Hand Washing Handbook
นักศึกษาหลักสูตรการพยาบาลเฉพาะทาง สาขาการพยาบาลผู้ป่วยโรคติดเชื้อ เเละการควบคุมการติดเชื้อรุ่นที่ 19 จัดทำ โดย
สารบัญ 1 ความหมายของการทำ ความสะอาดมือ 2 3 ประเภทของการทำ ความสะอาดมือ 4 ขั้นตอนการทําความสะอาดมือ 7 ขั้นตอน 5 ปัญหาที่พบในการทำ ความสะอาดมือ และแนวทางแก้ไข บรรณานุกรม ข้อบ่งชี้การทําความสะอาดมือ 5 moment 6 1 2 6 7 8 9 หน้า 7 ภาคผนวก 10
การทำ ความสะอาดมือ หมายถึง การขจัดสิ่งสกปรก และเชื้อ จุลชีพออกจากมือโดยวิธีการล้างด้วยน้ำ กับสบู่หรือน้ำ ยาฆ่าเชื้อ หรือการใช้แอลกอฮอล์ถูมือ เนื่องจากการทำ ความสะอาดมือสามารถลดเชื้อจุลชีพบนมือได้ อย่างมีประสิทธิภาพการทำ ความสะอาดมือเป็นการปฏิบัติที่ง่ายที่สุด ในการป้องกันการติดเชื้อและแพร่กระจายเชื้อในโรงพยาบาล ลดโอกาสการติดเชื้อในโรงพยาบาลลดโอกาสแพร่กระจายเชื้อ จากบุคลากรสู่ผู้ป่วยเนื่องจากมือของบุคลากรทางการพยาบาลถือ เป็นแหล่งแพร่กระจายเชื้อที่พบบ่อย ความหมายของการทำ ความสะอาดมือ หน้า 1
ประเภทของการทำ ความสะอาดมือ Normal hand washing 1. 2. Hygienic hand washing 3. Alcoholbased hand rub
20-30 sec 1. Normal hand washing ก่อนและหลังสัมผัสผิวหนังผู้ป่วยปกติ ที่ไม่มีการปน เปื้อนวัสดุสิ่งของที่ติดเชื้อ (Infectious material) ที่มองเห็นได้ด้วยตาเปล่า เช่น เลือด และหนอง เป็นต้น ก่อนปฏิบัติกิจกรรมการพยาบาลทั่วไป ที่ไม่ต้องใช้ เทคนิคปราศจากเชื้อ เช่น การวัดความดันโลหิต การวัด อุณหภูมิ การจับชีพจร การพลิกตัว การป้อนอาหารการ ให้อาหารทางสายให้อาหารและการให้ยารับประทาน ให้ ยาทางผิวหนัง หรือ ให้ยาทางเยื่อบุ เป็นต้น หลังสัมผัสวัสดุสิ่งของที่ไม่ติดเชื้อ (Non-infec tious material) เช่น น้ำ ดื่ม อาหาร ขวดน้ำ แก้วน้ำ ถาดอาหารที่สะอาดและไม่มีการปนเปื้อนเชื้อโรค เป็นต้น หลังถอดถุงมือ กรณีที่ผิวหนังไม่มีการปนเปื้อนวัสดุ สิ่งของที่ติดเชื้อ (Infectious material) ที่มองเห็นได้ ด้วยตาเปล่า เช่น เลือด และหนอง เป็นต้น 1. 2. 3. 4. ฟอกมือด้วยน้ำ และสบู่ธรรมดา อย่างน้อย 20-30 วินาที ล้างสบู่ออกด้วยน้ำ เช็ดให้แห้งด้วยผ้าหรือกระดาษสะอาด วิธีการ ข้อบ่งชี้ “กิจกรรมทั่วไป ไม่เปื้อนสารคัดหลั่ง ไม่สัมผัสผู้ติดเชื้อ” หน้า 3
2. Hygienic hand washing ก่อก่นทําทํกิจกิกรรมที่ต้ ที่ อต้งใช้เช้ทคนิคนิ ปราศจากเชื้อ ชื้ หรือรื กิจกิกรรมที่มี ที่ กมีารสอดใส่อุส่ปอุกรณ์เ ณ์ ข้าข้ไปในร่าร่งกายผู้ป่ผู้วป่ย เช่นช่การใส่สส่ายสวนปัสปั สาวะ และการเตรียรีมยาฉีดฉี เป็น ป็ ต้นต้ ก่อก่นการสัมสัผัสผัหรือรืทําทํกิจกิกรรมกับกัผู้ป่ผู้วป่ยที่มี ที่ ภูมีมิภูคุ้มิมคุ้กันกัต่ำ หรือรืผิวผิหนังนัที่มี ที่ บมีาดแผล เช่นช่การสัมสัผัสผัผู้ป่ผู้วป่ยปลูกลูถ่าถ่ย ไขกระดูกดูผู้ป่ผู้วป่ยมะเร็ง ร็ ระยะสุดสุท้าท้ย และผู้ป่ผู้วป่ยเอดส์ร ส์ ะยะ สุดสุท้าท้ย เป็น ป็ ต้นต้ หลังลัสัมสัผัสผั สิ่ง สิ่ สกปรกหรือรืเชื้อ ชื้โรค เช่นช่เลือลืด หนอง เสมหะ และอุจอุจาระ เป็น ป็ ต้นต้ 1. 2. 3. วิธีการ ข้อบ่งชี้ ฟอกมือมืด้วด้ยน้ำ และน้ำ ยาฆ่าฆ่เชื้อ ชื้ 4% Chlorhexidine gluconate อย่างน้อย 20-30 วินาที ล้างด้วยน้ำ เช็ดให้แห้งด้วยผ้าหรือกระดาษสะอาด ในกรณีที่ณีมื ที่ อมืไม่เม่ปื้อ ปื้ นสิ่ง สิ่ สกปรกที่เ ที่ ห็น ห็ได้ด้ด้วด้ยตาเปล่าล่ ใช้ น้ำ ยาทําทํลายเชื้อ ชื้ ที่มี ที่ แมีอลกอฮอล์ (Alcohol-based product) 3-5 ม.ล. ถูมือสองข้างให้ทั่ว รอจนน้ำ ยาแห้ง 4% Chlorhexidine gluconate 20-30 sec “ก่อนทำ กิจกรรมที่ต้องใช้ เทคนิคปราศจากเชื้อ หลังสัมผัสสิ่งสกปรก หรือเชื้อโรค” หน้า 4
20-30 sec 3. Alcohol-based hand rub ใช้ทําความสะอาดมือแทนการล้างมือด้วยน้ำ กับสบู่หรือ น้ำ กับน้ำ ยาฆ่าเชื้อ ในกรณีที่มือไม่เปื้อนสิ่งสกปรก เลือด หรือ สารคัดหลั่ง อย่างเห็นได้ชัดเจน (มองไม่ เห็นด้วยตาเปล่า) ห้ามใช้หลังเสร็จสิ้นการตรวจรักษา หรือให้การ พยาบาลผู้ป่วยท้องร่วงจากการติดเชื้อ Clostridium difficile วิธีการ ข้อบ่งชี้ “กิจกรรมทั่วไป ไม่เปื้อนสารคัดหลั่งอย่างชัดเจน ไม่สัมผัสผู้ป่วยติดเชื้อ” ใช้ทําความสะอาดมือกรณีที่มือไม่เปื้อนสิ่งสกปรก เลือด หรือสารคัดหลั่ง อย่างเห็นได้ชัดเจน (มองไม่ เห็นด้วยตาเปล่า) ใช้แอลกอฮอล์ทําความสะอาดมือ 3-5 มิลลิลิตร ถูแอลกอฮอล์ให้ทั่วฝ่ามือ หลังมือ ง่ามนิ้วมือ นิ้วมือ และรอบข้อมือ เช่นเดียวกับการล้างมือ รอให้แอลกอฮอล์ระเหยจนแห้ง ใช้เวลาประมาณ 20-30 วินาที การถูมือด้วยแอลกอฮอล์ มีหลักการและขั้นตอนเช่น เดียวกับการล้างมือด้วยน้ำ กับสบู่หรือน้ำ ยา ฆ่าเชื้อ ส่วน ข้อแตกต่างและสิ่งที่ต้องเน้นย้ำ มีดังนี้ หน้า 5
2 4 7 1 5 3 6 ฝ่ามือถูนิ้วหัวเเม่มือ ขั้นตอนการทําความสะอาดมือ 7 ขั้นตอน ฝ่ามือถูฝ่ามือ ฝ่ามือถูหลังมือ นิ้วมือถูซอกนิ้วมือ ฝ่ามือถูหลังมือ ปลายนิ้วถูฝ่ามือ ถูรอบข้อมือ
ข้อบ่งชี้การทําความสะอาดมือ 5 moments Moment 1 ก่อก่นสัมสัผัสผัผู้ป่ผู้วป่ย Moment 2 ก่อก่นทําทํกิจกิกรรมสะอาด/หัตหัถการปราศจากเชื้อ ชื้ Moment 3 หลังลัสัมสัผัสผัเลือลืด หรือรื สารคัดคัหลั่ง ลั่ จากร่าร่งกายผู้ป่ผู้วป่ย Moment 4 หลังลัสัมสัผัสผัผู้ป่ผู้วป่ย Moment 5 หลังลัสัมสัผัสผั สิ่ง สิ่ แวดล้อล้มรอบตัวตัผู้ป่ผู้วป่ย ล้างมือก่อนสัมผัสหรือให้การดูแลรักษาผู้ป่วย เพื่อป้องกันเเพร่เชื้อจากมือของบุคลากร ล้างมือก่อนทำ หัตถการ การสอดใส่อุปกรณ์การแพทย์ที่ ต้องใช้หลัก Aseptic technique เช่น การฉีดยา การใส่สายสวนต่างๆ ล้างมือทันทีหลังจากสัมผัสเลือด หรือสิ่งคัดหลั่ง อุจจาระ ปัสสาวะของผู้ป่วย ล้างมือหลังถอดถุงมือทันที ล้างมือหลังสัมผัสหรือให้การดูแลรักษาผู้ป่วย ล้างมือหลังจากสัมผัสอุปกรณ์ เครื่องมือ หรือสิ่งเเวดล้อมรอบตัวผู้ป่วย แม้จะไม่ได้สัมผัสตัวผู้ป่วยก็ตาม
การใส่แหวนขณะปฏิบัติงานทำ ให้เกิดการปนเปื้อน ของเชื้อจุลชีพบนมือมากขึ้น และอาจทำ ให้ถุงมือรั่วและฉีก ขาดได้ง่ายขึ้น ส่วนการใส่กำ ไลข้อมือ เกิดการสะสมเชื้อ จุลชีพที่ข้อมือ เนื่องจากทำ ให้การฟอกบริเวณข้อมือไม่สะอาด แนวทางแก้ไข บุคลากรทางการพยาบาลไม่ควรใส่แหวน และกำ ไล ข้อมือขณะปฏิบัติงาน 1 การใส่แหวนและกำ ไลข้อมือ 2 3 ปัญหาที่พบในการทำ ความสะอาดมือและแนวทางแก้ไข การทำ เล็บแฟชั่นทำ ให้เกิดการสะสมของเชื้อจุลชีพ และการทำ สีเล็บ ทำ ให้มีจำ นวนเชื้อจุลชีพเพิ่มขึ้น อีกทั้งการ ใส่เล็บปลอมทำ ให้บุคลากรล้างมือลดลงและทำ ให้ถุงมือฉีก ขาดง่ายขึ้น แนวทางแก้ไข บุคลากรทางการพยาบาลไม่ควรใส่เล็บปลอม และ ไม่ควรไว้เล็บยาวเกิน ¼ นิ้ว การทำ เล็บแฟชั่น ผลิตภัณฑ์ที่ใช้ในการทำ ความสะอาดมือ อาจมีผล ลดปริมาณไขมันในผิวหนังและเพิ่มการสูญเสียน้ำ นอกจากนี้ ยังเพิ่มการหลุดลอกของเซลล์ผิวหนัง ทำ ให้เกิดผิวหนังแห้ง และอักเสบได้ แนวทางแก้ไข บุคลากรทางการพยาบาลที่มีความเสี่ยงต่อการเกิด ผิวหนังแห้ง แตก ควรใช้สารเพิ่มความชุ่มชื้นแก้ผิวหนัง เช่น ออยล์ทามือ (Oil) โลชั่นทาผิว ผิวแห้งและอักเสบ หน้า 8
บรรณานุกรม หน้า 9 กําธร มาลาธรรม และสุสัณห์ อาศนะเสน. (2557). คู่มือปฏิบัติการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อในโรงพยาบาล. นนทบุรี: โรงพิมพ์ ชุมนุมสหกรณ์การเกษตร แห่งประเทศไทยจํากัด.กําธร มาลาธรรม และยงค์ รงค์รุ่งเรือง. (2560). คู่มือปฏิบัติการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อในโรงพยาบาล. นนทบุรี: โรงพิมพ์ ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่ง ประเทศไทยจํากัด.อะเคื้อ อณุ หเลขกะ. (2555). หลักและแนวปฏิบัติการป้องกันการติดเช้ือในโรงพยาบาล. เชียงใหม่: บริษัทมิ่งเมืองนวรัตน์ จํากัด. World Health Organization. WHO guidelines on hand hygiene in health care. Switzerland: Imprimerie Genevoise SA, 2009.
หน้า 10 ภาคผนวก วิดิโอ : การสร้างความตระหนักในการทำ ความสะอาดมือ วิดิโอ : การทำ ความสะอาดมือ 7 ขั้นตอน วิดิโอ : 5 moments for hand hygeine