Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 23

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Bir Portre...

Hem F-22 Pilotu, Hem Tıp Doktoru

F-22 pilotları, yüksek irtifada / yüksek G kuvvetlerine diğer jet
pilotlarından daha sık maruz kalırlar. İrtifa ve G fizyolojisini
bilen uçuş doktorlarının bile bu uç konulardaki deneyimi kısıt-
lıdır. Konu üzerinde araştırma yapıp fizyolojik önlem geliştir-
me niyetinde olan uçuş doktorlarının ise tek koltuklu bir uçak
olan F-22’de pilotla birlikte (tandem) uçma imkânları yoktur.
Bu nedenle Amerikan Hava Kuvvetleri, Doktor-Pilot Progra-
mı kapsamında eğitilen uçuş doktorlarını tek pilot olarak F-22
uçaklarında uçurmaktadır. Dr. Yarbay Jay Flottmann, halen uçuş
doktoru ve tam yetkili F-22 pilotu olarak Florida’daki Tyndall
Hava Üssü’nde uçuş emniyet subayı olarak çalışmaktadır. Gö-
revi, F-22 uçaklarının emniyetli bir şekilde uçmaları için jet pi-
lotlarına yardımcı olmaktır. Flottmann, Amerikan Hava Kuvvet-
leri’ndeki 11 doktor-pilottan biridir. Hikâyesi, tıp fakültesinden
mezun olup yüzbaşı rütbesi ile Keesler Hava Üssü’ne (Mississip-
pi) atanmasıyla başlamış; sonra Brooks Hava Üssü’nde (Teksas)
uçuş doktoru kursu almış ve bu kurs sırasında T-37 ile oryan-
tasyon uçuşu yapmıştır. O zamana kadar Hava Kuvvetlerindeki
herhangi bir uçağı tanıyabilecek kadar bile havacılık bilgisine
sahip değilken, bu uçuş sonrasında bir uçuş bağımlısı olmuştur.

Kokpite Uzanan Uzun Bir Yol... amaçlı araştırmalar yaptı. Sonunda Flottmann ve ekibi Hava
Kuvvetlerine uçuş olaylarının nasıl araştırılması ve risklerin nasıl
Flottman bu ilk uçuşundan sonra yaşadıklarını, “İnsanların uçak- azaltılacağı konusunda bir rapor sundu. Bu rapor Deniz Kuvvet-
ları uçurmak için para aldığına inanamıyorum; çünkü uçmak ha- leri, NASA, Kongre Üyeleri ve medya ile de paylaşıldı. F-22’lere
yatım boyunca yaptığım en eğlenceli şey ve en müthiş deneyim” özgü kask içi pulse-oksimetre kullanım fikri sunuldu. Başka her-
olarak ifade etmekteydi. Sonrasında Flottman hem doktor hem hangi bir hava aracında benzeri bir sistem yoktu. F-22’lerdeki
de pilot olarak çalışmasına izin veren bir program olup olmadı- fizyolojik problemlere yaklaşım protokolü hazırlandı ve diğer
ğını araştırmaya başladı. Nellis Hava Üssü’nde (Nevada) Thun- uçaklardan farklı bir sistemle çalışan G-suit’in üst kısımlarının
derbirds Hava Gösteri Filosunun uçuş doktoru olarak seçildiği problemleri ortaya çıkarıldı. Flottmann F-22 ile uçarken bazı
sıralarda Alaska’daki bir meslektaşının pilot eğitimine katıldığını fizyolojik problemleri kendi de yaşadığı için bunları doğrudan
öğrendi. Üs komutanının da yardımı ile pilot eğitimine başvur- inceleme fırsatı bulmuştu.
du. T-6 Texan uçak eğitimi için Moody Hava Üssü’ne (Georgia)
gönderildi. Eğitimin sonunda ilk tercihi olan F-15C uçağına eği- Gelecek:
tim almak üzere seçildi. Bu başarısının yanı sıra doktor-pilot uz-
manlık kodu için resmi olarak başvurdu. Bu başvuru sürecinde Jet pilotları artık en ileri teknolojiye sahip uçaklarla uçuyorlar ve eski
Laughlin Hava Üssü’nde (Teksas) çalışmaya başladı. Bu sıralarda pilotlardan daha yetenekliler. Hız ve yükseklik ihtiyacı, teknolojiyi ve pi-
F-22’lerde fizyolojik problemler yaşanmaktaydı. 2009 yılında, lotların fiziksel sınırlarını zorluyor. F-22’de yapılan araştırmalar sırasında
F-22 üs komutanları yeni jetlerdeki fizyolojik problemlerin çö- insan fizyolojisinde bazı yeni değişkenler tespit edildi. Flottmann ve ar-
zümünde yardımcı olabilecek, tıbbi ve operasyonel uçuş bilgisi kadaşları bu değişkenlerin etkilerini inceleyip uçağın yüksek performan-
olan doktorlara ihtiyaç duymaktaydılar. Doktor-Pilot Programın sını da koruyarak fizyolojik etkilenmeyi azaltmayı amaçlamaktadırlar.
direktörü bu iş için Flottmann’ı tavsiye etti. Flottmann’a göre, Kaynak: Kristen Wicker. What’s Up Doc?, Flightlines, Vol. 26, No. 3, Spring 2013, P9-10
“Birçok kişinin bu program veya bu iş hakkında hiçbir bilgisi Çeviri: Dr. Nazım Ata. Hava ve Uzay Hek.Uzm. (USAEM, Eskişehir)
yoktu.” Öyle ki F-22 programının bir parçası olarak ilk defa
Tyndall Hava Üssü’ne geldiğinde, çoğu kişi Flottmann gibi bi-
riyle ne iş yapacaklarını bilmiyorlardı. Problemlerin çözümü
için ilk aşamada 6 ay süre ile görevlendirildi ve Kasım 2010’da
F-22 eğitimine başladı. Mayıs 2011’de F-22’lerin uçuşu teknik
bir problemden dolayı kısa süreliğine durduruldu. Bu arada
açıklanamayan fizyolojik problemlerin nedenini anlayabilmek

583

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Uçuş Doktoru Köşesi

Soru 1: 3. Corneal cross linking prosedürü JAR’da belirtil-
Bende kronik sinüzit var. Şu an itibariyle sinüslerde miyor ama anlaşıldığı kadarıyla bu bir keratokonus
kapalılık yok, sinüslere hava girip çıkıyor. Yani sinü- tedavisi; eğer keratokonus ise, bu da uçuşa elveriş-
zit olmanın ciddi bir etkisini yaşamıyorum diyebili- sizlik kararını gerektirir.
rim. Ancak şöyle bir sorun var: Uçağa bindiğimde
uçak hızını alıp ilk havalandığında, yani tekerlekler Soru 3:
yerden kesildiğinde, 5-6 saniye kadar şöyle bir his Gözlük kullanıyorum (3.75 derece miyop ve 0.75
oluyor : Kafamın tam üstüne birisi basıyormuş ve astigmat) ve bunun 1. sınıf sağlık belgesi almama en-
koltuğa çivileniyor muşum gibi. Bu durum bende pa- gel olmasından korkuyorum. Muayene eden doktor,
nik durumu oluşturuyor. O an sanki ‘Yetişiiin doktor gözlükle %120 gördüğümü, gözlerimin sağlıklı ve
yok mu?’ diyesim geliyor, ancak hemen düzeliyor. uçmam için bir sakınca olmadığını söyledi. Ayrıca
Uçaktan indikten sonra kafamın arka kısmında yani retina kalınlığım da lazer ameliyat için uygunmuş.
ensenin üst taraflarında birazcık ağrı hissediyorum. Fakat ameliyat olmadan önce bir uçuş hekiminden
Bu durumun sebepleri ne olabilir? KBB doktorları lazer ameliyatı için herhangi bir sınırlama olup ol-
bununla ilgili çok bir şey söylemiyorlar... madığını öğrenmemi istedi. Söylediği kadarı ile
görüş açısında lazer sonrası düşme olabiliyormuş (
Yanıt: %120’den %100’e inmesi gibi). Lazer operasyonunu
Sinüzit durumunuz devam ediyor olsa, uçak irtifa tavsiye eder misiniz, ICAO’nun bu konuda herhangi
alırken bir miktar ağrı olabilirdi, inişte daha fazla da bir sınırlaması var mıdır?
ağrı hissedebilirdiniz, ancak bu ağrılar da yüzün ön
bölgelerinde, yani sinüslerin hizalarında olurdu... Yanıt: Bu pilot ada-
Kafa tepe ve ense bölgesindeki ağrı, çivileniyor gibi yının mevcut ref-
vücuda gelen baskı... paniğe bağlı sübjektif algılar ve raksiyon kusuru
psikosomatik nitelikte olabilir... KBB uzmanının bir dereceleri 1. Sınıf
açıklama yapamaması da bunu gösteriyor. Psikolojik sertifika almasına
gerginlik veya bastırılmış uçuş korkuları giderilince, engel değil. Ani-
ya da daha sıklıkla uçuş yaptıkça geçebileceği söy- zometropi durumu
lenebilir. sorudan anlaşılmadığından yok gibi kabul edersek,
refraktif cerrahi sertifika için engel değildir, ama cer-
Soru 2: rahi müdahalenin AMS’nin yetkilendirdiği bir oftal-
Sol gözüm -1.5 miyop; Sağ gözüm -5.5 astigmat. molojist tarafından yapılması, cerrahi sonrası komp-
Doktor; ICR (Intra Corneal Ring) ve CCL (Corneal likasyon ve operasyonun etkinliği yönünden takibi
Cross Linking) ameliyatı olmam gerektiğini söyledi. gerekir (genelde 12 ay). Yine AMS tarafından cerrahi
3-4 aylık bir süreçten sonra sağ gözün -1.5 in altı- sonrası yıllık takip önerilir (normalde oftalmolojik
na düşeceğini söyledi. Sağ gözüme halka takacaklar. kapsamlı muayene 40 yaş altı 5 yılda, 40 yaş üstü 2
Ameliyat sonrası Avrupa lisansı almamda sorun çıkar yılda bir). Mevcut durumda refraksiyon kusurunun
mı? sertifika için uygun olduğu ve cerrahi tedavinin bah-
si geçen prosedürleri düşünüldüğünde adaya cerrahi
Yanıt: yaptırmadan sertifika alması, ilerde refraksiyon kusu-
1. Anizometri’den dolayı uygun değildir. İki göz ara- ru derecesinin artması durumunda cerrahi yöntemle-
sındaki kırma kusuru farkı 1. Sınıf pilot adaylarında re başvurması tavsiye edilebilir.
2 diyoptri, 2. Sınıf adaylarında 3 diyoptriden fazla
olmamalıdır. Yanıtlayan: Dr. Süleyman Metin. Hava ve Uzay Hek. Uzm.
2. İntracorneal ring konusunda kesin bir onay veya (GATA Hava ve Uzay Hekimliği AD. Eskişehir)
engel yoktur; tedaviden 12 ay sonra görme değerlen-
dirilir ve ona göre karar verilir.

584

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Bir Kitap...
Mustafa Kemal’in Uçakları.

Türkiye’nin Uçak İmalat Tarihi (1923-2102)

Vecihi Hürkuş’un 28 Ocak 1925’te şında bilense neredeyse yoktur... kaleme alınmış bir çalışma. İsmail
motoru dışında her şeyiyle kendi Mustafa Kemal’in Uçakları, Yavuz bu fabrikaların niye kapatıldı-
ürettiği uçağıyla Gaziemir’de ilk de- Cumhuriyet’in ilk yıllarından baş- ğı sorusuna cevap bulmaya çalışır-
neme uçuşunu yaptığını, Hürkuş’un layarak kurulan pek çok fabrikanın ken, bu unutulmuş geleneğin üzeri-
yanı sıra Nuri Demirağ’ın, Selahattin 1923-1950 döneminde 400’e yakın ne inşa edilen TUSAŞ’ı da bu tarihe
Alan’ın, Ali Yıldız’ın ve THK çalışan- farklı tip ve modelde uçak üretir hale eklemliyor.
larının ürettikleri uçaklarla kırdıkları gelişinin öyküsünü, dünya havacılık
rekorları az sayıdaki meraklının dı- tarihindeki yerine oturma gayretiyle

Yazan: İsmail Yavuz. İş Bankası Yayınları. İstanbul, 2013. 256 Sayfa, 12 TL.

585

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Bir Film...

FLIGHT

2012 yılı Amerikan yapımı filmin
yönetmeni Robert Zemeckis. Oyun-
cular: Denzel Washington, Don
Cheadle, John Goodman, Kelly Re-
illy, Nadine Velazquez.

Kaptan Whitaker (Whip), son 3 gün- şük bir açı ile bir tarlaya indirir. Par- ilgilenmektedirler. Whip yargılama-
de 10 gidiş-geliş uçuşu yapmış ol- çalanan uçakta yangın çıkar, 2 hos- da baştan her şeyi inkâr eder. Tam
manın yorgunluğu içinde sabah 9’da tes ve 4 yolcu ölür, 96 kişinin hayatı cezadan kurtulacağı sırada, uçakta
Orlando-Atlanta uçuşu yapacaktır. mucizevi şekilde kurtulur. Whip, ekipten biri tarafından tüketilmiş iki
Gece boyunca alkol, uyuşturucu yaralı olarak hastanede gözünü açtı- votkanın suçunun bir hostese yıkıl-
almıştır; sabah sevgilisiyle birlikte ğında TV’de kendisinden kahraman ması aşamasında söz alarak alkol ve
yorgun kalkar, tekrar alkol ve koka- olarak söz edildiğini görür. Ama sor- uyuşturucu kullandığını itiraf eder.
in kullanarak uçuşa gider. Kokpitte guya gelen NTSB elemanları, tok- Pilot lisansına el konulur, hapis ce-
kahve üstü 2 aspirin alıp biraz da sikolojik analizlerde kanında alkol zasına çarptırılır. Hapishanede bu
oksijen soluyarak hangover’den kur- bulunduğu için ceza alabileceğini kötü alışkanlıklardan ve yalan söy-
tulma dopingi yapar. Southjet-227
numaralı uçuş yağışlı, rüzgârlı ve
sisli bir havada başlar. Uçakta 102
kişi bulunmaktadır. Uçak türbulan-
sa girdiğinde tüm yolcular bağırı-
şır, panik yaşar, İkinci pilot Evans
da telâşlanır. Kaptan ise sakindir,
şarkı mırıldanarak uçağı türbulans-
tan çıkarır, düz uçuşa geçirdiğinde
yolcular alkışlar. Kaptan koridora
çıkıp yolcularla şakalaşır, bu sırada
perde arkasından meyve suyu bar-
dağına gizlice votka koymaktadır,
sonra kokpite geçerek bu kokteyli
içer ve uyur. Uçuşu yöneten İkinci
pilot iniş sırasında bir hidrolik arıza-
sı ve kumanda sıkışması yüzünden

uçağı dalıştan çıkaramadığını söy- söylerler. Bu kazanın teknik arıza lemekten kurtulmasının kendisini
ler. Whip de uçağı kontrol edemez, yüzünden olduğu raporu ve kazanın özgürleştirdiğini düşünür. O güne
herkes panik içinde bağırmaktadır, simüle edildiği sanal uçuşta hiçbir kadar kendisinden uzak duran oğlu
Whip sakince fazla yakıtı boşaltır, pilotun uçağı kontrol edememesi ve ziyaretine gelerek kendisiyle iftihar
motorlar yanmaktadır, uçak sürat- uçaktakilerin tümünün ölmesi bilgisi ettiğini söyler...
le dalmaktadır; dalışı azaltmak için dahi NTSB’yi ikna etmez. Onlar ıs- (Film Özeti: M.Çetingüç)
uçağı ters çevirir, olabildiğince dü- rarla son 3 günde ve uçuş sırasında
alkol ve uyuşturucu alıp almadığıyla

586

2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Kaptan’ın Viskisi
New York’a gitmek üzere olan uçakta iki pilot konuşmaktalar ama mikrofo açık
kaldığı için konuşmaları kabine de gitmektedir.
Kaptan: “New York’a iner inmez otelde ılık bir banyo yapacağım. Sonra buzlu bir
viski içip o sarışın uzun bacaklı hostesle...”Kabinde bu sözleri duyan sarışın hostes
kokpite telaşla koşarken, yaşlı bir yolcu seslenir:
- “Bu kadar acele etme kızım, bırak da kaptan önce viskisini içsin...”
Temel Uçakta
Temel uçakla Trabzon’a giderken ikindi namazı kılmak aklına gelir; hostese kıblenin
ne tarafa düştüğünü sorar, hostes bilemez. Kokpite seyirtir; aynı soruyu kaptan pilota
sorar. Kaptan göstergelere bakarak yönü işaret eder.
Temel rica eder gibi talimatını verir:
- Çevirin uçağın burnunu kıbleye, namaz kılacağum da!

587

DUYURULAR 2 0 1 3 Eylül S A Y I : 2 3

Psk. Begüm Ünal (Satıcı) 19 Haziran 2013 günü Çorum’da evlendi. Yeni Üyelerimiz

Plt. Görkem Altuntaş

Pilot. Pegasus Havayolları

Psk. Sevinç Kırımer’in oğlu oldu Dr. Seçil Totan

1997 Ege Tıp Fak. Mezunu. KBB Uzmanı. Ana-
dolu Medical Center Hospital Tıbbi Direktör
Yrd. Gebze - Kocaeli

Ender Gerede: Doçent oldu. Dr. Alev Yücel
(Anadolu Üniversitesi
Havacılık 1990 Ankara Ü. Tıp Fak. Mezunu,
ve Halk Sağlığı Uzmanı.
Halen Ankara Halk Sağ. Md. Kanser Şb. Md.
Uzay Bilimleri Fakültesi) olarak görev yapmakta.

Bilimsel Toplantı Duyuruları

61st International Congress of Üyelikten Ayrılanlar
Aviation and Space Medicine
Oct 6-10, 2013 Jarusalem, Israel. Dr. Zafer Çanakçı
www.icasm2013.org

World Passenger Syposium Dr. Ender Arıtürk

Oct. 29-31, 2013 Dublin, Ireland. Dublin Dr. Ercan Köseoğlu
Convention Centre (Open to All)

Regional Runway Safety Seminar
Nov 6-8 Istanbul, Marriott Hotel, Yesilkoy (Open to All)

Australian Certificate Of Civil Aviation Medicine
Oct 21-Nov 1, 2013 Monash University. The Alfred Centre, 99 Commercial Road, Prahran, Victoria,
Australia. ([email protected])

Aerospace Medical Association, 85th Annual Scientific Meeting
May 11-15, 2014. San Diego, Bayfront Hilton Hotel www.asma.org/meeting/

588