların doğru anlaşılması ve edebilmek için zaman zaman camdan dışarıya bakıl-
liderlik özelliğidir. malıdır. Yoğun terminal sahalarında emniyeti tehlike-
ye sokan en büyük faktörlerden birisi havada çarpışma
DF Kaybının Belirtileri: tehdididir.

DF kaybını gösteren pek çok belirti mevcuttur. Bunla- F.Çözümlenmemiş Çelişkiler
rı operasyonel ve insan olmak üzere kabaca iki gruba
ayırabiliriz: İki ya da daha fazla bilgi çatıştığında, bu çelişkileri çöz-
mek için daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulur. Ayrıca bilgi
A.Plânlanmış Hedeflere Ulaşamama veya koşullardaki değişikliklerin çatışmalarını da çöz-
mek gerekir.
Her uçuş için belirli hedefler vardır; takat ayarları, tır-
manış/alçalış oranları, irtifalar, rotalar, sürat... Bu hedef- G.Fiks Olma veya Zihinsel Meşguliyet
ler yap/yapma kriterlerini içerir.
B.Dökümanlanmamış Prosedürler Eğer dikkat bir noktaya fiks edilirse veya zihin bir konu
Burada getirilerinin önceden kesin olarak bilinemeye- ile fazlaca meşgul ise, diğer önemli bilgileri fark etme
ceği bir belirsizlikler ortamı söz konusudur. Ekip prob- yeteneği kaybedilir. Dikkat dağılmaları; yüksek trafik
lemi iyice anladı mı? Bütün kaynaklar en dolu potansi- yoğunluğunun olduğu bölgelerde uçmanın getirdiği
yellerinde mi kullanıldı?... aşırı iş yükü, kötü hava şartları, anormal veya emer-
censi koşulların sonucu olabilir. Bunlar aynı zamanda
C.SOP’lerden Hareket kişisel problemlerin, dikkatsizliğin, aşırı rahatlığın veya
yorgunluğun sonucu oluşabilir.
Durum insan hayatını tehdit edici olduğunda bilinme-
yene atılınmamalıdır. İyi tanımlanmış SOP’ler, problemi H.Belirsizlik
zaman kısıtlamaları olmadan çözen, probleme sinerjik
Gelen bir bilgi anlaşılmaz veya zihin karıştırıcı oldu-
ğunda, önce bölümlere ayırmak gerekir. Belirsizlik iki
veya daha fazla kaynaktan alınan bilginin uyuşmadığı
durumlarda ortaya çıkar. Aletlerin, göstergelerin, ma-
nuellerin, hislerin birbiriyle uyumlu olmayan verileri,
belirsizlik durumunun hazırlayıcısıdır.

İ.Karışıklık veya Boşluk Hissi

Bu bir uçağın arkasına düşmenin veya bilgi ve tecrü-
benin yetersizliğinin sonucu olabilir. Ayrıca yeteneğin
veya deneyimin sınırlarının zorlanıyor olmasından kay-
naklanabilir.

J.Yetersiz İletişim

İletişim, anlaşılmayan bilginin, fikirlerin, görüşlerin,
önerilerin veya soruların bir sonucu olarak yetersiz ola-
bilir. Anlaşılmayanların çözümünü aramadaki başarı-
sızlık, karışıklık veya anlaşmazlıklar ve üstü kapalı veya
tamamlanmamış ifadeler, iletişimdeki bir kopukluğa
öncülük edecektir.

549

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Yukarıdaki belirtilerden biri tanımlandığında, durum rileri geliştikçe, fiziksel olarak uçağı uçurmak için çok
muhakemesinin yüksek seviyelerini yeniden yapılandır- daha az zaman ve uçuşu etkileyen diğer faktörler için
mak mümkün olabilir. O andaki hareket tarzına devam daha fazla zaman ve dikkat harcanır.
edilebilir ve aktif bir şekilde daha fazla bilgi araştırılabi-
lir. Bunu yapmadaki karar, içerilen risklerin değerine ve b.Tecrübe ve Eğitim:
belirtilerin önemine bağlı olmalıdır. Alternatif olarak, o
andaki hareket tarzı durdurulabilir. Belirtiler önemliyse Tecrübe pratik bilgidir. Beceri veya pratik bilgi;
ve uçuşun kritik bir safhasında bulunuluyorsa, o anki direkt gözlem, olaylara veya belirli eylemlere katılım-
hareketin durdurulması mantıklı bir karardır. la gelir. Her uçuşta tecrübeye bir şeyler katılır. İçinde
bulunulan durumda doğru hareketi belirlemek için,
bireysel tecrübe “dosyası” kullanılır. Böylece tecrübe,
problemleri daha çabuk ve doğru çözme olanağı sağlar.
Eğitim, sistem bilgimizi ve uçuculuk becerilerini mü-
kemmelleştirmek için harcanan çabadan çok daha faz-
lasıdır. Eğitim, tecrübe edinmenin ve tecrübe dosyamızı
genişletmenin en verimli yoludur. Düzenli olarak emer-
censi prosedürlerini gözden geçirmek, pek çok prob-
lemin çözülmesini daha kolay hale getirir. Örneğin,
kalkıştan sonraki motor arızasını içeren prosedürler, iyi
eğitilmiş pilot için neredeyse otomatik hale gelmiştir.

c.Üç Boyutlu Ortama Uyum:

Üç boyutlu ortama uyum, uçağın pozisyonunu,
istikametini, süratini ve irtifasını basitçe bilmekten çok
daha fazlasıdır. Bu aynı zamanda seyrüsefer yardımcı-
larına, meydanlara, araziye ve diğer uçaklara göre nere-
de olduğumuzun doğru bir şekilde kavranmasını içerir.
Bu, nerede olunduğunu ve nereye gidildiğini bilmektir.

HATA ZİNCİRİ d.Sağlık ve Davranış:

Hata zinciri, bazı kazalarda birbirini takip eden ha- Pek çok fiziksel ve duygusal faktör DF’ın yüksek
taların söz konusu olduğunu tanımlayan bir kavramdır. seviyesini sağlamayı etkiler. Hastalık veya kişisel prob-
Nadiren çok güçlü bir nedene bağlıdır, ama genellikle lemler, dikkat gerektiren bir uçuş ortamında doğru işlev
etki eden bir seri faktör ve hatalardan dolayı “Hata Zin- görme yeteneğini azaltır. Duygusal ve fiziksel sağlık du-
ciri” terimi kullanılır. Zincirdeki herhangi bir bağlantı- rumun iyi olması, DF’ın temel yapı taşıdır. Aynı zaman-
yı kesmek potansiyel olarak kazayı önler. DF kaybının da iyi bir profesyonel davranış, enerjinin daha olumlu
belirtileri tanımlanabilirse ve onlara müdahale edilirse, bir şekilde odaklanmasını sağlar. Emniyet, birden bire
kazanın gerçekleşmesi önlenebilir. Hata zincirini etki- oluşmaz: Bilinçli bir çabanın sonucudur.
leyen mevcut faktörlerin tespiti zor olabilir, bu nedenle
her zaman tetikte olmamız gerekir. e.Bilgiyi İşleyebilme Yeteneği:

DF’ın Unsurları Hissedilenlerden, aletlerden ve diğer kaynaklardan
Her pilotun durum muhakemesi seviyesini etkile- alınan bilgilerin doğru bir resmini oluşturmak için bilgi
yen pek çok unsur mevcuttur. Bunlar fiziksel uçuculuk işleme yeteneği gerekir. Bu, durumsal muhakeme ve
becerisini, deneyimi ve eğitimini, üç boyutlu ortama farkındalığa etki eden tüm unsurları bir araya getirebil-
uyumunu, sağlığını, davranışlarını ve CRM becerilerini me yeteneğidir.
içerir.
Hazırlayan: Öğretmen Pilot Coşkun Zaim. Uçuş Fizyologu.
a.Fiziksel Uçuculuk Becerisi: (Anadolu Ü. SHYO Eskişehir)
Kaynak: T.L. Seamster, D.A. Boehm-Davis, R.W. Holt,
Öğrenci pilotluk devresinin başlarında tüm dikkat K.Schultz. Developing Advanced Crew Resource Management
uçağı uçurmaya verilir. Hava, seyrüsefer, telsiz konuş- (ACRM) Training: A Training Manual. August 1, 1998. FAA Of-
maları ve benzerleri gibi çevre unsurlarına çok az za- fice of the Chief Scientific and Technical Advisor for Human
man ayrılır. Bu da çok düşük DF demektir. Uçuş bece- Factors, AAR-100

550

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

İnsan Faktörlü Hataların ve Kazaların Kara Listesi:
“DİRTY DOZEN”

1980’lerin sonu ve 1990’ların başında meydana gelen Yapılan / bitirilen işlembasamakları işaretlenmelidir.
birçok uçuş kazası ve uçuş olayı nedeniyle Kanada Taşı-
macılığı (Transport Canada), bakım hatalarına yol açabi- Başlanmış bir iş, bir başkası tarafından devam ettiri-
len, kişilerin etkili ve güvenli hareketlerini kısıtlayan 12
insan faktörü tanımlamışlardır. Bunlar uçak bakım çalış- lecekse, öncesinde teknisyenlerin mutlaka yüz yüze
malarındaki insan hatalarını sınıflandırır ve “Dirty Dozen”
olarak bilinir. Sadece uçak bakım teknisyenleri için değil, görüşmesi sağlanmalıdır. Görev kağıdı gözden geçirilme-
insan hatasının söz konusu olduğu tüm alanlarda geçerli
olan bu liste iyi anlaşıldığı veya içselleştirildiği takdirde, li, tamamlanmış işler teyid edilmeli ve bir sonraki adım
bir görevin en uçtaki uygulayıcılarının (sharp end; front
line operators) organizasyon, takım çalışması ve kişisel açıklanmalıdır. Yapılacak iş, daima onaylanmış yazılı
faktörler arasındaki etkileşimi anlamalarını, kaza ya da
olaylara yol açan sebepleri proaktif olarak engellemelerini prosedürlere uygun olmalı ve işi tamamlayan teknisyen
(ya da kontrol etmelerini) sağlayabilir.
tarafından her bir madde imzalanmalıdır. Teknisyen-
1.İLETİŞİM EKSİKLİĞİ (Lack of Communication)
lerin çalışma alanında yüz yüze görüşmeleri mümkün
Araştırmalar, sözlü iletişimin ancak %30’unun
algılandığını/anlaşıldığını kanıtlamıştır. Akılda kalanlar, olmadığında, telefon konuşması yapılmalıdır.
genellikle ilk ve son söylenenlerdir. Bu nedenle önemli hu-
sus en önce söylenmeli ve sözün sonunda tekrarlanmalıdır. 2. RAHATLIK (Comlacency)
Konu çok önemli ise iletişim yazılı olarak yapılmalı, check- Bilgi ve tecrübe
list kullanılmalıdır; varsayımlara göre davranılmamalıdır.
İletişim eksikliği; hatalı, uygun olmayan ve kazandıkça, aşırı
yanlışlarla sonuçlanabilen bir insan faktörüdür; uçak
kazalarıyla sonuçlanabilir. İletişim, pek çok insan arasında rahatlık hissi ve
(yönetim, pilotlar, parça tedarikçileri, uçak bakım görevli-
leri vb.) gerçekleşir. Her bir iletişim, potansiyel yanlış an- tehlikeli bir kend-
lama ya da gözden kaçırmayı beraberinde getirir. İletişim
sorunları uçak üstünde birden fazla teknisyenin çalıştığı ine güven duy-
durumlarda özellikle geçerlidir.
İletişimin kritik olduğu ve eksikliğinde problem- gusu oluşabilir.
lere yol açabilecek diğer bir durum ise uçaktaki vardiya
değişikliği ya da merkez operatör değişikliğidir. Teknisyen Gamsızlık, halin-
tarafından kısmen tamamlanmış bir iş, bir sonraki nöbetçi-
ye transfer edilirken, uçak bakım prosedüründeki pek çok den memnuniyet
adım görülmeyebilir. Vardiya değiştiren görevli, görevi
devrettiği kişiye her ayrıntıyı açıklamalıdır ki iş doğru bir (‘şişman-budala
şekilde tamamlasın. Bu noktadaki herhangi bir iletişim
eksikliği, bazı önemli işlerin yapılmadan tamamlanmasıyla ve mutlu’ olma
sonuçlanabilir.
hali), adam send-

ecilik, farkındalığın

kaybolmasına neden olur. Sürekli tekrarlanan rutin işlerde

bazı kontroller gözden kaçırılabilir, dikkate alınmaz ya

da atlanabilir; çünkü o iş daha önce hatasız bir şekilde

defalarca tekrarlanmıştır. İnsanın “görmeyi umduğu şeyi

görme” eğilimi vardır. Bu süreçte çok önemli sinyaller

atlanabilir. Arızanın / problemin fark edilmemesi ve dü-

zeltilmemesi, kaza ya da olayın gizli nedeni olabilir. Bir

teknisyen ya da pilot, kendini check-list gibi bir kaynağa

dayalı olmadan iş yaparken bulursa bu, rahatlığa girişin bir

işaretidir. Bütün kontrol maddeleri eşit önemli ele alınmalı

ve kontrol edilmeden her hangi bir madde kabul edilmiş

sayılmamalıdır. Teknisyen tamamlamadığı hiçbir maddeyi

işaretlememelidir. Hata arama/bulma eğitimi yapılmalıdır.

551

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

3. BİLGİ EKSİKLİĞİ (Lack of Knowledge) daha iyi gerçekleşir. Ekip çalışması, birbirlerini gözlem-
Bilgi eksikliği, faciayla sonuçlanabilecek ha- leyerek ve iletişim kurarak faaliyeti gerçekleştiren her-
kesi kapsar. Takımlar, organizasyondaki herkesin nasıl
talara yol açabilen bir insan faktörüdür. Uçaktan uça- davrandığına bağlı olarak kazanırlar ya da kaybederler.
İşin ne olduğu, nasıl ve kim tarafından yapılacağı açık-
ğa değişebilen teknoloji farklılıkları ya da bir uçakta- ça ortaya konulmalı; bunun herkes tarafından anlaşılıp
onaylanması sağlanmalıdır.
ki yeni geliştirilmiş teknoloji ve prosedürleri bilmiyor
6. AŞIRI YORGUNLUK (Fatigue)
olmak, güvenli uçuş için ciddi risk oluşturabilir. Bunu
Kazayla sonuçlanan birçok bakım hatasında
önlemek için yeterli teorik ve pratik eğitim ile bilgi se- aşırı yorgunluğun da rolü vardır. Yorgunluk zihinsel ya
da fiziksel olabileceği gibi duygusal yorgunluk şeklinde
viyesi yükseltilmelidir. Bütün uygulamalar, talimatlarda de olabilir. Bir kişi aşırı yorgun olduğunda zihinsel ye-
tenekler, karar verme, reaksiyon süresi, koordinasyon,
açıkça belirtilen standartlara uygun olarak yapılmalıdır. hız, kuvvet ve denge bozulur. Aşırı yorgunluk, dikka-
ti göreve odaklama ve sürdürme kabiliyetini düşürür;
Şüphe duyulduğunda, o uçakta deneyimli olan başka kısa süreli bellek problemlerine yol açabilir. Sonuçta
hatalarda artışa, yargılama becerisinde düşüşe, karar
birine danışılmalıdır. Böyle biri ulaşılabilir değilse ya da vermede zayıflığa ve hatta hiç karar verememeye sebep
olabilir.
danışılan kişi de prosedüre aşina değilse, üretici firma- Yorgunluğun temel sebeplerinden biri uyku ek-
sikliğidir. Stres ve aşırı çalışmak da yorgunluk sebebidir.
nın teknik temsilcisi ile bağlantıya geçilmelidir. Bakım Kaliteli ve dinlendirici bir uyku yorgunluğun giderilme-
sinde ilaç gibidir. Aşırı hale gelmedikçe kişi yorgun ol-
prosedürünü yanlış bir şekilde uygulayıp kazaya sebep duğunu fark etmeyebilir, ama bu başkaları tarafından
fark edilebilir ya da performans azalmasından anlaşıla-
olmaktansa, uçuşu ertelemek ya da geciktirmek daha bilir. Aşırı yorgun kişilerin tek başına çalışmaları riskli-
dir.
iyidir. Çalışmalar, yorgunluğun alkol etkisinde olma
durumuyla benzerliğini ortaya koymuştur. Yorgun in-
4. DİKKAT DAĞILMASI (Distraction) san, (aynı alkollü bir kişinin hisleri gibi) problemleri
Hangi işte olursa olsun dikkatin dağılması işle- önemsiz görme, kendi becerilerini olduğundan fazla
sanma yanılgısı içindedir. 17 saattir uyanık ve görevde
yişi bozabilir. Dikkatin kaydığı başka bir konudan tek- olan bir teknisyen veya pilot, kanında %0.05 oranında

rar aynı işe dönüldüğünde, dikkat gerektiren detayların alkol varmış gibi bir psikoloji içindedir. 24 saattir uyu-
mayan birisi, kanında %0.1 alkol olan kişiyle eşdeğer
atlanması olasıdır. Bakım kaynaklı hataların %15’inin durumdadır; daha kolay dikkati dağılır, daha düşük IQ
seviyesinde gibi davranır.
dikkat dağılması nedeniyle gerçekleştiği tahmin edil- Yorgunluğa karşı kafein, psödoefedrin ve am-
fetaminler kullanılır, ama yan etkileri yüzünden öne-
mektedir. Dikkat dağılmaları, zihinsel ya da fizik- rilmez. Günlük 8-9 saat uyumak ve düzenli egzersiz
yapmak tavsiye edilir. Havacılık bakım teknisyenleri,
sel olabilir. Uçak içinde ya da hangarda çalışırken bir uçaklar gündüz daha çok uçtukları için gece yoğun ça-
lışan bir gruptur. Vardiyalı çalışan bakımcılar ve hava
dış etken ile gelişebileceği gibi, zihinde de meydana ge- trafik kontrolörleri, nöbeti devraldıkları ekipten yeterli
lebilir. Bir telefon çağrısı, yeni bir durum işe konsantras- bilgileri almadıkları takdirde, iletişim eksikliğinden kay-
yonu bozabilir. İş sırasında ailevi sorunlar, mali konular
ya da diğer kişisel konular operatörü zihnen meşgul
edebilir. Dikkat dağıldığında, gerçekte yapılan adımın
daha ilerisinde olunduğu sanılabilir.

İşgören, dikkatinin ne zaman dağıldığının far-
kına varmalı ve işin doğru bir şekilde devam ettiğinden
emin olmalıdır. Dağılan dikkatin toparlanmasında iyi
bir teknik, 3 adım geriye giderek işe o noktadan yeni-
den başlamaktır. Adım adım yazılı, detaylı bir prosedü-
rün kullanılması ve her adımdan sonra işaretleme yapıl-
ması işi kolaylaştırabilir.

5. EKİP ÇALIŞMASI EKSİKLİĞİ
(Lack of Teamwork)

Ekip çalışması, iletişim eksikliği ile yakın bağ-
lantılı olarak görevin birçok aşamasında gereklidir. Ba-
kımcılar arasındaki bilgi paylaşımı, koordinasyon, var-
diyalar arası görev değişimi, sorun giderme ve uçağı test
etme aşamalarının hepsi, ekip çalışması atmosferinde

552

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

naklanan hatalara düşebilirler. Sürekli gece vardiyasın- lıdır; çünkü ancak bu şekilde başkalarını ikna edebilir. Yo-
da çalışanlar çevresel rahatsızlıklara karşı daha duyarlı lunda gitmeyen durumları konuşmak gerektiğinde, giriş-
hale gelmekte; performansı, morali ve fiziksel sağlığı kenlik ve kararlı ısrarcılık eksikliği birçok ölümcül kazaya
bozulmaktadır. yol açabilir. Bakım yöneticileri, kararlı ısrarcılık becerileri
eksik olan kişileri bilmeli, onlara yol göstermeli, yetenek-
7. KAYNAK YETERSİZLİĞİ (Lack of Resources)
lerini ve deneyimlerini arttır maya çalışmalıdır.
Kaynak (parça) yetersizliği, teknik doküman-
tasyon (el kitapları, diyagramlar) olmayışı ve kalitesiz 10. STRES, GERGİNLİK
malzeme bireyin görevini tamamlamasını etkiler; ölüm- Hava araçlarının bakımı, uçurulması ve uçu-
cül veya ölümcül olmayan kazalara sebep olabilir. Ba- şun yönetimi birçok faktörden dolayı stresli bir iştir.
kımcılar işe başlarken parça gerektiren görevleri kontrol Uçaklar para kazanılması için faal olmalı ve uçmalı-
ederek proaktif olmaya çalışmalıdırlar. Stoklar kontrol dır. Bu da uçuşun iptal olmaması ve ertelenmemesi
edilmeli, gerekiyorsa sipariş verilmelidir. “Yerdeki uçak için kısa bir zaman dilimi içinde bakımın yapılması
(Aircraft on Ground-AOG)” terimi, uçağın uçmasına en- anlamına gelmektedir. Daima değişen hızlı adım tek-
gel olacak kadar ciddi bir problem olduğunu gösteren nolojisi, teknisyenlere stres yükler. Ayrıca karanlıkta
bir terimdir. Eğer parça, doküman veya bilgi sağlanamı- çalışmak, dar alanlar, kaynak eksikliği ve uzun iş sa-
yorsa, problemi görmezden gelme yerine personel bir atleri diğer stres yaratan faktörlerdir. Havacılık bakı-
danışmana sormalı, teknik temsilciyle konuşmalı veya mında en büyük stres, işin yapılmasıdır. Eğer doğru
uçak üreticisi firmanın teknik yayın kısmıyla görüşmeli- bir şekilde yapılmazsa trajediyle sonuçlanabilir.
dir. Görev için uygun kaynaklar sağlandığında, ba- Her bireyin farklı bir stresle başa çıkma yöntemi var-
kımın daha iyi olacağı ve işin daha doğru yapılacağına dır; örneğin zaman baskısı altında çalışmak bir kişi
dair olasılık daha yüksektir. için stres yaratırken diğeri tarafından normal karşıla-
nabilir. Strese sebep olan faktörler (stresörler) fiziksel,
8. BASKI (Pressure) psikolojik ve fizyolojik olarak üç kategoriye ayrılır:

Şirketten (patron veya yönetici), pilottan, müş- Fiziksel Stresörler
teriden, meslektaşından veya kişinin kendisinden gelen
baskılar olabilir. Sıkıntılar dile getirilmeli, yardım talep Sıcaklık:
edilmeli; gerektiğinde ‘hayır’ denilebilmelidir. Bu tarz Hangardaki yüksek sıcaklıklar kalp atışı ve terlemeyi
iş baskıları, ekiplerin işlerini doğru bir şekilde yapma arttırarak bedenin aşırı ısınmasına neden olur. Düşük
kapasitelerini etkiler. sıcaklıklar ise bedenin üşümesine, zayıflık hissetme-
Havayolu şirketlerinin de maruz kaldığı baskılar vardır: sine ve uyku haline neden olur.
Yoğun uçuş programları, ekonomik sorunlar, artan ma- Gürültü:
liyetler… Bu yüzden işlerin hızlı yürümesi, problemle- Yüksek gürültü seviyesindeki hangarlar (uçakların
rin bir an önce giderilmesi için baskı yaparlar. Orga- iniş ve kalkışları nedeniyle) işe odaklanmayı ve kon-
nizasyonlar, operatörlerin üzerindeki zaman baskısının santrasyonu zorlaştırır.
farkında olmalı ve bütün işlerin yönetilmesinde onlara Aydınlatma:
yardımcı olmalıdır ki, emniyetli olarak hedefe ulaşılsın. Yetersiz aydınlatma, teknik veri ve el kitabının okun-
Zaman baskısı ile kalite ve güvenlikten ödün verilme- masını güçleştirir. Uçak içinde düşük aydınlatma ile
meli ve tolere edilmemelidir. Zaman baskısının gerek- çalışmak, bir parçayı kaybetme ya da yanlış onarım
siz hatalara yol açabileceğinin farkında olunmalı ve kişi ihtimalini arttırır.
kendi kendisine baskı uygulamamalıdır. “Eğer sırtınızda Sınırlı Alanlar:
bir maymun varsa ve o maymun sizi yönetiyorsa, buna Dar çalışma alanları, işi zorlaştırır.
izin vermemeniz gerekir.” Psikolojik Stresörler:
Ailevi sorunlar, yakınların hastalık ve ölümleri, rahat-
9. KARARLI ISRARCILIK EKSİKLİĞİ sızlıklar, işe ait problemler, ilişkide bulunulan kişiler
(Lack of Assertiveness) arası zayıf ilişkiler, ekonomik sorunlar, vs. psikolo-
jik stressörlerden bazılarıdır. Piyangodan büyük para
Kararlı Israrcılık, kişinin duygularını, düşünce- kazanmak, terfi etmek ve tatile gitmek bile bir stres
lerini, inançlarını karşısındakileri ikna edecek şekilde ve kaynağı olabilir.
kendine güven içinde açıklaması ve de doğru bildikleri- İşe Bağlı Stresörler:
ni gerçekleştirme bağlamında ısrarcı davranmasıdır. Ko- İşin nasıl yapılacağına ya da zamanında yapılıp ya-
şulları zorlayan bir girişkenlik olarak pozitif bir davranış pılmayacağına ilişkin oluşabilecek aşırı kaygı, bakım
biçimidir ve agresiflikle ilgisi yoktur. Bakım teknisyenleri, sırasındaki performansı ve hızı engeller.
kontrolörler ve pilotlar, doğru olduğuna inandıkları bir ko-
nuda kararlı ısrarcılık içinde olmalıdırlar; bunun eksikliği
insanların hayatlarına mal olabilir. Kararlı ısrarcı becerisi-
ne sahip yönetici ya da yardımcı, diğerleriyle konuşurken
birden fazla problem varsa öncelikli olarak tek bir konuyu
ele almalı ve fikirleri destekleyecek referansları kullanma-

553

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

mak ya da prosedürleri izlememek güvenli olmayan
norm örnekleridir. Gruba yeni katılanlar, bu güvensiz
normları eskilerden daha iyi fark edebilirler. Ancak
normlara yapılan itirazlar hoş karşılanmayabilir.Rutin
haline gelmiş güvenli olmayan normlar yerine, resmi
prosedürleri kullanmak tercih edilmelidir.

Ailevi Sorunlar: ‘‘Bazı İnsanlar
Gergin aile ilişkileri, kavgalar, boşanma, vs. kişi- başkalarının
nin işini doğru yapmasını zorlaştırabilir. Kişiler arası yanlışlarından,
problemler: Üstlerle veya arkadaşlarla yanlış anlaşıl- bazıları kendi
malardan kaynaklanan problemler, rekabet, mobbing, hatalarından
düşmanca bir iş çevresi algısına neden olabilir. ders çıkarır;
Fizyolojik Stresörler: bazıları ise hiç
Yorgunluk, düşük fiziksel kondisyon, yetersiz ve den- ders almaz.”
gesiz beslenme, uyku eksikliği, vardiyalı çalışma,
performansın düşmesine neden olabilen unsurlardır. Hazırlayanlar: Psikolog Sevinç Kırımer; Dr. Muzaffer Çetingüç
Stresle baş etmede ilk adım, stres yaratan faktörleri ve Kaynaklar:
oluşan semptomları tanımaktır. Sonrasında yeterli dü- 1. FAA AMT Handbook Addendum, Chapter 14: Human Factors
zeyde dinlenme, egzersiz, sağlıklı beslenme, alkollü 2. Transport Canada. Human Performance Factors for Elemantery
içkilerin sınırlı tüketimi, tütünlü ürünlerden kaçınma Work and Servicing. TP14175E, (2003)
gibi sağlıklı bir yaşam tarzı geliştirmek önerilmektedir.
Stresli durumlarda işe 5 dakika ara vermek, gevşeme- DIRTY DOZEN FİLMİ
ye çalışmak, nefes egzersizleri yapmak yararlı olur.
11.FARKINDALIK EKSİKLİĞİ Seven Samurai, Magnificient
(Lack of Awareness) Seven, Three Amigos, Perfect
Bir eylemin olası tüm sonuçlarını tanımada yetersizlik Couple gibi, belirli sayıda ki-
ve öngörü eksikliğidir. Aynı işi tekrarlı olarak yapmak, şilerin maceralarını konu edi-
uyanıklık ve farkındalık eksikliğini de beraberinde ge- nen filmlerden birisi olan Dirty
tirir. Bu nedenle herhangi bir iş yapıldığında, sanki ilk Dozen, 1967 yılında Robert
defa yapılıyormuş gibi ele alınmalıdır. Olayın ilerisini Aldrich tarafından çekilmiştir.
ve gerisini, ya da resmin tamamını görmek hedeflen- Ülkemizde de ‘12 Kahraman
meli; bazı hataların başkaları tarafından fark edilmiş Haydut’, ‘12 Belâlı Adam’ gibi
olabileceği ihtimali göz önüne alınarak yardım isten- isimler altında gösterilmiş olan filmin başrollerin-
meli, fikir sorulmalıdır. de Lee Marvin, Charles Bronson, Ernest Borgni-
12. NORMLAR (Norms) ne, Jim Brown, Telly Savalas vb. gibi artistlerin
Yazılı olmayan, dikte edilmiş ve genel olarak kabul oynamış; çok iyi gişe yapmış ve bolca ödüller
görmüş olan alışılmış davranışlardır. Olumlu normlar kazanmıştır. 2. Dünya savaşı sonunda geçen fil-
da vardır ama olumsuz normlar güvenlik standartları- min senaryosu, E.M.Natheson’un aynı isimli ro-
nı düşürebilir ve kaza oluşmasına sebebiyet verebilir. manından alınmıştır: 1944 yılında Müttefikler
Normlar genellikle şüpheli ve belirsiz problemlerin Fransa’da bir şatoda toplantı halindeki yüksek
çözülmesi için geliştirilmiştir. Şüpheli bir durumla rütbeli Alman Nazi subaylarına karşı bir intihar
karşılaşıldığında kişi, bir başkasının davranışını re- saldırısı plânlamaktadır; ancak bu saldırı için gö-
ferans olarak kullanabilir. Bu süreç devam ettikçe nüllü bulmak imkânsız gibidir. Görevi alan İngi-
grup normları gelişir ve yerleşir. Yeni gelenlerin grup liz binbaşı, hepsi de uzun hapis veya ölüm cezası
normlarında değişiklik yapabilmeleri çok nadirdir. mahkûmu olan 12 kişiyi hapishaneden alır; gö-
Bakımda kestirme yollar kullanmak, hafızadan çalış- revin başarılması halinde ödül, cezadan kurtul-
maktır... Kahramanlıklarla dolu maceralı bir bas-
kın sonunda görev başarılır, ancak mahkûmların
hepsi ölür; İngiltere’ye sadece binbaşı dönebilir...

(M.Çetingüç)

554

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

GREMLİNLER: BİR DÜZİNE RİSK UNSURU
DÜŞÜNÜŞ VE DAVRANIŞ KALIBI

İkinci Dünya Savaşında 2.TRAVMASEVERLİK: (Traumatophilia)
uçaklarda kazaya neden olan
mekanik arızalar için pilot ve Bazı insanlar bilinçli veya bilinçsiz ola-
mühendislerin teşhisi Gremlin- rak travmayı severler, travmatik yaşantı-
ler idi. Gremlin, halen Redhouse lara yatkın ve isteklidirler. Her girişilen
sözlüğünde yer alan bir kavram- eylem travmaya dönüşür, beladan be-
dır; kötü tabiatlı cin anlamında laya koşulur, hiçbir zaman rahatlık yok
olup, o dönemlerde teknik ye- gibidir. Bunun kökeninde, korkulan şeyi
tersizlikler nedeniyle çözümlenememiş kazaları yüklemek için önceden yaşamak veya iç gerilimden
bir bahane olarak kullanılmaktaydı. Bugün uçuş kazalarındaki kurtulmak için dış objeleri kullanmak
mekanik arızalar bilimsel tanı yöntemleriyle belirlenmekte ve (act out) eğilimi bulunabilir. Travmatik eylemden amaç zevke
olabildiğince önlenebilmektedir. Fakat kazalardaki insan unsuru ulaşmak değil, hoşnutsuzluktan kaçınmaktır (5). Travma korku-
gene de %70 düzeylerindeki etkinliğini sürdürmektedir. sunu telafi amacıyla da bu yola başvuruluyor olabilir.
Bu bağlamda gremlin kavramını, insan psikolojisine
ait “risk yaratabilecek düşünüş ve davranış bozuklukları” için 3.BİLİNÇDIŞI İNTİHAR GÜDÜSÜ:
kullanmak, çarpıcı ve akılda tutmayı kolaylaştırıcı olabilir gibi
değerlendirilmiştir. İnsan psikolojisiyle ilgili risk faktörleri pek Kişinin başkaları tarafından
çoktur. Aşağıda kaza nedeni olabilmek bazında bir düzine risk suçlanmasından daha kötüsü,
unsuru düşünüş ve davranış bozukluğu (gremlin) tanımlanmakta- kendi kendisini suçlu ve ce-
dır. zalandırılmayı hak etmiş his-
setmesidir. Örneğin, bir baş-
1.KAZAYA YATKINLIK: (Accident Proneness) kasının ölümünden kendisini
sorumlu tutan birisi, sağ kalma
Kaza nedenleri arasında gizemli unsurlar hep ilginç bulunmuştur. suçluluğu içinde olabilir (6),
Kişilik dokusunda kazaya yatkınlık yönünde bir sır bulunması -eğer bilinç dışında onunla ödeşmek
varsa- gerçek bir gremlin olarak araştırılmaya değerdir. güdüsü taşıyabilir, bilinçli bir niyet içinde olmaksızın kendi ölü-
Halk arasında sakar (clumsy) olarak nitelenen bazı kişilerin sık sık müne yol açacak senaryolar hazırlayabilir. Buna, “kısasa kısas”
bir şeyleri kırıp döktükleri, kendilerine veya çevresindekilere zarar anlamında “Talion Yasası” denilmektedir (2).
verdikleri bilinir. Araştırmaların gösterdiğine göre, insanların %10’u, ABD’de her sene bir kilise, bar veya okula çakılma biçiminde,
tüm kazaların %75’inden sorumludur. Keza tüm otomobil kazala- pilotların ölümleriyle sonuçlanan birkaç uçak kazası rapor edil-
rını %33’ü, sürücülerin sadece %4’ü tarafından yapılmaktadır (18). mekte ve bunların kaza değil, açıkça intihar
Bu, kişinin stres birikimiyle de, kendini cezalandırma güdüsüyle de, olduğu bildirilmektedir (12). Diğer taraftan
fiziksel ve zihinsel kusurlarıyla da ilgili olabilir (5). Sass ve Crook, “Uçuş Korkusu” romanı yazarı Erica Jong,
cephane imalatı, et kesiciliği, inşaatçılık gibi sektörlerdeki kaza faz- intihar dalışları yapan kamikaze pilotları
lalığının günahının çalışanların defektlerine değil, işin doğasına ait gibi, kendi ölümlerine yol açan insanların,
olduğunu, kazaya yatkınlık kavramının müphem yanları bulunduğu- orgazmdan daha ileri bir heyecan yaşadık-
nu ileri sürmektedirler (15).Ama gene de bazı kişilerin kaza yapma larını yazmaktadır (8). Dikkatli bir karşılaş-
huyunu ve kendi felaketlerinin çekirdeklerini içlerinde taşıdıkları, tırma yapıldığında, bu kavram ile kaza yat-
rastlantı gibi görünen kazalarda bile bilinç dışı kendini tahrip etme kınlığı ve travmatofili kavramları arasında
veya mazohistik güdülerin bulunduğu görüşü daha çok taraftar top- nüanslar bulunduğu fark edilebilir.
lamaktadır (2,3). Kimsenin kabule yanaşmayacağı böyle eğilimlerin
tanısında ne yazık ki güvenilir bir test ve yöntem yoktur. Ancak ki- 4.KORKULU ve KORKU-KARŞITI TUTUMLAR:
şilerin uzun süreç içinde takipleri ve çok önemsiz küçük kazaların (Counterphobias)
bile kaydedildiği istatistiksel çalışmalarla, kimlerde yoğunlaşmalar
olduğu saptanarak, daha derin araştırmalar yapılması mümkündür. Kaygı ve korkular, insanın bütün duy-
gulanım durumlarının kaynağı olup,
tehlike karşısında gösterilen doğal ve
evrensel tepkilerdir (10). Nietzche,
“bir iş başarmak için cesaret gerekir...
bir tek suç vardır, o da korkaklıktır”
diyor. Eflatun da, “korku köleliktir...
zafer anıtlarını dikenler korkaklar değildir” derken, yersiz korku-
ları hedef alıyor olsa gerektir.
İnsani ve doğal korkular yararlıdır ve korunma içgüdüsüyle ilgili-
dir. Erasmus’un dediği gibi, “insanların korkusuz olması cesaretli
ve güçlü olduklarını değil budala olduklarını gösterir.” Marazi
olan, korkulmayacak durum ve nesnelerden korkmak veya kor-
kularını kontrfobik davranışlarla telâfiye çalışmaktır. Uçan atlı
arabasıyla göklerde tehlikeli hareketler yapan ve Jupiter tarafın-

555

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

dan yere indirilen Phaeton kontrfobik tutumun mitolojik örneği- lemlerine umursamazlık tutumu yaratabilir. Aynı tip araçla uzun
dir. Bu tutumun altında bilinçdışı intihar eğilimi de olabilir (19). süre çalışan kişilerde insan-makine bütünleşmesi ve aracın huy-
Bireyin çevresindekilere sürekli olarak korkmadığı mesajını larını öğrenme olgusu, bir yönüyle olumludur; olumsuz tarafı ise,
vermeye çabalaması anlamındaki korku-karşıtı davranışların ör- araçla onu kullanan arasında, sanki iki insan arasında kurulmuş
nekleri, süratli araba kullanma, gereksiz yere kavga çıkarma, teh- ilişkiye benzer bir bağ olduğunun varsayılması ve böylece kişinin
likeli sporlara yönelme, uçuşta yersiz cesaret gösterileri ve riskli o araçtan kendisine bir zarar gelmeyeceğine ve kendisinin daha
manevralar yapma eylemleridir. Beyninde asılsız bir korku veya önce kazaya uğrayan kişilerden farklı olduğuna dair majik bir
ona karşı geliştirdiği aşırı telafi çabaları biçiminde bir cin (grem- inanç geliştirmesidir. Sonuçta, kurallara daha az önem vererek,
lin) dolaşan kişinin emniyetli görev yapması da, yaşamanı uzun aşırı güven duygusu içinde sinsi tehlikelere daha yakın olunacak-
süre sağlıkla devam ettirmesi de zordur. İçgörüsü (insight) olan, tır. Belirli alanlarda çok deneyimli ve yetenekli oldukları herkes-
neyi niçin yaptığını bilen kişi ise, kendisini bu tür kısır döngüler- çe onaylanan bazı profesyonellerin (pilot, cerrah, akrobat, şöfor
den çabuk kurtarabilendir. vs.) kendilerinden beklenilmeyen hatalarla kendilerinin veya baş-
kalarının yaşamlarını tehlikeye soktukları bilinen olgulardandır.
5. OLUMLU GERİBİLDİRİM (Positive Feedback)
DOYMAZLIĞI: 8.KURAL TANIMAZLIK: (Antiauthority)

Motive edilmek herkese Otorite karşıtı kişiler, kendileri üzerinde
lazım bir gereksinimdir, kontrol yetkisi taşıyanlara da, kurallara da ta-
ancak bunu sağlamak hammül edemezler. Kendilerine neyin, nasıl
için “sürekli aferin pe- yapılacağının söylenmesine tepki gösterirler.
şinde olmak” tutumu, Kuralların pek çok deneyimler sonucu belir-
bir çeşit doyumsuzluk- lendiğini anlamak istemezler. Kurallardaki
tur. Olgun insanın, lider detay kusurları abartarak ihlalin bahanesi
veya grup takdirinden başka, daha üst düzeyde doyumları olma- haline getirebilirler. Sadece bu tutumları
lıdır. Görevini hakkıyla yapma, üretme, yaratma, yararlı olma ve yüzünden kazalarda kaybedilmiş veya disip-
kendini gerçekleştirme duyguları da yetebilmelidir. Hayranlık linsizlik nedeniyle görevlerinden ayrılmış yetenekli kişiler vardır.
uyandırmak, üstün-fevkalade-müstesna olarak tanınmak için aşırı Havacılıkta zaman zaman pilot davranışlarında da gözlenen bu
çaba harcayan kişi, gerçekten de olumlu izlenim bırakabilir, fakat tutum, incinmezlik ve maço tutumlarının bir yansıması gibidir
daha çok övgü almak için riske girdiğini, göstergelerin kırmızıya (11).
vurduğunu fark etmeyebilir.
9. İNCİNMEZLİK DÜŞÜNCESİ: (Invulnerability,
6.TEVEKKÜL: (Resignation) invincibility)

İnsanın en olumsuz durumlarda bile yapabileceği şeylerin ol- Superman’ın göğ-
duğunu düşünmesi gerekirken, burada kendini Tanrıya emanet sünden mermilerin
edip, acı ve ızdırap söz konusu olsa bile bunda bir hikmet ara- sekmesi, Akhille’in
yan, kaderci düşünüş yürürlüktedir. Sanki yaşam daha önceden topuğundan başka
belirlenmiş bir senaryoya göre sürmekte, insan davranışları dı- yerine ok işleme-
şarıdan kontrol edilmektedir (11). “İş olacağına varır... çabalar mesi gibi masalsı
boşunadır... şansın varsa... alın yazısı... elinden bir şey gel- örnekler, insanların
mez...” gibi ifadeler bu düşünüşün klişeleridir. Olayların akı-
şına müdahale etmeme ve olacakların sorumluluğunu doğaüstü bilinçaltında az veya çok bir yaralanmazlık / incinmezlik düşü-
güçlere bırakma, batıl inançlardan medet umma tutumları hem nüşünün bulunduğunu, bunun da masallara, çizgi romanlara
kolaycılıktır, hem de tehlikeli bir pasifizme örnektir. Ancak, el- ve filmlere yansımakta olduğunu gösterir. Bazı bilgisayar oyun-
den gelen her şey yapıldıktan sonra, paniğe kapılmadan sabırla larında Tanrı moduna (God mode, doom, iddqd) giren kişiler,
bekleyebilmek anlamındaki tevekkül, olgun bir tavırdır. Osmanlı başlarına gelen tüm felâketlerden ölmeden çıkar. James Bond,
devletinde Rumeli akıncılarının “deli bölükleri” en seçme ve gö- Temel Reis, Terminator, Roger Rabbit, Batman, Kriptions, Hulk
züpek askerlerden oluşmakta idi; fedai müfrezeleri de denilen bu gibi çağdaş fantazya kahramanları bu yönleriyle bezenip toplu-
askerlerin bayraklarında yeşil zemin üzerine beyaz hilal ve altın- ma sunulmaktadır. Önemli olan sunulması değildir, çünkü tüke-
da da “yazılan gelir başa” cümlesi vardı ki (1), kendini kaderin tim ve kâr amacıyla binlerce başka sunumlar da yapılıyor; önemli
eline oyuncak gibi teslim etmeden, muhtemel sonuçları olgunca olan hangilerinin insanların bilinçaltlarında bir karşılık bulduğu
kabullenme anlamında tevekküle örnektir. ve benimsendiğidir. Ünlü yazar W. Saroyan’ın ölmek üzereyken
söylemiş olduğu, “Herkes ölecek ama ben hep, Tanrının benim
7.ALIŞKANLIK TUZAĞI: (Ritual Trap) için bir istisna yapabileceğine inanmıştım” sözleri, bu durumun
filozoflar için bile geçerli olduğunun kanıtıdır.
Tekrarlayıcı işlerde, za- Kendisine kötü bir şeyler olmayacağı, “sanki hiç öl-
manla bilinçli dikkat sarf meyeceği” düşüncesini bilinçaltında taşıyan (öyle olmasını arzu
etmeden, otomatik bi- edip, buna da inanan) kişilerin bu tür hikâyelerin kahramanla-
çimde yapma alışkanlığı rıyla özdeşleşme eğilimleri vardır. Tehlikeli durumlardan ya-
kazanılır. Binlerce kez ralanmadan çıkmak içlerinde bir yerleri okşar, keyif alır, mutlu
yinelenen aynı, monoton hissederler. Bu tarz çizgi romanların, filmlerin ve öykülerin müş-
çalışmalar, kontroller, her terisi olurlar. Gerçeğin çarpıtılmış biçimindeki bir düşünce etkisi
şeyin yolunda gideceğine dair aldatıcı bir inanç ve emniyet ön-

556

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

altında bulunmak, bir pozitif illüzyondur. Bu illüzyonun bir sa- ce erkekler için değil, aynı tutmu gösteren bayanlar için de ge-
vunma mekanizması olarak %43 gibi oldukça yaygın bir oran- çerlidir. Sürekli olarak yinelenen tavır, “ben bilirim, ben yapa-
da kullanıldığı ileri sürülmüştür (7,9). “Bana bir şey olmaz”cılar, rım” dır. Paranoid karekteropat olan maço kişiler hırs ve tutku
sanki bütün kaza ve kötülüklerin başkalarının başına geleceği, makinesi gibidirler; riskli davranışlar içindeyken çok rahat görü-
“acı patlıcanı kırağı çalmayacağı” yanlış düşüncesi içindedirler; nürler. Bu, etraftakileri etkilemekten duydukları doyum ile ilgili-
bu düşünce davranışlara sıkça yansımaya başladığında veya sığı- dir. İlginçtir ki, bu kişilerin ataklıkları onlara prim kazandırabilir,
nılan bir ilke haline geldiğinde tehlike çanları çalıyor demektir. cüretkârlıkları ile önder konumuna gelebilirler. Fakat aynı ataklık
Ancak makul ölçüde bir incinmezlik hissinin gerekliliğinden de ve cüretkârlık hüsran ve felâketin de hazırlayıcısı olabilmektedir.
söz edilmektedir. Sağlıklı yaralanmazlık-incinmezlik düşüncesi, Bu kişilerin anlaması gereken doğru tutum ise şudur: İnsanın yet-
insanların kısacık ömürlerini ölüm, hastalık ve kaza düşüncele- kinliğini veya erkekliğini kanıtlaması için sürekli riske girmesi ve
riyle fazlaca gölgelemeden yaşamalarında veya gerçekten riskli öne atılması gerekli de değildir, doğru da değildir (11,19).
işlerle uğraşanların, korku ve endişelerini yatıştırmakta işe yara-
yabilir. Ancak bu sahte iyimserliği abartanlarda aşırı bir özgüven 12. İNİSİYATİFSİZLİK: (Limited Spontaneity)
nedeniyle görünür tehlikeleri inkâr etme tutumu gelişir ve bu
noktadan itibaren sağlıksızlığın tehlikeli sularına girilir. Kendisini
yaralanmalara ve ölüme karşı bağışık sanan kişi kolayca risk alır,
felâketlerin kenarında gezinmeye başlar. Bu tutum havacılıkta
maço, kontrfobik ve impulsif pilotlarda oldukça sık görülür. An-
cak “bana bir şey olmaz” düşüncesini sadece pilotlarla sınırlı tut-
mak ve yalnızca onları uyarmak yetmez. Yer teknik ekiplerinin,
hava trafik kontrolörlerinin ve kabin ekiplerinin içinde de böylesi
takıntıları olan insanlar olabilir ve onların benzer tutumları da
ciddi kazaların açık veya gizli kalmış sebeplerinin hazırlayıcısı
olabilir.

l0.DÜRTÜSEL DAVRANMA: (Impulsivity) İnisiyatif, başkalarından bir emir veya öneri almadan, ne-
yin gerekli olduğunu kavrayıp ilk hareketi yapabilme ye-
Bazı insanlar belirli durumlarda çe- teneği olduğuna göre, inisiyatifsizlik de bunun eksikliği,
şitli olasılıkları gözden geçirip, en iyi kendiliğinden davranabilmenin sınırlılığıdır. Her statü ve
ve uygun olanını seçme sabrını gös- pozisyonun belirli sınırlar içinde de olsa bazı yetkileri
teremeyecek kadar ani ve duygusal vardır. Öyle olağan dışı durumlar olabilir ki, bu yetkilerin
davranma eğilimindedirler. “Hemen aşılması veya önceden belirlenmemiş orijinal çözümlerin
şimdi yap”, bu tutumun klişesidir. Bu cesaretle uygulanması gerekebilir; üstelik bu durum ba-
acelecilik, eğitimle kazanılmış “belirli zen kişiye sorumluluk da yükleyebilir. İnisiyatifsiz kişi için
durumlarda belirli uygun davranışla- bu durumlarda yapacak bir şey yoktur. Bir görevde ikin-
rın refleksif olarak uygulanmasından” ci, üçüncü adam olarak çok verimli ve başarılı iken, lider
farklı olduğu gibi, kararlılık, kendine olunca aynı performansı gösteremeyen kişileri tanımlayan
güven ve cesaret olarak da nitelene- bir kavram “İkinci pilot sendromu” (copilot syndrome)’dur.
mez. Sonrasında genellikle pişmanlık ABD argosunda ürkek, silik, kararsız, cesaretsiz, sünepe ve
getiren duygusal ve sert davranışlar inisiyatifsiz kişiler için “wimps” sözcüğü kullanılmaktadır.
gösteren kişiler, kaza potansiyeli yüksek risk grubundadırlar. İnisiyatifli kişi gerektiğinde dengeli bir tutum içinde risk
Amerikan argosundaki “off the cuff” deyimi, sözel impulsionlar alabilen kişidir. Fakat bu, travma sever, dürtüsel davranışlı,
içindir. Aklına geliveren bir düşünceyi ölçüp-biçmeden, patavat- otorite karşıtı veya incinmezlik düşünüşündeki kişilerin
sızca hemen söyleme, frensiz konuşma tarzıdır. patolojik biçimde riske girmelerinden farklı bir tutumdur.

Bir insanın araba kullanma biçi- TARTIŞMA VE SONUÇ
miyle yaşama biçiminin benzer- Kaza nedenlerinin daha bilimsel yöntemler-
liğine ilişkin bir özdeyiş vardır: le belirlendiği günümüz dünyasında, gremlinler olsa
“Bir insan nasıl araba kullanırsa olsa çocukları eğlendiren kukla ve çizgi film kahra-
öyle yaşar”. Oyun içindeki tu- manları olmaktan öteye bir anlam taşımazlar. Mo-
tumlar da, yaşama biçiminin yansımasıdır ve satranç, futbol gibi dern teknoloji insanlara hemen her koşulda güvenlik
her türden oyunlarda sergilenen kuraldışı, impulsif, korkak veya sağlayan gereç ve yöntemler sunmuş olmasına karşın
saldırgan tutumlar, kişinin yaşamdaki genel tavırlarının ipuçlarını
sergiler.

11.MAÇO TUTUMU: (Macho)

Erkekliğini ispatlamak ve başkalarını etkilemek için
abartılı çabalar içinde olma tutumudur. Bu biçimde dikkat çek-
meye çalışırken tehlikeye elverişli durumlar doğabilir. Türkçe’de
“efe, külhanbeyi” gibi yakın karşılıkları olan maço kavramı sade

557

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

kazalar, çoğu insan 3.Connolly J. Accident proneness. British Journal
hatasına bağlı olmak of Hosp.Med. Nov.1981, 26 (5): 470-79
üzere devam etmek- 4.Fenichel O. Nevrozların Psikanalitik Teori-
tedir. si. Çeviri: Selçuk Tuncer, İzmir Ege Ü.Tıp Fak.
Bu yazıda, Yay.1974 s.458,488-489
birey tarafından ko- 5. Freud S. Günlük Yaşamın Psikopatolojisi. Çe-
layca fark edilme- viri: Erdem Öndoğan, İstanbul. İnkılap ve Aka
diği için fantastik Kitabevi 1984 s. 46-53
bir yaklaşımla cin 6. Gençtan E. Çağdaş İnsanda Normal Dışı Dav-
(gremlin) olarak ni- ranışlar, Ankara Ü.Eğitim Fak.Yay. No: 69, 1978,
telenen bu etkenler s. 113-17.
sadece kaza nedeni 7. Jones DR. Emotional reactions to military airc-
olmakla kalmazlar; uyumlu ve mutlu yaşamanın da raft accidents. Aviat.Space Environ.Med. 1982,
engeli olabilirler. Hem kazaların, hem de uyumlu ve 53 (6):598.
mutlu yaşayamamanın nedenlerini böyle bir düzine 8. Jong E. Uçuş Korkusu (Roman). İstanbul,
unsura bağlamanın aşırı bir sınırlama olduğu, konu- E.Yayını 1977 s. 252
nun sayısız tasnif ve başlıklarla incelenecek kadar 9. Kapçı EG. Gerçeği çarpıtan kim, normaller
detayları bulunduğu bu satırların yazarı tarafından mi, depresifler mi? Cumhuriyet Bilim Teknik,
da bilinmektedir. Ne var ki, bazen en yaygın veya Sayı 556 (15.10.1997)
çarpıcı olanların gözden geçirilmesi, ayrıntılar içinde 10. Köknel Ö. Korkular, Takıntılar, Saplantılar.
boğulmaktan daha yararlı olabilir. Nitekim bu yazıya İstanbul, Altın Kitaplar 1990 s. 15-21.
esin kaynağı olan makale, dünyanın en büyük hava- 11. Lester LF, Bombaci DH. The relationship
cılık üniversitesi olan ERAU Group (Embry-Riddle between personality and irrational judgement in
Aeronautical University - Daytona Beach, Florida) ta- civil pilots. Human Factors 1984, 26 (5): 565-72
rafından 1984 yılında yayınlanmıştır. Yayında, uçuş 12. Mohler SR. Civil Aviation Medicine. In: Fun-
kazaları bağlamında pilotların tehlikeli davranış ve damentals of Aerospace Medicine, Edited by Roy
düşünüş kalıpları olarak şu 5 başlık ileri sürülmüştür: L. DeHart 1985 s. 685.
Otorite karşıtlığı, dürtüsellik, incinmezlik düşünüşü, 13. Myhre G. Aviation psychology in the ope-
tevekkül, maço tutumu (11). Bizim yaptığımız, fan- rational setting. AGARD 68th Aerospace Med.
tastik bir cin (gremlin) metaforu üzerinden bunların Pannel. Ankara 1989.
sayısını bir düzineye arttırmak olmuştur. Bu biçimde 14. Rayman RB. Aircraft accidents investigati-
tasniflerin iki türlü yararı olabilir: İlki kaza ve risk ola- on and the flight surgeon. AGARD Lecture Series
sılıkları görece fazla olan kişilerin farkına varamadık- No: 125, 9-1, 1982.
ları eğilimleri hakkında bilinçlenmeleri; ikincisi, bu 15. Sass R. CROOK G. Accident proneness: sci-
kişileri değerlendirme durumunda olanlara bir rehber ence or non-science. International Journal of He-
sunmak... alth Services 1981, Vol.11 No: 2 s.175-90.
16. Towsend FM. Medical aspects of aircraft ac-
Gremlinlerin özel- cidents. In: Aerospace Medicine 2nd Edit. Edited
liklerinden birkaçı, by Randel HW. 1971 s.304-24
gece yarısı beslenin- 17. Trump DW. Medical standarts for civilian
ce canavarlaşmaları, aircrew. Aviation Medicine. 2 nd Edit. Edited by
su ile temas edince Ernsting J. King, P. 1988, Part VII-35: 507-8.
çoğalmaları, gün ışı- 18. Woody RH. Accident proneness, a psychole-
ğında ise ölmeleridir. gal framework. Med Trial Tech Q Summer 1980,
Bu bilgilerden sonra 27 (1): 74-82.
önerilebilecek olan 19. Leimann Patt HO. The right and wrong stuff
şudur: “Herkes kendi gremlinlerini bulsun, gün ışığı- in civil aviation. Aviat. Space Environ. Med.
na çıkararak yok etsin, çoğalmamaları ve canavarlaş- 1988; 59:955-59
mamaları için onları beslemesin...”

Hazırlayan: Doç. Dr. Muzaffer Çetingüç

KAYNAKLAR
1.Atsız Y. Bayramlık. Yeni Yüzyıl Gazetesi (31
Ocak 1998)
2.Cansever G. İçimdeki Ben. İstanbul, Boğaziçi
Ü.Yay.1976 s. 240, 344

558

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

PİLOTUN BAYILMASI

Bayılmaların çeşitli kli- munda uçağa kumanda etmek tedavi olur ve ilaç kullanır.
nik tipleri vardır. “Basit sen- mümkün olmaz. Daha da kö- İlaçlar ise yüzde 100 korunma
kop” denilen tip; açlık, yor- tüsü bazen nöbetler zincirleme sağlamadığı gibi, zihinsel ve
gunluk, sıcak, sancı, kalp ritm (peş peşe) gelebilir (status). Bu psikomotor performansı bozu-
bozukluğu gibi nedenlerle nedenle askeri ve sivil pilotla- cu yan etkileri yüzünden kaza
ortaya çıkan hafif bayılmalar rın böyle bir nörolojik hastalı- yapma olasılığını arttırabilir...
olup, genellikle bilinç kaybı ğının olmaması beklenir; varsa
yaşanmaksızın atlatılabilir. uçuşa elverişlilik hali kaybo- Bu hastalığın tanısında çok
lur; kesinlikle uçuştan ayırılır. aydınlatıcı bir yöntem olan
İngiltere’de CAA, Fransa’da EEG’nin (Elekroensefalografi)
“Konversiyon” türü bayılma- Air France, ABD’de Hava Kuv- pilotaj muayenelerinde rutin
lar psikolojik kökenlidir ve bu vetleri, ayrıca IATA, sivil ve as- olarak yapılmaması yüzünden
tiplerde de tam bilinç kaybı keri uçuşlarda epilepsi nöbeti (kişi nöroloji uzmanına ya da
olmaz. Ancak gerek basit sen- geçiren pilot olaylarını hiçbir şirket uçuş doktoruna kendi-
kop ve gerekse konversiyon komplekse kapılmadan şeffaf si bildirmekçe), bazı epilepsi
tipi bayılmalar pilotlar için biçimde açıklamakta; bu sa- olgularının teşhis edilemediği
kabul edilemez durumlardır. yede hem uçuş doktorlarının, ve gizli kaldığı söylenebilir. Bu
Üçüncüsü en tehlikeli bayılma hem de uçuş emniyetinden durum bir saatli bomba gibi
türü olan konvulsif senkop ve sorumlu kişilerin dikkatini bu zamanı geldiğinde patlayacak
epilepsi’lerdir; genellikle bir ciddi inkapasitasyon durumu- potansiyel bir tehlikedir. Pi-
beyin hastalığına bağlı olarak na çekerek uyarıda bulunmak- lotaj muayenesi yapan hasta-
ortaya çıkar. Toplumda %1-3 tadırlar. (Bizde ise, şirket pres- nelerin nöroloji uzmanlarının
oranında görülür. Epilepsinin, tiji zedelenmesin kaygısıyla bu pilotlarda daha sık veya rando-
büyük nöbet (şiddetli kasılma- ve diğer tıbbi inkapasitasyon mize EEG çektirmesi önerilebi-
lar, ağızdan köpük gelmesi, durumlarının üstü örtülmeye, lir; ancak hastanelerin standart
idrar kaçırma), küçük nöbet “9 ay önceki muayene sonucu paket fiyatını aşmamak için bu
(absans, kısa süreli bilinç kay- sağlamdı” şeklinde yuvarlak yola girip girmeyecekleri şüp-
bı), miyoklonik (kas atmaları), ifadelerle gündemden düşürül- helidir.
parsiyel gibi alt tipleri vardır. meye çalışılır.) Hazırlayan:
Dr. Muzaffer Çetingüç
Bir pilotun uçuş sıra- Bazı pilotların geçmi- Not: Bu yazı, 6 Ağustos 2013
sında hangi tip olursa olsun; şinde gerçekten de böyle bir günü Lefkoşa-İstanbul uçu-
senkop, konversiyon veya epi- hastalık öyküsü olmayabilir şu öncesi yolcular önünde 2
lepsi (sara) nöbeti geçirmesi, ve ilk kez sürpriz biçiminde kez bayılan kaptan pilot Fırat
kalp krizinden bile daha teh- ortaya çıkıyor olabilir. Ama Göker’in yaşadığı olay üzerine
likelidir. Özellikle epilepsi sara hastalığı genellikle zor hazırlanmış ve 9 Ağustos günü
nöbeti yer koşullarında ortaya doğumlar, çocukluk çağı ateş- Airkule sitesinde yayınlanmış-
çıktığında kalp krizi kadar ha- li hastalıkları, kafa travmaları, tır.
yati tehlike oluşturmasa da, vs. nedenlerle erken başlayıp,
uçuşta olduğunda pilotu en az hafif veya şiddetli biçimleriy-
10-15 dakika süreyle tamamen le ileri yaşlarda devam eder
inkapasite eder. Pilotu yıldırım niteliktedir. Erişkinlikte nöbet
gibi çarpan, durumu fark edip geçirmeyi tetikleyen durumlar-
önlem almaya dahi fırsatı bı- dan bazıları, stres, uykusuzluk,
rakmayan bilinç kaybı duru- kesintili ışık uyaranları, oruç
gibi nedenlerle ilaç alımını
aksatmak, alkol kesimi, beyin
damar hastalıkları, tümörler,
vs.’dir. Bazı kişiler mesleki ka-
riyerini, işini ve maaşını kay-
betmemek uğruna sağlık mua-
yenelerinde mevcut hastalığını
deklare etmez. Bazıları gizlice

559

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

ABD SİVİL HAVACILIK KAZALARINDA
İNSAN FAKTÖRLERİ

İlk uçuşun yapıldığı günden bu yana açıklanamaz» cevabını almıştık. Başta peynir dilimine benzetilen dört seviye
değişmeyen özelliklerden biri havacı- ABD olmak üzere diğer ülkelerin kaza emniyetsizlik tanımlanmaktadır:
lığın sürekli gelişme göstermesi, diğeri raporlarını internette yayınladıklarını 1.Seviye: Son kullanıcının (operatö-
ise kazaların havacılığın ayrılmaz bir belirttiğimizde ise «onlar sadece çok rün/pilotun) emniyetsiz hareketleri.
parçası olduğudur. Yıllar içinde sağ- “periferal” bilgileri veriyorlar» gibi bir 2.Seviye: Buna zemin hazırlayan tu-
lanan gelişmeler havacılığın çehresi- yorumla karşılaşmıştık. Oysa gerçek tum ve davranışlar
ni değiştirmiş, kaza nedenlerinde ve böyle değil. Amerikan NTSB (Ulusal 3.Seviye: Birinci ve ikinci basamakta-
kaza oranlarında pek çok değişiklik Ulaşım Emniyeti Kurulu) kuruluşunun ki hataların oluşmasını izin veren yan-
olmuştur. Ancak modern havacılık yayınladığı kaza raporlarında gerekti- lış veya uygunsuz yönetim/gözetim
yöntem ve sistemlerinin oturmasıyla ğinde pilotun özel aile doktorundan 4.Seviye: Kurumsal faktörler.
birlikte en düşük seviyeye indirilen elde edilen bilgilerin bile rahatlıkla
hava aracı veya makine kaynaklı ka- açıklandığını herkes bilemeyebilir, fa- Reason’a göre ortaya çıkan bir kazada
zalara karşılık, -dar çerçevede-pilot kat Amsterdam Schippol havaalanın- genellikle dikkate alınan birinci basa-
hatası, -daha geniş bir bakış açısıyla- da düşen uçağımızla ilgili Hollanda maktaki emniyetsiz hareketler aslında
insan faktörü kazalarda %70–80 gibi sivil havacılık teşkilatının kamuoyuna buzdağının görünen yüzüdür ve diğer
bir role sahip olmuş ve bu durumu açıkladığı ayrıntılı rapor bile bizim bu üç basamak veya dilim buna yol açan
koruyagelmiştir. konuda standartlardan ne kadar uzak veya zemin hazırlayan latent faktör-
olduğumuzu gözler önüne sermekte- lerdir. Bu basamakların her birindeki
Araştırmacılar bir yandan insan faktö- dir. hatalar peynir dilimi üzerindeki bir
rünü azaltacak önlemler arayışı içinde deliğe benzetilmiş ve arka arkaya ge-
bu kavramı daha iyi tanımaya çalışır- Her ne kadar mevcut bir sorunumu- len hatalar (delikler) aynı hat üzerinde
ken diğer yandan da kaza inceleme- za dikkat çekerek başladıysak da bu ise kazaya yol açtığı vurgulanmıştır.
lerinde hassasiyetle insan faktörünü makalenin asıl konusu bu sorunu tar- Reason bu modeli 1990 yılında ta-
bulup ortaya çıkarmayı amaçlamışlar- tışmak değil bu konuda gerek teknik nımladığında havacılık çevrelerinde
dır. Bu noktada kaza incelemelerinin gerekse sistematik açıdan çok iyi bir hemen yankı uyandırmış ancak ta-
ne kadar titizlikle yapıldığının önemi konumda olan ABD’de bile kaza ince- nımlanan basamaklarda hangi hatala-
bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Çün- lemelerinde insan faktörüne yaklaşı- rın yer aldığı açıkça belirtilmediği için
kü kaza incelemesinin tek amacı adli mın ciddi farklılıklar gösterebildiğini, pratik uygulama alanı bulamamıştır.
veya hukuki kusuru ya da suçları bul- 2013 Mayısında AsMA toplantısında Shappel ve Wiegmann isimli araştır-
mak değil kazaya yol açan tüm neden- sunduğumuz bir veritabanı araştırma- macılar ise 2000 yılında İsviçre pey-
leri bulup bir daha tekrarlanmaması sı sonuçları üzerinden incelemektir. niri modeli üzerine inşa ettikleri insan
için önlemler alınmasını sağlamaktır. faktörü analiz ve sınıflandırma sis-
Dolayısıyla uçak kazası incelemeleri Kazalarda insan faktörüne dikkat çe- temini (HFACS) yayınlamışlardır (2).
uçuş emniyeti ve önleyici yaklaşım kilmesi 1930’lardan itibaren başla- Bu sistem Reason’ın her bir basama-
açısından gereklidir, yeter ki bu kaza mış, çeşitli araştırmacılar farklı yön- ğını ele alıp bu başlık altındaki hata
incelemeleri hakkıyla yapılabilsin. tem ve sistemler tanımlamışlardır. grupları ve her bir hata grubunda yer
Günümüzde en fazla kabul gören ve alan/alabilecek hata örneklerini içer-
Bildiğimiz gibi askeri havacılık fa- birbirini tamamlayıcı özellikte olan iki mektedir. Örneğin birinci basamak
aliyetleri üzerinde belli bir gizlilik yaklaşımı kısaca hatırlatmakta yarar olan emniyetsiz hareketler, “hatalar”
perdesi bulunması doğaldır. Ancak görüyoruz. Bunlardan ilki Reason’ın ve “disiplinsizlikler” alt başlıklarına
ülkemiz sivil havacılığında uçak ka- 1990’da tanımladığı (1) “İsviçre Pey-
zası incelemelerinin ne seviyede ya- niri” modelidir (biz buna “Kars Kaşa-
pıldığı, bu incelemelerde insan fak- rı” dersek daha anlaşılır olabilir). Kla-
törü, uçuş fizyolojisi, havacılık tıbbı, sik yaklaşımda kazaların, bir hatanın
toksikolojik incelemeler gibi konula- tetiklemesiyle arka arkaya domino
ra ne kadar hassasiyetle yaklaşıldığı taşı etkisi gibi gelen ardışık hataların
tam bir muammadır. Bu konuyla ilgili sonucunda görüldüğü kabul edilmiş-
olarak bir ‘’yetkili’’ ile yaptığımız gö- tir. Reason modelinde ise her an her
rüşmede başka ülkelerde olduğu gibi ortamda pek çok hatanın var olduğu
kaza raporlarının en azından bir kaç ancak bunların farklı seviyelerde gö-
sayfalık özetinin açıklanmasını talep rüldüğü için her zaman kazaya yol
ettiğimizde «bunlar gizlilik derece- açmadığı belirtilmektedir. Bu modeli
li bilgilerdir, mahkeme evraklarıdır, biraz daha açacak olursak her biri bir

560

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

ayrılmakta; hatalar alt başlığı ise “muhakeme hataları”, “yetenek mamız ise (4) bu çalışmadan belli yönleriyle ayrılmaktadır. Biz
hataları” ve “algı hataları” gibi alt bölümlere ayrılarak her biri araştırmamızda NTSB veritabanında yer alan verileri esas aldık,
için örnekler verilmektedir. HFACS, başlı başına geniş yer veril- başka bir deyişle kaza raporlarını yeniden inceleyerek bunla-
mesi gereken bir sistem olduğundan bu konudaki daha ayrıntılı rın içinden çıkarımlarda bulunmadık. Bir diğer farklılık ise bir
bilgiyi, daha önce havacılık tıbbı bülteninde de arkadaşlarımı- bütün olarak insan faktörüne bağlı hataları değil, yalnızca fiz-
zın yayınladığı makaleye havale ediyoruz. yolojik, psikolojik ve medikal faktörlerin varlığını araştırdık.

HFACS tanımlandıktan sonra ABD’de önce askeri havacılıkta, Çalışmamızda 1982–2006 yılları arasındaki 25 yıllık süreçte
ardından sivil havacılıkta ve hatta günümüzde havacılığın dışına Amerikan NTSB kuruluşunca yayınlanmış kaza raporlarına göre
taşarak karayolu, demiryolu kazalarında ve Tıp sektöründe insan yine NTSB veritabanı içinde yapılmış kodlamalardan fizyolo-
hatalarını ortaya koymak amacıyla kullanılagelmiştir. HFACS’in jik-psikolojik-medikal faktörler sorgulanarak aralarında pilotun
kullanıldığı dikkat çekici bir araştırmada (3) 1990–2000 yılları yorgunluğu, depresyonu, organik bir problem veya alkol/ilaç/
arasında gerçekleşen genel havacılık kazalarının NTSB tarafın- uyuşturucu kullanımının da olduğu yaklaşık 40 faktör incele-
dan hazırlanmış raporları incelenmiştir. Burada dikkat çekici meye dâhil edildi. Araştırmamızın sonucunda tespit ettiğimiz
bir nokta araştırmacıların kaza raporlarında bildirilen faktörleri söz konusu faktörlerin kazalardaki oranının yıllara göre dağılımı
doğrudan almayarak HFACS konusunda eğitim almış tecrübeli aşağıdaki grafiklerde yer almaktadır. Bu çalışmanın sonucunda
pilotların bu raporları inceleyip kazalardaki insan faktörü oranı- tüm uçuş kategorilerinde bizim incelediğimiz faktörlerde oran-
nı yeniden değerlendirmiş olmasıdır. Bu araştırmanın sonucun- ların diğer çalışmalara göre çok daha düşük olduğunu ve yıllara
da kazalarda insan faktörünün %80’lerde olduğu ve emniyetsiz göre bir azalma trendi gösterdiğini tespit ettik. Bu durum iyi bir
hareketler içinde yetenek hatalarının başı çektiği görülmektedir. gelişme gibi görünse de aslında kaza incelemesi yapanların in-
san faktörlerini yeterince irdeleyip kazada rol oynayan faktörler
Bizim 2013 AsMA toplantısında sunumunu yaptığımız araştır- arasında kodlamamış olabileceği gerçeğini akla getirmektedir.
Dikkat çekici bir diğer sonuç ise ölümlü kazalarda bu faktörle-
rin oranının artış eğilimi göstermesidir. Bu bulgu ise iki şekilde
yorumlanabilir. Ya ölümlü kazalarda son yıllarda daha dikkatli
inceleme ile insan faktörleri daha iyi ortaya konmaktadır, ya da
basit hatalar azalırken, gerçekten ölümcül olacak kadar ciddi
hatalar artış göstermektedir.
Kaza raporlarını farklı yönleriyle irdeleyen çalışmaların sonuç-
ları gösteriyor ki kaza incelemelerini çok iyi yaptığını düşündü-
ğümüz ABD için de insan faktörleri noktasında hala alınacak
çok yol var. Tabii ki inkâr edemeyeceğimiz bir gerçek ABD kaza
raporlarında kazaya neden olarak bu faktörler kodlanmış olma-
sa bile raporlar o kadar açık ve ayrıntılı hazırlanmıştır ki, raporu
sonradan inceleyenler bu değerlendirmeyi yapabilmektedirler.

Hazırlayan: Doç. Dr. Ahmet Şen. Eskişehir Asker Hast. USAEM
Kaynaklar:
1.Reason, J. Human Error. (1990) New York:Cambridge University Press.
2.Shappell,S., Wiegmann,D. The Human Factors Analysis and Classification System (HFACS).(2000) Federal Aviation Ad-
ministration, Office of Aviation Medicine Report No. DOT/FAA/AM-00/7. Office of Aviation Medicine: Washington,DC.
3.Shappell,S., Wiegmann,D. Human Error And General Aviation Accidents: A Comprehensive, Fine-Grained Analysis
Using HFACS. (2004). Federal Aviation Administration, Office of Aviation Medicine Report. Office of Aviation Medicine:
Washington,DC.
4.Şen A., Akın A. Medical-Physiological-Psychological Factors in US Civil Aviation Accidents 1982-2006. 83rd Annual
Meeting of Aerospace Medical Association. (2012). Chicago,IL.

561

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

UÇUŞ KAZALARI (TÜRKİYE’DEN)

Suriye sınırında F-16 Düştü, Pilot Şehit Oldu ilçeye 15 kilometre uzaklıktaki 1.400 metre yüksek-
Merzifon 5’inci Ana likte oluşturulan Kuzey Pistinde Doruk Tepesi’nden
Jet Üs Komutanlığı paraşütle havalanan Murat Savaş, İniş sırasında den-
151’nci Filo’ya ait gesini kaybederek yere düştü. Sağ bacağı kırılan pa-
F-16C uçağı İncir- raşütçü Çankırı Devlet Hastanesine kaldırıldı. 150
lik Hava Üssü’nden yamaç paraşütçünün katıldığı yarışmanın en yaşlısı
kalktıktan sonra 13 Savaş Kıroğlu (63) gençlere örnek olmakta. (Airnews-
Mayıs 2013 günü times)
Kapadokya’da Balon Kazası, 3 Ölü
saat 14.15’de Suriye sınırı yakınlarında Amanos
Dağlarına (Osmaniye’nin Zorkun Yaylası ile Keldaz 20 Mayıs 2013 günü saat 06.00 sıralarında Anatoli-
Dağı arasındaki Ağanın Suyu mevkiinde) düştü; Plt. an Şirketi’ne ait bir balon, içinde çeşitli ülkelerden
Ütğm. Hamza Gümüşsoy şehit oldu. Devriye göre- gelen turistler ve pilotla Göreme Beldesi’nde hava-
vi sırasında uçağında arıza tespit eden pilot durumu landı. Balon, Ürgüp ilçesi Ortahisar beldesi yakınla-
kol liderine aktardı; kol liderinden “Atla” emri geldi. rına geldiğinde 300 metrede seyrederken, İstanbul
Uçağı kurtarmak için bir süre uçuşa devam eden pi- Balonculuk’a ait sıcak hava balonu, diğer firmaya ait
lot, uçağın komut kabul etmemesi üzerine 400 met- balonun kubbesine sepetiyle çarptı. Çarpışma sıra-
re irtifada atladı; ancak kemerini çözemediği (ya da sında alttaki balonun kumaşı yırtıldı. Balonda büyük
koltuk ayrılmadığı) için ve paraşüte hava dolmaması bir delik açılınca, sepetin dengesi bozuldu. Anatoli-
yüzünden koltuğuyla birlikte yere çakıldı. Yapılan ilk an firmasına ait pilot yırtık balonuna hava tutup, yere
incelemelerde düşen F-16’ya yönelik bir ateş izine ağır ağır inmek istedi. Ancak, 50 metreden sonra
rastlanmadı. (Sabah, Airnewstimes, Haber-3) balon hızla toprak zemine düştü. Kazada yaralanan
Brezilyalı turist Ellem Kohelman (76), tedavi gördüğü
Ordu’da Yamaç Paraşütü Kazası Kayseri’deki Özel Tekden Hastanesi’nde müdahale-
27 Nisan 2013 günü lere rağmen yaşamını yitirdi. Kazada, Brezilyalı tu-
Ordu-Boztepe’den ya- ristler Maria Luiza Gomes (71) ve Mariua Rosas (65)
maç paraşütü ile atla- da hayatını kaybetti. Kapadokya Bölgesi’nde turistle-
yan Taner Alp isimli rin peribacaları ve diğer oluşumu havadan izleme-
bir vatandaş, havanın lerini sağlamak amacıyla, SHGM’den uçuş izni alan
kötü olmasından do- 21 firmaya ait 190 balon, günün erken saatlerinden
layı, sağlıklı bir iniş ortalama saat 08.00’e kadar havada kalıp, yerli ve
yabancı turistleri 50-150 euro arasında ücretle gez-
yapamayarak sahilde bulunan kayalıklara çarparak diriyor. (Hürriyet)
ayağını kırdı. Vatandaşların denizden çıkarttığı para- Haziran ayında SHGM balon uçuşları için flaş bir
şütçü olay yerine gelen 112 ekipleri tarafından Ordu açıklama yaparak; Kapadokya bölgesinde ilave ba-
Devlet Hastanesi’ne kaldırıldı. (Airporthaber) lon şirketi operasyon izni verilmemesine karar verdi.
SHGM’nin bu kararla, bölgedeki balon firmalarının
Şarköy’de Yamaç Paraşütü Kazası yoğunlaşmasının önüne geçmeyi planladığı ifade
Tekirdağ-Şarköy’e bağlı Uçmakdere mevkiinde ya- edildi.
maş paraşütüyle uçan bir sporcu, kötü hava şartları
nedeniyle bir süre sonra paraşütün kontrolünü kay-
betti; irtifa kaybederek ağaçlık alana düştü. Bölgeyi
kamerasıyla görüntüleyen Tekirdağ Doğa Sporları ve
Havacılık Kulübü Başkanı Kadir Aksoy ve yanında-
ki kulüp üyeleri yara almadan kurtulan paraşütçüyü
bulunduğu ağaçlık bölgeden çıkardı. (Airnewstimes)

Yamaç Paraşütçüsünün Bacağı Kırıldı
Çankırı’nın Bayramören ilçesinde ‘XC Uluslararası
Yamaç Paraşütü Mesafe Yarışmasının son gününde

562

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

UÇUŞ KAZALARI (AKROBASİ-GÖSTERİ UÇUŞLARI)

Türkiye’de: kişi yaralandı. Gösteri uçu-
şunu 13 bine yakın kişinin
Türkiye’nin en iyi akrobasi pilotlarından olan hava izlediği, daha büyük bir fa-
fotoğrafçısı 60 yaşındaki Murat Öztürk, 19 Mayıs cianın eşiğinden dönüldü-
2013 günü Adana’da gösteri uçuşu sırasında kaza ğü belirtildi. HA-200 Seata
geçirerek yaşamını yitirdi. 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, uçağı İspanya’da üretilen ilk
Gençlik ve Spor Bayramı kutlamaları sırasında bu jetti ve Hava K. envanterinden çıkarılmıştı. (Sabah)
yıl ikincisi yapılan Adana Uluslararası Havacılık
Festivali’nde nefes kesen bir akrobasi gösterisi yaptı. Almanya’da:
Festivalin yapıldığı Yüreğir İlçesi’ne bağlı Suluca Bel-
desi yakınlarındaki Kelaynak Havacılık Kulübü pis- 30 Haziran 2013 günü Almanya’nın Brandenburg eyaletindeki
tinden havalanan Öztürk, Seyhan İlçesi’ndeki Uğur Barnim İlçesi yakınlarında düzenlenen ‘Finowfurt’ adı verilen
Mumcu Meydanı semalarında gösterisini başarıyla havacılık fuarında gösteri uçuşu yapan uçak düştü, pilot öldü.
tamamlayıp yeniden Kelaynak Meydanı’na geldi ve Video görüntüsünde, uçağın seyirciler üzerinden ters uçuşla al-
burada da gösteri uçuşu yapmaya başladı. Dalış sıra- çaktan geçtiği, sonra uçağı düzeltirken kanadını yere çarptığı gö-
sında lövyeyi çekmesine rağmen ‘pitts’ tipi akrobasi rülüyor. Uçağın havada motorunun durduğu ve pilotun atladığı
uçağını dalıştan çıkartamadı. Çöküşle birlikte yere gibi yorumlar yapılmakta.
vuran uçak, birkaç metre havalandı ve alev aldı. To-
pair Uçuş Okulu’nun kurucusu olan Murat Öztürk’ün ABD - Ohio’da:
kızı Pelin Öztürk de bu okulda öğretmen pilot olarak
uçmakta. Murat Öztürk’ün babası milletvekili Kemal ABD’nin Ohio eyaletinde bu yıl 39’uncusu düzenlenen Vectron
Ziya Öztürk ise 1976 yılında Isparta’daki bir uçuş ka- - Dayton Hava Gösterisinde sahne alan bir akrobasi uçağı, alçak
zasında ölmüştü. (Vatan) irtifadaki uçuşu sırasında yere düştü. 22 Haziran 2013 günü ger-
çekleşen kazada pilot Charlie Schwenker ile uçağın kanadında
Avusturya’da: yürüyen 46 yaşında 2 çocuk annesi kadın akrobat Jane Wicker
hayatını kaybetti. Binlerce izleyiciden yaralanan veya ölen olma-
1 Mayıs 2013 günü İnssbruck’da Red Bull gösterisi sıra- dı. (Vatan, Airkule , www.ibtimes.com)
sında tek kişilik mikrojet uçağı pilotu Guido Gehrmann
geçirdiği kaza sonucu yaşamını kaybetti Rusya-Yakutistan’da:

İspanya’da: Sibirya’da,

5 Mayıs 2013 günü Yakutistan
Madrid’in Cuatro Vi-
entos ilçesinde gösteri Cumhuriyeti’nin
uçuşu yapan 1950’ler-
den kalma Hispano HA- Aldan ilinde
200 Saeta tipi 2 kişilik
uçak, dalış yaptığı sıra- YAK-52 tipi
da henüz bilinmeyen bir sebeple polis helikopterlerinin
bulunduğu bir hangarın üzerine çakıldı. Gökyüzüne alev uçak, bir festival
ve duman bulutu yükseldi. Alev alan uçağın 35 yaşında-
ki pilotu Hava Kuvvetlerinden Binbaşı Ladislao Tejedor için bir araya ge-
Romero hastaneye kaldırılırken hayatını kaybetti. Kazada
aralarında 3 polis ve ölen pilotun babasının da olduğu 18 len insanların yakınına Tommot nehrine düştü. 18

Ağustos 2013 günü gerçekleşen kazada uçağın pilotu

hayatını kaybederken, nehir kenarında bulunan ka-

labalıktan 2 kişi de yaralandı. Pilotun festival alanın-

dan uzaklaşma çabalarının daha büyük bir felâketin

önüne geçtiği bildirildi.

(Airnewstimes, www.upi.com)

563

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

UÇUŞ KAZALARI (HELİKOPTER KAZALARI)

Afganistan’da: Rusya’da:
Üssüne gitmekte olan bir sivil helikopterin düştüğü, Volga Nehri hav-
2’si Türk, 3’ü Amerikan ve 4’ü Afgan 9 kişinin kaza- zasında yer alan
dan sağ olarak kurtulduğunu fakat Taliban tarafından Saratov şehrinde
esir alındığı iddia edildi. Helikopterin beyaz renkli Mİ-8 model aske-
sivil bir helikopter olduğu ve kötü hava şartlarından ri helikopter düş-
dolayı düştüğü bildirildi. (Airnewstimes)
tü. 28 Mayıs günü meydana gelen kazada 1 asker
Nikaragua’da: öldü, 2 asker yaralandı. 2013 yılında Rusya’ya ait
Nikaragua’da üç Mİ-8 helikopteri düştü. Kongo’da 9 Mart’ta dü-
düşen askeri he- şen helikopterde 4, 16 Mart’ta Çeçenistan’da yaşa-
likopterde bulu- nan kazada 3 ve 6 Mayıs’ta İrkutsk’ta düşen Mi-8’de
nan 10 kişiden ise 9 kişi hayatını kaybetmişti. (http://en.rian.ru/rus-
kurtulan olma-
dığı bildirildi. 20 sia/20130529/181396965.html)
Haziran 2013
Rusya’da:
günü saat 10.30’da Managua kentinin 57 kilometre 2 Temmuz 2013 günü yerel saatle 10:40 (Mosko-
batısında düşen helikopter, aralarında istihbarat şefi- va saati ile 04:40) civarında Rusya’nın Yakutistan
nin de olduğu üst düzey askeri yetkilileri bölgedeki Cumhuriyeti’nde Ust-Yanskiy bölgesinde düşen Mi-8
bir askeri üsse taşıyordu. Hava Kuvvetleri Komutanı tipi helikopterde ilk belirlemelere göre 15 kişi öldü.
Albay Manuel Lopez’in de ölenler arasında bulundu- Polyarnye Avialinii’ye ait olduğu bildirilen ve De-
ğu belirtildi. (www.nicaraguadispatch.com/news) putatsky köyünden Ust-Yanskiy’e uçan helikopterde
üçü uçuş ekibi toplam 25 kişinin olduğu (bazı kay-
Hindistan’da: naklara göre 28) ve havalandıktan 50 km sonra düş-
tüğü bildirildi. (Airnewstimes)

İsviçre Alplerinde:

Alp Dağlarında bir helikop-
terin düşmesi sonucu 4 kişi
hayatını kaybetti. Olayın Uri
kantonunda 1.903 metre ra-
kımdaki Krönten zirvesinde
meydana geldiği belirtildi.

Hindistan’da 10 gündür devam eden ve yaklaşık bin Venezuella’da:
kişinin ölümüne neden olan son 80 yılın en şiddetli Adam kaçırma suçundan ara-
muson yağmurları sırasında 25 Haziran 2013 günü nan iki zanlının peşindeki
mahsur kalanları kurtarmak için çalışmalara katılan polis ekiplerine destek veren
helikopter düştü. Arama-kurtarma ekibinden 19 kişi polis helikopteri, yüksek geri-
hayatını kaybetti. Açıklamaya göre, Uttarakhand eya- lim hatlarının bulunduğu bir
letindeki Gaurikund kentinden havalanan Rus yapımı
Mi-17 tipi helikopter Kedarnath kenti dağlık alanında yerde, elverişsiz hava şartları nedeniyle başkent Ca-
kayalıklara çarptıktan sonra bölgedeki bir nehre düş- racas yakınlarındaki El Junquito banliyösünde düştü;
tü. (Airkule, www.npr.org) biri kadın 5 polis öldü. 22 Mayıs 2013 günü gerçek-
leşen olayda, iki mühendisi kaçıranlara yönelik dü-
zenlenen operasyonda çatışma çıktığı, bir zanlının
öldürüldüğü ve mühendislerin kurtarıldığı belirtildi.
(www.ndtv.com)

564

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

UÇUŞ KAZALARI (ASKERİ UÇAK KAZALARI)

Ürdün’de: pilotla yapılan telsiz konuşmasında her şeyin yolunda
Ürdün Hava olduğunun anlaşıldığını, uçağın yerden açılan ateşle
Kuvvetlerine vurulmuş olabileceğini; görgü tanıkları da uçağın ha-
bağlı Firefly tipi vada patladığını, uçak parçalarının etrafa düştüğünü
eğitim uçağı ru- söylediler. Cumhurbaşkanı Abdurabbu Mansur Hadi,
tin eğitim uçuşu “Orduya ve vatana zarar vermek isteyen bazı gruplar
sırasında 15 Ma- Hava Kuvvetlerimizi devre dışı bırakmak için çalışı-
yor’ dedi. Yemen’de geçen Şubat ayında da eğitim
yıs 2013 günü saat 06.55’te teknik bir arıza sonucu uçuşu yapan aynı tip askeri uçağın düşmesi sonucu
ülkenin kuzeyindeki Mafrak kentinde eğitim alanın- 14 kişi ölmüştü. Yemen’de 6 hava üssü ve 156 askeri
da düştü; biri eğitmen iki pilot öldü. (Airnewstimes) uçak bulunmakta. (www.yementimes.com)

BAE’de: Sudan’da:
17 Haziran 2013 günü Bir- 31 Mayıs 2013 günü Sudan’da bir askeri uçağın Gü-
leşik Arap Emirlikleri’nde bir ney Kordofan eyaletinin Ebu Kerşula kentinde teknik
askeri eğitim uçağı rutin eği- arıza sebebiyle düştüğü belirtildi. Uçağın “teknik arı-
tim uçuşu sırasında Gulf böl- za” nedeniyle düştüğü ifade edilirken, kazada ölen
gesinde Dibba yakınlarında ya da yaralanan olup olmadığı konusunda bilgi veril-
düştü ve pilot öldü. (www. medi. (Airporthaber)

emirates247.com/news/ ; http//:hromedia.com)

İran’da: ABD’de:
Amerika Hava Kuvvetleri’nin en büyük eğitim üssü
olan Luke üssüne giden bir F-16 uçağı Phoenix ya-
kınlarındaki çöl alanına düştü. Uçaktaki 2 pilot uçağı
atladı ve ufak sıyrıklar dışında bir yaralanma olmadı.
Kazanın kuş çarpması yüzünden olduğu belirtildi.
(http://articles.washingtonpost.com/2013)

İran’ın güneybatısındaki Irak sınırında İlam eyaletine İsrail’de:
bağlı Abdanan kenti yakınlarında bir askeri jet uça- İsrail Hava Kuvvetlerine ait bir F-16 savaş uçağı,
ğı düştü. Tahran’ın 460 km güneybatısındaki Dezful Gazze kıyılarında denize düştü, uçakta bulunan 2 pi-
Hava üssünden kalkan ve Filman dağına çapan uçak- lot atlayarak kurtuldu. (Airporthaber)
taki 2 pilot yaşamını yitirdi. Uçağın tipinin, 1979 İs-
lam Devriminden önce ABD’den alınan F-5 olduğu Etiyopya’da:
bildirildi. (www. foxnews.com) Etiyopya Hava
Kuvvetleri’ne ait
Yemen’de: bir askeri kargo
13 Mayıs 2013 günü “Sukhoi uçağı, Soma-
Su-22” tipi askeri uçak eği- li’deki Mogadi-
tim uçuşu sırasında Sana’nın şu Uluslararası
güneyindeki Beyt Bus bölge- Havalimanı’na
sindeki boş araziye düştü ve
Hani Al-Aghbari isimli pilot inişi sırasında sabah saat 08:00’de düştü. Başkent Ad-
dis Ababa’dan kalkan ve silah ve mühimmat taşıyan
öldü. Hava K. sözcüsü, kazadan birkaç dakika önce uçaktaki 6 kişiden 5’i hayatını kaybetti. Yaralanan bir
kişinin ise durumunun ağır olduğu belirtildi. (Sabah)

565

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

KÜÇÜK UÇAK KAZALARI

Rusya’da: ABD’de:

Rusya’da: Rusya’nın Indiana Eyaleti’ne bağlı Columbus kentinde, küçük bir
güneyinde yer alan uçak bir eve çarparak infilak etti. Çarpma anında evinin
Kuban şehrinde, ta- oturma odasında bulunan Japon kökenli bir kadın kazadan
rım ilaçlaması yapan yara almadan kurtuldu. Uçakta bulunan 2 kişi ise yanık
‘Bekas-32’ tipi küçük nedeniyle hastaneye kaldırıldı ve durumlarının iyi olduğu
uçak düştü. 29 Ma- bildirildi. (Airkule)
yıs 2013 günü mey-
dana gelen kazada pilot hayatını kaybetti; uçağın düştüğü Almanya’da:
alanda kimsenin bulunmaması şans olarak değerlendirildi.
(Airnewstimes) Kiel’den Stuttgart’a gitmekte iken motor arızası yüzünden
Aşağı Saksonya Eyaletinin Rotenburg havaalanına zorunlu
Venezuella’da: iniş sırasında, piste 2 km kala (Bötensen kasabası yakının-
daki boş araziye) küçük bir uçak düştü. Alev alan uçaktaki
5 Mayıs 2013 günü ye- 4 kişi yaşamını kaybetti. (Airkule)
rel saatle 10.30’da Ca-
rabobo eyaletinin baş- Almanya’da:
şehri olan Valencia’da
2 motorlu 11 kişilik Schleswig Holstein Eyaleti’ne bağlı Uetersen kasabası ya-
özel bir jet bir apartma- kınlarındaki ormanlık alana Cess-
nın üzerine düştü. Ha- na 172 tipi küçük uçak düştü. 7
vaalanına 3 kilometre Ağustos 2013 günü meydana ge-
kala motor arızası ya- len olayda pilot ve yanındaki bir
parak Kazada pilot ve yardımcısının da aralarında bulun- kişi yaşamını yitirdi. (Sabah)
duğu 6 kişi öldü. Hasar gören binada ölen olmadı. (http://
rt.com/news/venezuela) Almanya’da:

ABD’de: 11 Ağustos 2013 günü Brandenburg Eyaleti’ne bağlı Bie-
nenfarm kasabasından havalanan çift kanatlı küçük uçağın
31 Mayıs 2013 pilotu kalkıştan kısa süre sonra uçakta arıza olduğunu an-
günü, Virginia eya- ladı. Hemen geri dönen pilot kalkış yaptığı havalimanına
letinde küçük bir inmeyi başardı. Geri dönen uçak inişe geçtiği sırada ters
uçak elektrik aksa- döndü ve 5 kişi yaralandı (Airkule).
mındaki arıza ne-
deniyle Herndorn Almanya’da:
kentinde 3 katlı bir
apartmanın çatısına çarptı. Kazada uçağın pilotu ile apart- Baden Württemberg eyaletin Biberach şehrine bağlı olan
mandaki bir kadının yaralandığı, pilotun durumunun ağır Kirchdorf kasabasına yakın bir noktada 4 kişilik tek mo-
olduğu bildirilirken, binada bulunan 6 yetişkin ile 7 çocuk torlu uçak düştü. 20 Ağustos 2013 günü öğleden sonra bir
Kızılhaç ekipleri tarafından tahliye edildi. (Airkule) spor uçuş derneğine ait uçağın eğitim amacıyla havalandı-
ğı, sebebi bilinmeyen kazada ölenlerin de dernek üyeleri
olduğu öğrenildi.

Alaska’da: Hollanda’da:
ABD’nin Alaska eyaletinde hava taksi hizmeti veren
küçük uçağın Soldotna Havaalanı’ndan kalkışı sıra- 8 Mayıs 2013 günü sabah saatlerinde Alkmaar kenti yakınların-
sında henüz belirlenemeyen bir sebepten düşmesi daki sahil kasabası Egmondaan Zee’de, Cesna tipi küçük bir uçak
sonucu yangın çıktı; 9 yolcu ve pilot öldü. (Vatan) denize düştü. Kıyıya 50 km uzaklıkta düşen uçakta bulunan 2
kişinin kurtarıldığını, hastaneye götürülen yaralılardan birisinin
donma tehlikesi geçirdiğini açıkladı. Kazanın nedeniyle ilgili
açıklama yapılmazken, havadan fotoğraf çekmek üzere sabah
saatlerinde Den Helder’den kalkan uçağın yoğun sis nedeniyle
planlanan saatten önce dönmeye çalıştığı ve kazanın bu sırada
olduğu kaydedildi. (Airporthaber)

566

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

KÜÇÜK UÇAK KAZALARI BÜYÜK UÇAK KAZALARI

Guatemala’da: San Francisco’da Güney Kore Uçağı Düştü

Ülkenin batısında, Meksika sınırına 150 ABD’nin San Francisco kentinde
km mesafedeki Nuevo Porvenir kentin- 291 yolcu ve 16 kişilik mürette-
deki bir tepeye çarpan Cessna tipi çift batı taşıyan bir yolcu uçağı, iniş
motorlu uçağın alev aldığı; uçakta bulu- sırasında piste yakın araziye düş-
nan dördü Meksikalı, biri Venezuellalı tü. 6 Temmuz 2013 günü Güney
6 kişiden kurtulan olmadığı bildirildi. Kore’nin başkenti Seul’den gelen
28 Haziran 2013 günü sabah 06.30 Asiana Airlines’a bağlı Boeing
sularında meydana gelen kaza enkazın- 777-200 tipi uçaktaki 2 yolcu hayatını kaybetti. Ölen yolcuların,
da bir silah ve para dolu çok sayıda çanta bulunduğu öğrenildi. uçağın kuyruk kısmında oturan ortaokul öğrencisi 16 yaşında 2
(www.huffingtonpost.com, (Airporthaber) Çinli genç kız (Ye Mengyuan ve Wang Linjia) olduğu açıklandı.
Bu kızlardan birinin uçaktan kurtulup, bir ambulans veya itfai-
Brezilya’da: ye aracı tarafından ezilerek öldüğü yazıldı. Yaralı sayısının 180,
bunlardan 49’unun durumunun ciddi olduğu bildirilmekte. Asia-
16 Temmuz 2013 günü, içinde pilotla birlikte 6 kişinin bu- na yetkilileri; uçaktan ya da motorlarından kaynaklanan bir sorun
lunduğu Beechcraft-Baron model çift motorlu küçük uçak, olmadığını, hava koşullarının normal, pilotların tecrübeli (9-10
Manau’daki Eduardo Gomes Uluslararası Havaalanında bin saat uçuş tecrübesi), Boeing 777’lerin de iyi bir güvenlik si-
kalktıktan kısa süre sonra düştü; 3 kişi öldü. cili olduğunu (bunun ilk 777 kazası) açıkladı. Meydanda aletli
iniş (ILS) sisteminin çalışmadığı, uçağın kumandasının hiç 777
İsrail’de: tecrübesi olmayan pilotta olduğu, pilotun piste kötü bir açıyla
yaklaştığı, hızının çok az olduğu, çarpmadan önce uçağa irtifa
1 Ağustos 2013 günü İsrail’in güneyindeki liman kenti kazandırma kumandası verdiği ama başaramadığı ve deniz isti-
Eilat’ta küçük bir yolcu uçağının düşmesi sonucu 1 kişi nat duvarına çarptığı, uçağın kuyruğunun koptuğu ve motorunun
öldü, 2 kişi yaralandı. Piper PA-31 tipi uçağın düşme ne- fırladığı... öne sürüldü. Uçağın pilotu (Lee Gangkuk) ise, iniş sı-
deni henüz bilinmezken, pilotun kuleye herhangi bir arıza rasında yerden gelen lazer ışığının kumandayı kaybetmesine yol
ihbarı yapmadığı belirtildi. açtığını iddia etti. Bu arada uçağın hos-
tesleriyle ilgili bir kahramanlık öyküsü
İsviçre’de: ortaya çıktı: Yanmaya başlayan uçakta
sadece 2 can kaybı yaşanmasında Kim Ji-
İsviçre merkezli elektronik şirketi Elma’nın CEO’su Step- yeon (30) isimli bir hostesin büyük payı
han Bürgin, tatil için gittiği Fransa’nın güneyinde 25 Ha- olduğu, çarpmayla şoka giren uçaktaki çocukları tek tek sırtında
ziran 2013 günü uçağı ile birlikte Güney Alpler üzerinde tahliye kaydırağına taşıdığı; kabin amiri Lee Yoon-hye’ın ise uça-
kayboldu. Planör tarzı DG800 model motorsuz uçağı ile ğı en son terk eden kişi olduğu anlatıldı. Kazanın ardından Asi-
gezintiye çıkan işadamı geri dönmeyince ailesi Fransız po- ana Havayolu, bazı yolcu ailelerini Amerika’ya götürdü. Burada
lisine ve İsviçre Dışişleri Bakanlığı’na bildirdi. Arama ça- şirket Genel Müdür Yoon Young-doo ailelerden özür diledi, ama
lışmaları devam etmekte. (Milliyet) aileler tepki gösterdi. (Vatan, Hürriyet, Milliyet, Airporthaber)

Kanada’da: ABD’de UPS Kargo Uçağı Düştü
UPS’in (United Parcel Service) Louisville Birmingham
British Colombia eyaletine bağlı Vancouver Adası’nın kır- seferini yapan Airbus A300-600 tipi kargo uçağı, 14
sal kesiminde Air Nootka şirketine ait De Havilland Beaver Ağustos 2013 günü Alabama / Birmingham’a yaklaş-
tipi deniz uçağı kalkıştan 3 dakika sonra düştü. Pilot dahil ma sırasında Shuttlesworth Havalimanı yakınlarında
6 kişinin bulunduğu uçakta 2 kişinin öldü, yaralanan 4 kişi düştü. Uçağın yere çarpma öncesi süratle irtifa kay-
hastaneye kaldırıldı. bettiği (1 dakikada 7 bin ft), çarpma sonrası yandığı
ve patlama sesi duyulduğu belirtildi. Uçaktaki 2 pilot
Nepal’de Pistten Çıkan Uçakta 21 Yaralı öldü. (www.cbsatlanta.com)

16 Mayıs 2013 günü Nepal Havayolları’na ait Havilland
DHC-6-300 tipi bir uçak, ülkenin kuzeyindeki Jomsom
Havaalanı’na iniş yaptığı sırada pistten çıktı. Frenleri tut-
mayan uçağın Kali Gandaki Nehri’ne düştüğü, uçağın
kokpit bölümünde hasarın fazla olduğu açıklandı. Uçak-
taki 19 yolcu ve 3 mürettebatın yaralandığı, yaralılardan
9’unun Japonya vatandaşı, 4’ünün durumunun da ağır ol-
duğu bildirildi. (The Aviation Herald)

567

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

YER KAZALARI

Endonezya’da Kargo Uçağı Pistte Alev Aldı Uçak Hangara Girdi

Endonezya’da akaryakıt taşıyan bir kargo uçağı ABD’nin Kalifornia eyaletindeki Chino Havalima-
yük boşaltma esnasında bir anda alev aldı. Yan- nında Bombardier Challenger-601 tipi bölgesel jet,
gına kargo boşaltılırken bir petrol varilinin yere motor testi için pistte koştururken henüz öğrenileme-
düşmesinin neden olduğu, uçağı bir anda alevler yen nedenle bir hangara daldı. Kaza sırasında uçağın
ve siyah dumanların sardığı bildirildi. En az bir içinde bulunan 3 teknisyen yara almadan kurtuldu.
havalimanı görevlisinin yaralandığı olayda, itfai- (Airkule)
ye ekipleri yoğun çaba sonucu yangını ancak iki
saatte kontrol altına alabildi. Kazada şans eseri THY Uçağına İkram Aracı Çarptı
ölen olmadı ve maddi hasarla atlatıldı. (Airnews-
times) 6 Temmuz 2013 günü İstanbul-UFA (Rusya
Federasyonu’na bağlı Özerk Türk Cumhuriyeti’nin
THY Uçağına Araç Çarptı başkenti) seferini yapacak Airbus A319 tipi yolcu
uçağına DO&CO ikram şirketine ait catering aracı
çarptı. Çarpma sonrasında yolcular arasında büyük
panik yaşandı. THY Teknik Hangarı’na çekilen uça-
ğın uçmasına engel bir durum olmadığı tespit edildi.
Ancak bazı yolcular uçmak istemediğini belirtti. Bu-
nun üzerine uçak seferden çekildi ve başka bir uçak
tahsis edildi. (Airporthaber)

Türk Hava Yolları’nın İstanbul- Kahire seferini Avustralya’da Apronda Çarpışma
yapmak için son hazırlıklarını yapan TC-JSE kuy-
ruk tescilli Airbus A-321 tipi yolcu uçağına 16 Melbourne kentindeki
Mayıs 2013 günü saat 17.30’da DO&CO şirke- havaalanında iki yolcu
tine ait ikram yükleme aracı çarptı. Kaza sonucu uçağı çarpıştı. Virgin
uçağın arka bölümdeki ikram kapısında hasar Avustralya’ya ait Bo-
meydana geldi. Kaza sonrası uçak seferden çeki- eing 737-800 tipi bir
lirken, yolcular başka bir uçakla Kahire’ye gön- yolcu uçağının sol ka-
derildi. (Airnewstimes) nadı Jetstar Airbus A320 tipi uçağın arkasına çarptı.
11 Ağustos günü meydana gelen kazada yaralanan
olmadı. Uçaklarda toplam 3 milyon $’dan fazla mad-
di hasara neden olduğu tahmin ediliyor.

(Airporthaber)

568

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

OLMAMIŞ KAZALAR (Near Miss)

Ahl’de Kuş Sürüsü Tehlike Yarattı cereyan etti: Uçağı çekmesi için güçlü motoru olan bir balıkçı
teknesi çağrıldı. Halatla tekneye bağlı uçak yerinden oynama-
Atatürk Havalimanı’nda, 27 yınca devreye plajda güneşlenen halk girdi. “Haydi bir el atalım”
Haziran 2013 günü saat 18.30 diyerek organize olan grubun uzun uğraşları sonunda uçak açığa
sıralarında kuş çarpma olayı ya- çekilebildi. (Airporthaber, Vatan)
şandı. THY’nin 125 yolcusuyla
İtalya’nın Milano kentinden gelen Tarkim (THK) Uçağı Gövde Üzerine İndi
Boeing 737-900 tipi uçağı, alana
inerken kuş sürüsüne çarptı. Uçağın kaptan pilotu durumu Hava 27 Temmuz 2013 günü saat
Trafik Kontrol Kulesi’ne bildirirken, iniş sorunsuz gerçekleşti. An- 10.20 sıralarında THK’nın Tar-
cak iniş için sıra bekleyen diğer üç uçak, bu çarpışma nedeniyle kim Havacılık’tan kiraladığı ’Pi-
pisti pas geçmek zorunda kaldı. Kuş çarpan THY uçağı bakım per PA34’ tipi eğitim uçağı iniş
için hangara çekildi. (Habertürk) akımlarının açılmaması üzerine
Ankara Esenboğa Havalimanı pistine gövde üzeri sert iniş yaptı.
THY’nin Atinaya Kalkan Uçağına Kuş Çarptı Öğretmen pilot Cavit Kökten ve öğrencisi yaralanmazken, uçağın
gövdesinde hasar oluştuğu ve vinçle çekildiği bildirildi. (Airkule)
THY’nin İstanbul-Atina seferini yapan Boeing 737-800 uçağı 5 Ağustos ayında yapılan açıklamada ise bir skandal duyuruldu:
Temmuz 2013 günü saat 07.40’da Atatürk Havalimanı’ndan ha- Yapılan incelemelerde, öğretmen pilotun iniş takımlarını açmayı
valandıktan sonra kuş sürüsüne girdi. Olay üzerine geri döne- unutmasının kazaya neden olduğu; aynı kişinin daha önce bir
rek zorunlu iniş yapan ve THY Teknik hangarına çekilen uçağın ilaçlama uçuşunda da aynı hatayı yaptığı ve Etimesgut yakınları-
kontrolünde, kuş sürüsünün uçağın motorlarından birinin palle- na mecburi iniş yaptığı ortaya çıktı. (Zaman)
rine zarar verdiği tespit edildi. (Airkule)
Askeri Helikopter Stada İndi
İstanbul’a İnişte THY Uçağına Kuş Çarptı
Gaziemir’deki birlikten
Türk Hava Yolları’nın İzmir-İstanbul uçuşunu yapan TK 2321 Edremit 19’uncu Piyade
sefer sayılı Boeing 737-800 tipi uçağa, 23 Ağustos 2013 günü Tug. K.lığı’na askeri mal-
İstanbul’a inişe geçtiği sırada kuş çarptı, ancak uçak emniyetle zeme götüren UH-1 tipi
indi. Aynı uçağın İzmir uçuşu iptal edilerek başka bir uçak tahsis 2 helikopterden biri, 2 Ağustos 2013 günü saat 18.30 sıralarında
edildi. Altınova Beldesi üzerindeyken teknik bir arıza yaptı. İzmir-Ça-
nakkale karayolu üzerindeki Altınova Atatürk Stadı’na yönelen
THK Yangın Söndürme Uçağı Plaja İndi helikopter, içindeki 3 askeri personelle iniş yaptı. Yaklaşık bir
saatlik bir çalışma sonucu arızanın giderilmesinden sonra her iki
Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın helikopter de tekrar havalanarak, yoluna devam etti. (Hürriyet)
THK’dan kiralayarak Haziran
ayında Selçuk Efes Havaalanı’na THY Uçağı İniş Takımı Arızası Yüzünden
konuşlandırdığı CL-215 amfibik Geri Döndü
yangın söndürme uçağı, 5 Tem-
muz 2013 günü Selçuk-Efes Havaalanından eğitim uçuşu için 23 Nisan 2013 gece saat 01’de İstanbul’dan Çin’in Guang-
havalandıktan sonra Kuşadası plajına acil iniş yaptı. Kaptan Pilot zhou kentine 241 yolcusuyla havalanan THY’nin Airbus
Francesco D’agostino, “Uçağı denize indirdik. Başta marinaya 340 tipi uçağı, kalkış sonrası iniş takımları kapanmadığı
girmeyi düşündük, fakat emniyet açısından zemini yumuşak olan için, saat 02’de AHL’ye geri döndü. (Vatan)
kumsala uçağı oturttuk. THK’ya ait bakım ekibi oradaydı, patlak
olan lastik değiştirildi” dedi. Öykünün devamı biraz komedi gibi

569

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

OLMAMIŞ KAZALAR (Near Miss)

Lufthansa Uçağının Yakıtı Bitti Brezilya’da Askeri Uçak Pistten Çıktı

9 Mayıs 2013 günü Lufthansa Havayolları’na ait Münih-İzmir se- Motorlarından biri alev alan Brezilya
ferini yapan uçağı yakıt kritiğine girince İzmir Adnan Menderes Ordusu’na ait uçağın Haiti’nin Toussaint
Louverture Uluslararası Havaalanı’nda
Havalimanı yerine Çiğli Askeri Üssü’ne iniş yaptı. Olayda şiddet- pistten çıktığı bildirildi. Kalkış sırasında
uçağın motorunda aniden yangın çıktığı;
li fırtınanın da etkili olduğu; Çiğli’de sivil yolcu uçağından yol- pilotun pistten çıkan uçağı yakınlardaki topraklık alanda durdur-
duğu ve uçakta bulunan Birleşmiş Milletler’de görevli 121 barış
cuların indirilmesi için uygun merdiven olmadığı için yolcuların
gücü görevlisinden yaralanan olmadığı öğrenildi.
bir süre uçakta tutulduğu öğrenildi. (Airporthaber)
Bulgaristan’da Pistten Çıkma
ABD’de Gövde Üzerine İniş
24 Mayıs 2013 günü Leipzig-Varna ta-
18 Mayıs 2013 günü
rifeli sefer yapan Air Via Havayolları’na
US Airways Express
ait Airbus 320 tipi uçağın iniş sırasında
Havayollları’na ait Phila-
teker koyarken rüzgardan pistten çıktı-
delphia-Newark seferini
ğı açıklandı. Kaza yerine çok sayında
yapan Dash 8-100 tipi per-
ambulans ve itfaiye araçları sevk edildi. Uçaktaki 172 yolcunun
vaneli uçak iniş takımlarının açılmaması üzerine gövde üzerine
tahliyesi sırasında, 71 yaşındaki Bulgar uyruklu bir kadın ile 81
indi. 34 yolcusu bulunan uçağın pilotu sorunu gidermek için
yaşındaki Alman uyruklu kadının bacaklarının kırıldığı açıklandı.
önce Newark havaalanı çevresinde birkaç tur attı ancak arıza
(Airporthaber)
giderilemeyince gövde üzerine başarılı bir iniş gerçekleştirdi. İniş
Kore Uçağı Toprağa Çıktı
öncesi pilot yolculara, “Tutunun” şeklinde anons yaptı. Kurtar-
Kore Havayolları’nın Seul-Niigata seferi-
ma ekiplerinin uçağa hemen yetişip köpük sıkması olası yangını
ni yapan Boeing 737-900 tipi yolcu uça-
ve kayıpları önledi; hiçbir yolcu yaralanmadı. Yolcular uçağın
ğı, Japonya’da Niigata Havalimanı’na
yerle temas etmesi sırasında şiddetli gürültü çıktığını, sürtünme
inişte pistten çıkarak Agona Nehrine
etkisiyle etrafın aydınlandığını ve kesif bir duman ve yakıcı bir
metreler kala durabildi. İçinde 106 yolcusu ve 9 kişilik uçuş ekibi
kokunun kabine dolduğunu söylediler. Şirket yolculara bilet pa-
bulunan uçak, pist sonundaki stopway olarak adlandırılan beton
ralarının iade edileceğini bildirdi ve 500 dolarlık teselli kuponu
zemini de geçtikten sonra toprak zemine saplanarak durabildi.
verdi. (Airnewstimes, Hürriyet)
Olayda yolcu ve mürettebattan yaralanan olmazken, uçakta ha-
Cirrus Uçağı Paraşütle Yumuşak İndi
sar meydana geldi. (Airkule)
İngiltere’de 76 yaşındaki pilotun kullan-
Corendon Uçağı Havada Arızalandı
dığı Cirrus SR22 tipi tek motorlu uçak
Antalya-Almatı seferini ya-
Cheltenham üzerinde arızalanarak düş- pan Boeing 737-800 tipi
uçak navigasyon sistemi
meye başladı. Ancak pilotun son anda arızası yüzünden 18 Mayıs
2013 günü Kazakistan’ın
uçak paraşütünü açması sayesinde bir evin bahçesine yumuşak Shimkent şehrine indi. 156
yolcu ve 8 uçuş ekibi bulunan uçak, teknik kontrolleri yapıl-
iniş yaptı. Pilot elini kolunu sallayarak uçaktan çıktı. (Airkule) dıktan sonra 6 saat gecikmeli olarak Almatı’ya hareket etti.
(Airnewstimes)
Emirates Uçağı Trabzon’a Zorunlu İndi

1 Haziran 2013 günü
Dubai’den Almanya’nın Mü-
nih kentine giden Emirates’e ait
yolcu uçağının motor kısmında
arıza meydana geldi. 17 müret-
tebat ve 360 yolcusu bulunan
uçak, Trabzon Havalimanı’na zorunlu iniş yaptı. (Airporthaber)

570

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

OLMAMIŞ KAZALAR (Near Miss)

Easyjet Uçağının Camı Çatladı rine göre, Dominik Cumhuriyeti’ne 325 yolcusuyla birlikte hava-
lanmak üzere olan Airbus A330 tipi uçağın sağ motorunda ani-
1 Haziran 2013 günü İskoçya’nın Glasgow den patlama meydana geldi. Motordan çıkan alev ve dumanlar
kentinden Amsterdam’a kalkan Airbus üzerine pilot uçağı havalanmadan durdurmayı başardı. Yetkililer,
A319-100 tipi yolcu uçağının kokpit camı, patlamanın kalkış anında veya kalkıştan hemen sonra meydana
havada henüz bilinmeyen bir nedenle çat-
ladı. Bunun üzerine geri dönüş kararı alan gelmesi halinde büyük bir tehlike yaşanacağını belirttiler. (Vatan)
kaptan pilot konuyu yolculara da aktar-
dı. Uçak geri dönüşe geçtiği sırada yolcularda kısa süreli panik Singapur Uçağında Şiddetli Türbulans
yaşandığı ve kabin ekibinin yolcuları sakinleştirmek için büyük
2 Haziran 2013 günü Singapur’dan Londra’ya gi-
çaba sarf ettiği öğrenildi. (Airporthaber) den Singapur Havayollarına ait uçağın türbulansa
girmesiyle uçağın içi savaş alanına döndü. Yemek
Çin uçağına UFO mu çarptı? servisi sırasındaki türbulansta uçağın 20 metre
kadar aşağı çekilmesi yüzünden yemek tepsileri
10 Haziran 2013 günü Çin’in Guang- etrafa saçılıp döküldü. 11 yolcu ve bir hostes ya-
zhou şehrinde Chengdu kentine doğru ralandı. Çok korkan yolcuları teskin etmek üzere
havalanan Boeing 757-200 tipi yolcu
uçağının burnuna bir obje çarptı. Şid- olay bitiminde çikolata servisi yapıldı. (Vatan, CNN Int.)
detli darbeyi sadece pilotlar değil, 850
km hıza erişmiş uçaktaki yolcular da Türbulans Yüzünden 45 Yolcu Yaralandı
hissetti. Air China uçağının pilotu kalktığı Guangzhou kentine
acilen döndü. Kuş sürülerinin bulunmadığı 8 bin metrede yaşa- Tayland’dan Hong Kong’a giden Thai Havayolları’na ait uçakta
nan çarpışma hararetli tartışma başlattı. Çin sosyal paylaşım si- yaşanan türbulans, 45 yolcunun yaralanmasına yol açtı. Ulaşım
tesi “people.cn”de yolcu uçağına UFO çarptığı varsayımları bile Bakanı Chadchart Sittipunt’un yaptığı açıklamaya göre, yarala-
sıralandı. (Hürriyet) nanlardan 15’i uçak mürettebatıyken bir yolcunun da köprücük
kemiği kırıldı.Yaralılar Hong Kong’da bir hastanede kontrol al-
New York Üzerinde Kafa Kafaya tına alındı. Hasar gören uçak incelenmek üzere Bangkok’a geri

FAA’dan yapılan açıklamaya göre, uçuruldu. (Zaman)
New York J.F. Kennedy Havalimanı-
na varmakta olan Delta Airlines’a ait Gojet Uçağının Havada Motoru Durdu
Boeing 747 ile Shuttle America’ya ait
Embraer E170’in, 13 Haziran 2013 Florida Palm Beach Havalimanına gitmek üzere 24 Temmuz 2013
günü saat 14:40 sularında tehlikeli ya- günü saat 10’da LaGuardia Havalimanından kalkan (Delta Hava-
kın bir geçiş yaptılar. Bu sırada TCAS yollarına bağlı) GoJet uçağı, 10.39’da Kennedy Havalimanına aci-
alarm verdi. Boeing 747’nin ilk etapta pisti pas geçmesinin, Embraer len indi. G. Washington Köprüsü üzerinde motorlarından birinin
E170 ile aynı yöne girmesine yol açtığı belirtildi. Uçakların birbirlerin- durduğu bildirilen Bombardier CRJ-700 tipi bölgesel uçak, yakıtını
den farklı yönlere doğru dönüş yaptıkları sırada, aradaki gereken ayrılık boşalttıktan sonra indi. Heyecan yaşanmaması için pilotların arı-
mesafesini kaybettikleri kaydedildi. (Havacılık kurallarına göre uçakların zayla ilgili kabin ekibine ve yolculara bilgi vermedikleri belirtildi.
birbirlerinden irtifa olarak 1.000 feet, mesafe olarak 3 mil açıktan geç-
meleri gerekmekte.) Her iki uçağın da güvenli iniş yaptıkları açıklandı. (http://airnation.net/hangar/threads/delta-gojet-makes-emergency-
(http://www.guardian.co.uk)
landing-at-laguardia.4471/)
Kabin Basıncı Düşmesi Sonucu Acil İniş
Europejet Uçağı Gövde Üzeri İndi
22 Haziran 2013 günü Avusturya Havayolları’nın Viyana-Minsk
Türkiye’de geçtiğimiz yıl ku-
(Belarus) seferinin yapacak olan Fokker 100 tipi yolcu uçağı rulan ve MNG lisansı ile uçan
Europe jet Havayolları’na ait
kalkışından 5 dakika sonra kabin basıncının düşmesi üzerine Bombardier Challenger 850
tipi uçak, 7 Eylül 2013 akşam
Viyana’ya geri döndü. Ön kapılardan birinden hava sızdığı ıslık saatlerinde Moskova’daki Vnu-
kovo Havalimanına ineceği sırada iş takımları açılmadı.
sesi şeklindeki gürültü üzerine fark edildi. Yolcular panik yaşadı. Bir süre havada tur atan uçağın pilotu, iniş takımlarının
açılması için büyük çaba sarf etti, ancak başaramayınca
(The Aviation Herald) uçağı gövde üzerine iniş yaptırmak zorunda kaldı. 7 yolcu
ve 4 mürettebat yara almadan uçaktan tahliye edildi.
İngiliz Uçağında Motor Patlaması (Airporthaber)

Manchester Havalimanı’ndan
havalanmak üzere pistte kal-
kış için hızlanan Thomas Cook
Havayolları’na ait yolcu uça-
ğında kalkışta motor patlaması
oldu. Daily Telegraph’ın habe-

571

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

HABERLER...

Pilot Sara Nöbeti Geçirdi kuruluşunda acil servisinde bulunandan daha fazla tıbbi
6 Ağustos 2013 günü Türk Hava Yolları’nın saat 19.30’da malzeme vardı. Hosteslerin beklediği alanda hemen mü-
yapacağı Lefkoşa-İstanbul uçuşu öncesi saat 18.05’de ter- dahale ettik. Hasta entübe edildi. Solunum yoktu; ağızdan
minalde bulunan bir kafeteryada bir pilotun bayıldığı gö- hortumla akciğerleri havalandırıldı, yolcunun nabız atışları
rüldü. Saat 19.15’de uçağa alınmaya başlanan yolcular, tekrar başladı... O sırada Ukrayna üzerindeydik. Uçak Lviv
uçağın teknik bir aksaklık nedeniyle gecikmeli kalkış yapa- kentine acil iniş yaptı. Havalimanında bulunan ambulansla
cağını anons eden kaptan pilot Fırat Göker’in, terminalde yolcu hastaneye kaldırıldı...” dedi. (Takvim)
bayılan pilot olduğunu fark ederek,’ biz bu uçakta uçmak Körükte Kalp Krizi Geçiren Yolcu Kurtarılamadı
istemiyoruz’ diye konuşmaya başladılar. Bunun üzerine, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nin başkenti Kinşasa’dan
‘Sağlık durumum iyi, bir sorun yok’ diye yolcuları teskin İstanbul’a gelen uçağın Atatürk Havalimanına 7 Mayıs
etmeye çalışan pilot yolcuların gözü önünde ikinci kez 2013 saat 06.30’da inmesinin ardından, Mofuora Ngimba
kriz geçirdi. Uçağa çağırılan sağlık görevlileri gerekli mü- isimli Kongo vatandaşı uçağı terk ettiği sırada körükte fena-
dahaleye yaptıktan sonra pilot ambulansla hastaneye sevk laştı. Olay yerine gelen sağlık ekibi kalbi duran yolcuya ilk
edildi; yolcular ise başka bir uçakla İstanbul’a gönderildi. müdahaleyi yaparak hayata döndürdü. Ambulansla Bakır-
(DHA) THY’den yapılan resmi açıklamada, pilotun 2012 köy Sadi Konuk Devlet Hastanesi’ne gönderilerken yolda
Kasım ayında ‘uçuşa elverişlidir’ raporu almış olduğu bil- yeniden kalbi duran yolcuya ambulans ekibinin müdahale-
dirildi. sine rağmen hasta kurtarılamadı. (Airnewstimes)
THY Uçağında Kalpten Ölüm Havaalanında Kalp Krizi
25 Mayıs 2013 günü yerel saatle 03:55’te Tanzanya’nın 16 Haziran 2013 günü Atatürk Ha-
Darüsselam şehrinden İstanbul’a havalanan Türk Hava valimanında Hong-Kong’a gitmek
Yolları’na ait B737-900ER tipi yolcu uçağında bulunan yol- üzere beklemekte olan Rus uyruklu
culardan Gosta Inkrus (70), uçak Türkiye Hava Sahası’na Yakovlev Bonz, oturduğu kafede
girdikten sonra kalp krizi geçirdi. Uçak saat 11:00 suların- solunum yetmezliğine bağlı ola-
da Atatürk Havalimanı’na indi, DHMİ’ye ait sağlık ekipleri rak kalp krizi geçirdi. Çevresindeki
müdahale etmek için gittiğinde yolcunun hayatını kaybetti- görevlilere durumunu anlatmasının ardından fenalaşarak
ği anlaşıldı. (Airporthaber) yere yığılan Bonz’a ilk müdahaleyi olay yerine gelen sağlık
Pakistan Uçağında Kalp Krizi ekipleri yaptı. Solunum yetmezliğine bağlı kalp krizi geçir-
diği tespit edilen Bonz, yaklaşık yarım saatlik müdahalenin
İslamabad-Londra seferini ardından terminal dışında bekletilen ambulansla hastaneye
yapan Pakistan Uluslararası kaldırıldı. (Airporthaber)
Havayolları’na ait Boeing 777 Kuveyt Uçağı Şeker Hastası İçin Diyarbakır’a İndi
tipi uçakta kalp krizi geçiren 20 Nisan 2013 günü New York’a gitmekte olan Kuveyt
70 yaşlarındaki bir yolcu öldü. Havayolları’na ait bir yolcu uçağı, Hint uyruklu kadın yolcu
Uçağın Varşova’daki Frederic Pılai Parameswaran’ın (55) fenalaşması üzerine Diyarbakır
Chopin Havalimanına acilen Havalimanı’na indi. Şeker hastası olduğu öğrenilen yolcu,
inmesine karşın Pakistan uyruklu yolcu kurtarılamadı. ambulansla Diyarbakır Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne
(Airporthaber) kaldırılarak tedavi altına alındı. (Airkule)
Uçakta Kalp Krizine Profesyonel Tıbbi Müdaha- Astımlı Yolcu İçin Uçak Geri Döndü
le; İyi Olacak Hastanın Ayağına... 1 Temmuz 2013 günü İstanbul’a gitmek üzere Van Ferit
THY’nin İstanbul-Stockholm seferini yapan uçakta kalbi Melen Havalimanı’ndan hareket eden THY uçağındaki yol-
duran 85 yaşındaki İbrahim Çelik, kalp damar cerrahisiyle culardan Ahmet Adil (65) nefes darlığı çekince pilota bilgi
ilgili kongre için İsveç’in başkenti Stockholm’de yolculuk verildi. Uçak bunun üzerine yeniden aprona döndü. Tıbbi
yapmakta olan ünlü kalp cerrahı Doç. Dr. Olcay Murat müdahale sonrası uçakla yolculuk etmesinin riskli olduğu-
Dişli ve ekibinin acil müdahalesiyle hayata döndü... 8 Ma- nun bildirmesi üzerine yolcu uçaktan indirildi. Yaklaşık 30
yıs 2013 günkü uçuşta nefes almakta zorlanan yolcu için dakikalık bir rötar yapan uçak, 10.30’da İstanbul Atatürk
anons yapılarak uçakta doktor olup olmadığı soruldu. Bu- Havalimanı’na gitmek üzere yeniden havalandı. (Hürriyet)
nun üzerine İnönü Üniversitesi ekibi olarak yardıma koşan Doğum Sancısı Tutan Hasta İçin Acil İniş
Dişli, “Yanımda Prof. Dr. Nevzat Erdil ile anestezi uzmanı 9 Temmuz 2013 günü, Güney Kore vatandaşı Kim Jung
eşim Zeliha Dişli vardı. Birlikte kalp krizi geçiren yolcunun Hwa adlı hamile yolcu Emirates Havayolları’nın Varşova-
yanına gittik. Kriz geçirdiği gözlenen İbrahim Çelik’in yüzü Dubai seferini yapan Airbus 330 tipi yolcu uçağında se-
morarmış, nabız atışları ise alınamıyordu. Uçakta bir sağlık

572

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

yahat ederken birden bire doğum sancıları başladı. Dubai Ambulans Uçak 2 Aylık Bebeği İstanbul’a Götürdü
aktarmalı olarak Seul’e gitmeyi planlayan Hwa’nın uçak Afyon’un İsçehisar ilçesinde annesi dışarıdayken evde bu-
Türkiye hava sahası üzerindeyken doğum sancıları başla- lunan çocukların çakmakla oynaması sonucu alev alan be-
dı. Hamile kadına ilk müdahaleyi kabin görevlileri yaptı. şiğinde yaralanan 2 aylık bebek H.E., önce Afyonkarahisar
Ancak yolcunun sancılarının geçmemesi üzerine uçağın Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Hastanesine,
kaptan pilotu Atatürk Havalimanı Uçuş Kontrol Kulesi ile akşam saatlerinde de Zafer Havalimanı’ndan kalkan ambu-
irtibata geçerek acil iniş yaptı. (Airkule) lans uçakla Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesine nakle-
Uçakta Doğum dildi. (Airnewstimes)
11 Ağustos 2013 günü Casablanca-Bologna seferini yapan Viyana-İstanbul Uçuşunda Hastalanan Yolcu
Royal Air Moroc uçağında 39 yaşındaki bir kadın, Fas’dan
kalkıştan kısa süre sonra sancısının tuttuğunu söyledi. Uçak 15 Mayıs 2013 günü
İspanya’nın Barcelona kentine yönlendirildi, inmeden THY’nin TK1890 sefer
hemen önce erkek bir bebek doğdu. Doğuma şans eseri sayılı uçağında bir yolcu
yolcular arasında bulunan bir ebe ve mürettebatın yardım rahatsızlandı. İstanbul
ettiği, Barcelona’da hastaneye kaldırılan anne ve bebeğin Atatürk Havalimanı’na
durumunun iyi olduğu bildirildi. (abcnews.go.com) inişe geçen uçağın pilo-
Panik Yapan Yolcu tu kule görevlisine, “Uçak başına ambulans ve tıbbi yardım
14 Haziran 2013 günü Antalya-Ankara seferini yapan istiyoruz. Hastamız erkek yaklaşık 35 yaşlarında rahatsızlı-
AnadoluJet’e ait TK 7027 sefer sayılı yolcu uçağına binen ğı kalp krizine benzemiyor. Uçağımızda doktor yok. Teyit
H.Ç (38) isimli yolcu, uçağın Antalya Havalimanı’nda pist ettiremedik ancak fenalaştığı nefes almakta zorlandığını
başı yaparak havalanmaya hazırlandığı sırada ayağa kalktı gördük” dedi. Uçak indikten sonra rahatsızlanan yolcuya
ve çıkış kapısına yöneldi. Kapıyı zorlayan ve inmek iste- sağlık ekipleri müdahalede bulundu. (Airnewstimes)
yen H.Ç kabin görevlileri ve bazı yolcuların müdahalesiyle Delta Uçağında Gıda Zehirlenmesi
sakinleştirildi. Güvenlik görevlileri eşliğinde uçaktan inen 29 Haziran 2013 günü yapılan Delta Airlines’ın İstanbul-
H.Ç apronda da kaçmaya çalıştıysa da gözaltına alındı. New York uçuşunda çok sayıda yolcu, mide bulantısı, kus-
(Airkule) ma ve baş dönmesi yaşadı. JFK Havalimanı’na inn uçak
Helikopter Ambulans Sayesinde Kopan Kol Dikildi yolcularına tıbbi destek verildi. Delta’nın uçak içi yemek
Kayseri Melikgazi ilçesi Yenidoğan Mahallesi’nde bulu- servisini dünyaca ünlü LSG Sky Chefs yapıyor. (Star)
nan katı atık ayrıştırma tesisinde işçi olarak çalışan Selda Rezalet Çıkaran Sarhoş Rus Yolcuya Rekor Ceza
Yılmaz’ın, ayrıştırma bandına sol kolunu kaptırması sonrası
kolu dirsek üzerinden koptu. 30 Haziran 2013 günü olay Podolsk şehrinde yaşayan Vyaçeslav İzmailov adlı işadamı, 3 Şubat 2013 günü
yerine gelen sağlık ekipleri Selda Yılmaz’ı Erciyes Üniver- eşi ile birlikte Aeroflot Havayolları ile Tayland’a giderken, alkollü halde diğer yol-
sitesi Tıp Fakültesi Gevher Nesibe Hastanesi’ne kaldırdı. cularla kavgaya tutuşmuş, içlerinde genç bir kızın da olduğu bazı kişilere fiziksel
Ancak mikro cerrahi uzmanının bulunmaması nedeniyle saldırıda bulunmuştu. Olay sonrası uçak, Taşkent’e acil iniş yapmış, İzmailov
Konya Selçuk Üniversitesi’ne nakledilmesine karar verilen uçaktan indirilmiş ve göz altına alınmıştı. İzmailov’a yol açtığı zarardan dolayı
genç kanamasının durdurulmasının ardından ambulans 500 bin rubleye (15 bin $) yakın para cezası verildiği belirtildi. (Airnewstimes)
helikoptere alındı. Bu sırada katı atık ayrıştırma tesisinde
bulunan kol ambulans helikoptere yetiştirildi. Kol, Selçuk 28 Rus Yolcuya Sarhoşluk Yüzünden Kelepçe
Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde başarılı bir operas- Takıldı
yonla geri dikildi. (Sabah) THY Yön.Krl.Bşk. Hamdi Topçu’nun verdiği bilgiye göre,
Ambulans Helikopter 1 Günlük Bebeğin Haya- 2012 yılında 28 alkollü Rus yolcuya, diğer yolcuları rahat-
tını Kurtardı sız ettiği, taşkınlık çıkardığı ve uçuş güvenliğini aksatmış
olduğu için uçuşta kelepçe takılmış... İzvestia Gazetesi de,
Ağrı Devlet Hastanesinde 8 aylıkken THY’yi Rusya uçuşlarında alkol satış ve kullanımını yasak-
dünyaya gelen Ebru Tendürek’in erkek lama kararına zorlayan şeyin, Rus yolcuların alkollü olarak
bebeği, solunum yetmezliği nedeniy- yaptıkları taşkınlıklar olduğunu yazdı.
le yoğun bakıma alındı. Bebeğin du- (Milliyet, Airnewstimes)
rumunun ağırlaşması üzerine Sağlık Uçakta Tuhaf Hareketler Yapan Yolcu
Bakanlığı’ndan ambulans uçak istendi.
Erzurum’dan havalanan ambulans uçak, Anchorage-Portland seferini gerçekleştiren Alaska Airlines’a ait
Ağrı Havaalanı’ndan Batman Özel Medical Park Hastane- bir uçakta “tuhaf” açıklamalarda (?) bulunan ve uçuş sırasında
sine götürüldü. (Airnewstimes) uçağın acil çıkış kapısını açmaya çalışan Alexander Michael Her-
rera (23) isimli yolcu, uçaktaki diğer yolcular ve mürettebat tara-
fından zorlukla zapt edildi. 137 yolcu taşıyan uçağın Portland’e
doğru alçalmaya başladığı anda gerçekleşen olayda, kabin gö-
revlileri adamı etkisiz hale getirmek için bağladılar, iniş sonrası

da polise teslim ettiler. (Airporthaber)

573

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Sapık Yolcu Kız Çocuğunu Taciz Etti tiği iddiasıyla disiplin kuruluna sevk edildi. 4 ay önce Türk
6 Ağustos 2013 günü Anadolujet’in Bodrum-İstanbul uça- Hava Yolları’nda uçmaya başlayan bir kabin memuru, Zü-
ğında bir taciz olayı yaşandı. E.A isimli yolcu, refakatsiz rih’teki yatıda pilot ile birlikte yemeğe çıktıklarını, bir fast
küçük bir kız çocuğunu taciz etti, cinsel organını teşhir etti. food dükkanından hamburger yaptırarak otele döndükleri-
Sarhoş olduğu belirtilen E.A’nın tacizleri karşısında sesini ni, pilotun kendisini odasına davet ettiğini, yemekten sonra
çıkaramayan küçük kız çocuğu, bir süre sapık yolcunun ta- pilotun kendisini sözle ve elle taciz etmeye başladığını, bu-
cizlerine maruz kaldı. Bir yolcu durumu fark ederek kabin nun üzerine odayı terk etmek zorunda kaldığını iddia etti.
ekiplerine bildirdikten sonra E.A. uçaktan indirildi. Muğla Kabin memuru olayın üzerinden 16 gün geçtikten sonra
Havalimanı polisine teslim edilen yolcu hakkında sadece yöneticilerine durumu anlattı. Tacizle suçlanan pilot F.H,
‘sorunlu yolcu’ tutanağı tutularak serbest bırakıldı. (Vatan) kendisine yönelik suçlamaları reddetti. (Airporhaber)
THY Pilotuna Taciz Suçlaması Pilot Yüzbaşı İntihar Etti
Türk Hava Yolları’nda görev yapan pilot F.H, İstanbul-Zü-
rih seferi sonrası kaldıkları otelde kabin memurunu taciz et- İzmir Güzelyalı Hava Eğitim
tiği iddiasıyla disiplin kuruluna sevk edildi. 4 ay önce Türk Komutanlığı’nda görevli Hv. Pl.
Hava Yolları’nda uçmaya başlayan bir kabin memuru, Zü- Yzb. Kemal Hıdıroğlu, 18 Temmuz
rih’teki yatıda pilot ile birlikte yemeğe çıktıklarını, bir fast 2013 günü akşam saatlerinde bey-
food dükkanından hamburger yaptırarak otele döndükleri- lik tabancası ile intihar etti. Oda-
ni, pilotun kendisini odasına davet ettiğini, yemekten sonra sından duyulan silah sesi üzerine
pilotun kendisini sözle ve elle taciz etmeye başladığını, bu- gelen askerler yüzbaşının yerde
nun üzerine odayı terk etmek zorunda kaldığını iddia etti. yatan cansız bedeniyle karşılaştılar. 1999 yılında Hava
Kabin memuru olayın üzerinden 16 gün geçtikten sonra Harp Okulunu bitirmiş, F-4 keşif ve av bombardıman pi-
yöneticilerine durumu anlattı. Tacizle suçlanan pilot F.H, lotluğu yapmış, 2005 yılında Akrotim Filo Komutanlığına
kendisine yönelik suçlamaları reddetti. (Airporhaber) katılmış olan Hıdıroğlu, 2005 - 2011 yılları arasında Türk
Alkollü F-16 Pilotu Karayolunda Kaza Yaptı Yıldızları’nda görev yapmıştı. (Akşam)
Diyarbakır 8. Ana Jet Üssü 225. Hava Radar Kıta Komutan- Lübnan’da iki THY Pilotu Kaçırıldı
lığı bünyesindeki F-16 filosunda görevli 36 yaşındaki pilot
binbaşı O.D., geçen yıl aynı birlikte görev yapan uzman Beyrut’ta, 9 Ağustos
çavuşlar E.K., S.E. ve S.E.’nin kız arkadaşı T.G.A. ile birlik- 2013 günü 03 sula-
te Kırklar Dağı eteklerine gitti. Burada alkol alan grup, ge- rında havalimanından
cenin ilerleyen saatlerinde Diyarbakır’a dönmek için yola sahil şeridinde bulu-
çıktı. Aracı kullanan Bnb. O.D., direksiyon hâkimiyetini nan Ayn Mreisseh’de-
kaybedip karşı şeride geçince, karşı yönden gelen araçla ki otellerine gitmek-
çarpıştı. Her iki araçta bulunan toplam 11 kişi yaralandı. te olan Murat Ağca
Hastanede alkol metreyle yapılan tespitte, kazaya neden ve Murat Akpınar adlı THY pilotları, içinde bulundukları
olan pilot binbaşının 1.40 promil alkollü olduğu ortaya çık- otobüsün Cocodi Köprüsü’nde önünü kesen iki otomobi-
tı. Diğer araçta bulunan 7 yaralı pilot binbaşıdan şikâyetçi lin içinden inen 4 kişi tarafından kaçırıldılar. Otobüsteki
oldu. Diyarbakır Başsavcılığı’nca da binbaşı hakkında, ‘al- diğer 7 kişiye dokunulmadığı bildirildi. Eylemi “Zuver el
kollü araç kullanarak birden fazla kişinin yaralanmasına İmam Rida” (İmam Rıza’nın Ziyaretçileri) isimli, daha önce
neden olmak’ suçundan 5 yıl hapis istemiyle dava açıldı. adı duyulmamış bir grup üstlendi ve pilotların serbest bı-
Asliye Ceza Mahkemesi’nde hâkim karşısına çıkan O.D. rakılması karşılığında, Suriye’de isyancıların elinde esir
ise alkol almadığını, hızının 40 km olduğunu, kazanın dar olan 9 Lübnanlı’nın serbest bırakılmasını talep etti. Murat
ve aydınlatmasız yolda gerçekleştiğini, kan testinin alkol Ağca’nın babası Zeki Ağca haberi alınca kalp krizi geçirdi.
metreyle değil kan testi yapılarak sonucun alınması ge- (Airkule)
rektiğini söyledi. Vücudunda kırıklar oluşan ve uzun süre THY’nin 18 Ağustos günü yapılması gereken İstanbul-Bey-
yoğun bakımda tedavi görmesi nedeniyle halen göreve dö- rut seferinin kaptan pilotu Yılmaz Ö., meslektaşlarının ka-
nemeyen O.D.’nin birliğine dönse bile artık uçamayacağı çırılmasını protesto ederek seferi yapmayacağını Türkçe ve
belirtildi. (Sabah) İngilizce olarak anons etti ve uçaktan indi. Uçağın 151 yol-
cusu yeni kaptan pilotun uçağa gönderilmesinin ardından
THY Pilotuna Taciz Suçlaması Beyrut’a gitti. THY yetkilileri, Yılmaz Ö. hakkında idari so-
Türk Hava Yolları’nda görev yapan pilot F.H, İstanbul-Zü- ruşturma başlatıldığını ve soruşturma bitene kadar pilotun
rih seferi sonrası kaldıkları otelde kabin memurunu taciz et- uçmasına izin verilmeyeceğini söylediler.
Diplomatik girişimler arasında, Dışişleri Bakanı
A.Davutoğlu’nun Lübnan’lı mevkidaşı ile sert telefon görüş-

574

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

mesi yaptığı, Cumhurbaşkanı A.Gül’ün İran’ın yeni Cum- Sabiha Gökçen Havalimanı (İSG)
hurbaşkanından yardım istediği, MİT heyetinin Beyrut’a 20 Haziran 2013: 422 iniş-kalkış, 62.135 yolcu
gittiği, Türk savaş gemilerinin Lübnan’a yönlendirildiği, 11 Ağustos 2013: 533 iniş-kalkış, 71.200 yolcu
Türk hava sahasının Lübnan uçaklarına kapatılmasının Antalya Havalimanı
plânlandığı gibi haberler medyada yer aldı. (Airnewstimes) 29 Haziran 2013: 937 uçak iniş-kalkışı, 163.000 yolcu giriş-
Sivil Havacılık Akademisi, bu olay vesilesiyle bir anket dü-
zenledi. 14’ü kabin memuru, 206’sı pilot olmak üzere 200 çıkışı. (Airkule)
kişinin katıldığı ankette; bu eylem karşısında yapılması ge-
rekenler, şirket içi güvenlik uygulamaları ve dünyanın diğer İniş Takımları Arasındaki Mozambikli Kaçak
güvenliksiz havaalanlarının hangileri olduğu gibi bilgiler Yolcu
elde edilerek, kamuoyuna açıklandı. Angola’dan İngiltere’ye sefer yapan bir yolcu uçağının iniş
Antalya’da Bulaşıcı Hastalık Tatbikatı takımları arasına saklanarak ülkeye yasadışı giriş yapma-
ya çalışan 26 yaşındaki Mozambik uyruklu Jose Matada
Antalya Sağlık Denetleme isimli kişiye ait bir ceset Londra’da bir kaldırımda tanın-
Acil Müdahale ekibi ve 112 maz halde bulundu. 9 Eylül 2012 günü meydana gelen
Acil Servis ambulans ekiple- olayda Matada’nın -500C soğukta Londra’daki Heathrow
rinin katıldığı tatbikatta yurt Havaalanı’na kadar hayatta kalmayı başardığı, ancak uçak
dışından gelen yolcularda iniş için tekerleklerini açınca aşağı düştüğü tahmin ediliyor.
bulunabilecek bulaşıcı hastalıklara karşı alınan önlemler Polis, Matada’nın yere çarpana kadar hayatta olduğuna
kontrol edildi. Antalya Havalimanı 1. Dış Hatlar apronun- inandıklarını, ancak adamın oksijen eksikliği ve hipotermi
da yapılan tatbikata 60 personel katıldı. Senaryoya göre, nedeniyle bilincini kaybetmiş olabileceğini açıkladı. Polis,
yurt dışından gelen bir uçakta bulunan hastalık şüphesi ta- cesedin cebinde bulunan cep telefonundan patronunun
şıyan bir kişi ve diğer yolcuların, uçak içerisinde yapılan ilk numarasına ulaşıp cesedin dövmelerini tarif ederek kimlik
kontrollerinin ardından Antalya Eğitim Araştırma Hastane- tespiti yapmış. (Airkule)
sine sevki gerçekleştirildi.
Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 194 ülkenin, imzala- İniş Takımına Gizlenen Türk
dıkları Uluslararası Sağlık Tüzüğü 2005’e göre risk taşıyan 18 Temmuz 2013 günü İstanbul-
havalimanı, liman ve kara hudut kapısı gibi yerlerde halk Londra seferini yapan British Air-
sağlığı kapasitesinin geliştirilmesi yükümlülükleri olduğunu ways uçağının iniş takımında 30’lu
ifade eden Antalya Havalimanı Sağlık Denetleme Merkezi yaşlarda bir Türk erkeğin cesedi
sorumlusu Mustafa Doyduk, “Ülkemiz 13 uluslararası giriş bulundu. Londra’daki Heathrow
noktasını ‘Belirlenmiş giriş noktası’ olarak tespit etti. Söz Havalimanı’na fark edilen olayda yaşamını kaybeden kişi-
konusu yükümlülüklerden birisi de belirlenmiş giriş nok- nin adı bildirilmedi. (Vatan)
talarının halk sağlığı acil durum planlarının hazırlanması En Geveze Uçak Yolcuları Fransızlar
ve bu planların tatbikatlarla test edilerek güncellenmesidir.
Biz de bunu yaptık” dedi. (Airnewstimes) Seyahatseverlere uçakta yanlarında oturan kişiyle sohbet etmek-
Atatürk, S.Gökçen ve Antalya Havalimanlarında ten hoşlanıp hoşlanmadıkları soruldu. 10 bini aşkın Avrupalı
REKOR uçak yolcusunun katıldığı anketin sonuçlarına göre, uçakta ya-
Atatürk Havalimanı Avrupa`da nına oturan yolcularla arada sırada bile olsa konuşmayı tercih
10 milyonun üzerinde yolcusu edenlerin oranı %80. Skyscanner şirketinin yaptığı ankette Fran-
bulunan havalimanları kate- sızlar %43’lük oranla, yanlarındaki kişiyle her zaman konuşmak-
gorisinde 1. sırada yer aldı; tan hoşlandıklarını belirterek uçakta en çok konuşan millet oldu.
rakamları: Fransızları, yüksek sesli konuşmaları ve sıcakkanlılıkları ile ünlü
İspanyollar ve İtalyanlar izlerken, uçakta konuşmayı en az tercih
2008: 929 iniş-kalkış edenler İngilizler oldu. Ruslar 4., Türkler 5. sırada yer aldı. Türk-
2010: 932 iniş-kalkış lerin %24’ü yanlarındaki kişiyle ilk defa tanışıyor olsalar bile her
2011: 1.069 iniş-kalkış zaman sohbet etmek istediklerini belirtirken, %62’si arada sırada
3 Eylül 2012: 1.132 iniş-kalkış konuşmaktan hoşlandığını söyledi. Araştırmaya katılan Türklerin
25 Nisan 2013: 1.171 iniş-kalkış, 123.806 yolcu %14’ü ise uçakta yanındaki kişiyle sohbet etmeyi tercih etmedi-
27 Mayıs 2013: 1.181 iniş-kalkış ğini belirtti. Ankete katılanlar arasında yanındaki yolcularla ko-
21 Haziran 2013: 1.194 iniş-kalkış nuşmamak için oldukça ilginç yollara başvuranlar da bulunuyor.
2 Ağustos 2013: 1.213 iniş-kalkış, 135.374 yolcu Örneğin %2’si yanındaki yolcuyla konuşmamak için sağır nu-
10 Ağustos 2013: 1.245 iniş-kalkış, 145.000 yolcu marası bile yaptıklarını belirtiyor. Kitap okuyormuş gibi yapmak,
yanındaki yolcuyla göz teması kurmaktan kaçınmak ve uyuma
numarası yapmak ise sıkça başvurulan diğer yöntemler arasında.

(Airnewstimes)

575

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Jet Lag Gözlüğü Side’de Yapılan Airshow Nefes Kesti
Avustralya’nın Flinders Bu yıl Antalya-Side’de üçüncüsü düzenlenen Airshow Side
Üniversitesi’nden Prof. hava oyunlarını 300 bin kişi izledi. Ünlü Türk akrobasi pi-
Dr. Leon Lack’ın icat lotu Ali İsmet Öztürk’ün gösterisinin ardından, denizden
ettiği “Re-Timer” adlı 2,5 metre yüksekliğe çubuklar arasına uzatılan kurdeleyi
gözlük, yaydığı yeşil uçak kanadıyla kesmesiyle sona erdi. 25-26 Mayıs 2013
ışıklarla biyolojik sa- günlerinde gerçekleştirilen oyunlarda dünyaca ünlü Rus
ati düzenliyor, jet-lag bayan akrobasi pilotu Svetlana Kapanina’nın nefis gösteri
durumuna son veriyor. uçuşu Side Batı Plajı’na gelen yerli ve yabancı turistler ta-
Gözlüğün kronik uy- rafından alkışlarla izlendi. Paramotor uçak pilotu Erdoğan
kusuzluğa da yardım- Şanlı da yaptığı birbirinden güzel hava oyunları izleyiciler-
cı olacağını kaydeden den alkış aldı.

Lack, “Re-Timer’ın yaydığı ışıklar, beynin biyolojik saati Fransız Reva Akrobasi ekibinin üçlü uçakla yaptığı hava
düzenleyen kısmına doğrudan etki ederek, saat dilimlerin- oyunları yürekleri ağza getirdi; 3 uçağın yakın mesafeden
deki değişmelerin insan vücuduna olan olumsuz tesirlerini birbirleri arasından geçtikten sonda gökyüzüne çıkardıkla-
engelliyor” dedi. Gözlüğün yaydığı yeşil ışık dalgaları bey- rı dumanla kalp şekli yapması, gösteriyi izlemeye gelenler
ni uyarıyor ve hormonları harekete geçirerek vücut saatini tarafından dakikalarca alkışlandı. Air Bandit de 3 uçakla
ayarlıyor. Erken kalkmak istiyorsanız gözlüğü sabah 50 da- yaptıkları akrobasi şovlarıyla unutulmaz dakikalar yaşattı.
kika, eğer geç uyanmak istiyorsanız gece yatmadan önce Romanian Yakers Formation akrobasi gösterileriyle 3. Airs-
50 dakika takmanız yeterli. Pille çalışan gözlük İngiltere’de how Side’ye renk kattı. Patriotic Paraşüt ekibinden ABD’li
satışa çıktı; fiyatı 253 dolar (455 TL). (Sabah, Airkule) pilot William Wallace’ın, arkadaşı David ile birlikte 1.400 met-
reden birbirine bağlı paraşütleri havada iple kestikten sonra ani
Gaziantep Uçağında Bomba Paniği bir şekilde yere indirme gösterisi seyirciler tarafından dakikalarca
3 Mayıs 2013 günü Onur Air’in İstanbul-Gaziantep seferini alkışlandı.
yapacak yolcu uçağında bulunan Hasan T. (46) “Üzerimde
bomba var” diye bağırdı. Bunun üzerine kabin ekibi duru- Çinden Uzaya Beşinci İnsanlı Uçuş; 3 Taykonot
mu polis ekiplerine bildirdi. Polisler Hasan T.’yi gözaltına Yörüngeye Girdi
alarak Atatürk Havalimanı Asayiş Büro Amirliği’ne götür-
dü. (Milliyet) 11 Haziran 2013 günü Çin, içinde biri kadın olan üç taykonotu
(Nie Haisheng, Zhang Xiaoguang ve Wang Yaping) Şıncou-10
Mısır Uçağında Sabotaj Paniği insanlı uzay aracı ile fırlattı. Ülkenin kuzeybatısındaki Gansu
Egyptair’in eyaletinde bulunan Ciuçüen Uydu Fırlatma Merkezi’nden yerel
Kahire-New saatle 17:38’de uzaya yollanan Şıncou-10 mekiğinin, yörüngede
York seferini bulunan Tiengong-1 modülüyle kenetlendiği ve görevinin “Çin’in
yapan Boeing uzay programı için hayati önem taşıdığı” bildirildi. Şıncou-10’un
777 tipi uçakta kadın taykonotu Vang Yaping, araç yörüngeye ulaştıktan sonra
bulunan BBC canlı yayınla ilk ve ortaöğretim öğrencilerinden hazırlanan sını-
prodüktörü
Nada Tevfik,
tuvalette bir
peçete üze-
rine yazılmış

“Bu uçağı ateşe vereceğim” şeklinde bir not buldu. Duru-
mu kabin görevlilerine bildiren Tevfik, nottaki yazının bir
çocuğun el yazısına benzediğine ve “şaka” olabileceğine
dikkati çekti. Hava kontrol ofisinin talimatıyla 326 yolcu
taşıyan uçak New York yerine İskoçya’nın Glasgow şehrine
yönlendirildi. Uçağa 2 Hava Kuvvetleri jeti eşlik etti. İniş
sonrası bomba imha ekipleri uçakta arama yaptı ve 2 kişi
gözaltına alındı. (Vatan)

576

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

fa ders verdi. Derste yer çekiminin az olduğu ortamda hareket, Uçaklarda Ozon Gazına Bağlı Kanser Riski
yerçekimi kanunu ve kütlesel ağırlık üzerine anlatımlar yapıldı.
Çince’de “Cennetteki Saray” anlamına gelen 8,5 ton ağırlığındaki Alman pilot sendikası
Tiangong-1 modülü, ülkenin uzay programında tarihi öneme sa- Vereinigung Cockpit,
hip. Çin, 2011’de gönderdiği Tiengong-1’le uzay istasyonu pro- uçaklarda ozon gazın-
jesine başlamış oldu. 2016’da ilk uzay laboratuarı, 2020’de de 3 dan ötürü kanser riskinin
kapsülden oluşan ilk uzay istasyonu kurulması planlanıyor. Çin, arttığı uyarısında bulun-
uzay programını başlattığı 1992’den bu yana 4’ü insanlı olmak du. Sendika bünyesinde
üzere 9 Şıncou uydusu ve Semavi Saray-1 modülünü yörüngeye kurulan bir çalışma grubu, ozon gazının yol açtığı kanser riskine
yolladı. (Vatan, Hürriyet) karşı yolcu uçaklarına takılan dönüştürücü cihazları inceledi. 5
yıl önce, atmosferin üst tabakalarındaki sağlığa zararlı ozon gazı-
Yakıt Tasarrufu İçin Bayan Kabin Memuru Tercihi nı oksijene dönüştüren cihazların mevcut uçaklara hemen konul-
Hindistan’ın ması vaadinde bulunan şirketlerin verdikleri sözü tutmadıklarını,
özel havayo- tasarruf gerekçesiyle bazı filoların hemen hemen tamamen ozon
lu şirketlerin- dönüştürücü cihazdan yoksun olduğu belirlendi. Yolcu uçakları
den Go Air, ya bir ozon dönüştürücü cihazla bu tehdidin üstesinden geliyor
2020 yılına ya da ozon yoğun bölgeler uçuş rotasından çıkarılıyor. (Deuts-
kadar alaca- che-Welle)
ğı tüm uçuş
görevlilerinin Hava Trafik Kontrolörü Uyudu Arjantin’in gü-

kadın olacağını açıkladı. Hesaba göre uçaktaki kadın sayısının neybatısındaki
fazla olması genel ağırlığı düşürecek, bu da yakıt tasarrufu sağ-
layacak. Kadınların erkek meslektaşlarından 15-20 kilo hafif ola- Neuquén’de Presi-
cağını öngören şirket bu yolla yıllık 500 bin $ tasarruf planlıyor.
Halen Go Air’in bünyesinde 15 uçak bulunmakta. Şirketteki 330 dente Perón havaa-
kabin memurundan 132’si erkek. 2020’ye kadar alınacak 80 ki-
şinin tamamının kadın olması planlanıyor. Sektörde en büyük lanına iniş yapmak
maliyet kalemi yakıt. Uuçaktaki her ilave kilo maliyeti biraz daha
yükseliyor. Örneğin İstanbul’dan yapılan orta mesafeli bir Avrupa isteyen bir uçak,
ülkesine uçuşlarda bile 1 kg’lık ek bagaj ağırlığı, 30 kilo ekstra
yakıt gerektiriyor. defalarca yaptığı

Tasarruf Tedbiri Örnekleri anonslara yanıt ala-

Yakın geçmişte kilosu fazla olan yolculardan ‘obez vergisi’ alın- mayınca havaalanı
ması gündeme gelmişti. Singapur ve Northwest Havayolları dahil
birçok şirket, tasarruf için lavabo su deposunun %25’ini doldur- güvenliğine haber
muyor. China Southern, uçuştan önce yolcularını havaalanında
tuvalete gitmeleri konusunda uyarıyor. Japon Havayolları, çok verdi. Kuleye gelen polisler, görevliyi bir döşekte uyurken buldu-
tuvalete gidilmesin diye first-class dışında bira satışını yasakladı.
Cathay Pacific, uçak boyalarını söktü, 200 kilo hafifledi. RynAir, lar. Havadaki uçağın kendi çabasıyla güvenli bir şekilde iniş yap-
uçuş hızının düşürülmesini; British Airways, pilotlarına süzülerek
inmeyi tavsiye ediyor... (Airnewstimes) tığı; kule görevlisinin Arjantin Hava Kuvvetleri K’lığı tarafından

Rynair Uçağı 19 Yaşındaki Pilota Emanet Ediyor mahkemeye verildiği açıklandı. (Airporthaber)

İrlandalı uçak şirketi Ryanair, Pilot Adaylarına Seçme Sınavı Geri Geliyor
önümüzdeki Eylül ayından iti-
baren yolcularını 19 yaşındaki Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünden (SHGM) yapılan açıkla-
Ryan Irwin adlı bir pilota ema- mada, ‘Pilotaj eğitimi alacak öğrencilerin uçuş okullarına kayıt
net edeceğini açıkladı. Irwin, 17 yaptırabilmeleri için DLR ve benzeri testten geçme zorunluluğu
yaşında pilotaj eğitimine başladı getirmeyi düşünüyoruz’ denildi. (Airporthaber)
ve 1,5 yıl sonra Oxford Aviation
Akademisi’nden mezun oldu. En Yaşlı Akrobatın Rekoru
Daily Mail’e konuşan Irwin,
mezun olduktan hemen sonra 93 yaşındaki İn-
Ryanair’ın kendisine iş teklif ettiğini; şu an Boeing 737 ile uçabilmek giliz Tom Lackey,
için tip eğitimi aldığını ve Eylül ayından itibaren first officer olarak görev çift kanatlı uçağın
üzerinde yaptığı
alacağını söyledi. (Airporthaber) gösteriyle rekor
kırdı. Adrenalin
tutkunu Tom Lac-
key, uçağın ka-
natları üzerinde
yürüyen en yaşlı
akrobat oldu. Lac-
key havada 1 saat 21 dakika kaldı. Önceki rekor da kendisine
aitti. Lackey 2005’te 85 yaşındayken aynı gösteriyi yapmış ve
Guinness Rekorlar Kitabı’na adını yazdırmıştı. (Airkule)

577

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

THY 80. Kuruluş Yılını Kutladı

20 Mayıs 1933 günü Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı “Hava iz bırakmış bir kişiydi; yolcuları
Yolları Devlet İşletmesi” kuruldu. İlk Türk pilotu Fesa Evrensev’in bizzat karşılar, yardım ederdi...
müdürlüğünü yaptığı kuruluşun ilk bütçesi 180 bin liraydı ve 7 Devlet Hava Yolları İşletmesi’nin
pilot, 8 makinist, 8 memur ve 1 telsizciden oluşan toplam 24 bugünkü (Türk Hava Yolları)
personeli vardı. Filosunun adı THP: Türk Hava Postaları idi ve ismini alması 21 Mayıs 1955
toplam 28 koltuk kapasiteli 5 uçağa sahipti: 2 adet King Bird (5 günü gerçekleşti. Jet çağına ge-
koltuklu), 2 adet Junkers F-13 (4 koltuklu) ve 1 adet ATH-9 (10 çiş 1967’de ilk DC-9 uçağının
koltuklu) yer alıyordu. Seferler Ankara-Eskişehir-İstanbul arasın- filoya katılımıyla başladı; sonra-
da yapılıyordu. 1935 yılında Em.Plt.Sb. Aynî Bey, 1936’da Şev- ki yıllarda DC-9 alımları devam
ket Arı, 1938’de Em.Plt.Alb. Ferruh Şahinbaş (8 yıl) genel müdür etti. 1972’den itibaren DC-10
oldu. İşletmenin bağlantısı da önce Nafia, sonra Ulaştırma Ba- ve F-28’ler; 1974’de Boeing
kanlıklarına geçti. Adı Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü 727’ler, 1985’de Airbus A310’lar,
oldu. Alınan yeni uçaklarla filodaki uçak sayısı 8’e, koltuk sayısı 1991’de B-737’ler, 1993’de
64’e, bütçe ise 1 milyon TL’ye yükseltildi. A-340’lar filoya katıldı. 2006
yılında uçak sayısı 100’e çıktı;
2008’de yan şirket olan Anadolu-
Jet kuruldu; Star Alliance üyeliği başladı.

1943 yılında 6 adet D-Havilland Domini, 1944’de 5 adet Jun- 2013 yılında 80.
kers-52 uçağı filoya katıldı. Koltuk sayısı 185’e çıktı. 1945’de kuruluş yıldönü-
ise 30 adet Douglas DC-3 ve 3 adet C-47 ile filodaki uçak sayısı mü kutlanırken,
52’ye, koltuk kapasitesi ise 845’e ve yolcu sayısı 18 bine yük- THY dünyanın
seldi. Sadece 3 kente yapılan seferler 19 kente kadar yayıldı. 90’dan fazla ül-
1946 yılında yolcu sayısı 37 bine çıktı; adı Devlet Hava Yolları kesine ve 200’den
İşletmesi Genel Müdürlüğü oldu ve başına Em.Plt.Alb. Osman fazla noktasına
Nuri Baykal getirildi. 12 Şubat 1947 günü Ankara-İstanbul-Atina uçuşlar düzenle-
uçuşu ile ilk yurtdışı seferi, 1953 yılında ilk hac seferleri yapıldı. mektedir. 2013 yılı sonunda yolcu sayısı yaklaşık 150 milyon,
Aynı yıl İstanbul Yeşilköy’de modern bir uluslararası havalimanı uçak sayısı 235 olacaktır... Boeing ve Airbus uçaklarından olu-
trafiğe açıldı. 1954 yılında Genel Müdürlüğe ve 1956 yılında şan filodaki uçakların yaş ortalaması: 6.2’dir. Halen Avrupa’nın
THY Anonim Ortaklığı Başkanlığına kadar yükselen Rıza Çerçel, 5. büyük şirketi durumunda olup; kendi teknik-bakım kuruluşu,
uçuş akademisi, simulatör / eğitim birimleri ve kargo taşımacılığı
(9 uçak) ile köklü, kapsamlı bir havayolu şirketi olarak bayra-
ğımızı dünyanın her yerine taşımaktadır. Müşteri memnuniyeti,
ikram ve kalite ödülleri toplamaktadır.

THY’de Kırmızı Ruj Yasağı

THY Kabin Hizmetleri Başkanlığı tarafından yayınlanan gidilmişti. Yapılan değişiklikte, frapan ve simli makyaj,
“Kabin Memuru Üniforma Yönetmeliği”nde bazı deği- pastel renklerde makyaj malzemesi kullanımı, kızıl kırmı-
şiklikler yapıldı. Yönetmelikte, kullanılacak ruj renginin zı ve platin sarısı renkli saçlar yasaklanmıştı. Ancak daha
tene uyumlu, pastel tonlar olması istendi. Makyajın yanı sonra bu karardan U dönüşü yapıldı. THY Genel Md. Te-
sıra saçlarla ilgili talimatta ise, tepeden yapılacak topuz mel Kotil, bu kararın alt yöneticiler tarafından kendilerine
ve peruk yasaklandı, takılacak tokaların da standartları danışılmadan alındığını; uygulamanın eskisi gibi devam
belirlendi. Özellikle kırmızı rujun dişlere bulaşmasının edeceğini söyledi. THY Yön.Krl.Bşk. Hamdi Topçu da, kı-
kötü bir görüntü oluşturduğu belirtilirken bu yönetmelik yafet ve makyaj esaslarını açıklayan yönetmelikte ruj ren-
ile amacın kabin memurlarının makyajlarında ve saçla- ginin pastel olacağının yıllar öncesinden belirlendiğini,
rında belirli standartların oluşturulmasına dikkat çekildi. yeni bir yasak getirilmediğini söyledi (Hürriyet). Bu arada
Benzer bir değişikliğe geçtiğimiz yıl Temmuz ayında da Ukraynalı feminist FEMEN hareketi, “Gökyüzünün İslam-
laştırılmasını durdurun!” sloganıyla THY’deki “kırmızı ruj
yasağı” uygulamasına karşı bir protesto başlattı. İki FE-
MEN üyesi ellerinde Türk bayrakları, kafalarında hostes
şapkaları, dudaklarında kırmızı rujlarıyla kameralara poz
verdi. FEMEN’cilerin vücutlarındaki “My lips, my decisi-
on” (Benim dudaklarım, benim kararım) cümlesi dikkat
çekti. (Airnewstimes)

578

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

THY Grevi

15 Mayıs 2013 saat 03’de masyon ve psikolojik savaş hamleleri başladı: Hava-İş,
Hava-İş Sendikası öncülü- grevin ilk günü 218 uçuşun iptal edildiğini ve grevci
ğünde başlayan THY gre- memur sayısının 2 bini aştığını; THY ise grev başladık-
vine 209 THY kabin me- tan sonra 987 sefer yapıldığını ve hiçbir iptal olmadı-
muru katıldı. Baştan greve ğını, hatta grevin 4. gününde Atatürk Havalimanı’nda
olumlu bakan pilotlar der- çoğunluğunu THY uçaklarının oluşturduğu uçak iniş-
neği TALPA, greve saatler kalkış sayısında tarihi rekor kırıldığını (24 saatte 1.177
kala pilotların greve katılmayacağı bildirdi; bu, vicdanla iniş kalkış) duyurdu. Ancak THY’nin bazı uçuşlarında
cüzdan arası bir durum olarak yorumlandı. Çünkü yor- ortağı olduğu Sun Express şirketinin uçuş ve kabin ekip-
gunluk, uçuş görev sürelerinin uzatılması, sorumlu kap- lerine görev yaptırdığı ortaya çıktı. Karşı hamle olarak
tan kararına müdahale gibi pilotlara ait pek çok sorun grevin daha 3. gününde THY’den zam haberi geldi; gre-
vardı ve Sendika pilotların greve katılımına kesin gö- ve katılmayanlara elma şekeri ya da ayartıcı teklif ola-
züyle bakmaktaydı; birkaç yüz pilotun katılımı, yüzler- rak %8.1 zam yapılacağı
ce seferin iptali grevi başarılı hale getirebilir, THY geri duyuruldu. (Sefa İnan’a
adım atabilirdi. Ancak sadece 10 kadar pilot greve katıl- göre ahlâksız teklif!!!).
dı... Greve tek bir üyesi bile katılmayan THY Teknisyen- THY Yönetik Krl. Bşk.
leri Derneği TALTA’dan garip bir açıklama geldi: “Sen- Hamdi Topçu, 22 Mayıs
dika ve grev hakkından hiçbir şekilde vazgeçmeyiz...” gecesi SKY Türk TV ka-
Kabin Memurları Derneği - TASSA yönetimi de greve nalındaki canlı yayında,
katılmama kararı aldı ise de, THY’deki 6.500 kişilik “Sendikanın grevde ama çalışanların grevde olmadığı-
mevcudundan 209’u greve katıldı. (Bu sayı 300 olarak nı, greve katılımın 16 bin kişilik THY çalışanının sade-
da telaffuz edildi.) Başlangıçta sayı daha fazla iken, bir ce %1,6’sı olduğunu (6.500 kabin memurunun 209’u)”
kısım kabin memuru sonradan vazgeçtiklerini yönetici- açıkladı. Greve katılanların çoğunun THY personeli ol-
lere telefonla bildirdi. 31 Mayıs Dünya Kabin Memurla- madığını, başka sendikalardan taşıma işçilerle kalabalık
rı Günü kutlaması TASSA yönetimince ileri bir tarihe er- oluşturulduğunu iddia etti. Ertesi gün grevci THY kabin
memurları personel kimliklerini sallayarak bunu yalan-
telendi. THY kabin lamaya çalıştılar.
memuru eksiğinin Murat Herdem: “H.Topçu süreci iyi yönetti; her akşam
bir kısmını eğitim- bir TV kanalına çıkıp THY’nin haklılığını izah etti. Ati-
deki genç memur- lay Ayçin ise sadece Ulusal TV’de konuşabildi. Grev
lardan karşıladı; öncesi hiçbir rezervasyon iptali olmadı...Greve katılan
ayrıca boş günü 209 kabin memuru da artık mimlendi!”
olan kabin memurlarını uçuşa davet etti, eğitmenleri Sefa İnan: “Bu gün için görülen tehlike; THY’deki sen-
ve kontrol amirlerini de uçuşlara gönderdi. Kabin per- dikacılığın bit(iril)me aşamasına gelmiş olmasıdır...
soneline yönelik bütün eğitim programları ve İngilizce THY’de son senelerde yaşanan birçok yanlış, bu grevin
sınavları iptal edildi; rutin sağlık kontrollerine de bu ay başarılı olmasını isteyenlerin gerekçesi oldu: Örneğin
sonuna kadar ara verildi. Böylece örtülü kalmış bir za- taşeron işçilik uygulaması, kılık kıyafet, içki, rozet, ruj
fiyet yaşanmış oldu. Bu gelişmelerden sonra zaten ka- yasağı, THY’nin torpilli yöneticileri, keyfi olarak yapı-
tılımın düşük kaldığı THY grevi büyük bir darbe yedi... lan vardiya saati düzenlemeleri ve bundan kaynaklanan
Airporthaber’den Ali Kıdık grevi, “sosyetik, anlamsız, iş kazalarındaki artış, keyfi olarak kabin ekiplerinin sa-
başarısız, amacına ulaşamamış, provokatif”; Airkule ya- yıları ile oynama, part-time çalışma yöntemi ile kabin
zarı Faruk Sayılır: “mesajlar üzerinden yapılan sanal bir ekiplerin aylıklarının düşürülme girişimi gibi, “ben yap-
grev” olarak niteledi; uzadıkça da “inat grevine” dönüş- tım oldu” tarzlı uygulamalar... Hamdi Topçu havaalanı
tüğünü yazdı. “Sahte grev” diyenler de oldu. muhabirlerini hoş tutmasını biliyor. Grevden önce Mart
Hava-İş Başkanı Atilay Ayçin, geçen seneki grevde iş- ayında bir grubu Los Angeles, diğer bir grubu Pekin’e
lerinden atılmış olan 305 THY çalışanının işe geri alın- götürmüştü... Ben işlerini, geleceklerini tehlikeye attık-
masına, ayrıca çalışma sürelerinin uzatılması, dinlenme larını bile bile greve katılan kabin memurlarına saygı
sürelerinin kısaltılması gibi sebeplere dayandırdığı grev duyuyorum... Grev nedenleri şu: “Aldığımız ücretle ilgi-
gerekçelerini kamuoyuna da, sendika üyelerine de yete- li bir sorunumuz yok ve şirketimizi çok seviyoruz, ama
rince anlatamamış olmalı ki grev tutmadı. A.Ayçin grev işimiz çok ağırlaştı. Her uçuşa giderken yorgunluktan
boyunca sendika yöneticileri olarak maaş almayacakla- ayaklarımız geri-geri gidiyor ve her uçuşa giderken, ar-
rını, grev mağduru üyelerine de bir miktar maddi katkı tık bu son olsun diyoruz.” (Airporthaber)
yapacaklarını söyledi... Daha sonra karşılıklı dezenfor-

579

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Süleyman Şen: “...THY seferleri eğer lodos kuvvetli es- direne direne kazanacağız” deyip başka slogan ürete-
mez ve dünyanın herhangi bir yerinde olağanüstü hava meme, insanları doğru bilgilendirememe cehaletine ka-
koşulları olmaz ise uçuşlar neredeyse rötarsız yapılı- pıldın. Eleştirilere bugün yaptığın gibi düşmanca cevap-
yor. Burada sendika yönetiminin şapkasını önüne ko- lar verdin. Olmadı be Atilay Ayçin. Çaldığın mayalar
yup, ‘Biz nerede hata yaptık? Neden greve etkili katı- gölde tutmadı.
lım sağlayamadık?’ diye düşünmesinin zamanı çoktan Seni haklı bulanı göklere çıkardın, haksız bulanı yerin
geçti bile. Hava-İş Başkanı Atilay Ayçin’in işçilere ve dibine sokmaya kalkıştın. Saygıdan öte, saygısızlığı öğ-
THY yöneticilerine hitaben yıllardır yaptığı “Eğer dedik- retmeye çalıştın personele. Konuşmaların hep itici idi,
lerimi yapmazsanız, kendimi uçağın dikmesine bağlar irite edici idi. 25 yıla yaklaşan başkanlık tarihinde hiç
hiçbir uçağı kaldırtmam” tehdidi geçerliliğini yitirmiş, gözün doymadı. Hep önde olmak istedin. Geriden kim-
Ayçin’in delege anlamında en kuvvetli olduğu THY se yetişmesin istedin. Çokça personelin işten atılmasına,
Hat Bakım’da 1 işçi bile greve katılmamıştır. Hatta THY disiplin kurullarında “evet” dedin. Sana muhalif olan-
Teknik A.Ş. girişinde asılı olan ‘Bu İşyerinde Grev Var’ lara “yönetimin adamı” yaftası astın. Oysa senin için
afişinin önünde yöneticilerin gülümseyerek hatıra fo- “kendisine muhalif olanları yönetimle bir olup işten
toğrafı çektirdikleri bile aldığımız duyumlar arasında…” attırıyor” denildi. Bağırmaktan, nutuk atmaktan, haka-
Ağustos ayında, THY Yönetimi, aldıkları pişmanlık ret etmekten, yüzlerce insanı işsiz bırakmaktan başka
mesajları nedeniyle 5 Ağustos gününe kadar grevden hangi başarın var. İşte yolun sonu göründü. Yargıtay
vazgeçenlere işbaşı yaptıracağını açıkladı. Hava-İş ön- sana, senin sendikacılık ideolojine “Hayır” dedi. Ne
cülüğünde grevi sürdürenler ise THY yönetimini twit olacak şimdi bu sana inanan personelin hali? Sürükle-
yağmuruna tutmak, Yönetim binası önünde kornalı pro- diğin felaketin farkında mısın? THY çalışanlarını sadece
testo yapmak şeklinde eylemlerine devam ettiler. (Air- işsiz bırakmadın. Aynı zamanda Hava-İş’siz de bırak-
kule) tın. Başka başka sendikaların THY’nin içine girmesine
Ali Kıdık: “Atilay Ayçin, THY çalışanlarının hayali ile çanak tuttun. Hava-İş öldü. Ruhuna El Fatiha. Çelik İş
oynadın. Yarınları ile oynadın. Çokça çalışanı işinden geliyor. Yakında başka İş’ler de sıraya girer. Pilot-Sen
ettin. Şöyle olacak, böyle olacak diyerek genç çalışanla- gelir, Hostes-Sen gelir, Yer Hizmeti Sen gelir, gelir Allah
rın beynini yıkadın. Sendikacılığın evrensel değişimine gelir...” (Airporthaber)
ayak uyduramadın. “Vur vur inlesin hükümet dinlesin,

SKYTREX Ödüllerinde Son 3 Yılın Avrupa Birincisi THY
Sektörel anlamda dünya da Business Class yolcularına ‘Flying Chef’ hizmeti
çapında saygı duyulan ve sunan THY, dünya sıralamasında “En İyi Business
performans temelini esas İkram Servisi” ödülüne de layık görüldü. Türk Hava
alıp havayolu şirketleri- Yolları, dünyanın dört bir yanından 18,8 milyon yol-
ne her yıl düzenli olarak cunun geri bildirimi ile neticelenen tüm değerlendir-
ödül veren Skytrax, geç- me kategorilerinde, “4 yıldız” alan Avrupa’nın tek
tiğimiz iki yılda olduğu havayolu şirketi olmaya devam ederken, 2012 yılın-
gibi bu yıl da Türk Hava Yolları’nı, “Avrupa’nın En da “Avrupa’nın En İyi Havayolu Şirketi” unvanına üst
İyi Havayolu Şirketi” olarak ilan etti. Uzun uçuşlar- üste 2. kez sahip oldu. (Airkule)

Bodrum Uçağında Allahu Ekber Anonsu

Yalçın Doğan yazıyor: “1 Temmuz 2013 Pazarte- gilizce. Yolcular hostese soruyor, hostes “sefer duası”
si gecesi saat 00.45, İstanbul Sabiha Gökçen’den diye yanıtlıyor. Dua bitiyor, sonunda yine üç dilde
Bodrum’a uçan THY uçağı. Yolcular uçağa biniyor, ‘Hayırlı yolculuklar’… Hâlâ, kendi inançlarını toplu-
hoparlörlerden “Allahu ekber” sesi. Yolcular bir an ma empoze etmeye kalkıyor. Bunlar hiçbir olaydan
şaşırıyor, uçağa yanlış mı bindik, THY mi, yoksa İran ders almıyor. Başkalarına saygı göstermeden, inatla
ya da Suudi uçağı mı diye. Yok hayır, THY Bodrum ve hırsla bildiklerini okuyor. THY yönetimi “dini pro-
uçağı. Kaldı ki, İran ya da Suudi uçaklarında bile paganda” yaparak, suç işliyor.” (Hürriyet)
böyle uygulama yok. Yolcular yerlerine oturuyor, bu
kez önlerindeki ekranda bir dua. Türkçe, Arapça, İn-

Dernek Notu: THY’den olan beklentilerimiz gibi, Pegasus’tan da, “En emniyetli havayolu” benzeri ödülleri, tarafsız yurtdışı kuruluşlarından alma-
sını bekliyoruz.

580

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Pegasus 100 Yeni Uçak Siparişi Verdi

Yurt dışında 43, yurt içinde 29 olmak üzere toplam 30 ülkede 72 noktaya uçan
Pegasus Havayolları Yönetim Kurulu Başkanı Ali Sabancı, Gn Md Sertaç Haybat ve
Airbus Gn Md Yrd Christopher Buckley’in katıldığı toplantıda, 12 milyar $’lık Airbus
A320neo ve A321neo’dan oluşan 100 adetlik sipariş verildiği; ilk uçak tesliminin
2015-2016’da, son teslimin ise 2022 yılı sonlarında gerçekleştirileceği açıklandı.
25’i opsiyonlu, 75’i kesin olmak üzere toplam 100 Airbus A320neo ailesinden sipa-
rişi kesin olan 75 adet uçağın 58’i A320neo, 17’si A321neo olacak. İmza törenine
katılan Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım konuşmasında; “Herkese tabildot yemeği sunmak artık mümkün değil. Dinamizm için ensenizde
nefesini hissettiğiniz bir rakibiniz olmalı, olmazsa kendinizi geliştiremezsiniz. Oturduk para, kalktık para, su içtik para, bedava hiçbir hiz-
met yok. Bundan şaşmayın bu doğru” dedi. Pegasus Havayolları, 2023 vizyonu çerçevesinde Boeing 737’lerden oluşan filosunu tamamen
Airbus’a çeviriyor. Pegasus’un halen 43 adet Boing 737-800 uçağı bulunmaktadır. Uçakların yaş ortalaması 3,3’tür.Bu sipariş, Türk havacı-
lığında bir kerede verilmiş en büyük uçak satış anlaşması. (Sabah, Hürriyet)

Pegasus Şanlıurfa’ya Zorunlu İndi, Yolcular İsyan Etti

3 Temmuz 2013 günü İstanbul-Diyarbakır seferini yapan Pegasus uçağı henüz bilinmeyen bir nedenden dolayı Şanlıurfa GAP Havaalanına
zorunlu iniş yaptı. Uçaktan indirilen yolcular valizleriyle havaalanında bekletildi. Şanlıurfa Valisi Celalettin Güvenç’i arayan bazı yolcular,
mağdur ve çaresiz olduklarını dile getirerek yardım istediler. Konu ile ilgili konuşan yolcular; “Yakıt alacağız denildi, yolcu alacağız denildi.
Saatlerdir biz burada perişan bir halde bekliyoruz. Çocuklar var, aç ve susuz insanlar var...” dedi. Vali Güvenç’in talimatıyla Şanlıurfa GAP
Havaalanına gönderilen 2 otobüs yaklaşık 2 saat bekletilen yolcuları alıp Diyarbakır’a götürdü. Ertesi gün Pegasus tarafından yapılan açıkla-
mada, uçağın Şanlıurfa’ya inme nedeninin askeri uçuş yoğunluğu olduğu belirtildi. (Airporthaber)

Kalkış Gecikmesine Alkışlı Protesto

30 Temmuz 2013 günü Elazığ’dan İstanbul’a saat 18:50’de hareket etmesi gereken Pegasus Havayolları’na ait uçağın, yapılan ilk anons-
ta saat 21:00’da, sonra ise 21:35’te hareket edeceği duyuruldu. Ancak saat 21:35’te hareket edeceği beklenen uçağın havaalanına saat
21:50’de geldiğinin görülmesi yolcuları çileden çıkardı. Ortam gerildi, sinirler had safhaya ulaştı, adeta sabır testinden geçirilen yolcular,
yetkililerin somut bir açıklama yapmaması üzerine alkış’la tepki verdi. Bazı yolcular biletlerini iptal etmek için yetkililerle görüşürken çok
sert tartışmalar yaşandı. Uçak 4 saat gecikmeyle saat 22.30’da kalktı. Pegasus Havayolları, Çelebi Hava Servisi’nden aldığı yer hizmetleri
sözleşmesini 1 Haziran tarihi itibariyle iptal etti. Yolcu check-in, uçağa kabul, kayıp ve hasarlı bagaj ile harekât koordinasyon hizmetlerini
kendi ekipleriyle vermeye başlayan şirket, Haziran ayı performansıyla sınıfta kaldı. Pegasus, zamanında kalkış oranlarında en iyi Haziran ayı
performansını 2011 yılında elde ettiği %92,3’lük rakamla gerçekleştirmişti. 2013 yılı 24-30 Haziran haftasında ise %74 seviyesine geriledi.
(Haber 7, Airporthaber)

Pegasus’ta Herşey Parayla

‘Uçmayı kolaylaştıran havayolu şirketi’ sloganı ile hizmet veren Pegasus’un bazı uygulamaları ‘pes artık’ dedirtiyor… İddi-
alara göre, uçuşlarda klimalar sonuna kadar açılıyor. Soğuk havadan üşüyen yolcular bir battaniye ya da şal isteyince ‘Var
ama parayla’ cevabıyla karşılaşıyor... Uyku gözlüğü, battaniye ve şişme yastıktan oluşan uyku seti için yolculardan 15 lira
isteniyor. Pegasus uçaklarında ikramın paralı olması, ‘kabin personeli satış elemanına dönüştü’ yorumlarına da neden olu-
yor. İşte bazı fiyatlar: Su (33 cl.) 3 TL, Çay 5, Kahvaltı 15, Peynirli sandviç 8 TL…Sabancı ailesinin üçüncü kuşak girişimci-
lerinden 1969 doğumlu Ali Sabancı, 2004 yılında ana holdingden hisselerini alıp ayrılınca, babası Şevket Sabancı ve ablası
Emine Sabancı ile kurdukları Esas Holding’e katıldı. Daha sonra Pegasus Havayolları projesiyle dikkat çekti. 2005 yılında
satın aldığı şirket ile ucuz bilet sistemi üzerine kurulu projeyi uygulamaya başladı. Fakat bilet dışındaki tüm hizmetler ve
ikramlar da paralı yapılıp kazanç artırıldı. Hatta uçak içi satışlarda fatura vermediği için kayıt dışı satış eleştirileri yapıldı.
Sistemden vazgeçmeyen Ali Sabancı, şirketi Nisan ayında halka arz ederek borsaya kote hale getirdi. (Takvim)

Check-İn’den Para Aldı, 54 Milyonu Cebe İndirdi
Pegasus Havayolları, 1 Ocak’tan itibaren her yolcudan check-in ücreti alarak bu dönemde 54.7 milyon TL’yi
cebine koydu. 2013’ün ilk 6 ayında bir önceki yıla oranla yolcu sayısı bakımından iç hatlarda %20, dış hatlarda
ise %26 büyüme kaydeden Pegasus, yine aynı dönemde doluluk oranlarında iç hatlarda %2, dış hatlarda %4
artış gerçekleştirdi. Bu rakamlara göre 2012’nin ilk 6 ayında toplamda 6,16 milyon yolcu taşırken, bu yılın
Ocak-Haziran döneminde yolcu sayısını %23 artırarak 7,55 milyon yolcu rakamına ulaştı. Doluluk oranı da bu
dönemde toplamda %3’lük artışla %77’den %79,30’a yükseldi. (Airporthaber)

Dernek notu: Adı ve logosundaki uçan at figüründen dolayı “Uçan Beygir” olarak geçen Pegasus, tasarruf (veya fazla kâr) için su servisini bile
parayla yaptığı için eleştirilmekte. Bu ve benzeri nedenle de patronuna “Cin Ali” denilmekte…

581

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Bir Portre...

Bir Portre: SVETLANA KAPANİNA

1968 Kazakistan doğumlu Rus bayan akrobasi pilo- 40 altın madalya aldı. Madalyaları arasında Kremlin
tu. Yetenekli, başarılı ve güzel… şeref nişanı ve 2005 yılında verilen Sabiha Gökçen
madalyası da var. 1998, 2001, 2003 ve 2005’de
1988 yılında paraşütçü olma arzusuyla uçuşa başla- kadınlar kategorisinde dünya aerobatik şampiyonu
dı. 1995 yılında Güney Afrika Cumhuriyetinde tek oldu. “Gökyüzünün kraliçesi… havada uçakla nakış
bayan pilot olarak katıldığı Dünya Havacılık Şam- örüyor… dans ediyor…sevişiyor” gibi nitelemelerle
piyonasında ilk altın ve gümüş madalyalarını ka- anılmakta. Son olarak bu yıl üçüncüsü yapılan Airs-
zandı. İlk şampiyonluğunu 1996 yılında Antalya’da how Side’de nefis gösteri uçuşları yaptı. Kapanina
kazandı. Daha sonraki yıllarda 7 kez şampiyonluk, halen Moskova’da eşi ve 2 çocuğuyla yaşıyor.

UÇUŞ DOKTORU ANDI

Bu yemin ile, kutsal bir yükümlülük saydığı Deneyimlerim sonucu öğrendiklerim sade-
insan bedeninin ve ruhunun tedavisine yardım etme- ce bugünün değil, yarının havacılık dünyasını da
yi kabul ediyorum. etkileyecektir. Öğrendiklerim ve uyguladığım şeyler
havacılıktaki yaşamsal zorlukların akışını değiştire-
Havacılık tıbbı çalışmalarında mesleki so- bilecektir. Ülkemizin gelecekteki barış ve huzuruna
rumluluğumu daima hatırlayacağım. Çalışmalarım katkı sağlama gayreti içinde olacağım.
sınırsız, gayretim ise sürekli olacaktır. Günlük çalış-
malarımda, zor şartlarda yetiştirilen ve görev yapan Hastalıklarla, yorgunlukla ve ümitsizlikle
uçucuların daha etkin ve sağlıklı olmaları için gayret mücadele edeceğim, zorluklar karşısında yılmaya-
sarf edeceğim. cağım. İnsanların inançlarına saygı duyacağım. Beni
bugünlere getiren vatanıma ve kutsal bildiğim değer-
Bir hekim olarak sorumluluğum tıp sanatını lere inancımı kaybetmeyeceğim.
doğrulukla ve şerefle icra etmek; bir asker olarak ye-
minim vatan, onur ve vazife üzerinedir. Tüm bunları yerine getirmeye namusum ve
şerefim üzerine and içerim.
Görevlerimi elimden geldiği ölçüde iyi yap-
maya çalışacağım. Çaresiz durumlarda bile tüm
imkânlarımı kullanarak makul çözümler arayaca-
ğım.

Kaynak: Flight Lines. Vol. 26, No. 3, Spring 2013 Society of USAF Flight Surgeons / www.sousaffs.org
Çeviri: Dr. Savaş İlbasmış

582