BAB 2.6-Reka Bentuk Makanan

BAB 2
APLIKASI TEKNOLOGI

2.6 REKA BENTUK MAKANAN

2.6.1 MENTAKRIFKAN REKA BENTUK MAKANAN

Reka bentuk Makanan Reka bentuk makanan

• Pengetahuan tentang • Sesuatu bahan yang boleh • Aktiviti merealisasikan idea
penghasilan idea secara dimakan dalam bentuk kepada bentuk makanan yang
terancang untuk pepejal atau cecair. melibatkan inovasi dan
menghasilkan sesuatu kreativiti.
produk. • Dihasilkan daripada haiwan
atau tumbuhan. • Dipengaruhi oleh
• Produk yang dihasilkan permintaan, budaya, sosial,
mempunyai nilai estetika, • Ciri-ciri makanan terdiri tempat dan cara hidup
fungsi, pembuatan, daripada pelbagai tekstur, sebuah masyarakat yang
keupayaan dan rasa, bau, rupa dan warna. berubah mengikut trend.
kebolehpasaran.
• Reka bentuk makanan dapat
menawarkan sumbangan
inovatif dalam industri
makanan yang berkembang
secara berterusan serta
membangunkan sektor
makanan di negara ini.

2

Aspek Reka Proses, kaedah dan ruang tempat produk
Bentuk diproses, diedarkan dan digunakan
Makanan
Semua aktiviti komunikasi yang
dilaksanakan untuk mempromosikan

produk makanan

Makanan dari segi komunikasi, perwakilan
dan estetika

Peralatan dan perkakasan yang digunakan
untuk menyediakan dan mengambil
makanan

3

Klasifikasi Reka Bentuk
Makanan

Reka bentuk susunan Reka bentuk pada
makanan dalam bekas makanan itu sendiri.

atau pinggan.

4

2.6.2 MENJELASKAN KEPENTINGAN REKA BENTUK MAKANAN

Kebebasan memilih kepada pengguna

Kepentingan Reka Bentuk Menzahirkan nilai estetika
Makanan
Melindungi etika sosial

Memberikan faedah kepada pengusaha

Pembangunan sains dan teknologi moden

Kepelbagaian etika budaya

5

(A) Kebebasan Memilih Kepada Pengguna

• Perubahan cita rasa pengguna menyumbang kepada
penghasilan reka bentuk makanan.

• Perubahan gaya hidup dan pendapatan pengguna
menyebabkan reka bentuk makanan mengalami evolusi
kreatif mengikut aliran trend semasa.

(B) Menzahirkan Nilai Estetika

• Reka bentuk yang menarik boleh menzahirkan nilai esetika
yang memberikan nilai tambah kepada sesuatu makanan dan
berpotensi tinggi untuk dipasarkan.

• Nilai tambah menjadikan sesuatu makanan itu berpotensi
dan berkualiti tinggi.

6

(C) Melindungi Etika Sosial

• Penerapan nilai inovatif dan kreatif perlu dilakukan dalam
sesuatu reka bentuk makanan supaya reka bentuk yang
menarik dapat dihasilkan.

• Etika social perlu dititikberatkan supaya tidak menyentuh
sensitiviti kaum dan agama.

(D) Memberikan Faedah Kepada Pengusaha

• Keperluan dan kehendak pengguna sentiasa berubah, ini
secara tidak langsung mewujudkan peluang perniagaan
baharu kepada pengusaha.

• Inovasi reka bentuk makanan juga menyumbang peluang
perniagaan kepada pengusaha.

7

(E) Pembangunan Sains dan Teknologi Moden

• Perkembangan dan trend semasa dalam dunia reka bentuk
makanan memberikan kesan yang sangat besar kepada
pembangunan sains dan teknologi.

• Reka bentuk makanan yang berkembang pesat ini menyumbang
kepada terciptanya pelbagai jenis mesin dan alatan memasak.

(F) Kepelbagaian Etika Budaya

• Kepelbagaian budaya di negara kita boleh dijadikan sumber idea
untuk menghasilkan reka bentuk makanan yang menarik.

• Setiap kaum di negara ini mempunyai makanan tradisional
masing-masing melalui reka bentuk makanan.

8

2.6.3 MENGAPLIKASIKAN PENGGUNAAN ALATAN DAN PERKAKASAN
DALAM PROSES PENYEDIAAN REKA BENTUK MAKANAN

• Pelbagai alatan dan perkakasan digunakan dalam proses penyediaan
reka bentuk makanan.

• Alatan dan perkakasan ini dicipta untuk memudahkan sesuatu kerja
yang dilakukan, meringankan kerja-kerja membentuk serta
menjimatkan masa dan tenaga.

• Setiap alatan dan perkakasan perlu digunakan bersesuaian dengan
fungsinya.

9

Alatan
memotong

Alatan Alatan ialah perkakasan yang Alatan
menghidang digunakan untuk membuat dan membentuk
menghasilkan sesuatu makanan

Alatan
menghias

10

(A) ALATAN MEMOTONG

Pisau tukang masak (Chef’s Knife)

• Memotong pelbagai jenis bahan masakan dan makanan.
• Rata dan melengkung di bahagian hujung matanya.

Pisau bergerigi (Serrated Knife)

• Memotong bahan makanan yang lembut tetapi mempunyai permukaan kulit
yang keras.

• Panjang, mendatar dan mempunyai mata yang bergerigi.

Pisau penyisih (Boning Knife)

• Memisahkan daging atau ikan daripada tulangnya, membuang urat dan lemak
pada daging.

• Bentuk bilah melengkung dan mengecil di bahagian hujung.

11

(A) ALATAN MEMOTONG

Pisau paring (Paring Knife)

• Memotong buah, sayur, keju dan mengupas bawang.
• Bentuknya sama seperti pisau tukang masak tetapi berukuran lebih kecil dan

matanya melengkung di bahagian hujung.

Pisau bulan sabit (Mincing Knife)

• Memotong halus herba dan sayur.
• Melengkung seperti bulan sabit dan mempunyai dua pemegang.

Pisau pengupas (Peeler Knife)

• Membuang kulit buah dan sayur.
• Bentuk matanya seperti pisau pencukur.

12

(B) ALATAN MEMBENTUK DAN MENGUKIR

Pisau ukir (Fruit Carving Knife)

• Mengukir buah-buahan dan sayur-sayuran.
• Bersaiz kecil, pendek, ringan dan melengkung serta mempunyai pelbagai

bentuk.

Pisau turning (Turning Knife)

• Membentuk, merapi dan membuang kulit buah-buahan dan sayur-sayuran.
• Bersaiz kecil, ringan dan bentuk bilah pisau melengkung.

Parisian Scoop

• Mendapatkan bentuk bulat pada makanan, buah-buahan dan sayur-sayuran.
• Ringan dan pelbagai saiz.

13

(B) ALATAN MEMBENTUK DAN MENGUKIR
Penerap (Cutter)

• Membentuk doh, sayur-sayuran dan buah-buahan.
• Pelbagai bentuk, saiz, ringan dan diperbuat daripada keluli lembut

tahan karat.

14

(C) ALATAN MENGHIAS

Memberi rupa bentuk yang menarik pada setiap reka bentuk makanan.
Kebiasaannya digunakan untuk menghias makanan seperti kek dan pastri.

15

(D) ALATAN MENGHIDANG

Bekas menghidang bagi reka bentuk susunan makanan di dalam
pinggan harus bersesuaian dengan jenis reka bentuk makanan
yang direka.

16

(E) PERKAKASAN

✓ Ialah peralatan yang digunakan untuk memudahkan sesuatu kerja yang dilakukan.

Pengisar pelbagai guna

• Mengisar pelbagai jenis makanan.
• Menjimatkan masa dan tenaga.

Mesin pengisar buah-buahan

• Membuat jus buah-buahan dan sayur-
sayuran.

• Menjimatkan masa dan tenaga.

17

Pengadun roti

• Mengadun adunan roti dan boleh terus dibakar.
• Dapat menjimatkan masa dan tenaga.

Mesin mengadun

• Mengadun semua jenis adunan untuk membuat kek, roti,
pasta dan biskut.

• Proses mengadun bahan lebih cepat dan tekstur adunan
lebih lembut dan cantik.

Periuk nasi elektrik

• Memasak nasi.
• Menjimatkan masa dan tenaga.

18

Ketuhar elektrik

• Membakar makanan.
• Lebih menjimatkan masa dan tenaga.

Pengukus elektrik

• Mengukus makanan.
• Jangka masa memasak lebih pendek dan

kebersihan makanan lebih terjamin.

Ketuhar gelombang mikro

• Memasak pelbagai jenis makanan.
• Masa memasak lebih singkat.

19

2.6.4 MELAKAR SERTA MENJUSTIFIKASIKAN REKA BENTUK DAN
PEMBUNGKUSAN MAKANAN

• Lakaran ialah satu lukisan awal atau lukisan draf yang dihasilkan menggunakan
teknik lakaran bebas.

Dimensi Bahan yang Prinsip reka
digunakan bentuk

Maklumat
yang perlu
ada pada

lakaran

Elemen reka bentuk

20

(A) ELEMEN REKA BENTUK Garisan
Rupa
Elemen ialah Elemen Reka Bentuk
perkara yang Bentuk Warna
dapat Tekstur
membantu Nilai
menzahirkan Ruang
idea seseorang Saiz
dalam bentuk
lukisan atau
lakaran

21

Garisan Rupa Bentuk

• Merujuk kepada pergerakan • Merujuk kepada apa-apa • Ditetapkan mengikut
titik dalam satu ruang. ruang yang dikelilingi oleh konsep yang dikehendaki.
garisan, nilai dan warna.
• Dalam bentuk 2D atau 3D, • Berbentuk 3D yang
jelas atau abstrak. • Berbentuk 2D atau rata. mempunyai ketinggian,
kelebaran dan kedalaman.
• Memberi impak yang • Merupakan elemen
menarik kepada makanan pertama pandangan mata 22
dan pembungkusan. manusia.

Warna Nilai Tekstur

• Mempunyai sifat Hue (merujuk • Merujuk kepada impak • Merujuk kepada struktur dan keadaan permukaan yang boleh disentuh seperti licin/kasar dan ‘dirasai’ melalui perasaan.
kepada jenis warna) dan sifat terang/gelap sesuatu Setiap tekstur memberikan persepsi pandangan yang berbeza.
emosi (merujuk kepada warna tona/warna.
yang terang/gelap atau boleh 23
berubah, kualiti kecerahan dan • Tona warna akan
ketulenan yang boleh memberikan nilai yang lebih
mempengaruhi emosi). menonjol.

• Reka bentuk dan pembungkusan
makanan untuk kanak-kanak perlu
dipelbagaikan dengan warna
untuk menarik perhatian mereka.

Ruang Saiz

• Merujuk kepada kawasan • Merujuk kepada
kosong di sekeliling objek, ukuran/dimensi bagi
jarak atau rongga dalam sesuatu objek.
sesuatu objek.
• Faktor penting kepada
• Untuk menampakkan pelanggan dalam membuat
bentuk yang lebih menarik. pemilihan.

24

(B) PRINSIP REKA BENTUK Keseimbangan
Pengulangan
Prinsip reka Prinsip Reka
bentuk ialah Bentuk Kontras
konsep yang Keringkasan
digunakan untuk Penekanan
menyusun Pergerakan
elemen-elemen Pembahagian
bagi menjadikan Kepelbagaian
satu struktur
objek yang Kesatuan
berkesan, Harmoni
bermutu dan
menarik

25

Keseimbangan

• Ialah suatu konsep fizik yang menekankan kesamaan berat, tarikan dan tumpuan
pada satu objek berbentuk simetri.

• Contohnya, susunan hiasan perlu seimbang sewaktu membuat reka bentuk
makanan dan pembungkusannya.

Kontras

• Merujuk kepada pelbagai elemen yang berlawanan bagi memberikan impak yang
lebih jelas kepada objek.

• Berfungsi untuk menarik perhatian, memberi fokus dan mengelakkan kebosanan.
• Boleh dicapai melalui penggunaan teks, warna dan kedudukan elemen.

Pengulangan

• Merujuk kepada tumpuan pergerakan yang dihasilkan melalui perletakkan sesuatu
elemen yang berulang-ulang.

• Bermaksud menggunakan elemen yang sama dan serupa secara berulang-ulang
sama ada dalam saiz yang serupa atau berbeza.

26

Keringkasan

• Adalah menapis mana-mana elemen yang tidak diperlukan dan hanya
mengekalkan elemen yang penting sahaja.

Pergerakan

• Merujuk kepada tindakan aliran yang akan memimpin pandangan mata dan
perasaan terhadap sesuatu.

• Dapat mewujudkan suasana tertentu selain menimbulkan daya tarikan dan kesan
visual yang lebih realistik.

Penekanan

• Merujuk kepada penumpuan kepada sesuatu melalui gabungan elemen-elemen
yang dicadangkan.

• Menonjolkan sesuatu unsur dalam karya grafik yang boleh menarik perhatian.

27

Pembahagian

• Merujuk kepada hubung kait antara dua elemen berdasarkan kadar banding yang
betul dalam ukuran.

• Adalah penting terutamanya dalam menentukan saiz reka bentuk makanan dan
pembungkusan.

Kepelbagaian

• Menunjukkan aplikasi penggunaan pelbagai elemen, gaya, kualiti dan idea yang
berbeza dalam sesuatu reka bentuk.

Kesatuan

• Penggabungan elemen dapat membentuk imej, konsep atau idea yang sempurna.
• Menjadikan sesuatu reka bentuk makanan dan pembungkusan lebih menarik.

28

Harmoni

• Sesuatu reka bentuk yang dapat mewujudkan gambaran
emosi yang positif.

• Memberi ketenangan dan kegembiraan kepada individu.

29

(C) LAKARAN SERTA JUSTIFIKASI REKA BENTUK MAKANAN

• Sebelum membuat suatu rekaan reka bentuk makanan
yang menarik, lakaran reka bentuk perlu dilakukan terlebih
dahulu.

• Lakaran reka bentuk makanan biasanya dihasilkan
berdasarkan tema yang dikehendaki oleh pelanggan.

• Lakaran reka bentuk makanan yang dihasilkan perlu
dijustifikasikan berdasarkan elemen dan prinsip reka
bentuk.

30

31

(D) PEMBUNGKUSAN MAKANAN

• Ialah suatu mekanisme yang menggunakan kaedah sains dan teknologi dalam memelihara
produk bagi tujuan pengedaran, penstoran, jualan dan penggunaan.

• Melibatkan proses reka bentuk, penilaian dan pemasaran.Pembungkusan
Makanan
Tanda jenama
Tipografi
Warna
Ilustrasi

Reka Bentuk
Maklumat

Saiz

32

Tanda jenama

• Merupakan elemen grafik yang penting dalam pembungkusan
• Merupakan nama yang diberikan kepada sesuatu produk / perkhidmatan
• Berfungsi untuk memperkenalkan produk atau perkhidmatan kepada pengguna

Tipografi

• Bagi mencipta satu jenama kepada sesuatu produk
• Penggunaan pelbagai bahasa dan tipografi yang unik kreatif
• Sesetengah pengguna lebih gemar mengingati simbol daripada nama sesuatu produk

Warna

• Mewujudkan identiti sesuatu produk dan menyatakan sesuatu maksud.
• Memberi kesan secara langsung kepada reka bentuk pembungkusan makanan
• Penggunaan warna yang berlainan pada pembungkusan untuk menunjukkan produk

yang pelbagai jenis.

33

Ilustrasi

• Untuk menggambarkan produk yang dibungkus
• Perlu menarik, unik dan sesuai dengan reka bentuk makanan yang dibungkus
• Perlu kreatif, menarik dan tidak terlalu padat supaya dapat memberikan keharmonian

Reka Bentuk
Perlu menepati beberapa sifat, iaitu ergonomik, mudah dibawa, selamat digunakan dan
mesra alam.
Perlu bersesuaian dengan produk yang hendak dibungkus.

Maklumat
• Merupakan elemen yang penting dalam mereka bentuk sesuatu pembungkusan
• Setiap bungkusan mestilah mempunyai maklumat yang perlu disampaikan kepada

pengguna

Saiz

• Reka bentuk pembungkusan yang berlainan saiz dapat memberikan lebih banyak
pilihan mengikut keperluan dan kehendak pengguna.

34

(E) LAKARAN SERTA JUSTIFIKASI PEMBUNGKUSAN MAKANAN

35

2.6.5 MENGHASILKAN REKA BENTUK DAN PEMBUNGKUSAN MAKANAN

(A) Reka Bentuk Makanan

• Reka bentuk makanan mampu menarik perhatian pengguna, mempersembahkan gaya hidup, ekspresi kepada
jenama dan juga emosi.

• Perkara-perkara yang perlu diberi perhatian semasa mereka bentuk makanan dalam pinggan atau bekas
adalah seperti berikut:

Keseimbangan Bentuk Tekstur Rasa Saiz
• Perlulah
• Cara • Merancang • Gabungan • Gabungan
penyusunan pelbagai bentuk keseimbangan bahan-bahan seimbang
makanan dan susunan dan tekstur akan dengan saiz
memberi impak ketinggian dalam pinggan menghasilkan pinggan atau
kepada emosi. adalah sebagai sangat penting rasa yang unik bekas.
satu variasi tetapi jangan dalam mereka
• Warna, bentuk, dalam mereka menggunakan bentuk 36
saiz dan tekstur bentuk terlalu banyak makanan.
berperanan makanan. makanan.
memberi
keseimbangan
pada susun atur.

Faktor-faktor yang perlu diberi perhatian sebelum reka
bentuk makanan dihasilkan adalah seperti yang berikut:

Membentuk Memilih reka Menggunakan Memilih bekas
imej bentuk yang
Memilih Memilih saiz peralatan menghidang
/personaliti bahan dan tidak
reka bentuk melanggar yang sesuai yang sesuai yang sesuai
warna tatasusila
makanan makanan yang agama dan untuk dengan dengan reka
berdasarkan
sesuai kaum memberikan bentuk bentuk
cita rasa
seperti pilihan kepada makanan yang makanan yang
budaya, nilai,
elegan dan pengguna akan akan
sofistikated
dihasilkan dihasilkan

37

(B) Reka Bentuk Pembungkusan Makanan

• Pembungkusan ialah satu mekanisme yang penting untuk memelihara kualiti
makanan dan mengurangkan pembaziran makanan.

• Reka bentuk pembungkusan dapat menarik perhatian pengguna untuk
membeli.

• Keunikan sesuatu reka bentuk pembungkusan akan menimbulkan sifat ingin
tahu pengguna tentang isi kandungannya.

• Elemen dan prinsip reka bentuk penting untuk menghasilkan reka bentuk
pembungkusan yang lebih kreatif.

38

Faktor-faktor yang perlu dipertimbangkan sebelum mereka
bentuk pembungkusan adalah seperti yang berikut:

Menentukan Membentuk Memasukkan Pemilihan warna Penggunaan Pemilihan bahan
sasaran pasaran imej atau informasi yang sesuai imej yang tepat pembungkusan
dan demografi personaliti dalam dengan produk yang mesra alam
produk penting dengan
padat dan pembungkusan membawa
berdasarkan cita tersusun makanan dapat maksud yang
rasa dan lebih tepat
menarik berbanding teks
keuntungan perhatian yang panjang
sasaran pengguna
consumer lebar

seperti praktikal,
elegan dan
canggih

39

2.6.6 MENILAI REKA BENTUK MAKANAN YANG DIHASILKAN

• Reka bentuk makanan yang dihasilkan perlu dinilai untuk memenuhi keperluan dan kehendak
pengguna.

Kecenderungan Kriteria penilaian Kandungan unsur
reka bentuk
Kreativiti makanan Simbolik
• Idea menghasilkan reka bentuk, kaedah • Daya penarik produk yang boleh

dan fungsi yang unik dan menarik. mempengaruhi pengguna dan
membawa mesej tertentu yang
Inovasi memberikan nilai tambah kepada
• Idea yang dipelbagaikan, mengubah produk dan pengguna. Ciri-ciri mesra
alam sama ada melibatkan pengguna
dan membuat penambahbaikan pada atau tidak.
produk yang sedia ada di pasaran.
Estetika
Keaslian reka bentuk • Kaitan antara elemen dan prinsip reka
• Idea yang tulen, original dan tidak
bentuk pembungkusan dengan
diciplak daripada idea yang sedia ada. keindahan dan cita rasa yang
mempengaruhi pengguna.

40

Tujuan Penilaian Reka(A) Penilaian Reka Bentuk Makanan
Bentuk Makanan
Memilih bahan-bahan yang tepat

Menggunakan teknik dan alat yang betul
Mengembangkan idea dalam mereka bentuk

makanan
Menunjukkan inovasi dan kreativiti

41

Bahagian Utama Penilaian

Tahap perkembangan Tahap keupayaan Tahap penilaian reka
idea yang meliputi penghasilan reka bentuk makanan yang
kecenderungan bentuk makanan
meliputi penggunaan dihasilkan adalah
inovasi, kreativiti dan bahan, alatan dan tahap terakhir yang
keaslian reka bentuk meliputi beberapa
untuk menghasilkan teknik aspek iaitu fungsi,
reka bentuk makanan estetika, ergonomik
dan keselamatan serta

nilai komersial

42

Langkah-Langkah penilaian reka bentuk makanan dilakukan seperti berikut:

Lakaran perkembangan idea reka Pemilihan bahan, alatan
bentuk makanan yang akan dibuat dan teknik yang betul dapat
perlu mempunyai identiti tersendiri menghasilkan reka bentuk

dalam kecenderungan inovasi, makanan yang menarik
kreativiti dan keaslian reka bentuk

Hasil terakhir reka bentuk makanan
perlulah memenuhi beberapa

kriteria yang telah ditetapkan iaitu
fungsi, estetika, ergonomik dan
keselamatan serta nilai komersial

43

(B) Contoh Penilaian Reka Bentuk Makanan

44