บทที่ 4
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เป็น ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี ทรงสร้างระเบียบการปกครอง ฟื้นฟูพระพุทธศาสนา ศิลปะศาสตร์ และอักษรศาสตร์ รวบรวม ชำ ระกฎหมายตราสามดวงจนสมบูรณ์ และพระองค์ยังเป็นกวี โดยทรงพระราชนิพนธ์วรรณคดีไว้หลายเรื่อง ได้แก่ รามเกียรติ์ ดาหลัง อุณรุท และกลอนนิราศ เรื่องรบพม่าที่ท่าดินแดง บทละครเรื่อง รามเกียรติ์ ตอนนารายณ์ปราบนนทก ผู้แต่ง
แต่งด้วยบทประพันธ์ 3 ปะเภท ได้แก่ ร่ายดั้น (เปิดเรื่อง) กลอนบท ละคร (ดำ เนินเรื่อง) และโคลงกระทู้ กับโคลงสี่สุภาพ (ปิดเรื่อง) รามเกียรติ์ ตอนนารายณ์ปราบนนทก จุดมุ่งหมายในการแต่ง เพื่อรวบรวมรามเกียรติ์ให้ สมบูรณ์ และเพื่อแสดงพระ เกียรติของพระรามหรือพระมหา กษัตริย์ไทย ลักษณะคำ ประพันธ์ ที่มาของเรื่อง ได้รับเค้าเดิมมาจากวรรณคดี เรื่องมหากาพย์รามายณะของอินเดีย
นนทกมีหน้าที่ล้างท้าเทวดาอยู่ที่เชิงเขาไกรลาส เมื่อ เทวดาพากันไปเฝ้าพระอิศวร พวกเทวดาชอบข่มเหงนนท กอยู่เป็นประจำ ด้วยการลูบหัวบ้าง ตบหัวบ้าง จนกระทั่งผม ร่วงหมดนนทกแค้นใจเป็นอันมาก จึงไปเฝ้าพระอิศวร กราบทูลว่าตนได้รับใช้มานาน ยังไม่เคยได้รับสิ่งตอบแทน เลย จึงทูลขอให้นิ้วเป็นเพชร มีฤทธิ์ชี้ผู้ใดก็ให้ผู้นั้นตายได้ พระอิศวรก็ประทานให้ตามขอมื่อเทวดามาลูบศีรษะเล่นเช่น เคย นนทกก็ชี้ให้ตายลงเป็นจำ นวนมาก พระอิศวรทรง ทราบก็กริ้ว โปรดให้พระนารายณ์ไปปราบ เรื่องย่อ
พระนารายณ์แปลงเป็นนางฟ้ามายั่วยวนนนทก นักรักจึงเกี้ยวนาง นางแปลงจึงชวนให้นนทกรำ ตาม นางก่อนจึงจะรับรัก นนทกตกลงรำ ตามไปจนถึงท่ารำ ที่ ใช้นิ้งเพชรชี้เข่าตนเอง นนทกล้มลง ก่อนตายนนทก เห็นนางแปลงปรากฏร่างเป็นพระนารายณ์ จึงต่อว่า พระนารายณ์มีอำ นาจ มีถึง 4 กร เหตุใดจึงต้องทำ อุบายมาหลอกลวงตน พระนารายณ์จึงให้นนทกไป เกิดใหม่ให้มีถึง 20 มือ แล้วพระองค์จะตามไปเกิด เป็นมนุษย์มีเพียง 2 มือลงไปสู้ด้วย นนทกจึงไปเกิด เป็นทศกัณฐ์ ส่วนพระนารายณ์ก็อวตารลงมาเป็น พระราม เรื่องย่อ
เนื้อหาในแบบเรียนมีการพูดถึงการแบ่งชนชั้นวรรณะ การใช้อารมณ์โกรธที่ไม่เป็น ผลดีกับใครเลย และยังสะท้อนความเชื่อของไทยเกี่ยวกับการกลับชาติมาเกิด เรื่องของ เวรกรรม ทำ ดีได้ดี ทำ ชั่วได้ชั่ว รามเกียรติ์ ตอนนารายณ์ปราบนนทก วิเคราะห์เนื้อหาในแบบเรียน ความงามทางวรรณศิลป์ ความงามด้านภาษาในการเลือกสรรใช้คำ เพื่อก่อให้เกิดความไพเราะ เกิดจินตนาการ และให้ความหมายที่ลึกซึ้ง
คนเราควรใช้อำ นาจเพียงเพื่อป้องกันตัวไม่ให้รับพิบัติเท่านั้น ไม่ใช่เพื่อทำ ลายผู้ อื่นเพื่อแก้แค้น รามเกียรติ์ ตอนนารายณ์ปราบนนทก ข้อคิดที่ได้รับจากเรื่อง เกร็ดความรู้เพิ่มเติมและอื่นๆ รามเกียรติ์ นอกจากจะปรากฏในวรรณคดี การแสดงโขน และศิลปะ แขนงต่างๆแล้ว ยังปรากฏตามศาสนสถานต่างๆ เช่น ภาพตาม ปราสาทหิน และภาพจิตรกรรมฝาผนังตามวัดต่างๆ เช่น ภาพ จิตรกรรมฝาผนังวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว)