f4 BAB 6 SOKONGAN, PERGERAKAN DAN PERTUMBUHAN zila khalid=)(1)

BAB 6
SOKONGAN ,
PERGERAKAN
DAN
PERTUMBUHAN

SAINS TINGKATAN 4 KSSM
OLEH NORAZILA KHALID
SMK ULU TIRAM

6.1 SOKONGAN ,
PERGERAKAN
DAN
PERTUMBUHAN
HAIWAN

JENIS SOKONGAN PADA HAIWAN
 Rangka ialah sistem sokongan kepada semua jenis

haiwan.

 Terdapat tiga jenis sokongan pada haiwan, iaitu rangka
dalam, rangka luar dan rangka hidrostatik.

RANGKA DALAM

 Rangka dalam ialah jenis sokongan bagi
semua vertebrata termasuk manusia.

 Rangka dalam terbina daripada tulang atau
rawan

 Rangka dalam berperanan untuk menyokong
berat badan, melindungi organ dalaman dan
mengekalkan bentuk badan

 Selain itu, rangka dalam juga menjadi asas
pautan bagi otot untuk menggerakkan
bahagian badan.

RANGKA DALAM

RANGKA LUAR

 Rangka luar ialah jenis sokongan bagi
kebanyakan invertebrata.

 Rangka luar terdiri daripada lapisan keras kitin
berlilin atau cangkerang.

 Rangka luar berfungsi untuk menyokong berat
badan, mengekalkan bentuk badan dan
melindungi organ dalaman haiwan

 Selain itu, rangka luar juga merupakan tapak
bagi perlekatan otot.

RANGKA LUAR

RANGKA HIDROSTATIK

 Sesetengah haiwan invertebrata yang berbadan lembut seperti cacing
tidak mempunyai sebarang tulang di dalam badan.

 Haiwan-haiwan ini disokong oleh rangka hidrostatik

 Rangka hidrostatik terdiri daripada dinding berotot yang melitupi rongga
badan yang diisi dengan bendalir.

 Bendalir ini mengenakan tekanan pada dinding berotot badan dalam
semua arah menyebabkan badan haiwan yang lembut menjadi tegar

 Rangka hidrostatik ini mengekalkan dan mengawal bentuk badan

 Rangka hidrostatik juga memainkan peranan dalam pergerakan haiwan
tersebut.

RANGKA HIDROSTATIK

SAIZ RANGKA LUAR DENGAN
PERTUMBUHAN

 Pertumbuhan boleh diukur dan dilihat
dengan membina graf unit pertumbuhan
melawan masa.

 Graf ini dinamakan lengkung
pertumbuhan.

 Unit pertumbuhan adalah seperti tinggi
(cm), isi padu (cm3), jisim segar (g) dan
jisim kering (g).

 Lengkung pertumbuhan yang terbentuk
menunjukkan fasa-fasa pertumbuhan dan
kadar pertumbuhan yang dialami oleh
organisma.

SAIZ RANGKA LUAR
DENGAN PERTUMBUHAN

 Lengkung pertumbuhan bagi semua organisma
pada asasnya berbentuk sigmoid, cuma corak
pertumbuhannya berbeza mengikut jenis
organisma, tetapi lengkung pertumbuhan bagi
haiwan dengan rangka luar adalah berbeza dan
unik.

 Lengkung pertumbuhan haiwan dengan rangka
luar seperti lipas dan belalang adalah
berperingkat.

 Hal ini disebabkan rangka luar haiwan jenis ini
terbina daripada kitin yang bersifat keras dan
tidak boleh mengembang.

SAIZ RANGKA LUAR DENGAN PERTUMBUHAN

 Sifat keras dan tidak boleh mengembang ini akan
menghalang pertumbuhan haiwan yang mempunyai
rangka luar seperti udang, kumbang, ketam dan
belalang.

 Bagi mengatasi masalah ini, haiwan ini akan
menanggalkan rangka luar berulang kali sehingga
mencapai peringkat dewasa.

 Proses penanggalan kulit ini dinamakan ekdisis.

 Semasa proses ekdisis, rangka luar yang baharu dan
lembut telah terbentuk di bawah rangka luar yang
lama.



SAIZ RANGKA LUAR
DENGAN PERTUMBUHAN

 Semasa ekdisis, haiwan berangka luar
akan menyedut udara bagi
mengembangkan badan.

 Tindakan menyedut udara ini akan
memecahkan rangka luar lama yang
keras.

 Pertumbuhan pesat akan berlaku
untuk penambahan saiz organisma
sebelum rangka luar yang baharu
mengeras.

SAIZ RANGKA LUAR DENGAN
PERTUMBUHAN
 Haiwan berangka luar akan mengalami beberapa

peringkat ekdisis sebelum mencapai peringkat
dewasa.

 Peringkat ekdisis ini yang menyebabkan graf
lengkung pertumbuhan haiwan tersebut berbentuk
tangga.

 Pada peringkat nimfa, haiwan tersebut akan makan
dengan banyak untuk membina tisu-tisu baharu
dan mengalami pertambahan jisim.

 Hormon akan mengawal setiap peringkat ekdisis
ini.

MENGHUBUNGKAITKAN RANGKA
HIDROSTATIK DENGAN
PERGERAKAN

 Cacing tanah mempunyai rangka
hidrostatik, iaitu ruang badannya
dipenuhi bendalir.

 Cacing tanah bergerak di atas tanah
dengan bantuan keta, iaitu bulu kejur
yang terdapat pada bahagian sisi
badannya.

 Terdapat dua jenis otot pada dinding
badan cacing, iaitu otot lingkar dan
otot membujur.

MENGHUBUNGKAITKAN RANGKA HIDROSTATIK DENGAN
PERGERAKAN

 Otot-otot pada cacing tanah ini juga
bertindak secara berantagonis
(berlawanan).

 Apabila otot lingkar mengecut, otot
membujur mengendur menyebabkan
badan cacing menjadi menipis dan
memanjang.

 Apabila otot membujur mengecut
dan otot lingkar mengendur pula,
badan cacing akan menebal dan
memendek.

MENGHUBUNGKAITKAN RANGKA
HIDROSTATIK DENGAN
PERGERAKAN

 Tindakan otot lingkar dan otot membujur
secara berantagonis (berlawanan) menghasilkan
tekanan hidrostatik pada cecair di dalam badan
cacing.

 Apabila badan cacing menipis dan memanjang,
tekanan hidrostatik memindahkan cecair di
dalam badannya ke belakang badan

 .Apa pula yang terjadi kepada cecair tersebut
apabila badan cacing menebal dan memendek?

 Cecair badan akan dipindahkan ke bahagian
memendek ini oleh tekanan hidrostatik dan
menyebabkan bahagian belakang cacing ditarik
ke hadapan.

MENGHUBUNGKAITKAN RANGKA
HIDROSTATIK DENGAN
PERGERAKAN

 Cacing tanah bergerak dengan bantuan
pengecutan dan pengenduran otot
lingkar dan otot membujur yang
berlaku secara berlawanan daripada
bahagian anterior ke bahagian
posterior.

 Apabila otot membujur mengecut dan
otot lingkar mengendur, segmen-
segmen pada bahagian badan cacing
tanah akan memendek dan menebal.
Keta pada segmen ini akan
mencengkam tanah.

 Pada masa yang sama MENGHUBUNGKAITKAN RANGKA
segmen-segmen lain pada HIDROSTATIK DENGAN PERGERAKAN
badan cacing tanah akan
memanjang dan menipis.

 Hal ini berlaku kerana otot
lingkar pada segmen ini
mengecut dan otot membujur
mengendur.

 Keta pada segmen ini akan
melepaskan cengkaman untuk
membenarkan badan cacing
tanah memanjang dan
bergerak ke hadapan.

FUNGSI RANGKA DALAM  Haiwan vertebrata yang mempunyai rangka
BAGI HAIWAN dalam terbahagi kepada haiwan vertebrata
darat, haiwan vertebrata akuatik dan burung.

 Rangka haiwan-haiwan ini berbeza mengikut
habitat vertebrata.

HAIWAN VERTEBRATA DARAT

 Haiwan vertebrata darat memerlukan
rangka yang kuat dan tegar untuk
menyokong badan.

 Haiwan-haiwan ini mempunyai rangka
yang besar dan sepadan dengan saiz
badan

 Berat badan vertebrata daratan disokong
terutamanya oleh lengkungan pektoral
dan lengkungan pelvis.

 Seekor gajah memerlukan lengkungan
pektoral dan lengkungan pelvis yang kuat
untuk menyokong berat badannya.

 Kedua-dua lengkungan ini bersendi
dengan kaki



HAIWAN VERTEBRATA DARAT

 Tulang belakang haiwan darat yang berkaki
empat seperti unta dan kuda melengkung
ke atas atau ke bawah.

 Keadaan ini memberikan sokongan yang
lebih kuat kepada otot-otot yang melekat
dengan tulang belakang

 Keadaan melengkung membolehkan tulang
belakang untuk menahan daya graviti yang
bertindak pada haiwan itu.

HAIWAN
VERTEBRATA
AKUATIK

 Haiwan vertebrata akuatik
mempunyai rangka dalam yang
lebih kecil berbanding dengan
badannya.

 Lengkungan pektoral dan
lengkungan pelvis haiwan akuatik
adalah kecil dan lemah

 Vertebrata akuatik seperti ikan
paus boleh membesar lebih
daripada saiz rangkanya

 Hal ini demikian kerana berat
badan haiwan akuatik disokong
oleh daya apungan air.



BURUNG

 Burung mempunyai struktur tulang yang
beradaptasi untuk terbang.

 Tulang sternum (tulang dada) burung yang
pipih dan luas berfungsi sebagai tempat
perlekatan otot untuk penerbangan

 Tulang-tulang burung juga berongga dan
ringan

 Selain itu, saiz tengkorak burung juga adalah
kecil berbanding dengan tengkorak haiwan
lain dan bertujuan untuk memudahkan
burung terbang.



SISTEM RANGKA MANUSIA

 Rangka manusia terdiri daripada 206 tulang
yang pelbagai saiz dan bentuk

 Rangka manusia boleh dibahagikan kepada
dua bahagian, iaitu rangka paksi dan rangka
apendaj.

 Rangka paksi terdiri daripada tengkorak,
turus vertebra, sternum dan tulang rusuk

 Rangka apendaj terdiri daripada lengkungan
pektoral, tulang tangan, lengkungan pelvis
dan tulang kaki.















MEMBANDINGKAN KEKUATAN TULANG YANG PADAT DAN
TULANG YANG BERONGGA

 Vertebrata darat seperti
gajah mempunyai tulang
yang besar, padat dan
kuat.

 Hal ini demikian kerana
keseluruhan berat
badannya disokong oleh
rangka dalam

 Burung mempunyai
tulang-tulang berongga
untuk membolehkannya
terbang.

TULANG BERONGGA
MEMPUNYAI BEBERAPA
KELEBIHAN

 Ringan dan kuat
 membenarkan vertebrata bergerak

dengan lebih cepat
 memerlukan kalsium dan fosforus

yang kurang

SISTEM SOKONGAN  Sistem sokongan yang baik membolehkan sesuatu
DENGAN FAKTOR haiwan itu bergerak dengan lebih lancar dan cekap
KESTABILAN
HAIWAN  Kestabilan sesuatu haiwan berbeza mengikut titik
keseimbangan pada sistem sokongan haiwan tersebut.

PUSAT GRAVITI

 Pusat graviti merujuk kepada titik
keseimbangan suatu sistem sokongan
atau objek.

 Titik keseimbangan ialah titik
keseluruhan berat sistem sokongan
atau objek itu bertindak untuk
mengimbangi kedudukan sistem
sokongan atau objek tersebut.

 Kedudukan pusat graviti PUSAT GRAVITI
memainkan peranan penting
kepada haiwan.

 Secara umumnya haiwan yang
mempunyai pusat graviti yang
rendah lebih stabil daripada
haiwan yang mempunyai pusat
graviti yang tinggi.

 Sebagai contoh, zirafah kurang
stabil semasa berdiri kerana
pusat graviti yang tinggi
berbanding dengan kura-kura
dan buaya yang stabil secara
semula jadi kerana mempunyai
pusat graviti yang rendah.



PENYELESAIAN MASALAH KESTABILAN BAGI HAIWAN

 Antara cabaran yang dihadapi oleh haiwan
yang tinggi adalah untuk mengekalkan
kestabilan semasa menjalani kehidupan
seharian.

 Sebagai contoh, zirafah yang tinggi
menghadapi kesukaran untuk minum air
berbanding dengan haiwan yang lain.

 Bagi mengatasi masalah ini, zirafah terpaksa
menambahkan luas tapak sistem sokongan
dengan mengangkangkan kakinya

 Tindakan ini juga akan merendahkan pusat
graviti zirafah supaya tidak mudah tumbang.

PENYELESAIAN MASALAH KESTABILAN BAGI HAIWAN

 Keadaan yang sama juga dihadapi oleh kanggaru.
 Hal ini demikian kerana kanggaru melompat dan

berdiri menggunakan dua kaki belakang.
 Kaki hadapan kanggaru tidak digunakan untuk

berdiri.
 Keadaan ini menyebabkan kanggaru menjadi

tidak stabil dan mudah tumbang ketika tidak
bergerak
 Bagi mengatasi masalah ini, kanggaru
menggunakan ekornya sebagai sistem sokongan
bagi mengelakkannya daripada tumbang.
 Penggunaan ekor sebagai tongkat ini akan
menambah luas tapak kanggaru ketika tidak
bergerak.

6.2
PERGERAKAN
DAN
PERTUMBUHAN
MANUSIA

PERGERAKAN DAN PERTUMBUHAN MANUSIA

 Sistem rangka dan otot membolehkan manusia
bergerak

 Pengecutan dan pengenduran otot rangka
menghasilkan pergerakan.

 Otot rangka bertindak secara berpasangan dan
berlawanan antara satu sama lain.

 Setiap pasang otot yang bertindak secara berlawanan
dikenal sebagai otot berantagonis.

 Pergerakan otot-otot ini membuatkan manusia boleh
berjalan, melompat, berlari, berenang, merangkak dan
mengangkat barang.



 Sendi ialah tempat FUNGSI SENDI DAN OTOT DALAM
pertemuan antara dua atau PERGERAKAN
lebih tulang.

 Sendi yang membenarkan
anggota bergerak dinamakan
sendi bergerak (contoh:
sendi engsel pada siku)
manakala sendi yang tidak
membenarkan bahagian
anggota bergerak dinamakan
sendi tak bergerak (contoh:
sendi pada tengkorak).



 Ligamen ialah tisu LIGAMEN
penghubung yang liat,
kenyal dan kuat yang
menyambungkan dua
tulang.

 Sifatnya yang kuat dan
kenyal ini membuat
ligamen dapat
mengikat dan memaut
tulang serta
membenarkan
pergerakan.