การตอบสนองของแสงต่อพืช

กันยายน | ฉบับที่ 5

การตอบสนองของ
แสงต่อพืช

คณะผู้
จัดทำ
นางสาวช่อผกา ผกาหวน 620113116040

นางสาวบริญพฤกษ์ จัยสำคัญ 620113116044

นางสาวมณีรัตน์ เจริญรัมย์ 620113116049

นางสาวรุ่งนภา อิสสัยยะ 620113116050
นางสาววาสนา ยีรัมย์ 620113116052

เสนอ



ผศ.ดร.เทพพร โลมารักษ์

ผศ.ดร.วรวัฒน์ พรหมเด่น

คำนำ

แบบเรียนเล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายเกี่ยวกับ วิชาการสอน
วิทยาศาสตร์ชีวภาพ รหัสวิชา 1163206 จัดทำขึ้นเพื่อเป็นบทเรียน
ในการจัดการการสอนในรายวิชาวิทยาศาสตร์ ชั้นประถมศึกษา
เนื้อหาประกอบไปด้วย เรื่องการตอบสนองของพืช ที่มีปัจจัยสำคัญ
ทั้งภายในและภายนอกร่วมด้วย รวมถึงความรู้ เนื้อหาสาระต่างๆที่มี
ประโยชน์ต่อผู้ที่ทำการศึกษา

คณะผู้จัดทำหวังเป็ นอย่างยิ่งว่าจะเป็ นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจ
และนำไปประยุกต์ได้อย่างเหมาะสมกับการจัดการเรียนการสอน

คณะผู้จัดทำ

สารบัญ หน้า

เรื่อง 1
2
การตอบสนองของพืช 3
สิ่งเร้าที่มีผลต่อพืช 4
6
-สิ่งเร้าภายใน 8
-สิ่งเร้าภายนอก 13
การตอบสนองที่เกิดจากสิ่งเร้าภายในของต้นพืชเอง
กิจกรรมที่ 1 การตอบสนองต่อแสงของพืช
สรุปผลการทดลอง

1

การตอบสนองของพืช
Plant response

ลักษณะที่สำคัญประการหนึ่งของสิ่งมีชีวิต คือ การ
ตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งการตอบสนองของพืช
ตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมและ
สิ่งเร้าภายนอก เช่น แสงสว่าง อุณหภูมิ ความชื้น หรือ
การสัมผัสจากภัยอันตราย เช่นเดียวกับสัตว์หรือสิ่งมี
ชีวิตชนิดอื่น ๆ ถึงแม้พืชส่วนใหญ่ที่หยั่งรากลึกลงดิน
เหล่านี้จะไม่สามารถเคลื่อนที่ไปมาได้อย่างอิสระก็ตาม

การตอบสนองของพืช (Plant Response) คือ การ
เปลี่ยนแปลงวิธีการเติบโตทางธรรมชาติ เนื่องจากพืชไม่มี
ระบบประสาทที่ทำหน้าที่ควบคุมการตอบสนองโดยตรง ดัง
นั้น โดยทั่วไปแล้ว การตอบสนองของพืชจึงถูกควบคุมโดย
ฮอร์โมน (Hormone) ซึ่งเป็นโมเลกุลของสารเคมีภายใน
ร่างกายหรือกลไกต่าง ๆ ของเซลล์ที่ทำการตอบสนองต่อ
สิ่งเร้าเหล่านั้น (Stimulus)

2

สิ่ งเร้าที่ มีผลต่อพืช

สิ่งเร้า (Stimulus) คือ สิ่งที่มี
ผลและมีอิทธิผลเป็ นตัวกระตุ้นให้
เกิดการโต้ตอบแสดงพฤติกรรม
ต่างๆออกมาเพื่อเป็ นการตอบสนอง
ต่อสิ่งเร้านั้นๆ สิ่งมีชีวิตบนโลกนี้ต้อง
มีการตอบสนองต่อสิ่งเร้า เพื่อปรับ
ตัวให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม
และเพื่อเป็ นดำรงเผ่าพันธุ์ให้อยู่รอด
ต่อไป ซึ่งมีการแสดงออกแตกต่าง
กัน

การตอบสนองต่อสิ่งเร้าของพืช
คือ การที่พืชมีการปรับตัวให้เข้ากับ
สิ่งแวดล้อมต่าง ๆ เมื่อถูกกระตุ้นจาก
แสง อุณหภูมิ ความชื้น การสัมผัส
และแรงโน้มถ่วงของโลก เพื่อให้พืช
สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ โดยสามารถ
จำแนกได้ออกเป็ นสิ่งเร้าภายในและ
สิ่งเร้าภายนอก

3

สิ่งเร้าภายใน

สิ่งเร้าภายใน ที่มีผลต่อการแสดงพฤติกรรมการตอบสนองของพืช
นั้น คือ ฮอร์โมน ซึ่งฮอร์โมนจะควบคุมการเจริญเติบโตของพืช ถูกผลิต
โดยเซลล์ที่อยู่บริเวณปลายรากและปลายยอดพืชจะกระตุ้นการเจริญ
เติบโตของยอดพืชแต่จะยับยั้งการเจริญของราก ฮอร์โมนของพืชต่างๆ
จะถูกกระตุ้นจากสิ่งเร้าภายนอก คือ แสงและแรงดึงดูดของโลก 2 กรณี
ดังนี้

การตอบสนองของพืชต่อแสง การตอบสนองของพืชต่อ
(Phototropism) แรงโน้มถ่วงของโลก (Geotropism)

เมื่อพืชได้รับความเข้มของ รากพืชจะเจริญไปในทิศทาง
แสงไม่เท่ากันทุกด้าน พืชจะ เดียวกับแรงโน้มถ่วงของโลก ส่วน
โค้งหรือเอียงยอดไปทางที่มี ลำต้นจะเจริญไปในทิศทางตรงข้าม
ความเข้มข้นของแสงมากกว่า กับแรงโน้มถ่วงของโลก
เสมอ

สิ่งเร้าภายนอก 4

สิ่งเร้าภายนอก ได้แก่ แสง อุณหภูมิ น้ำ และการสัมผัส ซึ่งสิ่งเร้าเหล่า
นี้จะไปกระตุ้นให้ฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการเจริญเติบโตของพืชกระจายไป
ยังส่วนต่าง ๆ ในปริมาณที่ไม่เท่ากันโดยพืชมีการตอบสนองต่อสิ่งเร้าต่าง
ๆ ดังนี้

1.การตอบสนองต่อแสง

พืชส่วนใหญ่จะมีการตอบสนองต่อแสง โดยเฉพาะพืชที่ได้รับ
ความเข้มของแสงไม่เท่ากันทุกด้าน พืชจะโค้งไปทางที่มีความเข้ม
ข้นของแสงมากกว่า การตอบสนองต่อแสงที่ไม่เท่ากันนี้มักจะพบ
กับพืชที่ปลูกในที่ร่ม ทำให้พืชพยายามที่หันไปทางด้านที่แสงส่อง
มา เช่น

- การปลูกต้นไม้ใกล้หน้าต่าง ต้นไม้จะหันยอดไปทางหน้าต่าง ต้น
ทานตะวันจะหันดอกตามทิศทางการส่องแสงของดวงอาทิตย์ตลอดทั้งวัน
ตั้งแต่เช้าจรดเย็น

- การหุบและการบานของดอกไม้ มีแสงมากระตุ้นให้กลุ่มเซลล์ด้านนอก
และด้านในมีอัตราการเจริญเติบโตแตกต่างกัน ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ได้อธิบาย
เหตุผลการหุบและการบานของดอกไม้ไว้ ดังนี้

1) การหุบของดอกไม้ เกิดจากกลุ่มเซลล์ที่อยู่ด้านนอกของกลีบดอกมี
การเจริญเติบโตเร็วกว่าเซลล์ที่อยู่ด้านใน

2) การบานของดอกไม้ เกิดจากกลุ่มเซลล์ที่อยู่ด้านในของกลีบดอกมี
การเจริญเติบโตเร็วกว่ากลุ่มเซลล์ที่อยู่ด้านนอก

5

2.การตอบสนองต่ออุณหภูมิ

ทำให้เกิดการเคลื่อนไหวได้ เช่น การบานของ
ดอกบัวสวรรค์ ทิวลิป เมื่อได้รับอุณหภูมิสูง ต้นเม
เปิลจะเปลี่ยนจากสีเขียวเป็นสีเหลืองแล้วค่อย ๆ
หลุดร่วงไปเพื่อลดการคายน้ำในช่วงที่มีอุณหภูมิต่ำ
ลงในฤดูหนาว

3.การตอบสนองต่อน้ำ

การตอบสนองของพืชต่อปริมาณน้ำ สังเกตได้จาก
พืชที่เจริญเติบโตในบริเวณที่แห้งแล้ง เช่น กระบอง
เพชร พืชที่เจริญเติบโตในทะเลทรายจะต้องมีการปรับ
ตัวเพื่อตอบสนองต่อปริมาณน้ำที่มีน้อย โดยพืชบาง
ชนิดจะลดขนาดของใบหรือเปลี่ยนให้อยู่ในรูปของ
หนามเพื่อลดการสูญเสียน้ำ

4.การตอบสนองต่อการสัมผัส
การตอบสนองต่อการสัมผัสของพืชมีหลายรูปแบบ

เช่น ใบไมยราบเมื่อถูกสัมผัส ใบจะหุบ เนื่องจากที่โคน
ของใบมีต่อมรับสัมผัสเมื่อถูกกระตุ้นจะส่งความรู้สึกไป
ยังใบ ทำให้ใบหุบได้หรือต้นหม้อข้าวหม้อแกงลิง เมื่อ
แมลงตกลงไปฝาใบจะปิดทันทีหรือต้นกาบหอยแครง
เมื่อแมลงมาสัมผัสในส่วนของใบที่มีลักษณะคล้ายฝา
ฝานั้นจะถูกปิดเข้าหากัน ทำให้แมลงไม่สามารถหลุด
รอดออกมาได้

การตอบสนองที่ เกิดจากสิ่ งเร้า 6
ภายในของต้นพืชเอง

1.การเอนหรือแกว่งยอดไปมา (nutation movement)

เป็ นการเคลื่อนไหวที่เกิดเฉพาะที่ยอดของพืชบางชนิด
เช่น ถั่ว ทำให้ปลายยอดเอนหรือแกว่งไปมา ในขณะที่พืช
เจริญเติบโตทีละน้อยเนื่องจากกลุ่มเซลล์ 2 ด้านของลำต้น
เจริญเติบโตไม่เท่ากัน

2.การบิดลำต้นไปรอบๆเป็นเกลียว (spiral movement)

เป็นการเคลื่อนไหวที่ปลายยอดบิดเป็นเกลียว เมื่อพืช
เจริญเติบโตขึ้นทำให้ลำต้นบิดเป็นเกลียวพันรอบแกน หรือ
พันอ้อมหลักขึ้นไปเป็นการพยุงลำต้นไว้ เช่น การพันหลักของ
ต้นพริกไทย ต้นพลู เป็นต้น

3.การเคลื่อนไหวที่เกิดเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงแรงดันเต่ง (turgor movement)

เซลล์พืชดูดน้ำเข้าไป เซลล์จะเต่งขึ้น เพราะเกิดแรงดันเต่ง ทำให้พืชกางใบออกได้
เต็มที่ แต่ถ้าเสียน้ำไปใบจะเหี่ยวหรือเฉาลง การเคลื่อนไหวหรือการตอบสนองแบบนี้
ปกติพืชจะมีการเคลื่อนไหวตอบสนองต่อการสัมผัส (สิ่งเร้าจากภายนอก) ช้ามาก แต่มี
พืชบางชนิดที่ตอบสนองได้เร็ว โดยการสัมผัสจะไปทำให้มีการเปลี่ยนแปลงของปริมาณ
น้ำภายในเซลล์ ทำให้แรงดันเต่งของเซลล์เปลี่ยนแปลงไป ซึ่งเป็นไปอย่าง รวดเร็วและไม่
ถาวร ซึ่งมีหลายแบบ

7

- การหุบของใบจากการสะเทือน การหุบ
ใบของต้นไมยราบ โดยจะเกิดขึ้นบริเวณ
โคนก้านใบและโคนก้านใบย่อย มีความไว
สูงต่อสิ่งเร้าที่มากระตุ้นเช่น การสัมผัส
เมื่อสิ่งเร้ากระตุ้นจะมีผลทำให้แรงดันเต่ง
เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วคือเซลล์จะสูญ
เสียน้ำให้กับเซลล์ข้างเคียงทำให้ใบหุบลง
ทันทีหลัง

- การหุบของใบพืชพวกที่มีการ
เปลี่ยนแปลงรูปร่างไปเพื่อจับแมลง เช่น ใบ
ของต้นหม้อข้าวหม้อแกงลิง มีการ
เปลี่ยนแปลงรูปร่างของใบเพื่อทำหน้าที่จับ
แมลง เมื่อแมลงบินมาเกาะก็จะตอบสนอง
โดยการหุบใบทันที พร้อมทั้งปล่อยเอนไซม์
ออกมาย่อยแมลงเป็ นอาหาร

- การหุบใบตอนพลบค่ำของพืชต่าง ๆ
เช่น ใบก้ามปู ใบมะขาม ใบไมยราบ ใบถั่ว
ใบแค ใบกระถิน ใบผักกระเฉด รวมไปถึง
พืชตระกูลถั่ว เป็นการตอบสนองต่อการ
เปลี่ยนแปลงความเข้มของแสง โดยที่ใบจะ
หุบ ก้านใบจะห้อยและลู่ลงในตอนพลบค่ำ
เนื่องจากแสงสว่างลดลง

กิจกรรมที่ 1 8
การตอบสนองต่อแสงของพืช

วัตถุประสงค์
เพื่อศึกษาเกี่ยวกับการตอบสนองต่อแสงของพืช

อุปกรณ์

1 เมล็ดถั่วเขียว 2 ดิน 3 น้ำ

4 ถ้วยปลูก 5 แก้วพลาสติก 6 ถุงดา / กล่องทึบแสง

7 เทปกาว

9

ตอนที่ 1 ปลูกในที่ได้รับแสงปกติ

ขั้นตอนการทดลอง

1 เตรียมถั่วเขียว 2 ถั่วเขียวแช่น้ำ 3 ถั่วเขียวแช่น้ำ 12 ชม.

4 เตรียมดินปลูกในถ้วยปลูก 5 นำเมล็ดถั่วเขียวลงปลูก 6 นำดินมาปิดบนเมล็ดถั่วเขียว
ถ้วยละ 5 เมล็ด และรดน้ำ

ตอนที่ 1 ปลูกในที่ได้รับแสงปกติ 10

ผลการทดลอง

ภาพ ลักษณะต้นถั่วเขียวที่ได้รับแสงปกติเมื่อผ่านไป 3 วัน

ตอนที่ 2 ปลูกในที่มืด 11

ขั้นตอนการทดลอง

1 เตรียมถั่วเขียว 2 ถั่วเขียวแช่น้ำ 3 ถั่วเขียวแช่น้ำ 12 ชม.

4 เตรียมดินปลูกในถ้วยปลูก 5 นำเมล็ดถั่วเขียวลงปลูก 6 นำดินมาปิดบนเมล็ดถั่วเขียว
ถ้วยละ 5 เมล็ด และรดน้ำ

7 นำถุงดำมาคลุมไว้ หรือ ใส่ในกล่องทึบแสง แล้วนำไปไว้ในที่มืดเป็นเวลา 3 วัน

ตอนที่ 2 ปลูกในที่มืด 12

ผลการทดลอง

ภาพ ลักษณะต้นถั่วเขียวที่ปลูกในที่มืดเมื่อผ่านไป 3 วัน

13

สรุปผลการทดลอง

จากการทดลองศึกษาเกี่ยวกับการตอบสนองต่อแสงของพืช จากการ
เจริญเติบโตของต้นถั่วเขียว ซึ่งทำการสังเกตการตอบสนองของต้นถั่วเขียวที่มี
ต่อแสง โดยจัดการทดลอง 2 ลักษณะ ได้แก่ แบบที่ 1 ปลูกในที่ได้รับแสงปกติ
แบบที่ 2 ปลูกในที่มืด เมื่อเวลาผ่านไปประมาณ 3 วัน พบว่า แบบที่ 1 ต้นถั่ว
เขียวเจริญเติบโตสูงขึ้น ลำต้นมีลักษณะสีเขียวตั้งตรงแข็งแรง ใบมีลักษณะ
สีเขียวแผ่ออกเต็มใบ แบบที่ 2 ต้นถั่วเขียวเจริญเติบโตสูงขึ้น ลำต้นมีลักษณะ
สีขาว สูงยาว คดเคี้ยวไปมาและไม่แข็งแรง ใบมีลักษณะสีเหลืองแผ่ออกไม่เต็ม
ใบ

จากการทดลองจะพบว่าพืชที่ปลูกในที่ได้รับแสงปกติจะเจริญเติบได้ดีและ
แข็งแรงกว่าพืชที่ปลูกในที่มืดดังนั้นจึงสรุปได้ว่าพืชมีการตอบสนองต่อแสงเพื่อ
การเจริญเติบโตและการดำรงชีวิต

14

อ้างอิง

พจนา เพชรคอน. (2561, ตุลาคม). การตอบสนองต่อแสง. สืบค้นเมื่อ 5 กันยายน 2565,
จาก https://www.scimath.org/lesson-biology/item/9432-2018

สฐาปณีย์ โสภณอดิศัย. การตอบสนองต่อสิ่งเร้า. สืบค้นเมื่อ 5 กันยายน 2565,
จาก https://nachuakpit.ac.th/client-2.pdf

Chanakarn Sukekot. (2555, ธันวาคม). การตอบสนองของพืช. สืบค้นเมื่อ 5 กันยายน
2565, จาก http://biologyoil.blogspot.com/2012/12/blog-post.html