วิเคราะห์กาพย์เห่เรือ ม.6

ภาษาไทย ม. ๖ เล่ม ๒

หน่วยการเรียนรู้ท่ี ๒ กาพย์เห่เรือ

วเิ คราะห์ความงามทางภาษา
คาประพนั ธ์ประเภท
กาพย์ห่อโคลง
เวลา ๒ ชั่วโมง

597

ร่วมสนทนา 598

กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค

๑. กาพย์ห่อโคลง

เรือพระท่ีนง่ั นารายณ์ทรงสุบรรณ รัชกาลที่ ๙ เรือพระท่ีนง่ั สุพรรณหงส์

กาพย์ห่อโคลง เป็ นกาพย์ผสมที่ใช้กาพย์ยานีแต่งรวมกบั โคลงสี่สุภาพ
โดยให้มเี นือ้ ความเป็ นอย่างเดยี วกนั

กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค เรือด้งั 599

๑. กาพย์ห่อโคลง

๑.๑ ลกั ษณะของกาพย์ห่อโคลง

กาพย์ห่อโคลงมแี บบการแต่ง๓ แบบดงั นี้

แบบที่ ๑ แบบท่ี ๒ แบบที่ ๓

• แตง่ กาพยย์ านี ๑ บท แลว้ • แตง่ โคลงสี่สุภาพก่อน ๑ • แต่งโคลงส่ีสุภาพก่อน ๑
บท แลว้ แต่งกาพยย์ านี บท แลว้ แตง่ กาพยย์ านี
แตง่ โคลงสี่สุภาพ ๑ บท ตามบทต่อบทใหม้ ีใจความ พรรณนาความไม่จากดั
ใหม้ ีเน้ือความอยา่ ง อยา่ งเดียวกบั โคลง จานวนบท
เดียวกนั
• กาพยบ์ ทตน้ ตอ้ งมี
• เน้ือความในโคลงบาท
เน้ือความเดียวกบั โคลง
หน่ึงลอ้ ความในกาพย์
วรรคหน่ึงตามลาดบั ในตอนตน้ เม่ือจบความ
แลว้ จึงข้ึนโคลงบทใหม่
• คาตน้ ของกาพยแ์ ตล่ ะ

วรรคตอ้ งเป็นคาเดียวกบั
คาตน้ ของโคลงแต่ละบาท

600

๑. กาพย์ห่อโคลง

๑.๒ ลกั ษณะบงั คบั ของกาพย์ห่อโคลง

เรือพระที่นง่ั นารายณ์ทรงสุบรรณ รัชกาลที่ ๙

กาพย์ห่อโคลง ประกอบด้วยโคลงสี่สุภาพกบั กาพย์ยานี
ซ่ึงมีลกั ษณะบงั คบั เหมอื นโคลงสี่สุภาพและกาพย์ยานีท่วั ไป

601

๑. กาพย์ห่อโคลง

๑.๒ ลกั ษณะบงั คบั ของกาพย์ห่อโคลง

แผนผงั โคลงส่ีสุภาพ

602

๑. กาพย์ห่อโคลง

กาพย์ห่อโคลง

แผนผงั กาพย์ยานี

603

๑. กาพย์ห่อโคลง

พจิ ารณาหลกั การอ่านคาประพนั ธ์

เร่ือยเร่ือยมารอนรอน ทพิ ากรจะตกตา่
สนธยาจะใกล้คา่ คานึงหน้าเจ้าตราตรู
นกบนิ เฉียงไปท้งั หมู่
เร่ือยเรื่อยมาเรียงเรียง เหมอื นพอี่ ย่ผู ้เู ดยี วดาย
ตวั เดยี วมาพลดั คู่
นา้ เสียงหรือท่วงทานอง
ฉันทลกั ษณ์ คาตอบ โศกเศร้า ตดั พอ้ ท่ีพลดั พราก
คาตอบ กาพยย์ านี ๑๑
จากนางอนั เป็นที่รัก
จุดมุ่งหมาย
คาตอบ เพอ่ื คร่าครวญถึงนาง วธิ ีการอ่านออกเสียง
คาตอบ ทอดเสียงตามจงั หวะและ
อนั เป็นที่รักที่ตอ้ งจากมา
เน้ือหาของบทร้อยกรอง
อารมณ์ ความรู้สึก
คาตอบ คิดถึง เหงา เดียวดาย 604

๑. กาพย์ห่อโคลง

ฝึ กอ่าน ฝึ กท่อง

แบบประเมินการท่องจาคาประพนั ธ์

รายการประเมนิ ระดบั คะแนน

๔ ๓๒๑

๑. ท่วงทานองถกู ตอ้ งตามฉนั ทลกั ษณ์

๒. ออกเสียงชดั เจนถกู ตอ้ งตามอกั ขรวธิ ี

๓. ท่องจาครบถว้ น

๔. การแบ่งวรรคตอนในการอ่าน

๕. เสียงชดั เจนคลอ่ งแคล่ว

๖. การใชน้ ้าเสียง ลีลา อารมณ์ ความรู้สึก

รวม

เกณฑ์การประเมนิ ๔= ดีมาก ๓ = ดี ๒ = ปานกลาง ๑ = ตอ้ งปรับปรุง

605

๑. กาพย์ห่อโคลง

แต่งคาประพนั ธ์

606

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดีและวรรณกรรม

แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดีและวรรณกรรม

607

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม

๒.๑ เนือ้ เรื่อง

กาพย์เห่เรือ บทเห่เร่ิมจากบทเห่ชมกระบวนเรือ
พยหุ ยาตราในตอนเชา้ ตอนสายชมปลา
ตอนบ่ายชมไม้ ตอนค่าชมนก ตกกลางคืน
กล่าวบทเห่ครวญ ซ่ึงเป็นการคร่าครวญ

ความรักความอาลยั ถึงนางอนั เป็นท่ีรัก

ชมกระบวนเรือ ชมปลา

พยหุ ยาตราทางชลมารค

บทเห่ครวญ

ชมไม้ ชมนก 608

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม

๒.๒ ศิลปะการประพนั ธ์

กาพย์เห่เรือของเจ้าฟ้ าธรรมธิเบศร ได้รับยกย่องให้เป็ นยอดแห่ง
กาพย์เห่เรือ

กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค 609

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม ลกั ษณะ การใช้ถ้อยคา
คาประพนั ธ์
๒.๒ ศิลปะการประพนั ธ์
การใช้โวหาร
• แต่งเป็นโคลงส่ีสุภาพ ๑ บท ตามดว้ ย ภาพพจน์

กาพยย์ านีไม่จากดั จานวนบท
เน้ือความในกาพยย์ านีบทตน้
เลียนความจากโคลงสี่สุภาพตอนตน้

ดอกขจร นกแกว้ 610

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม

๒.๒ ศิลปะการประพนั ธ์

ลกั ษณะ การใช้ถ้อยคา • ใชค้ าไทยง่าย ๆ มีความหมายชดั เจน
คาประพนั ธ์
และเลือกสรรคาท่ีก่อใหเ้ กิดอารมณ์
การใช้โวหาร สะเทือนใจ
ภาพพจน์
• เล่นคา เลน่ ความอยา่ งคมคาย เช่น
ปลานวลจนั ทร์
นวลจนั ทร์เป็นนวลจริง
เจา้ งามพริ้งยงิ่ นวลปลา
คางเบือนเบือนหนา้ มา
ไม่งามเท่าเจา้ เบือนชาย

611

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม ลกั ษณะ การใช้ถ้อยคา
คาประพนั ธ์
๒.๒ ศิลปะการประพนั ธ์
การใช้โวหาร
• ใชอ้ ุปมาโวหาร เช่น ภาพพจน์

สมรรถชยั ไกรกาบแกว้
แสงแวววบั จบั สาคร
เรียบเรียงเคียงคจู่ ร
ดงั่ ร่อนฟ้ ามาแดนดิน

กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค 612

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม ลกั ษณะ การใช้ถ้อยคา
คาประพนั ธ์
๒.๒ ศิลปะการประพนั ธ์
การใช้โวหาร
• ใชบ้ รรยายโวหาร กล่าวถึงเหตุการณ์ ภาพพจน์

ตามลาดบั เช่น
ปางเสดจ็ ประเวศดา้ ว ชลาลยั

ทรงรัตนพมิ านชยั ก่ิงแกว้
พร่ังพร้อมพวกพลไกร แหนแห่
เรือกระบวนตน้ แพร้ว เพริศพริ้งพายทอง

กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค 613

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม ลกั ษณะ การใช้ถ้อยคา
คาประพนั ธ์
๒.๒ ศิลปะการประพนั ธ์
การใช้โวหาร
• ใชพ้ รรณนาโวหาร ถา่ ยทอดอารมณ์ ภาพพจน์

ความรู้สึก เช่น
เรื่อยเรื่อยมารอนรอน

ทิพากรจะตกต่า
สนธยาจะใกลค้ ่า
คานึงหนา้ เจา้ ตราตรู

614

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม

๒.๓ ข้อคดิ คตคิ าสอน และความจรรโลงใจ

ช่วยอนุรักษ์ สะทอ้ น • สะทอ้ นสภาพความเป็นไปของ
ความ สังคมไทยสมยั อยธุ ยา
ส่ิงที่มี เป็ นไปของ ตอนปลาย ท้งั ในดา้ นชีวิต
คุณค่าของ สังคมไทย ความเป็นอยู่ คา่ นิยม จริยธรรม
สมยั อยธุ ยา • ช่วยอนุรักษส์ ิ่งท่ีมีคุณคา่ ของ
บา้ นเมือง ตอนปลาย บา้ นเมือง เช่น การเห่เรือ
การจดั กระบวนพยหุ ยาตราทาง
ชลมารค

615

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม

๒.๔ การเช่ือมโยงกบั ชีวติ ประจาวัน

• เยาวชนรุ่นหลงั มีโอกาสรับรู้
ประเพณีอนั ยงิ่ ใหญ่ และมีส่วน
เผยแพร่ประเพณีน้ีใหส้ ืบทอดต่อไป

• กวรี ุ่นหลงั ไดเ้ ลียนแบบการแต่ง

กาพยเ์ ห่เรือในสมยั ต่อมา

616

๒. แนวทางในการวจิ ารณ์วรรณคดแี ละวรรณกรรม

พจิ ารณาคุณค่างานประพนั ธ์

คางเบอื นเบือนหน้ามา ไม่งามเท่าเจ้าเบอื นชาย

เล่นคาวา่ เบือน

สร้อยทองย่องเยอื้ งชาย เหมอื นสายสวาทนาดนวยจร

สะทอ้ นวฒั นธรรมของสตรีในยคุ สมยั น้นั ที่เดินนวยนาด

เพยี นทองงามด่งั ทอง ไม่เหมือนน้องห่มตาดพราย

สะทอ้ นวฒั นธรรมการแต่งกายของคนในยคุ สมยั น้นั ที่นิยมห่มผา้ ตาด

เวรามาทันแล้ว จงึ จาแคล้วแก้วโกมล

สะทอ้ นความเชื่อเร่ืองอานาจของเวรกรรม

617

สรุปความรู้

 กาพยห์ ่อโคลง มีลกั ษณะเป็นโคลงผสมกาพย์ แบ่งออกเป็น ๓ แบบ คือ
• แต่งกาพยย์ านี ๑ บท แลว้ แต่งโคลงสี่สุภาพ ๑ บท ใหม้ ีเน้ือความ
อยา่ งเดียวกนั
• แต่งโคลงสี่สุภาพก่อน ๑ บท แลว้ แต่งกาพยย์ านีตามบทต่อบท
ใหม้ ีเน้ือความอยา่ งเดียวกบั โคลง
• แต่งโคลงสี่สุภาพก่อน ๑ บท แลว้ แต่งกาพยย์ านีพรรณนาความไม่จากดั
จานวนบท กาพยบ์ ทตน้ ตอ้ งมีเน้ือความอยา่ งเดียวกบั โคลงตอนตน้

618

สรุปความรู้

 กาพยเ์ ห่เรือ มีความดีเด่นในดา้ นฉนั ทลกั ษณ์และการพรรณนาความ
ท้งั ยงั ใหค้ วามรู้เก่ียวกบั กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค ธรรมชาติของพืช
และสตั ว์ ฯลฯ ผอู้ ่านสามารถนาขอ้ คิดจากเรื่องไปปรับใชใ้ นชีวิตประจาวนั
เพอื่ ใหศ้ ิลปวฒั นธรรมและประเพณีอนั ดีงามน้ีคงอยสู่ ืบไป

619