ประวัติศาสตร์เปอร์เซีย ยุคอะคีเมนิด

นกั สัญจรบนหนา้ กระดาษ
ผ้แู สวงหาความรแู้ ละภมู ิปญั ญามาบรรณาการนักอา่ น

ประวตั ศิ าสตร์เปอรเ์ ซีย
ยุคอะคเี มนดิ

ชาครยี น์ รทพิ ย์ เสวกิ ุล: เขียน
ราคา 290 บาท

ข้อมลู ทางบรรณานกุ รมของส�ำนกั หอสมดุ แห่งชาติ
National Library of Thailand Cataloging in Publication Data
ชาครีย์นรทพิ ย์ เสวกิ ลุ .
ประวตั ศิ าสตรเ์ ปอร์เซีย ยคุ อะคีเมนิด.-- กรุงเทพฯ : ยิปซี กรุ๊ป, 2565.
272 หน้า.
9I1S.5B5อNหิ รา่9น7-8--ป6ร1ะ6ว-ัตศิ30าส1ต-ร7์.5I4. -ช3ือ่ เรื่อง.



©ขอ้ ความในหนงั สือเล่มนี้ สงวนลิขสิทธติ์ ามพระราชบญั ญัติลิขสทิ ธิ์ (ฉบับเพ่ิมเติม) พ.ศ. 2558
การคัดลอกส่วนใดๆ ในหนงั สอื เลม่ น้ไี ปเผยแพร่ไมว่ า่ ในรปู แบบใดตอ้ งไดร้ บั อนุญาตจากเจ้าของลิขสทิ ธ์กิ ่อน
ยกเว้นเพ่ือการอา้ งอิง การวจิ ารณ์ และประชาสมั พนั ธ์

บรรณาธิการอำ� นวยการ : คธาวุฒิ เกนุ้ย
บรรณาธิการบรหิ าร : สุรชัย พิงชัยภูมิ
ผชู้ ว่ ยบรรณาธิการบรหิ าร : วาสนา ชูรัตน์
บรรณาธิการเลม่ : จารุวรรณ นพรมั ภา
กองบรรณาธิการ : คณติ า สุตราม พรรณิกา ครโสภา วนั วสิ า เขตรดง
เลขากองบรรณาธิการ : กันยารัตน์ ทานะเวช
พสิ ูจนอ์ กั ษร : รีดเดอรป์ าร์ตี
รูปเลม่ : เปมิกา ตนั ติทวโี ชค
ออกแบบปก : Rabbithood Studio
ผ้อู �ำนวยการฝ่ายการตลาด : นชุ นันท์ ทักษณิ าบัณฑิต
ผจู้ ดั การฝา่ ยการตลาด : ชติ พล จนั สด
ผู้จดั การทว่ั ไป : เวชพงษ์ รตั นมาลี
พิมพท์ ่ี : บริษทั วิช่ัน พรเี พรส จำ� กดั โทร. 0 2147 3175-6
จดั พมิ พแ์ ละจดั จ�ำหนา่ ยโดย : บริษทั ยปิ ซี กรุ๊ป จำ� กดั เลขท่ี 37/145 รามค�ำแหง 98
แขวง/เขตสะพานสูง กรงุ เทพฯ 10240
โทร. 0 2728 0939 โทรสาร 0 2728 0939 ตอ่ 108
www.gypsygroup.net
www.facebook.com/gypsygroup.co.ltd
Line ID: @gypzy

สนใจสัง่ ซื้อหนงั สอื จ�ำนวนมากเพื่อสนับสนนุ ทางการศกึ ษา สำ� นักพิมพ์ลดราคาพเิ ศษ ตดิ ตอ่ โทร. 0 2728 0939

ประวตั ิศาสตร์เปอรเ์ ซยี

— ยคุ อะคเี มนดิ —

ชาครยี ์นรทพิ ย์ เสวกิ ุล



ค�ำน�ำส�ำนกั พมิ พ์

จากความชื่นชอบประวัติศาสตร์โลก ตำ� นานเทพปกรณมั กรีก-โรมัน
รวมถงึ ประสบการณท์ ไี่ ดไ้ ปเยอื นเปอรเ์ ซโปลสิ และอกี หลากหลายสถานทท่ี าง
ประวัติศาสตร์ ชาครีย์นรทิพย์ เสวิกุล ผู้เขียนหนังสือเล่มน้ี ได้ร้อยเรียง
เรื่องราวพร้อมภาพประกอบทั้งจากสถานที่จริงและจากการค้นคว้าข้อมูล
คัดสรรและหยิบยกช่วงเวลาส�ำคัญทางประวัติศาสตร์เปอร์เซีย อีกท้ัง
รวบรวมเรอื่ งเลา่ ต�ำนาน เกร็ดความรู้ และบันทึกทางประวัตศิ าสตร์พรอ้ ม
รายละเอียดต่างๆ ท่ีน่าสนใจ ที่ท�ำให้เร่ืองราวในหนังสือเล่มนี้ทั้งสนุกและ
น่าตดิ ตาม
จักรวรรดิอะคีเมนิดเปอร์เซียหลอมรวมผู้คนจากหลากหลายเช้ือชาติ
ศาสนา และวฒั นธรรมเขา้ ดว้ ยกนั ในชว่ งเวลาทร่ี งุ่ เรอื งทส่ี ดุ มปี ระชากรอาศยั
อยู่ประมาณรอ้ ยละ 44 ของประชากรทง้ั โลก ซ่งึ เป็นสถิตทิ ี่สูงที่สดุ มากกวา่
จักรวรรดิใดๆ ในประวัตศิ าสตร์โลก และรุ่งเรืองยาวนานมากว่า 200 ปี
การเสดจ็ ขน้ึ ครองราชยข์ องพระเจา้ ไซรสั มหาราช ผสู้ ถาปนาจกั รวรรดิ
อะคีเมนิด กษัตริย์ผู้พิชิตดินแดนต่างๆ รวบรวมและขยายอาณาจักรอย่าง
ยงิ่ ใหญ่ รวมถงึ วางรากฐานทางการเมอื งการปกครองทเี่ ขม้ แขง็ และสง่ ผลตอ่
ความมนั่ คงของจักรวรรดิอะคเี มนดิ เปอรเ์ ซยี

เปอร์เซโปลิสนครหลวงที่มั่งค่ังและย่ิงใหญ่ท่ีสุดแห่งหน่ึงในโลก ถูก
สร้างข้ึนในรัชสมัยของพระเจ้าดาไรอัสมหาราช ผู้สร้างความปรองดองและ
น�ำความรม่ เยน็ มาส่จู ักรวรรดิอะคเี มนดิ
สงครามกรกี -เปอรเ์ ซยี ทย่ี ดื เยอื้ ยาวนานกวา่ 30 ปี และสง่ ผลตอ่ ความ
เส่ือมถอยของจกั รวรรดิอะคเี มนดิ เปอร์เซีย
พระเจา้ อเล็กซานเดอรม์ หาราช ผ้พู ชิ ิตและนำ� พาจุดจบมาสู่จักรวรรดิ
อะคเี มนดิ และเปน็ ผเู้ ผาทำ� ลายเมอื งเปอรเ์ ซโปลสิ จนเหลอื แตซ่ ากปรกั หกั พงั
เรอื่ งราวของวรี สตรที ที่ รงอทิ ธพิ ลและมสี ว่ นสำ� คญั ตอ่ จกั รวรรดทิ งั้ ทาง
ด้านการสูร้ บในศกึ สงครามและดา้ นเศรษฐกจิ การคา้
ศาสนาโซโรอสั เตอร์ ศาสนาท่ีเกา่ แกท่ ส่ี ดุ ของโลกและเคยเป็นศาสนา
ประจ�ำรัฐของจักรวรรดิเปอร์เซีย โดยมีความเช่ือในเอกเทวนิยมตามหลัก
ธรรมค�ำสอนของซาราธสุ ตรา
มหากาพย์แห่งชาติอิหร่าน ชาห์นาเมห์ ประพันธ์โดยเฟอร์โดวซี ที่
เปน็ เหมอื นวรรณกรรมโศกนาฏกรรมทไี่ มเ่ พยี งเลา่ ถงึ สจั ธรรมทมี่ วี ฏั จกั รของ
ความรงุ่ เรอื งและความลม่ สลายของเหลา่ วรี บรุ ษุ ในตำ� นาน แตย่ งั เปน็ กระจก
เงาที่สะท้อนค่านิยม อุดมคติ และอารยธรรมของชาวเปอร์เซียท่ีมีมา
ยาวนานกวา่ พนั ปี

ทง้ั สตั วใ์ นตำ� นานเปอร์เซีย เร่ืองราวท่ตี กทอดสืบตอ่ กนั มายาวนาน ท่ี
ปรากฏในหนงั สือ ประวตั ิศาสตรเ์ ปอร์เซยี ยคุ อะคเี มนดิ เลม่ น้ี ถกู คดั สรร
และกลนั่ กรองมาอยา่ งตง้ั ใจจากผเู้ ขยี น และทำ� ใหเ้ หน็ วา่ ประวตั ศิ าสตรย์ งั คง
เป็นเรื่องทสี่ ำ� คญั สนกุ และน่าสนใจเสมอ

ส�ำนกั พมิ พย์ ิปซี



คำ� น�ำผเู้ ขยี น
ประวตั ศิ าสตรเ์ ปอร์เซีย ยคุ อะคีเมนิด

ผมรู้สึกว่าตัวเองโชคดีมากที่ได้มีโอกาสไปประจ�ำการท่ีสถาน
เอกอัครราชทูต ณ กรุงเตหะราน ประเทศสาธารณรัฐอิสลามอิหร่าน เป็น
เวลานานถงึ 5 ปี ระหว่าง ค.ศ. 2010–2015 เพราะนอกจากอหิ รา่ นจะเป็น
ประเทศทงี่ ดงามและมปี ระวตั ศิ าสตรแ์ ละอารยธรรมทเี่ กา่ แกแ่ ลว้ ในชว่ งทผี่ ม
ประจ�ำการอยู่นั้น ยังเป็นช่วงการเปล่ียนผ่านทางการเมืองที่ท้าทายจากสมัย
ของประธานาธบิ ดี มาหม์ ดุ อะมาหด์ นี ฌิ าด (Mahmoud Ahmadinejad)
ไปสู่ยุคของ ฮัสซัน รูฮานี (Hassan Rouhani) ซ่ึงเป็นช่วงที่ผมได้รับ
ประสบการณแ์ ละเรยี นรสู้ ง่ิ ใหมๆ่ มากมาย แตป่ ระสบการณแ์ ละความทรงจำ�
ต่างๆ ของผมในอหิ ร่าน ซ่งึ เปย่ี มล้นไปด้วยความประทับใจน้นั สงิ่ ท่ีผมจะ
ไม่มีวนั ลืมเลย กค็ อื การเดนิ ทางไปเยือนเปอร์เซโปลสิ เป็นคร้ังแรก
ผมชื่นชอบต�ำนานเทพปกรณัมกรีก-โรมัน และชอบเรียนวิชา
ประวัติศาสตร์โลกตะวันตกมาต้ังแต่ยังเป็นเด็กๆ และจากการเคยได้เรียน
เก่ียวกับพระเจ้าไซรัสมหาราช อเล็กซานเดอร์มหาราช สงครามกรีก-
เปอร์เซยี และเปอร์เซโปลิส ทำ� ใหจ้ ินตนาการและเฝ้าฝนั มาต้งั แตย่ งั เยาว์วยั
วา่ จะไดม้ โี อกาสไปเยอื นเปอรเ์ ซโปลสิ สกั ครงั้ ในชวี ติ ซง่ึ เมอื่ ไดไ้ ปประจำ� การ
ท่ีอิหร่านผมก็ไม่พลาดท่ีจะเดินทางไปยังมหานครในต�ำนานในโอกาสแรก
ผมคงบอกได้เพียงว่าผมไม่สามารถบรรยายความสุขและความรู้สึกต้ืนตัน
ออกมาเปน็ คำ� พดู ได้ เพราะมนั คอื ความฝนั ทเ่ี ปน็ จรงิ และแมว้ า่ เปอรเ์ ซโปลสิ
ทปี่ รากฏอยเู่ บอ้ื งหนา้ จะเหลอื เพยี งซากเสาหนิ และซากปรกั หกั พงั แตก่ ระนน้ั
มนั กย็ งั ย่งิ ใหญ่ อลังการ และท�ำใหส้ มั ผสั ได้ถงึ ความรุง่ เรอื งในอดตี

ดงั ทกี่ ลา่ วมาขา้ งตน้ เปอรเ์ ซยี มปี ระวตั ศิ าสตรแ์ ละอารยธรรมทเี่ กา่ แก่
หลายพนั ปี และตลอดชว่ งเวลาดงั กลา่ ว กม็ อี าณาจกั รและจกั รวรรดมิ ากมาย
อาทิ จักรวรรดิพาร์เธีย จักรวรรดิซาเซเนียน ฯลฯ ซึ่งในแต่ละช่วงเวลา
แต่ละยคุ สมัย ก็มคี วามโดดเดน่ แตกต่างกัน แตก่ ระน้นั คงไมผ่ ิดนกั หากจะ
กลา่ ววา่ ชว่ งเวลาทจ่ี กั รวรรดเิ ปอรเ์ ซยี รงุ่ เรอื งและทรงอทิ ธพิ ลทส่ี ดุ กค็ อื ในยคุ
อะคีเมนิด ซึ่งแม้ว่าจะมีหนังสือ บทความ และเร่ืองราวเกี่ยวกับจักรวรรดิ
อะคเี มนิดใหอ้ ่านอยู่มากมายทว่ั ไปแล้ว แตก่ ระน้นั ผมกไ็ ด้พยายามคัดสรร
และกล่ันกรองประเด็นต่างๆ มาน�ำเสนอให้ท่านผู้อ่านเพ่ิมเติม นอกจากน้ี
ในช่วงท่ีประจ�ำการอยู่ที่อิหร่านผมยังได้สัมผัสและรับรู้ถึงความเป็นศิลปิน
ของชาวอหิ รา่ น ซงึ่ มกี วแี ละนกั ปรชั ญาทไ่ี ดร้ บั การยอมรบั ในระดบั โลกมากมาย
ผมได้รจู้ กั เฟอร์โดวซีและต�ำนานชาห์นาเมห์ รวมทัง้ ไดร้ ู้จักศาสนาโซโรอัส-
เตอร์และขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีเก่ียวพันเชื่อมโยงกับวัฒนธรรมอิหร่าน
มากขึ้น ผมจึงได้พยายามรวบรวมและถ่ายทอดประสบการณ์ท้ังหมด
เหล่านั้นลงไปในหนังสือเล่มนี้ด้วย โดยหวังว่า จะพาท่านผู้อ่านไปรู้จักกับ
อิหรา่ นในมมุ มองใหม่ๆ ด้วย

ท้ายนี้ ผมขอขอบพระคุณท่านผู้อ่านทุกท่านที่หยิบ “ประวัติศาสตร์
เปอร์เซยี ยคุ อะคเี มนิด” เลม่ น้ีขน้ึ มาอ่าน ขอขอบคณุ ส�ำนกั พิมพย์ ปิ ซที ่ีให้
โอกาสผมเขียนหนงั สอื อีกครง้ั โดยเฉพาะคณุ สรุ ชัย พงิ ชัยภมู ิ บรรณาธิการ
บริหาร และคุณวาสนา ชรู ัตน์ ผูช้ ่วยบรรณาธิการบริหาร ทใ่ี ห้ความเชื่อมั่น
ให้ผมท�ำงานเลม่ น้ี ขอบคุณคณุ จารวุ รรณ นพรัมภา บรรณาธิการเลม่ และ
ขอบคุณต่าย-โอเอซิซ-และเพิร์ล ครอบครัวท่ีเป็นก�ำลังใจให้ผมเสมอ แต่
ที่ส�ำคัญท่ีสุด ผมต้องขอบพระคุณคุณคธาวุฒิ เกนุ้ย กรรมการผู้จัดการ
บริษัท ยิปซี กรปุ๊ จำ� กดั เปน็ อยา่ งสูง เพราะเมือ่ ครั้งทไ่ี ด้มีโอกาสพบปะพดู
คยุ กนั เมอ่ื คราวทคี่ ณุ คธาวฒุ แิ ละทมี งานแวะผา่ นมาทางตรุ กนี น้ั คณุ คธาวฒุ ิ
ได้รับฟังเรื่องเล่าต่างๆ เก่ียวกับอิหร่านด้วยความสนใจ และเป็นผู้ผลักดัน
และสนับสนุนให้ผมเขยี นหนงั สอื เกี่ยวกบั ประวัติศาสตร์เปอรเ์ ซยี เล่มน้ี

ดว้ ยความขอบพระคณุ และความปรารถนาดี

(ชาครยี ์นรทิพย์ เสวิกลุ )
กรุงอังการา สาธารณรฐั ตุรกี

มกราคม 2564

สารบญั

1. อหิ รา่ น ดินแดนแห่งจักรวรรดิเปอรเ์ ซีย
2. พระเจา้ ไซรัสมหาราช ปฐมกษตั ริยแ์ หง่ จักรวรรดอิ ะคเี มนดิ
3. เปอรเ์ ซโปลิส นครหลวงท่ีม่งั ค่งั ทสี่ ุดในปฐพี
4. สงครามกรีก-เปอรเ์ ซยี
5. พระเจา้ อเลก็ ซานเดอร์มหาราช
จอมราชันผพู้ ชิ ิตจกั รวรรดิอะคเี มนิด
6. วีรสตรแี ห่งเปอรเ์ ซีย
7. ซาราธสุ ตราและศาสนาโซโรอัสเตอร์
ศาสนาแห่งจกั รวรรดเิ ปอร์เซียโบราณทย่ี ่งิ ใหญ่
8. เฟอรโ์ ดวซี และชาหน์ าเมห์
มหากาพย์ที่ฟนื้ ชพี ใหภ้ าษาและอัตลักษณเ์ ปอร์เซยี
9. สตั วใ์ นตำ� นานเปอร์เซยี

1

อหิ รา่ น ดนิ แดนแห่งจกั รวรรดิเปอรเ์ ซยี

ในดินแดนทรี่ าบสงู ทางทศิ ตะวันออกของเมโสโปเตเมีย ซ่งึ มลี กั ษณะ
ภูมิประเทศเป็นภูเขา บริเวณใจกลางด้านในเป็นทะเลทรายที่แห้งแล้งและ
ห้อมล้อมแทบรอบด้านด้วยเทือกเขาสูงขนาดใหญ่และภูเขาขนาดเล็กอีก
จ�ำนวนมาก ซ่ึงในปัจจุบันคือพ้ืนท่ีของประเทศอิหร่านนั้น เป็นที่ตั้งของ
อารยธรรมเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก โดยมีการค้นพบหลักฐานทาง
ประวัติศาสตร์ของการด�ำรงชีพในดินแดนแห่งน้ีตั้งแต่สมัยหินเก่าตอนต้น
อาทิ กันจ์ ปาร์ (Ganj Par) ในแถบจงั หวดั กิลาน (Gilan) ทางตอนเหนือ
ของอิหร่าน ที่มีการค้นพบเครื่องมือ อาทิ ขวานและมีดที่ท�ำจากหินปูน
หินอคั นี และหินทราย ประมาณ 150 ชน้ิ นอกจากนยี้ ังมแี หลง่ อารยธรรม
ที่แอ่งคาชาฟรุด (Kashafrud Basin) ซ่ึงเป็นโบราณสถานท่ีอยู่ทางทิศ
ตะวันออกเฉียงเหนือของอิหร่านใกล้กับแม่น้�ำคาชาฟรุด ได้มีการค้นพบ
เครอื่ งมอื หนิ อาทิ เครอื่ งขดู เครอื่ งเจาะ รวม 80 ชนิ้ จากจดุ ตา่ งๆ รวม 7 จดุ
ซง่ึ จากการตรวจสอบทางธรณวี ทิ ยาแลว้ พบวา่ เครอื่ งมอื เหลา่ นม้ี อี ายมุ ากกวา่
800,000 ปี จึงเป็นแหล่งการตั้งถิ่นฐานยุคแรกๆ ท่ีเก่าแก่ที่สุดแห่งหน่ึงใน
อหิ รา่ น อกี ทง้ั ยงั มกี ารคน้ พบแหลง่ อารยธรรมยคุ หนิ เกา่ ตอนกลาง ทปี่ ระกอบ
ไปด้วยเครื่องมือหินกะเทาะแบบมีปลายค่อนข้างแหลมในถ�้ำ และตามแถบ
เทอื กเขาตา่ งๆ โดยเฉพาะรอบๆ เทอื กเขาซากรอส (Zagros) บริเวณทิศ
ตะวันออกเฉียงเหนอื ของอิหรา่ นด้วย

ยคุ อะคเี มนดิ 15

นอกจากน้ี ชายขอบพื้นท่ีทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของอิหร่านยังเป็น
ส่วนหน่ึงของพื้นท่ีท่ีมีลักษณะเป็นรูปคร่ึงวงกลมผืนใหญ่ท่ีทอดโค้งจากอ่าว
เปอรเ์ ซียไปยังฝ่ังทะเลเมดเิ ตอร์เรเนยี นของเอเชยี ไมเนอร์ จนไปถึงดินแดน
สามเหลีย่ มปากแมน่ �ำ้ และลุ่มน้�ำไนล์ ทปี่ ระกอบไปดว้ ยแผน่ ดนิ ทีช่ มุ่ ชื้นและ
อดุ มสมบรู ณร์ อบๆ แมน่ ำ�้ สายหลกั ของภมู ภิ าค คอื แมน่ ำ�้ ไทกรสิ (Tigris) และ
แมน่ ำ�้ ยเู ฟรตสี (Euphrates) ซงึ่ ชาวกรกี โบราณขนานนามดนิ แดนแหง่ นวี้ า่
เมโสโปเตเมยี (Mesopotamia) ทเี่ ปน็ คำ� ผสมในภาษากรกี โบราณ แปลวา่
ดินแดนระหว่างแม่น้�ำ ซึ่งมีนัยถึงพ้ืนท่ีระหว่างแม่น้�ำไทกริสและยูเฟรตีส
โดยน�้ำในแม่น้�ำส่วนใหญ่มาจากการละลายของหิมะบนเทือกเขาทอรัส
(Taurus) ในตรุ กี ซง่ึ นำ�้ พดั พาโคลนมาทบั ถมชายฝง่ั ทงั้ สองทำ� ใหเ้ กดิ พนื้ ดนิ
อุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การเพาะปลูก อันดึงดูดให้กลุ่มชนชาติต่างๆ เข้ามา
ตั้งหลักปักฐานและท�ำมาหากิน โดยนักโบราณคดีรุ่นหลังขนานนามพ้ืนที่นี้
ว่า เขตพระจนั ทรเ์ สยี้ วอนั อุดมสมบูรณ์ (Fertile Crescent) ซง่ึ ไดร้ ับการ
ยอมรบั วา่ เปน็ ออู่ ารยธรรม (cradle of civilization) สำ� คญั ของโลก เพราะ
เปน็ พนื้ ทท่ี เ่ี กดิ พฒั นาการเปน็ อารยธรรมของมนษุ ยย์ คุ แรกๆ ทเ่ี จรญิ รงุ่ เรอื ง
โดยอาศัยทรัพยากรน�้ำและเกษตรกรรม แต่กระนั้น สภาพภูมิอากาศและ
สภาพภมู ปิ ระเทศกเ็ ปน็ อปุ สรรคทค่ี อ่ นขา้ งสรา้ งความลำ� บาก เพราะนอกจาก
อากาศจะร้อนและกนั ดารฝนแลว้ นำ�้ ท่ีเกดิ จากหมิ ะละลายนัน้ กไ็ ม่มีความ
แนน่ อน บางครั้งกเ็ อ่อล้นจนสร้างความเสียหายแก่ไร่นา ทรัพย์สิน และชวี ิต
ผคู้ น ดงั นั้นจงึ ไดม้ กี ารคิดค้นพฒั นาระบบชลประทานท่ีมปี ระสิทธภิ าพ เพอื่
ให้การกสิกรรมได้ผลดีในสภาพแวดล้อมท่ีท้าทายเช่นนี้ อันน�ำมาซ่ึงความ
ก้าวหน้าทางเทคโนโลยี รวมถึงพัฒนาการอื่นๆ อีก อาทิ การเขียน การ
ท�ำแก้ว การท�ำล้อ และส่งผลให้เกิดความเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมของ
มนษุ ย์ จนกำ� เนดิ สงั คมแบบซบั ซอ้ นทพ่ี ฒั นาจากชมุ ชนนกั ลา่ -เกบ็ พชื ผล มา
เปน็ ชมุ ชนเกษตรกร และเปน็ สงั คมเมอื งทแ่ี บง่ ชนชนั้ ทพ่ี ฒั นาไปสอู่ ารยธรรม
ทย่ี งิ่ ใหญใ่ นทสี่ ดุ ซงึ่ ความอดุ มสมบรู ณข์ องลมุ่ แมน่ ำ�้ เปน็ สง่ิ ดงึ ดดู ใหผ้ คู้ นเขา้
มาเพอื่ ตั้งถิน่ ฐานและท�ำมาหากนิ ในบรเิ วณน้ี จงึ ทำ� ใหม้ กั มกี ารรุกรานเขา้ มา

16 ประวัติศาสตรเ์ ปอรเ์ ซยี

แยง่ ชิงพื้นท่จี ากชนชาตอิ ื่นๆ อยเู่ สมอ โดยพวกทเี่ ข้ามารุกรานส่วนใหญ่มกั
จะมาจากบริเวณหุบเขาท่ีราบสูงทางภาคเหนือและตะวันออก ซ่ึงส่วนใหญ่
เป็นเขาหินปนู ไมอ่ ดุ มสมบรู ณ์เทา่ เขตล่มุ แมน่ ำ้�

เขตพระจันทรเ์ ส้ียวอนั อดุ มสมบูรณ์ (Fertile Crescent)

ท้ังนี้ ในพ้ืนที่อิหร่านน้ัน ในช่วง 10,000–7,000 ปีก่อนคริสตกาล
ได้เกิดชุมชนเกษตรกรรมยุคแรกขึ้นรอบๆ เทือกเขาซากรอส ซ่ึงตั้งอยู่ทาง
ทศิ ตะวันตกเฉยี งเหนือของอิหร่าน อาทิ ชุมชนโชห์กาห์ โกลนั (Chogha
Golan) และชุมชนโชห์กาห์ โบนุต (Chogha Bonut) ซ่ึงบริเวณ
เทอื กเขาซากรอสนเ้ี อง เปน็ แหลง่ กำ� เนดิ ของอารยธรรมทเี่ กา่ แกท่ ส่ี ดุ แหง่ หนง่ึ
ของอหิ รา่ นและของโลก นน่ั กค็ อื ซซู า (Susa) ซงึ่ ตงั้ อยบู่ รเิ วณเชงิ เขาซากรอส

ยคุ อะคเี มนิด 17

ห่างจากแม่น้�ำไทกริสไปทางทิศตะวันตกประมาณ 250 กิโลเมตร โดย
หลักฐานทางประวัติศาสตร์และธรณีวิทยาพบว่า อาจมีการสร้างรากฐาน
ส�ำหรบั ชมุ ชนเมืองท่ีเกา่ แกถ่ ึง 4,395 ปีก่อนครสิ ตกาล ซ่งึ ในยคุ เดียวกันนั้น
กม็ ีอารยธรรมอน่ื ๆ กระจายตวั อยตู่ ามดนิ แดนอน่ื ๆ ของอิหร่าน อาทิ กลุ่ม
อีลาม (Elam) กลุ่มจิรอฟท์ (Jiroft) และกลุ่มซาเยนเดรุด (Zayen-
derud) ถดั จากนัน้ ตง้ั แตช่ ว่ ง 3,000-2,000 ปกี อ่ นครสิ ตกาล เปน็ ต้นมา
เร่ิมมีชนเผ่าอินโด-ยูโรเปียน (Indo-European) หลายกลุ่มจากที่ราบ
กวา้ งใหญพ่ อนทิค–แคสเปียน (Pontic-Caspian) และบริเวณลุ่มแม่น�้ำ
โวลกา (Volga) ทางเหนือชายฝั่งทะเลสาบแคสเปียน อพยพลงมาตั้ง
ถ่ินฐานในที่ราบสูงอิหร่าน โดยกลุ่มอินโด-ยูโรเปียนท่ีโดดเด่นที่สุด คือ
พวกมีดส์ (Medes) และเปอร์เซยี น (Persian) พฒั นาการดงั กลา่ วมีสว่ น
ผลักดันให้ชาวอีลามถอยร่นไปยังพ้ืนท่ีทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของอิหร่าน
และกลายเปน็ อารยธรรมทโ่ี ดดเดน่ โดยสถาปนาจกั รวรรดอิ ลี าไมต์ (Elamite)
ขึน้ และรุง่ เรอื งอยูร่ ะหว่าง 2,800–550 ปีก่อนครสิ ตกาล

แผนทข่ี องจกั รวรรดิอะคีเมนดิ และบางสว่ นของเสน้ ทางสายเปอร์เซยี ทบ่ี นั ทกึ โดยเฮโรโดตัส
18 ประวตั ิศาสตร์เปอรเ์ ซยี

ในขณะเดียวกันพื้นท่ีเมโสโปเตเมียถูกแบ่งออกเป็นสองส่วน ได้แก่
ส่วนบนซึ่งค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ เป็นดินแดนของจักรวรรดิอัสซีเรีย
(Assyria Empire) ซึง่ เปน็ อาณาจกั รที่มีศูนยก์ ลางอย่ทู ่แี ม่นำ้� ไทกรสิ ใน
ขณะที่ส่วนล่างใกล้กับอ่าวเปอร์เซีย ซ่ึงมีสภาพแห้งแล้งเป็นดินแดนของ
ชาวบาบโิ ลน เรยี กวา่ บาบโิ ลเนยี (Babylonia) ตอ่ มาในชว่ งประมาณ 646 ปี
ก่อนคริสตกาล จักรวรรดิอัสซีเรียได้บุกพิชิตเมืองซูซา ก่อนที่จะขยาย
อ�ำนาจและอาณาเขตออกไปอย่างกว้างไกล จนสามารถปกครองพื้นที่เขต
พระจนั ทรเ์ สยี้ วอนั อดุ มสมบรู ณไ์ ดท้ งั้ หมด ซง่ึ ในชว่ งนน้ั ไดเ้ กดิ อาณาจกั รตา่ งๆ
ขึ้นในดินแดนอิหร่าน โดยมี 3-4 อาณาจักรหลัก ได้แก่ จักรวรรดิ
บาบโิ ลเนียใหม่ จักรวรรดอิ ีลาไมต์ จกั รวรรดมิ ีเดีย (Media) ของชาวมดี ส์
ซ่ึงอยู่ทางทิศตะวันตกและทางเหนือของอิหร่าน โดยมีเมืองหลวงอยู่ท่ีนคร
เอคบาทานา (Ecbatana) และจกั รวรรดปิ ารซ์ สิ (Parsis) ของชาวเปอรเ์ ซยี
ท่ีมีศูนย์กลางอยู่ท่ีนครอันชาน (Anshan) ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของ
อหิ รา่ นในแถบทศิ ใตข้ องเทอื กเขาซากรอส โดยทง้ั หมดอยภู่ ายใตก้ ารปกครอง
เป็นเมืองขึ้นของจักรวรรดิอัสซีเรีย ทั้งนี้ มีการสู้รบระหว่างจักรวรรดิ
อัสซีเรยี กับอาณาจักรอน่ื ๆ อย่างต่อเนอ่ื ง จนกระทัง่ ในช่วงประมาณ 615 ปี
ก่อนคริสตกาล อาณาจักรต่างๆ ในดินแดนอิหร่าน ภายใต้บทบาทการน�ำ
ของจักรวรรดิมีเดียและจักรวรรดิบาบิโลน ได้ผนึกก�ำลังกันและก่อกบฏ
ต่อต้านจักรวรรดิอัสซีเรีย ซึ่งน�ำไปสู่การล่มสลายของจักรวรรดิอัสซีเรีย
ในช่วงระหว่าง 612–609 ปกี อ่ นครสิ ตกาล
เมื่อจักรวรรดิอัสซีเรียล่มสลายแล้ว จักรวรรดิมีเดียก็มีอ�ำนาจและ
ทรงอิทธิพลมากข้ึน จนกลายเป็นหน่ึงในสี่อาณาจักรท่ีเรืองอ�ำนาจใน
ตะวันออกใกล้ ประกอบด้วย จักรวรรดิมีเดีย จักรวรรดิบาบิโลนใหม่
จกั รวรรดิลิเดยี และอยี ิปต์ โดยจกั รวรรดมิ เี ดียเป็นเจา้ นครเหนือจกั รวรรดิ
อื่นๆ ในดินแดนอิหร่าน ซึ่งรวมถึงจักรวรรดิปาร์ซิสด้วย และเรืองอ�ำนาจ
อยปู่ ระมาณ 150 ปี แต่แล้วจักรวรรดมิ เี ดยี ต้องล่มสลายลงใน 549 ปีก่อน
ครสิ ตกาล เพราะพา่ ยแพแ้ กก่ องกำ� ลงั เปอรเ์ ซยี ภายใตก้ ารนำ� ของพระเจา้ ไซรสั
มหาราช นับแต่น้ันมาดินแดนเปอร์เซียทั้งหมดอยู่ภายใต้การปกครองของ

ยุคอะคเี มนิด 19