คู่มือปฏิบัติงาน การเตรียมช่วยแพทย์ใส่สาย Double lumen catheter และ การเอาสาย Double lumen catheter ออก หน่วยไตเทียม โรงพยาบาลพระนั่งเกล้า หน่วยไตเทียม กลุ่มงานอายุรกรรม โรงพยาบาลพระนั่งเกล้า สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดนนทบุรี สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข จัดทำ เมษายน พ.ศ. 2567
การเตรียมช่วยแพทย์ใส่ Double lumen catheter วัตถุประสงค์ 1. เพื่อเป็นแนวทางในการพยาบาลผู้ป่วยที่ใส่สาย Double lumen catheter 2. เพื่อให้มีอุปกรณ์ในการใส่ Double lumen catheter ครบถ้วน 3. เพื่อความสะดวกและรวดเร็วในการทำหัตถการของแพทย์ 4. เพื่อความรวดเร็วในการช่วยเหลือผู้ป่วย เมื่อเกิดภาวะแทรกซ้อน ขอบเขต เป็นแนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับการเตรียมช่วยแพทย์ใส่สาย Double lumen catheter ในโรงพยาบาล พระนั่งเกล้า นิยามศัพท์ สาย Double lumen catheter เป็น Temporary vascular access ที่สอดใส่เข้าไปในหลอดเลือด ดำใหญ่ สำหรับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม ใช้ในระยะเวลาสั้น ไม่เกิน 1-2 เดือน หน้าที่ความรับผิดชอบ พยาบาลวิชาชีพ/พยาบาลหน่วยไตเทียม อุปกรณ์และเครื่องมือ 1. Set double lumen catheter (DLC) ประกอบด้วย - ถาดทรงสูง 1 ชิ้น - Forceps มีเขี้ยว 1 ชิ้น - Forceps ไม่มีเขี้ยว 1 ชิ้น - Needle holder 1 ชิ้น - เข็มเย็บ skin 2 ชิ้น - ไหมเย็บ No.20 3 ชิ้น - ถ้วยใส่น้ำยา 2 ชิ้น - ชามรูปไตเล็ก 1 ชิ้น - ผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลาง 1 ชิ้น - ผ้าสี่เหลี่ยม 1 ห่อ - สำลี 6 ชิ้น
- ผ้าก๊อซ 10 ชิ้น - กรรไกรตัดไหม 1 ชิ้น 2. Syring ขนาด 10 cc 2 ชิ้น 3. Syring ขนาด 5 cc 1 ชิ้น 4. เข็ม No. 18 1 ชิ้น 5. เข็ม No. 21 1 ชิ้น 6. เข็ม No. 24 ยาว 1 ½ นิ้ว 1 ชิ้น 7. ใบมีด No. 11 1 ชิ้น 8. 2% Xylocaine without adrenaline 1 ขวด 9. Heparin 1 ขวด 10. 0.9% Nss 100 ml 1 ขวด 11. 70% Alcohol 1 ขวด 12. 2% Chlorhexidine in alcohol 1 ขวด 13. ถุงมือปราศจากเชื้อ (sterile) No. 6.5,7, 7.5 2 คู่ (แล้วแต่แพทย์) 14. ถุงพลาสติกปราศจากเชื้อ (sterile) 1 ชุด (สำหรับ Ultrasound guide) 15. ถุงใส่ขยะ 1 ใบ 16. ชุดปราศจากเชื้อสำหรับทำหัตถการ 1 ชุด 17. เครื่อง Ultrasound 1 เครื่อง 18. การเตรียมสาย Double lumen catheter - ในกรณีแทงตำแหน่ง Right internal jugular vein ใช้ double lumen catheter ความยาว 13.5 cm จำนวน 1 ชุด - ในกรณีแทงตำแหน่ง Left internal jugular vein ใช้ double lumen catheter ความยาว 16 cm จำนวน 1 ชุด - ในกรณีแทงตำแหน่ง Femoral vein ใช้ double lumen catheter ความยาว 19.5 cm จำนวน 1 ชุด 19. Hypafix สำหรับปิดแผล
วิธีปฏิบัติ การพยาบาลก่อนการใส่สาย Double lumen catheter 1. อธิบายให้ผู้ป่วยและญาติ ทราบถึงวิธีการและขั้นตอนในการใส่สาย double lumen catheter เพื่อให้คลายความวิตกกังวลและให้ความร่วมมือในการรักษาพยาบาล พร้อมเซ็นใบยินยอมการ รักษาพยาบาล 2. ตรวจผลทางห้องปฏิบัติการให้พร้อมทุกอย่าง ดังต่อไปนี้ - CBC, PT, PTT - BUN, Creatinine, electrolyte, calcium, phosphorus, LFT - Anti-HIV - HBsAg, Anti-HBs, Anti-HBc, Anti-HCV 3. วัดสัญญาณชีพ พร้อมทั้งบันทึกในใบ Hemodialysis sheet หรือ Nurse’s note 4. ดูแลทำความสะอาดตำแหน่งที่จะใส่สาย Double lumen catheter ด้วย 4% chlorhexidine scrub 5. จัดท่าให้ผู้ป่วยนอนท่าศีรษะต่ำ 6. ขั้นตอนการช่วยแพทย์ใส่สาย Double lumen catheter 6.1 เตรียมเครื่อง Ultrasound และดูแลช่วยแพทย์ในการทำ Ultrasound 6.2 เปิด set double lumen catheter (DLC) ใส่เข็ม No. 18, เข็ม No. 21, เข็ม No. 24 ยาว 1 ½ นิ้ว, Syring ขนาด 10 cc, Syring ขนาด 5 cc, ใบมีด No. 11, สาย Double lumen catheter ตาม ตำแหน่งที่แพทย์ระบุ พร้อมทั้งใส่น้ำยาฆ่าเชื้อ 2% chlorhexidine in alcohol ในถ้วยน้ำยาของชุด ทำแผลและ 0.9% Nss ลงในชามรูปไตเล็ก 6.3 ดูแลช่วยแพทย์ใส่ชุดปราศจากเชื้อ (sterile) สำหรับทำหัตถการและเตรียมถุงมือปราศจากเชื้อให้ 6.4 อายุรแพทย์โรคไตใส่สาย double lumen catheter ตามขั้นตอน ดังนี้ 1. ทำความสะอาดผิวหนังผู้ป่วยโดยใช้น้ำยาฆ่าเชื้อ 2% chlorhexidine in alcohol 2. ปูผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลาง 3. ใช้ Syring ขนาด 10 cc ดูดยาชา 2% Xylocaine without adrenaline 4. ใช้ Syring ขนาด 10 cc ดูด 0.9% Nss จำนวน 10 cc และใส่ในสาย double lumen catheter ให้เต็มสายสีแดงและสีน้ำเงิน แล้วหนีบสายไว้ด้วยตัวหนีบของสาย double lumen catheter 5. ฉีดยาชาบริเวณที่จะแทง double lumen catheter
6. แพทย์ใช้เข็มแทงที่มากับ set double lumen catheter ใส่ Syring ขนาด 10 cc ที่มี 0.9% Nss ประมาณ 1-2 cc และแทงที่ตำแหน่งหลอดเลือดดำบริเวณ internal jugular vein หรือ femoral vein พร้อมทั้งสังเกตสีของเลือดและแรงดันของเลือดใน Syring ว่าสูงหรือไม่ 7. ใส่ลวดนำเข้าทางเข็มแทงที่ internal jugular vein หรือ Femoral vein 8. ใช้ใบมีด N0.11 กรีดผิวหนังที่ใส่ลวดนำ 9. ใช้ tissue dilator ขยายผิวหนังสำหรับใส่สาย double lumen catheter 10. ใส่สาย double lumen catheter ตามลวดนำและคลายตัวหนีบด้านที่ลวดตัวนำออก รีบดึงลวดนำใส่ในที่เก็บ แล้วหนีบสาย catheter 11. ใช้ Syring ขนาด 10 cc ดูดเลือดจาก catheter ทั้ง 2 ด้าน เพื่อประเมิน flow ของสาย double lumen catheter 12. ใช้ Syring ขนาด 10 cc ดูด 0.9% Nss ใส่สาย double lumen catheter สีแดง (A) และสีน้ำเงิน (V) แล้ว ใช้ Syring ขนาด 5 cc ดูด heparin 1 cc ผสมกับ 0.9% Nss 2 cc หรือเท่า priming volume ของสายทั้ง 2 ข้าง แล้วหนีบสายไว้ด้วยตัวหนีบและปิดปลายสายด้วย cap 13. ฉีดยาชาบริเวณผิวหนังผู้ป่วยตำแหน่งที่จะเย็บ catheter ติดกับผิวหนัง เมื่อเย็บไหม เสร็จ 2 ข้างแล้ว ทำความสะอาดและปิดแผลให้เรีบบร้อย 14. ถ้าใส่สาย double lumen catheter ที่ตำแหน่ง internal jugular vein ส่งผู้ป่วย เอกซเรย์ทรวงอก เพื่อประเมินตำแหน่งสายและดูภาวะแทรกซ้อนจากการใส่สาย double lumen catheter ได้แก่ หลอดเลือดฉีกขาด ลมรั่วในปอด เป็นต้น การพยาบาลหลังการใส่สาย double lumen catheter 1. สังเกตลักษณะของแผลว่ามีเลือดซึมปากแผลหรือไม่ ถ้ามีเลือดซึมมาก ทำความสะอาดแผลและ รายงานแพทย์ทราบเพื่อเย็บปากแผลใหม่ 2. สังเกตอาการภาวะแทรกซ้อนหลังใส่สาย double lumen catheter - Inserted related complication คือ แทงเข้า Internal jugular artery อาจเกิด hematoma - Later complication คือ Infection, catheter clotting 3. ถ้าปวดแผลมาก พิจารณาให้Paracetamol (500 mg) 1 เม็ด เวลาปวด 4. อธิบายให้ผู้ป่วยทราบถึงความจำเป็นของสาย double lumen catheter ที่คาไว้บริเวณคอหรือ บริเวณขาหนีบ เพื่อนำเลือดออกมาฟอกเลือด พร้อมแผนการรักษาของแพทย์ เพื่อความร่วมมือในการ รักษาพยาบาล
5. แนะนำการหลีกเลี่ยงการนอนกดทับบริเวณคอข้างที่มีสาย double lumen catheter คาไว้ เพื่อ ป้องกันการหักงอ อันก่อให้เกิดลิ่มเลือดอุดตันภายใน และทำให้เลือดไหลเวียนไม่สะดวก ถ้าผู้ป่วยสาย double lumen catheter คาที่ขาหนีบ หลีกเลี่ยงการงอต้นขาข้างที่ใส่สายเพราะจะทำให้สายหัก พับ งอ เกิดลิ่มเลือด อุดตันภายในสายและระวังการเปียกน้ำปัสสาวะ อุจจาระ จะทำให้ติดเชื้อได้ง่าย 6. แนะนำ ระวังในการไม่ให้แผลถูกน้ำ รีบแจ้งพยาบาลทราบทันที เพื่อทำความสะอาดแผลใหม่ 7. ในกรณีที่ไหมบริเวณปีกทั้งสองข้างหลุด และสายสวนเลื่อนหลุดออก หาผ้าสะอาดปิดบริเวณปาก แผลกดให้แน่นและรีบมาโรงพยาบาลทันที 8. ห้ามให้ยา ให้สารละลาย หรือเก็บตัวอย่างเลือดจากสาย double lumen catheter 9. หากมีอาการเจ็บบริเวณสาย คัน ปวด บวม มีเลือดหรือหนองซึมบริเวณรอบๆสาย หรือมีไข้ ควรรีบ มาพบแพทย์ทันที 10. ดูแลรักษาผ้าปิดแผลให้แห้ง ไม่ให้เปียกชื้น ไม่แกะเกาบริเวณรอบแผลที่ปิดไว้ ถ้าแผลเปียกชื้นให้ เปลี่ยนแผลภายนอกที่คลินิก หรือโรงพยาบาลที่อยู่ใกล้บ้านทันที ไม่ให้เปิดล้างแผลเอง 11. ไม่ควรใส่เสื้อสวมศีรษะ ควรสวมเสื้อผ่าหน้า วันที่มาฟอกเลือด เพื่อป้องกันการดึงรั้งสาย double lumen catheter
การเอาสาย Double lumen catheter อุปกรณ์ที่ใช้ 1. Set dressing 1 อัน 2. ใบมีด No.11 1 อัน 3. น้ำยา 2% Chlorhexidine in alcohol 1 ขวด 4. ถุงมือปราศจากเชื้อ 1 คู่ 5. พลาสเตอร์ปิดแผล (Hypafix) 6. หมอนทราย 1 อัน วิธีปฏิบัติ 1. อธิบายผู้ป่วยให้ทราบขั้นตอนขณะถอดสาย double lumen catheter ออกและขณะกดแผลเพื่อห้าม เลือด จะรู้สึกปวดแผล ไม่ให้ผู้ป่วยเปลี่ยนอิริยาบถขยับคอหรือขาข้างที่เอาสาย catheter ออกโดยจะ ใช้เวลากดแผลห้ามเลือดด้วยมือประมาณ 5-10 นาที หลังจากนั้นใช้หมอนทรายกดต่ออีก 30 นาที 2. ดูแลจัดท่าผู้ป่วยนอนหงายราบ 3. แกะพลาสเตอร์ปิดแผลออกและประเมินแผลบริเวณที่ใส่สาย double lumen catheter ว่ามีบวม แดง มีหนอง หรือมีเลือดออกหรือไม่ 4. ดูแลทำความสะอาดแผลด้วยน้ำยา 2% Chlorhexidine in alcohol และตัดไหมที่ปีกของสาย double lumen catheter ทั้ง 2 ข้าง จากนั้นเอาสาย double lumen catheter ออก พร้อมทั้งกด แผลด้วย gauze เพื่อห้ามเลือดด้วยมือ ประมาณ 5-10 นาทีแล้วประเมินบาดแผลหลังกดแผล ว่ามี เลือดออกหรือไม่ ถ้าไม่มี เปลี่ยน gauze ใหม่และปิดแผลด้วยพลาสเตอร์ (Hypafix) วางหมอนทราย กดบาดแผลต่ออีกประมาณ 30 นาที 5. ประเมินแผลหลังวางหมอนทราย ครบ 30 นาที ว่ามีเลือดซึม gauze หรือไม่ ถ้ามีเลือดซึม เปลี่ยน dressing ใหม่และกดแผลต่อ แล้วประเมินแผลอีกครั้ง ถ้าไม่มีเลือดซึม ให้คำแนะนำการดูแลหลังเอา สาย double lumen catheter แก่ผู้ป่วย 6. คำแนะนำหลังเอาสาย double lumen catheter ออก 6.1 ดูแลไม่ให้แผลเปียกน้ำ และไม่ต้องเปิดทำแผล ครบ 7 วัน สามารถเอาพลาสเตอร์ (Hypafix) ออก ได้ 6.2 แนะนำให้ใช้มือกดบริเวณแผล ขณะไอ จาม หลังถอดสาย double lumen catheter