Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 33

2018 Ekim Sayı: 33

ND-36, uçağın mühendisi: Selahattin Alan, İstanbul-Yeşilköy Nuri Demirağ Gök Okulu. 1936

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Dernek Haberleri

3. Dönem Havacılık Psikolojisi Kursu

25-29 Nisan 2018 tarihlerinde üçüncüsü yapılan 5 gün süreli kursun müfredatında; havacılık fiziği ve fizyolojisi (hipoksi,
vertigo, görsel illüzyonlar, vs); uçan insanın kişilik yapısı, motivasyonları ve performansı, pilot seçimi, uçuş kazalarında in-
san unsuru, CRM, durumsal farkındalık, uçuşla ilgili fizyolojik ve psikolojik rahatsızlıklar, uçuş ve yer ekipleriyle yolcuların
stresleri, yorgunluk, uzay psikolojisi... vb. gibi konular vardı. 40 saatlik müfredat, konularının uzmanları olan deneyimli uçuş
doktorları, pilot ve psikologlar tarafından interaktif biçimde verildi. Kursa 25 kişi (6 hekim, 14 psikolog, 2 pilot, 1 kabin me-
muru, 1 sivil hava ulaştırma uzmanı ve 1 bilgisayar mühendisi) katıldı.

Dernek üyelerimizden Doç.Dr. Ender Gerede, Doç. Dr. Gökben Hızlı Sayar, Öğr.Plt. Coşkun Zaim, Kpt.Plt. Bahadır Altan, Uzm.
Dr. Nazım Ata, Dr. Murat Özer, Yrd.Doç. Psk. Ömer Akgül, Psk. M.Ali Erkuş, Psk. Orhan Öztürk, Psk. Nihan Kurnaz, Psk. Hande
Aydın, Psk. Ebru Coşar eğitmen olarak katkı sundular. Kursun eğitim direktörü Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç idi.
Not: Bu kurs ile birlikte geçen 1 yıl içinde sektöre havacılık psikolojisi sertifikası sahibi 69 arkadaşımız kazandırılmış oldu.
SHT-MED’de havacılık psikologlarının resmi tanımı da yapılmış olduğu için umudumuz, bu sertifikaya sahip kişilerin uçuş
okulları, havayolu şirketleri ve havacılık eğitimi veren üniversitelerde görev almalarıdır. Özellikle EASA’nın ‘Pilot Peer Sup-
port’ Programını zorunlu hale getirmesiyle birlikte konunun önemi artacak, yeni iş alanları açılacaktır…

Dernek üyeleri AsMA Meeting’de ve ESAM toplantısında

6-10 Mayıs 2018 tarihlerinde ABD/Dallas’da
yapılan 89. Aerospace Medical Association Bi-
limsel toplantısına 51 ülkeden 1.324 kişi katıldı.
Dernek üyelerimizden Plt. Fizy. Hüsnü Onuş,
Dr. Pınar Birler, Prof.Dr. Sarper Karaküçük, Dr.
Dijan Ertemir, Dr. Kadir Eren, Dr. Nazım Ata ka-
tıldılar. Üyelerimizden Prof.Dr. Sarper Karaküçük poster bildiri sundu.
Toplantı süresince 8 ayrı salonda küçük oturumlar, 3 de büyük oturum
düzenlendi. Büyük oturumların ilkinde yüksek irtifa planör uçuşu yapılan
Airbus Perlan-2 projesi, ikinci büyük oturumda genom tıbbındaki geliş-
meler, üçüncüsünde Mars seyahati ile ilgili bilgiler verildi.
Pilot-fizyolog üyemiz Hüsnü Onuş ise ESAM yıllık toplantısında Derneğimizi temsil etti.

ESAM’ın organize ettiği ICAM toplantısı 2022’de belki İstanbul’da

20-23 Eylül 2018 tarih-
lerinde Prag’da ESAM’ın
organize ettiği 6. ECAM
(European Conference
of Aerospace Medicine)
toplantısı yapıldı. Der-
neğimizi Em. Plt. Hüsnü
Onuş temsil etti. Kon-
feransın mottosu “Trust
and Care for Aviation
Safety-TCAS” idi. 2022 yılında yapılacak olan “International Conference in Aerospace Medicine” (ICAM) toplantısının
İstanbul’da olması önerildi; destek gören bu öneri henüz karara bağlanmadı. Em. Plt. Hüsnü Onuş ve THY Sağlık Mü-
dürü Dr. M. Deniz Aybey’in girişimleriyle olumlu sonuçlanırsa ülkemiz adına bir ilk gerçekleşecek. Toplantıya THY
sponsor olacak.

1074

2018 Ekim Sayı: 33

Yayın Sorumlusu : Prof. Dr. Muzaffer Çetingüç 2017, yolcu uçağı kazaları ve ölen insan sayısı
Basım Yeri : Eskişehir Ülkü Ofset yönünden çok düşük rakamlara erişildiği bir yıl olarak geç-
mişti. 36 milyon 800 bin uçuş yapılmış, 14 ölümlü kazada
Grafik Tasarım : Selçuk Tandoğan 59 insan yaşamını yitirmişti. Ancak 2018 yılı kötü başladı;
Yazışma Adresi : Orhangazi Mah. Küme Sok. istatistikler iç karartıcı görünmekte. 10 ayda ülkemizde 8
kaza ve 21 ölüm; yurtdışında, küçük özel uçakların ve as-
Hisarpark. Park-2/C ESKİŞEHİR keri uçakların kazaları hariç, 7 kazada 908 ölüm kayıtlara geçti.

Tel: 0222 3240098

Web: www.hvtd.org

E-Posta: [email protected]

Dernek haberleri, toplantılar 1074-78 Bildiğiniz gibi ESAM üyeliği sayesinde ülkemizi Avrupa’da Derne-
ğimiz temsil ediyor. Havacılık tıbbı ve uçuş psikolojisiyle ilgili yurtiçi ve
SHGM’nin yeni talimatları: SHY 33-B, SHT-APAM 1077 yurtdışı tüm toplantılara katılıp sesimizi duyuruyoruz. 20-23 Eylül 2018
tarihlerinde Prag’da yapılan ESAM’ın organize ettiği 6. ECAM (European
4. Ulusal Hava ve Uzay Tıbbı Kongresi 1078 Conference of Aerospace Medicine) toplantısında Dernek olarak bir inisi-
yatif aldık; 2022 yılı ECAM konferansının İstanbul’da yapılması (THY spon-
Kabin ekipleri sağlığı 1079 sorluğunda) önerisi prensipte kabul gördü…

Isparta kazası mağduru bir aile 1080 Derneğimiz Havacılık Tıbbı Kongrelerinde de aktif rol almakta, lo-
komotif vagonlarından biri olmaya gayret etmektedir; kongreler yapılmaya
Öğretmen pilot tutumları 1082 devam etsin diye küçük ölçüde sponsor bile oluyoruz. Web sayfamızın ha-
cim ve içerik olarak ülkemizde bir benzeri yok. Bütün bu faaliyetleri sekre-
İnsan faktörü mü, Hayvan faktörü mü? 1084 terya desteği olmadan, kısıtlı bütçemizle gerçekleştirdiğimizi söylemeliyiz.

Pilot seçiminde PAPİ Testi 1086 3. Dönem Havacılık Psikolojisi Sertifika Kursu 25-29 Nisan 2018
tarihlerinde Üsküdar Üniversitesinde yapıldı. 25 kursiyer daha sertifika
Pilot ruh sağlığı ve Peer Support 1088 aldı. Böylece 1 yılda 69 kursiyer (psikolog, hekim, pilot, kabin memuru) bu
dalda eğitim alarak uçuş emniyetine katkı sunma potansiyelinde elemanlar
Uçuş kazaları 1091-95 olarak hizmete hazır hale geldi. 4. Dönem kurs Kasım ayında yapılacak.

Haberler 1096 2019 yılı Mayıs ayında ise Derneğimizin 8. Olağan Genel Kurulu-
nu toplayacağız. Bunun hazırlıklarına şimdiden başladık. 2000 yılındaki
Kuraldışı yolcu haberleri 1099 kuruluşumuzdan bugüne gerçekleştirdiklerimiz göğüs kabartıcıdır. Ülke-
miz havacılığına uçuş emniyeti bağlamında önemli katkılarda bulunduğu-
Tıbbi Kule: Uçuşta tıbbi olaylar 1102 muza inanıyoruz. İyi ki Derneğimiz var, iyi ki üyelerimizin destekleriyle
yaşıyor…
THY ve Pegasus haberleri 1106
Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç
Etihad Havayollarında tıbbi destek 1108

Uçuş tabipliğinin 100’üncü yılı 1110

Yolcu uçaklarının 100 yıllık serencamı 1115

Çin Daxing Havalimanı 1118

İstanbul Havalimanı 1119

İki film: The Aviator, Hürkuş 1120

İki kitap: Havacılıkta Emniyet Yönetimi, Kaza Dedektifleri 1122

İki uçak: Stratolaunch, Beluga XL 1123

Uçuş Dr. Köşesi 1124

Mizah Köşesi 1127

1075

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

4. Havacılık ve Uzay Tıbbı Kongresi Hazırlık Toplantısı

26-28 Ekim 2018 tarihlerinde İstanbul’da yapılacak olan kongrenin
yeri, tarihi, ana teması, yabancı konuşmacıların daveti ve sponsor-
luk konuları üzerinde beyin fırtınası mahiyetinde bir toplantı ya-
pıldı. Başkanlığını Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hava ve Uzay Hek.
AD. Bşk. Dr. Erdinç Ercan’ın yaptığı toplantıya Prof.Dr. Muzaffer
Çetingüç, Dr. Nazım Ata, Dr. Engin Demir ile THY adına Dr. Deniz
Aybey, Dr. Vedia İlkkutlu ve Dr. Dijan Ertemir katıldılar.

Sivil Havacılık Sağlık Komisyonu 5. Toplantısı

10 Eylül 2018 günü Ankara’da SHGM binası Nuri De-
mirağ Salonunda yapılan toplantıda, alkol ve madde
kullanımıyla ilgili test uygulama usulleri, müeyyide-
ler, vs. konuları yeniden düzenleyen Alkol ve Psiko-
aktif Madde Kontrollerine İlişkin Talimat (SHT-APAM)
taslağına son şekli verildi. Ayrıca AMC’lerden sevk
edilen problemli 2 pilot olgusu tartışıldı, karar veril-
di. Başkanlığını SHGM Sağlık Birimi Başk. Dr. Kadir
Eren’in yaptığı toplantıya; Dr. Tuğba Elverişli (SHGM),
Prof.Dr. Hasan Fehmi Töre (Medicana), Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç, Prof. Dr. Ferşat Kolbakır (19 Mayıs Ü.), Prof.Dr.
Yıldırım B. Doğan, Prof.Dr. Hamit Hancı, Prof. Dr. Erdinç Aydın (Başkent Ü.), Doç.Dr. Aycan F. Erkan (Ufuk Ü.), Dr.
Şebnem Gökkuşu (Lokman Hekim), Dr. Tayfun Üşenmez (TAPDİ), Dr. İ.Ethem Karaşen (Anadolu Sağ.), Dr. Ali Saip
Engin (Medipol Mega Hast.) katıldı.

Havacılık Tıbbı Derneği Yönetim ve
Denetim Kurulları Toplantısı

Derneğimizin faaliyetleri, yapılması gereken işler ve alınması gere-
ken kararları için15 Eylül 2018 günü Yönetim ve Oenetim Kurulu
üyeleriyle bir toplantı yapıldı. Katılanlar: Muzaffer Çetingüç, Bilgin
Timuralp, Hasan F. Töre, Ender Gerede, Bedri Bamaç, Coşkun Zaim,
Mustafa Morkoyun, Aytekin Topçu.

Üyemiz uçakta hasta bebeğe müdahale etti

Üsküdar Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Nevzat Tarhan, Dünya Psikiyatri Der-
neği toplantısı için ABD'ye giderken THY uçağında doktor çağrısı anonsu
üzerine hasta bir bebeğe müdahalede bulundu. 39˚C ateşi olan ve sürekli ağ-
layan Romanya'lı bebeğe gerekli ilaçları uygulayan Tarhan'a THY tarafından
teşekkür belgesi gönderildi ve Smiling Doctor programına katılması önerildi.

Uyku Tıbbı Kongresine Dernek adına katılım

26-28 Eylül 2018 tarihlerinde İstanbul Şişli Ra-
disson Blu Hotel’de yapılan 6. Ulusal Uyku Tıbbı
Kongresinde 9 no’lu panel, “Havacılık Tıbbında
Uyku Bozuklukları” üzerineydi. Panelistlerin,
havacılık tıbbında uku apne sendromu, sirkadi-
yen ritim bozuklukları ve insomni konularındaki
konuşmalarından sonra, Prof.Dr. Muzaffer Çetin-
güç “Havacılıkta Uykululuk ve Yorgunluk” baş-
lıklı bir sunum yaptı.

1076

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

‘SHY-33B’ YÜRÜRLÜĞE GİRDİ;
HAVAALANLARINDAKİ ÖZEL SAĞLIK KURULUŞLARINDA
UÇUŞ HEKİMİ GÖREVLENDİRME ZORUNLULUĞU GETİRİLDİ

SİVİL HAVA ULAŞIMINA AÇIK HAVAALANLARINDA YER ALAN
TERMİNALLER İLE SIHHİ İŞYERLERİ İÇİN İŞYERİ AÇMA VE ÇALIŞMA RUHSATLARINA İLİŞKİN

YÖNETMELİK (SHY-33B)

Bölüm 3, Madde 13/ç: Havaalanı sağlık ünitesinden hava de kadrolu veya geçici olarak çalıştırılması planlanan her
aracına, hava aracından havaalanı sağlık ünitesine ve ge- bir uçuş tabibine ait uçuş tabipliği veya fizyolojik eğitim
rekli durumlarda hastanelere; hasta naklini ve/veya acil kursu sertifikaları... sunulmak zorundadır.
yardımı sağlayacak en az biri acil yardım ambulansı olmak
üzere en az iki kara ambulansı bulundurulması ve bu am- Dernek Yorumu: SHGM tarafından yürürlüğe sokulan yeni
bulanslarda kesintisiz hizmet verilmesini sağlayacak şekil- yönerge (SHY-33B), havaalanlarında kurulu bulunan sağlık
de, ekip içerisinde yolcuların uçuşa elverişlilik değerlen- ünitelerinde (PortClinic vb.) en az 2 ambulans; uçuş hiz-
dirmelerini yapacak en az bir tanesi kadrolu olmak üzere meti devam ettiği sürece en az biri uçuş tabibi olmak üzere
yeterli sayıda uçuş tabibi görevlendirilmesi gerekmektedir. yeterli sayıda hekim ve hemşire bulundurulması koşulu ge-
tirilmiştir. Havacılık Tıbbı Derneğinin 18 yıldır önermekte
13/d: Havaalanı açık olduğu süre boyunca hizmet verecek olduğu bu gereklilik böylece yerine getirilmiş olacaktır.
en az bir doktor ve hemşirenin çalıştırılması esastır. SHGM Sağlık Birimi çalışanlarını tebrik ediyoruz.

Bölüm 5, Madde 21/ç: Havaalanı sağlık ünitesi bünyesin-

ALKOL VE PSİKOAKTİF MADDE
KONTROLLERİ TALİMAT TASLAĞI

(SHT-APAM) HAZIRLANDI

Avrupa Birliği Komisyon kararıyla 14 Ağustos 2018 ta- Alkolmetre ile yapılan ölçüm sonucu 0.2 promil üs-
rihinde yürürlüğe giren talimat, SHGM tarafından eşza- tünde ise, CDT pozitifliği veya kandaki MCV ve GGT
manlı hazırlandı ve sektörün görüşleri alındıktan sonra, ölçüm değerlerinin ikisinin de yüksek bulunması du-
SHT-3M yerine yürürlüğe girecektir. rumunda, limit dışı alkol kullanımı olarak değerlendi-
rilecektir. Psikoaktif madde tarama testlerinde (Amp-
Talimattan özet bilgiler hetamin, benzodiyazepinler, kannabinoidler, kokain,
Tarama testleri: Denetçi personel tarafından alkol ve/ metamphetaminler, OPIAD, MDMA, Ectasy trisiklik
veya psikoaktif madde tarama testleri, nefes, idrar kan, antidepresanlar, fensiklidin, sentetikler, barbitüratlar,
saç, tükürük numunesi üzerinden yapılacaktır. Uçuş marihuana) bulunursa tarama test sonucu pozitif olarak
ekiplerine %10 kuralı ile rastgele, uçuş görev süresi ön- değerlendirilecek, şahıs başarılı tedavi sonuna kadar li-
cesi, süresince veya sonundan itibaren en geç 1 saat sanslarına ait imtiyazları kullanamayacaktır. Bağımlılık
içinde yapılabilecek. Nefeste alkol kokusu, davranışsal olsun olmasın, alkol veya madde kullanımından kay-
bozukluk gözlenmesi, tetkiklerin yüksek çıkması, ihbar naklanan zihinsel ya da davranış bozuklukları nedeni
veya makul şüphe varsa herhangi bir zamanda uygula- ile suça karışılması durumunda havacılık muayenesine
nabilecektir. girmeden ve elverişlilik almadan lisanslarına ait imti-
yazlarını kullanamayacaktır. Bu personel, bağımlılık
Tıbbi gizliliğe uygun davranılarak alınan numunelerde alanında tedavi deneyimine sahip Madde Bağımlılığı
pozitif sonuç halinde ve kişinin itirazı durumunda, yet- Merkezlerinde ayaktan veya yatarak değerlendirilecek-
kilendirilen laboratuvarlarda doğrulama testlerinin ya- tir. İyileşme ile taburcu olduktan sonra ilk yıl içinde 3 ay
pılması sağlanacaktır. aralıklarla ikinci yılda 4 ay aralıklarla üçüncü yıl içinde
6 ay aralıkla iki kez değerlendirilen personel bedensel,
ruhsal iyileşmenin gerçekleştiği sağlık kurulu raporu ile
belgelendikten sonra görevine dönebilecektir.

1077

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

4. ULUSAL HAVA ve UZAY TIBBI KONGRESİ

26-28 Ekim 2018 tarihlerinde Üsküdar Belediyesi Bağ- Klemets, 'Yorgunluğun biomatematiksel modeli ve FRM ve
larbaşı Kongre ve Kültür Merkezinde yapılan 4. Ulusal BAM modelleri' konusunda bir konferans verdi. Daha son-
Hava ve Uzay Tıbbı Kongresine 200 kadar katılım oldu. raki oturumlarda, yorgunlukla ilgili talimatlar, SHGM'nin,
AMC'lerden katılan uçuş hekimlerine kredi puanı verilerek, Şirketlerin (THY, Sun Express, Pegasus) ve Derneklerin
kongre katılımının tazeleme eğitimi yerine geçmesi sağlan- (TALPA, TASSA, Hava-İş) görüşleri sunuldu. 2. ve 3. günler-
dı. Kongrenin ana temaları; Bitkinlik, havacılık psikolojisi, de serbest bildiriler sunuldu. Toplam bildiri sayısı 34 idi. Bu
psikiyatrisi ve nörolojisi idi. Sağlık Bilimleri Üniversitesi ta- yılki kongrede ilk kez bilgi yarışması yapıldı. Elektronik or-
rafından organize edilip, Türk Hava Yolları sponsorluğunda tamda yapılan yarışmada Derneğimizin üyeleri Dr. K.Okan
yapılan Kongreye THY Gn.Md. Bilal Ekşi, SHGM Gn.Md. Göker birinci, Ayça Mumkule Erşipal 3. oldu. Gene ilk kez
Yrd. Haydar Yalçın, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Rektör verilen 'Hayat Boyu Onur Ödülleri'nin sahipleri, Prof.Dr.
Yrd. Sağlık Bak. Hudut ve Sahiller Gn.Md. temsilcileri de Muzaffer Çetingüç, Prof.Dr. Hasan Fehmi Töre ve Prof.Dr.
katıldı. Kongre başkanı Dr. Öğr.Üyesi Plt. Erdinç Ercan, Bi- Ferşat Kolbakır oldu. Sosyal aktivite olarak tertiplenen gala
limsel Komite Başkanı Prof.Dr. Muzaffer Çetingüç idi. yemeği teknede Boğaz turu sırasında yenildi.

Uçuş ekiplerinin yorgunluk ve bitkinliğiyle ilgili sunum- 2019 yılı kongresinin ana temasının Havacılık KBB ve Göz
lara ayrılan ilk günde Jeppesen'den davet edilen Tomas hastalıkları olacağı duyuruldu.

1078

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Kabin ekibi sağlığının genel popülasyonla karşılaştırılması:
Kesitsel bir çalışma

Kabin görevlileri, birçok iş sorunlarına maruz kalsalar - Katılımcıların %15’i en az bir kanser türünde teşhis
da bugüne kadar üzerinde çok az çalışılmış bir mes- almış. (Kadın üreme organları ve meme kanserleri ön
lek grubudur. Bu grup, kozmik ve iyonize radyasyona, plandadır.)
gece vardiyalı çalışmalarına ve sık sık zaman dilimi de- - Genel popülasyona göre kabin personellerinde so-
ğişimlerine bağlı olarak meydana gelen sirkadiyen ri- lunum sistemi hastalıkları ve obeziteye bağlı sorunlar
tim bozulmalarına, kötü kabin havasına, yüksek ozon daha az görülmüştür.
seviyelerine, hipoksiye, kabin içi pestisitlere, yüksek - Uyku düzeni ile ilgili sorunalar ve depresif şikâyetler
düzeyde gürültüye, ağır fiziksel iş taleplerine ve sözlü genel popülasyona göre daha çok bulunmuştur. Burada
ve cinsel tacize maruz kalmaktadırlar. Tam yasaklan- dikkati çeken nokta, alkol kötüye kullanımının her iki
dığı 1998’e kadar kabin içi sigara dumanına da maruz cinste eşit oranda artması, anksiyete (kaygı) bozukluğu-
kalmışlardır ve bu pasif maruziyetin uzun dönem so- nun erkeklerde daha çok görülmesidir.
nuçları ne yazık ki detaylı araştırılmamıştır. Radyasyon - Başka dikkat çeken bir sonuç kadın kabin personelin-
Koruması Ulusal Konseyi’nin raporlarına rağmen iyoni- de bel ve sırt ağrısına neden olan kas/iskelet hastalıkları
ze radyasyona maruziyet ölçümleri de yapılmamış ve daha çok görüldüğü yönünde.
takip edilmemiştir. - Görev süresi boyunca erkek personelin sinüzit riski,
kadın personelin ise ayakla ilgili ameliyat olma riskinde
Kaynaklar gözden geçirildiğinde, kabin ekiplerinin fi- artış gözlemlenmiştir.
ziksel ve psikolojik zorlanmalarının doğurduğu sonuç-
larla ilgili bilgiler çok olmamakla beraber, genelde bu Bazı hastalıkların genel popülasyona oranla düşük çık-
kişilerin uzun dönemde solunum problemleri yaşadık- masının olası nedenlerinden biri bu tür mesleklerin
ları; meme ve deri kanserlerinde artış, üremeyle ilgili ve seçim aşamasında adayların bu alanlarda sağlıklı ol-
perinatal patolojiler, kas-kemik yaralanmaları ve yük- malarının beklenmesi olduğu düşünülebilir. Diğer bir
sek oranda psikolojik sorunlarla karşılaştıkları yönünde deyişle kabin memurları bu hastalıklara sahip olsalardı
olmuştur. (solunum, dolaşım sistemi ile ilgili hastalıklar) zaten bu
görevlerde yer alamayacaklardı.
Bu yazıda, 2007 yılında yapılan Harvard Kabin Ekibi
Sağlık Çalışması (FAHS) sonuçları özetlenmiştir. İlk aşa- Çalışmayı yürüten ekibe göre, önümüzdeki dönemler-
mada kabin ekiplerinin genel sağlık koşullarının tespit de bu tarz araştırmaların yolcular üzerinde de (özellikle
edilmiş ve yaşanılan sağlık sorunlarının işyeri maruzi- frequent flyer denilen sık seyahat eden kişiler) yapıl-
yetler ve genel yaşam koşullarıyla ilişkileri araştırılmış- masının, sonuçların karşılaştırılması açısından önemli
tır. 2014-2015 yıllarındaki ikinci aşamada ise önceki olacaktır. ABD’de mevcut kanunlar kabin memurlarını
analizler tekrarlanmış, artan fiziksel iş talepleri, değişen bu tür mesleki hastalıklardan koruma yönünde yetersiz
uçuş ekiplerinin ve filonun sağlık profilini karakterize kalıyor. Bu noktada Avrupa Birliği ülkeleri kendi çalı-
etmek amacıyla güncellenmiştir. şanlarının sağlığını güvence altına alacak birçok zorun-
lu kontrolü yasalaştırmış durumda. Özellikle radyasyon
2007’de başlamış bu çalışmaya toplamda 4011 kabin dozuna göre iş saatlerinin düzenlenmesi, çalışanlara
memuru katılmıştır. Katılımın arttırılması ve katılımcı- risklerle ilgili sık bilgi verilmesi bunlardan birkaçıdır.
ların motivasyonu açısından bazı ödüllendirmeler de Tüm bu önlemlere rağmen kabin personelleri arasında
yapılmıştır. İlk aşamaya katılmış olanlardan 1.600’e kronik yorgunluk ile fiziksel ve psikolojik sorunlar gö-
yakını çalışmaya tekrar dahil olmuş ve bu sayede elde rülmeye devam etmektedir.
edilen verilerin daha güvenilir olması beklenmiştir. Bu
çalışmada ABD genel nüfusuna göre (NHANES-her yıl Çeviri: Dr. Araz Aliyev (Kocaeli Üniv. Tıp Fak. Psikiyat-
yaklaşık 5 bin ABD vatandaşından toplanan sağlık veri- ri AD. Araşt. Gör.) Havacılık Psikolojisi Sertifikası
lerinin değerlendirildiği geniş kapsamlı çalışma) kabin Kaynak: Eileen McNeely, Irina Mordukhovich, Samuel
ekibinin sağlık profilini karakterize etmek amaçlanmış- Tideman, Sara Gale, Brent Coull. Estimating the health
tır. consequences of flight attendant work: comparing flight
attendant health to the general population in a cross-
Sonuçlar: sectional study. BioMed Central Public Health. 2018;
- Katılımcıların ortalama yaşı 51’dir. %90’ı en az lise 18: 346
sonrası üst eğitim almıştır.
- Sadece %8,1’i aktif sigara içicisi, ortalama %30’u ön-
ceden sigara içtiğini belirtmiştir.

1079

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

ISPARTA ATLASJET KAZASININ ARDINDAN
ACILI BİR BABANIN FERYADI

“Uçmaması gereken uçak, düşmemesi gerekirken düştü”

30 Kasım 2007 tarihinde Isparta’da bu sanık sandalyesinde ben oturuyor olacaktım” demiş
meydana gelen uçak kazası, Türkiye ve ilave etmişti: “Maliye bakanlığı biz yöneticilerin yurt
tarihinde ağır cezada yargılanan ilk dışına çıkışını, vergi borçlarımız nedeniyle yasakladı,
kazadır. Bu yargılama bizim ailemi- ama SHGM 1 gün bile uçuşlarımızı durdurmadı…”  
zin çabalarıyla olmuştur. Zamanın
Ulaştırma Bakanı basına o gün verdiği Bütün bu arıza ve idari problemlere rağmen rahmeti
demeçte olayın “pilotaj hatası” oldu- pilotlar neden bu uçağı teslim alıp uçurdular? Kaptan
ğunu duyurmuştu.  Doğrudur; olayda pilotun karısının ifadesi: “Telefonla konuştuğumuzda,
pilot hatası vardır, çünkü uçuşun son Allah kahretsin 3 aylık maaşım var içerde, alabilsem
iniş safhasında pilotaj hataları olmuş- zaten uçmayacağım” demişti…” Uluslararası sivil ha-
tur ama esas pilotaj hatası pilotların bu vacılık kuralları gereği ekonomik durumu bozuk olan
uçağı teslim alıp uçurmalarıdır. Hepsi şirketlerin uçuşları tüm bu nedenlerle hemen durduru-
bu mu? İdari-organizasyonel hatalar lur. Sonuç olarak “Uçmaması gereken uçak, düşmeme-
yok mu? Gözden geçirelim: si gerekirken düştü.” 

1. AtlasJet’in World Focus şirketinden kiraladığı MD 83 30 Kasım 2007 sabahı bizim için bir kâbustu. Oğlum
tipi uçağın yere yaklaşma uyarı cihazı (EGPWS) zaman Berkol, Süleyman Demirel Üniversitesi’nde yapacağı
zaman yanlış alarm veriyordu ve pilotlar bu nedenle çok önemli bir sunum için Isparta’ya gidecekti. 29 Ka-
uyarı cihazının sesini (rahatsız etmesin diye) kapatı- sım gecesi, THY ile Antalya’ya oradan Isparta’ya geçme
yorlardı. Bu cihazın arızası (pilotlar tarafından 33 kez programının değiştiğini, Atlasjet ile doğrudan Isparta’ya
bildirildiği halde ‘no-go item’ olan arıza giderilmemişti. uçacağını öğrenmiştik. Sonra rötar olmuştu, ama çok
2. Uçuş öncesi Isparta Havaalanına ait alçalma bilgileri daha kötüsü, ertesi sabah 07’de arkadaşının telefonuyla
uçak bilgisayarına yüklenmemişti. öğrendiğimiz kaza idi… Atlasjet’in uçuş ekibiyle birlik-
3. Uçakta elektronik sistemleri besleyen jeneratör arı- te World Focus şirketinden kiraladığı MD 83 tipi uçağı
zalıydı. 57 kişinin yaşamını yitirdiği kazaya uğramıştı.
4. Uçağın uçuş data’larını kaydeden (FDR) cihazı da,
‘kara kutu’ denilen kokpit ses kayıt cihazı (CVR) da arı- O gün tahsis edilen THY uçağı ile Isparta’ya gittik. Erte-
zalıydı. Bunlar birer ‘no-go item’ idi. si gün, cenazeleri aldıktan sonra kazada ölenlerin ya-
5. Kaptan pilot, uçakta az yolcu olduğunu öğrenince, kınları olarak, İstanbul’a gitmek için bu şirketin tahsis
yolcuları şu şekilde yerleştirin diye talimat vermişti. Ge- ettiği Atlasjet uçağına binmeyi reddettik. Kurduğumuz
rekçe olarak da, flaplarda arıza olduğunu, iniş kalkışta grup olarak gazetelere, "kazanın önlenebilir olduğunun
sorun yaşandığını söylemişti.  ortaya çıkması halinde, sorumlulardan yargı önünde
6. Kaptan pilotun bu uçakta yeterli eğitimi yoktu (100 hesabını sorma kararlılığı içindeyiz" şeklinde demeçler
saat olması gereken eğitimi 14 saatti.) verdik. Hukuki süreci sonuna kadar sürdürme kararlılığı
7. Kaptan pilot eğitimde göründüğü saatlerde, başka bir gösterdik.
çizelgede uçuşta görülüyordu. 
8. Uçağın gerekli bakımları hep kâğıt üzerinde yapıl-
mıştı. Uçağın Sofya’da bakımda olduğu günlerde Atlas-
jet etiketi altında Türkiye’de uçmakta idi. 
9. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün denetlemele-
rinde saptanan eksikler için bunları tamamlaması için
hep süre verilmiş. Sonraki denetlemede 1 eksik tamam-
lanmış, 3 eksik eklenmiş; uçuşların durdurulması kararı
hiç verilmemişti. 
10. Bir önceki  şirket genel müdürü tanık olarak mah-
kemedeki ifadesinde: “Şirketin çok borcu vardı, perso-
nel maaşlarını ödeyemiyor, uçakların bakımlarını yap-
tıramıyordu. Ben avukatım havacılıktan anlamasam da
‘Böyle havacılık yapılmaz’ diyerek istifa ettim. Yoksa

1080

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Bu olay bizler için tam bir yıkım oldu. Ne yapacağı- pilotların beraat kararlarını bozdu, ama Yargıtay Baş-
mızı bilemedik. Hepimiz depresyona girdik, ben işimle savcısı karara itiraz etti ve davanın Ceza Daireleri Üst
oyalanıp unutmaya, kızım bizlere destek olmaya çalı- Kurulunda görüşülmesini  talep etti. 2,5 yıldır bekliyo-
şıyordu… O dönem yönetim kurulu başkanlığını yap- ruz, henüz ele alınmadı. Sanıyorum zaman aşımının
tığım 1884 Eğitim Kültür ve Dayanışma Vakfı’nın Burs dolmasını bekliyorlar. Bu dava ile ilgili bir kişi 1 saat
Komitesinde eşime görev verdik. Oradaki bursiyer öğ- bile tutuklanmadı, gözaltına bile alınmadı...   
rencilerle uğraşmak onu biraz olsun avuttu.  
Prof. Dr. Nevzat Doğan
Bir süre sonra o vakfın bir odasında kurulan kitaplığa Özgen Berkol Doğan’ın babası.
oğlumuzun adını verdik. Sonra başka bir yer kiralaya-
rak kazanın 5. yıldönümünde (30 Kasım 2012) ’Özgen
Berkol Doğan Bilimkurgu Kütüphanesi’ni kurduk. Bura-
sı bir kütüphane olmanın ötesinde bir yer oldu.
2017 yılının Nisan ayında tüm birikimlerimiz ve ban-
ka kredileriyle Moda’da bir köşk satın alıp kütüphaneyi
oraya taşıdık. Şimdi bizim tek meşgalemiz bu. Kızım
kurduğumuz derneğin ve kütüphanenin yöneticisi.
Eşimle beraber haftada 2 tam günümüzü kütüphanede
geçiriyoruz. Her perşembe ve pazar günleri söyleşiler
yapılan bir kültür merkezi haline getirdik. Kitap sayımız
15 binleri buldu.

Ben çocuklarıma “size han hamam bırakamam, ama siz Editörün notu: Tıp fakültesi öğrenciliği yıllarından sev-
ilerde göğsünüzü gere gere ‘ben Nevzat Doğan’ın oğ- gili arkadaşım Prof. Dr. Nevzat Doğan, kalp damar cer-
luyum, kızıyım’ diyebilirsiniz” derdim. Şimdi ben “Ben rahisi uzmanıdır. Ama son 10 yıldır evlât acısıyla yanan
Berkol’un babasıyım” diyorum göğsümü gere gere. bir hukuk savaşçısı olarak topluma örnek oluyor. Boğa-
Boğaziçi fizik bölümünden bir profesör, daha doktora ziçi ve Doğuş Üniversitelerinin nükleer fizik alanında
öğrencisi olan oğlum için, ‘Kazada kaybettiklerimizin dünya çapında bilim insanları (Prof. Dr. Engin Arık ve
hepsi değerli insanlardı ama Berkol bir dahiydi’ dedi. ark.), her biri kendi özelinde çok değerli diğer yolcular
Gelelim dava sürecine. Mahkeme 7-8 sanık hakkında ve pilotlarla birlikte toplam 57 insanımızın yaşamını yi-
taksirle adam öldürmekten  çeşitli cezalar verdi. Biz tirdiği Isparta kazası herkesi yasa boğmuştu. Ateş düştü-
‘taksir’ değil ‘bilinçli taksirle’ ceza verilmesi gerekir ğü yeri yakıyordu; Doğan ailesinin de dünyası kararmış-
diye temyiz ettik. Zira uçuş ekibi ve onları bu noktaya tı… Şirket hemen adını değiştirdi, fazla söylenmemeleri
getirmede payı olan şirket yöneticileri eğitimli insanlar, ve mahkeme sürecini uzatmamaları koşuluyla mağdur
yaptıkları hataların neyle sonuçlanabileceğini tahmin ailelere rüşvet gibi tazminatlar önerdi. Nevzat Doğan,
etme yetisine sahip kişiler.  Yargıtay bizim itirazımıza ailesi ve kendileri gibi mücadeleye azimli mağdurlarla
rağmen cezaları olduğu gibi onadı; bizim suç duyu- birlikte işin peşini bırakmadı. Örnek mücadelesini ha-
rusunda bulunduğumuz arızalı uçağı kullanan diğer len sürdürüyor. Böylece, ‘birkaç gün konuşulur, unu-
tulur’ zihniyetini kırıyor. Kaza görünümünde işlenen
havacılık cinayetlerinin olası failleri için caydırıcı bir
hukuk mücadelesi veriyor. Pırlanta gibi evlâtlarını yiti-
ren bir aile olarak, havayolu şirketlerine daha emniyetli
uçuşlar için uyarıda bulunuyor. Ağlamaktan başka bir
şey yapamayan insanlara yol gösteriyor, hava hukukun-
da içtihat oluşturuyor…

1081

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

ÖĞRETMEN PİLOTLARIN
ÖĞRETMENLİK TUTUMLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Havacılıkta kullanılan araçların “teknoloji ve otomasyon bulundurulduğunda, uçuş öğretmenlerinde gelişebilecek
sistemlerindeki hızlı gelişmeler” sayesinde hiç olmadığı yüksek stres düzeyleri çok da anlaşılamaz değildir. Uçuş
kadar emniyetli ve güvenilir olduğu bir gerçek iken, ha- öğretmenlerinin neredeyse yarısı öğrenemeyen ya da an-
len insan faktörünün havacılıkta rapor edilen kazaların layamayan öğrencilerinin varlığında kolayca frusture ol-
%65-80’inden kısmen ya da tamamen sorumlu oldu- duklarını ve sabırsızlık gösterdiklerini bildirmişlerdir (5).
ğu görülmektedir. Otomasyon sistemleri pilotların işlem Bunun tersine, uçuş eğitimini çok iyi alarak tam-donanımlı
hacmini gerçekte kolaylaştırmakta; öngörülemeyeni, ta- yetişmiş bir pilot, öngörülemez bir hava olayı sırasında
kip edilmesi zor ve zaman alan işlemleri pilottan alarak gelişen ‘over-arousal (aşırı alert-olma/uyarılma)’ durumu
ona büyük yer açmaktadır (1). Pilot-kaynaklı hatalarının nedeniyle gelişen stres ile çok daha efektif baş edebilir ve
%80 civarlarındaki sebebi ise ‘skill-based’ hatalar olup daha üstün bir performans sergileyebilirken; tersi durum,
bunlar (en yalın ifadesi ile ‘lövye-ve-direksiyon (stick-and- eğitimini yeterince efektif alamamış bir pilot için geçerli-
rudder)’ kullanımı gibi) en temel uçuş becerileri düzeyin- dir (6). Stres, temelde iyi bir eğitim almış uçuş öğrencisi
de, hava aracını kontrol sırasında çok bilinçle yapılmadan için bilişsel ve davranışsal açıdan pozitif bir unsur olup,
gerçekleşen hatalardır. Bu hataların minimuma indirilme- öğrenciye katkı sunabilecekken (7), eğitimin temel unsur-
sinde bireysel (fiziksel ve ruhsal) faktörler kadar çevresel ları eksik kalmış bir öğrenci için aynı unsur bir ‘distress’
(verilen eğitim, eğitimin ortamı ve iletişim) unsurlar anah- olup, negatif etkiler yaratabilecek, hatta kaza unsuru bile
tar rol oynamaktadır (2,3). olabilecektir. Bu durumda öğretmeninin anlattıklarını kav-
rayan ve öğrenen bir öğrenci öğretmen için stres unsuru
Öğretmen pilot- olmaktan çıkarken, çok iyi eğitim almış bir öğrenci de ön-
lar, havacılık em- görülemeyen bir olayla karşılaşıp ‘over-arousal’ kaynaklı
niyetinde (safety) stres zamanlarında çok daha güvenli olacak ve daha iyi
kilometre taşı ko- performans sergileyebilecektir.
numundaki kişiler
olup öğrencilerinin Uçuş öğretmenlerinin öğretme ve öğrencilerinin öğrenme
bilgi ve beceri dü- sürecinde her iki tarafın motivasyonları eğitim ve öğreni-
zeylerini belirlemek min kalitesini belirlemektedir (8). Öğretmen pilotun önder-
ve gerekli müdaha- liğinde gerçekleşecek olan öğrenim sürecinde öğretmenin
leler ile öğrencile- motivasyonel yaklaşımı öğrencinin öğrenim sürecine katkı
rini bir hava aracını emniyetle ve güvenle uçurabilecek sunarak ilerlemesini sağlayacaktır (9). Pozitif bir yaklaşım
pilotlar haline getirmekten sorumludurlar. Verecekleri sergileyen öğretmenin coşkusu, empati duygusu, eleştirel
eğitim ve öğretim başlıca ‘airmanship’ becerilerini, yargı- yaklaşmadan öğrencisini kabul edebilmesi, öğrencinin en-
lama, karar verme, tehlikeyi fark etme ve tanımlama bece- dişe ve kaygılarını azaltıp eğitim sürecine uygun bir orta-
rilerini, risk analizi ve hava aracını iyi şekilde yönetebilme mın oluşmasını sağlayıp uçmayı buna değer bir unsur ve
becerilerini içerir. Etkin ve efektif bir uçuş öğretmeni hem eğlenceli-keyifli bir hale getirirken; bunun tersi güvensiz,
yetkin bir pilot, hem yetkin bir eğitici, hem de öğrencisi ile hoş olmayan negatif tutum sergileyen öğretmenler bu tu-
etkin iletişime geçme konusunda yeterli kişidir (4). tumlarıyla öğrencilerinde yılgınlığa yol açabilmekte ve bu
yüzden etkin bir şekilde öğrenmelerine engel olabilmekte-
Etkin iletişim, uçuş öğretmeni ile öğrenci pilot arasındaki dirler (9,10). Bu nedenlerle uçuş eğitiminin hayati kısmın-
eğitim sürecinin başarı ile yürütülmesindeki en kritik nok- da yer alan uçuş öğretmeninin öğretmenlik tutumlarının
talarından birisidir. İletişimde yaşanan zorluklar verilen irdelenmesi ve bunu etkileyen faktörlerin belirlenmesi ge-
eğitim ne kadar kaliteli ve yetkin olursa olsun, amacına leceğin pilotlarının yetkin ve emniyetli uçuşlar gerçekleş-
yönelik sonuçlanmayacaktır. Uçuş öğretmeni ile öğrenci tirmesine katkı sunacaktır.
pilotun aynı ana-dilde olmamaları eğitimde önemli bir kı-
sıtlılığa yol açabilir. Bu durum yeterince tecrübe sahibi bir Araştırmalar
uçuş öğretmeni için baş edilebilir bir stres kaynağı iken, Öğretmen pilotların öğretmenlik tutumlarını etkileyen
görece daha az tecrübeli bir öğretmen için iş-yükünü artı- faktörleri belirlemek amacıyla yapılan çalışmalardan biri
ran bir stres kaynağı olmaktadır. Diğer yandan, uçuş öğret- çarpıcı sonuçlar sunmaktadır. Çuhacı tarafından 2009 yı-
menlerinin tecrübe ettikleri herhangi bir stres, öğrencileri- lında Türkiye Kara Kuvvetleri Komutanlığı Kara Havacılık
ne yönelik tutum ve davranışlarını (bu bir engellenme, öfke Komutanlığı bünyesinde halen görev yapan 70 öğretmen
ya da alınma şeklinde olabilir) olumsuz etkileyerek onları pilot ve 70 öğretmen pilot adayı olmak üzere toplam 140
daha çok huzursuz ve öğrencilerine karşı daha az sabırlı pilot ile yapılmıştır (11). Bu çalışmada Çuhacı, Üstüner’in
kılmakta, bu durum da öğrencilerinin öğrenme süreçlerini 2006 yılında geliştirdiği ‘Öğretmenlik Mesleğine Yönelik
ve performanslarını negatif yönde etkileyebilmektedir. An- Tutum Ölçeği’ni (12) araştırmanın hedef kitlesine uyarla-
cak, uçuş eğitiminin havada, üç boyutlu dinamik ortamda, yarak ‘Öğretmen Pilotluğa Yönelik Tutum Ölçeği’ni oluş-
hata kabul etmez sınırlar içinde gerçekleştiği göz önünde turmuştur. 22’si olumlu ve 10’u olumsuz içerikte toplam

1082

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

32 maddeden oluşan bu ölçek 5’li Likert yapı (‘tamamen öğretmenleri için ulusal ve uluslararası eğitim toplantıları,
katılıyorum=5’, ‘çoğunlukla katılıyorum=4’, ‘orta düzeyde seminerler, profesyonel firmalarının etkinlikleri ve on-line
katılıyorum=3’, ‘kısmen katılıyorum=2’, ‘hiç katılmıyo- eğitim programları bir fırsat sunmaktadır (9).
rum=1’) göstermektedir. Olumlu içerikli ifadeler: ‘Öğret-
men pilot olarak çevre tarafından bana yeterli değerin ve- Sonuç
rildiğine inanıyorum’, ‘Bilgili ve yeterli bir öğretmen pilot Otomasyonda ilerlemeler havacılık sektöründe karar-ve-
olduğumu düşünüyorum’, ‘Öğretmen pilot olarak yapabi- rici unsur olan insan faktörünün yardımcısı olarak hizmet
leceğim çok şey olduğunu düşünüyorum’, ‘Öğretmenliğin vermeye devam edecektir. İnsan faktöründeki hataları
bir şeyler üretip yaratmam için bana fırsatlar vereceğini minimize etmekte pilotların eğitimi anahtar yer tutmakta-
düşünüyorum.” Olumsuz ifadeler: ‘Öğretmenlik pilotluk dır. Bu eğitimi verecek öğretmenlerinin pilot olarak belirli
bana sıkıcı geliyor’, ‘Tercih etme durumunda olanlara öğ- bir görev süresi ve uçuş saati üzerinde olan kişilerden ve
retmen pilot olmayı tavsiye etmem’, ‘Öğretmen pilotluğun öğretmenliğe yönelik tutumlarının objektif olarak ölçü-
yaşam tarzıma uygun olmadığını düşünüyorum’... lebileceği araçlarla değerlendirildikten sonra seçilmesi
durumunda pilot adaylarının uçuş eğitimlerini optimum
düzeyde alabilecekleri düşünülmektedir. Öğretmen pi-
lot adaylarının yetiştirilmesinde, yaşam-boyu öğrenmeye
açık, pozitif ve motivasyonel öğretmenlik tutumlarının ge-
leceğin pilotlarını ve onların uçuş emniyetini belirleyeceği
konusunun işlenmesi mesleklerinin hayatiyeti konusunda-
ki bilincin sürekli olmasına katkı sağlayacaktır.

Öğretmen pilotluğa yönelik tutum ölçeğinden alınabi- Hazırlayan: Doç. Dr. Zeynep Göker, Uçuş Tabibi, Çocuk
lecek en yüksek puan 160 ve en düşük puan ise 32’dir. Psikiyatrisi Uzmanı. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Çocuk
Toplam ölçek puanının yüksek olması katılımcıların öğ- Sağlığı ve Hastalıkları Hematoloji Onkoloji Eğitim ve
retmenliğe karşı tutumlarının olumlu olması, toplam ölçek Araştırma Hastanesi, ANKARA.
puanı düşük ise katılımcının öğretmenliğe karşı tutumu-
nun olumsuz olması anlamındadır. Ölçeğin güvenirliği Kaynaklar
Cronbach alfası ile hesaplandığında 0.95 bulunmuştur. 1. Billings CE. Aviation Automation: The Search for A Human-centered
Çuhacı’nın çalışmasının sonuçlarına göre; öğretmen pi- Approach. CRC Press, 2018.
lotların öğretmenlik tutumları, öğretmen pilot adaylarının 2. Wiegmann D, Shappell S, Boquet A, Detwiler C, Holcomb K, Faa-
tutumlarından daha olumludur. Pilotların öğretmenliğe borg T. Federal Aviation Administration. Human Error and General Avi-
yönelik tutumları görev süreleri ve uçuş saatleri ile pozitif ation Accidents: A Comprehensive, Fine-Grained Analysis using HFACS
korelasyon göstermektedir. Pedagojik formasyon eğitimi (Technical report no. DOT/FAA/AM-05/24). Washington, D.C: Federal
almış öğretmen pilotların öğretmenlik tutumları pedagojik Aviation Administration, Office of Aerospace Medicine, 2005.
formasyon almayanlara göre daha olumlu bulunmuştur. 3. Human Performance and Limitation. Oxford Aviation Academy. Gro-
Çuhacı bu sonuçlardan yola çıkarak; pilotlara “Öğretmen- und Training Series. Second edition. Chapter 1: Introduction. Oxford,
lik Yapabilir” kaydının verilmesinde öğretmenliğe yönelik England. 2010, pp: 6-7.
tutumların objektif olarak belirlenmesinin gerçekten öğret- 4. Airplane Flying Handbook. Federal Aviation Administration. Chapter
men olmayı isteyen adayları daha net şekilde ortaya çıka- 1: Introduction to Flight Training. FAA-H-8083-38. 2016, pp: 1-7.
racağını, böylelikle de istekli adayların, öğretmen olduk- 5.Tapping Diverse Talent in Aviation: Culture, Gender and Diversity.
larında gerek öğrencilerinin gerek de kendilerinin başarılı Turner MA (ed.). Routledge, 2017.
olma ihtimalinin artacağını söylemektedir. Öğretmenliğe 6. Human Performance and Limitation. Chapter 8: The Information Pro-
başlayacak pilotların uçuş saatleri ve görev süreleri açısın- cess. Oxford Aviation Academy. Ground Training Series. Second edition.
dan belirli bir tecrübeye erişmiş kişiler arasından olması, Oxford, England. 2010, pp:123-124.
kıdemli öğretmenlerin daha az kıdemli olanlara öğretmen- 7. Bhattacharya A. Perception of stress among aviation students. A The-
lik hakkındaki tecrübe ve bilgilerini aktardığı hizmet içi sis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements ort he Degree
eğitim ve bilgilendirme brifingleri gibi etkinlerinin devreye of Master of Science in Aviation Administration Middle Tennessee State
sokulmasının etkili olacağını söylemektedir (11). University December 2015.
8. Human Performance and Limitation. Chapter 8: The Information Pro-
Etkin uçuş öğretmenleri öğretmeye yönelik motivasyonları cess. Oxford Aviation Academy. Ground Training Series. Second edition.
kadar öğrenmeye yönelik eylemleri de olan, sürekli öğ- Oxford, England. 2010, pp:123-124.
renmeye ve profesyonel gelişimlerine önem veren öğret- 9. Aviation Instructor’s Handbook. Federal Aviation Administration. Mo-
menlerdir. Yaşam-boyu öğrenme modunda bulunan uçuş tivation: FAA-H-8083-38. 2008, pp: 2-29.
10. Henley IMA. Aviation Education and Training: Adult Learning Prin-
ciples and Teaching Strategies. Routledge, 2017.
11. Çuhacı O. Öğretmen pilotların ve öğretmen pilot adaylarının öğret-
menliğe yönelik tutumlarının incelenmesi: Kara Havacılık Sınıfında Yapı-
lan bir Uygulama: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Eğitim Yönetimi ve
Denetimi Bilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. 2009.
12. Üstüner M. Öğretmenlik mesleğine yönelik tutum ölçeğinin geçerlik
ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi.
2006;45:109-127.

1083

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

İNSAN FAKTÖRÜ MÜ, HAYVAN FAKTÖRÜ MÜ?

Kazalar emniyet sisteminin bir yerinde mutlaka bir aksa- nanmakta, başka unsurların üstü örtülmektedir.
ma olduğunun göstergesidir. Kaza raporları aksamanın ço- Psikoloji profesörü Üstün Dökmen’in çok atıf alan bir ya-
ğunlukla ‘insanda’ olduğunu söyler. Uçuş kazalarının se- zısı da ‘günah keçisi bulmak’ tutumlarının örneklerini sun-
bep analizlerinde insan faktörünün payı 1940 yılında %70 maktadır: “Çocuğumuz düşüp kafasını masaya çarpınca
olarak belirlenmişti. Uluslararası Havacılık Örgütü’nün hemen masayı döveriz; böylece çocuk, masa orada dur-
(ICAO) 2011 yılındaki bir raporunda, (aradan geçen 70 masa kafasını çarpmayacağını sanır ve büyüdükçe yaptı-
yılda mükemmeliyet sınırına varan teknik ilerlemelere kar- ğı her hatayı yükleyecek birini veya bir şeyi arar bulur…
şın) kazalarda insan faktörü oranının değişmediği ve hatta Balkan Harbinden kalma dandik raylardaki vagonlara 160
biraz yükseldiği (%72-80) açıklanmıştır (1,2). Bu oranlar km hız yaptırdılar, ilk virajda sizlere ömür; suç kimin? Ma-
sadece havacılık kazalarında değil, içinde insan bulunan kinistin! Yollarda her gün 20 insanımız heba oluyor; tra-
tüm alanlarda (kara, deniz ve demiryolu ulaşımı, endüstri, fik canavarından. Dolar patlarsa enflasyon canavarından.
maden, nükleer, tıp, spor ve ev kazalarında) da geçerlidir. Deli dana geliyor inekten, Evleri su basıyor yağmurdan.
Örneğin Türkiye’de 1937 yılından bugüne kadar 100 bin Ormanlar yanıyor sigaradan. Bandırma’da gemi batıyor
yangın çıktığı; bunlardan sadece %3-5’inde yıldırım gibi dalgadan. Uçak düşüyor rahmetli pilottan... Peki bu şart-
doğal sebeplerin, %95’den fazlasında insan unsurunun larda hayatta kalmayı nasıl başarıyoruz? Allah'tan...”(5)
bulunduğu rapor edilmiştir… Ergonomi veya insan faktörleri disiplini
Kazaların üç kaynağı; sistem hatası, çevresel unsurlar ve Amerikalılar insan faktörü, Avrupalılar ergonomi kavramı-
insan hatasıdır. Sistem hatası, mekanik, teknik ve elekt- nı tercih etmekte ise de bu iki kavram büyük ölçüde eş
ronik arızaları kapsar; ancak titiz incelemelerde bunların anlamlıdır. Son yıllarda ikisinin birleştirildiği ‘Human Fac-
da insan hatasıyla bağlantısı olduğu görülür. Aynı bağlantı tors and Ergonomics Society (HFES)’ kavramı kullanılmak-
çevresel unsurlar için de geçerlidir. Yani insana dair so- tadır. Verimli, güvenli, rahat ve etkili bir insan kullanımı
runlar kazaların merkezinde yer alır… sağlamak amacıyla araç, gereç, makine, sistem, iş, çalışma
‘Vintage’ bir kavram: Pilot hatası akışı-düzeni-çevresi tasarlamaktan sorumlu olan bu bilim,
Havacılık kazalarında son hatayı genellikle pilotlar yaptığı insan davranışı, yetenekleri, kısıtlılıkları ve diğer bilgileri
için “İnsan Faktörü = Pilot Hatası” formülü akla yakın gel- araştırır ve uygular (6).
miştir. Hava Kuvvetlerimizin 1990’lı yıllardaki bir slogan Uçuş kazasıyla sonuçlanma ihtimali olan insan faktörleri
kampanyasında öne çıkan cümlelerden birisi, “Hatalı pilot çok fazladır; bir çalışmada bunun sayısı 55 olarak gösteril-
yoktur, çünkü ölmüştür” idi, ve bu cümle bir üssün giri- miştir (7). Büyük bölümü insanın fizyolojik, bilişsel ve psi-
şindeki tabelâya yazılmıştı. Verilen mesaj, ‘ölümcül uçuş kolojik süreçleriyle doğrudan ilişkili olan insan hataları-
kazaları pilot hatası sonucu olur,’ ya da ‘ölmek istemeyen nın kazalardaki payını azaltmak için önce onların analizi,
pilot hata yapmamalıdır’ idi. Aslında bu sözler gerçeğin sonra uçuş emniyeti zincirinde yer alan tüm paydaşlarda
sadece bir yanını anlatmaktaydı; bazı kazaların gerçekten farkındalık yaratılması ve etkili önlemlerin bu çerçevede
de tamamen pilotun hatasından kaynaklandığı doğrudur, oluşturulması gerekir. Bu bağlamda havacılık psikolojisi
ama tüm kazaları pilot hatalarına indirgemek doğru mu- ve psikiyatrisinin rolü, sadece ruhsal patolojiler gösteren
dur? Ölümlü uçuş kazalarının sebep analizlerinden birin- uçucuların tanı ve tedavisiyle ilgilenmek değil, uçuş ka-
de bulunan sonuçlar ‘hatalı pilot’ önyargısını yansıtmak- zalarına zemin hazırlayan psikolojik süreçleri izlemek ve
tadır: Mekanik-bakım %7.5, Diğer unsurlar %9.6, Pilot önlemler geliştirmek olmalıdır.
%82.9 (3). ABD Federal Havacılık Dairesi Talimatında (FAR. 8. Bö-
Kanımızca pilot, uçuşu gerçekleştiren birçok insandan lüm, 1. Madde) pilotun uçuşa uygunluk halini bozan
birisi, ‘kokpitte oturanı’dır. Pilotu hata yapmaya zorlayan unsurlar, ‘emniyetsizlik’ anlamında bir ‘mnemonic’ ile
uçak, bakım, teknik sistemler, hava trafik, yönetim, tali- (IMSAFE; I’m Safe) sunulmuştur: Hastalık (Illness), İlaç al-
mat, plânlama, organizasyon, ergonomi, tıbbi ve psikolo- mış olmak (Medication), Stres, Alkollü olmak, Yorgunluk
jik sorunlar gibi tasnif edilebilecek pek çok başka nedenler (Fatigue), Duygusal nedenler (Emotion) (8,9). Uçuşu em-
olabilir. Çoğu örtülü olan bu unsurların etkisiyle oluşan bir niyetsiz hale getiren bu 6 unsurun hepsi de insan faktörü
kazada parmakların (tek sorumluymuş gibi) pilotu işaret kavramının, dolayısıyla havacılık tıbbının (ve havacılık
etmesi haksızlıktır; geniş perspektiften ‘büyük resme’ ba- psikiyatrisinin) ilgi alanı içindedir. Bu unsurlar, düşmeye-
kılmalıdır. Bir günah keçisi bulup ona yüklenmek yerine, cek şekilde imal edilmiş uçakları, uçuş ve yer ekiplerinin
organizasyonel hataları araştırmak en doğru yaklaşımdır. (insanların) ortaklaşa çabasıyla düşürebilir…
İnsan faktörünü ‘vintage’ bir kavram olan ‘pilot hatasıyla’
(4) eşdeğer görme anlayışı, kaza nedeni olan diğer unsur-
ların gözden kaçırılmasına veya gizlenmesine neden olur.
Pilot hatası terimi, son hatanın nerede olduğunu gösterir,
ama pilotun neden hata yaptığını göstermez...

Birbirini suçlama oyunu (Blame game)
İnsanlık tarihi kadar eski ve kökü genlerimizde olan bir
oyundur. Bir kaza olduğunda yöneticiler pilotları, pilotlar
hava trafikçileri, vs. suçlayarak kendilerini temize çıkar-
maya çalışır. Pilot öldüyse onu (sözde anılarına saygı gös-
terir gibi) doğrudan değil dolaylı yoldan suçlamak tercih
edilir. Burada bütün suçun pilota yüklenmesi oyunu oy-

1084

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Hayvan faktörü 2. İnsanların psikolojik yapıları kuşlardan çok daha kar-
Uçan 8.600 kuş türü vardır ve toplam sayıları 100 mil- maşıktır. Şişkin egolar, hırslar, kompleksler, takıntılar, kor-
yardan fazladır. Leylek, martı, baykuş, yarasa, kırlangıç, kular, vs. insanın doğru kararlar vermesini bozan ve kaza-
kartal, ördek, güvercin, albatros ve diğer kuşlar ya da uçan ya götüren handikaplarıdır...
binlerce cins böceklerin havada çarpıştıkları, sert indikle- Son sözler:
ri, konamadıkları, vb. gibi kazalar yok düzeyindedir. Be- 1. İnsan faktörü söylemlerinde hep insanın dengesizliği ve
lirli mevsimlerde sıcak bölgelere göç eden 5 milyar kuş güvenilmezliğine (açıkça veya zımnen) atıfta bulunulur.
binlerce kilometre menzili yönlerini kaybetmeden, hava Hayvan faktörü söyleminde ironik bir eşleştirme yoluyla,
akımlarından enerji tasarrufu yaparak tamamlar. Bu hay- hayvanların her nasılsa daha dengeli davrandıkları ve uçuş
vanlar hipoksi veya vertigo olmazlar, 6-10 bin metre irtifa- emniyeti bağlamına daha başarılı oldukları vurgulanmak-
lardaki soğuğa dayanabilirler. Bazı uçan hayvanların gece tadır. Bu yönüyle uçan hayvanlar ile uçakların otomasyon
görüş yetenekleri vardır; yarasalar ise ultrasonik radar sis- sistemleri arasında bir paralellikten söz edilebilir.
temleriyle avlarını bulur, karanlıkta bir yerlere çarpmadan 2. İnsanoğlu ancak fizyolojisinin desteklenmesi ve psiko-
süratle uçabilirler. Amfibik kuşlar suya dalarak balık ya- lojisinin düzeltilmesi ve kontrol altında tutulması koşuluy-
kalar. Sinek kuşları çiçek özlerini almak için havada sabit la kuşların, böceklerin ve balıkların düzeyine yaklaşabi-
duracak kadar dengeli uçuş yapabilir. Albatroslar okyanus lir…☺
üzerinde 10 bin km. kesintisiz uçabilir…

Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç

Milyarlarca kuş ve böceklerin aerodinamik yapıları, kanat Kaynaklar:
özellikleri ve uçuş teknikleri (V uçuşu, sürü uçuşu, suya 1. Haiss TH, Chapman YP, Wells SS. A grey system study of air
dalış, vs.) uçak mühendislerinde hayranlık uyandırmakta, accidents from the perspective of human
hava aracı tasarımlarında ilham vermektedir. Alçak basınç factors. International Journal of Crisis Management. 2011;1: 13-25.
alanlarının (siklon) yarattığı anaforları, çöl, kum, tarla ve 2. Walker PB, O'Connor P, Little WL. Aviation mishap prevention
su yüzeyi gibi yansıtıcı alanlardan yükselen sıcak hava and investigations: the expanding role of aviation psychologists. In:
akımlarını (termik) kullanarak irtifa kazanan ve kanat çırp- Kennedy CH, Kay GG. (Eds). Aeromedical Psychology. Ashgate Pub
madan havada kalabilen kuşların genetik yazılımları mü- Ltd. England, 2013. pp. 325-37.
kemmeldir. Benzeri yetenek ve beceriler su hayvanlarında 3. Martinussen M, Hunter DR. Aviation Psychology and Human
da vardır… Havacılık ve uzay mühendisi Aydoğan Koç, Factors. CRC Press, USA, 2010. pp. xi, 9-10, 12, 160-63, 182-88.
“Gökyüzü neden başımıza düşmüyor?” isimli kitabını ‘ae- 4. Maurino D. Foreword. In: Johnston N, McDonald N, Fuller R.
rodinamik şaheseri yaban arılarına’ ithaf etmiştir (10). (Eds.) Aviation Psychology in Practice. Ashgate Pub.Ltd. England
Sorular: 1999. p. xvii.
1. Kuşlar ve diğer uçan hayvanlar neden insanlardan çok 5. Üstün Dökmen. https://www.chip.com.tr/forum/prof.-ustun-
daha az kaza yapıyor? dokmenin-guzel-bir-yorumu_t43366.html
2. Kazaların temel nedeni insanın fizyolojik ve psikolojik 6. Güler Ç. (Ed) Sağlık Boyutuyla Ergonomi. Palme Yayıncılık, An-
zaafları olabilir mi? kara. 2004. s. 1-3.
Yanıtlar: 7. O’Connor P, Flin R. Crew Resources Management training for
1. İnsanlar uçmak için yaratılmamışlardır; beden- offshore oil production teams. Safety Science.
sel yapıları, fizyolojileri ve software’leri uçuşa uygun 2003 (41): 111-29.
plânlanmamıştır. 8. Yalçın O. Kişilik özelliklerinin ve risk algısının karar verme stille-
rine etkisi: pilotlar üzerinde bir araştırma.
İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme AD. (Doktora
tezi). 2015. s. 30.
9. Martinussen M, Hunter DR. Aviation Psychology and Human
Factors. CRC Press, USA, 2010. pp. xi, 9-10, 12, 160-63, 182-88.
10. Koç A. Gökyüzü neden başımıza düşmüyor? Ankara, 2007. s. 7.

1085

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

PİLOT SEÇİMİNDE
‘PAPI’ PSİKOMOTOR YETENEK TEST SİSTEMİ

Uçuş için yetenekli kişilerin nasıl seçileceği sorusu ve bu- da bilgi vermek ve kişinin yeteneklerine olan adaptasyo-
nunla ilgili yöntem arayışları yüz yıldır devam etmektedir. nunu arttırmaktır.
Bugün ülkemizin de içinde olduğu birçok hava kuvvet- PAPI testi toplamda 8 modülden oluşmaktadır. Bunlardan
lerinde pilot adayı seçiminde Psikomotor Test Cihazları 5’i Psikomotor yetenek ölçmek için dizayn edilmiştir. Di-
kullanılmaktadır. Bilgisayar ekranı, pedallar, düğmeler ve ğer ikisi Bilgi modülü ve son modül ise Kişilik testidir.
joystick kontrolü ile dikkat, refleks, bellek, zamanlama, - Çoklu Görev Koordinasyonu
uzaysal düşünce gibi yetenekleri ölçen yetenek (aptitude) - Şekilsel Akıl Yürütme
test cihazları geliştirilmiştir. Bu psikomotor yetenek sınav- - Sayısal Akıl Yürütme
larının amacı pilot adayları arasında en iyi seçimi yapmayı - Uzamsal Oryantasyon
ve kişileri bilgilendirmeyi hedeflemektedir. Dikkat dağıtı- - Uzamsal Görselleştirme
cı stresli senaryolar yaratılarak, tepki zamanı, seri karar - İngilizce
verme, bellek, göz-el-ayak koordinasyonu, hedef hızı - Matematik & Fizik
tahmini, çoklu görev becerileri ve durumsal farkındalık - Kişilik Testi
gibi ölçümlerle en yetenekli insanların bulunmasına çalı-
şılmaktadır. Türk Hava Kuvvetlerinde pilot seçiminde bu MULTABLE TASK COORDINATION (ÇOKLU GÖREV
tür cihazların kullanılmasına 1986 yılında başlanmış olup, KOORDİNASYONU)
bugün de Hava Harp Okulu ve Kara Havacılık Okulunda Katılımcı bu modülde aynı anda 3 görev üzerinde çalış-
pilot seçim sürecinde halen uygulanmaktadır. maktadır. Bunlar;
Psikomotor yeteneklerin önemi ve gerekliliği ile ilgili yapı- 1. Psikomotor görev: Bir joystick yardımı ile yatay ekseni
lan araştırmadan sonra Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü; 6 ve dikey ekseni kendi hedef pencerelerde tutmaktır. Ölç-
Aralık 2013 tarihinde SHT-1T talimatını yayınladı. Talimat tüğü yetenekler: Göz-el koordinasyonunu, İki boyutlu ha-
kapsamında Türk Hava Kurumu Uçuş Akademisi tarafın- reket takibi, İnce motor kontroller.
dan öğrencilerin durumunu belirlemek ve pilot adayları- 2. İzleme Görevi: Ekranında periferik alanda on aletleri
nın yeteneklerini tespit etmek amacıyla Mollymawk ku- tarama ve mümkün olduğunca erken kritik göstergeleri-
rucusu ve yöneticisi havacılık psikoloğu Melina RAUCH ni belirlemek için ateş tuşuna basmayı gerektirir. Ölçtü-
ile beraber PAPİ sistemi 6 aylık bir çalışmanın sonunda ğü Yetenekler: Verimli çapraz kontrolü ölçmek için temel
hazırlanmıştır. Bu sistemin amacı hem pilot adaylarının
uçuş için gerekli psikomotor yeteneklerini görmek ve pi-
lot adaylarına kendi yetenekleri hakkında bilgi vermektir.
Aynı zamanda PAPI sistemi Türkiye’de alana hizmet ver-
mek için kurulan ilk ve tek sistemdir. Sistemin tüm verileri
Türk Pilot adaylarından toplandığı için güvenilirlik çalış-
maları devam etmektedir. Pilot Yetenek Psikometri Envan-
teri (PAPI) Güvenilir ve verimli pilot adayları yetiştirmek
için pilot adaylarının sahip olması gereken temel beceri
ve donanımı değerlendiren bir sistemdir. Uçuş deneyim
yüksek puanlar elde etmek için gerekli değildir. PAPI testi
diğer DLR, MOLLYMAWK, COMPASS testleri gibi bir pi-
lot seçme ve eleme kriteri değil bir değerlendirme ve bilgi
verme sistemidir. Testin amacı kişiye yetenekleri konusun-

1086

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

basılı halde durmak zorundadır. Ölçtüğü Yetenek: Kısa
süreli bellek, uzamsal görselleştirme yeteneği, akustik ha-
fıza.

gereksinimler değerlendirilir, Algısal hız, Periferik görme, Bilgi Modülleri ve Kişilik Testi
Reaksiyon süresi. * İngilizce: Orta düzey
3. Akustik Görev: İzlenmesini gerektiren monoton ve ba- * Matematik ve Fizik: Temel matematiksel ve fizik kav-
zen de yorucu, bazen ezber gerektiren bilgiler testin ilk ramları
yarısında sağ kulaktan ikinci yarısında sol kulaktan gel- * Kişilik Testi: 5 Faktör Kişilik Test:
mektedir. Bu bilgilerin parçalarını işleyerek ve kurallar • Açıklık- Kapalılık
kümesi tabanlı basit matematiksel işlemleri uygulayarak, • Sorumluluk – Sorumsuzluk
akustik bilgilerin akışını sağlamak amaçlanmıştır. Ölçtüğü • Dışadönüklük – İçe dönüklük
Yetenekler: Değerlendirilen işitsel kısa süreli hafıza, Kural- • Uyumluluk – Uyumsuzluk
lar kümesi, Sayı tesisi, İşitsel gürültü sinyali ve stres diren- • Duygusal denge – Duygusal Dengesizlik
ci, Filtre yeteneğidir.
DLR SINAV SİSTEMİ
FIGURAL REASONİNG ( Şekilsel Akıl Yürütme) DLR Testi iki kısımdan oluşmaktadır. DLR-1 ve DLR-2
* İçerik: Altı alternatifin içindeki matrisleri belirlemek, de- isimleriyle anılmaktadır. Genel olarak, ilk kısım teknik
senleri görmek için ‘gestalt’ belirlemek ve kaotik dizide kabiliyetleri ölçerken ikinci kısım psikolojik yeterliliklere
kural bulmaktır. Ölçtüğü Yetenek: Akışkan Zeka, Stres to- odaklanmaktadır. İlk aşama geleneksel sınav formatına
lerans. daha yakınken ikinci adım mülakat şeklinde yapılmak-
tadır. DLR-1 DLR testinin ilk aşamasıdır. Test içerisinde
NUMERICAL REASONING ( Sayısal Akıl Yürütme) başarılı olması beklenen 10 modül bulunmaktadır; bunlar:
* İçerik: Sayılar bir dizi mantığa göre sıralanmıştır. Burada- English, Mathematics, Physics, Spatial Orientation, Run-
ki amaç bu mantığı kavramak ve sonraki gelecek sayıyı bu ning Memory Span, Concentration, Cube Rotation, Per-
mantığa göre temel matematiksel kavramlarla toplama, çı- ceptual Speed, Visual Memory, Monitoring and Instru-
karma, çarpma ve bölme uygulayarak bulmaktır. Ölçtüğü ment Coordination.
Yetenek: Matematiksel kavramlar, stres tolerans, Akışkan
zeka. Sınavın Değerlendirilmesi
Yetenek modüllerinin ikili gruplar halinde değerlendiril-
SPATIAL ORIENTATION (Uzamsal Oryantasyon) mektedir.
* İçerik: Başka bir nesnenin pozisyonu ve yönünü bir baş- Beraber değerlendirilen gruplar şöyledir:
ka nesneye göre konumunu tanımlama görevidir. Zihinsel 1. Konsantrasyon: Concentration – Perceptual Speed
dönüşleri yürütmek görevin bir diğer aşamasıdır. Ölçtü- 2. Yön Kabiliyeti: Spatial Orientation – Cube Rotation
ğü Yetenek: Algısal Hız, Stres tolerans, Kısa süreli hafıza, 3. Hafıza: Running Memory Speed – Visual Memory
Görsel hafıza.
* Yanlızca bu 6 modül birbirine bağlıdır. Kalan 4 modül
SPATIAL VISUALISATION ( Uzamsal Görselleştirme) (Physics, Mathematics, English, MIC) bağımsız olarak de-
* İçerik: Sadece akustik bilgiye dayalı bir nesnenin hare- ğerlendirilmektedir.
ketlerini, yönünü ve pozisyonunu görselleştirme görevidir.
Burada ki en önemli kısım test esnasında sadece hafızada MOLLY MAWK PSİKOMOTOR YETENEK SINAVI
canlandırmayı belirlemek amacıyla kişinin elleri ekranda Mollymawk testinde toplam 2 modül ve bu 2 modülün
3’er adet bölümü vardır. Bunlar;
1. Basic skills assessment: English, Science ve Mathema-
tics bölümlerinden oluşuyor. Sınavı satın aldığınızda her
birinden 2’şer örnek test çözme hakkınız oluyor. Sorular
sayılar haricinde birebir aynı geliyorlar. Ancak ekstradan
sürpriz gelen sorular da mevcut.
2. Basic aptitudes assessment: Spatial orientation, Time
sharing, Working memory bölümlerinden oluşuyor.
Oyunların temel amaçları yer yön duygunuzu, kısa üreli
hafızanızı, analitik düşünme yeteneğinizi, multitasking ve
karar verebilme hızınızı ölçmek. Sınavı satın aldığınızda
her modül için 10 hakkınız bulunmaktadır.

Hazırlayan: Psk. Nihan Kurnaz (Türk Hava Kurumu Uçuş
Akademisi, Havacılık Psikoloğu)

1087

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

PİLOT RUH SAĞLIĞI ve OLUMSUZ YAŞAM OLAYLARI;
Akran Desteği ve Adil Kültür ile Güvenliği Artırma

Uçuş ekiplerinin zihinsel sağlık sorunları, uçuş emniye- ölümler), olumsuz yaşam olayları (boşanma, mali sorun-
tine yönelik ciddi bir tehdittir. Bunun en tipik ve son ör- lar, borçlar, iş kaybı) ve hastalıklar... Bunlar aynı zamanda
neği, Mart 2015'te yardımcı pilotun kendi uçağını bilerek intihar eylemini de tetikleyen risk unsurlarıdır.
düşürdüğü Germanwings 9525 olayıdır. 2. pilot Andreas
Lubitz’in depresif ataklar geçirdiği ve çeşitli psikiyatrik te-
daviler aldığı bilinmekteydi. Ruhsal rahatsızlıkların taran- İstemeden olumsuz olaylarla
masında birçok güçlükle karşılaşıldığı için, hangi pilotların karşılaşan bireyler, akıl sağlığı
bu bağlamda riskli olduğunu belirlemek zordur. Ruhsal ra- problemleri olanlara göre top-
hatsızlıklar ve intihar davranışı için hangi risk faktörlerinin lum tarafından daha az dam-
havayolları pilotlarıyla ilişkili olduğu da bilinmemektedir. galanırlar. Ruhsal şikâyetler
Ayrıca, pilotlar kendilerine uygulanan psikolojik testlerin genellikle ‘zayıflık’ olarak
sonucunun olumlu çıkması için testi yönlendirerek dol- görülürken, olumsuz yaşam
durma eğilimindedirler. olayları çoğunlukla dış kay-
Germanwings kazasından sonra, pilotların ruhsal rahatsız- naklı kötü bir durum olarak
lıklarının neden olabileceği uçuş emniyetini riske sokabi- ‘herkesin başına gelebilir’ diye
lecek durumlar herkesi endişelendirmektedir. Avrupa Ha- düşünülmektedir. Olumsuz
vacılık Güvenliği Ajansı (EASA), bu tür kazaları önlemek yaşam olayları, akran destek
amacıyla bazı tavsiyelerde bulunmuştur. Geleneksel ola-
rak bir kaza olduğunda soruşturmanın amacı, sorumlu tu- programlarına dahil edilebilmektedir. Olumsuz yaşam
tulabilecek kişileri bulmak ve cezalandırmaktı. Ancak 20. olayları, baş etme güçlüğü olanlarda ruhsal bozukluklar
yüzyılın ortalarında, uçuş güvenliği ile ilgili soruşturmalar yaratırken, problem çözme becerisi yüksek olanlarda ya-
bilimsel bir araştırma alanı haline geldi ve bilim adamla- ratmayabilir.
rı, kazaların çoğunun bireyin hatalı davranışından dolayı Pilotların zihinsel bozukluğunun rol oynadığı kazalar: Bu
değil, genellikle ‘sistem hatalarından’ kaynaklandığını or- nitelikte 9’u ölümcül 17 kaza ve olay tespit edilmiş olup,
taya çıkardı. Kazalara neden olan insan hatalarının, işin toplamda 576 ölümle sonuçlanmıştır. 1983'teki Japonya
organize edilme yöntemindeki kusurlardan kaynaklandığı Havayolları kazasında kaptan, DC-8'i sığ bir nehire indir-
belirlendi. miş ve bu kazada 24 kişi ölmüştü. Olayın öncesine bakıl-
Suç-Yok yaklaşımı: İnsanların hatalarını, kaza risklerini ve dığında, 1980 yılında ‘psikosomatik hastalık’ nedeniyle 3
kaza doğurabilecek durumları, cezalandırılma korkusu ol- haftalığına kaptanın uçuşu kesilmiş olduğu, daha sonra,
madan bildirmelerinin daha iyi olacağı değerlendirilmiştir. gerçeği değerlendirme yetisinde bozulma ve garip davra-
Ama ağır ihlâl veya kasten görev suistimali yapan kişilerin nışlar gösterdiği öğrenilmiştir. Kaza sırasında psikotik bir
bir yaptırımla karşılaşmayacak olmalarını bilmeleri, onları atak içinde olabileceği değerlendirilmiş; kovuşturmaya
umursamaz bir tavır içinde sürükleyebileceğinden, çözüm uğramış, ama akıl hastalığı nedeniyle suçsuz bulunmuştur.
olarak ‘Adil Kültür’ kavramı geliştirildi. Pilotun uçuş sırasında psikotik semptomlar yaşadığı 3 olay
Adil Kültür (Just Culture): İnsanlar ellerinden gelenin en daha vardır. Bu olaylarda diğer pilotlar kontrolleri devralıp
iyisini yaptıkları sürece cezalandırılmamaları, ancak ağır güvenli iniş yapmışlardır. Bir vakada yardımcı pilot akut
ihmal veya kasıtlı görev suistimali durumunda ceza gör- psikotik atak geçirmiş; kokpitten çıkarılıp bir yolcu koltu-
meleri ilkesine dayalı ‘Adil Kültür’ yaklaşımı, havacılık ğunda tutulmuştur. Yolcu ifadelerine göre, yardımcı pilot
endüstrisinde, sağlık sektöründe ve diğer yüksek riskli en- şaşkın bir görünüm içinde, ağlıyor, bağırıyor ve Tanrı ile
düstrilerde geniş çapta kabul görmüştür. konuşuyormuş. İnişte bir psikiyatri hastanesine götürül-
müş. Bir JetBlue kaptanı kalkıştan 1 dakika sonra, yardım-
Germanwings kazasından son- cı pilotuna Las Vegas'a gitmeyeceğini söylemiş. Kabinde
ra tüm önlemlerin ‘Adil Kültür’ yürüyerek, El Quaida ve 11 Eylül saldırıları hakkında ko-
ilkelerine uygun olması ge- nuşmuş ve uçakta bir bomba bulunduğunu iddia etmiş.
rektiği tavsiye edilmiş, ancak Mürettebat ve yolcular tarafından engellenerek kokpite
bunun nasıl yapılması gerek- sokulmamış. Başka bir kazada, ikinci pilot kendini kötü
tiği belirtilmemiştir. Araştır- hissettiğini, irtifadan korktuğunu söylemiş. Daha önceden
macıların görüşüne göre, akıl anksiyete atakları geçirdiği ve gizlice psikotropik ilaç aldı-
sağlığı risklerine yönelik adil ğını itiraf etmiş…
kültür yaklaşımı, pilotların iş Uyuşturucu madde kullanımının rol oynadığı sadece 1
veya gelir kaybı riskini düşün- kaza belirlenmiştir. Bir DC-3, gece uçuşunda görerek uçuş
meden psikolojik şikâyetlerini yaparken kalkıştan kısa bir süre sonra bir dağa çarpmıştır.
bildirebilmelerini kolaylaştırı- Kaptanın daha önce kokain satışı yaptığı için tutuklan-
cı olmuştur. dığı öğrenilmiş, toksikolojik incelemede kanında kokain
Olumsuz yaşam olayları: Havacılık personelinde ruh bulunmuştur. Resmen bir akıl hastalığı (depresyon) tanısı
sağlığı sorunları bağlamındaki özel risk faktörleri şunlar konulan olgu Germanwings uçağının 2. pilotu Andreas
olabilir: İşle ilgili stresler (ağır iş yükü, düzensiz çalış- Lubitz’dir. Otopside kanında antidepresanlar (sitalopram,
ma saatleri, performans kontrolleri), aile stresleri (evden mirtazapin) ve uyku ilacı (zopiklon) tespit edilmiştir.
uzakta olma, aile sağlığı sorunları, sosyal destek eksikliği,

1088

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3
ted Airlines uçuşunun kaptanı uçağına sokak kıyafetleriyle
binmiş, akabinde birkaç ay önceki boşanma olayı ve baş-
kanlık seçimleri hakkında konuşmaya başlaması üzerine
uçaktan indirilmiştir...

Pilot intiharları: Tıbbi ve psikolojik taramalara rağmen Belik ve arkadaşlarının yaptığı bir askeri araştırma proje-
pilotlar, performanslarını azaltacak ve güvenliği tehlikeye sinde, 8441 Kanada askeri ile akıl hastalıkları, sağlık ve
sokabilecek ruhsal problemlerini gizledikleri sürece risk refahı kapsayan görüşmeler yapılmış. Cinsellik ve diğer ki-
altındadırlar. Kennedy ve arkadaşları, havacılıktaki inti- şilerarası travmalar (örneğin: tecavüz, cinsel saldırı, cinsel
har ve cinayet vakalarını incelemişler; bu konuda birden istismar), hem erkek hem de kadınlarda intihar girişimle-
çok riski unsuru belirlemişlerdir. Yasal ve finansal krizler, riyle önemli ölçüde ilişkili olduğu tespit edilmiştir.
mesleki çatışmalar, akıl hastalığı ve ilişkisel stresörler, se- Akran desteği (Peer Support): Ruh sağlığı risklerinin azal-
bep faktörler arasında yer almaktadır. Wu ve arkadaşları tılması amacıyla, olumsuz yaşam olayları içindeki hava-
tarafından yapılan bir çalışmada; sorgulanan ticari hava- cılık personeline akran desteği verilmesi yararlı olabilir.
yolu pilotlarının %13,5'inin PHQ-9 (Patient Health Qu- Havayolu pilotlarının olumsuz yaşam olaylarıyla başa çık-
estionnaire) anketinde depresyon tanısını karşıladığını, masına yardımcı olmak için uygulanan destek programla-
%4,1'inin son 2 haftada intihar düşüncelerinin olduğunu rından en uygun tasarımının ne olduğu açıklığa kavuşma-
belirlenmiştir. mıştır. Ayrıca uygulanmakta olan adil kültür prensiplerinin
Silk Air kazasında, ABD Ulusal Taşımacılık Güvenliği Ku- ruh sağlığı risklerini azaltmaya nasıl yardımcı olabilece-
rulu (NTSB), bu kazanın büyük olasılıkla kaptan tarafından ği de bilinmediği için kullanılan metotların kanıta dayalı
uçuş kontrollerine kasten müdahale edilmesiyle olduğu araçlar olup olmadığı şüphelidir.
sonucuna varmıştır. Kaptanın borsa oynaması nedeniyle Shen ve ark. 2001–2011 yılları arasında ABD askeri per-
önemli mali kayıplar yaşadığı, havayolu şirketinden disip- sonelindeki tüm intiharları incelemiş. Kendilerine zarar
lin cezası aldığı öğrenilmiştir. İlginç bir bilgi de olayın, verme ve akıl hastalığı tanısı olan kanun ihlali geçmişi
tam 18 yıl önce bir kazada üç filo arkadaşını kaybettiği olan ve stresli yaşam olaylarının (boşanma ve rütbe indir-
günün yıldönümünde gerçekleşmiş olmasıdır (Anniversary me) intihar riskinde artışla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.
phenomenon). Olumsuz yaşam olaylarıyla karşılaşan profesyoneller için
Bir uçuş mühendisi FedEx'in merkezine çarpmak amacıyla akran desteğinin koruyucu etkisinin kanıtlarını araştırmış-
bir uçağı kaçırmaya çalışmıştır. Ciddi tıbbi rahatsızlıkları lar. Pilotlarda akran desteğinin etkileriyle ilgili 5 makale
nedeniyle uçuşu kesilen bir Air Botsvana pilotu, defalarca bulmuşlar. Üç makalede akıl sağlığıyla ilgili riskleri azalt-
yetkilileri tehdit etmiş, sonunda boş bir uçak çalmış ve ka- mak için akran desteği programlarını tartışmış ve genel-
sıtlı olarak uçağı düşürmüştür. 1999 yılında New York JFK likle olumlu düşüncelerini bildirmiş olmalarına rağmen
Havalimanından kalkan Egypt Air'in 990 numaralı uça- kanıta dayalı bulgu elde edememişlerdir. Burnard ve ark.
ğında pilot kasti olarak uçağı Atlantik Okyanusu'na düşür- Galler'de ruh sağlığı stresleri ve toplum ruh sağlığı hem-
müştür. Mısır makamları mekanik arızadan ötürü uçağın şirelerinin baş etme stratejilerini bildirmişlerdir. Etkili stra-
düştüğü yönünde rapor hazırlamış olsa da, birkaç yıl son- tejilerin akran destek grupları, kişisel stratejiler ve klinik
ra, bu pilotun ahlak dışı bazı davranışları nedeniyle birkaç gözetim olduğu görülmüştür. Beehler ve ark. klinisyenler
kez uyarıldığı, bu uçuş sırasında kıdeminin düşürüldüğü- tarafından gerçekleştirilen akıl sağlığı iyileşme grupları
nün tebliğ edildiği için bu eyleme kalkıştığı anlaşılmıştır. ile akran destek gruplarının yönettiği akıl sağlığı iyileşme
LAM Mozambik Havayolları Uçuş 470 kazası da kaptanın grupları arasında doğrudan bir karşılaştırma yapmışlar.
kasıtlı eyleminden kaynaklanmıştır. İkinci kaptanı kokpit- Katılımcılar hem akran destek gruplarını, hem de klinisyen
ten çıkarıp, otopilot ayarlarını manuel olarak devre dışı desteklerini faydalı bulmuşlardır.
bırakan kaptan uçakla intihar olayını gerçekleşmiştir. Psi- Sonuç: Milyonlarca yolcu taşıyan on binlerce pilot, herkes
kiyatrik hastalık tanısı olmayan kaptan, 1 yıl önce oğlunu gibi yaşam koşullarından dolayı ruhsal sorunlar yaşayabil-
trafik kazasında kaybetmiş, kızının ciddi bir kalp ameliyatı mektedir. Olumsuz yaşam olaylarının seçkin ve eğitimli
geçirdiğini ve ilk eşinden çözülmemiş boşanma sürecin- sivil havayolları pilotlarının ruh sağlıklarını etkileyip risk
de sıkıntıları yaşadığını da söylemiştir. Alitalia’nın Boeing oluşturduğu açıktır. Bu tür durumlar için sağlık taraması
777 uçağı pilotu, sorunlar yaşadığı karısına uçağı düşü-
receğine dair kısa mesaj göndermiş; mesajı alan polisler
uçağı kalkış öncesi durdurarak bir faciayı önlemiştir. Uni-

1089

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

yapılması ve bilimsel kanıtlar doğrultusunda destek sağ- akran desteği ile temas halinde olan bir psikiyatri uzmanı
lanması önemlidir. Özellikle ilişkilerde yaşanan zorluklar, tarafından yakından izlenirken uçmaya devam etmelidir.
boşanma, iş, yasal ve finansal sorunlar önemlidir. Bu ne- Daha ciddi vakalarda, bozukluğun tam remisyona girme-
denle, akıl sağlığı riskleri için pilotları tararken, son olum- sine kadar bir pilotun uçuşunun kesilmesi gerekmektedir.
suz yaşam olaylarına dikkat etmek gerekir. Ayrıca akran Bir pilotun uçuşu tamamen veya uzun süreli kesiliyorsa
destek programlarının ruh sağlığı risklerini azaltmada ya- psikososyal destek sağlanmalı, pilot gelir kaybına ve ka-
rarlı olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, bunu des- riyer engellerine karşı korunmalıdır. Ancak, çoğu ülkede
tekleyecek fazla kanıt yoktur. olduğu gibi pilotlar ruhsal sorunları nedeniyle uçamaz-
Herkes zaman zaman olumsuz yaşam olayları yaşayabi- larsa gelirlerini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyadırlar.
lir ve bunlar çoğu zaman psikiyatrik problemlere yol aç- Bu, özellikle sendikalaşmayan ve genellikle düzenli iş
maz. Yani risk faktörlerinin hepsi her bireyde bir zihinsel sözleşmesi olmayan pilotları kullanan bazı düşük maliyet-
bozukluğun nedeni olmaz. Olumsuz yaşam olaylarına li şirketler için geçerlidir. İdeal olarak, havayolları toplu
tepki olarak görülen intihar düşünceleri ve/veya eylemi, iş sözleşmelerinin bir parçası olarak engellilik için yeterli
büyük olasılıkla kişilik özellikleri veya altta yatan bir ruh- sigorta sağlamalıdırlar.
sal bozukluk nedeniyle bozulmuş başa çıkma mekaniz- Bu çalışmanın birkaç önemli sınırlaması vardır: İlk olarak,
malarının sonucudur. Zorluklarla mücadelede problem tartışılan tüm kanıtlar geriye dönük olup önyargı riski ta-
yaşanıyorsa, akran desteği yardımcı olabilmektedir. ABD şımaktadır. Tabii ki, uçak kazaları ve intihar eğilimleri sa-
ve Avustralya'da halihazırda birkaç akran destek progra- dece geriye dönük olarak incelenebilir. Herhangi bir tıbbi
mı mevcuttur. Avrupa’da ‘Pilot Akran Desteği Girişimi’ değerlendirme sırasında alkol ve uyuşturucu kullanımının
kurulmuştur. Küçük ruhsal problemler akranlar tarafından ele alınması son derece önemlidir. Akut psikotik belirtiler
yeterince ele alınabilmekte ve çoğu zaman psikiyatri uz- ölümcül kazalara neden olabilir.
manlarına ihtiyaç olmamaktadır. Havayolu pilotlarının akıl sağlıklarını bilimsel olarak ince-
lerken, bazen resmi raporların alınamadığı veya tüm ilgili
bilgilere ulaşılamadığı zaman medyadan alınan bilgiler
kullanılabilir. Popüler medya, resmi soruşturma raporla-
rına kıyasla daha az güvenilir olma eğilimindedir, bu da
önemli bir sınırlama teşkil eder. Pilot ruhsal durumları ve
pilot intiharları göz önünde olduğundan bu bilgiler zorun-
lu olarak kullanılır.

Pilot Akran Desteği Girişimi, akran destekçileri ile doktor- İntihar düşüncesi olan kişilerin sadece az bir kısmının gi-
lar ve diğer ruh sağlığı profesyonelleri arasındaki işbirliği- rişimi başarılı olur. Yine de, intihar düşüncesi gibi önemli
ni amaçlamaktadır. Akran destekçilerinin, mevcut tedavi durumlar, havacılık emniyeti için potansiyel bir risktir ve
seçeneklerinin farkında olmaları, profesyonel ruh sağlığı bu nedenle titiz davranılmalıdır. Bazıları zaman zaman in-
hizmetlerine güven duymaları gerekmektedir. Pilotlar ay- tihar düşüncelerini açık yürekli olarak hasta-hekim ya da
rıca akran destekçileriyle temas kurmadan da ruh sağlığı hasta-terapist görüşmelerinde paylaşır. Bu kişilerin ciddi
profesyonellerini ziyaret edebilirler. Bir ruh sağlığı uzmanı bir ruhsal problemleri olmadıkça ve sağlıklı bir şekilde bu
bir risk değerlendirmesi yapmak ve yeterli tedaviyi sağla- düşüncelerinin üstesinden gelebildikleri sürece uçuşları
maktan sorumlu olsa da, aynı anda daha pratik bir düzey- kısıtlanmamalıdır. Ciddi intihar düşünceleri ve intihar giri-
de yardım için bu pilotu bir akran destek grubuna yön- şimi olan herkese uçuş kısıtlaması getirilmelidir. Pilotlarda
lendirebilir. Akran destekçileri, başkalarına karşı herhangi ruh sağlığı risklerine karşı doğrudan gözlemsel çalışma-
bir tehlike olmadıkça, gizlilik sağlama yükümlülüğüne lar yapmak, pratik ve etik olarak zorluklar taşır. Pilotların
de sahip olmalıdırlar. En iyi işbirliği, akran destek grup- ruhsal problemlerine yönelik riskleri belirlemek amacıyla,
ları ile (sendika veya havayolu bazlı olabilen) ruh sağlığı akıl sağlığı sorunları üzerinde eğitimler, adil kültür ve ak-
profesyonellerinin düzenli toplantılarla bir araya gelmesi- ran desteği uygulamaları işe yarayabilir. Bu, havayolları
ni sağlayarak gerçekleşebilir. Havayolu yönetimi de bunu pilotlarını temsil eden gruplarla ve pilot sendikalarıyla iş-
kolaylaştırmalıdır. birliği yapılarak sağlanabilir. Ancak hukuki ve pratik zor-
lukların incelenmesi de gerekebilir.
Sonuç olarak, ruh sağlığı riskleri için pilotları tararken,
son zamanlardaki olumsuz yaşam olaylarına dikkat etmek
önemlidir. Havayolu pilotlarının akıl sağlığı çalışmaları
klinik araştırmalara dayanmadığından nedensel ilişkileri
kanıtlanamamaktadır. Akran destek programları ve adil
kültür ilkeleri yararlı görünmektedir, ancak bunun için
daha fazla kanıt oluşturulmalıdır.

Adil kültürün oluşturulması havacılık endüstrisi tarafından Kaynak: Mulder S, de Rooy D. Pilot mental health, negative
kabul görmüştür ve akıl sağlığı sorunlarına bu kültür ile life events, and improving safety with peer support and a
yaklaşmak ruhsal bozukluk ile damgalanmanın azalması- just culture. Aerosp Med Hum Perform. 2018; 89(1):41–51.
na yardımcı olabilir. Adil kültür, pilotun dürüst olduğu tak- Çeviri: Dr. Levent ŞENOL. Hava ve Uzay Hekimliği Uzma-
dirde işini kaybetmesi veya gelir kaybıyla cezalandırılması nı. Uçucu Sağlığı Araştırma ve Eğitim Merkezi. Eskişehir.
anlamına gelmemelidir. Emniyet riski taşımayan küçük
zihinsel sağlık problemlerinin varlığı durumunda pilot,

1090

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

KOKPİTTE NEDEN 2 PİLOT BULUNMASI GEREKLİDİR?

(Bu makale, ABD ve Kanada’daki 34 havayolu şirketinde çalıştırmak zaruridir. Günümüzde yardımcı pilotlar ge-
60 binden fazla üyesi bulunan ALPA’nın (Airline Pilot As- rektiğinde uçağı tek başına güvenle uçurabilecek beceri-
sociation) başkanı Tim Canoll tarafından, kokpitte pilotlar de eğitilmişlerdir.
yerine bilgisayarların kullanılmasını öngören yeni yasa- Havayolu işletmeciliğindeki gelişimler sayesinde bugün
nın eleştirisi bağlamında kaleme alınmıştır.) en güvenli ulaşım aracı uçaklardır. Havayolu güvenliği
bağlamında eşi benzeri olmayan başarıya rağmen, pilot-
Farz edin ki uçakla seyahat etmekte olan bir yolcusunuz. lardan birinin kokpit dışına alınması fikri gündemdedir.
Uçuş esnasında ani bir gürültüyle beraber oksijen mas- 2018 yılı Nisan ayında, hiçbir pilot veya havacılık organi-
kelerinin açıldığını görüyorsunuz. Kendi maskenizi takar- zasyonundan görüş alınmadan ve bilgi verilmeden “FAA
ken kalbiniz heyecandan hızla çarpıyor ve bir yandan da HR 4 Bölüm 744 olarak bilinen bir yasa çıkarıldı. Böyle-
ne olup bittiğini anlamak için etrafa bakıyorsunuz. Kabin ce kargo taşımacılığında bilgisayar desteğiyle uzaktan ku-
görevlileri bir ileri bir geri koşuştururken uçak da giderek manda edilebilen, tek pilotlu uçuşların güvenliği üzerine
alçalmaya devam ediyor. Henüz krizin ciddiyet seviyesini Ar-Ge çalışmaları yapmanın önü açıldı. Pilotu kokpit dı-
anlayabilmiş değilsiniz, ama dakikalar sonra kedinizi gü- şına alıp ekibi uzaktaki bir yere yerleştirmenin uçuş ekip-
venle piste iniş yapmış olarak buluyorsunuz... leri arasındaki iletişimin niteliğini tehlikeye uğratacağına,
Benzer bir senaryo yakın zamanda Southwest Havayol- yıllardır süregelen emniyet ve güvenlik tedbirlerinin altına
ları ile seyahat eden yolcuların başına geldi. SWA 1380 dinamit döşeyeceğine, dolayısıyla insan hayatını risk al-
numaralı uçak havadayken ciddi bir motor arızası oldu. tında bırakacağına inanmaktayız. 35 bin feet’te uçarken
Yolcular ve kabin görevlileri uyum içinde durumu idare pilota mı, bilgisayar programcısına mı güvenirsiniz?
etmeye uğraşırken, kaptan Tammie Jo Shults ve yardımcı NASA 2017 yılı Eylül ayında “Ticari Hava Taşımacılığı
pilot Darren Ellisor kriz durumuna hızla müdahale ettiler. Operasyonlarında Azaltılmış Uçuş Ekibi ve Tek-Pilotlu
Hem içerideki korkunç gürültü hem de yüzlerine takılı Operasyonlar Üzerine Bir Değerlendirme” başlıklı bir
oksijen maskeleri dolayısıyla mecburen el işaretleri kul- araştırmanın sonuçlarını yayınladı. Veriler göstermekte-
lanarak iletişim kurmayı denediler. Acil durum prosedür- dir ki, tek pilotlu uçuşlarda (çift pilotlu uçuşlara nazaran)
lerini bu şekilde gerçekleştirdiler ve uçağı güvenle yere pilotun iş yükü anlamlı derecede artmakta, bununla be-
indirmeyi başardılar. raber pilotun sübjektif emniyet ve performans değerlen-
Her ne kadar olay esnasında hayatını kaybeden 1 yol- dirmesi anlamlı derecede azalmaktadır. Ayrıca acil kritik
cunun acısı taze olsa da, kaptan ve yardımcı pilotun üs- şartlarda yapılacak müdahalelerde pilot ve uçuş ekibinin
tün becerisi ve profesyonelliği sayesinde geri kalan 148 çok önemli rolü bulunduğu da vurgulanmaktadır.
kişinin hayatı kurtulmuş oldu. Bu kaza ile bir kez daha ‘Hudson Nehrine İniş Mucizesi’ olarak da bilinen US
hatırladık ki, kargo ve yolcu uçaklarını güvenle işletebil- Havayolları Uçuş 1549 ekibinden Kaptan Chesly Sullen-
mek için en önemli gereksinim, iyi dinlenmiş ve eğitimli berger ve 2. pilotu Jeff Skiles’i hatırlıyor musunuz? Bu ve
pilotlardır. Eğitim, deneyim ve doğru karar verme becerisi sayısız diğer örnek daha önce hiç akla hayale gelmeyen
hayat kurtarır. problemlerle karşılaşıldığında iki deneyimli ve kalifiye
Bir yolcu uçağının kokpiti en az 2 kişi alacak şekilde ta- pilotun önemini kanıtlamaktadır. Böyle bir durumda hiç
sarlanır çünkü emniyet tedbirleri ve sürekli değişen çevre- kimse keşke bizim pilot daha beceriksiz ve tecrübesiz
sel etkenlerle başa çıkma gereksinimi bunu zorunlu kılar. olsaydı veya kokpitte pilotlar hiç olmasaydı diye düşün-
Pilotlar bir yandan uçağı uçurmak için gerekli işlemleri mezdi.
yaparken diğer taraftan da hava trafik kontrolörleri ve yer Havayolu Pilotlar Derneği (ALPA) Bölüm 744’e şiddetle
ekipleri ile iletişim halinde olmalı, hava durumunu takip karşı çıkmaktadır. 160’tan fazla pilot Amerikan Kongre
etmeli, motorları ve uçuş sistemlerini sürekli gözden ge- binasına hücum edip bu tehlikeli kanun hükmünün geri
çirmelidir. Pilotların bu yoğun iş yüküyle başa çıkabilmesi çekilmesi hususunda görüş beyan etmiş durumdadır. Öte
ve pilotlardan birinin işi göremez hale gelmesi (inkapasi- yandan bu sadece bizim mücadelemiz olmayıp yolcu-
tasyon) durumunda diğerinin kontrolü ele almasını sağ- lar ve kargo şirketleri gibi güvenli ulaşıma bağımlı her
lamak amacıyla en az 2 pilottan oluşan kokpit personeli paydaşı ilgilendiren bir durumdur. ALPA en üst seviyede
emniyetli uçuşun sağlanması ve pilotların kokpit içinde
kalması için her türlü kaynağı seferber etmek konusunda
kararlılık göstermeye devam edecektir. ALPA mensubu
pilotlar 1931’den beri havacılık güvenliğini geliştirmek
konusunda gayret sarf etmekteler ve bundan sonra da geri
adım atmak gibi bir niyeti yoktur.

Kaynak: Tim Canoll. Opinion: Why Two Pilots In The
Cockpit Remains Essential. Aviation Week & Space Tech-
nology (31 Jul 2018).
Çeviren: Psk. Orhan Öztürk

1091

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

UÇUŞ KAZALARI

İstanbul’da helikopter denize çakıldı

6 Eylül 2018 günü saat düğmesine dokunursa uçak Gaziantep Havalimanına in-
17 sularında Bostan- mek üzere programlanmış olmasına karşın bu kumandayı
cı açıklarında denize vermemiş olmasının,
sivil helikopter düştü. 2. Bu uçuşu arkadan izleyen diğer eğitim uçağıyla telsiz
Büyükçekmece’ye gitmek üzere Kartal’dan havalanan Bell iletişimini kesmesinin,
407 tipi helikopter, kontrolden çıkarak sağa sola savrulma- 3. Ses kayıtlarında bir arıza, yangın vs. bildirmemiş olmasının,
ya başladı. Pilot helikopteri karaya düşmekten kurtardı ve 4. Uçuş sırasında arkadaşına yolladığı videoda
denize indirmeye çalıştı ama bu mümkün olmadı. Balıkçılar “Adıyaman’a ve sana selam ediyorum, hoşça kal ” ifadesini
tarafından kurtarılan iki kişiden biri Koç topluluğu şirketle- kullanmış olmasının altını çizdi.
rinden Otokar yönetim kurulu başkan yardımcısı Halil İbra-
him Ünver idi. Denize düşme sonrası yaşadığı, su yüzeyin- Pilotun bu süratteki uçaktan
de bazı enkaz parçalarına tutunarak kurtarılmayı beklediği, paraşütsüz atlamasının hiçbir
ancak hastanede iç kanama ve beyin kanaması nedeniyle mantıklı tarafı olmadığını bil-
öldüğü otopside belirlendi. Pilot İsmet Özgür yaralı olarak miyor olması düşünülemez.
hastaneye kaldırıldı. Olay sırasında deniz üzerinde pus ol- Soruşturmayı sürdüren jan-
duğu ve helikoptere yıldırım isabet ettiği ileri sürüldü. Halil darma, kardeşi ve eski eşiy-
İ. Ünver’in ülkemizdeki ilk sivil lisanslı helikopter pilotu idi; le görüştükten sonra intihar
lisansını 1996 yılında aldığı, helikopterin Ünver Havacılık olasılığını belirtmiş durumda.
adına kayıtlı olduğu öğrenildi. Bunun yeni bir Germanwings
olayı olma ihtimali akla geliyor. Pilotun kişilik yapısı, in-
Pamukkale’de yamaç paraşütü kazasında san ilişkileri, önceki zamanlar içinde dikkat çeken düşünce,
Kore’li turist öldü duygu ve davranışlarının taranması ve ipuçlarının değerlen-
dirilmesi (psikootopsi) gerekiyor. Mehmet Önal’ın arkada-
3 Haziran 2018 günü Denizli’de (Pamukkale İlçesi Dinamit şı Avukat Burak Yılmaz ise, olayın intihar olamayacağına
Tepesi Bölgesi) Nazmiye Sevda A. isimli yamaç paraşütü dair iddialarını; sözü edilen videonun 6 ay önce başka bir
pilotu, Güney Kore vatandaşı Seo Yun Seok (29) isimli turist uçuş sırasında bir arkadaşı tarafından çekildiği gerekçesine
ile travertenlere yakın bir bölgeden atlayış gerçekleştirdik- dayandırdı. 2015 yılında intihar dalışı yapan Germanwings
ten sonra paraşütün yere çakılması sonrası Seok hayatını uçağı ikinci pilotu A. Lubitz'in babası Guenter Lubitz de
kaybetti, paraşüt pilotu ise yaralandı. Atlayışlar valilik tara- oğlunun intihar etmiş olamayacağını iddia etmişti.
fından durduruldu. Gaziantep Üniversitesi Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakülte-
si, öğrencilerine uygulamalı eğitim vermek amacıyla 2016
Adıyaman’da pilotaj öğrencisinin (şüpheli) kazası yılı Haziran ayında ‘Cessna 172SP’ tipi 2 uçak satın almıştı.

27 Haziran 2018 günü saat Tek motorlu, pervaneli olan ve 1 milyon 975 bin liraya satın
08:15 sıralarında Gaziantep alınan uçaklara T.C. GUA ve T.C. GUB isimleri verilmişti.
Üniversitesi Havacılık ve Uzay Son bakımı da geçen hafta Samsun 19 Mayıs Ü’den gelen
Bilimleri Fakültesi’ne bağlı eği- bir ekip tarafından yapılmıştı…
tim uçağı Adıyaman-Besni ilçe-
si yakınlarına düştü. Pilot adayı
kursiyer pilot Mehmet Önal’ın
(40) eğitiminin 38’inci saatin-
de yalnız uçuşunu yaptığı, bu
uçuş öncesi kutlama amacıyla
arkadaşları tarafından ıslatıldı-
ğı öğrenildi.
Pilotun cesedi, uçağın enka-
zından 27 km. uzakta bulundu. Uçakta paraşütle atlama
olanağı bulunmadığına göre pilotun uçaktan ne amaçla
(yangın, intihar?) atladığı bilinmiyor. G.Ü. Havacılık ve
Uzay Bil. Fak. Dekanı Prof. Dr. İbrahim Halil Güzelbey;
1. Pilot herhangi bir tehlike hissettiğinde otomatik pilot

1092

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

UÇUŞ KAZALARI

Cezayir’de askeri ABD’de küçük uçak golf sahasına düştü, 6 ölü
uçak kazasında 257
kişi öldü 10 Nisan 2018 günü Arizona’da Scottsdale Champions
Golf sahasına düşen Piper PA-24 Comanche tipi uçak ateş
11 Nisan 2018 günü baş- topuna döndü ve 6 kişi hayatını kaybetti.
kent Cezayir’e 30 km uzak-
lıktaki Blida bölgesinde bu- İtalya’da turistik uçak kazası
lunan Boufarik kasabasındaki askeri üs yakınlarındaki tarım
arazisine Sovyet yapımı ‘Ilyushin-76’ model nakliye uçağı 2 Haziran 2018 günü İtalya’nın kuzey doğusundaki Do-
kalkıştan birkaç dakika sonra çakıldı. Uçağın, ülkenin gü- lomit Dağları’na turistik bir uçağın düşmesi sonucu 1 kişi
neybatısındaki Bechar’a gitmek üzere havalandığı, uçakta- hayatını kaybetti, 1 kişi de ağır yaralandı. Düşen uçağın,
ki 257 kişinin yaşamını yitirdiği bildirildi. Uçakta 10 uçuş yakındaki Bolzano Havaalanı’ndan kalkmış olabileceği be-
lirtiliyor.

ekibi vardı, yolcuların çoğu askerler ve onların aileleriydi. Fransa’da Cessna pistten çıktı, kadın pilot
Ayrıca Fas’a bağlı Batı Sahra’nın bağımsızlığı için mücade- ağır yaralı
le eden Polisario hareketinden 26 kişi de bulunmaktaydı.
Kazanın nedeni henüz bilinmiyor. Pilotların uçağı otoyola Figari-Sud Corse Havalimanı’ndan kalkış yapan Cessna
ve meskûn yerlere düşmemek için gayret ettiği anlaşıldı… 525A Citation Jet CJ2+ tipi uçak Saint Tropez-La Môle
Bu, 2014 yılında Ukrayna’da düşen ve 298 kişinin öldüğü Havalimanı’na inişi sırasında pistten çıktı. 6 Haziran 2018
Malezya (MH17) Havayolları kazasından bu güne kadarki günü meydana gelen kazada uçağın kadın pilotunun ağır
en büyük ölümlü uçak kazası olarak kayda geçti. yaralı olarak kurtarıldığı, yardımcısının ise hafif yaralandığı
belirtildi.
Küba’da yolcu uçağı kazası, 102 kişi öldü
ABD’de Cessna otoparka düştü, 5 ölü
18 Mayıs 2018 günü Küba Havayollarına ait Boeing 737-
200 tipi yolcu uçağı, Jose Marti Havalimanı’nda kalkıştan 5 Ağustos 2018 günü California'nın güneyindeki bir alışve-
kısa süre sonra düştü. Uçakta 104 yolcu, 1 bebek ve 6 uçuş riş merkezinde bulunan otoparka düşen çift motorlu Cessna
ekibi bulunduğu, sadece 3 kadın yolcunun kurtulduğu be- tipi küçük uçaktaki 5 kişinin yaşamını yitirdiği, otoparkta
lirtildi. Uçağın 39 yaşında olduğu, Cubana Havayolları ta- ölen ya da yaralananın olmadığı bildirildi.
rafından Meksikalı bir şirketten kiralandığı, uçuş ekiplerinin
de Meksikalı olduğu ve Havana’dan Holguin’e gitmek üze- Macaristan’da elektrikli uçak düştü
re havalandığı öğrenildi.
Ülkenin güneyinde düşen
ABD’de Apache askeri helikopter kazası Magnus eFusion tipi elekt-
rikli uçakta 42 ve 61 ya-
6 Nisan 2018 günü şındaki 2 kişi öldü. Macar
Kentucky eyaletinde polisinin açıklamasında,
bulunan Fort Campbell 31 Mayıs 2018 günü kü-
askeri havaalanı bölge- çük eğitim uçağının Pecs-
sinde AH-64E Apache Pogany Havaalanından yaklaşık 1,5 km uzaklıkta bir mısır
tipi askeri helikopterin tarlasına düştüğünü bildirildi. Uçak, Magnus ve Siemens
yerel saatle 21.50’de arasındaki işbirliği ile yapılan ve tamamen elektrikli olan
düştüğü ve kazada iki pilotun hayatını kaybettiği bildirildi. “eFusion” modeliydi.

Yunan Mirage uçağı denize çakıldı

12 Nisan 2018
günü saat 12.15
sıralarında Midilli
civarında Skyros
Adasının 9 mil
kuzeydoğusun-
da Mirage 2000-5 tipi bir jet denize çakıldı, Yzb. Yorgo
Baltadoros (34) isimli pilot yaşamını yitirdi, cesedi 21 saat
sonra denizden çıkarıldı. Bu göreve Türk savaş uçakları-
nı önlemek için 2 uçak gönderilmişti. Bölgede Türk uçağı
olmadığını bildirmelerine rağmen uçuşa devamları talima-
tı almışlardı. Diğer uçağın pilotu kazaya şahit olup üstle-
rine hemen bildirmişti. Türk Hava Kuvvetlerinden yapılan
açıklamada o bölgede uçan bir Türk uçağının bulunmadığı

1093

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

UÇUŞ KAZALARI

(yani o sırada it dalaşının söz konusu olmadığı) bildirildi. Sırbistan’da küçük uçak kazasında 2 ölü
Türkiye, Cumhurbaşkanı ve Başbakanı düzeyinde taziye
mesajları gönderdi. 16 Mayıs 2018 günü başkent Belgrad’daki Zemun Polje
Kazanın olası nedenleri arasında; denize yakın mesafe Sportif Havaalanı yakınlarında meydana gelen uçak kaza-
uçuşlarında zaman zaman rastlanılan görsel yanılgı ola- sında 2 kişi hayatını kaybetti. Sırbistan İçişleri Bakanlığın-
bileceği, Afrika’dan gelen çöl tozlarının görüşü olumsuz dan yapılan açıklamada, hafif sportif uçağın yerel saat ile
etkileyebileceği, tıbbi inkapasitasyon ve motor arızası ola- 19.20’de düştüğü bildirildi.
sılıklarının da bulunduğu ileri sürüldü. Düşen uçağın 2017
yılında filoya katıldığı ve 820 saat uçuşu olduğu öğrenildi. 87 yaşındaki pilot kazada öldü
Fransız yapımı olan Mirage 2000 uçaklarından bir diğeri de
2017 Haziran ayında aynı bölgede denize çakılmış, atlayan 22 Mayıs 2018 günü ABD’nin Missouri eyaletinde 87 ya-
pilot kurtarılmıştı. Bu uçaklar Ege Denizinde alan savun- şındaki pilot James Donald Baker, Silo Ridge Golf sahası
ması yapan Türk jetlerini önlemek amacıyla başka üslerden yakınlarında meydana gelen kazada, kendi kullandığı tek
Yunan adalarına intikal ettirilmekte… Yunan Hava Kuvvet- motorlu 2007 Zenith 601 tipi uçakta hayatını kaybetti.
leri 1990 yılından bugüne kadar 81 uçağını ve 125 pilotu-
nu kaybetti. Bunlar 14 F-4, 19 Mirage 2000 ve Mirage-1, Hindistan’da küçük uçak binaların üstüne
13 A-7, 12 F-16, 2 C-130. Bunlardan sadece 2’si it dalaşı düştü
sırasında düştü.
27 Haziran 2018 günü Mumbai’nin kuzey doğusunda yer
ABD’de askeri nakliye uçağı alan Ghatkopar isimli kalabalık kenar mahallesinde bina-
(C-130 Hercules) düştü ların üzerine düşen Uttar Pradesh hükümetine ait King Air
C90A model uçaktaki 4 kişi ve sokaktaki 1 insanın öldüğü,
2 Mayıs 2018 günü çok sayıda insanın da yaralandığı bildirildi.
Savannah Hilton
Head Uluslararası Meksika’da kalkış sonrası düşen uçakta ölü yok
Havalimanı yakın-
larında Porto Rico AeroMexico
Ulusal Asayiş Hava Havayolları'na ait
Kuvvetlerine bağlı Embraer 190 tipi
kargo uçağı bilinme- uçak Durango
yen bir nedenle düş- Havalimanı'ndan
tü. İçinde 5 kişi bu- Mexico City'ye
lunan uçağın Arizona’daki Davis Monthan Hava Üssü’ne gitmek üzere kal-
giderken düştüğü ve kurtulan olmadığı bildirildi. kışından kısa bir
süre sonra hava-
Nepal’de küçük kargo uçağı düştü limanı yakınına
17 Mayıs 2018 düştü. 97 yolcusu
ve 4 mürettebatı bulunan uçakta 2'si ağır 85 kişi yaralı ol-
günü sabah saat duğu, ölen olmadığı öğrenildi. Kazaya kötü hava şartları-
nın sebebiyet verdiği, uçağın dolu fırtınası esnasında kalkış
06’da Surkhet yapmaya çalışırken kısa süre sonra acil inişe geçmek duru-
munda kaldığı belirtildi.
Havalimanı’ndan
Rusya'da helikopter kazası, 18 ölü
havalanıp 6:
Sibirya bölgesinin Krasnoyarsk şehrinde petrol kuyusunda
55’te Simikot’a çalışan işçileri taşıyan Mi-8 tipi helikopterin düşmesi so-
nucu 3 ekip ile 15 yolcu hayatını kaybetti. Utair havacılık
inmesi planlanan şirketine ait helikopter İgarka havaalanından havalandıktan

tek motorlu Cess- kısa süre sonra
sert iniş yaptı.
na 208B Grand Yere çarpmanın
etkisiyle alev
Caravan tipi uçak alan helikopterin
pilot hatası veya
düştü ve 2 pilot hayatını kaybetti. Makalu Air’e ait bu uçak- teknik sorundan
dolayı düşmüş
lar çoğunlukla dağlık bölgelere yolcu, yiyecek ve diğer olabileceği ileri
sürüldü.
malzemeleri taşımak için kullanmakta.

İran’da askeri jet düştü, pilotlar kurtuldu

İsfahan vilayetinde F-7 tipi askeri eğitim uçağı teknik arıza
nedeniyle düştü. Pilotlar paraşütle atlayarak kurtulmayı ba-
şardı. Uçağın teknik arıza nedeniyle boş araziye düştüğü
açıklandı.

1094

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

UÇUŞ KAZALARI

İsviçre'de eski uçak turistik uçuş sırasında Onur Air pilotu iniş takımı açılmayan uçağı
düştü, 20 kişi öldü salimen indirdi

4 Ağustos 2018 günü 2. 21 Mayıs 2018 akşamı Saudia Havayolları adına Medi-
Dünya Savaşı'ndan kalma ne-Dakka seferini yapan Onur Air’in Airbus 330 uçağının
vintage koleksiyon uçağı kaptan pilotu Ümit Atlatırlar, ön tekerlekleri açılmayan
İsviçre Alplerinde Piz Seg- uçağı Cidde’de burun üzerine indirerek uçağı pistte tuttu.
nas dağında Hergiswill tatil Böylece 141’i yolcu 10’u uçuş ekibi olan toplam 151 kişi
belgesindeki ormanlık ala- uçaktan yara almadan tahliye oldu. Yapılan açıklamaya
na düştü. JU-Air isimli hava göre, kalkıştan bir süre sonra henüz bilinmeyen bir nedenle
yolu şirketine ait turistik hidrolik arızası meydana geldi. Kaptan, yardımcısı Mehmet
gezi uçuşları yapan Ju-52 Tosyalı’yla birlikte yakıtı bitirmek amacıyla havada 3 sa-
model uçakta 3 mürettebat ate yakın tur attıktan sonra ön tekerlekleri manuel olarak
ile 17 yolcu bulunuyordu, açmayı denedi. Başaramayınca iniş kararı alan kaptan, ön
kurtulan olmadı. Bir görgü tekerlekleri açılmadan TC-OCH kuyruk tescilli uçağı yerel
tanığı, "Uçak 180 derece saatle 21.50’de piste indirdi.
güneye döndü ve taş gibi
yere çakıldı" dedi. Alman İnişte lastikleri patlayan uçak
Junkers yapımı uçakların 1932-1952 arası yıllarda üretil-
diği biliniyor. Yakutia Havayolları’nın Antonov An-24 tipi uçağının
inişte ana iniş takımlarındaki lastikleri patladı. Lensk’ten
OLMAMIŞ KAZALAR Yakutsk’a giden, piste teker koyduktan sonra ana iniş ta-
kımındaki 4 lastikten üçü patlayan uçakta 28 yolcu ve 4
(Near Miss) mürettebat bulunuyordu.

Kadın pilot korkunç kazayı önledi

17 Nisan 2018 günü Southwest
Havayolları’na ait Boeing 737-700 tipi
yolcu uçağının New York- Dallas seferini
yaparken bir motoru, 9 bin 144 metre ir-
tifada infilak etti. Saçılan parçalar uçağın
bir penceresini kırdı; bu pencerenin ke-
narında oturan bankacı işkadını Jennifer
Riordan, ani basınç farkı nedeniyle patla-
yan camdan dışarı doğru çekildi. Uçaktaki diğer yolcular ve
kabin ekibi kadını bacaklarından tutarak uçmasını engelle-
di ancak motor ve cam parçaları kadının ölümüne yol açtı.
Pilotlar basıncı dengelemek amacıyla kısa süre içinde 9 bin

THY uçağı New York’ta kuş sürüsüne girdi

144 metreden 3 bin 962 metreye alçalmaya başladı, oksi- 2 Haziran 2018 günü New York John F. Kennedy havalima-
jen maskeleri indi. Eski donanma pilotu Tammie Jo Shults, nına 350 yolcusuyla alçalırken kuş sürüsüne çarpan THY
tek motoru yanmış ve camı patlamış uçağı Philadelphia uçağı piste inmeyi başardı. Uçakta yaralanan olmadı, an-
kentine acil olarak indirdi. cak hasar meydana geldi ve geri dönüş seferi iptal edildi.
F-15 savaş uçağı deneyimi THY yetkilileri, yaklaşık 350 yolcuya valizlerini geri vere-
olan kadın pilot kahraman rek çevredeki otellere yerleştirdi.
ilan edildi. 143 yolcu ve 5
mürettebatın olduğu uçak-
ta büyük panik yaşandı, 7
yolcu yaralandı.

1095

OLMAMIŞ KAZALAR 2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Frankfurt Havaalanında yangın Mikronezyada uçak denize indi, ölen yok

10 Haziran 2018 günü uçakları çeken bir aracın alev alma- Batı Pasifik Okyanusu ülkesi Mikronezya’nın Pohnpei
sı sonucu meydana gelen yangında maddi hasar meydana Adası’ndan Papua Yeni Gine’nin başkenti Port Moresby'ye
geldi. Uçağın boş olması nedeniyle yangında herhangi bir giden bir uçak, Chuuk bölgesindeki Weno Havalimanı'na
yaralanma olmadığı gibi uçuş trafiğini engelleyecek bir du- aktarma için alçaldığı sırada Havalimanı'ndan 160 met-
rum da yaşanmadı. re uzaklıkta denize indi. 28 Eylül 2018 günü gerçekleşen
olayda, batmak üzere olan Boeing 737-800 tipi yolcu uça-
Tarihin en büyük uçak kazasından ğının etrafında toplanan botlar 35 yolcu ve 11 mürettebatı
kılpayı dönüldü kurtardı, yolculardan 4'ü yaralandı, 1’i kayıp.

7 Temmuz 2017 gecesi San Francisco Havalimanında Air Bir motoru duran uçak acil indi
Canada’ya ait bir A320 yolcu uçağı (Flight 759), ineceği
28 R pisti yerine hemen yanındaki C taksi yoluna doğru Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Ercan Havalimanı’ndan
alçalmaya başladı. Burada yolcu dolu 4 uçak kalkış için İstanbul’a gitmek için 11 Ekim 2018 saat 02.30’da havala-
beklemekteydi. Air Canada uçağı neredeyse taksi yapan bu nan THY uçağının ikinci motoru, kalkıştan kısa süre son-
4 uçağı biçecekken, yerden sadece 30-40 metre yüksek- ra durdu. KKTC semalarında 10 dakika alçak uçuş yapan
te olayı fark eden kulenin ikazıyla pilotlar son anda pas uçak, motor çalıştırılamayınca Antalya’ya acil iniş yaptı.
geçme kararı verdi, tekrar havalandı ve en az 1.000 can
kaybına mal olacak facia kıl payı atlatıldı. Bu 1974 yılın- Soyuz roketi arızası
daki Tenerife faciasının benzeri ve daha büyük (2 değil 5
uçaklı) bir kaza olabilirdi biçiminde yorumlar yapıldı. Yer- Rus kozmonot Aleksey Ovçinin ve NASA astronotu Nick
de bekleyen uçaklardan birinin pilotu, ''Air Canada uçağı Hague'u Uluslararası Uzay İstasyonu'na götüren Soyuz MS-
üzerimizden geçti'' dedi. Paniğe yol açan olayın pilot yor- 10 roketinde, Kazakistan'daki Baykonur Uzay Üssü'nden
gunluğuyla ilgili olduğu ve NTSB soruşturmasının 1 yıldır 11 Ekim 2018 günü 11:40'ta fırlatıldıktan sonra meydana
sürdüğü bildirildi. gelen bir arıza nedeniyle Kazakistan'a geri döndü ve Jet-
kazgan steplerine paraşütle acil iniş yaptı. NASA'da görevli
Bir uçuşta iki tehlike astronot Nick Hague ve Rusya Uzay Dairesi'nde görevli
kozmonot Alexey Ovchinin ölümden döndü, sağlık durum-
Norweigan Airlines’a ait Boeing 737 tipi uçak, 17 Haziran ları iyi. Yolculuğun 6 saat sürmesi ve ISS’ye kenetlendikten
2018 günü İzlanda Reykjavik’ten İspanya Madrid’e gider- sonra uzayda 6 ay kalmaları plânlanmakta idi, ancak bu
ken, hidrolik arızası nedeniyle Birmingham’a yönlendirildi. uçuş 2 dakika 45 saniye sürdü.
152 yolcu taşıyan uçağın inişinde lastiği patladı.

1096

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

HABERLER

Türk Sivil Havacılık Akademisi’nin Acil iniş yapan pilot pisti öptü
açılışı yapıldı
29 Mart 2018 günü
Temeli 7 Eylül 2016 tarihin- ABD’nin Florida eya-
de atılan Türk Sivil Havacılık letindeki North Perry
Akademisi, 20 Nisan 2018 Havalimanı’nda ya-
günü törenle açıldı. Akade- şanan olayda, uçuş
mi, sivil havacılık çalışanları- öğretmeni Francis
na ve bölge ülkelerden gelen Goeddeke, öğrenci
havacılık personeline ulusla- pilot ile birlikte Piper
rarası standartlarda havacılık PA-28 tipi uçakla
eğitimlerinin verildiği bir bi- eğitim uçuşundaydı. Uçuş sırasında iniş takımları ile ilgili
limsel kurum olarak faaliyet teknik bir sorunla karşılaşan pilotlar 2 kez iniş denedi. 45
gösterecek. İstanbul Atatürk dakika havada tur atıp yakıtlarını tükettikten sonra burun
Havalimanı A Kapısı yanın- iniş takımları açılmayan uçağı indirmeyi başardılar. Acil
da inşa edilen Akademi; ‘Türk Sivil Havacılığı Emniyet ve iniş sonrası uçuş öğretmeni pisti öptü.
Güvenlik Eğitimi Kapasitesinin Geliştirilmesi Teknik Yar-
dım Projesi’ kapsamında Avrupa Birliği ve Türkiye tarafın- TSK’nın pilot açığı kapatılıyor
dan finanse ediliyor. Türkiye tarafında Ulaştırma Bakanlığı
Fethullahçı Terör Örgütü’nün (FETÖ) darbe girişiminin ar-
dından 600’den fazla pilot ihraç edilen Türk Silahlı Kuvvet-
lerinin (TSK) pilot açığının giderilmesine yönelik çalışmalar
sonuç vermeye başladı, Hava Kuvvetleri Komutanlığında-
ki pilot sayısı bine yaklaştı.Milli Savunma Bakanlığı pilot
açığının giderilmesi amacıyla pilotların özlük haklarında
iyileştirmeler yaptı. Ayrıca mecburi hizmet süresi 14,5 yıl-
dan 18 yıla çıkarıldı. Bu sayede emeklilik veya istifa gibi
gerekçelerle daha fazla pilotun ayrılmasının önüne geçil-
miş oldu. Çeşitli nedenlerle TSK’dan ayrılan pilotlara MSB
onayıyla geri dönüş imkânı tanındı. Böylelikle aralarında
muharip sınıftakiler de olmak üzere 70’e yakın pilotun “yu-
vaya dönüşü" sağlandı.

SHGM var. Ortadoğu, Afrika ve Asya ülkelerine sivil hava- Türkiye’nin ilk kadın F-16 pilotu
cılık eğitimleri alanında öncülük etmesi plânlanan, toplam Hava Kuvvetlerine döndü
12 bin metrekarelik kapalı alana sahip Akademi’de; 150
farklı kurs düzenlenecek, yılda 2 bin yerli ve yabancı kur-
siyere eğitim verilecek. Akademinin bölgesinin en büyük
eğitim merkezi (eğitim hub’ı) olması plânlanıyor. Akade-
mi, Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) ile işbirliği
içinde burslu eğitim imkânı da sunacak.

Not: Bilenler biliyor; bir de “Sivil Havacılık Akademisi” var. Türk Hava Kuvvetleri’nde “savaşan şahinler” olarak anılan
Derneğimizin afiliye kuruluşu olarak 2010 yılından beri fa- F-16’larla yaklaşık 2 bin 500 saat uçan Berna Şen, Harp
aliyet göstermektedir. Geniş bilgi için; SHA’nın web say- Okulu da dahil olmak üzere 19 yıl görev yaptığı Hava
fası: www.sh-akademi.org; kuruluş amacı ve faaliyetleriyle Kuvvetleri’nden 2012’de kendi isteğiyle Binbaşı rütbesi ile
ilgili röportaj linki: http://www.kokpit.aero/sivil-havacilik- emekli oldu. Sivil havayollarında uçuşlarına devam etti. 15
akademisi-roportaj) Temmuz darbe girişiminin ardından çıkarılan KHK ile 6 yıl-
dır uzak kaldığı üniformasını tekrar giydi, Yarbay rütbesi ile
İkinci husus, TSHA’da açılacak olan 150 farklı kurs için- Hava Kuvvetleri’ne katıldı. Berna Şen, F-16’larla uçmaya-
de bir tane bile havacılık tıbbı ile ilgili kurs olmamasıdır. cak ancak yeni mezun pilot adayı teğmenlere uçuş eğitimi
Halbuki uçuş hekimliği, havacılık psikolojisi, havayoluyla verecek.
hasta taşınması, uçuş kazalarında insan faktörleri ve CRM
konuları, hem ülkemize hem de komşu ülkelere eğitim hiz-
meti verecek olan bir uçuş akademisinde en ön sıralarda
yerini alması gereken kurslardan olmalıydı…

1097

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

HABERLER

Hava Kuvvetleri kadın pilot almayacak mı?

26 Eylül 2018 tarihli Sözcü gazetesinde; “Türk Hava Kuv-
vetleri, Sabiha Gökçen’den 83 yıl sonra kadın pilotlara ka-
pıyı kapattı… Başvuru için ‘Erkek’' şartı getirildi ve kadın-
lara kapı kapandı. Pilot adayları, 4 yıllık fakülte mezunları
arasından ve sadece erkeklerden seçilecek” biçiminde ya-
yınlanan habere Hava K.K. tarafından hemen yanıt geldi.
Yapılan açıklamada, bu haberin yalan olduğu; her yıl 5-6
kadın pilotun katılımının sağlandığı; sadece ihtiyaç nede-
niyle dış kaynaklardan temin edilecek mühendislik mezun-
ları için kadın aday tercih edilmediği bildirildi.

Venezuela Devlet Başkanına drone ile suikast Bu ilk hava şehitle-
saldırısı rinin anısına İstan-
bul Fatih-Saraçha-
Nicolas ne semtinde 1914
Maduro'ya tö- yılında bir anıt ya-
rende konuşma pılmasına başlan-
yaptığı sırada mış ve anıt 1916
bomba yüklü yılında bitirilerek
drone ile saldı- törenle açılmıştır.
rı düzenlendi. Bu açılış töreni aynı
5 Ağustos 2018 zamanda ilk anma
günü başkent töreni olmuştur. Atatürk’ün emriyle kurulmuş olan Türk
Caracas'taki törende konuşma yaptığı esnada C4 yüklü 2 Tayyare Cemiyeti’nin kuruluş yönergesindeki 36. Madde
drone’la yapılan saldırıda Maduro'nun yara almadığı, 7 as- ile 27 Ocak günü Türkiye Tayyare Şehitlerini Anma Günü
kerin yaralandığı açıklandı. Saldırganların Soldado Dfrane- olarak kabul edilmiştir. Daha sonra Türk Hava Kurumu’nun
la adındaki hükümet karşıtı terörist örgüt olduğu, Bogota ve 1935 yılında aldığı bir kararla törenlerin 15 Mayıs gününde
Miami ile bağlantılı oldukları, drone'ların Başkanlık Muha- yapılmasına karar verilmiştir. Son değişikliğe kadar 1935
fızları tarafından düşürüldüğü, saldırganlardan bazılarının yılından itibaren Hava Şehitlerini Anma Günü törenleri ya-
yakalandığı bildirildi. pılmaktaydı. Artık 15 Mayıs Hava Şehitlerini Anma Günü
resmi olarak yapılmamaktadır. Son birkaç yıldır bütün kuv-
Havada drone paniği vetlerin anma günleri (Hava, Kara, Deniz) tek bir tarihte ya-
pılmaya başlandı!
4 Mayıs 2018 akşam
saatlerinde Ataköy- Uçaktan yere dışkı yağdı
Florya istikametini kul-
lanarak piste iniş için Kanada British Columbia’sı
alçalan uçağın pilotu, Kelowna yerleşkesinde Su-
2 bin 500 mil seviye- san Allan isimli kadın, oğ-
lerinde ve 270 metrede luyla birlikte otomobilinde
drone gördüğünü kule- giderken, kırmızı ışıkta dur-
ye aktardı. Uçakların duğunda, araba camlarına
iniş ve kalkış güzergâhı üzerinde (uçurulması yasak olan) pis kokulu sıvımsı bir mad-
drone’un bulunması için çalışma başlatıldı. Ekipler tarafın- de yağdığını fark etti. Eve
dan yapılan incelemeler sonuçsuz kaldı. gelince banyo yapmasına
rağmen gözü balon gibi şi-
Hava Şehitleri Günü; 15 Mayıs şen kadın hastaneye gitti ve konjonktivit (göz kapağı ilti-
haplanması) teşhisi konuldu. Yaşadıklarının gökyüzünden
Türkiye’nin ilk hava şehitlerinin mezarı Suriye’nin başkenti yağan dışkılardan kaynaklandığını Canadian Press Haber
Şam’dadır. 1914 yılında İstanbul’dan yola çıkarak, Kahire merkezine taşıyan kadın, hem bir özür, hem de sağlık har-
üzerinden İskenderiye’ye ulaşmayı hedefleyen 2500 km’lik camaları için tazminat beklentisi içinde olduğunu söyledi.
bir uçuş esnasında düşen iki uçakta hayatlarını kaybeden Transport Canada olayı araştırdıklarını doğruladı.
ilk Türk hava şehitlerine ait mezarlığa önce Fethi ve Sadık Uçaklardaki atıklar bir tankta tutulmakta ve bir dış kol kul-
bey defnedilmiş. Ardından ikinci ekipteki Nuri Bey Yafa’da lanımı ile boşaltılmakta; yani uçak içinden boşaltma işlemi
denize düşüp şehit olunca onun naaşı da buraya taşınmıştı. mümkün değil; ama tanktan sızıntı olması mümkün...
Mezarlık, Şam’daki Selahattin Eyyubi Türbesi’nin hemen
yanında bulunmakta.

1098

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

HABERLER

Dalışa geçen uçakta yolcular el ele tutuşarak Pistte bir timsah!
ölümü bekledi

15 Haziran 2018 günü Los Angeles’dan kalkarak
Melbourne’a gitmekte olan Qantas Havayolları Airbus
A380-800 uçağı, kalkışından 1,5 saat sonra okyanusa doğ-
ru burun üstü dalışa geçti. Kabinde dehşet içindeki yüzler-
ce yolcu çığlıklar attı ve el ele tutuşarak ölümü beklediler.
Olayın teknik yorumu: QF-94 uçağının, Pasifik Okyanusu
üzerinde 31 bin ft’de başka bir uçaktan kaynaklanan vortex
türbulansa girdiği, pilotların dalışa geçen uçağı 32 bin ft
irtifaya tırmandırarak Melbourne’a devam ettiği şeklinde…

Eşine kızdı, evine uçakla daldı

13 Ağustos 2018 günü Utah eyaleti Salt Lake City’de Duane 11 Haziran 2018 günü sabah erken saatlerde Baltimore
Youd (42) isimli bir adam, aile içi şiddetten gözaltına alınıp Havaalanı'ndan Orlando'ya iniş yapan uçak park noktasına
serbest bırakıldıktan saatler sonra kendi evine Cessna 525 giderken durmak zorunda kaldı. Pilot yolculara, “İster ina-
Citation Jet tipi uçakla dalarak hayatını kaybetti. O sırada nın ister inanmayın pistin ortasındaki bir timsahı beklemek
evde bulunan eşi ve çocuğu olaydan yara almadan kurtuldu. zorundayız" dedi. Timsah bir süre sonra pistten uzaklaştı.
Bir göletin bulunduğu havalimanı pistinde sık sık timsah
Mafyöz mahkûm hapishaneden helikopterle kaçtı tehlikesi yaşanıyor. Geçen sene bir uçak pistteki bir timsa-
ha çarpmıştı.

Uçakta radyoaktif sızıntı panik yarattı

15 Ağustos 2018 akşam saatlerinde THY’nin Budapeşte’ye
inen bir yolcu uçağında, radyoaktif bir sızıntı olduğu tespit
edildi. Türkiye üzerinden Rusya’dan Macaristan’daki bir
araştırma laboratuvarına gönderilen ve radyoaktif maddeyi
içeren özel kurşun konteynerin çatladığı ve tüm konteyne-
rin ısındığı fark edildi. Havalimanı derhal trafiğe kapatıldı,
girişler ve çıkışlar iptal edildi. Radyoaktif maddenin özel
kargo uçağıyla değil, normal yolcu uçağının bagaj bölü-
münde taşınmasının yanlış olduğu yazıldı. Binlerce kişi ha-
valimanında mahsur kaldı. ‘Büyük olasılıkla iridyum 192
iztopu’ olduğu bildirilen maddenin insan sağlığına tehdit
oluşturabilecek düzeyde bir radyoaktif sızıntı olmadığı bil-
dirildi.

25 yıl hapis cezasına hükümlü ünlü mafya üyesi Redoine Sabiha Gökçen Havalimanında rekor yolcu
Faid (46), Paris’de Reau Hapishanesindeki ziyaretçi oda- sayısı
sında beklerken, hapishanenin avlusuna inen Belçika ka-
yıtlı bir helikopterdeki 3 silahlı kişiyle birlikte havalanarak 30 Haziran 2018 günü 110.806 yolcu sayısı ile tarihi dekor
kaçtı. Güvenlik nedeniyle helikoptere ateş açılmadığını kırıldı.
bildiren polis, Fransa genelinde bir insan avı başlattı. He-
likopterin indikten sonra yakıldığını söyleyen bazı görgü Tıbbi muayene kayıtlarını tahrif eden pilotun
tanıkları, firarilerin bindikleri araçla Paris’in kuzeyindeki uçuşu kesildi
Lille’e doğru ilerlediğini söyledi. Kaçışından 1,5 ay sonra
Ekim ayında yakalandı. Faid 2010 yılında bir banka aracını ABD Hava Kuvvetlerinden ayrılan pilot Adam Asleson
soyma girişimi sırasında bir polisi öldürmekten 25 yıl hapse (39), 2017’de Delta Air Lines’da uçmaya başladı. Muaye-
mahkûm edilmişti. 2013 yılında kaldığı hapishaneyi dina- nede depresyon geçirdiğini gizleyerek sadece dizindeki
mitle patlatıp 4 cezaevi memurunu rehine tutmuş; kaçışın- zorlamalı durumu ve kulak çınlamasını belirttiği ve tıbbi
dan 6 hafta sonra bir otelde yakalanmıştı. kayıtlarını tahrif ettiği için hekimleri yanıltmakla suçlanı-
yor. San Francisco’daki ABD Bölge Mahkemesinde yargı-
lanıyor. 10.000$ kefaletle serbest bırakılan pilotun uçuşu
da kesildi.

1099

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

KURALDIŞI (İtaatsiz) YOLCU HABERLERİ

1. Kuraldışı yolcu olaylarının %73’ü tuvalette 6. Uçakta çıldıran yolcunun taşkınlıkları
sigara içmek
16 Mayıs 2018 günü Seattle’dan Anchorage’a giden 107 sefer
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'ne (SHGM) son 3 yılda ha- sayılı Alaska Airlines uçağında, inişe 20 dakika kala bir yol-
vayolu şirketleri tarafından yolcuların güvenliğini tehlikeye cu yerinden fırlayıp soyundu ve koridorda bağırarak koşmaya
atan hareketlerde bulunan 528 kuraldışı yolcu ile ilgili tuta- başladı. Adam 2 yolcu tarafından yakalanarak tuvalete kapa-
nak raporu gönderildi. Kural dışı yolcu olaylarının %73'ü yani tıldı. Anchorage Havalimanında güvenlik güçleri tarafından
382'sinde etmen olay uçuş esnasında uçak tuvaletinde sigara teslim alınan yolcu hastaneye kaldırıldı.
içilmesiyken, %14'ündeki etmen olay fazla alkol alımından
kaynaklanan saldırgan davranışlar oldu. Kuraldışı yolcuların 7. Bıçaklı yolcu
%91,5'i erkeklerden, %8,5'i ise kadınlardan oluştu.
23 Mayıs 2018 günü Dubai-Kabil seferini yapan Flydubai uça-
2. Sarhoş yolcu uçağı patlatmakla tehdit etti ğında kokpite girmeye çalışan bir yolcu ekibin müdahalesiyle
tuvalete kilitlendi. İran hava sahası üzerinde meydana gelen
28 Mart 2018 günü olayın uçak kaçırma girişimi olduğu yolundaki haberler Flydu-
Yekaterinburg’dan bai Havayolları tarafından yalanladı.
Antalya’ya yapılan uçuş-
ta sarhoş bir yolcu, uçağı 8. Yolcu koltuğuna abdestini yaptı
patlatacağını veya yol-
culara ateş açacağını ABD’nin Denver şehrinden Charleston’a
söyleyerek bağırmaya seyahat etmek için uçağa binen aşırı alkol-
başladı. Uçuş ekibi ve lü Michael A. Haag isimli yolcu yanında
yolcular tarafından uçakta etkisiz hale getirilen kişi Antalya oturan kadın yolcuyu taciz etti. Kabin eki-
Havalimanı’nda polise teslim edildi. bince başka yere oturtulmak istendi. Bunu
kabul etmeyen adam bir süre sonra oturdu-
3. Kokpite girmeye çalışan yolcu bağlandı ğu koltukta tuvaletini yaptı. Uçağın hava-
limanına inişi sonrası polis tarafından gö-
28 Mart 2018 günü Romanya zaltına alınan yolcu hakkında dava açıldı.
Bükreş merkezli Blue Air uça-
ğında 27 yaşındaki Bulgar yol- 9. Sarhoş yolcu yumruk attı
cu, uçuş sırasında kokpite zorla
girmeğe çalıştığı, daha sonra kabin memuruna giriş kodunu American Airlines’ın Karayipler'de-
sorduğu bildirildi. Cevap alamayan adam son derece sinirle- ki St. Croix adasından ABD’nin Mi-
nerek agresif davranışlara geçti. Çaresiz kalan ekip, uçuşun ami şehrine giden uçağında Jason
sonuna kadar adamı bağladı. Uçakta bir panik yaşanmadığı ve Felix isimli aşırı derecede sarhoş
Bükreş Henry Coanda Havalimanı’na indiği belirtildi. yolcu kabin ekibinden bir bira
daha istedi. Talebin reddedilmesi
4. Kavga çıkaran yolcuya şok tabancasıyla müdahale üzerine uçakta gerilim yükseldi.
Kabin görevlisinin “Size bira getiremem, 1 saat içinde inece-
22 Nisan 2018 günü Ameri- ğiz" sözlerinden sonra Felix başka bir yolcuya üst üste yumruk
can Airlines’ın Miami-Chicago attı. Uçak Miami'ye indiğinde ise Felix mahkemeye çıkarılmak
seferini yapmaya hazırlanan üzere gözaltına alındı.
seferinde, 2 yolcu arasında tar-
tışma yaşandı. Kabin görevlile- 10. Yalan bomba ihbarı yüzünden uçağın tahliyesi
ri tartışmayı başlatan yolcudan
uçaktan inmesini istedi, ancak 27 Mayıs 2018 günü
yolcunun bunu kabul etmeme- Endonezya'nın Java
si üzerine uçağa çağırılan polisler direniş görünce yolcuya şok Adası'ndaki Soekar-
tabancası ile müdahale etti. no-Hatta Uluslararası
Havalimanı’ndan Kuala
5. Alman turistin bomba şakası (!) Lumpur’a gitmek için
hazırlanan Lion Air şirketine ait Boeing 737 tipi uçak, yolcu-
Havaalanı polisi, Tayland’a lardan birinin yaptığı bomba şakası nedeniyle tahliye edildi.
tatile giden 70 yaşında- Uçakta 127 yetişkin ve 6 çocuk bulunuyordu.
ki Alman turistin bagajını,
gümrüğe tabi eşya bulunup 11. Yalan bomba ihbarına 12 yıl hapis
bulunmadığı ve güvenlik ge-
rekçesiyle kontrol etmek is- 2017 yılında Avustralya’nın Melbourne Havalimanı’ndan
tedi. Polis valizi açıp arama Malezya'nın başkenti Kuala Lumpur seferini yapmak için kal-
yaptığı sırda Alman turist, “Booommm” diye bağırdı. Tayland kan uçak 15 dakika sonra, üzerinde bomba olduğunu iddia
polisi Alman turisti gözaltına aldı. Mahkemede suçunu itiraf eden yolcu yüzünden geri döndü. Olayın faili Sri Lankalı yol-
eden ve o sırada alkollü olduğunu söyleyen Alman, 6 ay hapis cu Manodh Mark suçlu bulundu. Mahkeme, uçağın güvenliği-
cezasına çarptırıldı. Mahkemede suçunu itiraf etiği için hakim ni tehlikeye atmak, kokpite girmeye çalışmak, patlayıcıyı teh-
cezayı 3 aya indirdi. didinde bulunmak ve yolcuların hayatını tehlikeye atmaktan
yargılayarak 12 yıl hapis cezası verdi.

1100

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

KURALDIŞI (İtaatsiz) YOLCU HABERLERİ

12. Valizden yılan çıktı 16. Kadın yolcu uçağın parçalanacağını söyledi

4 Haziran 2018 gecesi İstanbul 5 Ağustos 2018 günü
Atatürk Havalimanı’nda açılan Soçi’den Moskova’ya gide-
bir yolcu bavulunda çok sayıda cek olan uçağa binen Rus
sürüngen hayvan ele geçirildi. kadının, uçağın kapısında
Vietnam’dan İstanbul’a gelen ve “Uçak ortadan kırılacak,
aktarmalı olarak Rusya’ya giden kimse uçağa binmesin” diye
E. Valeeva isimli yolcuya ait ol- bağırması diğer yolcularda
duğu tespit edilen valiz, Rusya'da paniğe neden olurken, görev-
teslim alınmadığı için İstanbul’a liler duruma müdahale etti. Kendisini uçaktan indirmeye çalı-
geri gönderildi. Saklama kapla- şan görevlilere 1,5 saat direnen kadın, “Sizi temin ediyorum
rı ve özel çuvallara yerleştirilmiş kimse uçamayacak, uçak ortadan kırılacak” diye bağırmaya
Burma Pitonu, Albina Ormanı devam etti. Yolcular, “dışarı” diye hep bir ağızdan bağırarak
Kertenkelesi, Vietnam Kurbağa- kadını protesto etti. Uçaktan indirilen kadının psikolojik so-
sı, Kaplumbağa, Akrep gibi 9 değişik türde tehlikeli sürüngen runlarının olduğu öğrenildi.
hayvan ele geçirildi.
İkinci olayda, Düsseldorf Havaalanı'nda, Güney Amerika'ya 17. İç çamaşırlarında uyuşturucu zulalayan
seyahat etmekte olan bir yolcunun bagajında 22 adet tarantula yolcu tutuklandı
örümceği yakalandı.
15 Ağustos 2018 günü Van’dan Adana’ya gitmek üzere Ferit
13. Anketçi tuvalette sigara içti Melen Havalimanına gelen bir yolcu giriş kontrol noktasındaki
X-Ray cihazından geçtiği esnada şüphe üzerine üst aramasına
Sonar anket şirketi sahibi ve TV alındı. Aramada, Ş.K. isimli şahsın iç çamaşırı içerisine zula-
politik yorumcularından Hakan lanmış toplam 105 gram Metamfetamin maddesi ele geçirildi.
Bayrakçı, 12 Haziran 2018 günü Gözaltına alınan şahıs tutuklandı.
İstanbul-Dalaman THY uçuşunda
tuvalette sigara içtiği için soruştur- 18. Sarhoş kadın yolcunun kucak dansı
maya uğradı. “Tuvalette bir sigara
yaktım, daha ilk nefeste nerede olduğumu hatırlayıp attım. 2 Ağustos 2018 sabahı saat 06’da Londra’nın Luton Havaala-
Sonra bir hostes suçumu yüzüme okudu ve inince uçağın ka- nındann İspanya’nın İbiza adasına havalanan Easy Jet uçağı-
pısı açıldığında 2 polis tam bir suçlu muamelesi ile beni gö- na sarhoş olarak gelen 3 kadın yolcudan biri soyunup, kucak
zaltına aldı" dedi. SHGM’nin idari para cezaları hakkındaki dansı yapmaya başladı, koridorda taklalar attı. İbiza’ya yarım
yönetmeliğine göre uçakta sigara içenler "Kural tanımaz yol- saatlik uçuş kalmışken pilot Barcelona’ya divert kararı aldı.
cu" olarak tanımlanıyor ve 1000 TL para cezası öngörülüyor. Uçaktan indirilen kadın İspanyol polisi tarafından tutuklandığı
sırada da etrafa tekmeler atmakta ve bağırmakta idi.
14. Çıplak adam uçağa tırmandı
19. Sarhoş yolcunun bomba tehdidi
ABD'nin Atlanta şeh-
rindeki Hartsfield-Jack- 30 Ağustos 2018 günü
son Atlanta Uluslararası Moskova’dan Tacikistan’ın baş-
Havalimanı'nda taksi yolu- kenti Duşanbe’ye giden uçakta bir
na giren ve kimliği açıklan- yolcu, kendisine alkol testi yapmak
mayan bir kişi, bir uçağın isteyen hostese saldırdı. “Benim
kanadına tırmanıp uçağın Allah’ım var ama siz şeytansınız.
camına dokunmaya çalıştı. Bu uçağa bomba koydum. Kimse
Polislerin olay yerine gelmesiyle birlikte yarı çıplak olarak do- benimle başa çıkamaz. Allah için
laşan şahıs ellerini kaldırarak yere yatıp teslim oldu. dua edin” diye bağırdı. Bomba
iddiası üzerine uçak Moskova’ya
15. THY uçağında yolcuların yumruklaşması dönerek acil iniş yaptı, aramada bomba bulunmadı.

31 Temmuz 2018 günü saat 11’de Atatürk Havalimanı'ndan 20. Elektronik sigaradan çıkan yangın divert ettirdi
Fas'ın Kazablanka şehrine gitmek üzere yolcu alımını yapan
uçakta yolcu sayımı sırasında, sayımın uzun sürmesinden do- 2 Ekim 2018 günü Sabiha Gökçen Havalimanı'ndan kalkan
layı yolcular arasında da tartışma çıktı. İlk başta sözlü olarak Pegasus Havayolları'nın Boeing B737-800 tipi uçağı Paris se-
birbirine hakaret eden iki yolcu, daha sonra kavga etmeye ferini yaparken, yolculardan birinin çantasındaki elektronik
başladı. Sert bir darbe alan yolculardan biri şiddetli apandisit sigara alev aldı. Kabin memurları küçük yangını söndürdü. Pi-
ağrısı şikâyetiyle ambulansla hastaneye kaldırıldı. Bu sırada o lotlar tedbir amaçlı olarak uçağı Hırvatistan’ın Zagreb Franjo
yolcuyla beraber toplam 5 kişi uçmak istemediklerini belirte- Tudman Havalimanına acil indirdi, kontrollerden sonra uçak
rek uçaktan indi. Boeing 777-300ER tipi uçak yaklaşık 2 saat tekrar havalandı.
45 dakikalık gecikmeyle 14.05'te Atatürk Havalimanı'ndan
kalkış yaptı. Yaşanan gecikmenin "uçuş ekibi kaynaklı" olduğu
(uçuş ekibinin görev sürelerinin dolduğu gerekçesiyle uçaktan
inmek istediği) iddia edildi.

1101

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

KURALDIŞI UÇUŞ EKİPLERİ

1. Pilot elektronik sigara içti, 3. Pilotlar uçuşta yemek yüzünden
uçak ani dalışa geçti yumruklaştı

Irak Hava Yolları'na ait B737 tipi uçak Meşhed (İran)-
Bağdat seferini yaparken iki pilot yemek yüzünden tartış-
maya başladı. Kısa sürede yumruklu kavgaya dönüşen ola-
ya ilişkin yolcuların çektiği bazı görüntüler sosyal medyada
paylaşıldı. Bağırışların duyulduğu görüntülerde kokpit ka-
pısında kan izleri de dikkati çekti. Uçakta 157 yolcu vardı.
Irak Ulaştırma Bakanlığı, kaptan pilot Raad Muhammed
Yakub'un emekliye sevk edildiği, yardımcı pilot Ali Ahmed
Salih Tiveciri'nin de görevine son verildiği kaydedildi.

10 Temmuz 2018 günü Air China’nın Hong Kong'dan 4. Sarhoş pilotun uçuşu kesildi
Dalian'a giden Boeing 737 tipi uçağın ikinci pilotu kok-
pitte elektronik sigara içince uçak bir anda irtifa kaybetme- 29 Temmuz 2018 sabahı Fly Dubai'nin Katmandu-Dubai
ye başladı. Uçak 8 bin metre seyir irtifasından dalışa geçti, uçuşu için hazırlanan uçuş ekibi, garip tavırlar sergileyen
oksijen maskeleri düştü, yolculardan çığlıklar ve ağlama uçağın kaptan pilotunu alkol almış olabileceği şüphesiyle
sesleri yükseldi. Pilotlar, 10 dakika süren 3 bin metre da- şikâyet etti. Tribhuvan Uluslararası Havalimanı müdürü,
lıştan sonra uçağı güçlükle düz uçuşa getirebildi. Çin resmi yapılan testte pilotun yasal sınırların üzerinde alkol aldığı-
medyası, elektronik sigaradan yayılan dumanın yolcuların nın tespit edildiğini, pilotun uçuşuna izin verilmediğini ve
koltuklarına kadar ulaştığını ve ikinci pilotun kaptana haber 153 yolculu seferin gecikmeyle (başka bir uçak ve yeni bir
vermeden uçaktaki havalandırma sistemini kapattığını bil- uçuş ekibiyle) gerçekleştirildiğini söyledi.
dirdi. Sıfır tolerans ilkesi çerçevesinde ikinci pilotun lisansı-
nın iptali gündeme geldi. Çin’de uçakta sigara içme yasağı 5. Pilotların birbirlerini kavgaya daveti
2006’da yürürlüğe girdi, ancak pilotların kokpitte kaçak
olarak sigara içtikleri duyumları alınmakta.

2. Sarhoş pilot kelepçelenip uçaktan indirildi Atatürk Havalimanı'na inen THY uçağı, pistten park yerine
gitmek üzere taksi yaparken Atlas Global Havayolları'nın
British Airways’in Boeing 777 tipi uçağı Londra Gatwick’den uçağı da inişini takiben taksi yolundan pisti terk ettiği sırada
Mauritius Adası’na yapacağı 12 saatlik uçuş için hazırla- iki uçak ve kule arasında bir tartışma yaşandı. Atlas Global
nırken, ihbar üzerine uçağı polisler bastı. Silahlı güvenlik uçağının pilotu, THY pilotunun durma çizgisini geçtiğini
güçleri tarafından kokpitten çıkarılan ikinci pilot Julian Mo- ve uçuş emniyetsizliği yarattığını kuleye söyledi, ikaz edil-
naghan (49) yasal kan alkol limitinin 4 katından fazlasını mesini istedi. THY Pilotu, “Geçip geçmediğime ben karar
almakla suçlanıyor. 2001 yılından beri BA’da uçan pilot veririm, siz karar veremezsiniz. Siz önce bir pisti terk edin,
kelepçe takılarak uçaktan indirildi. Yedek pilotun gelme- biz de taksimizi yapalım. Gördüm, farkındayım ne yaptı-
siyle 300 yolcusu olan uçak 2,5 saat kalktı. Şirket pilotu ğımın” dedi. Atlas Global pilotu da “Hiçbir şeyin farkın-
işten çıkardı. da değilsin” dedikten sonra karşılıklı olarak durumu rapor
edecekleri tehditleri oldu. THY Pilotu, “Atlasjet kaptanının
bir problemi varsa çıkışta bekliyorum kendisini, görüşelim”
sözleri üzerine Atlas Global pilotu da. “Görüşelim canım,
çıkışa gel” dedi...

1102

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

TIBBİ KULE UÇUŞTA TIBBİ OLAYLAR

1. Hastalanan yolcu için alçalan uçağın 4. Onur uçağı panikli yolcu yüzünden geri
2. pilotu da hastalandı döndü

3 Ocak 2018 günü Sunexpress’in Boeing 737-800 tipi uça- 19 Nisan 2018 günü Gaziantep-İstanbul seferini yapan
ğı, Hurghada’dan (Mısır) Hanover’e (Almanya) gidiyorken, Onur Air’e ait uçak, Gürcistanlı bir yolcunun rahatsızlan-
Macaristan üzerinde 36 bin feet irtifada yolculardan birinin ması üzerine kalkıştan 10 dakika sonra tekrar Gaziantep
rahatsızlanması üzerine Budapeşte’ye divert etti. İniş için Havalimanı’na acil iniş gerçekleştirdi. Havalimanında 112
yaklaşırken bu kez uçağın ikinci pilotu da hastalandı (gıda Acil Servis ekiplerince müdahale edilen yolcunun panik
zehirlenmesi) ve inkapasite oldu. Kaptan pilot güvenli bir atak geçirdiği ve hastaneye gitmeyi reddettiği öğrenildi.
iniş gerçekleştirdi.
5. Belçika uçağında nabzı yavaşlayan yolcu
2. Pilot uçuşta bayıldı için divert

8 Temmuz 2018 günü THY'nin İstanbul-Houston seferinde 22 Nisan 2018 günü saat 19.35’te Belçika’nın Liege ken-
kaptan pilotun (F.O.) tuvalette bayıldığı, uçak indikten son- tine gitmek üzere Kayseri Havalimanı’ndan kalkan Tuifly
ra hastaneye kaldırıldığı öğrenildi. Tuvalette yere yığıldığı Hava Yolları uçağı, İstanbul Hava sahasında iken bir yolcu
görülen pilotu kabin memurları dışarı aldı. Bir yolcunun fenalaştı. Hollanda vatandaşı Beyza Kamer isimli yolcunun
aktardığı bilgiye göre, yapılan anonsla yolcular arasından nabız yavaşlaması nedeniyle uçak saat 21.10 sıralarında
bir doktor ilk müdahaleyi yaptı, kaptanın başına buz uy- Atatürk Havalimanı’na zorunlu iniş yaptı. Yolcunun indiril-
gulanırken uçak Houston'a acil indi. (http://www.airkule. mesinin ardından başka bir Türk yolcunun da şekeri düştü-
com/haber/thy-kaptani-ucusta-bayildi/30867) ğü için uçaktan indirildiği öğrenildi. Uçak 2 saat gecikmeli
olarak İstanbul Atatürk Havalimanı’ndan saat 23.10’da ha-
3. Uçakta ölen yolcu valanabildi.
10 Ocak 2018 tari-
6. Hostes nefes alamayan bebeğe müdahale
hinde KK1280 sefer etti

no’su ile İstanbul 16 Nisan 2018 günü THY uçağıyla Antalya’dan İstanbul’a
havalanan 7 aylık Yağız bebek, bir anda nefes almayarak
Bağdat seferini ya- hareketsiz kaldı. Yapılan anonsa rağmen uçakta doktor
yoktu. Bunun üzerine ilk yardım eğitimi alan uçakta görevli
pan AtlasGlobal kabin memuru Gülnihal Pire, yaptığı müdahale ile Yağız
bebeği ölümden kurtardı. Olayı anlatırken; “Bebeği ters çe-
uçağında Irak va- virdim ve sırt tarafına gerekli müdahaleyi yaptım ve istifra
etti. Bebek istifra ettikten sonra sağ elimin üzerine çevirdim
tandaşı bir yolcu ve ağız tarafını kontrol ettim. Ağzında herhangi bir yabancı
bir cisme rastlamadım” dedi.
hayatını kaybetti.
7. Kokpit camı patladı, pilot dışarı uçuyordu
Pankreas kanseri
15 Mayıs 2018
olan yolcu Bağdat’a günü Çin’de Sic-
huan Airlines’a
gitmek üzere ait Airbus A319
uçağı, Tibet’e
İstanbul’dan uçağa gitmekte iken 32
bin feet irtifada
bindiğinde yer ekip- kokpitin sağ ön
camı patladı. Aniden basınç ve sıcaklık düştü. Kaptan pilot
leri tarafından kabin Liu Chuanjian, sağında oturan yardımcısının vücudunun
yarısının camdan emildiğini gördü. Emniyet kemeri saye-
ekibine yolcunun sinde dışarı uçmaktan kurtulan ikinci pilot şok halindeyken
kaptan, hemen alçalma kumandası verdi ve 119 yolcunun
uçuş boyunca 4 lt/ hayatını kurtardı; olaydan sonra kahraman ilân edildi. Chu-
anjian, “Kokpitteki her şey uçuşuyordu. Ekipmanları çoğu
dak. oksijen alması çalışmıyordu, radyoyu bile duyamıyordum. Uçak öyle sar-
sılıyordu ki, göstergeleri bile okuyamıyordum” ifadeleriyle
gerekliliği bildirili- yaşadıklarını anlattı.

yor. Kalkıştan 1-1,5

saat sonra Meteab Khudhair Mareai Akar isimli yolcunun

fenalaşması üzerine doktor anonsu yapılıyor, ancak doktor

olmadığı için kabin ekibi müdahale ediyor. Kabin amiri

yolcunun nabzının atmadığını ve hayatını kaybettiğini kap-

tana haber veriyor. Kaptan uçuşa devam ederek Bağdat’a

iniyor…

İddialara göre 3 önemli hata var: 1. Yolcuya uçuş boyunca

oksijen verilmemesi, 2. Uçakta doktor yok ise kabin ekibi-

nin ölüm kararını verme yetkisi olmadığı için kalp masajı

ve oksijen takviyesine devam edilmesi gerekiyorken ya-

pılmaması, 3. Kaptanın en yakın meydana (Diyarbakır) in-

mesi gerekirken inmemesi... Yolcunun refakatçisinin olup

olmadığı, kaptan pilotun divert etmeme kararının kendisi

tarafından mı şirket yetkililerince mi verildiği gibi konu-

lar bilinmiyor... Kaynak: https://www.airlinehaber.com/

ihmal-mi-kader-mi/

1103

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

TIBBİ KULE UÇUŞTA TIBBİ OLAYLAR

8. SunExpress uçağında kalp krizi 12. Hipoksiye giren köpeğe oksijen tedavisi

Hamburg Havalimanı’ndan 15 Mayıs 2018 günü saat
15.00’da havalanan SunExpress’e ait XQ 171 sefer sayılı
Hamburg- Antalya uçağında Makbule Gökbulut isimli yol-
cu, kalkıştan 1,5 saat sonra fenalaştı. İlk müdahale kabin
memurları tarafından yapıldı. Pilot, yolcular arasında dok-
tor olup olmadığını anons ile sordu. Almanya’da bir has-
tanenin acil servisinde görev yapan sağlık memuru Jonas
Arndt, Gökbulut’a müdahale etti. Kalp masajı yapıldı, ok-
sijen tüpü takıldı; yaklaşık 10 dakika süren müdahalenin
ardından Gökbulut kendine gelerek normal nefes almaya
başladı. Yolcu Antalya’ya inişte hastaneye gönderildi.

9. THY uçağında hastalanan yolcu kurtarıla- 8 Temmuz 2018 günü JetBlue Hava Yolları’nın Florida-
madı Massachusetts seferinde, Darcy adlı 3 yaşındaki Fransız
buldog’un dili maviye-mora dönmeye başladı ve nefes al-
18 Mayıs 2018 günü saat 07.45’de Stockholm’den makta zorlandı. Sahibi Michele Burt, sıkıntı belirtileri gös-
İstanbul’a havalanan THY uçağı hastalanan bir yolcu için termeye başlayan köpeği için yardım istedi; kabin memur-
Polonya’nın başkenti Varşova’ya acil iniş yaptı. Yolcunun ları tarafından oksijen solutulan buldog rahatladı.
vefat ettiği öğrenildi.
13. Emirates uçağında 100 yolcu hastalandı,
10. Uçaktan indirilen yolcunun intiharı uçak karantinaya alındı

26 Mayıs 2018 5 Eylül 2018
günü saat 03.00 günü Dubai-New
sıralarında York seferini ya-
İngiltere'ye gitmek pan ve John F.
için Muğla Dala- Kennedy (JFK)
man Havalimanın- Havalimanı'na
dan uçağa binen sabah saatlerin-
İngiliz yolcu And- de inen Birleşik
rew Paul W (30), Arap Emirlikleri-
kabin görevlileri nin Emirates Havayolları A-380 uçağı, 100 kadar yolcunun
ile belirlenemeyen bir nedenle tartıştı. Uçuş güvenliğini kendisini hasta hissetmesi nedeniyle karantinaya alındı.
tehlikeye soktuğu gerekçesiyle uçaktan indirilen İngiliz yol- Uçağın pilotu, 2 erkek yolcunun ateşinin çok yüksek oldu-
cu, 3 gündür bilet bulamadığı için havaalanında beklemek- ğunu ve 100 kadar yolcunun da durmadan öksürdüğünü
teydi, 29 Mayıs günü Dış Hatlar Terminalinin personel çıkış bildirdi. Yolcuların çoğunun hac için gittikleri Mekke’den
kapısının bulunduğu bölümde, 2'nci kattan (15 m) atlaya- dönen Müslümanlar olduğu, hastalık belirtilerinin gripe
rak yaşamına son verdi. benzediği, uçağa binerken de hasta gibi görünen yolcuların
görülmesine kar-
11. Kötü kokan yolcu yüzünden divert şın engellenme-
diği söylendi.
29 Mayıs 2018 günü Transavia Hava Yolları'nın, Terminale yanaş-
İspanya'ya bağlı Kanarya Adaları'ndaki Las Palmas ken- tırılmayan 521
tinden Amsterdam'a giden Boeing 737 uçağı, kötü kokan yolcusu bulunan
bir yolcu yüzünden Portekiz'in Faro kentine acil iniş yap- uçak, havalima-
tı. Bir yolcu arkasındaki kişinin aylardır yıkanmamış gibi nında karantina
korkunç koktuğunu söyledi; bazı yolcular kustu, çığlık atıp altına alındı. 10
burunlarını mendille kapatanlar oldu. Kokan kişi son 6 sıra yolcu hastaneye
boşaltılarak en arkaya oturtuldu. Kabin memurları içeriye sevk edildi.
sprey ve parfüm sıktı. 'Çürümüş cesetten daha kötü' olarak
tanımlanan koku yüzünden pilot Portekiz'e acil iniş kararı 14. Uçuş ekibi Nijerya'dan sıtma kaptı
aldı. Faro Havalimanı'nda polis tarafından uçaktan indiri-
len yolcu ambulansla hastaneye götürüldü. Uçak, 3 saatlik Onur Air’in Ağustos ayındaki Nijerya uçuşunda kaptan
gecikmenin ardından Amsterdam'a havalandı. Andrey Suc- Ömer Eryılmaz’ın ve uçuş ekibinin malaria mikrobu kaptı-
hilin isimli Rus gitaristin pislikten değil, İspanya’da kaptığı ğı, kaptanın yanı sıra F/O ve iki kabin memurunun karanti-
bir hastalığın doku nekrozu yapması nedeniyle pis koktuğu, naya alındığı öğrenildi.
Portekiz’deki ameliyatından sonra ise öldüğü bildirildi…

1104

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

TIBBİ KULE UÇUŞTA TIBBİ OLAYLAR

15. Uçakta basınçlama arızası 18. Askeri uçuş ekibi basınç kaybı yüzünden
uçuşta donayazdı
12 Mayıs 2018 günü Denver’dan Dallas’a giden Southwest
Havayolları uçağında basınçlama arızası oldu, yolcuların
oksijen maskeleri düştü. 100’den fazla yolcusu olan uçak
güvenli bir şekilde indi, 4 yolcuda kulak ağrısı olduğu açık-
landı.

16. RyanAir uçağında basınçlama arızası,
kulağı kanayanlar oldu

13 Temmuz 2018 günü Dublin’den Hırvatistan’ın Zadar 2018 yılı Şubat
kentine giden uçak Frankfurt havalimanına acil iniş yaptı. ayında, ABD Deniz
Pilotların yolcuların güvenliği için uçağı aniden ve çok hız- Kuvvetleri’ne ait
lı bir şekilde 11.300 metreden 8.000 metreye 7 dakikada bir EA-18G Grow-
alçaldı. Yolcular büyük korku yaşadı, 15 dakika karanlıkta ler uçağının 2 mü-
kaldı, 33’ü rahatsızlanarak hastanelere kaldırıldı, bazıla- rettebatı, 25 bir feet
rının kulağı kanadı. İnişten sonra havaalanında bekletilen irtifada basınçlan-
yolcular beton zemin üzerinde oturtulup uyuduklarını, yi- dırma sistemi arı-
yecek içecek verilmediğini söyledi. zası nedeniyle -30
0C sıcaklığa düşen
uçakta donma ve hipoksi tehlikesi yaşadı. Kokpitin sisle,
gösterge panelinin ise buzla kaplandığı; içerideki sis yü-
zünden görüşün kaybolduğu, mürettebatın uçağı Seattle’a
90 km mesafede Whidbey Island’daki üsse indirdiği belirtil-
di. Ekip, kokpit göstergelerini izleyemedikleri için, basınç-
irtifa-navigasyon yeteneği olan özel kol saatlerini kullana-
rak ve yedek oksijenlerini soluyarak uçuşu idare edebildi.
Hastaneye kaldırılan pilot ve mühendisin cilt dokularında
şiddetli donma belirtileri görüldü.

19. Hint uçağında basınç kaybı; yolcuların
kulakları ve burunları kanadı

17. Kalp krizi geçiren yolcu için acil iniş 20 Eylül 2018 günü Jet Airways B737 uçağı Mumbai-Jai-
pur uçuşu için seyir irtifaına yükseldiği anda, yaklaşık 30
1 Ekim 2018 günü San Francisco-İstanbul seferini yapan yolcuda kulak ve burun kanaması ile baş ağrısı, 5 yolcuda
THY uçağı, yolculardan birinin kalp krizi geçirmesi ne- işitme kaybı oldu; baş üstünden acil oksijen maskeleri düş-
deniyle Norveç’in Bergen kentine acil iniş yaptı. Boeing meseydi hipoksi kaçınılmazdı. 166 yolcu ve 5 mürettebatı
777-300 ER tipi uçakta rahatsızlanan yolcuya ilk müdahale olan uçak Mumbai'ye acilen dönerek indi. Basınç kaybı-
kabin görevlileri tarafından yapıldı. Uçak sorunsuz bir şe- nın nedeninin, pilotların kabin basınç kontrolünü sağlayan
kilde inişini gerçekleştirirken, yolcu ambulansla hastaneye switch’i aktive etmemesi olduğu açıklandı; pilotlar görev-
götürüldü. den alındı...

1105

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

THY ve PEGASUS HABERLERİ

THY Yönetim Kuruluna yeni atamalar Türkiye’nin tüm sektörlerdeki en değerli
markası Türk Hava Yolları
4 Mayıs 2018
günü, Türk Hava Marka değerleme ve strateji
Yolları A.O. Ola- danışmanlığı konusunda dün-
ğan Genel Kurul yanın önde gelen bağımsız ku-
toplantısı hisse- ruluşlarından biri olan Brand
darların katılımıy- Finance’ın 2018 yılı değerlen-
la gerçekleştirildi. dirme sonuçlarına göre, önceki
Yönetim Kurulu ve yıllarda da bu unvana lâyık gö-
İcra Komitesi Baş- rülen bayrak taşıyıcı havayolu-
kanı M. İlker Aycı, muz THY, 2 milyar 42 milyon
Genel Müdür Bilal Ekşi ve diğer Yönetim Kurulu Üyelerinin dolarlık değeriyle “Türkiye’nin en değerli markası” olarak
hazır bulunduğu toplantıda; istifa eden İsmail Gerçek’in ilan edildi.
yerine Kaptan Pilot Mithat Görkem Aksoy (Cumhurbaşkanı
Recep Tayyip Erdoğan'ın pilotu) Arzu Akalın'ın yerine de
TÜRGEV Yönetim Kurulu Başkanı Fatmanur Altun atandı.
Dernek Yorumu: THY Yönetim Kurulu, sektörün bayrak taşı-
yıcısı ve en büyüğü olan THY'nin bugünü ve yarınıyla ilgili
önemli kararların alındığı bir organ ise, burada havacılıkla
ilgili bilgi, deneyim ve vizyonları olan kişilerin yer alma-
sı gerekmez mi? TÜRGEV Başkanı bu nitelikte birisi midir
yoksa politik bir atama mıdır? Liyakat, liyakat diyoruz ya...

THY ‘Uçuş Korkusunu Yenme Programı’

Türk Hava Yolları (THY), uçmaktan korkan yolculara 2 bin Brand Finance tarafından “Türkiye’nin En Değerli Marka-
200 TL karşılığında verdiği 2 günlük Programını sürdürü- ları-Turkey 100” çalışmasının 11’incisinnde; 2 milyar 42
yor. 10 yılda bine yakın kişiye destek olduklarını belirten milyon dolarlık marka değeriyle THY 1. Oldu. İkinci sırayı
THY Eğitim Başkanı Prof. Dr. Kemal Yüksek, şirketin ku- 1 milyar 907 milyon dolarlık marka değeriyle geçen yılın
rum içi iletişim dergisi Empathy'ye yaptığı açıklamada, şampiyonu Türk Telekom, üçüncü sırayı ise 1,8 milyar do-
“Amerika'da uçağa binemeyen 20 milyon kişi var. Bu larlık marka değeri ile Turkcell aldı. Akbank 1 milyar 649
programda oldukça iddialıyız. Dünyada tekiz diyebilirim. milyon dolarlık marka değeriyle 4’üncü, Garanti Bankası 1
Programa yurt dışından katılmak isteyenler için mekândan milyar 584 milyon dolarlık değeriyle 5’inci sıraya yerleşti.
bağımsız bir ortam geliştiriyoruz. Simülatör yapıyoruz. Sa-
nal gerçeklik platformu kurgulayarak, koltuk üzerine otur- THY Skytrax’den çekildi
tulmuş bir mekanizmayla sanal gözlük ile kişilere uçma
deneyimini yaşatacağız... Uçuş korkusunu çocukluktan
itibaren çözmek istiyoruz. Çocuklara burada uçakların
montajı, uçak görselleri ile uçağın içselleştirilmesini sağla-
yacak bir program kurguluyoruz. Oyun alanı oluşturaca-
ğız. Okullardan, yurtlardan çocuklarımızı getirip bu ortamı
yaşamalarını sağlayacağız. Böylece uçmayı küçük yaşlarda
sevdireceğiz” dedi.”

1106

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

THY ve PEGASUS HABERLERİ

THY, yolcu memnuni- PEGASUS uçuş ağını genişletiyor
yetini ve deneyimini
derecelendiren Skytrax
kuruluşundan geçtiği-
miz yıllarda defalarca
birincilik ödülü almıştı.
Türk Hava Yolları bun-
dan sonraki süreçlerde
doğrudan yolcu deneyi-
mini esas alan değerlendirmeleri dikkate alacağını açıkladı.

Dernek yorumu: Skytrax konfor ve yolcu memnuniyetini 43 ülkeye ve 110 noktaya yolcu taşıyan Pegasus’un son
derecelendiriyordu; sonuçları da şirketlere ticari değer katı- destinasyonu, Umman Sultanlığı’nın başkenti Maskat oldu.
yordu. Uçuş emniyetini değerlendiren kuruluşların listesine Buraya haftada 3 gün seferler düzenlenmeye başlandı.
girmek ve üst sıralarda yer almak çok daha önemlidir.
Pegasus’un tasarruf stratejisi (felsefesi)
THY günde 1500’den fazla uçuş yapıyor

Genel Müdür Bilal Ekşi twitter hesabından, günlük sefer sa-
yısında 1500 bandının aşıldığını, zamanında kalkış oranı-
nın da %82,7 olduğunu duyurdu.

THY Dünyanın en iyi servis veren şirketi,
AHL üçüncü en iyi havalimanı seçildi

eDreams kuruluşu, Türk Hava Yolları’nı 60 binden fazla Pegasus Havayolları Genel Müdürü Mehmet Nane, Akşam
yolcunun oylarıyla En İyi FullService veren şirket olarak Gazetesine verdiği röportajda ‘low cost’ olan bir şirket için
seçti. Parametreler: Konfor, Check-in kolaylığı, Uçak hiz- tasarrufun, hayatın ayrılmaz bir parçası olduğunu söyledi.
metleri, Fiyat/Performans… THY’yi takip eden şirketler; Ae- Mehmet Nane, “Mesela bizim şirkette kalem alınmaz, çıkar-
gean, Swiss, Lufthansa ve Austrian oldu. ken odanın ışığı kapatılır, fazla su kullanılmaz. Her şey dö-
nüşüme gönderilir” dedi. “Benim adıma basılı kâğıt yoktur.
Aynı kuruluş, Atatürk Havalimanını da Singapur ve Zürih’in Ofise geldiğinizde filtre kahve içmek isterseniz size ikram
arkasından Üçüncü En İyi Havalimanı olarak belirledi. ederiz ama kahve makinesi benimdir, kahve çekirdeklerini
de ben satın alırım. Biz genel müdürlük harcamalarımızı ne
kadar aşağı indirirsek, bu oranda misafirlerimize hesaplı bi-
let sunabiliriz… Yakında uçak içinde eğlence sistemi sun-
maya başlıyoruz. Ama siz bu sistemden kendi cihazınızla,
yani cep telefonu, İPad ve tabletlerinizle faydalanacaksınız.
Ücretsiz kısmı da ücretli kısmı da olacak. 'Vizyon filmi izle-
yeceğim' derseniz, para ödeyeceksiniz. Sistemi sonbahara
yetiştirmeye çalışıyoruz... Bu sene 14 yeni uçak alıyoruz.
2012'de Airbus'la yaptığımız 100 uçaklık bir anlaşma var.
İlk uçaklarımız 2016'da gelmeye başladı. Her yıl ciddi sayı-
da uçak Türkiye'ye gelecek. Biz Türkiye'nin potansiyeline
ve sektörümüze güveniyoruz. Sadece 2018 için 1 milyar
dolarlık yatırımımız var…” (Şenay Köşdere-Akşam)

1107

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

ETİHAD HAVAYOLLARI YOLCU TIBBİ DESTEK HİZMETİ

Etihad Havayolları, Birleşik Arap Emirlikleri'nin bayrak Diğer ülkeler ne yapıyor?
taşıyıcı ve ikinci büyük havayolu şirketidir (diğeri Emi- - Dubai merkezli Emirates sağlığın şüpheli olduğu du-
rates). Abu Dabi merkezli Etihad, tıbbi durumları olan rumlar ile seyahatte yardıma ihtiyaç duyan yolcuların-
yolcuların bakım sürekliliği ve uçuşta tıbbi desteğin dan hazırlamış olduğu MEDIF Formunu kullanmasını
sağlanması için iki uzmanlaşmış servis hizmetinin tanı- istemekte. Forma 3. bir kısım ekleyerek yolcu ve dok-
tımını yaptı. Tek noktadan verilen servislerin, tamamı toruna uçuş sağlığı ile ilgili kısa ve basit bilgilendirme
havacılık ve transport tıbbında nitelikli Etihad medikal sunmakta. Formun uçuştan 48 saat önce teslim edilmiş
tim üyelerince gerçekleştirileceği bildirildi. Servislerin olması da talepleri arasında.
ilki, seyahat öncesi tıbbi izin gerektiren misafirlerine - Teksas merkezli American Airlines mental yönden in-
bir şirket havacılık doktoru ziyareti ve kendi doktorları kapasite yolcuları uçuştan 48 saat önce deklare edilen
ile birlikte değerlendirme yapılmasını talep etme fırsatı geçerli tıbbi rapor ve eskort eşliğinde uçağa kabul et-
veriyor. Etihad doktorunca uçakla yolculuğa uygunluk mekte.
hakkındaki başlıca tavsiyeler, tüm tıbbi formlar ve de- - Tacikistan merkezli Somon Air sayfasında uçmanın
ğerlendirmeler bir gün içinde yerinde tamamlanacak. kesin yasaklandığı durumlar olarak; uçuştan önceki 2
İkinci servis ise seyahat sırasında yolculara eşlik eden haftada MI veya kalp cerrahisi geçirmiş olmak, unstab-
ve tıbbi destek sağlayan uçak içi hemşire tanıtımıdır. le anjina pectoris, kalp yetmezliği, kontrol edilemeyen
kardiyak aritmi sahibi olmayı gösteriyor. İnsuline ba-
Etihad Havayolları Medikal Servis Başkan Yardımcısı ğımlı DM ve hipoglisemik ataklı diyabetlilerin uçakla
Dr. Nadia Bastaki şunları söyledi: “Etihad olarak se- seyahatten kaçınmaları gerektiğini belirtirken yolcuyu
yahatleri sırasında tıbbi yardıma gereksinim duyacak kendi yaşamı veya diğer yolcu, mürettebat ve uçak için
misafirlerimiz için bu yeni sağlık hizmetlerini sağlayan güvenlik riski olarak görürse tıbbi muayeneye dayalı
bölgedeki ilk havayolu olmaktan mutluluk duyuyoruz. olarak reddedeceğini ilan ediyor.
Her iki servis zaman zaman seyahat ederken hissedilen - Güney Kore merkezli Asiana Airlines kabin ortamı-
gereksiz anksiyeteyi gidererek konuklarımızın düzgün nı 2 bin metre yüksekliğe sahip Hallasan’ın zirvesine
ve sorunsuz bir yolculuk yapmasına yardımcı olacak- benzeterek, sağlık sertifikasına ihtiyacın nedenlerini
tır.” Etihad Havayollarının yolcuya ait uçuş sağlık serti- yolcularına hissettirmeye çalışmakta ve yolcudan ve
fikası düzenlemesi için kendi doktor timini oluşturmuş doktorundan belirttiği hallerde yayınladığı referans for-
olması ve ihtiyaç duyan yolculara uçak içi hemşire ser- mu uçuştan 48 saat öncesine dek tamamlamasını talep
visi planlaması ticari havayolları sektöründe alkışlanma- etmektedir.
sı gereken bir adımdır. - Çin merkezli Air China web sayfasında yakın zamanda
operasyon geçirmiş kişilerin operasyondan sonraki on
gün içinde uçakla seyahat etmemesi gerektiğini bildire-
rek ilçe veya ikinci basamak ve üstü hastanelerden son
on günde alınmış yolcunun seyahate uygun olduğunu
beyan eden sağlık sertifikası talep etmekte.
- Belçika merkezli Brussel Airlines geçerli tıbbi izni al-
mış olsa da sağlık koşulları nedeniyle yolcunun Tıbbi
Yardım Koordinasyon Servisi, istasyon veya görev mü-
dürü veya pilotunun inanmak için nedenleri varsa uçuş-
tan men edilebileceğini ilan etmekte. Gerekçe olarak
hava yolculuğunun komplikasyonlar ve ölüme neden
olabileceğini, uçuş sırasında uygun tıbbi refakatçinin ol-
madığını, yolcu tıbbi durumunun diğer yolcular, müret-
tebat ve uçağa tehdit oluşturabileceğini ve bulaşıcı has-
talıkları göstermekte. Havayolu IATA temelli hazırlamış
olduğu MEDIF Formunu güvenle uçuşu tamamlamaya
engel olağan dışı tıbbi yardım gereksinimi, tehdit oluştu-
ran bulaşıcı hastalık, sedye ile seyahat ihtiyacı ve uçuşta
oksijen desteği gerekliliği hallerinde talep etmekte.
- Air France gebelik, geçirilmiş cerrahi ve uçuşta baş-
kasına ihtiyaç duyulması hallerinde birinci basamak
doktoruna başvurulmasını önerirken sedyede, oksijen
desteği gereksinimde, uçuşta sağlık durumu nedeniyle
olağan dışı bir medikal yardım gereksiniminde ve bula-

1108

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

şıcı hastalık varlığı halinde aile doktoru veya havaalanı edilmektedir. https://www.turkishairlines.com/tr-tr/bilgi-
doktorundan alınacak medikal sertifikayı zorunlu kıl- edin/hasta-ve-engelli-yolcular/#tcm92-17648
maktadır. Birinci basamak doktorundan alınan formun Atlasglobal Havayolları uçuşta elektrikli veya basınç-
uçuştan 2 gün önce tamamlanmış olması şartı da aran- lı aletlerini kullanma zorunluluğu olan yolcuları, uçak
maktadır. kapı kapatmadan önce astım krizi geçirenleri, bulaşıcı
- Hollanda merkezli KLM Schiphol Havalimanındaki hastalığı olanları, 35 hafta üstü tek gebe ve 32 hafta üstü
yerleşkesinde çalışanları, yolcular ve ziyaretçilere 7/24 çoğul gebeleri, koroner by-pass cerrahisinden sonraki
hizmet veren tıbbi yardımdan, küçük cerrahilere ve po- 10 gün içerisinde, göğüs cerrahisinden sonraki 11 gün
liklinik muayenesini kapsayan bir tıbbi birim ile hizmet içerisindeki yolcuları, beyin kanaması geçiren ve kana-
vermekte. O kadar ki 7/24 açık eczane sayesinde re- madan sonraki 5 gün içerisindeki yolcuları doktor rapo-
çeteli ilaçlar havalimanında hemen alınabilmekte. Ekip ru olsa dahi uçuşa kabul etmeyeceğini bildiriyor. Dok-
ayrıca Kuzey Denizi sondaj kuleleri çalışanlarına da tor raporu ile uçuşa kabul edebileceği durumları ayrıca
7/24 paramedik destekli anakaraya tıbbi nakil hizmeti ilan etmektedir.
de veriyor. Tüm uçaklarında OED bulundurduğunu ifa- Pegasus Havayolları uçuş sırasında tıbbi bakıma ihtiyaç
de eden havayolu uçak içi medikal acillerde havaalanı duyacak, uçağa kabul edilemeyen tıbbi ekipman veya
sağlık hizmeti doktorlarından konferans görüşme ile tıb- tedaviye ihtiyaç halinde, uçuştan hemen önce astım kri-
bi yönlendirme ve destek alındığını ifade ediyor. KLM, zi, solunum yetmezliği yaşanması durumlarında, sağlık
yurtdışında hastalanan ve havayolu ile Hollanda’ya koşulları uçuşa elverişsiz ise, uçuş emniyetini sağlık ko-
dönmesi gereken yolcularına gerektiğinde uçak içi dok- şulları nedeniyle tehlikeye atabilecek durumda, sağlık
tor ve hemşire desteği de sağlamakta. Bulaşıcı hastalık, raporu ibraz etmeyen bulaşıcı hastalık sahipleri, tıbbi
uçuşta tıbbi bakıma ihtiyaç hali, hayati tehlikeye sahip refakatçi olmadan uçuşu tamamlayamayacak haldeki
uçuşta olağan dışı bakıma gereksinim duyulabilecek yolcular ile alçıya alınmış kırıkların ilk 24-48 saatini
tıbbi durumlar, uçakta dik oturarak seyahat edemeye- uçuşa kabul etmemekte.
cek yolcularından yayınlamış olduğu sağlık sertifikasını
uçuştan 48 saat önce talep edilmekte. Hazırlayan: Dr. Feriha Sinem Somuncu (DHMİ İzmir
- Lufthansa IATA temelli sağlık sertifikası formu kul- Adnan Menderes Havalimanı Uçuş Hekimi, Havacılık
lanmakta ve uçuştan 48 saat önce işlemlerin bitirilmiş Psikolojisi Sertifika Sahibi)
olmasını talep etmektedir. Web sayfasında sağlık serti-
fikası ihtiyacı basitçe tarif edilmekle birlikte tıbbi işlem
merkezine telefon ile danışılmasını sağlamaktadır.

Türkiye’deki uygulama: Ülkemizdeki duruma göre
uçakla seyahat için düzenlenmiş özel bir form mevcut
değildir. Yolcuların veya ‘Uçakla seyahatinde sakınca
yoktur’ ibaresine imza atan meslektaşlarımızın başvura-
bileceği SHGM ve Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Md.
linkleri aşağıdadır. Bu resmi bilgilendirme linklerinin
geliştirilerek meslektaşlarımızca bilinir hale getirilmesi
gerektiği kanaatindeyiz.
http://web.shgm.gov.tr/tr/yolcular-icin/3889-index
http://www.seyahatsagligi.gov.tr/SeyahatOnerileri/Ha-
vaYolculugu
SunExpress havayolları da bulaşıcı hastalığı olan yolcu-
lardan bulaştırıcılığın bittiğine dair açık doktor raporu
istemekte; aksi halde uçuşa kabul etmemekte. Uçuşa ka-
bul edilmeyen diğer durumlar ise uçuşta elektrikli veya
basınçlı tıbbi ekipman kullanma zorunluluğu, komada
olan yolcular, sedye ile seyahat edenler, alçı vb. neden
ile normal oturma pozisyonunda olan yolcular(ek kol-
tuk almaları hariç)
Türk Hava Yolları web sitesinde bulaşıcı hastalığı olma-
yan ve tıbbi açıdan seyahat etmesinde engel olmayan
hasta ve engelli yolculardan ‘Uçakla seyahat etmesinde
sakınca yoktur’ ibaresinin yer aldığı doktor raporu talep

1109

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

UÇUŞ TABİPLİĞİNİN 100. YILI

100 yıl önce Amerika Birleşik Devletleri’nde 13 Mayıs ağrısı ve kusma şikâyetlerinin ortaya çıktığını, sık sık ne-
1918 tarihinde açılan kurstan mezun ilk uçuş tabibi olan fes almak zorunda kaldığını, baş dönmesi ve kuvvetsizlik
Yzb. Robert J. Hunter, Memphis yakınlarındaki Park Hava nedeniyle atından destek aldığını, düşük irtifalara indiğin-
Üssü’nde göreve başladı (1). 6-10 Mayıs 2018 tarihleri de yakınmaların hafiflediğini belirtmiş ve benzer etkilerin
arasında 89’uncusu düzenlenen Hava ve Uzay Hekimli- hayvanlarda da oluştuğunu gözlemlemişti. Peder Acusta bu
ği Derneği (Aerospace Medicine Association- AsMA) yıllık gözlemlerini 1590 yılında “Doğu ve Batı Hint Adaları’nın
bilimsel kongresinde yapılan bir etkinlikle bu yeni tıp dalı- Doğal ve Manevi Tarihi” (Natural and Moral History of the
nın yüzüncü yılı kutlandı. East and West Indies) isimli kitabında derledi (2).
Birinci Dünya Savaşı’nda (1917), karşı karşıya gelen İlk balon uçuşu, oksijenin keşfinden 9 yıl sonra 1783’te
Avrupa’nın en güçlü uluslarından Fransa ve İngiltere’nin yapıldı (1). Bilimsel amaçlı ilk insanlı uçuş, 1784’te Ame-
ordularıyla Alman orduları, Kuzey Denizi ve Aisne Neh- rikalı Dr. John Jeffries tarafından atmosferin niteliğini araş-
ri arasındaki hatta çamura kurulmuş siperlerinde sıkışıp tırmak için yapıldı (2). İlk alçak basınç odası ise Fransız
hareketsiz kalmışlardı. Bu koridorda sadece tek bir birlik Dr. Victor T. Junod tarafından klinik araştırmalar yapmak
rahatça hareket etme kabiliyetine sahipti; bu ne ıslanmış ve alçak basıncın fayda sağladığı düşünülen hastalıkların
zeminde etkinliğini yitiren atlı birlikler, ne de daha yeni tedavisinde kullanılmak üzere 1835’te geliştirildi (1).
yeni hareket kabiliyeti kazanan zırhlı birliklerdi. Bu birlik, Alçak basınç odasında yaptığı 670 deneyin sonuçlarını
muharebe sınıflarının en yenisi olan Hava Kuvvetleriydi. havacılık tıbbının ilk büyük eseri olan 1178 sayfalık ese-
Her iki tarafın havacıları uçan makineleriyle yerin çok üs- rinde yayımlayan Paul Bert, alçak basınç odasında basın-
tünde, gök kubbede cambazlıklarını sergiliyorlardı (1) cı; deniz seviyesindeki 760 mmHg’dan 360 mmHg’ya 10
dakika içinde azaltabilmekte; 20 dakika içinde ise 27.500
feet irtifaya eşdeğer olan 250 mmHg’ya kadar azaltabil-
mekteydi. Bu basınçta (250 mmHg) oksijen desteği alarak
kendini de test etmişti (1). 1874’te Spinelli ve Sivel yeni
yükseklik rekorunu kırmak ve alçak atmosferik basıncın et-
kilerini test etmek için Paul Bert’in laboratuvarını ziyaret
ettiler. Bir yıl sonra yanlarına Tissandier’i de alarak balonla
uçuşu yaptılar. 24 bin feet irtifada hipoksiden kaynaklanan
öfori ile ağırlık torbalarından üçünü kestiler ve tahminen
28. 820 feet irtifaya ulaştılar; ancak yanlarında oksijen
desteği taşımalarına rağmen kullanmaya fırsat bulamadan
bilinç kaybı sonucu hayatlarını kaybettiler. Tissandier ise
balonun kendiliğinden alçalışa geçmesi sonucu ölmedi (2).

Resim 1: Almanlar tarafından ele geçirilmiş bir İngiliz uça- Uçağın keşfinden sonra…
ğı: Sopwith Triplane. (http://www.today.com/wwiScTech- Wright kardeşler 17 Aralık 1903’te Flyer adındaki ilk uçak-
nologyDetail.php?id=27) larını uçurduktan sadece 10 yıl sonra uçaklar, 10 km/s hız-
dan 200 km/s hıza ulaştı, birkaç metre yükseklikten 20 bin
İki düşman uçağı havada karşılaştıklarında başlangıç- feet irtifaya yükseldi ve hiç ara vermeden 950 km gidebi-
ta sadece birbirilerine el sallayıp geçiyorlardı. Bu durum lecek seviyelere geldi (1). Bu ilerlemeye bağlı olarak ha-
daha sonra ortaçağ şövalyelerinin mızrak düellolarının vacılık stratejistleri bu yeni araçlarda uzun menzilli bom-
hava düellosu uyarlamasına dönüştü. Sonuç olarak havada bardıman uçağı potansiyelini gördüler. Başlarda gözcülük
düşman ateşi ile yaralanma veya vurulma riski ortaya çıktı. amacıyla kullanmaya başladıkları bu araçları savaşlarda
Ancak bu durumlardan ayrı ve belki de daha önemli olan, bir muharebe silahı olarak kullanmakta tereddüt etmediler
uçuşun kendine ait riskleri olmasıydı (1). ve 1911’de Türk-İtalyan (Trablusgarp) Savaşı’nda, uçaklar
ilk defa kullanıldı (3).
ULUSLARARASI HAVACILIK TARİHİ Birinci Dünya Savaşı’na kadar çok yüksek irtifaların in-
Uçağın keşfinden önce… san vücuduna etkileri üzerine çok fazla çalışma yapılma-
Motorlu bir hava aracının uçuşundan önce yapılan ha- dı. Ancak 1913 yılında uçakla 20 bin feet’i aşan irtifalara
vacılık tıbbı araştırmalarına bakıldığında, araştırmalar daha çıkılması ve bu irtifalarda pilotların karşılaştıkları zorluklar
çok balonlarla yüksek irtifalara çıkıldığında deneyimlenen hakkında bilgiye olan ihtiyaç, alçak basıncın insan fizyolo-
değişikliklerin araştırılması ve yüksek irtifalardan hava ör- jisi üzerindeki etkilerinin araştırılmasına hız kazandırdı (1).
nekleri alıp onları incelemek şeklindeydi. Ayrıca dağ tır- 20 bin feet’in üstü irtifalarda insan vücudunun verdiği tep-
manışları da yüksek irtifa etkilerinin anlaşılmasına rehber- kinin uçak uçuşlarıyla önem kazanmasının nedeni, uçuş
lik ediyordu (2). esnasında pilotun psikomotor fonksiyonlarını korumak
16. yüzyıl sonlarına doğru Peder Jose de Acusta, Güney ve savaş durumunda hava üstünlüğü sağlama konusunda
Amerika’daki And Dağları’nda iştah kaybı, bulantı, karın avantajlı duruma geçirmekti.

1110

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Birinci Dünya Savaşı başlarına kadar, atmosfer ve onun subaylar, 100 binden fazla sivil adayı değerlendirdi ve yak-
insan vücuduna etkileri konusunda neredeyse tüm önemli laşık yüzde 71’ine uçuş okullarına girebilme onayı verdiler
gelişmeler Avrupalı bilim insanları tarafından gerçekleşti- (1).
rildi. Ancak Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Avrupalı dev- 1917 yılının Eylül ayında Dr. Lyster, Ordu Muhabere
letler tüm enerjilerini savaşa yönelttiler. Havacılık, mete- Birlikleri’nin Havacılık Birimi’nin ilk başhekimi oldu. Tıbbi
oroloji ve artan irtifaların insan vücudu üzerine etkilerini takımının çekirdeğini oluşturmak üzere havacılığı ilgilen-
araştıracak insan gücü ve yeteneğe sahip olması nedeniyle diren farklı alanlardan küçük bir uzman grubunu topladı.
ABD, tıbbın yeni bir dalı olan havacılık tıbbı alanındaki li- Bilinen medikal problemlerden fiziksel egzersize, uygun
derliği bu yıllarda eline aldı, bu dönemdeki havacılık tıbbı giyinmeden yüksek irtifalarda oksijen desteği sağlayacak
araştırmalarının büyük çoğunluğuna ev sahipliği yaptı (1). araçların dizaynına kadar, uçucunun performansını ilgilen-
diren birçok konu bu grup tarafından tartışıldı. Fakat asıl
Havacılık Tıbbının Ortaya Çıkışı… konu, ordunun eğitim merkezlerine, hava üslerine yakın
Savaşta görev alan pilotların eğitim süresi nadiren 50 saati bir bölgede kurulmuş ve bu problemleri detaylıca incele-
geçiyordu. Uçuştan kaynaklanan risklerin doğası ve kayna- yecek bir araştırma laboratuvarına olan ihtiyacıydı. 2 Ekim
ğı tam olarak test edilmediğinden, eğitimlerde tecrübesiz 1917’de Hazelhurst Hava Üssü’nde araştırma laboratuva-
eğitmenlerin tecrübesiz pilotlara verdiği talimatlar da ha- rının kurulması kararlaştırıldı. 9 Ocak 1918 tarihinde New
liyle noksan ve kusurluydu. Bir kişi “sağlıklıysa ve koordi- York Hazelhurst Hava Üssü’ndeki Tıbbi Araştırma Labo-
nasyon, denge ve görmede bir problemi yoksa”, herhangi ratuvarı faal bir enstitü haline geldi ve Amerika’daki ilk,
bir aracı kullanmaya hazır olduğu gibi bir uçağı kullanma- dünyadaki üçüncü alçak basınç odası buraya kuruldu (1)
ya da hazır olduğu varsayılıyordu (1). (Harita 1).
İngilizler bedensel kusurlardan kaynaklanan kayıpla-
rı azaltmak için bir çözüm geliştirdiler ve Uçucu Sağlığı Harita 1: Amerika Birleşik Devletleri’nde havacılık tıbbı
(Care of Flyer) olarak anılan tıbbi servisi başlattılar. Bu ser- merkezleri ve okullarının kurulduğu hava üsleri
vis uçuştan kaynaklanan tehlikeleri tespit edecek bir araş-
tırma kuruluşundan daha çok, pilotun mevcut sağlığını ko- 18 Ekim 1917’de açılan bu bölümün görevleri şunlardı:
rumak ve uçuş öncesi iyi durumda olup olmadığını kontrol • Pilotların verimliliğini etkileyen tüm durumları araştır-
etmek üzere tasarlanmıştı (1). mak,
Amerika Birleşik Devletleri’nde savaştan iki yıl önce- • Pilotların yüksek irtifalarda uçma yeteneğini belirleyen
sine kadar havacılık ile basit tıbbi problemler arasındaki testleri ve deneyleri, uçuş okullarında veya başka yerlerde
ilişki üzerine ilgi, orta düzeydeydi. Daha çok, artan irtifaya uygulamaya başlamak ve yürütmek,
bağlı azalan atmosferik basıncının fizyolojik etkileri araştı- • Yüksek irtifalardaki pilotlara oksijen desteği sağlayacak
rılıyordu. Ne sivil ne de askeri pilotlar için özelleşmiş bir uygun cihazlar için gerekli testleri ve deneyleri, uçuş okul-
fiziksel muayene yoktu. Uçmaya hevesli herkes, riski kendi larında veya başka yerlerde yürütmek,
üzerine almak kaydıyla uçmakta özgürdü (1). • Pilotların fiziksel durumunu ilgilendiren her konuda
Amerikan Savunma Bakanlığı 1912 yılının Şubat ayın- yetkili sağlık kurulu olarak görev almak (1).
da uçuş görevi için seçilecek asker adaylarının değerlen-
dirmesinde kullanılacak ilk tıbbi muayene standartlarını 1918 yılında laboratuvar çalışanlarının makaleleri,
belirledi. Bu standartların belirlenmesinde görme, işitme Amerikan Tıp Derneği Dergisi’nin de (Journal of the Ameri-
ve denge duyguları dikkate alındı. Dr. Theodore Charles can Medical Association) içinde olduğu bilimsel dergiler-
Lyster (Göz Hast. Uzmanı), Dr. William Holland Wilmer de yayımlanmaya başladı. İlk aylardan itibaren her 6 klini-
(Göz Hast. Uzmanı) ve Dr. Isaac Hampshur Jones (KBB ğin (KBB, göz, psikiyatri, nöroloji, fizyoloji ve kardiyoloji)
Uzmanı) ABD’de Havacılık Tıbbı alanında ilk çalışmaları konularından oluşan ve yıl sonunda 255 sayfalık bir hacme
başlatan kişiler oldular. Dr. Lyster, Dr. Wilmer ve Dr. Jones ulaşan, kendi çıkardıkları resmi dergi olan Tıbbi Araştırma
pilotların tıbbi muayene standartlarını tekrar gözden geçir- Laboratuvarı El Kitabı (Manual of Medical Research Labo-
mek istedi ve 1917 yılının Nisan ayında ABD savaşa girdi- ratory) yayınlandı. Bu el kitabı o zamana kadar uçuştaki
ğini duyurduğunda, yeni formlar ve yönergeler tamamlan- sağlık problemleri hakkında kazanılan bilgi birikimini ve
mıştı (1). laboratuvarın bunları araştırma konusunda benimsediği
Ancak Lyster’in aklında muayene merkezlerinden daha
fazlası vardı. Hava üslerinde çalışmak üzere hekimlerden
oluşan, havacılıktaki insan kaynaklı problemlerle ilgilenen
yarı bağımsız tıbbi merkezler üzerine planlar hazırlamak-
taydı. İngiltere’deki Uçucu Sağlığı (Care of Flyer) hizmetine
benzer, uçan kişilerin kapasitesini etkileyen temel fiziksel
koşulları araştıran ve pilotun sağlığıyla alakalı sorulara ce-
vap verecek teşkilatlı bir yapı planlanmaktaydı.
Dr. Jones 1917 yılında tüm ülkeyi gezdi, 67 büyük şe-
hirde muayene merkezleri kurdu ve bu konuda eğitilmiş
ve yetkilendirilmiş 500 tabip subay (uçuş tabipliği daha ta-
nımlanmamıştı) görevlendirdi. Savaş bitene kadar bu tabip

1111

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

yöntemi değerlendiriyordu. Uçucunun sağlığı ve emniye- nılan adının (Hava Servisi Tıbbi Araştırma Laboratuvarı) 8
tiyle ilgilenen tabipler için bir rehber niteliğindeydi. Kasım 1922’de Havacılık Tıbbı Okulu (School of Aviation
Medicine-SAM) olarak değiştirilmesiyle sonuçlandı (1).
1917 Ekim ayında Dr. Lyster ve Dr. Jones görevlendir- 1926 yılında Brooks Hava Üssü’ne (Teksas), 1931’de Ran-
meyle Avrupa’ya gönderildiler. 1918 yılının Mart ayında dolf Hava Üssü’ne (Teksas), 1959 yılında tekrar Brooks
Avrupa’dan döndüklerinde havacılık tıbbına dair yeni bir Hava Üssü’ne (Teksas) taşınan okulun adı, 1961 yılında
konseptle gelmişlerdi: “Artık doktor, sadece uçucunun sağ- ABD Hava Kuvvetleri Havacılık Tıbbı Okulu (USAFSAM)
lığını ve fiziksel uygunluğunu izlemekle kalmayacak; gü- olarak değiştirildi. USAFSAM havacılık tıbbı faaliyetlerine
venilir bir danışman, bilgili bir silah arkadaşı sıfatıyla pilo- logosunda taşıdığı “Volanti Subvenimus-Biz uçuşun hiz-
tun yanında hizmet verecekti. Doktor, uçucunun mizacını metindeyiz” misyonuyla 2011 yılından itibaren Wright-
anlayabilmeliydi ve bunun için havada pilotluk vazifesiyle Patterson Hava Üssü’nde (Ohio) devam etmektedir (5)
olmasa da, en azında gözlemci olarak uçucuyla vakit geçi- (Harita 1).
rip, uçucuların havada yaşadıklarını tecrübe etmeliydi” (1).
Bu ihtiyaçlara cevap verebilecek hekimlerin yetişmesi için TÜRKİYE’DE HAVACILIK TARİHİ
öncelikle havacıların maruz kaldıkları olağan dışı koşullar 1620 yılında Hazerfan Ahmet Çelebi’nin kartal kanatları
hakkında havacılık tıbbı eğitimi almaları, ayrıca uçan eki- kullanarak Galata Kulesi’nden Üsküdar’a uçmasından son-
bin bir üyesi olarak da uçuş eğitimi almaları gerekmektey- ra, 1633 yılında Lagari Hasan Çelebi’nin Sarayburnu sahi-
di. linde beline bağladığı fişeklerle uçtuğu rivayet edilmekte-
dir (4). 1785 ve 1871 yılları arasında ise İstanbul’da yapılan
Orduda görev alan tabipler o zamana kadar hep cerrah balon uçuşu gösterileri gerçekleştirilmiştir. İstanbul’daki ilk
(surgeon) sıfatıyla anılmışlardı (Battalion Surgeons, Fleet uçak uçuşu ise 1909 yılında Belçikalı bir pilot tarafından
Surgeons). Bunun nedeni çoğunlukla cephelerde cerrahi yapıldı. 1911 yılının Ocak ayında Genelkurmay Başkanı
ağırlıklı görevler yapmalarıydı (4). Askerlerin savaş yara- Mahmut Şevket Paşa’nın emriyle pilotaj eğitimi almak üze-
lanmaları cerrahi müdahale gerektirdiğinden cephedeki re Fesa Bey ve Yusuf Kenan Bey Fransa’ya gönderildi ve
doktorlara “cerrah” denildiği için, yeni kurulan uçuş bir- aynı yıl içinde Fransa’dan uçak alımı hazırlıklarına başlan-
liklerinin savaş görevindeki hekimlerinin de daha önceden dı. 26 Haziran 1912 tarihinde eğitimlerini tamamlayıp geri
kullanılan isimlendirmenin bir devamı olarak “Flight Sur- dönen Fesa Bey ve Yusuf Kenan Bey, İstanbul semaların-
geon-Uçuş Tabibi” olarak isimlendirilmesine karar verildi. da ilk uçuşlarını gerçekleştirdiler. 3 Temmuz 1912’de de
13 Mayıs 1918 tarihinde Yzb. Robert J. Hunter ilk uçuş Yeşilköy’de (İstanbul) Hava Okulu’nun açılmasıyla Türk
tabibi olarak Park Hava Üssü’nde görevine başladı (Harita Ordusu, uçucu subaylarını ülkesinde yetiştirmeye başladı
1). 6 Haziran 1918’de yayınlanan özel emirde “uçuş tabip- (3).
liği” mevzuatta ilk defa tanımlandı (1).
Türkler, İstiklal Savaşı’na toplamda 30 pilot ile katıl-
Fransa‘da konuşlanan 5 bin havacının çalıştığı Ame- dı, Büyük Taarruz başladığında sadece 16 uçan uçağımız
rikan havacılık üssünde 240 uçuş saatine bir kaza oranı mevcuttu. Kadrosu bu kadar olan Hava Birliği’ne seçilecek
ve 1918 yılı Ağustos ayında 17’yi aşan ölümlü kaza sayısı personel için ordunun diğer sınıflarından ayrı bir özellik
gerçekleşmiştir. Savaş alanındaki ölümlü kazalardaki bu aranmıyor, ayrı bir dal olarak Hava Hekimliği alanında fa-
ciddi artış karşısında tıbbi destek talep edildi ve Dr. Wil- aliyet gerektirecek bir durum kendini hissettirmiyordu (6).
mer, laboratuvarda çalışan toplamda 34 kişilik tabip ve bi- 1940 yılında envanterindeki uçak sayısı yaklaşık 500’e
lim adamından oluşan ekibiyle Avrupa’ya görevlendirildi. ulaşan Hava Kuvvetleri, Balkanlar’da en güçlü hava kuv-
Fransa’ya vardıktan sadece 6 hafta sonra uçucuların mora- veti hâline geldi. 31 Ocak 1944 tarihinde, Kara Kuvvetleri
linde ve performanslarında iyileştirmeler sağlandı, 12 gün- Komutanlığı ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığına ilave ola-
de (4-15 Ekim 1919) toplamda 4.436 uçuş saati sonucunda rak, Türk Hava Kuvvetleri de, Türk Silahlı Kuvvetleri bün-
tek bir ölümlü kaza yaşanmadı (1). yesinde ayrı bir komutanlık hüviyetine kavuşmuş oldu (3).

1919 yılının Kasım ayına kadar Hazelhurst Hava TÜRKİYE’DE HAVACILIK TIBBI TARİHİ
Üssü’nde hizmet veren Tıbbi Araştırma Laboratuvarı, bu 14 Şubat 1911’de pilot adayları seçilirken Genelkurmay
üssün savaş sonrası sivil havaalanı olarak kullanılmaya Başkanlığı’ndan gönderilen emirde “salıncak ve denizden
başlanmasıyla yakınlardaki Mitchel Hava Üssü’ne nakle- başı dönmeyen, cesaret ve sebat sahibi; piyade, topçu ya
dildi. 1919 yılından itibaren resmi kurslar düzenlenip uçuş da süvari sınıfı özellikleri taşıyan” ifadeleriyle uçuculara
tabipleri mezun edilmeye başlandı (Harita 1). Araştırma has özellikler belirlenmeye çalışılmıştır. Havacılık tıbbıy-
faaliyetlerinden daha çok eğitim faaliyetlerine ağırlık veril- la tanışmamız Birinci Dünya Savaşı’nda birlikte savaştığı-
meye başlanması, laboratuvarın kuruluşundan beri kulla-

1112

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

mız Almanların uçuş tabiplerinin (Dr. Kauer, Dr. Gerloff) 27 Temmuz 1948’de Türk-Amerikan Yardım Grubu
Türkiye’de görevlendirilmesiyle olmuştur (4). uçuş mümessili Albay Sweitzer tarafından Eskişehir’de bu-
lunan Hava Harp Okulu’na alçak basınç odası kurulmuştur
Cumhuriyet’in ilanından sonra havacı personel aday- (Resim 3). 6 kişilik bu kabin; muayene, eğitim ve araştırma
ları, ordunun diğer sınıfları gibi “Her iklimde istihdama el- amacıyla kullanılmış ve 12 Ocak 1950’de Eskişehir Hava
verişlidir.” raporu aldıktan sonra pilot veya uçucu olmaya Kuvvetleri Hastanesi’ndeki hava fizyoloji laboratuvarına
hak kazanmış; yaşadıkları sağlık sorunları nedeniyle uça- nakledilmiştir. Aynı yıllarda uçucu vertigosu eğitimi için
mayanlar, birlik tabipleri tarafından değerlendirilip gerekir- bir “Barany Sandalyesi” de kullanılmıştır (Resim 4).
se asker hastanelerine sevk edilmişlerdir (6).

29 Eylül 1929’da KBB Uzmanı Tbp.Yzb. Yusuf Bal- Resim 3: Hava Müzesi’nde (Yeşilköy, İstanbul) sergilen-
kan, havacılık hekimliği konusunda kurs almak üzere 10 mekte olan alçak basınç odası
ay Fransa’ya, 3 ay da İtalya’ya gönderilmiş, 1931 yılında
eğitimini tamamlayarak ülkemizin ilk uçuş tabibi olmuştur.
1932 yılında ilk defa havacı ve uçucu adaylarının seçimi
ve havacıların sıhhi kabiliyetlerinin senelik kontrolü için
nizamname çıkartılmıştır. 1934 yılında Ruh ve Sinir Hast.
Uzm. Tbp.Bnb. Rüştü Bilge, Göz Hastalıkları Uzm. Tbp.
Yzb. Kemal Gözmen ve İç Hastalıkları Uzm. Tbp.Yzb. Fah-
rettin Yakal Fransa’ya gönderilmiş, 1935 yılında yurda dö-
nerek Hava Sıhhi Muayene Komisyonu’nda (HSMK) göre-
ve başlamışlar ve Sıhhi Beden Kabiliyeti Talimatnamesi’ni
hazırlamışlardır. Tbp.Yzb. Yusuf Balkan ile birlikte 4 kişi
olan bu heyet uçucuların bulunduğu üsleri dolaşarak mu-
ayene edip, muayene sonuçlarını muayene fişlerine kay-
detmişlerdir. Bu gezici muayene durumu 1947 yılında
yeni havacılık hekimlerinin ABD’den dönmeleri ve yeni
bir HSMK kurulmasına kadar devam etmiştir. 1946 yılında
İngilizce ve mesleki konularda sınava tabi tutulup başa-
rılı olan Göz Hast. Uzm. Tbp. Bnb. Selahaddin Balaban,
Ruh ve Sinir Hastalıkları Uzm.Tbp. Bnb. İzzet Oykam, KBB
Uzmanı Tbp.Yzb. Nevres Sayman ve İç Hastalıkları Uzm.
Tbp.Yzb. Celal Duman havacılık hekimliği ve hava fizyo-
lojisi kurslarını almak üzere ABD Randolf Hava Üssü’ne
eğitime gitmişlerdir (6) (Harita 1) (Resim 2).

Resim 2: Amerika Birleşik Devletleri’ne eğitime giden ilk Resim 4:Geçmişte pilotların uçucu vertigosu eğitimlerinde
tabiplerimizin eğitim aldığı havacılık tıbbı okulu: Randolph kullanılan Barany Sandalyesi
Hava Üssü (http://www.jbsa.mil/Information/History/)

1113

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Türkiye’de ilk “Uçuş Tabipliği Kursu” Eskişehir Hava zalanan protokol gereği Hava Kuvvetleri’ne bağlı Hava
Kuvvetleri Hastanesi’nde, ABD’de uçuş tabipliği eğitim- Hastaneleri’nde yapılmıştır. Ulaştırma Bakanlığı ve Hava
lerini tamamlayan hekimlerin öğretmenliğinde 2 Aralık Kuvvetleri Komutanlığı arasında yapılan yeni protokol uya-
1948’de başlayıp 30 Nisan 1949’da sona ermiştir. İlk kursu rınca “Yetkili Uçuş Tabibi” (Aero Medical Examiner-AME)
tamamlayanlar bir süre sonra ayrıca Randolf Hava Üssü’ne yetiştirmek üzere Sivil Uçuş Tabipliği Kursları tertiplenmiş-
havacılık tıbbı eğitimine gönderilmişlerdir (6). 1948 yılında tir. İlk sivil havacılık kursu 17 Şubat 2003-28 Mart 2003
ilki yapılan ve sonuncusu 1 Aralık 2017 tarihinde tamam- tarihleri arasında düzenlenmiş ve 12 uçuş tabibi mezun
lanan, 7 dönemi sivil olmak üzere toplamda 91 dönem olmuştur. 2003 yılından günümüze kadar 7 sivil uçuş ta-
halinde düzenlenen uçuş tabipliği kurslarından, asker ve bipliği kursu düzenlenmiş ve 118 sivil uçuş tabibi sertifika
sivil toplam 1464 uçuş tabibi mezun olmuştur (7). İlk uçuş almıştır (7).
tabipliği kursundan itibaren kursa katılacaklardan, uçuş
tabibi olmaya engel bir durumları olmadığına dair sağlık 2008 yılında Ufuk Üniversitesi’nde, 2011 yılında Ondo-
raporu istenmiştir. kuz Mayıs Üniversitesi’nde ve 2015 yılında da Osmangazi
Üniversitesi’nde hava ve uzay hekimliği AD açılmıştır. 29
1954 yılında Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından Haziran 2011 tarihinde kurulan Ondokuz Mayıs Üniversi-
uçuş tabiplerinin günlük vazifeleri tanımlanmıştır. Bu emir- tesi Tıp Fakültesi Hava ve Uzay Hekimliği AD, 2015 yılın-
de geçen “Evli veya bekâr uçucuların yaşama tarzları hak- da ilk sivil hava ve uzay hekimliği uzmanlık eğitimi kadro-
kında yakinen alâkadar olunmaları ve bilhassa bekârların sunu açmış (8) ve ilk sivil hava ve uzay hekimliği araştırma
garnizon ve kışla yaşayışlarına nüfuz etmek, neşeli ve şen görevlisi 1 Nisan 2016 tarihinde görevine başlamıştır. Ül-
zamanları ile üzgün ve kederli zamanlarını görebilmek ve kemizde 1930’lardan günümüze kadar TSK bünyesinde
bu halleriyle meşgul olup onları sürekli bir kontrol altında yürütülen hava ve uzay tıbbı faaliyetleri üniversitelerimi-
bulundurmak ve kendileriyle her hususça meşgul olun- zin ve sivil uçuş tabiplerimizin katılımıyla gelişerek devam
duğuna inan vermek, manen ve maddeten her zaman bir edecektir.
teminatı sıhhiye içinde bulunduklarına onları inandırmak
lazımdır.” ifadeleri, USAFSAM’ın kullandığı “Volanti Sub- Hazırlayanlar:
venimus” misyonuyla örtüşmektedir (6). Dr. Burak Turgut, Dr. Nazım Ata, Dr. Erdinç Ercan.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hava ve Uzay Hekimliği Mer-
100 yıl önce havacılık tıbbının ayrı bir dal olarak ortaya kez ve Anabilim Dalı, Eskişehir
çıkması ve her geçen gün öneminin artması ülkemizde de
fark edilmiş, 1930’lu yıllarda başlayan havacılık tıbbı faa- KAYNAKLAR:
liyetleri ülkemizin ve Orta Doğu’nun ilk alçak basınç oda- 1. Peytom G. Fifty Years of Aerospace Medicine. Texas:
sının 1948 yılında kullanıma başlamasıyla hız kazanmış- AFSC Historical Publications Series No. 67-180, 1968.
tır. Aynı yıl içinde uçuş tabipliği kurslarının da başlaması, 2. Dille JS, Mohler SR. The Beginnings: Past and Present.
yetişmiş insan gücü eksikliğinin giderilmesini sağlayarak Fundamentals of Aerospace Medicine, Philedelphia: 4th
uçuş emniyetine katkı sağlamıştır. Ed, Lippincott Williams and Wilkins, 1-19,2008.
3. Türk Hava Kuvvetleri, Tarihçe.
15-16 Temmuz 1955’te Hava Kuvvetleri Sağlık Da- https://www.hvkk.tsk.tr/T%C3%BCrk_Hava_Kuvvetleri/
iresi Başkanlığı’nda yapılan toplantıda Hava Tababeti Hakk%C4%B1m%C4%B1zda/Tarih%C3%A7e/1911-1918
Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü’nün gerekliliği oy birli- 4. Çetingüç M. Havacılık ve Uzay Psikolojisi. Nobel Aka-
ğiyle kabul edilmiş, İstanbul Üniversitesi’nden ve Ankara demik Yayıncılık, Ankara. 2016
Üniversitesi’nden Türk tıp otoritelerinin hava tababeti kolu 5. Air Force Historical Research Agency, USAF School
ile ilgilenmelerinin sağlanması kararlaştırılmıştır (6). 6 Ey- of Aerospace Medicine (AFMC). http://www.afhra.af.mil/
lül 1962 tarihli Tababet Uzmanlık Tüzüğü ile “Havacılık About-Us/Fact-Sheets/Display/Article/432885/usaf-school-
Tababeti” uzmanlık dalı olmuş, 1973 tarihli Tıpta Uzman- of-aerospace-medicine-afmc/
lık Tüzüğü’nde “Hava Hekimliği” olarak, 23 Kasım 1983 6. Oykam İF. Türk Askeri Havacılık Tıbbı Hekimliği Tarihi.
tarihli Tababet Uzmanlık Tüzüğünde Değişiklik Yapılması- Eskişehir: Hava Yayınları, 1956.
na Dair Tüzük’te ise “Hava ve Uzay Hekimliği” olarak yer 7. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Hava ve Uzay Hekimliği
almıştır. Hava Tbp. Alb. Cebbar Dengiz, 1982 yılında ilk Merkez ve Anabilim Dalı Arşiv Kayıtları, Eskişehir.
Hava ve Uzay Hekimliği doçenti unvanını almıştır. 1986 8. 2015 Tıpta Uzmanlık Eğitimi Giriş Sınavları (TUS)
yılında Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) Sağlık Bi- Başvuru Kılavuzu. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdoku-
limleri Enstitüsü’ne bağlı bir bölüm olarak Hava ve Uzay man/2015/TUSSONBAHAR/2015_TUSBASVURUKILA-
Hekimliği AD kurulmuştur. GATA Hava ve Uzay Hekimli- VUZU25082015.pdf
ği AD 1988 yılında ilk mezununu vermiştir. Günümüze ka-
dar mezun olan 15 hava ve uzay hekimliği uzmanın tama-
mı, uzmanlık eğitimini bu anabilim dalında tamamlamıştır.

Sivil havacılık alanında uçuş tabipleri olmadığı için
1986 yılına kadar uçucuların periyodik muayeneleri Türk
Hava Yolları ile Hava Kuvvetleri Komutanlığı arasında im-

1114

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

YOLCU UÇAKLARININ 100 YILLIK SERENCAMI

İlk tarifeli havadan yolcu taşımacılığı 16 Ekim 1909 tari- dahildi. Hindistan, Singapur ve G. Afrika uçuşları 1 hafta
hinde Graff von Zeppelin’in kurduğu Deutsche-Luftschif- sürüyordu. Havaalanı kolaylıkları olmayan yerler için de-
farts AG şirketinde, zeplinle yapılmıştır. Uçakla ilk ticari niz uçakları daha çok kullanılmaktaydı.
yolcu taşımacılığı 1 Ocak 1914'de Amerika’nın Florida Konfor: 1920 öncesi ve sonrası yıllarda yolcu uçakla-
eyaletinde, St. Petersburg-Tampa Airboat Line şirketi ta- rı, ahşap ve çadır bezi kaplamalı olarak imal edilmekte,
rafından Sikorsky II Muromets tipi uçakla yapıldı. Tek yön 20-40 yolcu taşımaktaydı. Uçuşlar görece alçak irtifalar-
bilet ücreti 5 $ olup uçakta sadece 1-2 yolcu taşınabiliyor- da yapılmaktaydı; uçaklarda kabin basınçlaması yoktu
du. İlk uluslararası ticari uçuş, İngiltere-Fransa arasında 25 (1950’li yıllarda devreye girdi). Hipoksi belirtileri göste-
Ağustos 1919'da gene tek yolcuyla gerçekleşmiş, sonraları ren yolculara oksijen solutuluyordu. Hafif ve rahat olduğu
7 yolcuya kadar çıkılmıştı. 1950'lerde turbo-prop ve jet için bambu sandalyeler kullanılmaktaydı. Motor gürültüsü
uçaklarının çağı başladığında fiyatların ucuzlaması, uçuş ve vibrasyon çok fazlaydı, yan yana oturan iki kişinin ko-
süresinin hıza bağlı olarak kısalması, şirketlerin yeniden nuşması oldukça zordu. Soğuk büyük sorundu; yolculara
yapılanması, reklamlar, uçak içi konforun artması gibi fak- kalın palto, uçucu gözlüğü, başlık, battaniye ve sıcak su
şişeleri dağıtılırdı. Uçak tutması sık olurdu; koltuk altların-
da kusma kapları bulunurdu. 1930’larda uçaklarda metal
kaplamalar kullanılmaya başlandı. Kabin ısıtma sistemleri
yapıldı. Zengin yolcular için restoran, yatak, canlı müzik
ve film gösterimi sunuluyordu. Uçakların teknik özellikleri
o çağa göre çok iyi olarak algılanmasına karşın, havayo-
luyla seyahatlerin kanıksanmamış olması ve bazı kazalar,
uçuş korkusu oranını arttırmaktaydı... (2)

Vintage hostes kıyafetleri

törler uçak yolculuğunun cazibesini arttırmıştı… (1) Uçak Kabinleri
Eski yıllardaki uçuşlar: Birinci Dünya Savaşında askeri uçak
üretiminde deneyim kazanan endüstri, savaştan sonra ya-
şanan durgunluğu yolcu uçaklarını geliştirmekle aşmaya
çalıştı. 1924 yılında İngiltere’de kurulan Imperial Airways,
zengin yolcular için lüks bir hizmet sunarken; Hindistan,
Avustralya ve Güney Afrika gibi sömürge ülkelere uçuşlar
düzenliyordu. Birleşik Krallık stratejisinde dominyonlara
‘dokunmak,’ turistik bir gezi olmaktan öte, politik, askeri
ve psikolojik bir gereklilik (gözdağı, destek) idi. 1920’lerde
saatte 100 mil sürat yapan uçaklar, 1934’de 140-200 mil
yapar oldu. Menziller uzadı; 12 bin millik Londra-Avust-
ralya uçuşu 24 duraklama ile 11 günde tamamlanıyordu,
ücreti 20 bin $ idi. Ücrete alkol hariç, yeme, içme ve otel

1115

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

Türkiye’den fotoğraflar

Türkiye’de Devlet Havayolları İşletmesi 20 Mayıs 1933
tarihinde kuruldu. Genel Müdür, ilk Türk pilotu olan Fesa
Evrensev idi. Personel 7 pilot, 8 makinist, 8 memur ve 1
telsizci olmak üzere toplam 24 kişiden oluşuyordu. İlk fi-
loda 2 adet 5 koltuklu King Bird, 2 adet 4 koltuklu Junkers
F-13 ve 1 adet 10 koltuklu ATH-9 yer alıyordu. 21 Mayıs
1955 tarihinde ise Türk Havayolları A.O. adını aldı.

BUGÜNÜN EN UZUN MENZİLLİLERİ,
EN KONFORLULARI
A350-900 ULR

AIRBUS’ın Singapur Havayolları’nın isteği ile gerçekleş-
tirdiği A350-900 Ultra Long Range uçağı 20 saat havada
kalabiliyor. 24 tonluk ekstra yakıt tankı menzilin uzaması-
nı sağlıyor. A350 uçağında 67 ‘businness class’ ve 94 pre-
mium ekonomi sınıfı koltuk bulunuyor. Bu uçak Singapur
ile New York arasındaki 16 bin 750 km mesafeyi 19 saatte
tamamlıyor. Max. Menzili 17 bin 964 km.

Range) değil, VIP bölümleri Ultra Lux. Toplantı, yemek,
uyku bölmeleri bulunmakta… (3)

Şimdilik tek müşterisi Singapur Havayolları olan bu uçakta Fiyatlar:
daha yüksek tavanlar, daha büyük pencereler, ekstra ge- Singapur Havayolları Airbus A380 ile Singapur'dan
niş gövde ve ‘jet lag’ durumunu en aza indirecek şekil- Sydney'e yolculuk 16.820 $.
de tasarlanmış aydınlatma bulunuyor. Toplamda 67 adet Etihad A380 ile Abu Dabi - New York için bilet fiyatları 17
A350-900 sipariş veren Singapur Havayolları 21 adet uça- - 32 bin $ arası. Abu Dabi ile Londra arasında First Class
ğını teslim aldı. 11 Ekim 2018 tarihindeki ilk uçuşu ile, bir uçuş için 21 bin $ ödeme yapmanız gerekiyor.
daha önce Katar Havayolları tarafından Doha-Auckland Emirates Boeing 777-300ER uçağıyla Sydney'den New
arasında gerçekleştirilen 14 bin 500 km’lik rekor geride York'a 28 bin $. (30 dakikalık SPA seansları ve 5 dakikalık
kalmış oluyor. Bir sonraki adım, Los Angeles’e aktarmasız duş fiyata dahil)
yapılacak daha da uzun uçuşlar… Avusturalyalı havayolu Katar havayolları oldukça ucuz: Doha'dan Paris'e 6.159 $.
şirketi Qantas 2022 yılında bu uçaklarla Sydney-Londra Qantas havayolları (Avustralya) Airbus A380 ile Los
arası uçacak. Bu uçaklar sadece çok uzun menzilli (Ultra Angeles'tan Sydney'e 20.500 $ (4)

1116

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

EN KISA UÇAK SEFERLERİ Elektrikli uçağın havalanabilmek için çok güçlü motorlara
ihtiyacı var. Zira motorlar -190 dereceye kadar soğutulu-
1. Yunanistan’da Kos - Kalimnos adaları arasındaki mesafe yor. Ancak bataryaların bugünkülerden daha hafif olması
22 km; Aegean uçakları bu seferi iniş-kalkış süreciyle bir- gerekiyor.
likte 20 dakikada gerçekleştiriyor.
2. Japonya’da Minami-Daito - Kita-Daito arası mesafe 11 3. Şekil işlevi artırıyor
km, uçuş süresi 15 dakika. Uçağın şekli doğ-
3. İrlanda’da Connemara – Inishmaan uçuşu. Mesafe 16 ru tasarlanırsa
km, süre 6 dakika. yakıt tasarrufu ya-
4. Karayipler’de Caye Chapel - Caye Caulker. 3,9 km me- pılabilir. Alman
safedeki uçuş 2 dak. sürüyor. Havacılık ve Uzay
5. İskoçya’da Westray - Papa Westray, arası 2,7 km ve Merkezi’nin bu
uçuş süresi 47 saniye. tasarımında uçak
kabini ile kanatlar
GELECEĞİN UÇAKLARI
birleştiriliyor. Kabin bir nevi kanat haline geliyor. Böylece
Uçak yakıtının giderek pahalılaşması, piyasadaki rekabe- sürtünme direnci azalıyor.
ti artıyor. İleride daha tasarruflu uçaklara ihtiyaç olacak.
Yarının uçak teknolojileri bugünden şekillenmeye başladı. 4. Motor yerine dev pervaneler
Almanların fütüristik projelerine göre geleceğin uçakları; ‘Açık rotor’ motorlar bu
havayı kirletmeyecek, daha hızlı uçacak, uçak şekilleri uçakların omurgasını
(kanat-gövde aerodinamik yapısı) değişecek, soğutma sis- oluşturuyor. Bunlar perva-
temleri geliştirilecek ve güç tasarruflu motorlar (elektrikli, ne gibi çalışıyor. Bu per-
güneş enerjili, biyoyakıtlı, roketli uçaklar) gelecek… vaneli jet motorlar saye-
1. Havayı kirletmeyen uçaklar sinde %20’ye varan yakıt
tasarrufu yapılabiliyor.

5. Tasarruflu ama gürültülü
En iyi yöntemin açık ro-
torlu motoru tamamen
yeni bir gövde üzerine,
arka kısma oturtmak ol-
duğu öngörülüyor. Bu tür
uçaklar daha tasarruflu
ve hızı günümüz uçakla-
rına yakın. 2 saatlik uçu-

şun sadece 15 dakika uzaması bekleniyor. Dezavantajı ise
rotorların gürültülü olması.

Dünya genelindeki karbondioksit salınımının %3’üne 6. Tasarruf hedefli tasarım
hava ulaşımı yol açıyor. AB Komisyonuna göre bu mik- Tasarrufa yönelik tasarlanan
tar çok fazla. Komisyon, bu miktarın 2050 yılına kadar ¼ bir uçak böyle görünüyor:
oranında azaltılmasını talep ediyor. Bu tür çevreyi dikkate Çok uzun kanatlar, ince bir
alan uçakların etkili olabileceği ifade ediliyor. Araştırma gövde ve elektromotor. An-
kuruluşu Bauhaus Luftfahrt’ın hedefi elektrikle çalışan cak uçak saatte 70 km hız yapabiliyor ve çok az yük taşı-
uçak. yabiliyor.
2. Soğutulmuş motorlar 7. Yukarı katlanabilen kanatlar
Uzun ve ince kanatlar aerodina-
mik açısından iyi ve yakıt tüketi-
mini azaltıyor. Bu sebeple güneş
enerjisiyle çalışan uçakların ka-
natları (63 metre). Fakat havaalanlarında pek çok terminal
bu tür uçaklara uygun değil. Çözüm katlanabilir kanatlar.

8. Çift kanatlı uçaklara dönüş
Bauhaus Luftfahrt’ın
Box Wing uçaklarının
arka kısmında büyük
pervaneleri ve aşırı ince
kanatları bulunuyor. Çift

katlı kanatları ok biçiminde tasarlandığı için çabuk ve ta-
sarruflu uçuyor. Uçağın havaalanlarını sorunsuz kullana-
bilmesi amacıyla kanatları kısa tasarlanmış.

1117

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

9. Hız artacak

Alman Havacılık ve Uzay Merkezi’nin geliştirdiği ‘Spaceliner’ roketle güçlendirilmiş motora sahip yolcu uçağı, 2050
yılına kadar Avrupa’dan Avustralya’ya 90 dakikada yolcu taşıyacak.
Boeing’in önümüzdeki 20 yıl içinde uçmaya başlaması plânladığı bu ‘hipersonik’ jet ise, 5 Mach (sesin 5 katı: 5.966
km/h) hızla Londra ile New York arasını 2 saatte kat edecek.

Londra Havacılık Fuarında 2018 yılında görücüye çıkan Aerion AS2 süpersonik iş jeti, 1,4 Mach sürat yapmakta. Ses hızı-
nın üstünde uçan bu uçak 8-11 yolcu kapasiteli, 120 milyon$ fiyata satılmakta ve 2025 yılında seferlerine başlayacak. (5)

Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
Kaynaklar:
1. Osman Gazi Baykal. Airkule (11.7.2018)
http://www.airkule.com/yazar/GOKYUZUNDEKI-YOLCULAR/1276
2. Matt Novak. “What International Air Travel was Like in the 1930s”. Paleofuture (27.11.2013) https://paleofuture.gizmodo.com/
what-international-air-travel-was-like-in-the-1930s-1471258414
3. Uğur Cebeci. Hürriyet Gazetesi (18 Temmuz 2018) http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ugur-cebeci/en-uzun-ucus-11-
ekimde-40900230
4. Şeref Sezgin. Airkule.com 27.9.2018 http://www.airkule.com/yazar/FIRST-CLASS-UCMANIN-INANILMAZ-BEDELLERI/1289
5. Airlinehaber.com (10.6.2018) https://www.airlinehaber.com/gelecegin-ucaklari-boyle-mi-olacak/

Bir Havaalanı ...

Çin Halk Cumhuriyetinde Beijing’e 46 km.
mesafede dünyanın en büyük havalimanı 1
Ekim 2019 tarihinde açılacak. Daxing Ha-
valimanının proje bütçesi 12 milyar $.
Halihazırda 2 büyük havaalanına sahip
olan Pekin, gelen yolcuları yeterince karşı-
layacak kapasiteye sahip değil. Daxing’de
açılış günü 45 milyon olacak yolcu kapa-
sitesi, 2025 yılına gelindiğinde 72 milyo-
na çıkartılacak. İhtiyaç duyulması halinde
nihaî yolcu kapasitesi 100 milyona kadar
yükseltilebilecek. 7 pist ve bir tren istasyo-
nu da olacak. Pistlerin altısı sivil, bir tanesi
askerî kullanım için ayrılmış. Mimaride kul-
lanılan sembolizasyona göre, beş kolu, Çin
kültürünün en temel ögelerini simgeliyor:
İpek, çay, porselen, çiftlikler ve bahçeler.
Pekin Daxing Havalimanının tasarımı, Zaha Hadid Architects mimarlık ofisi ve ADP Ingeniérie firması tarafından yapıldı.
Terminalin büyüklüğü, yolcuların çok uzun mesafeleri yürümek zorunda kalacağını düşündürüyor.

1118

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

İSTANBUL HAVALİMANI AÇILDI

Cumhuriyet tarihinin en büyük projelerinden biri olan tay, Bakanlar, İstanbul Valisi, Belediye Başkanı ile diğer
İstanbul Havalimanı 29 Ekim Cumhuriyet bayramının protokol, iş, siyaset ve sanat dünyasından isimler katıldı.
95’inci yıl dönümünde açıldı. Yabancı davetlilerden katılan çok sayıda devlet başkanı
ve ülke üst düzey temsilcilerinin de huzurunda, uçak gaz
Açılıştan önce gökyüzünde Türk Yıldızları ve Solo Türk kolu biçiminde bir sistem üzerinden sanal bir uçak kalkışı
uçuş gösterisi gerçekleştirdi. Yerli ve yabancı 2 bin katı- gösterisiyle açılış seremonisi gerçekleştirildi. Cumhurbaş-
lımcının hazır bulunduğu İstanbul Havalimanı Terminal kanı Recep Tayyip Erdoğan "Dünyanın en büyük havali-
içinde organize edilen açılışa Cumhurbaşkanı Recep Tay- manının adının “İstanbul” olacağını açıkladı.
yip Erdoğan, TBMM Başkanı Binali Yıldırım, 11. Cum-
hurbaşkanı Abdullah Gül, Cumhurbaşkanı Yrd. Fuat Ok- Hazırlayan: Psk. Ömer Akgül (KİM Psikoloji)

1119

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

İki Film ...
THE AVIATOR (Göklerin Hakimi)

2004 yapımı Californiya-Burbank’tan New
Jersey-Newark’a kadar 7 saat 28
Amerikan filmi. dakika yolculuk ederek kıtalara-
rası ABD hızında rekor kırdı.
Film BAFTA En 10 Temmuz 1938’de Hug-
hes ve 4 kişilik bir müretteba-
İyi Film Ödülü ve tı, dünya çapında bir uçuşta
Brooklyn’deki Floyd Bennett
Drama dalında Field’den havalandı. Uçağının kanatlarını Connecticut’taki kız
arkadaşı Katharine Hepburn’un evine daldırmasının ardından
En İyi Film Altın Paris, Moskova, Omsk ve Yakutsk’ta (Sibirya), Fairbanks’ta ve
Minneapolis’te yakıt ikmali yaparak Brooklyn’e indi. Orada
Küre Ödülü'nü binlerce seyirci dünyayı 3 gün 19 saat ve 17 dakikada dolaşa-
rak yeni bir rekor kıran Hughes’i bir kahraman olarak selamladı.
kazandı. 11 dalda 1942’de II. Dünya Savaşı sırasında Hughes, ABD hükümetiyle
Atlas Okyanusu’ndan 700 asker veya 60 ton yük taşıyabilen bir
Oscar'a aday gösterildi. uçak tasarlama ve imal etme sözleşmesi imzaladı.
H-4 Hercules’in yaklaşık 97.5 metrelik bir kanat genişliği vardı
5 Oscar kazandı. Martin Scorsese’in yönettiği filmde Howard ve o zamana kadar yapılmış en büyük uçaktı. Ancak uçak ta-
mamlanmadan önce savaş bitti. Hughes büyük uçağının uça-
Hughes’u Leonardo Dicaprio canlandırdı. Diğer önemli rolle- bileceğini göstermeye kararlıydı ve 2 Kasım 1947’de uçağın ilk
ve tek uçuşunu gerçekleştirdi. H-4 Hercules iniş öncesi Long
ri Jude Law, Kate Bakinsale, Cate Blanchett ve Alec Baldwin Beach’de (California) suyun yaklaşık 21 metre üstünde 1,6 km
yolculuk etti. Spruce Goose adı verilen bu ahşap yapılı uçak
oynadı. halen Oregon’da bir havacılık müzesinde sergilenmektedir.
Hughes Aircraft Company'de yüksek performanslı uçaklar
24 Aralık 1905’te üretti ve sonradan Lockheed tarafından üretilen "Constellati-
on" yolcu uçağının tasarımını yaptı. Yine kendisi tarafından
Teksas-Humble’da geliştirilen bir uçakla Hughes, 1935 yılında arazi uçaklarının
(Landflugzeug) dünya hız rekorunu kırdı (saatte 567,23 km/h).
dünyaya gelmiş
Bundan 2 yıl sonra da kı-
olan Amerikalı bir tayı boydan boya kat eden
uçuşlarda yeni bir rekora
havacı, iş adamı, imza attı. 1938 yazında
bir Lockheed uçağıyla 91
hayırsever, sine- saat 14 dakikalık rekor bir
zamanda dünyayı çepe-
macı ve havacı idi. çevre dolaşmayı başardı.
Dedikodu sütunlarından hiç eksik olmadı.
Mühendislik ko- 70 yaşındaki Hughes, Acapulco'dan Houston'a yaptığı bir
uçak yolculuğu sırasında kalp yetmezliğinden hayatını kay-
nusunda büyük bir betti.

yeteneği vardı, ma- Hazırlayan: Uzm. Psk. Gülten Umurtak (Psikoonkolog, Hava-
cılık Psikoloğu)
tematik ve uçuş dersleri almıştı. 18 yaşında milyoner olan Ho-
SPRUCE GOOSE: Milyarder işadamı ve havacılık sevdalısı Howard
ward Hughes film yönetmeni, pilot ve çok yönlü yetenekleri Hughes’un, Atlas Okyanusunu geçme amaçlı olarak imal ettirdiği
‘Spruce Goose’ ahşap yapımı ve zamanın en büyük uçağı idi. 2
olan bir girişimci olarak ünlendi. Uçaklar, uçma tutkusu ve bu Kasım 1947 günü deniz üzerinde Hughes’in kumandasında yap-
tığı uçuş denemesi sadece 1 dakika sürdü. 70 feet kadar yükselen
alana kattıkları ile dolu yaşamında çok sayıda Hollywood yıl- uçak 1 mil uçtuktan sonra indi. Bir daha uçurulmadı, Howard
Hughes’in 1976 yılında ölümüne kadar özel bir hangarda bekle-
dızıyla ilişkiler yaşadığı parlak bir gençlik döneminin ardından tildi. 1992 yılında bir müzeye verildi ve halen sergilenmektedir.
‘Uçan gemi’ veya ‘mamut uçak’ gibi takma adları olan Spruce
münzevi bir yaşam geldi. Goose’un (ağaçtan kaz) kanat açıklığı 98, uzunluğu 70 metre idi.

1922’de annesi, 1924’te de babası hayatını kaybettiğinde Ho-

ward Jr, 18 yaşında babasının şirketini devraldı ve milyoner

oldu. Rice Üniversitesi’nden ayrıldı, başkalarının şirketi yönet-

mesine izin verdi ve 1925’te Hollywood’a yerleşti.

Hughes sinema kariyerine 1926 yılında çekilen “Swell Ho-

gan” filminde bir yapımcı olarak başladı. Sonra ilk filmi “Ce-

hennem Melekleri”ni yönetti. Birinci Dünya Savaşı pilotları ile

ilgili olan bu filmindeki havadan sahneleri mümkün olduğun-

ca gerçekçi hale getirmek için eski uçaklardan oluşan büyük

bir filoyu bir araya getirdi ve birçok pilotu ve makinisti işe

aldı. Üç pilot, çekim sırasında öldü ve Hughes’un kendisi de

bir uçağı düşürdü.

“Cehennem Melekleri” başlangıçta sessiz bir film olarak çe-

kilmişti, ancak sonra filmi sesli olarak yeniden çekmeye karar

verdi. Yaklaşık 3,95 milyon $ (bugünkü 57 milyon $) harca-

dı. Bu film ile Hollywood’da saygı kazandı. 1930’lu yıllarda

Hughes Aircraft Company’i kurarak uçma tutkusunu geliştirdi.

1935 yılında, Santa Ana (Californiya) yakınlarında bir uçağı sa-

atte yaklaşık 566,5 km hızla uçurarak rekor kırdı. İki yıl sonra,

1120

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

HÜRKUŞ:
Göklerdeki Kahraman

Filmin künyesi: Yönetmen: Kudret Sabancı; Senarist: Savaş Vecihi, düşman ta-
Korkmaz; Yapım: 2018, Türkiye rafından kendisine
Oynayanlar: Hilmi Cem İntepe, Gizem Karaca, Bora Akkaş, takılan “kara belâ”
Miray Daner. lâkabından olduk-
ça memnun görü-
Film, Vecihi’nin uçak havada seyrederken ayağa kalkıp elin- nüyor. Başkaları
deki 2 tabancayla düşman askerlerine ateş edişi ile başlıyor. tarafından yetenek-
Bunu yaparken aynı zamanda kahkahalar ve çığlıklar atıyor li ve yenilmez ola-
olması, “birazdan gözü kara bir deli ile tanışacaksınız” mesa- rak algılanmak, onun güce olan sevdasını daha da arttırıyor.
jını içeriyor gibi. Kahramanlık, özgürleşmek, rekabetçilik, heyecan tutkunluğu
Bu olayın öncesine işaret eden sonraki sahnede Vecihi’yi bir ve şövalyece davranışlar kişiliğinin belirgin özellikleri... Tek
tren vagonunda kendi gibi başka askerle seyahat hâlinde görü- başına düşman filosunun arasına dalışı ve bunu büyük bir ke-
yoruz. Tren düşman uçaklarının saldırısına uğruyor ve tarumar yif ve cesaretle yapıyor oluşu, izleyenlerde seyir zevki yaratan
oluyor, etrafa ölü ve yaralılar saçılıyor. Bu esnada Vecihi’yi, sahneler…
Transaksiyonel Analiz çerçevesinden bakıldığında ise,
tepedeki düşman uça- Vecihi’nin çocuk benliğinden gelen heyecanının, “Ben ya-
ğına hayranlıkla ba- parım. Ben ne istersem yaparım” şeklindeki karşı koyulamaz
karken görüyoruz.
Uçaklara ve güce olan arzularına ulaş-
sevdası açıkça belli mak için güçlü
oluyor. Sonraki sah- ol ve çok ça-
nede, Bağdat görevi bala sürücüleri
esnasında komutanı eşliğinde sürek-
tarafından defalarca li devinim ha-
refüze edilmesine rağ- linde olduğunu
men tayyareci olma arzusunu dile getirdiğini görüyoruz. Buna görüyoruz. Bu
kayıtsız kalamayan komutanı, arkada uçmasına izin veriyor. arzulara ulaş-
Ancak uçuşta meydana gelen teknik arıza nedeniyle uçaktan mak için ise, çözüm üretme yeteneğini harekete geçiren ye-
atlamak zorunda kalıyorlar. Uçağın çakılarak infilak ettiği tişkin benliği devreye giriyor. Rus askerlerinin eline geçmesin
bu kazadan kıl payı kurtuluyorlar. Ancak Vecihi’nin bu kaza diye tayyaresini kendi elleriyle ateşe vermesi, “güçlü ol” sürü-
anından da etkilenmediğini, zihninde kalan tek şeyin uçtuğu cüsü ile desteklenen çocuk benliğinin devrede olduğu bir an.
anda hissettikleri olduğunu anlıyoruz. Vecihi’nin ölümüne se- Tavırları ve onu harekete geçiren duygu, “madem oyuncağım-
bep olabilecek bu travmatik olayları kişilik özellikleri nedeniy- la oynamıyorum o zaman kırarım kimse oynayamaz” tadında.
le zihinsel zarar almadan atlattığını ve hatta daha da motive Özellikle Nargin Adasında, Rus askerlerine karşı eleştirel ebe-
olduğunu söylemek mümkün. Oldukça dar bir yarın arasına veyn benliği devrede. Onu, kendisi bir esir olmasına rağmen,
uçağıyla dalması, Nargin adasında esir iken zehirli bir yıla- bulduğu her fırsatta Rus askerlerine nasıl davranmaları gerekti-
nı başından yakalayarak ği konusunda ahkâm keserken görüyoruz. Bu tavırlarının neti-
Rus askerine saldırması, cesinde aldığı cezaları ise yine asi çocuk benliği ile karşılıyor.
dayak ve işkence görmesi Film boyunca ölüme
kesinken lâfını esirgeme- meydan okuyan bir kişi-
mesi vb. asi hareketleri, lik görüyoruz. Kendisini
Vecihi’nin gözü pekli- öldürecek iki uçak olayı
ğinin yansımaları olarak yaşamasına rağmen ıs-
filmde seyirciye sunul- rarla pilot olmak isteyişi,
maktadır. tayyare silahının mermi-
si bitince vazgeçmeyip
cebindeki tabancalarla
ayağa kalkarak ateşe devam etmesi ve tehlikeli pikelerin dı-
şında, Hazar Denizi’ni yüzerek geçme cesareti tam bir gözü
karalık örneği. Film, Mustafa Kemal’in onunla ilgili şu meal-
deki sözü ile bitiyor: “Bu tehlikeli alçalmaları yapmasa çok
memnun olacağım.” Bu söz senaristin yakıştırması mıdır bil-
miyoruz, ama tam da uçuş psikologlarının kaygı ve düşünce-
lerini yansıtmaktadır.

Hazırlayan: Ayça Mumkule Erşipal (ANAHTAR Eğitim ve Yö-
netim Danışmanlığı, Havacılık Psikolojisi Sertifika Sahibi)

1121

2 0 1 8 Ekim S a y ı : 3 3

İki Kitap ...

HAVACILIKTA EMNİYET YÖNETİMİ

Teoriden Uygulamaya Geleneksel ve
Yeni Nesil Yaklaşımlar

Yazan: Doç.Dr. Ender Gerede.
Pegem Akademi Yay. Nisan 2018, Ankara

Hava taşımacılığında düşük emniyet performansı doğrudan ve 6. Bölüm Olumlu emniyet
dolaylı çok büyük maliyetler yaratır ve kamu sağlığını tehdit kültürünün yeni nesil em-
eder. Bu kitapta yeni nesil emniyet yönetim yaklaşımlarının niyet yönetim yaklaşım-
neden ve nasıl ortaya çıktıkları, özelliklerinin ve farklılıkları- larının başarısındaki rolü
nın neler olduğu sorularına yanıt aranmaktadır. tartışmaya açılarak dönü-
1. Bölüm Havacılıkta emniyet yönetimine ilişkin temel kav- şümün nasıl gerçekleştiği
ramlar tanımlanmakta 7. Bölüm Yeni nesil emniyet yönetim yaklaşımlarının uygula-
2. Bölüm Emniyet yönetiminin gelişim süreci, sürecin öncül- madaki karşılığı olan EYS’nin başarısını engelleme potansiyeli
leri ve sonuçları tartışılmış taşıyan güçlüklerin neler olduğu tartışılmıştır.
3. Bölüm Emniyet performansında önemli artışlar sağlayan
fakat etkisi giderek azalan geleneksel emniyet yönetim yakla- *Bu kitap lisansüstü eğitimlerde ve konuyla ilgili akademik
şımlarının özellikleri ve ilk dönemde etkili olurken günümüze araştırmalarda danışılacak bir kitap
doğru etkilerini neden kaybettikleri *Havacılık örgütlerinin emniyet yönetim birimlerindeki ve si-
4. Bölüm İnsan karar ve davranışlarının arkasındaki mekaniz- vil havacılık otoritelerindeki uzmanlar için yeni ufuklar açacak
ma bilişsel psikoloji kapsamında incelenerek yeni nesil emni- *Emniyet yönetimine ilişkin araçların tanıtıldığı bölümler ve
yet yönetim yaklaşımlarına sağladığı katkı uygulama örnekleri lisans düzeyindeki öğrenciler için bir baş-
5. Bölüm Yeni nesil emniyet yönetim yaklaşımlarının öncül- vuru kaynağı niteliği taşımaktadır.
leri, özellikleri, farklılıkları, taşıdıkları yenilikler ve getirdiği
yararlar tartışılmaktadır Hazırlayan: Uzm. Psk. Gülten Umurtak
(Psikoonkolog, Havacılık Psikoloğu)

KAZA DEDEKTİFLERİ

Dünyanın En Gizemli Hava Kazalarının İzinde

Kitabın orijinal adı: Bu sürede Uluslararası uçuş güvenliği araştırmacıları toplulu-
“The Crash Detecti- ğuna katılabilecek kadar yetkinleşir.
ves. Investigating The Yazar artık hava sanayiinde bir kanat önderi olarak kabul edil-
World’s Most Mysterio- mekte ve uçuş güvenliği konusunda görüş, analiz ve danış-
us Air Disasters” manlık sağlamaktadır.
Yazar: Christine Negroni Uçaklar neden düşer? Son dönemlerde meydana gelen uçak
(Çeviren: Şenay Didem kazalarına en çok hangi faktörler neden olmuştur? Bu sorula-
Kuzu ) Panama yayıncı- rın yanıtlarını bulmak için kaza araştırma ekiplerinin günlerini
lık. Mayıs 2018, Ankara haftalarını hatta yıllarını almıştır. Amaç güvenlik protokolleri-
ni hataları gözden geçirip benzer kazaların önüne geçmektir.
Christine Negroni, hava Çoğu kaza esasen birkaç konunun çeşitlemesidir. Kalkış ön-
yolculuğu ve havacılık cesi ya da sonrası kuleyle yaşanan iletişim aksaklıkları, pilot-
alanlarında uzmanlaş- ların uçakların bilgisayarlarına fazlasıyla güvenmesi, uçağın
mış bir gazeteci. Pek mekanik tasarımından ve motordan kaynaklı hatalar. Uçuş
çok tanımmış gazete personelinden, uçuş operatöründen ve uçuş teknisyenlerinden
çalışmıştır. Ne pilot ne kaynaklı aksaklıklar gibi.
de mühendis olmasına rağmen Negroni FAA tarafından, TWA Bu kitapta anlatılan kazaların ortak yanı, yanıt arayan kaza
Uçuş 800 ve 1998 yılında infilak eden Swissair Uçuş 111 ile dedektiflerinin kafasını karıştırıyor olmalarıdır. Kitapta ana-
ilgili görüş bildirmek üzere çağırılmıştır. liz edilen çeşitli kazalar olmasına rağmen en çok, Malezya
ABD’de meydana gelen 11 Eylül saldırısı ardından bir havacı- MH370 uçağının 2014 yılında kaybolması olayı irdelenmek-
lık hukuku firmasında çalışmaya başlar ve araştırmalarını ha- tedir.
yatını kaybedenlerin aileleri adına hava felaketlerine yöneltir.
Hazırlayan: Uzm. Psk. Gülten Umurtak
(Psikoonkolog, Havacılık Psikoloğu)

1122