Jawapan Buku Teks Form 1

Bab 1 2. (a) 13 cm (d) 24 kg
Praktis Formatif 1.1
1. Pertumbuhan bayi, kejadian siang dan (b) 0.018 kg (e) 6 mA

malam (c) 4 000 000 μm

2. (a) pemerhatian, eksperimen Aktiviti 1.8
(b) Biologi 1. Tolok skru mikrometer
3. Biologi – Ahli botani, Kimia – Ahli 2. Penimbang digital

farmasi, Fizik – Ahli astronomi Praktis Formatif 1.4
1. (a) 6.28 mm
Praktis Formatif 1.2 (b) 4.56 mm
2. 24 cm2
1. (a) (b) 3. Nilai menunjukkan jisim Chong



(c) (d) Aktiviti 1.9
Ukuran panjang meja dengan pembaris lebih
tepat daripada ukuran panjang meja
dengan pensel.

2. (a) (i) Bahan beracun / toksik Aktiviti 1.10
(ii) Bahan merengsa 1. Ketumpatan semakin meningkat apabila
(iii) Bahan mudah terbakar
(iv) Bahan mudah meletup jisim bertambah.
(v) Bahan mengakis 2. Gabus → Kayu → Besi → Kuprum
(b) Merkuri dan klorin 3. Definisi secara operasi bagi ketumpatan
3. Laporkan kepada guru. Jika boleh,
ialah keadaan yang ditunjukkan oleh
tutup dahulu bekalan elektrik. Dengan objek yang terapung dan tenggelam.
bantuan guru, gunakan pemadam api
yang sesuai untuk memadamkan api. Praktis Formatif 1.5
Jika tidak pasti, tinggalkan makmal 1. A = 2 g cm–3, B = 2 g cm–3, C = 2 g cm–3
dengan secepat mungkin. 2. Cecair R, cecair yang paling tumpat

Aktiviti 1.5 tenggelam ke dasar.
1. (a) Meter
(b) Kilogram Praktis Formatif 1.6
(c) Kelvin 1. Inferens adalah alasan atau sebab

Praktis Formatif 1.3 bagi sesuatu peristiwa yang dapat
1. Panjang – meter, m; Jisim – kilogram, diperhatikan.
2. Pemboleh ubah dimanipulasi = luas
kg; Masa – saat, s; Suhu – Kelvin, K; permukaan bekas
Arus elektrik – Ampere, A Pemboleh ubah dimalarkan = isi padu
awal air dalam bekas, suhu persekitaran,
tempoh eksperimen.

Jawapan 1

Pemboleh ubah bergerak balas = kuantiti (iv) Beri pertolongan kecemasan kepada
akhir air selepas 30 minit. Aisyah atau minta bantuan guru
kamu untuk membawa dia
Praktis Formatif 1.7 ke hospital.
1. Jujur dan tepat dalam merekod dan
10. Kain dijemur di luar rumah lebih cepat
mengesahkan data dan bersikap positif kering daripada yang dijemur di
2. Bertanggungjawab terhadap kesihatan dalam rumah.

sejagat dan keselamatan alam sekitar Cabaran Selanjutnya
11. Jika pokok disiram air setiap hari, maka
Praktis Sumatif 1
1. Bahan mengakis pokok tumbuh dengan sihat.
2. V → R → P → T → Q → W → U → S (i) Senaraikan pemboleh ubah
3. 0.1 kg
4. (a) Neraca tuas dimanipulasi (kuantiti air), pemboleh
(b) Angkup vernier ubah dimalarkan (cahaya matahari
5. (i) Alkohol merupakan bahan mudah dan karbon dioksida) dan pemboleh
ubah yang bergerak balas
terbakar. (ketinggian pokok).
(ii) Untuk memanaskan alkohol, (ii) Letakkan pokok-pokok di luar
supaya mendapat cahaya matahari
gunakan kaedah kukusan air. dan karbon dioksida yang sama.
(iii) Gunakan cermin pelindung (iii) Kumpulkan data ketinggian pokok
dengan bilangan hari disiram.
mata ketika mencampur atau (iv) Lukis graf tinggi pokok
memanaskan alkohol. – bilangan hari
(iv) Jangan halakan tabung uji ke arah (v) Buat kesimpulan berdasarkan
diri sendiri atau orang lain. graf yang diplot dan buktikan
(v) Jangan merasa atau menghidu bau hipotesis betul.
alkohol. 12. Menggunakan prinsip ketumpatan untuk
(vi) Jauhkan alkohol yang mudah menyusun minuman dengan lapisan
terbakar daripada sebarang cecair berlainan ketumpatan.
sumber api.
6. 34 petak × 1 cm2 = 34 cm2 Bab 2
Luas kedua-dua sayap = 34 cm2 Praktis Formatif 2.1
7. Semakin bertambah luas permukaan, 1. (a) platlet, peredaran darah
semakin bertambah kadar penyejatan. (b) peparu, ginjal dan kulit
8. Tolok skru mikrometer, Q kerana 2. Sel palisad - menyerap cahaya untuk
alat Q boleh mendapatkan bacaan
menghampiri atau menepati nilai fotosintesis
sebenar. Sel epidermis - mengurangkan
9. (i) Laporkan kepada guru
(ii) Jika bahan kimia terkena pada kehilangan air
Aisyah, perlu bilas dengan Sel akar - menyerap air dari tanah
menggunakan air yang banyak pada Sel pengawal - mengawal pembukaan
bahagian yang terbabit.
(iii) Jika letupan menghasilkan api yang atau penutupan stoma
kecil, gunakan pemadam api yang 3. Dinding sel
sesuai untuk memadamkan api.
Jika tidak pasti, tinggalkan makmal Praktis Formatif 2.2
dengan secepat mungkin. 1. Fotosintesis. Untuk menghasilkan

2 Jawapan glukosa dan oksigen.
2. glukosa, respirasi sel

Praktis Sumatif 2 10. Q. Q ialah sel otot yang boleh mengecut
1. P = Sitoplasma, Q = Nukleus, dan mengendur.
R = Mitokondria
Cabaran Selanjutnya
2. Ginjal, peparu 11. Keetha betul. Sebab terdapat organisma

3. (a) ovum, (b) sel darah merah, unisel dan multisel di sekeliling kita.
Organisma unisel adalah organisma
(c) sel saraf yang terdiri daripada satu sel manakala
organisma multisel adalah organisma
4. Sel tumbuhan mempunyai dinding sel, yang terdiri daripada lebih daripada
satu sel. Contoh organisma unisel ialah
kloroplas, vakuol dan berbentuk tetap. ameba dan yis manakala contoh multisel
ialah hidra dan manusia. Walaupun
5. Kulit merupakan organ sebab terdiri organisma unisel terdiri daripada satu
sel, organisma itu boleh menjalankan
daripada gabungan tisu epitelium, tisu semua proses kehidupan seperti
pertumbuhan dan pembiakan.
penyambung, tisu otot, tisu darah dan
Bab 3
tisu saraf. Tisu-tisu ini bertindak secara Praktis Formatif 3.1
1. Homeostasis ialah pengekalan
bersepadu untuk menjalankan
persekitaran dalam badan
fungsi tertentu. sesuatu organisma.
6. Manusia tidak dapat menjalankan 2. Kawal atur suhu badan dan

fungsi tertentu jika kehilangan salah kandungan air
satu organ. Misalnya, kerosakan ginjal
akan menyebabkan proses perkumuhan Praktis Sumatif 3
tidak dapat dijalankan. Tanpa proses 1. Melalui proses transpirasi yang
perkumuhan, darah akan menjadi
beracun dan merosakkan organ-organ membantu tumbuhan menyerap dan
lain. Hal ini boleh membawa kematian mengangkut air serta mineral dari tanah
jika racun itu tidak disingkirkan melalui ke seluruh bahagian tumbuhan bagi
penggunaan mesin dialisis. menggantikan air yang telah hilang ke
7. Sistem peredaran darah. Sistem ini persekitaran daripada daun. Air hilang
berfungsi mengangkut oksigen ke daripada daun secara penyejatan
sel-sel dan karbon dioksida dari sel-sel berupaya membantu menyejukkan
ke peparu. Sistem ini juga berfungsi tumbuhan pada hari panas.
mengangkut nutrien, hormon dan 2. Salur darah mengecut untuk
melawan jangkitan penyakit. mengurangkan pembebasan haba
8. Apabila lembu memakan rumput, tenaga ke persekitaran. Bulu roma menegak
kimia yang tersimpan dalam bentuk kanji untuk memerangkap lapisan udara yang
dalam rumput melalui proses fotosintesis lebih tebal ini menghalang kehilangan
digunakan oleh lembu sebagai sumber haba daripada badan ke persekitaran.
tenaga. Gas karbon dioksida yang Kurang berpeluh bagi mengurangkan
dihasilkan semasa proses respirasi sel haba dibebaskan melalui penyejatan.
lembu akan digunakan semula oleh Otot rangka mengecut dan mengendur
rumput semasa proses fotosintesis secara aktif dan menyebabkan seseorang
untuk menghasilkan kanji. Najis lembu menggigil bagi meningkatkan suhu
juga akan menjadi baja kepada rumput. badan. Pada masa yang sama, hormon
Apabila lembu memakan semula rumput tertentu dirembeskan untuk meningkatkan
ini, tenaga ini akan balik semula metabolisme badan.
kepada lembu.
9. Organisma ini mempunyai sifat Jawapan 3
kedua-dua sel haiwan dan tumbuhan.
Seperti sel tumbuhan, organisma ini
mengandungi klorofil untuk melakukan
proses fotosintesis. Seperti sel haiwan,
organisma ini mempunyai flagella atau
ekor seperti sel haiwan untuk bergerak
ke arah cahaya matahari.

3. Salur darah mengembang untuk 8. (a) Kuantiti makanan dan minuman
membolehkan lebih banyak darah adalah pemboleh ubah yang
mendekati kulit supaya melepaskan
lebih banyak haba ke persekitaran. dimalarkan maka perlu dipastikan

4. Memboleh enzim berfungsi secara sama pada ketiga-tiga hari itu.
optimum pada suhu 37oC untuk
mengawal semua tindak balas kimia (b) Hari kedua. Kuantiti air kencing
dalam sel hidup. adalah paling kurang pada hari

5. Badan banyak kehilangan air apabila kedua. Apabila melakukan aktiviti
berpeluh. Oleh itu kita perlu minum air
untuk menggantikan air yang telah hilang cergas, suhu akan bertambah
melalui penyejatan ketika berpeluh.
dan air dalam badan hilang dalam
6. Selepas melakukan senaman cergas,
suhu badan kita menaik. Salur darah bentuk peluh. Otak merembeskan
mengembang untuk membolehkan lebih
banyak darah mendekati kulit supaya sejenis hormon supaya ginjal
melepaskan tenaga haba. Oleh itu,
muka kelihatan merah. Sebaliknya, suhu mengurangkan penghasilan air
badan kita menurun apabila sejuk. Salur
darah mengecut untuk membolehkan kencing.
lebih banyak darah menjauhi kulit
supaya mengurangkan pelepasan 9. Udara di antara setiap lapisan kain
tenaga haba. Oleh itu, muka kelihatan memerangkap lebih banyak haba. Bulu
pucat.
roma yang menegak berfungsi sama
7. (a) Kuantiti peluh bertambah. Hal ini
berlaku untuk mencegah suhu dengan beberapa lapisan kain nipis ini
darah daripada meningkat. Air peluh
yang dirembes oleh kelenjar peluh iaitu memerangkap haba.
dapat menyerap haba pendam yang
tinggi dan terbebas ke persekitaran 10. Pernyataan masalah: Adakah stoma
apabila air peluh menyejat. mengawal atur kandungan air dalam
Penyejatan ini menyebabkan suhu
badan menurun dan kembali ke aras tumbuhan?
normal.
Hipotesis: Tumbuhan mengawal atur
(b) Kuantiti air kencing berkurang. Hal kandungan air melalui stoma
ini berlaku kerana air lebih banyak
diserap semula ke dalam darah Tujuan: Menyiasat fungsi stoma
bagi mengimbangi air yang banyak mengawal atur kandungan air pada
hilang melalui perpeluhan. Otak
merembeskan sejenis hormon agar tumbuhan
ginjal mengurangkan penghasilan air
kepada air kencing. Pemboleh ubah:
Dimalarkan: Tumbuhan yang sama jenis
(c) Apabila suhu badan bertambah, Dimanipulasikan: Pokok yang daunnya
kuantiti peluh turut bertambah
untuk menurunkan suhu badan disapu dengan vaselin dan pokok yang
melalui penyejatan manakala
kuantiti air kencing pula berkurang daunnya tidak disapu dengan vaselin
kerana kuantiti air dalam darah
telah berkurang disebabkan oleh Bergerak balas: Layu atau tidak layu
perpeluhan. Maka kuantiti air Bahan dan radas: Dua pokok dalam
kencing yang dihasilkan di ginjal
menjadi sedikit dan lebih pekat. pasu dan vaselin.

4 Jawapan Prosedur:
1. Ambil dua pokok dalam pasu yang

sama jenis.
2. Daun bagi pokok A disapu vaselin

manakala daun bagi pokok B

dibiarkan seperti biasa.

Disapu Tanpa
vaselin disapu

vaselin

AB

3. Kedua-dua pokok kemudiannya

dibiarkan selama dua hari bawah

cahaya matahari.

4. Rekodkan pemerhatian ke atas

keadaan pokok selama dua hari.

Penjadualan data: 2500
3500
Pokok disapu Pokok layu
vaselin atau tidak

Ya Bab 4
Aktiviti 4.1
Tidak 4. (a) Belahan dedua ialah pembahagiaan

Cabaran Selanjutnya: satu sel induk kepada dua sel anak.
11. Pernyataan itu benar. Sebagai organ
(b) Pertunasan ialah proses
perkumuhan, kulit mengeluarkan peluh. pembentukan tunas pada badan
Sebagai organ perlindungan, kulit
melindung jantung, ginjal dan organ- organisma. Tunas bermula sebagai
organ lain dalam badan. Sebagai organ
yang mengawal atur suhu badan, kulit satu ketumbuhan yang berkembang
mempunyai bulu roma, salur darah,
kelenjar peluh yang terlibat dalam dan kemudian terputus membentuk
kawal atur suhu badan.
12. Pernyataan masalah: Adakah individu baharu.
penghasilan air kencing adalah banyak
apabila meminum banyak air? (c) Pembentukan spora ialah proses
Hipotesis: Penghasilan air kencing menghasilkan spora di dalam
lebih banyak apabila meminum banyak sporangium. Selepas sporangium
air berbanding dengan meminum pecah, spora yang halus dan
kurang air. ringan akan disebarkan oleh angin
Tujuan: Menyiasat penghasilan air sehingga sampai di tempat yang
kencing apabila meminum banyak air lembap, spora akan tumbuh menjadi
atau kurang air. tumbuhan baharu.
Pemboleh ubah:
Dimalarkan: Suhu sekitar yang sama, (d) Pembiakan vegetatif adalah satu
murid yang sama cara menghasilkan tumbuhan
Dimanipulasikan: Kuantiti minuman yang baharu daripada bahagian vegetatif
berbeza untuk satu hari tumbuhan induk selain bunga.
Bergerak balas: Kuantiti air kencingnya
yang terhasil dikumpulkan dan disukat. (e) Penjanaan semula berlaku daripada
Bahan dan radas: Air dan silinder kebolehan fragmen organisma
penyukat tertentu tumbuh dan berkembang
Prosedur: menjadi individu baharu yang
1. Seorang murid diberi kuantiti
lengkap.
minuman yang berbeza selama
sehari. Praktis Formatif 4.1 Pembiakan
2. Kumpulkan dan catatkan kuantiti air aseks
kencing yang dihasilkan. Pembiakan seks
Penjadualan data: • Tidak
1. • Melibatkan sel melibatkan sel
pembiakan pembiakan

• Berlaku kepada
• Berlaku kepada organisma
manusia, ringkas
haiwan (Amoeba,
peringkat tinggi Paramecium,
dan tumbuhan Hydra) dan
berbunga tumbuhan
(bawang, halia,
Kuantiti Kuantiti air ubi kentang)

minuman (ml) kencing (ml)

1500 Melibatkan Melibatkan
dua induk satu induk

Jawapan 5

2. (a) Bawang; bebawang (ii) Fasa pemulihan (Hari 6 – 11)
(b) Ubi keledek; batang Dinding uterus mula dibina semula
(c) Halia; batang
(d) Lalang; batang dan menebal. Salur darah di dalam
(e) Ubi kentang; batang dinding uterus mula terbentuk untuk
(f) Setawar; daun bersedia menerima penempelan sel
3. Pembiakan penting bagi menjamin yang telah disenyawakan.
(iii) Fasa subur (Hari 12 – 17)
kelangsungan/ kemandirian spesies Ovum dibebaskan dari ovari pada
hari ke-14 kitar haid. Dinding uterus
Aktiviti 4.4 dan salur darah terus berkembang.
2. Ya. Perempuan normal biasanya Persenyawaan mungkin berlaku
dalam fasa ini.
didatangi haid pada umur 10 hingga 12 (iv) Fasa prahaid (Hari 18 – 28)
tahun. Dinding uterus terus menebal dan
3. Menasihati remaja tersebut agar kaya dengan salur darah. Jika
menjaga kebersihan diri dan pemakanan berlaku persenyawaan, penempelan
iaitu memakan makanan yang seimbang embrio akan terjadi di dinding
serta meminum air mencukupi. uterus. Jika persenyawaan tidak
berlaku, kitar haid akan berulang
Praktis Formatif 4.2 semula.
1. Untuk melahirkan zuriat. 2. Haid wanita bermula antara umur
2. Fungsi uretra: Salur untuk mengeluarkan 10-12 tahun, selama 5-7 hari.
3. Pengovulan ialah proses pelepasan
sperma dan air kencing keluar dari ovum yang telah matang dari ovari dan
badan berlaku di ovari.
Fungsi zakar: Memindahkan sperma 4. Tidak benar. Wanita yang didatangi
ke dalam faraj perempuan semasa haid boleh menjalankan aktiviti harian
persetubuhan seperti biasa.
Fungsi skrotum: Memegang dan
melindungi testis Praktis Formatif 4.4
3. Fungsi tiub Fallopio: Tempat 1. Tidak
persenyawaan antara sperma dan ovum 2. Selepas persenyawaan, zigot
Fungsi faraj: Menerima sperma dan
menjadi saluran bayi dilahirkan membahagi menjadi satu bebola sel
Fungsi uterus: Tempat embrio yang disebut sebagai embrio. Embrio
berkembang dan membesar akan menempel di dinding uterus.
4. Peringkat permulaan sistem pembiakan Embrio yang telah menempel pada
menjadi matang dan menghasilkan sel dinding uterus akan terus berkembang
pembiakan. menjadi fetus dan semakin menyerupai
5. Masalah badan berbau berlaku bayi.
disebabkan oleh perubahan hormon 3. Zigot ➝ Embrio ➝ Fetus ➝ Bayi
apabila mencapai akil baligh. 4. Fungsi amnion: Membran yang
6. Tidak boleh, perempuan tersebut tidak membentuk pundi dan mengandungi
dapat menghasilkan ovum. bendalir.
Fungsi plasenta: Tempat pertukaran
Praktis Formatif 4.3 nutrien, oksigen, karbon dioksida dan
1. (i) Fasa haid (Hari 1 – 5) bahan buangan antara darah ibu dan
Lapisan dinding uterus, salur darah darah fetus.
Fungsi tali pusat: Tiub yang
dan ovum yang tidak tersenyawa menghubungkan fetus kepada plasenta
terluluh dan disingkirkan apabila
haid bermula.

6 Jawapan

Praktis Formatif 4.5 5. Pemeriksaan awal secara berkala dapat
1. Wanita hamil memerlukan nutrien yang mengesan simptom awal penyakit kronik
dan mengurangkan risiko masalah
lebih banyak kerana bayi di dalam kesihatan yang memerlukan kos rawatan
kandungannya memerlukan nutrien yang tinggi.
untuk membesar dengan sihat.
2. Bayi di dalam kandungan menyerap 6. Menggugurkan kandungan tidak
kalsium dari badan ibu untuk seharusnya dijadikan sebagai cara
pertumbuhan tulang dan giginya. mengawal kehamilan kerana setiap
3. (a) Susu ibu mengandungi nutrien yang makhluk yang bernyawa mempunyai hak
untuk hidup walaupun dalam kandungan.
paling lengkap untuk perkembangan
bayi berbanding susu formula. Praktis Formatif 4.7
(b) Susu ibu lebih mudah dihadam oleh 1. Menarik perhatian serangga untuk
bayi berbanding susu formula.
(c) Susu ibu memberikan kekuatan pendebungan.
imunisasi yang lebih tinggi kepada
bayi berbanding susu formula. 2. Sepal: berwarna hijau untuk melindungi
(d) Susu ibu tidak mengandungi bahan kudup bunga
kimia berbanding susu formula.
Ranggi: berwarna warni bagi menarik
Praktis Formatif 4.6 perhatian serangga
1. Punca kemandulan lelaki:
(i) Kualiti sperma rendah 3. Pokok betik tersebut hanya mempuyai
(ii) Bilangan sperma tidak mencukupi organ seks jantan sahaja pada
(iii) Testis tidak menghasilkan sperma bunganya. Bunga betik tidak dapat
(iv) Mati pucuk disenyawakan menyebabkan betik tidak
Punca kemandulan perempuan: dapat berbuah.
(i) Ovari tidak dapat menghasilkan
4. (a) Fungsi stigma: menerima butir
ovum debunga (gamet jantan)

(ii) Tiub Falopio tersumbat (b) Fungsi stil: menghubungkan stigma
(iii) Uterus tidak normal ke ovari
(iv) Ketumbuhan dalam uterus
2. (a) Suntikan ubat hormon dan (c) Fungsi anter: menghasilkan gamet
jantan
pembedahan
5. Angin Serangga
(b) Rawatan menggunakan kaedah IVF
3. (a) Kaedah vasektomi: memotong dan • butir debunga • butir debunga
ringan melekit
mengikat kedua-dua duktus sperma
melalui pembedahan supaya tiada • berwarna putih • berwarna cerah
sperma yang dipancutkan semasa dan pudar
ejakulasi.
• bilangan butir • bilangan butir
(b) Kaedah ligasi: kedua-dua tiub debunga yang debunga yang
Fallopio dipotong dan diikat melalui banyak sedikit
pembedahan supaya ovum tidak
disenyawakan oleh sperma. Praktis Sumatif 4
1. (a) Bendalir amnion
4. Bayi tabung uji ialah bayi yang terbentuk
melalui kaedah IVF. Sperma dan ovum (b) Bertindak sebagai kusyen untuk
bersenyawa di dalam bekas kaca menyerap gegaran dan mencegah
kemudian embrio yang telah tersenyawa fetus daripada mengalami
akan dimasukkan ke dinding uterus kecederaan
wanita.
(c) Plasenta menghubungkan fetus
dengan ibunya. Fetus mendapat

makanan dan oksigen daripada

plasenta ibunya melalui tali pusat.

Jawapan 7

(d) Apabila fetus terbentuk dengan 4. (a)
lengkap, badan fetus berputar
sehingga kepalanya menuju ke Peratus sperma tidak normal
arah serviks. Pengembangan
serviks berlaku supaya kepala bayi 35
dapat melalui faraj. Dinding berotot
uterus mengecut dengan kuat, 30
amnion pecah dan bendalir amnion
dibebaskan. Pengecutan kuat uterus 25
menolak bayi keluar daripada tubuh
ibu. 20

15

10

2. (a) (i) Hari 1-5 5

(ii) Hari ke-14 0 Tiada Rendah Tinggi Dos nikotin

(b) Ya, kerana fasa subur adalah pada (b) Umur dan spesies tikus
hari ke-12 hingga ke-16.
(c) Peratus sperma tidak normal yang
3. (a) Pil pencegah hamil tertinggi dihasilkan oleh kumpulan

Pil pencegah hamil menghalang tikus yang diberi dos nikotin yang
proses pengovulan.
tertinggi.
Implan
(d) Sebagai kawalan eksperimen.
Penggunaan implan merembeskan
hormon dan menghalang ovari untuk (e) Kesan nikotin terhadap bayi:
• Nikotin akan memasuki darah
menghasilkan ovum.
fetus dan menyebabkan
Penggunaan kondom
pertumbuhan fetus terganggu.
Kondom dipakai pada zakar lelaki
sebelum persetubuhan untuk • Bayi yang dilahirkan mempunyai
berat yang sangat rendah dan
menghalang kemasukan sperma
bersaiz lebih kecil daripada bayi
daripada memasuki vagina wanita
normal.
semasa ejakulasi.
Alat kontraseptif dalam uterus Penyelesaian yang baik untuk ibu
(IUCD)
Alat kontraseptif dalam rahim yang ketagih nikotin:
dimasukkan ke dalam uterus
• Bergaul dengan rakan-rakan

yang tidak merokok dan menjauhi

wanita bagi mengelakkan berlaku perokok.
penempelan.
• Mendapatkan sokongan daripada

(b) Cadangan Jawapan: rakan-rakan dan keluarga untuk
Setuju. Penjualan kondom secara
berhenti merokok.

terbuka hanya akan menggalakkan • Meminum air kosong dan jus.

hubungan seksual antara pasangan (Mana-mana jawapan lain yang
luar nikah. Kondom perlu dijual
boleh diterima)

dengan pengawasan dan tidak 5. (a) (i) Pistil
sepatutnya diletakkan di rak terbuka
(ii) Stamen

atau kaunter hadapan. Had umur (b) (i) Ranggi bunga bersaiz besar,
mempunyai warna yang
individu yang membeli kondom menarik dan bau yang wangi.
perlu ditetapkan seperti hanya

dijual kepada mereka yang sudah (ii) Apabila serangga hinggap di
mencapai usia 20 tahun dan yang atas bunga untuk menghisap
nektar, butir debunga akan
sudah bernikah.

8 Jawapan

melekat pada kaki dan badan B 1. Ya, belon mengembang kerana udara
memenuhi ruang.
serangga yang berbulu dan
2. Rod kayu menjadi tidak seimbang
dibawa butir debunga ke kerana udara keluar daripada belon
yang dicucuk dengan jarum dan
stigma bunga yang sama atau menyebabkan belon tersebut menjadi
lebih ringan. Ini membuktikan udara
bunga yang lain untuk proses mempunyai jisim.

pendebungaan. 3. Pita selofan ditampal untuk
mengelakkan belon daripada meletup
Cabaran Selanjutnya menjadi serpihan kecil apabila dicucuk
dengan jarum. Hal ini adalah untuk
6. Tidak benar. Lelaki juga boleh memastikan perbandingan yang adil
antara kedua-dua jisim belon.
mengalami masalah kemandulan seperti

testis tidak dapat menghasilkan sperma

atau penghasilan sperma yang sedikit

dan tidak berkualiti. Selain itu, jika

seseorang lelaki itu mempunyai masalah

kesihatan seperti kencing manis juga

boleh menyebabkan pasangan itu tidak Praktis Formatif 5.1

dapat menghasilkan zuriat. 1. Jirim: buku, pensel, pen, gelas dan bikar

7. (a) Mungkin kedua-duanya mandul atau (Mana-mana jawapan lain yang boleh

salah seorang daripada mereka diterima).

mandul. 2. Mempunyai jisim dan memenuhi ruang

(b) • Menjalani rawatan hormon untuk 3. Ya, kerana semua hidupan mempunyai

membantu suami atau isteri jisim dan memenuhi ruang.

menghasilkan gamet yang sihat 4. Udara memenuhi ruang

• Menjalani pembedahan untuk Sifat fizik Sifat jirim
• Bergantung • Bergantung
menyelesaikan masalah tiub 5.

Falopio atau saluran duktus kepada jenis kepada tindak

sperma yang tersumbat bahan yang balas yang
• Menggunakan kaedah in
membentuknya. berlaku kepada
vitro (IVF) iaitu mengeluarkan
sesuatu bahan.
ovum dari ovari isteri untuk

disenyawakan oleh sperma di Aktiviti 5.4
1. Keamatan warna biru larutan kuprum(II)
dalam bekas kaca dan embrio
sulfat berkurang kerana pertambahan
yang terbentuk akan dimasukkan kuantiti zarah-zarah air.
2. Jirim terdiri daripada zarah-zarah kecil
kembali ke dalam uterus isterinya; yang diskrit.

pasangan tersebut mempunyai Aktiviti 5.5
1. Jam, meja, kipas, mangkuk dan senduk
peluang yang lebih tinggi untuk
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
mendapat zuriat. diterima).

Bab 5 Eksperimen 5.1
Aktiviti 5.1 1. Resapan berlaku di dalam cecair lebih

A 1. Benda hidup : Tauge cepat berbanding pepejal.
Benda bukan hidup : Tanah dan air
2. Tanah, air dan tauge merupakan

jirim kerana mempunyai jisim dan
memenuhi ruang.
3. Buku, pensel, kereta, komputer dan
gelas. (Mana-mana jawapan lain yang
boleh diterima)

Jawapan 9

Aktiviti 5.6 3. Jirim terdiri daripada zarah yang kecil
A 1. Suhu air tidak berubah semasa dan diskret sentiasa bergerak dan
berlanggar antara satu sama lain.
mendidih kerana haba digunakan untuk
memutuskan ikatan zarah-zarah air. 4. Suhu tidak berubah kerana haba
2. Suhu digunakan untuk mengatasi daya tarikan
antara zarah-zarah pada ketika itu
100 menyebabkan tiada perubahan suhu.

Masa 5. Udara lebih cepat kehilangan haba
berbanding air. Oleh sebab itu, udara
B (I) 1. Tidak pada permukaan air dan air pada
(II) 1. Tidak permukaan akan membebaskan
(III) 1. Tidak haba. Ini menyebabkan air pada
permukaan akan membeku lebih
Praktis Formatif 5.2 cepat dan bertindak sebagai penebat
1. (a) (i) Buih: Gas haba. Permukaan air yang telah
(ii) Air: Cecair membeku menghalang air di bahagian
(iii) Rumpai air: Pepejal bawah daripada kehilangan haba. Ini
(iv) Akuarium: Pepejal menyebabkan tidak semua air tasik dan
(v) Ikan: Pepejal sungai membeku.
(b) Pepejal: buku, gelas, baju
Cecair: minyak, petrol, susu Praktis Sumatif 5
Gas: udara, karbon dioksida dan
1. (a) Air kopi: cecair
oksigen
Batu: pepejal
(Mana-mana jawapan lain yang
boleh diterima). Udara di dalam belon: gas

(c) (b) Air kopi dan batu

(c) Zarah-zarah batu hanya bergetar

dan berpusing pada kedudukannya

Keadaan sahaja manakala zarah-zarah udara
Jirim
Susunan Pergerakan bergerak secara rawak, berlanggar

Pepejal Tersusun Bergetar dan antara satu sama lain dengan
rapat dan berpusing pada
padat kedudukannya tenaga kinetik yang tinggi.
sahaja 2. (a) P: hanya berpusing dan bergetar

pada kedudukannya kerana

Cecair Rapat Bergerak bebas, ruang kosong di antara guli
tetapi tidak menggelongsor
tersusun dan berlanggar sangat kecil.
antara satu Q: bergerak, menggelongsor dan
sama lain
berlanggar antara satu sama lain

Gas Tidak Bergerak secara kerana mempunyai lebih ruang
kosong berbanding P.
tersusun dan rawak, bebas, R: bergerak secara rawak,

berjauhan berlanggar berlanggar antara satu sama

antara satu antara satu lain dengan kelajuan yang tinggi

sama lain sama lain kerana terdapat banyak ruang

dengan laju. kosong di antara guli.

2. Bau masakan merebak melalui resapan (b) (i) Gas dimampatkan pada
zarah-zarah bau masakan ke dalam
zarah-zarah udara. tekanan yang tinggi, isi padu

10 Jawapan ruang menjadi kecil, susunan

zarah semakin rapat, kedaan (iii) Tutup bekas itu dengan
bungkusan plastik.
jirim bertukar daripada gas
(iv) Letakkan sebiji batu di tengah
kepada cecair. bungkusan plastik di atas gelas.

(ii) Apabila tekanan di dalam tong (v) Biarkan bekas tersebut dijemur
gas dikurangkan, isi padu di bawah Matahari
selama sejam.
ruang menjadi besar, susunan
(vi) Selepas sejam, titisan cecair
zarah semakin berjauhan tidak berwarna akan terhasil
pada bungkusan plastik dan
antara satu sama lain. Keadaan
menitis ke dalam gelas.
jirim bertukar daripada cecair
Batu
kepada gas.
Titisan Bungkusan
3. (a) (i) Gas cecair plastik
(ii) Pepejal Gelas
(iii) Cecair Bekas
(b) Cecair sabun bertukar menjadi Air laut

gas. Tiupan yang kuat akan (b) Rasa cecair yang terhasil itu. Jika
cecair itu berasa tawar, maka cecair
menghasilkan tekanan dan tersebut tulen dan boleh diminum.

menyebabkan susunan zarah-zarah Bab 6
Eksperimen 6.2
cecair berjauhan antara satu sama 1. Permukaan kepingan rod kuprum

lain. Akhirnya, cecair sabun bertukar berkilau manakala rod karbon
tidak berkilau.
keadaan menjadi gas. 2. Dawai kuprum boleh dibengkokkan
tanpa patah.
4. (a) Zarah-zarah udara dimampatkan 3. Kepingan besi boleh ditempa.
lebih dekat antara satu sama lain. 4. Rod besi dan rod karbon dapat
mengkonduksikan elektrik.
(b) Tindakan Tan adalah wajar kerana 5. Rod besi merupakan konduktor haba
keadaan ini membolehkan tayar yang lebih baik.
mengembang semasa cuaca panas 6. Serbuk plumbum mempunyai takat lebur
bagi mengelakkan tayar tersebut yang lebih tinggi.
meletup.
Praktis Formatif 6.1
(c) Udara di dalam tayar mengecut 1. Proton, elektron dan neutron
apabila sejuk disebabkan berlaku 2. Bilangan elektron di dalam sesuatu atom
sedikit pembebasan haba dan ini
menyebabkan susunan zarah-zarah pula adalah sama dengan bilangan
gas bergerak mendekati antara satu protonnya. Oleh itu, atom
sama lain dan tayar mengecut. bersifat neutral.

Cabaran Selanjutnya Jawapan 11
5. Garam dan daun teh perlu dimasukkan

ke dalam air. Garam akan larut di dalam
air, manakala daun teh akan terapung
di permukaan air. Untuk mengasingkan
garam dan daun teh, turaskan campuran
tersebut, daun teh akan melekat pada
kertas turas dan keringkannya. Air garam
pula akan terhasil sebagai hasil turasan,
sejatkan air garam tersebut sehingga
hablur garam terbentuk.
6. (a) (i) Tuangkan air laut ke dalam

bekas.
(ii) Letakkan gelas di

tengah bekas.

3. Unsur ialah satu bahan yang terdiri 2. Ya
daripada zarah yang sama jenis
Praktis Formatif 6.2
sahaja. Manakala sebatian pula terdiri 1. Campuran ialah bahan yang terdiri

daripada dua atau lebih jenis unsur yang daripada dua atau lebih unsur atau

bergabung secara kimia. sebatian yang bergabung secara fizikal.

4. Atom ialah zarah yang paling kecil dalam 2.
sesuatu unsur manakala molekul pula
Teknik
ialah gabungan dua atau lebih atom. pengasingan

5. Unsur-unsur disusun dalam jadual Jenis campuran
berkala mengikut bilangan
Klip kertas dan
nombor proton. serpihan kaca Penurasan

6. Logam Bukan logam Air dan etanol Penyulingan

Magnesium Karbon Tiga jenis Kromatografi
pewarna yang kertas
Aluminium Iodin larut air

Kuprum Klorin Menggunakan
magnet
Emas Neon Tanah dan air

Besi Argon Minyak dan air Pengenapan

Merkuri – Serbuk kopi Pengapungan
dan air
7. Melihat ciri-ciri fizikal unsur X tersebut
sama ada dari segi kekilauan, 3. Tidak boleh kerana penurasan boleh
kemuluran, kebolehtempaan, dilakukan di antara pepejal dan cecair
kekonduksian elektrik dan haba serta
takat lebur bahan X tersebut. Aktiviti 6.11
1. Warna hitam
Aktiviti 6.4 2. Besi + sulfur → besi sulfida
1. Pasir-pepejal, air-cecair 3. Besi sulfida
2. Ya 4. Tidak
3. Baki turasan: pasir
Hasil turasan: air Praktis Formatif 6.3
1. Sebatian ialah bahan yang terdiri
Aktiviti 6.5
1. 78°C daripada dua atau lebih unsur yang
bergabung secara kimia.
2. Mengelakkan percikan larutan. 2. Gula, garam, air, guli dan permainan
blok.
Aktiviti 6.6 3. Elektrolisis
1. Serbuk besi 4.
2. Logam
Aktiviti 6.7 Campuran Perbezaan Sebatian
1. Kelodak
2. Ya Tidak Pembentukan Ya
bahan baharu

Tiada Ikatan kimia Ya
yang mengikat
Aktiviti 6.8
1. Minyak kerana minyak kurang tumpat Tiada Perubahan Haba
perubahan haba semasa diserap
daripada air haba pembentukan

12 Jawapan

Kaedah Kaedah Kaedah dan air. Wap air yang terhasil
fizikal pengasingan kimia terkondensasi dan membentuk
cecair. Cecair tulen yang terhasil
Tiada Sifat Berbeza dikumpulkan di dalam bikar dan
perubahan berbanding daripada hablur garam pula akan tertinggal di
sifat bagi dengan sifat bentuk asal dalam kelalang penyulingan.
setiap asal
komponen Cabaran Selanjutnya
5. Tidak baik kerana tindakan tersebut
Praktis Sumatif 6
1. (a) (a),(b), (e), (f), (g), (h), (m), (n), (p) hanya menyebabkan kertas turas
(b) (c), (i), (j), (o) terkoyak kerana kertas turas mudah
(c) (d), (k), (l) terkoyak apabila basah.
2. (a) P: Logam 6. Kaedah penurasan. Langkah pertama,
R: Bukan logam larutkan campuran garam dan pasir
bersama air. Kemudian, turas larutan
(b) tersebut menggunakan kertas turas.
Pasir yang tidak larut dalam air akan
Ciri-ciri fizikal P R tertinggal pada kertas turas manakala
garam yang telah larut dalam air akan
Kekilauan Berkilau Pudar melepasi kertas turas. Akhir sekali,
biarkan larutan garam tersejat dan
Kemuluran Mulur Rapuh meninggalkan hablur garam.

Boleh Kebolehtempaan Tidak boleh Bab 7
Aktiviti 7.1
Kekonduksian Konduktor elektrik Tidak boleh 1. Lilin terpadam disebabkan oksigen

elektrik mengkonduk- di dalam balang gas sudah habis
digunakan.
sikan elektrik 2. Aras air meningkat kerana air
menggantikan oksigen yang telah
Kekonduksian Konduktor haba Penebat digunakan untuk pembakaran.
3. 20%
haba haba
Praktis Formatif 7.1
Takat lebur Tinggi Rendah 1. Nitrogen 78%, Oksigen 21%, karbon

(c) Tidak. Besi tersebut telah teroksida dioksida 0.03%, gas nadir dan lain-lain
ataupun telah bertindak balas 0.97%
dengan oksigen menghasilkan 2. Ujian kayu uji berbara bagi oksigen dan
lapisan besi oksida di bahagian ujian air kapur bagi karbon dioksida.
permukaan besi tersebut. 3. Karbon dioksida digunakan oleh
tumbuhan untuk proses fotosintesis.
(d) Grafit sesuai digunakan untuk 4. Boleh menyebabkan kesan rumah hijau
membuat mata pensel kerana grafit dan pemanasan global.
menghasilkan warna hitam, lembut 5. • Penebangan hutan secara terancang
dan mudah dibentuk. • Mengelakkan penggunaan racun

3. (a) Penurasan serangga secara berlebihan
(b) Langkah 3 • Mengurangkan penggunaan
4. (a) A: serbuk besi
B: serpihan kecil kayu penghawa dingin
C: pasir
D: garam Aktiviti 7.3
(b) Bahan B kurang tumpat berbanding A 1. Bahan api: kayu dan lilin
Bukan bahan api: rod kaca dan batu
bahan C menyebabkan bahan B
terapung di atas permukaan air dan Jawapan 13
dapat diasingkan dengan mudah.
(c) Ya
(d) Kumutha boleh menggunakan
kaedah penyulingan. Kaedah ini
melibatkan pendidihan garam

2. Kayu dan lilin adalah bahan api (mana-mana jawapan yang boleh
manakala rod kaca dan batu bukan diterima)
bahan api
3. (a) Kesihatan manusia akan lebih
B 1. Lilin Y kerana lilin itu mendapat oksigen terjamin.
yang lebih banyak daripada lilin X.
(b) Mengurangkan kos membaik pulih
2. Oksigen bangunan akibat hujan asid.
3. Oksigen diperlukan untuk pembakaran
C 1. Mancis P tidak menyala kerana (c) Iklim di bumi akan berada dalam
keadaan baik.
kekurangan haba dan mancis Q
menyala kerana mempunyai haba. 4. Sampah sarap boleh menyebabkan
2. Haba diperlukan untuk pembakaran pertambahan bilangan mikroorganisma
di dalam udara.
Praktis Formatif 7.2
1. Pembakaran bermaksud tindak balas 5. (i) Karbon dioksida – kesan rumah
hijau
yang berlaku apabila suatu bahan
dipanaskan dengan oksigen dan (ii) Nitrogen dioksida – hujan asid
membebaskan tenaga haba dan (iii) Klorofluorokarbon – penipisan
tenaga cahaya.
2. Kehadiran oksigen, haba dan bahan api lapisan ozon
3. Selimut api merupakan selimut khas 6. (a) ✓
yang diperbuat daripada bahan kalis (b) ✓
api. Selimut ini menutupi api dan (c)
menghalang oksigen daripada masuk (d) ✓
ke bawah selimut sehingga akhirnya (e)
menyebabkan api terpadam.
4. (a) Sentiasa peka dengan barangan Praktis Sumatif 7
1. (a) P: Nitrogen
elektrik yang digunakan. Q: Oksigen
(b) Simpan mancis dan pemetik api R: Gas nadir
S: Karbon dioksida
di tempat yang selamat dan jauh (b) (i) Menghasilkan asid nitrik dan
daripada kanak-kanak.
(c) Letak alat pemanas jauh daripada ammonia
sebarang benda yang mudah (ii) Membantu dalam pertumbuhan
terbakar.
(d) Tidak membuang puntung rokok haiwan dan tumbuhan
ketika api rokok masih menyala. (c) Suhu di Bumi akan meningkat
(e) Tidak meletakkan terlalu banyak
beban pada satu soket elektrik. kerana gas S memerangkap haba.
(f) Memasang penggera kebakaran di (d) (i) Komponen udara boleh
rumah.
5. Logam kalium dan natrium adalah diasingkan melalui kaedah
bahan mudah terbakar apabila terdedah fizikal.
kepada udara. (ii) Setiap gas masih menunjukkan
sifat-sifat asal apabila
Praktis Formatif 7.3 diasingkan.
1. Asap dan debu. 2. (a) Karbon dioksida
2. (a) Mengadakan kempen kesedaran (b) Argon
(c) Atmosfera
mengenai pencemaran udara. (d) Oksigen
(b) Memupuk sikap suka mengitar 3. (a) Tumbuhan hijau merupakan satu-
satunya hidupan yang dapat
semula bahan. menyerap dan mengurangkan
(c) Mendengar taklimat tentang bahaya karbon dioksida dalam atmosfera
melalui proses fotosintesis. Apabila
pencemaran udara. banyak pokok ditebang, karbon
14 Jawapan dioksida yang dibebaskan oleh
proses respirasi, pembakaran dan
penguraian akan menambahkan

peratus kandungan karbon dioksida kerana kita dapat mengetahui aras
dalam atmosfera. oksigen yang lebih tepat dan dapat
(b) Pembakaran bahan api fosil / membuat tindakan yang lebih awal.
pembakaran hutan
(c) Kesan rumah hijau dan pemanasan Cabaran Selanjutnya
global 7. (a) Penduduk kampung bimbang
4. (a) Pembakaran ialah tindak balas
yang berlaku apabila suatu bahan tentang kesihatan mereka.
bertindak balas dengan oksigen Projek kuari boleh menyebabkan
secara kimia dan membebaskan pencemaran udara.
tenaga haba dan cahaya. (b) Mendapat sumbangan kewangan
(b) Haba, oksigen dan bahan api. daripada syarikat pemaju/ Mendapat
(c) (i) Memastikan pendawaian peluang pekerjaan
(c) Wajar kerana projek tersebut boleh
elektrik mengikut spesifikasi menyebabkan gangguan kesihatan
yang betul. kepada penduduk kampung.
(ii) Menggunakan alat pemadam 8. Tumbuhan hijau memerlukan tenaga
api jenis serbuk kering. cahaya untuk menjalankan fotosintesis.
(d) (i) Memasang alat pengesan asap Jika keamatan cahaya matahari rendah,
dan penggera kebakaran di maka kadar fotosintesis juga menjadi
rumah rendah. Oleh itu, pokok-pokok perlu
(ii) Tidak meletakkan terlalu bersaing untuk mendapatkan cahaya
banyak beban pada satu matahari yang terhad. Pokok-pokok
sumber elektrik yang tidak mendapat cahaya matahari
(iii) Sentiasa peka terhadap yang mencukupi menjadi tidak subur dan
barangan elektrik yang akhirnya mati. Terdapat alternatif lain
yang boleh dilakukan oleh para petani
digunakan untuk menggantikan cahaya matahari
5. (a) Jerebu iaitu dengan menggunakan tenaga
(b) Menyebabkan kesesakan nafas cahaya dari lampu dengan keamatan
cahaya yang sesuai.
dan batuk.
Bab 8
(c) Jarak penglihatan menjadi terhad Aktiviti 8.1
6. (a) Disebabkan proses semula jadi 1. Imej sahih
2. Imej dalam Rajah 8.1 ialah imej sahih
seperti pereputan organisma di
manakala imej dalam Rajah 8.2 ialah
dalam gua seperti kelawar yang imej maya.

telah mati dan pernafasan kelawar Aktiviti 8.2
1. Cermin satah: Saiz imej sama dengan
dan haiwan-haiwan lain di
saiz objek
dalam gua. Proses ini Cermin cekung: Saiz imej lebih besar

mengurangkan kandungan oksigen dari saiz objek
Cermin cembung: Saiz imej lebih kecil
di dalam gua.
daripada saiz objek
(b) Obor akan terpadam apabila aras 2. Jarak imej dari cermin satah sama dengan
oksigen terlalu rendah. Oleh itu,
jarak objek dari cermin satah.
penggunaan obor dapat memberi
Praktis Formatif 8.1
amaran kepada kita supaya tidak 1. Cermin cembung, orang itu kelihatan

meneruskan perjalanan kerana kita kurus.

sudah memasuki kawasan yang Jawapan 15

rendah oksigen.

(c) Tidak kerana kita tidak mengetahui
aras sebenar oksigen. Selain itu,

penggunaan obor juga hanya akan

menambahkan lagi karbon dioksida

di dalam gua.

(d) Menggunakan sensor oksigen

2. Untuk memantulkan cahaya supaya imej 2. A: Kurang tumpat
boleh terbentuk pada mata. B: Lebih tumpat
C: Lebih tumpat
3. Supaya ruang yang kecil nampak luas D: Kurang tumpat
dan selesa. Cermin satah juga berfungsi
untuk tujuan keselamatan di mana Praktis Formatif 8.5
seseorang boleh melihat keadaan di 1. Merah, Jingga, Kuning, Hijau, Biru,
belakang mereka.
Indigo, Ungu
Praktis Formatif 8.2 2. Cahaya berwarna merah terbias dengan
1. tengah hari, tegak di atas kepala
2. paling sedikit kerana lebih laju. Manakala
cahaya berwarna ungu terbias dengan
paling banyak kerana bergerak dengan
Eksperimen 8.1 paling perlahan.
sudut tuju, i adalah sama dengan sudut
pantulan, r. Aktiviti 8.8
1. Serbuk susu mengandungi zarah-zarah
Praktis Formatif 8.3
1. Mengikut hukum pantulan, sudut tuju (i) yang menyerakkan cahaya ke semua
arah.
sama dengan sudut pantulan (r) seperti 2. Alur cahaya akan kelihatan putih
kebiruan dari sisinya dan muncul
di rajah di bawah. sebagai jingga kemerahan pada skrin.
Cahaya biru diserak lebih banyak
Garis normal Sinar daripada cahaya merah.
Sinar tuju
pantulan Praktis Formatif 8.6
1. Penyerakan cahaya berlaku apabila
ir
sinar cahaya dihalang dan dipantulkan
Cermin satah ke semua arah oleh awan atau zarah-
zarah dalam udara.
2. tegak, sama saiz dengan objek, maya, 2. banyak, kurang

sama (juga songsang sisi) Praktis Formatif 8.7
1. A = Magenta, B = Sian, C = Kuning,
Eksperimen 8.2 D = Putih
1. Sudut tuju, i (°) 2. (a) merah
(b) hijau
Sudut biasan, r (°) (c) magenta

2. Semakin besar sudut tuju, i, semakin Praktis Sumatif 8
besar sudut biasan, r. 1. Imej sahih ialah imej yang terbentuk

Praktis Formatif 8.4 pada skrin manakala imej maya ialah
1. Pembiasan cahaya berlaku apabila imej yang tidak dapat terbentuk
pada skrin.
sinaran cahaya daripada dasar kolam 2. B
renang bergerak keluar daripada air. 3. X dan Z
Hal ini menyebabkan imej dasar kolam 4. (a) Magenta, (b) Kuning, (c) Sian,
renang kelihatan cetek berbanding (d) Putih
dengan kedalaman sebenarnya. 5. Tegak, maya dan sama saiz
6. Cermin cekung, berfungsi untuk melihat
16 Jawapan kenderaan di belakang dengan
lebih jelas.

7. Garis Praktis Formatif 9.2
normal 1. Batuan igneus terbentuk apabila

8. Penyebaran cahaya magma daripada letusan gunung berapi
9. Dia patut memilih cermin R. Cermin menyejuk apabila sampai ke permukaan.
Batuan sedimen pula terbentuk daripada
R ialah cermin cembung yang boleh pelbagai proses pemecahan batuan
meluaskan kawasan penglihatan. seperti luluhawa dan hakisan yang
10. Mereka suatu periskop. akhirnya diangkut oleh air sungai ke
lautan dan termendap di situ. Batuan
45° Cermin metamorfik ialah batuan hasil tindakan
tekanan dan haba ke atas batuan igneus
45° dan batuan sedimen.
2. Batuan igneus terbentuk daripada
Cermin magma yang menyejuk. Magma bersuhu
sangat tinggi maka tidak ada hidupan
Cabaran selanjutnya yang dapat hidup di dalamnya. Oleh
yang demikan, fosil tidak dapat dijumpai
11. Fenomena pembiasan. Khairul perlu di dalam batuan igneus.
tujukan lembingnya pada kedudukan 3. Batuan metamorfik adalah lebih keras
yang lebih dalam ke arah dasar sungai. daripada batuan lain kerana jenis batuan
Hal ini demikian kerana pembiasan itu terbentuk akibat tekanan dan suhu
cahaya berlaku apabila sinaran cahaya yang sangat tinggi.
daripada ikan bergerak keluar daripada
air. Oleh itu, imej terbentuk lebih hampir Praktis Formatif 9.3
kepada permukaan air. 1. Proses eksogen – proses yang berlaku

12. Jam matahari. Pembentukan di permukaan Bumi.
bayang-bayang. Proses endogen – proses yang

Tiang kayu berpunca daripada dalam Bumi.
2. Aliran air, angin dan ombak
Bayang- 3. Menurut teori plat tektonik, kerak Bumi
bayang
dibahagikan kepada beberapa keping
8:00 a.m. 6:00 p.m. plat. Plat-plat ini sentiasa bergerak
menyebabkan proses pertembungan dan
9:30 a.m. 4:30 p.m. pencapahan yang menghasilkan pelbagai
bentuk Bumi serta hanyutan benua.
11:00 a.m. 1:30 p.m. 4. Proses olakan mantel berlaku apabila
suhu yang tinggi dalam bahagian mantel
12:00 tengah hari dan teras Bumi menghasilkan arus-arus
perolakan di lapisan astenosfera yang
Bab 9 berupaya menggerakkan kerak Bumi.
Praktis Formatif 9.1
Praktis Formatif 9.4
1. hidrosfera, biosfera, geosfera 1. Tanah runtuh, tsunami dan gempa bumi
dan atmosfera 2. Kemusnahan harta-benda, kehilangan

2. Zon gelap. Tiada cahaya yang boleh nyawa, penyakit dan kebuluran.
menembusi sampai ke zon gelap. 3. Seismograf untuk mengesan gempa

bumi, radar untuk mengesan tsunami.

Jawapan 17

Praktis Formatif 9.5 tinggi dan air laut daripada menghakis
1. 500 juta tahun pantai dan merosakkan harta-benda.
2. Serangga Penebangan hutan bakau akan
3. 1000 juta tahun seterusnya memusnahkan habitat bakau
dan menggangu kitar kehidupan di
Praktis Formatif 9.6 dalamnya.
1. Pembalakan yang berleluasa 9. Betul. Air bergerak dari satu tempat ke
tempat lain mengikut kitar air. Pencairan
menyebabkan penghasilan gas oksigen glasier pada musim panas dan hujan
berkurang manakala kandungan gas yang turun di puncak gunung mengalir
karbon dioksida di udara menjadi lebih turun melalui sungai dan menuju ke
tinggi. Hal ini menyebabkan pemanasan lautan. Air laut membentuk wap air
global kerana karbon dioksida melalui penyejatan dan naik ke langit.
adalah gas rumah kaca yang boleh Wap air seterusnya membentuk awan
memerangkap kepanasan matahari. dan turun sebagai air hujan dan proses
Kandungan oksigen yang kurang berulang semula. Oleh itu, taburan air di
juga menyebabkan bekalan oksigen Bumi adalah sentiasa tetap.
untuk pernafasan menjadi kurang. 10.
Pembalakan juga menyebabkan hakisan
tanah berlaku. Rod logam Kertas
2. Kitar semula, penggunaan bahan kadbod
mineral secara berhemah.
Spring
Praktis Sumatif 9
1. P: Kerak Q: mantel, R: teras luar, Pemberat
S: teras dalam
2. Troposfera Plaster
3. (a) S
(b) Burung dan serangga Menghentam Pen marker
4. Faktor yang mempengaruhi batuan meja

metamorfik ialah komposisi mineral Cabaran Selanjutnya
batuan asal, tekanan dan suhu, 11. Kesan negatif yang berlaku adalah
pengaruh kuasa tektonik dan pengaruh
bendalir/cecair. pencemaran udara dan air. Hal ini
5. Batuan igneus boleh menyebabkan masalah kesihatan
6. Batuan sedimen kepada manusia dan haiwan.
7. Racun perosak yang disembur akan
meresap ke dalam tanah dan mencemari 12.
air bawah tanah. Racun itu juga akan
mencemari air sungai yang merupakan Transduser
sumber air untuk manusia dan haiwan.
8. Hutan bakau berfungsi menapis air Penggera
sungai sebelum mengalir masuk ke
dalam laut. Jika hutan itu ditebang, Panduan Kerikil
air sungai dengan kandungan lumpur gelombang Mengubah bentuk
dan kekotoran akan mencemari laut. keluli cerun, menjana
Hutan bakau juga merupakan zon pelepasan akustik
pemampan untuk menghalang ombak dari batu

18 Jawapan