ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่

ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่
ทำบุญพระเวส ฟังเทศน์มหาชาติ

จัดทำโดย
นายควรชัย สุพรม

อ้างอิงรูปภาพhttps://anyflip.com/beud/imtt/basic

ก

คำนำ

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้นี้เป็นส่วนหนึ่งของวิชานวัตกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษาและการเรียนรู้

รหัสวิชาED13201คณะผู้จัดทำได้จัดทำการศึกษาเรื่อง ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่ทำบุญพระเวสฟังเทศน์มหาชาติ
โดยมีวัตถุประสงค์ที่จะให้เกิดความรู้ที่เกี่ยวข้องกับฮีตสิบสองคลองสิบสี่คณะผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือล่มนี้
จะให้ความรู้และประโยชน์แก่ผู้อ่านทุกๆท่านหากมีข้อผิดพลาดประการใดต้องอภัยมา ณ ที่นี้


ผู้จัดทำ
นายควรชัย สุพรม

สารบัญ ก

เรื่อง หน้า

คำนำ ก
สารบัญ ข
เอกสารอ้างอิง ค
ประวัติส่วนตัว ง
ความหมายของฮีตสิบสอง 1
ความหมายของคลองสิบสี่ 3
ความหมายของบุญผเวส 4
เหตุใดจึงทำบุญพระเวส 5
เทศน์มหาชาติ 6

1

ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่



ฮีตสิบสอง คองสิบสี่ เป็นขนบธรรมเนียมประเพณีของชาติพันธ์ลาว
ซึ่งร่วมถึงชาวลาวอีสานที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบันซึ่งเป็นวัฒนธรรม
แสดงถึงความเป็นชาติเก่าแก่และเจริญรุ่งเรืองมานานเป็นเอกลักษณ์ของชาติและ
ท้องถิ่น และมีส่วนช่วยให้ชาติดำรงความเป็นชาติของตนอยู่ตลอดไป

ฮีตสิบสอง มาจากคำสองคำได้แก่ ฮีต คือคำว่า
จารีต ซึ่งหมายถึง ความประพฤติ ธรรมเนียม ประเพณี ความประพฤติที่ดี
สิบสอง หมายถึง สิบสองเดือน ดังนั้นฮีตสิบสองจึงหมายถึงประเพณีที่ชาว
ลาวในภาคอีสาน และประเทศลาวปฏิบัติกันมาในโอกาสต่างๆทั้งสิบสองเดือน
ของแต่ละปีเป็นการผสมผสานพิธีกรรมที่เกี่ยวกับเรื่องผีและพิธีกรรมทางการเกษตร
เข้ากับพิธีกรรมทางพุทธศาสนานักปราชญ์โบราณได้วางฮีตสิบสองไว้ดังนี้

อ้างอิงรูปภาพhttps://www.isaninsight.com/isan-culture-mural-painting

2

เดือนอ้าย - บุญเข้ากรรม
เดือนยี่ - บุญคูนลาน
เดือนสาม - บุญข้าวจี่
เดือนสี่ - บุญพระเวส
เดือนห้า - บุญสงกรานต์
เดือนหก - บุญบั้งไฟ
เดือนเจ็ด - บุญซำฮะ
เดือนแปด - บุญเข้าพรรษา
เดือนเก้า - บุญข้าวประดับดิน
เดือนสิบ - บุญข้าวสาก
เดือนสิบเอ็ด - บุญออกพรรษา
เดือนสิบสอง - บุญกฐินอ้างอิงรูปภาพhttps://www.isaninsight.com/isan-culture-mural-painting
งานบุญประเพณีที่เกี่ยวข้องกับฮีตสิบสองที่สำคัญของชาวอีสาน
บุญเดือนสี่ จังหวัดร้อยเอ็ด (งานประเพณีบุญพระเวส)
บุญเดือนหก จังหวัดยโสธร (งานประเพณีบุญบั้งไฟ)
บุญเดือนแปด จังหวัดอุบลราชธานี (งานประเพณีแห่เทียนเข้าพรรษา)
บุญเดือนสิบเอ็ด จังหวัดนครพนม (งานประเพณีออกพรรษาไหลเรือไฟ)

3

คองสิบสี่ เป็นคำและข้อปฏิบัติคู่กับฮีตสิบสอง คอง หมายถึง แนวทาง หรือ ครรลอง ซึ่งหมายถึง
ธรรมเนียมประเพณี หรือแนวทาง และ สิบสี่ หมายถึง ข้อวัตรหรือแนวทางปฏิบัติสิบสี่ข้อดังนั้นคองสิบสี่จึง
หมายถึง ข้อวัตรหรือแนวทางที่ประชาชนทุกระดับนับตั้งแต่พระมหากษัตริย์ ผู้มีหน้าที่ปกครองบ้านเมือง
พระสงฆ์ และคนธรรมดาสามัญพึงปฏิบัติสิบสี่ข้อ อาจสรุปได้หลายมุมมองดังนี้
1.เป็นหลักปฏิบัติกล่าวถึงครอบครัวในสังคม ตลอดจนผู้ปกครองบ้านเมือง
2.เป็นหลักปฏิบัติของพระมหากษัตริย์ในการปกครองบ้านเมืองและหลักปฏิบัติของประชาชนต่อพระมหากษัตริย์
3.เป็นหลักปฏิบัติที่พระราชายึดถือปฏิบัติเน้นให้ประชาชนปฏิบัติตามจารีตประเพณีและคนในครอบครัวที่ปฏิบัติต่อกัน
4.เป็นหลักปฏิบัติในการปกครองบ้านเมืองให้อยู่เป็นสุขตามจารีตประเพณี

แต่ละข้อมีคำว่าฮีตนำหน้าด้วย (ทำให้เกิดความสับสนกับฮีตสิบสอง) แต่ละคองจะมีสิบสี่ฮีต ยกเว้น
ฮีตปีคลองเดือนจะมีเพียงสิบสองฮีต ซึ่งนั่นก็คือฮีตสิบสองที่กล่าวไว้แล้วข้างต้น คองประกอบด้วย

ฮีตเจ้าคองขุน
ฮีตท้าวคองเพีย
ฮีตไพร่คองนาย
ฮีตบ้านคองเมือง
ฮีตปู่คองย่า
ฮีตตาคองยาย
ฮีตพ่อคองแม่
ฮีตใภ้คองเขย
ฮีตป้าคองลุง
ฮีตลูกคองหลาน
ฮีตเถ้าคองแก่
ฮีตปีคองเดือน (ฮีตสิบสอง)
ฮีตไฮ่คองนา
ฮีตวัดคองสงฆ์






อ้างอิงรูปภาพhttps://www.isaninsight.com/isan-culture-mural-painting

4

บุญผเวส หรือ บุญเดือนสี่ บุญที่มีการเทศน์พระเวส หรือ มหาชาติ
เรียกว่าบุญเผวส(ผะ-เหวด) หนังสือมหาชาติ หรือ พระเวสสันดรชาดก แสดงถึงจริยวัตรของ
พระพุทธเจ้าคราวพระองค์เสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดรเป็นหนังสือเรื่องยาว 13 ผูก (13 กัณฑ์)
และนิยมบวชภิกษุใหม่ในเดือนนี้ด้วยถือว่าได้กุศลแรง บุญเผวสนิยมทำกันในช่วงเดือนสี่

เวสสันดรชาดกนั้นเรียกว่าเพระเวสสันดรเคยทำประจำเดือนสี่ภาคอีสานนิยมไว้
หรือว่าบุญเดือนสี่แท้มีประจำไว้แต่นานเป็นชาดกกล่าวเรื่องเทศชาติชาดกเป็นบารมีสุดเพิ่มมูลเอา
ไว้มีทั้งกำหนดให้ทำบุญมหาชาติไว้ในเดือน ๔ นั้นเป็นแท้แน่นอนการบุญใหญ่นี้ทำระหว่างยาม
หนาวยามบ่มีการงานก่อนแต่ทำบุญไว้เป็นการได้ทำบุญครั้งใหญ่ท่านว่าพบพระศรีอาริยะเมตไตร
เพราะฟังลำมหาชาตินี้เป็นได้แน่นอนทั้งเมื่อได้ฟังแล้วจำจือปฏิบัติศีลทานธรรมดั่งพระองค์มีไว้
ก็จักเถิงหนท้องนิระทานหมดชาติ บ่ต้องมาเวียนว่ายตายเกิดแท้เมืองนั้นอยู่เกษม

อ้างอิงรูปภาพhttps://www.77kaoded.com/news/sanom/62320

5

เหตุใดจึงทำบุญพระเวส
ในคัมภีร์กล่าวอ้างต้นเหตุการณ์ทำในกาลครั้งหนึ่งนั้น พระเถระเจ้าองค์เอกอรหันต์ ขึ้นไปสวรรค์พิภพ
เขตพระอินทร์องค์ล้ำ ท่านก็ประสงค์ไปไหว้จุฬามณีองค์พระธาตุ ได้พบองค์เอกเจ้าศรีอาริยะทวยเทพ อยู่
สวรรค์ชั้นฟ้าคราวนั้นสั่งมา ว่าบุคคลใดคิดอยากพบยอดไท้องค์เอกพระศรีอารย์ให้พากันทำบุญเทศน์
เวสสันดรเอาไว้ฟังธรรม ๑๓ กัณฑ์ ได้วันเดียวให้หมดผูก อย่าพากันขี้คร้านจะเห็นหน้าแห่งเรา ทั้งอย่าให้ทำ
อนันตริยะกรรมรายอันมีผลเป็นบาป
๑.อย่าทำลายสงฆ์ให้แตกกันแท้หมุนวาย
๒.อย่าทำการฆ่าบิดามารดา
๓.บ่ได้ทำโลหิตตุบาทแก่พระพุทธเจ้าองค์ใดบ่มี
๔.บ่ได้มีการฆ่าพระอรหันต์ตนแห่งประเสริฐ
แล้วให้ฟังธรรมเรื่องพระเวสแล้วบ่มีแคล้วคลาดเถิงท่านเอย ทำสลากนิมนต์พอเมื่อตกลงกันพร้อม
สาธุการทุกฝ่าย จัดแบ่งกัณฑ์เรียบร้อย หามีพักเช้า พร้อมกันจัดทำซุ้มสถานเนาว์นอนนั่ง แล้วจึงบัตรด้วย
ติดใบลาน พร้อมพร่ำว่า วุฑฒิธรรมคำฝูงข้าทั้งหลาย ภายในมีอาชญธรรมเป็นเค้าภายนอกมีผู้ใหญ่บ้าน
เป็นประธาน พวกข้าจัดการให้มีการฟังธรรมมหาชาติ ในวัน เดือน ปี กำหนดในหั้นสู่แนว บอกวันแสดงให้
ฟังธรรมแจ้ง เมื่อญาติโยมจักได้มาพร่ำพร้อมสมสร้างก่อบุญปลูกปะรำให้กว้างพออยู่ทั้งโยม นี้เป็นกิจการ
บุญหมู่เราเคยสร้าง

อ้างอิงรูปภาพhttps://www.isaninsight.com/isan-culture-mural-painting

6

เทศน์มหาชาติ
การเทศน์มหาชาติ คือ การเทศนามหาเวสสันดรชาดก โดยปกตินิยมให้มีการเทศน์หลังฤดูกาลทอด
กฐินผ่านไปแล้วจนตลอดฤดูหนาว ซึ่งอาจกระทำในวันขึ้น 8 ค่ำ เดือน 12หรือวันแรม 8 ค่ำแต่
สำหรับชนชาวอีสาน งานนี้จะนิยมกระทำกันในเดือน 4 อันเป็นฤดูกาลของ "งานบุญผะเหวด"เป็นห้วง
เวลาของการทำบุญลานเอาข้าวเข้ายุ้งและในภาคกลางก็นิยมทำในเดือน 5 ทั้งเดือน 4 และ 5 ในปีนี้
อยู่คาบเกี่ยวกันระหว่างเดือนมีนาคม และเดือนเมษายนแต่ว่าไปแล้วการเทศน์มหาชาติจะกระทำเวลา
ไหนก็ย่อมได้ เพราะเป็นการหาเงินเข้าวัดการเทศน์มหาชาติเป็นเรื่องใหญ่ และมีหลักใหญ่ๆ เป็นระเบียบ
พิธีที่นิยมกระทำกันดังต่อไปนี้
1. ตกแต่งบริเวณพิธีให้มีบรรยากาศคล้ายอยู่กับธรรมชาติมากที่สุด เป็นป่าเขาลำเนาไพรอันเป็น
สถานที่สำหรับพระภิกษุในสายอรัญวาสี มีการนำเอาต้นกล้วย ต้นอ้อย กิ่งไม้มาผูกตามเสา บริเวณ
รอบธรรมาสน์ประดับด้วย ธงทิว และราวัติ ฉัตร
2. ตั้งขันสาครใหญ่ หรือใช้อ่างใหญ่ ใส่น้ำสะอาดจนเต็ม สำหรับปักเทียนบูชาประจำกัณฑ์ระหว่างพระ
เทศน์ น้ำในภาชนะนี้เมื่อเสร็จพิธีแล้วถือว่าเป็นน้ำพระพุทธมนต์ที่สำคัญ
3. เตรียมเทียนเล็ก 1,000 เล่ม นับแยกจำนวนเป็นมัด มัดหนึ่งมีจำนวนเท่าคาถาของกัณฑ์หนึ่ง
พร้อมกับทำเครื่องหมายไว้เพื่อทราบ ว่าสำหรับบูชาคาถากัณฑ์ใด เมื่อเทศน์ถึงกัณฑ์นั้นก็จุดเทียนปัก
โดยรอบภาชนะใส่น้ำ ครบ 13 กัณฑ์ ก็จะเท่ากับ 1,000คาถา

อ้างอิงhttps://cac.kku.ac.th/heet12_kong14

7

เทศน์มหาชาติ ประกอบด้วย 13 กัณฑ์ เป็นเรื่องราวของพระเวสสันดร อันได้ชื่อว่าเป็นพระชาติ
สุดท้ายของพระบรมโพธิสัตว์ ก่อนจะมาประสูติเป็นเจ้าชายสิทธัตถะและออกบวชจนตรัสรู้เป็น
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า13 กัณฑ์ดังกล่าว คือ

๑. กัณฑ์ทศพร
๒. กัณฑ์หิมพานต์
๓. ทานกัณฑ์
๔, กัณฑ์วนปเวสน์
๕. กัณฑ์ชูชก
๖. กัณฑ์จุลพน
๗. กัณฑ์มหาพน
๘. กัณฑ์กุมาร
๙. กัณฑ์มัทรี
๑๐. กัณฑ์สักกบรรพ์
๑๑. กัณฑ์มหาราช
๑๒. กัณฑ์ฉกษัตริย์
๑๓. นครกัณฑ์

อ้างอิงรูปภาพhttps://anyflip.com/beud/imtt/basic

รวมทั้งหมด 1,000 คาถา เมื่อเทศน์จบกัณฑ์หนึ่งๆ จะประโคมก๋องปู่จาสะบัดไจยบนหอก๋องบอกสัญญาณให้รู้ว่า
"ธรรมจบกัณฑ์หนึ่งแล้ว” คนอยู่ที่ไหนไดยินเสียงก๋องก็จะประนมมือไหว้มาทางวัดกล่าวคำว่า "สาธุ”

ค

เอกสารอ้างอิง

อีสานร้อยแปด.ฮีตสิบสอง คองสิบสี่ ประเพณีอีสานสืบต่อกันมา.[ระบบออนไลน์]
.แหล่งที่มา : https://esan108.com/[1ตุลาคม2564]
สำนักวัฒนธรรมขอนแก่น.เดือนสี่บุญผเวส. [ระบบออนไลน์]
.แหล่งที่มา:https://cac.kku.ac.th/heet12_kong14/phawed.html[1ตุลาคม2564]

ง

ครูเด็กวัด

นาย ควรชัย สุพรม
ชื่ อเล่น ชายน้อย
วันเกิด: 22เมษายน พ.ศ2545
เชื้ อชาติ :ไทย สัญชาติ :ไทย ศาสนา:พุทธ
รหัสนักศึ กษา:63040107104
คติประจำ ใจ :สู้เพื่ออนาคตของเราเอง
ความสารถพิเศษ : ร้องเพลง
งานอดิเรก: ฟังเพลง ดูหนัง ร้องเพลง

ฮีตสิบสอง คลองสิบสี่
ทำบุญพระเวส ฟังเทศน์มหาชาติ