ebook pneumatik (eISBN)

a. Injap Kawalan Aliran Jenis Penghad Mudah

Injap jenis ini terdiri dari badan mudah dan skru pendikit yang boleh dilaras untuk mengawal orifis
dimana kawalan aliran akan diperolehi.Injap jenis ini biasa digunakan pada bahagian keluaran injap
kuasa dimana ia digunakan untuk menghadkan kadaralir angin bagi mengawal kelajuan penggerak.

b. Injap Kawalan Aliran Jenis Penghad Berubah Dengan Aliran Balik Bebas

Injap jenis ini hanya satu aliran sahaja digunakan untuk mengawal kadaralir. Oleh itu injap sehala
dipasang pada injap ini. Injap ini juga
tidak menghadkan aliran balik.

Injap sehala yang terdapat pada injap ini terdiri daripada gelung getah yang boleh melentur keatas
apabila aliran balik berlaku.Semasa aliran terus gelung berkeadaan lurus dan mengawal kadar aliran
bergantung kepada skru pendikit .

c. Injap Kawalan Aliran Digerakkan Oleh Sesondol Guling

Injap jenis ini berfungsi seperti injap kawalan aliran jenis biasa tetapi sesondol guling digunakan
untuk mengubah kadaralir udara yang melalui injap ini. Kawalan kelajuan yang berubah semasa
lejang keluaran dan masukan boleh diperolehi dengan cara mengunakan injap ini .Injap jenis ini juga
membenarkan aliran balik bebas.

3.9.3 Injap Kawalan Tekanan

Injap kawalan tekanan berfungsi untuk mengawal tekanan. Ianya terbahagi kepada dua iaitu :-
a. Injap Pengurang Tekanan dengan fungsi pelega
b. Injap Pengurang Tekanan tanpa fungsi pelega.

a. Injap Pengurang Tekanan Dengan Fungsi Pelega.

Kebanyakan injap pengurang tekanan dilengkapi dengan fungsi pelega tekanan sekunder.
Binaan injap ini ialah terdapat lubang kecil dibahagian bawah gegendang dan lubang laluan
angin dibahagian bawah injap. Dalam keadaan biasa lubang dibahagian bawah gegendang
sentiasa tertutup dan ruang laluan angin dibahagian bawah injap terbuka untuk membolehkan
angin melaluinya .Apabila tekanan bertambah dibahagian keluaran, gegendang akan bergerak
keatas. Gerakan ini akan menyebabkan batang gegendang turut bergerak keatas dan menutup
lubang aliran dibahagian bawah injap. Injap seperti ini sesuai digunakan untuk mengawal aliran
udara ke silinder .

b. Injap Pengurang Tekanan Tanpa Pelega

Berpandukan rajah 3.29 di bawah, dalam keadaan D1 dan kadar alir dibahagian sekunder stabil,
injap akan berada dalam keadaan stabil dimana Fs dan Fd mempunyai nilai yang sama.
Keluasan ruang aliran pada permukaan injap (dimana mengikut kedudukan gegendang) boleh
mempengaruhi nilai kejatuhan tekanan ∆ p yang mana ia dapat mempengaruhi tekanan dari P1
ke P2.

43

Keseimbangan daya akan terganggu disebabkan oleh pengurangan nilai P2 menyebabkan
penambahan nilai kadaralir Q yang diperlukan. Pegas akan menolak gegendang dan ruang injap
akan terbuka lebih luas bagi membolehkan aliran yang lebih .Dengan cara ini ∆p akan
berkurangan dan P2 akan bertambah sehingga nilai Fs sama dengan Fd ( Fs adalah tekanan
pegas yang dilaras ) .
Apabila tekanan P1 berubah, tekanan P2 juga berubah tetapi pegas bertindakbalas dengan cepat
bagi mengimbangkan keadaan dengan gerakkannya keatas atau kebawah. Dengan pergerakan
injap membuka atau menutup (keatas atau kebawah) tekanan P2 akan stabil atau tetap.
Apabila tekanan P2 bertambah keseimbangan tekanan Fs = Fd akan terganggu dan gegendang
akan tertekan atau bergerak keatas. Tindakan ini akan menyebabkan ruang laluan injap
mengecil dan P2 akan menurun dan keseimbangan Fs =Fd akan diperolehi semula .

Sumber :
Pneumatic Control
for Industrial
Automation,
AE Press, 1987

Gambarajah 3.29 : Injap pengurang tekanan tanpa pelega dan konsep kerja injap

3.9.4 Injap Bergabung
Gabungan daripada beberapa injap seperti gambarajah 3.30 di bawah, menghasilkan fungsi yang
baru. Injap Pemasa merupakan salah satu contoh injap gabungan yang mengabungkan injap satu hala,
takungan dan injap kawalan 3/2.

Sumber :
Pneumatic Control for
Industrial Automation,

Gambarajah 3.30 : BinAaEanPress, 1987 Injap Bergabung

44

BAB 4 SISTEM KERJA PNEUMATIK ( PENDERIA )

4.0 PENGENALAN

Tahukah anda!. Jikalau manusia mempunyai lima deria untuk mengesan objek dan persekitaran, begitu
juga dengan sistem pneumatik. Deria sistem pneumatik terbahagi kepada dua iaitu yang bersentuhan dan
tidak bersentuhan.

4.1 PENDERIA

Tahukah anda untuk menjadikan sistem pneumatik menjadi lebih baik dalam kawalan mesin, jurutera
rekabentuk dan selenggara mestilah mempunyai pengetahuan yang mendalam dalam pemilihan peralatan
penderia yang sesuai. Kedudukan penderia dibina dalam keadaan dua bentuk penderia iaitu bersentuh
(Contact) dan tidak bersentuh (Non-Contact).

Penderia berfungsi untuk mengesan objek yang bergerak dan memberi isyarat kepada pengawal
penggerak. Dengan adanya bantuan penderia, sistem pneumatik menjadi lebih cekap dan berkesan.
Kaedah menggerak penderia boleh dibahagikan kepada tiga jenis yang utama iaitu :-

Mekanikal
Pneumatik
Elektrikal

4.1.1 Kaedah Menggerak Mekanikal

Penderia mekanikal jenis bersentuhan paling banyak digunakan dalam menggera pergerakan dan
kedudukan penggerak. Ianya dilakukan dengan operasi injap mekanikal seperti injap beroda, plug,
injap satu hala dan injap pantulan tekanan. Contoh kaedah penderia mekanikal ditunjukkan oleh
Rajah 4.1 (a) di bawah:-

Sumber: Sumber :
Rajah 4.1 (a) : Kaedah menggerak mekanikal SMC Pneumatic

Penderia jenis mekanikal ini biasanya dipasang sebagai suis penghad pada hujung gerakan silinder.
Injap jenis ini dipasang apabila terjadinya isyarat yang berlawanan di mana suis penghad biasa

45

(guling) tidak sesuai digunakan. Apabila injap jenis ini ditekan, penggulingnya akan tertekan
seketika sebelum ia terpelantik semula untuk mengelakkan isyarat berlawanan.

Terdapat tiga jenis penderia mekanikal yang utama, sepertimana yang ditunjukkan dalam Rajah 4.1
(b) di bawah:-

Nama Penderia Simbol

Penderia Mekanikal Jenis
Pantulan Tekanan

Penderia Mekanikal Jenis Bebola

Penderia Mekanikal Jenis Injap
Belantik

Rajah 4.1 (b) : Nama dan simbol Penderia Mekanikal

4.1.2 Kaedah Menggerak Pneumatik

Penderia pneumatik jenis pantulan tekanan merupakan satu-satunya penderia kedudukan yang
mempunyai kejituan sentuhan sehingga 0.2 mm. Ia biasa digunakan untuk penggerak yang
mempunyai lejang yang pendek iaitu kurang dari 5 mm.

Terdapat tiga jenis penderia pneumatik yang biasa digunakan dalam pembinaan litar kawalan,
sepertimana ditunjukkan dalam Rajah 4.3 di bawah:-

Nama Penderia Simbol
Penderia Pneumatik ( Panduan Udara )

Penderia Pneumatik ( Panduan Vakum )

Penderia Pneumatik ( Panduan Kembali
Dalaman / Balikan )

Rajah 4.2 : Nama dan simbol Penderia Pneumatik

46

4.1.3 Kaedah Menggerak Elektrikal
Penderia elektrikal yang biasa digunakan dalam pembinaan litar pneumatik terdiri daripada penderia
objek dan penderia magnetic sepertimana ditunjukkan dalam rajah 4.3 di bawah.

Nama Penderia
Penderia Objek (Object Sensor)
Penderia Magnetik (Magnetic Sensor)
Rajah 4.3 : Nama dan simbol Penderia Pneumatik

4.2 PENGAWALAN PERGERAKAN SATU SILINDER

Terdapat pelbagai jenis pergerakan yang menggunakan satu silinder bergantung kepada penggunaannya,
jenis silinder dan injap-injap kawalan. Litar pengawalan pergerakan satu silinder terbahagi kepada dua
iaitu :-

Litar Pneumatik – kaedah yang menggunakan udara sepenuhnya.
Litar Elektro-Pneumatik – gabungan antara elektrik dan pneumatik

4.2.1 Litar Pneumatik

Litar pneumatik terbahagi kepada dua iatu :-
Kaedah langsung
Kaedah tidak langsung

4.2.1.1 Kaedah Langsung

Kita semua pasti sedia maklum bahawa Kaedah Langsung bermaksud apabila satu penderia
diaktifkan maka sesebuah litar itu telah lengkap untuk bertindak dan ianya digambarkan
seperti di bawah;

Prosedur Kerja Rajah 4.4
Menggerakkan rod silinder satu
tindakan keluar dan masuk dengan
menekan dan melepaskan suis tekan.

PR

Rajah 4.4 : Litar 1

47

Prosedur Kerja Rajah 4.5
Menggerakkan rod silinder satu tindakan keluar
dan masuk dengan melepaskan suis tekanan.

Rajah 4.5 : Litar 2

Prosedur Kerja Rajah 4.6
Menggerakkan rod silinder satu tindakan
keluar dan masuk dengan menekan salah
satu daripada dua suis tekan.

Rajah 4.6: Litar 3

4.2.1.2 Kaedah Tidak Langsung
Tidak seperti litar yang menggunakan kaedah langsung, Litar Kaedah tidak langsung
memerlukan bantuan injap kawalan arah sebagai perantaraan sebelum pengera boleh
digerakan. Litar kaedah tidak langsung ditunjukkan oleh litar-litar di bawah;

Prosedur Kerja Rajah 4.7
Menggerakkan rod silinder dua
tindakan keluar dan masuk
dengan menekan salah satu dari
dua suis tekan

Rajah 4.7 : Litar 4

48

Prosedur Kerja Rajah 4.8,
4.9, 4.10.
Ketiga-tiga litar penumatik
ini menggerakkan rod
silinder satu tindakan
dengan hanya menekan dua
suis tekan serentak

Rajah 4.8 : Litar 5

Rajah 4.9 : Litar 6 Rajah 4.10 : Litar 7

4.2.2 Litar elektro-Pneumatik

Sepertimana litar asas pneumatik satu selinder, litar asas elektro-pneumatik juga boleh dibahagikan
kepada dua seperti di bawah;

Kaedah Langsung
Kaedah tidak Langsung

49

4.2.2.1 Kaedah Langsung.
Operasi litar elektro-pneumatik kaedah langsung adalah sepertimana yang ditunjukkan oleh
rajah 4.11 dan rajah 4.12 di bawah yang boleh digunakan untuk membuka atau menutup
pintu.

PB 1

Y1

PB 3

PB 2 Y2

PB 4

Rajah 4.11 Litar Fizikal Kaedah Langsung

PB 1 Y1

PB 3 Y2
PB 2

PB 4

Rajah 4.12 : Ladder Diagram Kaedah Langsung

50

Litar yang ditunjukkan oleh rajah 4.11 dan 4.12 digunakan untuk menutup dan membuka
pintu seperti rajah 4.13 di bawah;

Rajah 4.13 : Pintu
Apabila salah satu daripada suis tekan PB 1 atau PB 2 ditekan maka arus akan mengaktifkan
injap selenoid (Y1) dan menyebabkan pintu terbuka. Jika suis PB 3 atau PB 4 pula ditekan
maka pintu akan tertutup kembali.
4.2.2.2 Kaedah Tidak Langsung
Selain daripada kaedah langsung, kaedah tidak langsung juga boleh digunakan untuk
membuka pintu seperti rajah 4.13. Litar Fizikal dan ladder diagram kaedah tidak langsung
ditunjukkan oleh rajah 4.14 dan rajah 4.15 di bawah;
Berdasarkan rajah 4.14 dan 4.15 di bawah, apabila salah satu suis tekan PB 1 dan PB 3
ditekan, arus akan mengalir dan mengaktifkan relay 1 (R1), seterusnya selenoid 1 (Y1) akan
diaktifkan dan pintu akan terbuka. Apabila suis tekan PB 2 dan PB 4 ditekan pula, arus akan
mengalir dan mengaktifkan relay 2 (R2), seterusnya selenoid 2 (Y2) akan diaktifkan dan
pintu akan tertutup.

51

PB 1 R1
PB 3
Y1
R1 R2
PB 2 Y1

PB 4
R2

Rajah 4.14 : Litar Fizikal Kaedah Tidak Langsung

Rajah 4.15 : Ladder Diagram Kaedah Tidak Langsung

52

BAB 5 REKABENTUK LITAR
(KAWALAN TURUTAN BERBILANG SILINDER)

5.0 PENGENALAN

Sekiranya seseorang bercerita tentang reka bentuk litar pneumatik, apakah yang anda faham tentangnya ?

Kerja mereka bentuk bagi suatu litar pneumatik bukanlah satu tugas yang mudah dilakukan terutama
sekali apabila banyak penggerak yang perlu dikawal dengan jujukan gerakan yang rumit. Oleh itu, aspek-
aspek seperti keselamatan tentang pengoperasian, perlaksanaan fungsi yang dicapai, tahap kecekapan
operasi dan kos perlu diambil kira ketika melakukan kerja mereka bentuk litar pneumatik, supaya litar
tersebut dapat mencapai atau melaksanakan kerja ke tahap yang optimium.

Perlaksanaan fungsi yang dicapai adalah dimaksudkan sebagai asas pencapaian yang berulang. Sementara
itu, aspek yang perlu dititikberatkan ialah sistem hendaklah bebas daripada suhu persekitaran yang tinggi,
kelembapan dan habuk. Hal ini kerana perkara berkenaan dapat mempengaruhi atau merosakkan litar
sistem pneumatik. Tambahan pula, kos pembaikan bagi sistem ini adalah mahal.

5.1 PENGENDALIAN LITAR ASAS KAWALAN TURUTAN BERBILANG SILINDER
Bagi kendalian litar kawalan turutan berbilang selinder di contoh 5.1 di bawah, terdapat dua rod silinder
tindakan pneumatik yang akan digerak atau dikawal secara bergilir-gilir dengan menggunakkan bantuan
daripada komponen-komponen pneumatik.

Contoh 5.1 : Silinder B

Silinder A b0
a0 b1
a1

b0 b1 a1 a0
St

Sumber angin

Rajah 5.1 : Litar asas berbilang silinder

53

Jujukan litar merupakan turutan pergerakan silinder atau penggerak yang mempunyai lebih dari satu
penggerak dalam sesuatu litar. Berdasarkan rajah 5.1 di atas, jujukan litar adalah seperti rajah 5.2 di
bawah.

a1 b1 a0

A+ B+ A- B-

st b0

Rajah 5.2 : Jujukan litar

Rajah 5.2 di atas menunjukkan dua buah silinder dua tindakan iaitu A dan B. Di mana pergerakkan
silinder ini perlu mengikuti jujukan A+ B+ A- B- dengan secara Automatik apabila suis tekan ditekan dan
dilepaskan.

Komponen : Dua buah sillinder dua tindakan, dua injap kawalan berarah 4/2, empat buah injap belantik
sehala, dua buah suis sentuh dan sebuah suis tekan.

Penerangan kendalian :

Bila suis tekan ditekan, udara dibekalkan ke injap belantik sehala a1dengan "normally open" sehingga ke
injap kawalan berarah 4/2.
Injap ini akan bergerak ke sebelah kiri untuk menyambungkan A+, kemudian udara akan dihantar ke
silinder A bagi menggerakkan rod silinder keluar sehingga

menyentuh suis sentuh a1 dan terhenti.
Injap belantik a1 akan mula beroperasi dengan bergerakkan ke kiri supaya udara dapat disalurkan ke injap
kawalan berarah 4/2 dengan menyambung B+ dengan tujuan untuk menolak rod silinder B keluar
daripadanya sehinggs rod itu tersentuh suis sentuh b1.
Sebaik sahaja rod itu tersentuh suis sentuh b1, injap belantik b1 akan berfungsi lalu bergerak ke kanan bagi
melengkapkan sambungan agar menyalurkan udara menerusinya ke injap kawalan. Di sini injap kawalan
akan digerak kembali ke arah kanan dengan menyambungkan A- sehingga ke silinder A. Hal ini akan
menolak rod silinder A masuk ke dalamnya supaya udara itu dapat dialir keluar hingga ekzos dengan
bantuan saluran yang telah disambungkan. Ia akan terhenti apabila tersentuh suis sentuh a0.
Apabila rod silinder tersentuh suis sentuh a0,silinder B akan berfungsi semula di mana udara dibekalkan
dengan menerusi injap belantik sehala kemudian memasak injap kawalan 4/2 bergerak ke sebelah kiri.
Ini akan membolehkan B- disambung dan menbenarkan udara melaluinya sehingga silinder B. Dengan ini
rod silinder akan ditolak masuk sebaik sahaja bekalan udara diterima lalu menyalurkan udara disebelah
depan rod ke bahagian ekzos.
Manakala silinder A akan berfungsi lagi bila rod di silinder B tersentuh suis sentuh b0, kitar ini akan
berulang-ulang beroperasi selagi suis tekan tidak dilepaskan.

54

Contoh 5.2 :

Litar ini adalah sama dengan litar pada rajah 5.1 di atas tetapi berbeza dari segi susunan jujukan iaitu A+
A- B+ B-. Injap penghad jenis guling digantikan dengan jenis yang lain sekiranya terdapat isyarat yang
berlawanan.

Silinder A a1 Silinder B b0 b1
a0

b0 b1 a0 b1

St
Hidraul

Rajah 5.3 : Litar asas berbilang silinder berlainan jujukan

Contoh 5.3 :

Ianya adalah sama seperti litar dalam rajah 5.2 dan rajah 5.3 di atas tetapi dengan jujukan A+ B+ B- A-.
Suis injap penghad jenis guling digantikan dengan jenis lain yang sesuai sekiranya terdapat isyarat yang
berlawanan.

Silinder A a1 Silinder B b1
a0 b0

a0 b0 a1 b1
St
Injap Belantik
sehala

Rajah 5.4 : Litar asas berbilang silinder berlainan jujukan digandingkan bersama

55

dengan injap belantik sehala

5.2 RAJAH GERAKAN MASA

Rajah gerakan masa (RGM) atau “Time Motion Diagram”, dapat menggambarkan jujukan dua atau lebih
silinder yang digerakkan secara automatik.

Contoh 5.4 :

Jujukan A+ B+ B- A- a1 Pergerakkan A+ diwakili oleh 1 ke 2
dari a0 ke a1(menaik) pada silinder A.
JumlahPergerakan a0
12 34 5 b1 Pergerakkan B+ diwakili oleh 2 ke 3
A dari b0 ke b1(menaik) pada silinder B.
b0
B Pergerakkan B- diwakili oleh 3 ke 4 dari
b1 ke b0(menurun) pada silinder B.

Pergerakkan A- diwakili oleh 4 ke 5 dari
a1 ke a0(menurun) pada silinder A.

Contoh 5.5 : Pergerakkan A+ diwakili oleh 1 ke 2
Jujukan A+ A- B+ B- dari a0 ke a1(menaik) pada silinder A.

JumlahPergerakan a1 Pergerakkan A- diwakili oleh 2 ke 3 dari
12 34 5 a1 ke a0 (menurun) pada silinder A.
A a0
b1 Pergerakkan B+ diwakili oleh 3 ke 4
B dari b0 ke b1 (menaik) pada silinder B.
b0
Pergerakkan B- diwakili oleh 4 ke 5 dari
b1 ke b0 (menurun) pada silinder A.

56

5.3 MEMBINA LITAR LATA ( CASCADE )

Dalam membina litar lata, perkara seperti membahagikan pergerakan silinder kepada kumpulan, setiap
ahli kumpulan tidak boleh sama dan jumlah bilangan kumpulan adalah bersamaan dengan bilangan
garisan yang akan digunakan ke dalam sesuatu sistem pneumatik, adalah merupakan cara penting yang
perlu dikuasai oleh seseorang semasa proses melakukannya. Dalam litar ini, terdapat injap memori dan
garisan angin sekiranya dibandingkan dengan pengendalian litar asas berbilangan silinder. Di samping itu,
litar ini agak popular digunakan dalam mesin gerudi, dimana mesin perlu dikawal langkah demi langkah
dalam pembuatan dan lain-lain lagi.

5.3.1 Cara untuk membina litar pneumatik lata (Cascade).

Prosedur membina litar lata adalah seperti berikut;

1. Membahagikan jujukan gerakan silinder seperti rajah 5.5 di bawah, A+, B+, A-,A+, B-, A-
kepada beberapa kumpulan. Pastikan bahawa setiap kumpulan yang dibahagikan tidak
mempunyai jujukan pada silinder yang sama contohnya A+ tidak boleh berada dalam satu
kumpulan dengan A-. Kumpulan yang dibahagikan adalah berdasarkan garis angin yang hendak
kita guna. Sekiranya anda telah menubuhkan 4 kumpulan seperti dibawah bermaksud anda akan
menggunakan 4 garis angin.

12 34
a1 a1

A+ B+ A- A+ B- A-

b1 a0 b0

st a0
Rajah 5.5 : Jujukan Gerakan Selinder

57

(A) (B)

a1 a0 b1 b0

a1

 S1
S2
b1 S3
S4

58


b0
st

a0

Rajah 5.6 : Litar lata (cascade)

2. Empat kumpulan lata telah dibentuk dalam gerakan jujukan silinder ini, iaitu :

Kumpulan Jujukan Sambungan untuk litar kuasa
1 Cascade
A+, B+ A1 disambung kepada S1; a1 dan S1
disambung kepada B1.
2 A- A0 disambung kepada S2
3 A+, B- A1 disambung kepada S3; a1 dan S3
disambung kepada B0.
4 A- A0 disambung kepada S4.

3. Pada injap memori cascade pula, oleh sebab terdapat 4 kumpulan cascade jadi 3 injap memori
akan digunakan. Di mana injap yang ke-3 adalah digunakan untuk kumpulan cascade 4 dan 1.

Injap memori cascade Sambungan
1 S1. b1
2 S2. a0
3 S4. a0 . st(kanan). S3. b0 (kiri)

*Rujukan : S1- Suis 1
S2- Suis 2
S3- Suis 3
st- Suis start

Penerangan :

Injap had - hanya a1 tidak disambung kepada injap memori cascade. a1 digunakan dalam kumpulan
cascade 1 dan 3. Dalam kumpulan 1, S1 dan a1 disambungkan ke B1, manakala dalam kumpulan 3,
S3 dan a1 disambungkan ke B0 (injap Dan akan digunakan).

Untuk membuat sambungan ke injap memori cascade, a0 adalah digunakan dua kali, iaitu pada injap
memori cascade 1 dan 3. Talian a0 daripada bercabang dua, di mana satu akan pergi ke st yang akan
disambung ke injap Dan bagi menyambung dengan S4 dan dari injap Dan ke injap memori cascade
1. Manakala satu lagi ( dari ke injap a0 ) akan pergi ke injap Dan (lain) untuk digabung dengan S2
dan seterusnya ke injap memori cascade 3.

b1 dan b0 hanya digunakan sekali sahaja, maka b1 dan b0 boleh dibuat dengan secara bersiri dan
seterusnya ke injap memori cascade 2. b0 pula disambungkan secara bersiri dengan S3 dan
seterusnya ke injap memori cascade 4.

59

Rajah 5.7, menunjukan empat kumpulan cascade telah dibentuk.

1 B+ 2 3 B- 4
a1 a1
b1 A- b0 A-
A+ A+
a0

st a0

Rajah 5.5 : Jujukan litar

5.3.2 Penerangan kendalian:

Apabila suis ditekan, injap 4/2 akan ditolak daripada keadaan asal supaya udara termampat akan
dibekal ke injap.
Di injap pula, ia akan melengkapkan litar dengan menyambungkan saluran A ke silinder tindakan
dua arah.
Sebaik sahaja silinder memperolehi udara, rod silinder akan digerakkan ke depan.
Selepas suis tekan itu dilepaskan, injap tersebut akan bergerak kembali ke kedudukan asalnya.
Udara daripada silinder akan disalur ke saluran B dengan tujuan untuk mengalirkannya ke ekzos.
Dengan ini, rod silinder akan bergerak masuk ke dalam silinder sehingga udara habis disalur keluar.

60

Panduan membina litar Lata (Cascade)

Panduan membina litar lata
1. Bahagikan pergerakan silinder kepada jumlah kumpulan yang

dikehendaki.
2. Setiap ahli kumpulan tidak boleh sama. contoh : A+ dengan A-.
3. Bilangan kumpulan adalah sama dengan bilangan garis angin.
4. Bilangan injap memori yang digunakan adalah kurang satu dar bilangan

garis angin

SET 1 Garis angin pertama (S1)
Garis angin kedua (S2)

SET 2

Rajah 5.6: Susunan injap memori lata untuk dua kumpulan lata

Garis angin pertama (S1)
Garis angin kedua (S2)
Garis angin ketiga (S3)

SET 2 SET 1 Untuk isyarat input kump
Untuk isyarat input lata 1
kump lata 2

SET 3
Untuk isyarat input
kump lata 3

Rajah 5.7: Susunan injap memori lata untuk tiga kumpulan lata

Garis angin pertama (S1)
Garis anginkedua (S2)
Garis angin ketiga (S3)
Garis angin keempat (S4)

PERHATIAN !
SET ialah isyarat untuk
menganjakkan injap
memori lata kepada
kumpulan lata yang
berkenaan.

Rajah 5.8: Susunan injap memori lata untuk empat kumpulan lata

61

5.4 LITAR PNEUMATIK PEMBILANG LANGKAH

Litar ini mengandungi modul-modul yang dihubungkan kepada injap-injap kuasa. Setiap kuasa pula
dihubung dengan sebuah silinder pneumatik. Injap kuasa yang digunakan ialah injap kawalan berarah 4/2
dianjak oleh pneumatik. Setiap langkah maka bermakna empat modul akan digunakan. Misalnya dalam
satu kitar, jika sebuah silinder perlu dipanjangkan dua kali maka dua buah modul diperlukan dan jika
perlu pula diundurkan dua kali juga maka dua lagi modul diperlukan.
Modul Pembilang Langkah
Litar Pembilang Langkah

Setiap modul mengandungi dua injap, iaitu
1. Injap memori iaitu injap kawalan berarah 3/2 yang dianjakkan oleh pneumatik.
2. Injap DAN.

Selain daripada modul ini, litar jenis ini adakalanya memerlukan injap-injap berikut:
Injap ATAU.
Injap DAN.

5.4.1 Modul Pembilang Langkah

Bagi membina litar pembilang langkah, anda memerlukan modul pembilang langkah yang terdiri
daripada injap 3/2 dan injap DAN. Ianya mempunyai 6 titik sambungan seperti gambarajah di
bawah. PERINGATAN! Anda mestilah melukis modul pembilang langkah dengan lengkap seperti
gambarajah 5.9 di bawah supaya tidak terkeliru dalam pembinaan litar pembilang langkah.

Berdasarkan rajah 5.9 di sebelah,
3 penomboran melambangkan laluan angin

untuk sesuatu penyambungan litar.
4 5 1. Isyarat persediaan dari jujukan yang

terdahulu
2. Tindak balas signal dari langkah yang
1 6 lepas
3. signal ke injap kawalan arah
4. menolak balik injap 3/2 yang lepas ke

kedudukan asal
2 5. isyarat persediaan untuk modul akan

datang
6. Isyarat menolak balik injap 3/2

kedudukan asal

Rajah 5.9 : Modul Pembilang Langkah

62

5.4.2 Litar Pembilang Langkah

Litar ini mengandungi lebih daripada satu silinder, seperti litar cascade, ianya mempunyai jujukan
supaya siliner-silinder tersebut bergerak mengikut aturan tertentu yang telah ditetapkan.Contoh
jujukan adalah seperti dibawah:

A + B+ C+ C- B- A-
Sekiranya anda diberi jujukan seperti di atas dan anda dikehendaki membina litar dengan
menggunakan kaedah pembilang langkah, pertama sekali anda perlu pastikan berapa silinder yang
diperlukan. Contoh jujukan di atas anda memerlukan 3 silinder iaitu A,B dan C. Kedua anda perlu
memastikan jumlah pergerakkan untuk menentukan bilangan modul pembilang langkah yang
diperlukan. Contoh jujukan di atas ianya mempunyai 6 pergerakan, jadi litar ini memerlukan 6
modul pembilang langkah. Rajah 5.7 menunjukkan binaan litar bagi jujukan di atas.

5.4.3 Sambungan Litar

Bagi menyambungkan litar dari modul ke injap kuasa, anda perlu mengikut langkah-langkah di
bawah berpandukan rajah 5.7 di muka surat sebelah.

Isyarat dari modul pembilang langkah (bahagian atas)
Modul pertama disambungan ke A1
Modul kedua disambung ke B1
Modul ketiga disambung ke C1
Modul keempat disambung ke C0
Modul kelima disambung ke B0
Modul keenam disambung ke A0

Sambungan litar dari modul pembilang langkah kepada injap
kawalan(bahagian bawah)
injap Ao disambung ke injap mula, St dan seterusnya disambung ke injap DAN pada modul 1
injap A1 disambung ke injap DAN pada modul kedua
injap B1 disambung ke injap DAN pada modul ketiga
injap C1 disambung ke injap DAN pada modul keempat.
injap C0 disambung ke injap DAN pada modul kelima
injap B0 disambung ke injap DAN pada modul keenam

63

Rajah 5.10 : Litar pembilang langkah (step counter)

64

RUJUKAN
Abdul Ghafar Abd Rahman(1993). Asas Jentera Ladang, Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka.
Brian, Bell (1995) , Jentera Ladang, Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka
Operators Manual (1986). Fiat Trattori.
Workshop Manual for tractor (1985), 2nd Edition, Agrozet Zeto, Brno.
Rosli Hussain(1996) Enjin Kereta, Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka dfan Universiti Teknologi
Malaysia.
Rimfiel Janius(1998) Asas-asas Enjin Pembakaran Dalaman, Jabatan Kejuruteraan Kuasa dan Jentera
UPM, Serdang Selangor, Malysia.

65

POLITEKNIK KOTA BHARU
KM 24, KOK LANAS
16450 KETEREH
KELANTAN

TEL: 09-7889126 / 344 /641

FAX: 09-7888739

66