51 nummer 2 2025 In het skelet van zoogdieren werkt kraakbeen als een beschermend stootkussen. Dit bindweefsel dankt zijn elastische en bufferende eigenschappen aan de collageenrijke extracellulaire matrix die de chondrocyten (kraakbeencellen) omringt. Maar dat is niet het hele verhaal. Raul Ramos, Maksim Plikus (UC Irvine) en collega’s beschrijven in Science hoe zogeheten lipochondrocyten ook een belangrijke rol spelen in de biomechanische eigenschappen van kraakbeen in onder meer oor, neus en strottenhoofd. Deze lipochondrocyten, die al in 1850 voor het eerst zijn beschreven, zijn eigenlijk belletjes gevuld met vetten (in deze opname gekoppeld aan green fluorescent protein GFP) die qua beschermende werking te vergelijken zijn met de bubbelfolie die we gebruiken om breekbare objecten te verpakken. Hoewel de belletjes lijken op gewone adipocyten of vetweefselcellen verloopt hun vorming en metabolisme heel anders. Lipochondrocyten blijken losgekoppeld van de reguliere stofwisseling. Zowel in obese als uitgehongerde muizen bleef deze vettige bubbelfolie opvallend stabiel en vormvast. o Chez les mammifères, le cartilage agit comme un coussin protecteur au sein du squelette. Cette propriété repose sur sa matrice extracellulaire riche en collagène, qui entoure les chondrocytes (cellules du cartilage), lui conférant son élasticité et son rôle d’amortisseur. Mais cette explication ne suffit pas à comprendre toute la complexité du phénomène. Raul Ramos, Maksim Plikus (UC Irvine) et leurs collègues ont publié dans Science une étude montrant que les lipochondrocytes jouent également un rôle clé dans les propriétés biomécaniques du cartilage, notamment au niveau des oreilles, du nez et du larynx. Décrits pour la première fois en 1850, ces lipochondrocytes sont en réalité des structures remplies de lipides (dans cette étude, marquées par la protéine fluorescente GFP). Leur fonction protectrice peut être comparée à celle du film à bulles utilisé pour emballer des objets fragiles. Bien qu’ils ressemblent aux adipocytes, les cellules classiques du tissu adipeux, leur formation et leur métabolisme suivent un processus totalement différent. En effet, les lipochondrocytes sont indépendants du métabolisme général. Que ce soit chez des souris obèses ou en état de jeûne prolongé, cette bulle protectrice reste étonnamment stable et conserve sa structure intacte. o
• Petrochemical standards • Matrix-match Geochemical • CRMs Critical Mineral reference materials • XRF Sample preparation consumables Materials Life Science Lab Essentials Environmental • Microbiology • Molecular biology • Biochemistry • General chemicals • High purity solvents • Physical chemical properties standards • General consumables • Inorganic aqueous standards • High purity acids • Equipment & consumables for sample preparation • Organic standards Come see us at booth C11!
53 nummer 2 2025 Des scientifiques de la Vrije Universiteit Brussel ont créé une base de données pour les chimistes travaillant sur les réactions de DielsAlder, en particulier dans l’optique des réseaux adaptatifs covalents, selon “Macromolecules”. Onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel hebben een database gebouwd voor chemici die met Diels-Alder-reacties werken, specifiek met het oog op covalente adaptieve netwerken, staat in Macromolecules. Onderzoek Recherche organische chemie, computationele chemie chimie organique, chimie computationnelle TEKST: DANIËL LINZEL BEELD: LISE VERMEERSCH TEXTE: DANIËL LINZEL IMAGE: LISE VERMEERSCH BASE DE DONNÉES DIELS-ALDER POUR L’ORDINATEUR ET L’EXPÉRIENCE DIELS-ALDERDATABASE VOOR COMPUTER EN EXPERIMENT
C ovalente adaptieve netwerken (CAN’s) zijn om twee redenen interessant, vertelt doctoraatstudent en eerste auteur Lise Vermeersch. ‘Ten eerste gaat het om materialen die zichzelf kunnen helen met behulp van bijvoorbeeld warmte, licht of mechanische energie, wat op zichzelf al fascinerend is.’ Die zelfhelende eigenschap geeft materialen een langere levensduur en sluit aan op het tweede punt. ‘De materialen zijn heel flexibel door de reversibele reacties: je zou ze gemakkelijk kunnen recycleren of kunnen combineren tot composieten. Heel versatile dus.’ ‘Het gaat wel om high-end toepassingen, het is een dure technologie. Dus je zult geen zelfhelende schoenen zien, maar misschien wel zelfhelende zonnepanelen voor in de ruimte, aangezien je die niet of nauwelijks kunt repareren als ze stuk gaan.’ Verder zou het uitkomst bieden als je ze in thermoharders of windmolenwieken kunt verwerken; dat zijn stoffen die nu nog moeilijk te recycleren zijn. COMBINATIE Om andere chemici te helpen, creëerden Vermeersch en collega’s een database van meer dan honderd Diels-Alderreacties en bestudeerden die met kwantumchemische berekeningen. ‘We wilden vooral een combinatie maken van computationele en experimentele data’, legt Vermeersch uit. ‘In experimentele papers is al veel gerapporteerd over de kinetiek van de reacties en zijn er al wel eens CAN’s gemaakt. Bij computationele studies zien we een tekort aan informatie, dus wij zijn dat beginnen verzamelen door te kijken naar zowel de reactiebarrières als de reactie-energieën.’ Iets dat verdere studie vereist is de stabiHun conclusie was dat er een hele reeks aan interessante dieen-diënofielparen uit de database kon worden gehaald, waarvan sommige zelfs bio-based waren. ‘Ik denk dat de studie nuttig is voor zowel computationele als experimentele chemici’, zegt Vermeersch. ‘Een van onze doelen met deze database is dat experimentele chemici het kunnen naslaan om te zien welke reacties ze kunnen gebruiken voor het maken van nieuwe CAN’s. Maar er zullen ook computationele studies nodig zijn om de juiste linkers te vinden. Daarnaast kunnen onderzoekers die dieper in de eigenschappen van de Diels-Alderreactie willen duiken onze data ook goed gebruiken.’ IMPACT In het grotere plaatje moet dit werk helpen om grotere systemen te bouwen en te bestuderen. ‘We zijn nu ook bezig met molecular dynamics om echte polymeernetwerken te onderzoeken. Dan kun je kijken naar treksterkte, glastransitietemperatuur, enzovoort; het is een eerste schakel naar een multiscale model om echte materiaaleigenschappen te voorspellen.’ Daarbij vindt Vermeersch het belangrijk om ook al op fundamenteel niveau te kijken naar de impact van de materialen die ze onderzoekt. ‘We moeten kijken naar milieu, mens en maatschappij: gaat het gehele materiaal – en dus niet alleen de losse onderdelen – duurzamer zijn? Dat mis ik soms bij fundamenteel onderzoek. Je moet vanaf het eerste begin al slimme keuzes maken wanneer je materialen en hun eigenschappen wilt bestuderen.’ o LISE VERMEERSCH ‘Je zult geen zelfhelende schoenen zien, maar misschien wel zelfhelen- de zonnepanelen’ « Vous ne verrez pas de chaussures auto-réparatrices, mais peut-être des panneaux solaires auto-réparateurs » 54 nummer 2 2025 liteit van de reactieproducten. ‘De reacties die we nu gebruiken zijn tussen furaan en maleïmide’, legt de doctoraatstudent uit. ‘We zagen dat de producten maar nét stabiel zijn. Die relatieve instabiliteit doet ons vermoeden dat het reversibele karakter van CAN’s daarvan afhankelijk is, iets dat we niet verwacht hadden. Daar willen we graag op doorgaan, ook om de link tussen computationeel en experimenteel nog sterker te leggen.’ GLASTRANSITIETOESTAND Om de praktische toepassing van hun database te demonstreren geven de onderzoekers een voorbeeld in een case study. Daarin bestudeerden ze materialen met een hoge glastransitietoestand, die onder relatief lage temperaturen zijn verglaasd. Dat zorgt ervoor dat de zelfhelende reacties vrij traag gaan en dat wil je het liefst versnellen; in plaats van maanden wachten op de reacties moet dat in uren kunnen. Daarom keken ze naar gekende dieen-dienofiel combinaties en berekenden ze zowel hun kinetische als thermodynamische eigenschappen.
55 nummer 2 2025 anticipé. Nous souhaitons explorer cette hypothèse afin de mieux consolider le lien entre les approches computationnelles et expérimentales. » TRANSITION VITREUSE Pour illustrer l’application concrète de leur base de données, les chercheurs ont mené une étude de cas. Ils se sont intéressés à des matériaux présentant une transition vitreuse élevée, mais vitrifiant à des températures relativement basses, ce qui ralentit les réactions d’auto-guérison. Or, pour être efficaces, ces réactions devraient idéalement se produire en quelques heures plutôt qu’en plusieurs mois. Les chercheurs ont donc analysé des combinaisons connues de diènes et de diènophiles, en évaluant leurs propriétés cinétiques et thermodynamiques. Leur conclusion : plusieurs paires prometteuses ont été identifiées, dont certaines d’origine biologique. « Je pense que cette étude est utile aussi bien pour les chimistes computationnels qu’expérimentaux », déclare Vermeersch. « L’un de nos objectifs avec cette base de données est que les chimistes expérimentaux puissent s’y référer pour identifier les réactions à utiliser pour synthétiser de nouveaux CAN. Cependant, des études computationnelles seront également nécessaires pour identifier les bons agents de liaison. De plus, les chercheurs souhaitant approfondir la compréhension des propriétés de la réaction de Diels-Alder pourront utiliser nos données. » IMPACT Dans une perspective plus large, ce travail doit contribuer à la conception et à l’étude de systèmes plus complexes. « Nous travaillons également sur la dynamique moléculaire pour analyser de véritables réseaux polymères. Cela permet d’étudier la résistance à la traction, la température de transition vitreuse, etc. C’est une première étape vers un modèle multi-échelle capable de prédire les propriétés réelles des matériaux. » Vermeersch souligne l’importance d’examiner l’impact environnemental et sociétal des matériaux qu’elle étudie. « Nous devons considérer l’ensemble du matériau et non seulement ses composants individuels : sera-t-il plus durable ? Ce questionnement est parfois absent des recherches fondamentales. Il est essentiel de faire des choix intelligents dès le début lorsque l’on étudie les matériaux et leurs propriétés. » o DIELS-ALDERREACTIES De Diels-Alderreactie is een bekende reactie in de organische chemie, waarin twee moleculen samen een ring vormen. De ene is een dieen, dus een molecule met twee dubbele bindingen, de andere is een zogenoemd diënofiel en heeft meestal één dubbele binding. Reageren die met elkaar, dan vormt zich een cycloalkeen. Deze reactie is reversibel en vormt zo de basis voor covalente adaptieve netwerken. RÉACTIONS DE DIELS-ALDER La réaction de Diels-Alder est une réaction bien connue en chimie organique, au cours de laquelle deux molécules forment un cycle. L’une est un diène, une molécule contenant deux doubles liaisons, et l’autre un diènophile, généralement porteur d’une double liaison. Leur interaction donne un cycloalcène. Cette réaction étant réversible, elle constitue la base des réseaux covalents adaptatifs. L es réseaux covalents adaptatifs (CAN) suscitent un vif intérêt, explique Lise Vermeersch, doctorante et première auteure. « Ces matériaux ont la capacité de s’auto-réparer sous l’effet de la chaleur, de la lumière ou de l’énergie mécanique, une propriété remarquable. » Cette capacité d’auto-guérison prolonge la durée de vie des matériaux et ouvre la voie à un second avantage. « Grâce aux réactions réversibles, ces matériaux sont extrêmement flexibles : ils se recyclent aisément et peuvent être combinés en composites, ce qui les rend particulièrement polyvalents. » « Il s’agit toutefois d’applications haut de gamme, car cette technologie est coûteuse. Vous ne verrez donc pas de chaussures auto-réparatrices, mais peut-être des panneaux solaires auto-réparateurs destinés à l›espace, où les réparations sont quasi impossibles. » De plus, ces matériaux pourraient être intéressants pour les thermodurcissables ou les pales d’éoliennes, des substances actuellement difficiles à recycler. COMBINAISON Pour aider d’autres chimistes, Vermeersch et ses collègues ont créé une base de données regroupant plus de cent réactions de Diels-Alder, qu’ils ont ensuite étudiées à l’aide de calculs en chimie quantique. « Nous voulions principalement combiner des données computationnelles et expérimentales », explique Vermeersch. « De nombreuses études expérimentales ont déjà fourni des données sur la cinétique des réactions et la synthèse de certains CAN. En revanche, les études computationnelles restent limitées en informations. C’est pourquoi nous avons entrepris de collecter des données sur les barrières réactionnelles et les énergies de réaction. » Un point qui mérite une analyse approfondie concerne la stabilité des produits de réaction. « Nous travaillons actuellement sur des réactions entre le furane et le maléimide », explique la doctorante. « Nous avons constaté que les produits obtenus sont à peine stables. Cette instabilité relative suggère que la réversibilité des CAN en dépend, un élément que nous n’avions pas
info@bcon-instruments.nl www.bcon-instruments.nl · High throughput pH measuring · (Small volume) SPE · Colony picking · Liquid / Microplate handling · Workcells / System integration Bezoek onze stand op LabAutomation in Den Bosch, en ontdek onze oplossingen voor o.a.: Onze automation partners Hudson Robotics, ARI en Tomtec zijn nu samengevoegd
57 nummer 2 2025 L aboratories are under ever-increasing pressure to improve efficiency and throughput, reduce costs, and deliver high quality results. INTEGRA’s wide range of electronic and automated liquid handling solutions opens the doors to streamlined scientific protocols, allowing you to stay at the forefront of innovation through effective automation and integration. Our solutions: • The ASSIST PLUS pipetting robot automates VIAFLO and VOYAGER electronic pipettes and the D-ONE single channel pipetting module. It can also be incorporated into a wider, unified automation solution using a comprehensive API command set. • The WELLJET reagent dispenser offers low cost, fast and precise reagent dispensing. Using our API package, it can be fully integrated into automated workflows. Moreover, it supports SiLA-2- based communication. • Our VIAFLO electronic pipettes and VOYAGER adjustable tip spacing pipettes offer API commands allowing your master software to communicate seamlessly with our pipettes for integration into automated set-ups. ACHIEVING LAB INTEGRATION WITH INTEGRA Our electronic and automated liquid handling solutions provide the capabilities needed to streamline your lab’s experiments. Integrating them into fully automated, digitalized workflows will maximize the benefits of your instruments, saving time, cutting costs, and ensuring the highest level of reliability and reproducibility in your results. Trust our liquid handling solutions to handle the heavy lifting, allowing you to focus on the science that matters most. Examples of successful integration projects using our instruments: • Integration company Lab Services is helping users to harness the automation potential of the ASSIST PLUS and WELLJET by developing a driver to control both units for precise and error-free experimentation. • Labforward, a software developer, has successfully incorporated our VIAFLO and VOYAGER electronic pipettes into the Institute for Energy and Environmental Technology’s digital quality assurance workflow for cytostatic drug testing, allowing the institute to trace pipetting protocols and pass pipetting data directly to electronic notebooks. • The Keio Cancer Center in Japan is using our pipettes with a robot called ‘Mahoro’ as part of a fully automated workflow to speed up DNA sequencing. REALIZING NEW LEVELS OF PRODUCTIVITY WITH INTEGRATED SOLUTIONS Lab integration gives you the power to define and carry out commands remotely, tailoring your workflow to your specific requirements. For example, Lab Services has developed PlateButler® software that allows users to operate INTEGRA liquid handling products remotely. This enables scientists to define and save new dispensing programs – or access pre-saved programs already on the unit – from a distance, enhancing efficiency, reliability and throughput. Visit us at Laborama and the LabAutomation Event to learn more about our automation and integration solutions. UNLOCKING THE POTENTIAL OF INTEGRA BIOSCIENCES INSTRUMENTS FOR AUTOMATION AND INTEGRATION TEXT AND IMAGE: INTEGRA SPECIAL Labautomation
Expert in food, chemie & life sciences Succesvol solliciteren met persoonlijke begeleiding? CheckMark maakt al bijna 30 jaar de beste matches tussen bedrijven en professionals. We helpen werkgevers in de zoektocht naar nieuw talent en begeleiden zowel starters als ervaren professionals bij de volgende stap in hun carrière. Ontdek wat CheckMark voor jou kan betekenen! Studeer je nu nog? Schrijf je dan ook alvast in, we hebben goede tips voor je! Als expert in chemie, life sciences en food hebben wij ingangen bij topbedrijven en vacatures die écht bij je passen. Schrijf je bij ons in en wij helpen je kosteloos aan een nieuwe baan.
59 nummer 2 2025 TEKST: DANIËL LINZEL BEELD: WINDESHEIM Onderwijs Met een nieuwe masteropleiding stomen Hogeschool Windesheim en NHL Stenden studenten klaar voor een carrière in de kunststoffenwereld. Na tien jaar een deeltijdmaster Polymer Engineering te hebben aangeboden, komen Hogeschool Windesheim en NHL Stenden nu met een voltijdvariant. ‘Hiermee spreken we een heel andere doelgroep aan’, vertelt Albert ten Busschen, associate lector Kunststoftechnologie bij Windesheim. ‘De deeltijdmaster was voor mensen die al bij een bedrijf werken.’ De nieuwe, tweejarige voltijdmaster Polymer Engineering gaat in september van start. Vanwaar deze verandering? ‘We denken dat er een veel grotere groep is die hiervan gebruik wil maken’, zegt Ten Busschen. Wat zeker meespeelt is de vraag vanuit de industrie. ‘Bedrijven willen jonge, hoogopgeleide mensen met een goede basiskennis van polymeren, die ze niet zelf nog hoeven op te leiden.’ ‘Er is in Nederland geen andere opleiding op masterniveau die specifiek is gericht op kunststoftechniek’, vervolgt Ten Busschen. ‘Dat is apart, vooral omdat we hier best een grote kunststoffenindustrie kennen, met zowel producenten als verwerkers.’ Daarnaast zijn er natuurlijk ook nog de onderzoeks- en testinstituten, dus er zijn in deze sector volgens hem veel mogelijkheden voor mensen die willen doorgroeien. BREED De opleiding is redelijk breed ingestoken. ‘We verwachten enerzijds hbo-bachelors uit de chemie en chemische technologie, maar anderzijds ook vanuit technische natuurkunde, werktuigbouwkunde en industrieel productontwerp. Daarbij zullen chemici het wat makkelijker hebben als het gaat om de scheikundige aspecten van polymeren, maar andersom zijn onderwerpen als mechanisch gedrag of stromingsleer weer polymeren, opleiding eenvoudiger voor de ingenieurs.’ Bij de studie zijn twee lectoraten betrokken: Circular Plastics van NHL Stenden met lectoren Rudy Folkertsma en Vincent Voet en Kunststoftechnologie van Windesheim met lector Margie Topp, Ten Busschen zelf en andere docenten. ‘Daarnaast is er veel inbreng van bedrijven en is ook de Rijksuniversiteit Groningen ingehaakt voor een deel van het chemieprogramma’, legt Ten Busschen uit. ‘We willen studenten ook meenemen naar de industrie om te laten zien hoe het daar in zijn werk gaat en wat voor bedrijven er allemaal bestaan.’ Voorbeelden zijn kunststofleidingsysteemproducent Wavin in Dedemsvaart, Dyka in Steenwijk, en Philips in Drachten. BELANGSTELLING Ten Busschen benadrukt de belangstelling van de industrie. ‘Onze industriële partners hebben dit sterk aangemoedigd en ons veel steun gegeven. We bieden daarom niet zomaar weer een opleiding, maar we willen studenten een bredere ontwikkeling meegeven, hen kennis laten maken met het bedrijfsleven en de kunststoffenmarkt. Door ze ook te trainen in het gebruik van Engels, in samenwerken, en ze op pad te laten gaan om opdrachten binnen te halen, willen we ze vaardig maken voor het bedrijfsleven.’ o VAARDIG VOOR DE POLYMEERINDUSTRIE ‘Er is in Nederland geen andere opleiding op masterniveau specifiek voor kunststoftechniek’
• MOSH / MOAH • 3MCPD • IN VIAL MICRO EXTRACTIE • PREP STATION METABOLOMICS • en meer... Automated Sample Preparation by SampleQ Informeer bij onze SampleQ experts naar de mogelijkheden voor automatisering van processen in uw lab. www.inter.science Informeer bij onze SampleQ Ga voor de beste workflows met SampleQ Interscience Nederland T +31 (0)76 541 18 00 Interscience België T +32 (0)10 45 00 25
61 nummer 2 2025 Achtergrond waterzuivering, analytische chemie TEKST: TIM WOGAN BEELD: SHUTTERSTOCK ONBEKEND CHLOORBIJPRODUCT EINDELIJK OPGEHELDERD De identiteit van een bijproduct in gechloreerd drinkwater, dat veertig jaar geleden werd ontdekt, is eindelijk achterhaald. ‘Ik vind het uitstekend werk van exact de juiste mensen om dit uit te zoeken.’
62 nummer 2 2025 Voorgestelde vorming en syntheseroutes van het chloornitramide anion, Cl-N-NO2 - schadelijke chemicaliën zoals trihalomethanen en haloazijnzuren. De Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) reguleerde vervolgens de maximaal toegestane concentraties van verschillende van deze stoffen in leidingwater. Om vorming van deze desinfectiebijproducten te verminderen, zijn veel waterzuiveringsinstanties in de VS en ook het VK, geheel of gedeeltelijk overgestapt op het desinfecteren van water met chlooramines, die je vormt door chloor te combineren met ammoniak. MONOCHLOORAMINE Begin jaren tachtig werd het signaal van een mysterieus molecuul waargenomen in uv-absorptiespectra van gechloreerd water. Aan de Universiteit van Iowa deden milieutechnicus Richard Valentine en De ware aard van een ‘ongeïdentificeerd product’ in met chloor gedesinfecteerd drinkwater, waar alleen al in de VS meer dan 113 miljoen mensen afhankelijk van zijn, is afgelopen november in Science eindelijk onthuld door onderzoekers in de VS en Zwitserland. Het bestaan van dit moleculaire ion, dat chloornitramide blijkt te zijn, werd bijna veertig jaar geleden voor het eerst beschreven. Toch bleef de toxicologie al die tijd onbekend, omdat dit ion tot nu niet was gekarakteriseerd. Experts waarschuwen dat nader onderzoek nodig is vanwege de concentratie in sommige leidingwatersamples uit gebieden zoals Californië en Texas en omdat het bijproduct lijkt op schadelijke moleculen. Deze ontdekking komt daarnaast bovenop eerdere zorgen over het gebruik van chlooramines om leidingwater te steriliseren. Chloor is een goedkoop en zeer effectief desinfectiemiddel en is wereldwijd de meest gebruikte chemische stof voor het steriliseren van drinkwater. Maar in de jaren zeventig werd duidelijk dat het kon reageren met organisch materiaal tot CREDITS: J.L. FAIREY, J.R. LASZAKOVITS, ET AL., SCIENCE (2024) collega’s in de jaren tachtig en negentig uitgebreid onderzoek naar de omstandigheden waaronder dit molecuul werd gevormd. De exacte structuur van het molecuul bleef echter onduidelijk. ‘We toonden aan dat er een belangrijk product wordt gevormd wanneer monochlooramine vervalt – wat het van nature doet – en dat het in een vrij hoge concentratie aanwezig moest zijn’, legt Valentine uit. ‘Wat het moeilijk maakte, is dat het bijproduct hetzelfde ultraviolette spectrum liet zien als de reactant monochlooramine.’ Hij vergelijkt het zoeken naar de structuur met ‘het zoeken naar een naald in een hooiberg waar alle stukjes hooi ook naalden zijn’. In het nieuwe onderzoek werkten milieutechnici onder leiding van Julian Fairey van de Universiteit van Arkansas samen met analytisch chemici van ETH Zürich onder leiding van Juliana Laszakovits. Ze gebruikten meerdere technologieën waar Valentine’s groep destijds geen toegang toe had, zoals ionchromatografie gekoppeld aan electrospray ionisatie-massaspectrometrie. ‘Deze combinatie van technieken wordt niet zo vaak gebruikt in milieustudies, maar is echt goed in het RICHARD VALENTINE ‘Ik wacht al veertig jaar op iemand die mijn werk oppikt’
63 nummer 2 2025 scheiden van anionen’, zegt Laszakovits. Het molecuul was te klein om zijn structuur te bepalen aan de hand van het massaspectrometrische fragmentatiepatroon. Maar door massaspectra van isotopisch gelabelde monsters werd duidelijk dat het twee zuurstofatomen, twee stikstofatomen en een chlooratoom bevatte. Met 15N-NMR en infraroodspectroscopie lukte het om de structuur te bevestigen. EPA-ALGORITME Verdere experimenten van het Amerikaans-Zwitserse team suggereren dat de verbinding voornamelijk wordt gevormd in gechloreerd drinkwater door hydrolyse van dichlooramine tot nitroxyl, dat met opgeloste zuurstof reageert tot peroxynitriet. ‘Een van de afbraakproducten van peroxynitriet is een nitrerende stof, het nitroniumkation, en dat is de spil die vervolgens reageert met monochlooramine of dichlooramine om deze verbinding te maken’, zegt Fairey. Omdat het molecuul nooit eerder was geïsoleerd en gekarakteriseerd, kon de toxiciteit tot dusver niet worden bestudeerd. Maar met behulp van een EPA-algoritme genaamd Generalized Read Across vergeleken de onderzoekers de structurele en chemische overeenkomsten met bekende moleculen. Op basis daarvan concluderen ze dat meer onderzoek dringend nodig is, vooral omdat de concentraties chloornitramide in sommige van hun gebruikte watersamples hoger zijn dan die van gereguleerde gevaarlijke stoffen. Fairey begon het project oorspronkelijk met het bestuderen van hoe nitrosaminen – een klasse verbindingen die als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ worden beschouwd – zich vormen in gechloreerd water. ‘Als je een van de zuurstofatomen uit de nitrogroep [van chloornitramide, red.] zou verwijderen, zou je een nitrosamine krijgen’, zegt Kristopher McNeill van de ETH Zürich in Zwitserland – waar chlorering van water illegaal is. ‘Ik vind het uitstekend werk van exact de juiste mensen om dit uit te zoeken’, reageert Valentine. ‘Ik wacht al veertig jaar op iemand die mijn werk oppikt.’ Milieu-ingenieur Daniel McCurry van de Universiteit van Zuid-Californië zegt dat de ontdekking ‘zeer significant’ is en vindt dat het aanleiding zou moeten zijn om het gebruik van chloramine als waterdesinfectiemiddel opnieuw te evalueren. Hij wijst op andere nadelen, zoals een grotere neiging om loden leidingen aan te JULIANA LASZAKOVITS ‘Deze combinatie van technieken is echt goed in het scheiden van anionen’ tasten en het ontstaan van een onaangename ‘zwembadgeur’. ‘Elke fabriek in de VS kan zijn water voldoende behandelen met chloor zonder de regels voor desinfecterende bijproducten te overtreden als ze bereid zijn en de middelen hebben om bepaalde andere behandelingsstappen toe te voegen, zoals actieve kool of membranen’, zegt hij. ‘Ze zullen dat waarschijnlijk toch moeten doen vanwege de PFAS-regelgeving. Dus hopelijk is dit een twee-vliegen-in-éénklap-situatie.’ o Dit verhaal verscheen op 22 november 2024 in de originele versie bij Chemistry World. C2W | Mens & Molecule werkt samen met de redactie van Chemistry World om onze lezers nog meer interessante achtergronden uit de wereld van de chemie te kunnen bieden. Vanaf nu zul je daarom regelmatig een (vertaald) Chemistry World-artikel tegenkomen op onze site(s) en in het magazine.
64 nummer 2 2025 TEKST: WIM VAN TILBORG BEELD: SHUTTERSTOCK Opinie toxicologie, normen De laatmiddeleeuwse alchemist en medicus, Paracelsus deed de uitspraak: ‘Alle dingen zijn gif en niets is zonder gif. Alleen de dosis maakt of iets giftig is’. Simon Rozendaal maakt deze uitspraak tot uitgangspunt van zijn nieuwste boek, Paniek om niets. Dit principe van Paracelsus is ook de grondslag van de (eco)toxicologie. Het betekent eenvoudigweg dat er een grens is tussen geen en wél giftigheid. Van suiker kun je rustig 100 gram per dag innemen (je krijgt pas na jaren problemen), maar met keukenzout moet je dat niet proberen. Bij cyaankali, het ‘klassieke’ gif, ligt die toxiciteitsgrens op zo’n paar honderd milligram. Bij strychnine kun je al aan zo’n 30 mg sterven. Hoe giftiger de stof, hoe lager de dosis is die een mens niet meer kan verdragen. Paracelsus kent dus geen ondergrens voor giftigheid, die heeft Rozendaal zélf verzonnen! Van de inname van een toxische hoeveelheid PFAS ga je niet meteen dood. Maar je krijgt al bij een paar honderd nanogram per ml bloed problemen met je lever, je cholesterolgehalte gaat omhoog en je immuunsysteem wordt ondermijnd. Er is dus wel degelijk sprake van giftigheid en je kunt er zeker vervroegd aan dood gaan. Volgens Simon Rozendaal is 0,2 microgram (200 nanogram) zó weinig dat het niet giftig kan zijn. In een interview met de Volkskrant stelt hij dat de absolute grens ligt bij 1 ppm ofwel 1 microgram. Maar PFOA (perfluoroctaanzuur) bijvoorbeeld, is wel degelijk giftig beneden die magische grens. MISVERSTAND Bij herhaling stelt hij dat de norm voor een stof zó laag ligt, dat je bij zulke lage concentraties er écht niet meteen dood van gaat. Hij stelt een ‘norm’ dus voor als een toxiciteitsgrens waarbij je meteen het loodje legt. Dat is overigens een breed voorkomend misverstand. Een milieu- of gezondheidsnorm moet echter veiligheid garanderen en dus beschermend zijn voor zowel het milieu als voor het individu. Een norm is dus de hoogste concentratie waarbij volgens de stand van de wetenschap schade is uitgesloten. Rozendaal geeft wel meer blijk van dat hij niet weet waar hij het over heeft. Hij probeert een (pseudo)wetenschappelijke verklaring te geven waarom perfluorverbindingen niet zo giftig kúnnen zijn. Hij wijst erop dat koolstoffluorverbindingen chemisch erg stabiel zijn en niet snel reageren met andere stoffen en dus weinig toxisch zijn. Biochemisch onderzoek heeft al decennia geleden geleerd dat de werking van enzymen en eiwitten samenhangt met hun ruimtelijke structuur. Associatieve binding van PFAS, zónder chemische reactie, verandert de ruimtelijke structuur en daardoor de werking van een enzym of eiwit. Mogelijk zorgen de uiterst elektronegatieve fluoratomen ervoor dat zo’n chemisch inerte stof enorm sterk hecht aan cruciale eiwitstructuren. Zó sterk, dat ook bij concentraties in het milieu vér beneden de 1 ppm de stof wordt gebonden en gezondheidsgrenzen worden overschreden. Daarbij is het goed te realiseren dat PFAS juist door die sterke binding ook stapelt in mens en dier. Ten opzichte van de PFAS-concentraties in water is de concentratie in vis veel hoger. Bij een mens die frequent vis eet kan die concentratie daardoor nóg verder stijgen. Daarom zijn er (lage) normen voor vis, maar ook voor drinkwater en eieren, simpelweg om mensen ook op de lange termijn te beschermen tegen schadelijke effecten van jarenlange consumptie. VIS Normen worden bijgesteld omdat de wetenschap steeds meer kennis genereert, niet omdat de analytische meettechniek steeds beter wordt. Zo heeft de European Food Safety Agency (EFSA) nieuwe gezondheidskundige grenswaarden vastgesteld voor PFAS. Voor het RIVM was deze nieuwe normstelling aanleiding om ook de Nederlandse normen nader te bezien. Dat Zijn we echt onnodig panisch over nanogrammen? Het boek ‘Paniek om niets’ van wetenschapsjournalist Simon Rozendaal, schetst een onvolledig en misleidend beeld van de toxicologie en de ontwikkeling van normen, schrijft ecotoxicoloog Wim van Tilborg.
65 nummer 2 2025 heeft weer geleid tot een gezondheidskundige grenswaarde gebaseerd op veilig levenslang vis eten uit oppervlaktewater met een PFAS-concentratie van 0,3 ng/l. De waarde is eigenlijk gedefinieerd als PFAS-concentratie in vis en omgerekend naar die in water, omdat de resulterende concentratie in water (die 0,3 ng/l dus) niet goed meer gemeten kan worden. Hier loopt de normstelling dus duidelijk vóór op de meetmogelijkheden, terwijl Rozendaal bij herhaling stelt dat de normen steeds lager zouden worden vastgesteld, omdat we steeds nauwkeuriger kunnen meten. In zijn boek zaait Rozendaal geregeld twijfel over de uitkomsten die wetenschappelijk vaststaan, zoals het effect van PFAS op de afweer. Hij schrijft bijvoorbeeld (op pag 108): ‘Er is een zwakke relatie tussen PFAS en een verminderde afweer….. Er is een voorzichtig epidemiologisch verband, een zogeheten correlatie. Maar epidemiologisch onderzoek is de onderste tree op de wetenschappelijke ladder. Als je een verband vindt binnen een bepaalde groep mensen zou dat een totaal andere oorzaak kunnen hebben.’ De Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) heeft vijftig epidemiologische studies gevonden waarvan er één als ‘zeer betrouwbaar’ en 29 als betrouwbaar werden geclassificeerd. Als zoveel betrouwbare studies hetzelfde constateren, dan is causaliteit wel erg waarschijnlijk. Bovendien zijn er dertien dier-toxicologische studies gevonden waarvan drie als zeer betrouwbaar en negen als betrouwbaar waren geclassificeerd. Causaliteit gezekerd! De procedure om tot normen te komen is bij al deze instituten erop gericht om zo objectief mogelijk tot wetenschappelijk verantwoorde consensus te komen. Dat proces begint altijd met een uitgebreid literatuuronderzoek. Van de gevonden publicaties (voor de PFOA-norm van EPA alleen al 4802 papers) wordt eerst de wetenschappelijke kwaliteit vastgesteld aan de hand van een aantal objectieve normen. Daarna wordt per effect-categorie, volgens een streng protocol, een norm afgeleid die de bevolking (of het milieu) beschermt. TERUGFLUITEN Het rapport wordt vervolgens voorgelegd aan een onafhankelijke commissie en soms wordt ook nog een publieke consultatieronde ingericht. Bij dit proces zijn honderden wetenschappers betrokken. Als iemand zou proberen een lagere of een hogere norm in te voeren dan wetenschappelijk nodig is, dan wordt hij onmiddellijk teruggefloten. Het is daarom ook onbegrijpelijk dat een wetenschapsjournalist, zéker als hij een exacte achtergrond heeft, dit hele proces volstrekt negeert en er een geheel eigen mening op nahoudt. Gewoon omdat hij vindt dat wat nog nét meetbaar is toch altijd de norm wordt. Voor de buitenstaander lijkt het wetenschap, in werkelijkheid is het bedrog. Het ondermijnt de geloofwaardigheid van de normstelling, de bereidheid om normen te respecteren en het vertrouwen in de overheid. ‘Paniek om niets’ als we weten dat PFAS zo persistent zijn dat, als we nu stoppen met elke emissie, er over honderd jaar nog evenveel PFAS in het milieu zit? Chemicus en ecotoxicoloog Wim van Tilborg was na zijn carrière in de industrie 25 jaar lid namens VNO-NCW van de Wetenschappelijke Klankbordgroep Normstelling Water en Lucht, een adviesorgaan verantwoordelijk voor de wetenschappelijke evaluatie van normvoorstellen in nieuwe wetten. Reageren? redactie@kncv.nl ‘Normen worden bijgesteld omdat de wetenschap steeds meer kennis genereert, niet omdat de analytische meettechniek steeds beter wordt’
GEA PhArmA EvEnt 2025. Innovation and knowledge sharing in the pharmaceutical industry. Stay Ahead with Innovation and Knowledge Sharing in Pharma! Are you part of the dynamic pharmaceutical industry and eager to stay at the forefront of the latest trends, cutting-edge GEA technologies, and innovative solutions in Pharma Technology? Don’t miss out on Pharma Event 2025! Join industry leaders and experts for a unique opportunity to connect, learn, and shape the future of the sector. How to Sign Up scan the QR code and sign up by our website page
67 nummer 2 2025 TEKST: SIMON ROZENDAAL BEELD: SHUTTERSTOCK/CURVE.NL Opinie We moeten ons geen angst laten aanpraten over minieme concentraties, vindt Simon Rozendaal in reactie op de kritiek op zijn boek Paniek om niets. Mooi dat ecotoxicoloog Wim van Tilborg [pag. 64] reageert op Paniek om niets. Dat is immers mede geschreven als knuppel in het toxicologische hoenderhok. En Van Tilborg heeft hier en daar best een beetje gelijk. Omdat de koolstof-fluor-binding in PFAS stabiel is — ze reageren nauwelijks met andere substanties — zijn ze om die reden ook niet zo toxisch, stel ik. Van Tilborg wijst er op dat ook andere effecten een rol kunnen spelen bij toxiciteit. Goed punt, met als kanttekening dat hij niet weet óf dat zo is. Dat zou uit studies kunnen blijken. Van Tilborg stelt in dat verband dat ik ‘een geheel eigen mening’ heb over PFAS en twijfel zaai over ‘uitkomsten die wetenschappelijk vaststaan’. In mijn boek (gecheckt door chemici en toxicologen van naam) baseer ik me op diverse deskundigen. Milieu-toxicoloog Susan Goldhaber van de American Council on Science and Health volgt alle PFAS-studies: ‘Het is tamelijk uitzonderlijk dat er zoveel onderzoek naar één substantie is geweest dat zo weinig negatieve resultaten heeft opgeleverd.’ Biochemicus en emeritus-hoogleraar voedingsleer Martijn Katan schreef in de NRC over mijn boek: ‘De bewijzen dat deze hoeveelheden PFAS mensen ziek maken, zijn uiterst krakkemikkig.’ De Leuvense hoogleraar toxicologie Jan Tytgat zei tegen het AD dat we ons te veel zorgen maken over hoeveelheden die we slechts kunnen meten door wat ik tot ‘meetrevolutie’ bestempel. Hij kent geen overtuigende publicatie dat mensen ziek worden, laat staan doodgaan, door PFAS. Van Tilborg meent dat ik Paracelsus (aan wie ik mijn boek opdraag) verkeerd interpreteer. Diens adagium luidt: alleen de dosis bepaalt of iets giftig is. Dit impliceert dat elke substantie beneden een dremtoxicologie, milieu pel niet giftig is. Vanzelfsprekend ligt die voor elke stof anders en dat schrijf ik ook herhaaldelijk: DDT is bijvoorbeeld toxischer dan glyfosaat. Wel eindig ik mijn boek met een bovenal uit burgerlijke betrokkenheid geboren advies het hoofd koel te houden bij minieme concentraties. Daarbij trek ik een grens van 1 ppm, alles kleiner dan 0,0001%. Van Tilborg haalt een interview aan in de Volkskrant maar had in mijn boek kunnen lezen hoe timide ik dit opper. ‘Ik ben geen toxicoloog, geen arts, geen epidemioloog, dus ik breng mijn advies met veel slagen om de arm.’ En: ‘er zijn allerlei overheidsinstanties die hier echt over gaan.’ Los van de vraag of zo’n ondergrens 1 ppm, 1 ppb of iets daartussen moet zijn, mijn hoop is dat overheidsinstanties, toxicologen en media mede door dit boek (inmiddels toe aan een derde druk) beseffen dat de angst voor hallucinant kleine concentraties ziekelijker gevolgen heeft dan die doses zelf. Zoals de tegeltjeswijsheid luidt: ‘Een mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest maar nooit op komt dagen.’ o Simon Rozendaal is chemicus en wetenschapsjournalist (‘en trots erelid van de KNCV’). Reageren? redactie@kncv.nl ‘Een mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest’ ‘Van Tilborg heeft hier en daar best een beetje gelijk’
68 nummer 2 2025 IN SAMEN- WERKING MET JONG KNCV HOBBIT-BACTERIËN MET HARIGE VOETEN Tijdens de eerste lockdown van de coronapandemie ging Lizah van der Aart (33) per ongeluk viral. Met een eenvoudige tekening legde ze uit hoe je virussen weert door je handen te wassen. Achteraf gezien was het de start van haar carrière als wetenschapsillustrator. L izah van der Aart is animator bij MinuteEarth, een YouTube-kanaal met drie miljoen abonnees, vol korte wetenschappelijke video’s over de aarde. Voordat haar loopbaan deze wending nam, was ze postdoc bij een vooraanstaand microbiologielab in Newcastle upon Tyne. Dat was haar droomplek, vertelt ze. ‘Tijdens mijn PhD besloot ik: als ik daar binnenkom, blijf ik wetenschapper. Zo niet, dan wordt het wetenschapscommunicatie.’ Ze werd aangenomen, maar toen ze anderhalf jaar later vanwege de lockdown thuis zat en die illustraties over COVID-19 maakte, ontdekte ze hoeveel voldoening dat gaf. ‘Ik droeg echt iets bij aan de maatschappij. Dat kan als wetenschapper natuurlijk ook, maar het voelde anders.’ MALIËNKOLDER In 2021 stopte Van der Aart als postdoc en liet ze iedereen weten dat ze freelance wetenschapsillustrator was. ‘Mijn eerste klanten vond ik via social media. Ik maakte illustraties voor covers van wetenschappelijke tijdschriften.’ Het leukst waren de verzoeken waarbij ze haar liefde voor fantasy kon integreren. Zo tekende ze eens een bacterie die een maliënkolder draagt, omdat de buitenste laag van die soort supersterk is. ‘Dat harnas illustreren duurde een eeuwigheid, maar het resultaat is te gek. De plaat is ook gepubliceerd in New Scientist.’ Iemand anders wilde een Lord of the Rings-thema voor diens review over interacties tussen bacteriesoorten. ‘Ik tekende twee bacterielegers en een groep pacifistische hobbit-bacteriën, inclusief pijp en harige “voeten”.’ Enkele maanden later kreeg Van der Aart haar huidige baan aangeboden bij MinuteEarth. ‘Ik dacht eerst dat de uitnodiging spam was, het leek te mooi om waar te zijn’, zegt ze lachend. ‘Een video creëren is een heel proces. Meestal maak ik het storyboard dat een collega verder uitwerkt. Een paar video’s over microbiologie heb ik helemaal zelf gemaakt, inclusief het script.’ Het meest trots is ze op een video over abortusmedicatie, die ze met MinuteEarth produceerde toen in 2022 het recht op abortus werd teruggetrokken in de Verenigde Staten. ‘We hebben er veel over vergaderd. Wat illustreer je wel en wat niet? De video informeert over wat de medicatie doet in de baarmoederwand, zonder standpunt in te nemen.’ POESPAS Een groot voorbeeld voor Van der Aart is de Amerikaanse YouTuber en wetenschapscommunicator Hank Green. ‘Hij zegt vaak “My job is to have hyper fixations”. Dat geldt voor mij ook. Elke maand duik ik in een nieuw project. Alles draait om creativiteit en nieuwsgierigheid.’ Op bezoek in de studio van Green viel het haar op hoe eenvoudig iets achter de schermen kan zijn, terwijl het resultaat zo groots lijkt. ‘Er was weinig poespas, gewoon een kleine kamer met camera. Het geeft het gevoel dat iedereen dit zou kunnen, jij ook.’ � Grenzen verleggen animatie, creativiteit TEKST: MICHELLE WIJMA BEELD: LIZAH VAN DER AART / SARAH J. BERMAN PHOTO
69 nummer 2 2025 ‘Ik dacht eerst dat het spam was, het leek te mooi om waar te zijn’ Wat en waar heb je gestudeerd? ‘Bachelor Biologie, master Molecular Biotechnology and Health en PhD Moleculaire Biologie, bij Universiteit Leiden.’ Wat motiveert je in je werk? ‘Nieuwsgierigheid.’ Wat zijn je ambities? ‘Meer toffe video’s produceren. En ik wil fantasystripboeken maken over beroemde wetenschappers.’ Wat is je advies of tip? ‘Bedenk wie je wil zijn en word die persoon vandaag nog. Zeg niet “Ik word illustrator”, maar “Ik ben illustrator”. Ga maken wat je wil maken en deel dat met de wereld. Oh, en die doctorstitel die ik heb? Nergens voor nodig!’ WIE IS LIZAH?
ANALIS To become the label of quality for every laboratory A: Toepadweg 6, 5301 KA, Zaltbommel, NEDERLAND T: +31 88 496 12 00 E: mail@analis.nl W: www.analis.nl Analis is al bijna 100 jaar distributeur en producent van wetenschappelijke apparatuur en totaalinrichting voor alle type laboratoria. Als partner hebben wij oplossingen voor o.a. research | life sciences | pharma en biotechnologie | industriële kwaliteitscontrole. Onze passie is meedenken met onze klanten voor de beste oplossingen. Onze werknemers zijn experts in hun vak. Ze halen voldoening uit de samenwerking met u om een optimale oplossing te realiseren. Uw lab wil immers resultaten van hoge kwaliteit produceren en wij dus ook. BOOM B.V. Alles voor uw laboratorium! Apparatuur, benodigdheden en chemicaliën A: Rabroekenweg 20, 7942 JE Meppel T. +31 (0)522 - 268 700 E: boombv@boomlab.nl W: www.boomlab.nl Boom, opgericht in 1895, is dé totaalleverancier voor laboratoria in de Benelux. Met meer dan 70.000 producten, deskundige service en hoge leverbetrouwbaarheid bedient dit familiebedrijf al meer dan 125 jaar grote en kleine laboratoria. HETTICH BENELUX B.V. Engineered for you A: De Aaldor 9, 4191 PC GELDERMALSEN T: +31 (0)88 221 99 00 E: info@hettichbenelux.com W: www.hettichbenelux.com Producent en leverancier van A-merken klimaat-/ laboratoriumapparatuur voor de sectoren medisch, farma, voeding, agro en life science. Naast standaard apparatuur denken wij graag met u mee om tot een voor u, passende, maatwerk oplossing te komen. Volledig maatwerk of aanpassing van een standaard product behoort tot de mogelijkheden. De A-merken die wij ook leveren zijn Memmert, Systec, Haier, Kirsch, Helmer, Liebherr, Erlab, Smeg en Gram . Ons leveringsprogramma is breed met o.a. centrifuges, incubatoren, oliebaden, ULT-vriezers, cryo of CO2 vriezers, fl owkasten en autoclaven. Ook voor onderhoud en service kunt u bij Hettich Benelux terecht. INFORS BENELUX BV Shakers, Bioreactors & Bioprocess Software A: Markwerg 9-A, 6883 JL VELP T: +31 (0)26-3693100 E: infors.bnl@infors-ht.com W: www.infors-ht.com We develop, produce and maintain incubation shakers and bioreactors, which we complement with in-house software and other services. Since 1965, we have considered the challenges of biotechnology from the user’s point of view, helping researchers all over the world carry out and optimize their bioprocesses. As an interdisciplinary, international team, we work closely with our customers to develop complete solutions that combine ingenious bioprocess control technology with user-friendly instruments. LABS31 Uw LabGuru voor Laboratoriumontwerp, engineering, aanbestedingen en projecten A: Van Nelle Fabriek, Gebouw 3, tweede verdieping, Labs31 B.V. kantoor koffie 2.33C, Van Nelleweg 3044 BC Rotterdam T: +31(0)85 877 02 79 E: global@labs.com W: www.labs31.com Labs31 is een innovatief ingenieursbureau, welke gespecialiseerd is in het ontwerpen en optimaliseren van laboratoria. We ontwerpen in 3D met behulp van BIM Compliant Revit software. Wij modelleren snel en effi ciënt gezamenlijk met alle stakeholders en hebben veel aandacht voor duurzaamheid, effi ciency, ergonomie, veiligheid, afval management en ook circulaire keuzes. MLS NV Commited to care A: Ringlaan 7, 8930 Menen, België T: 00 32 (0)56 53 11 33 E: info@mlslab.nl W: www.mlslab.nl MLS is dé partner in hoogwaardig medisch labomateriaal en innovatieve oplossingen voor microbiologie, chemie, zorg en andere sectoren. Dankzij de productkwaliteit, het enthousiasme en dynamisme van de medewerkers voelt u onmiddellijk het verschil. NBS SCIENTIFIC Wij leveren de middelen die u nodig heeft om nieuwe inzichten te ontdekken in het lab. A: Meerpaalweg 6, 1332 BB Almere T: +31(0)36 549 1010 E: info@nbsscientific.nl W: www.nbsscientific.nl Inzichten die het landschap van volksgezondheid, welzijn en veiligheid wereldwijd kunnen veranderen. Wanneer u gebruik maakt van onze innovatieve producten voor sample afname, sample opslag, sample verwerking, vloeistofverwerking en laboratoriumautomatisering, kunt u uw laboratorium workflow verbeteren en optimaliseren om meer nauwkeurige onderzoeksresultaten te behalen. PHC EUROPE Welkom bij uw bestemming voor geavanceerde laboratoriumapparatuur A: Eikdonk 1/4825 AZ Breda T: +31 (0)76-543 38 33 E: biomedical.nl@eu.phchd.com W: www.phchd.com/eu/biomedical Voorheen bekend als SANYO, daarna Panasonic, en nu onder de huidige merknaam PHCBi, staan we al bijna 30 jaar garant voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Snelle levering, uitstekende (back-up) service, optimale celkweek resultaten en de meest veilige en zekere opslag voor uw kostbare samples zijn hiervan o.a. de redenen. (ULT) vriezers, LN2 opslag, medischeen farmaceutische vriezers, bloedbewaarkasten, CO2- en multigas incubatoren, koel- en broedstoven, klimaatkasten, autoclaven en PrimeSurface 3D celkweek platen. POLY TEMP SCIENTIFIC Levering, onderhoud en validatie van laboratoriumapparatuur A: De Marne 211 | 8701 MH Bolsward T: +31 (0)515-575105 E: info@polytemp.com W: www.polytemp.nl Wij zijn uw leverancier van moderne laboratoriumapparatuur, met ouderwets goede service. Naast ons uitgebreide leveringsprogramma, voeren wij ook merkonafhankelijk onderhoud uit op koude opslag, fl owkasten en incubatoren. Onze expertise omvat zowel koeltechnisch onderhoud en reparaties als de validatie van LAF-kasten. Bovendien bieden wij een 24/7 storingsdienst en beschikken wij over een eigen reparatiecentrum en leenapparatuur. VAN PEL LABORATORIUMAPPARATUUR Laboratoriumapparatuur van toonaangevende fabrikanten en een betrouwbare partner voor service. A; Rijksweg 181-A 4849 BP Dorst T: +31 (0)76 205 5130 W; www.vanpelinstrumenten.nl Wij bieden kwaliteitsproducten met bekende merknamen apparatuur. Daarnaast bouwen wij zelf custom made apparatuur in Breda specifi ek op wens en eis. Onze toewijding gaat verder dan het leveren van apparatuur! Wij streven naar het beste voor onze klanten om de hoogst mogelijke service te behalen. BEDRIJVENPAGINA VOOR LABORATORIUMLEVERANCIERS Partnerbijdrage
71 nummer 2 2025 Wat een heerlijke manier om over wetenschap te lezen: een bundel met 137 (waarom dat is, daar kom je als lezer wel achter) korte en iets langere ‘rijmpjes’ die het actuele wetenschapsnieuws op originele wijze belichten. Maar met die zelfgekozen term doet auteur en wetenschapsjournalist Marlies ter Voorde, redacteur bij techniektijdschrift De Ingenieur, zichzelf tekort. Want bij rijmpjes denk ik eerder aan het niveau van houterige Sinterklaasgedichten, dan aan de sprankelende en geestige verzen/limericks/sonnetten die ze in Zijn naam was één-drie-zeven heeft gebundeld. PSEUDONIEM Bladerend door de bundel schiet je van nieuws over jonge vulkanen, (bijna) botsende satellieten en vuilbekkende papegaaien naar CO2-afvang, bierbrouwerijen in het oude Egypte en de ADHD-diagnose bij Leonardo da Vinci. Wie nu denkt dat dit wel echt typisch de mediagenieke onderwerpen zijn die je onder het kopje ‘wetenschapsnieuws’ tegenkomt, heeft helemaal gelijk. Zo begon het ook allemaal in 2017 met @wetenschapsrijm, een account dat Ter Voorde op — toen nog — Twitter lanceerde. Onder het pseudoniem Wetenschapsrijmpjes publiceerde ze daar gedichten die inhaakten op het actuele wetenschapsnieuws uit de publieksmedia. Met succes, het inmiddels opgeheven account had bijna tweeduizend volgers. SCHERPE BLIK LEVERT VROLIJKE RIJMPJES Recensie TEKST: ESTHER THOLE BEELD: MARLIES TER VOORDE gedichten, nieuws In Zijn naam was één-drie-zeven beschrijft Marlies ter Voorde op geheel eigen wijze het nieuws uit de wetenschap. BEKENDE TRENDS Ter Voorde stapte uit de anonimiteit en schreef onder eigen naam verzen voor de wetenschapsbijlage van NRC en voor de sociale media van NEMO Kennislink. En nu heeft ze, in eigen beheer, een selectie gemaakt uit haar oeuvre. Naar eigen zeggen ‘een bonte verzameling van korte rijmpjes bij wetenschappelijk onbelangrijke maar voor het publiek aansprekende berichtjes’. Zijn naam was één-drie-zeven is dan ook nadrukkelijk geen overzichtswerk van de belangrijkste recente ontwikkelingen in de wetenschap, maar geeft juist een mooie weergave van wat we zoal aan nieuws voorgeschoteld krijgen als het over wetenschap gaat. En dan zien we de bekende trends: fossielen, astronomische verschijnselen, (on)gezonde voeding, ‘spectaculaire’ archeologische vondsten en dieren die ‘menselijk’ gedrag blijken te vertonen. Natuurlijk ontbreken klimaatverandering, corona en de wolf niet. Maar Ter Voorde kijkt verder en belicht ook minder voor de hand liggende onderwerpen als de Navier-Stokes-vergelijking of de filosofische zoektocht naar de waarheid. Dat levert logischerwijs een heel gevarieerd boek op waar iedere wetenschapsliefhebber met plezier doorheen bladert. Maar wat het boek vooral tot een feest voor de lezer maakt is het vermogen van Ter Voorde om een luchtige en grappige toon te combineren met een zeer scherpe blik op niet alleen het wetenschapsnieuws maar ook, of beter: vooral, hoe wij als mens naar de wereld om ons heen kijken. Dat is ontzettend knap en laat zien dat Ter Voorde niet alleen de achterliggende wetenschap goed begrijpt, maar minstens zoveel snapt van de mensen die die wetenschap bedrijven en beschrijven. o ‘Een mooie weergave van wat we zoal aan wetenschapsnieuws voorgeschoteld krijgen’ ZIJN NAAM WAS ÉÉN-DRIE-ZEVEN 137 RIJMPJES BIJ 7 JAAR WETENSCHAPSNIEUWS MARLIES TER VOORDE EIGEN BEHEER BESTELLEN VIA BOEK137@OUTLOOK.COM
Agenda 13 MAART NATUURLIJKE SMAAKSTOFFEN Utrecht Essentiële oliën spelen een cruciale rol in industrieën zoals voeding, geur en cosmetica, maar de productie ervan brengt ecologische uitdagingen met zich mee. In deze avondlezing bespreekt Jules Beekwilder, CTO van Isobionics, hoe fermentatietechnologie een duurzaam alternatief biedt voor traditionele extractiemethoden, vooral bij zeldzame en moeilijk te kweken plantensoorten. ckmn.kncv.nl 20 – 21 MAART LABORAMA 2025 Brussel Expo & Conference – A key event for professionals and suppliers to connect. The event includes a twoday conference on advancements in cancer research and food analysis. expo.laborama.be MAART 10 – 12 MAART NETHERLANDS CATALYSIS AND CHEMISTRY CONFERENCE Delft NCCC offers a unique, international forum to exchange innovative ideas between academic and industrial scientists in a broad area of catalysis and chemistry research and technology. n3c.nl 10 MAART WATERSTOF UIT ZEEWATER Rotterdam Michiel Saakes, Lector Water Smart Hydrogen bij NHL – Wetsus, zal tijdens een avondlezing ingaan op een aantal nieuwe processen om waterstof te creëren met zeewater en elektrolyse. rck.kncv.nl 11 MAART SNAKE VENOM: A POTENT SOUP OF BIOCHEMICALS ‘s-Hertogenbosch Avondlezing door Jeroen Kool georganiseerd door de Bossche Chemische Kring. b-c-k.nl 14 MAART SUSTAINABILITY IN CHEMISTRY Breda Discover research on novel techniques and applications in CE, GC and HPLC with a special focus on Sustainability in Chemistry. sac.kncv.nl 19 MAART NBV FOOD & BIOBASED TECHNOLOGY EVENT Berkel en Rodenrijs Join the NBV Food & Biobased Technology event where professionals discuss the latest advancements in biotechnology. nbv.kncv.nl 72 nummer 2 2025
73 nummer 2 2025 28 – 29 MAART DE CHEMIE & LIFESCIENCE CARRIEREBEURS Amsterdam Ben jij student, starter of (young) professional en zoek je jouw droombaan? Daar is De Chemie & Lifesciene Carrièrebeurs dé plek voor. Ontmoet ruim 200 topwerkgevers zoals Eurofins en SABIC en volg één van de 100 carrièregerichte en vakinhoudelijke workshops. ncb.carrierebeurs.nl 24 MAART THEOCHEM ACADEMY – SOLUTIONS THROUGH COMPUTATIONAL CHEMISTRY Amsterdam This course blends interactive lectures with hands-on lab sessions covering fundamentals and the latest computational techniques, using Density Functional Theory and Molecular Orbital Theory while gaining practical experience applying these methods. theochem.nl/academy 24 - 25 MAART SOC-MCCB SYMPOSIUM Lunteren Join the symposium and be inspired by (international) speakers such as John Overington (Exscientia, US), Uwe Grether (Roche, Switzerland) and Annamaria Lilienkampf (University of Edinburgh). soc.kncv.nl 10 APRIL VAN KORREL TOT BIER Utrecht Tijdens deze boeiende lezing maak je kennis met een kleurrijk assortiment aan bieren, gevolgd door een fascinerende duik in het brouwproces. Daarna kun je jouw verse kennis meteen in de praktijk brengen tijdens een smakelijke proeverij – inbegrepen voor leden van Chemische Kring Midden Nederland. ckmn.kncv.nl 14 APRIL CTC-PHD EVENT 2025 Eindhoven A mini-symposium for BSc, MSc, PhD students, and PDs to connect. Young researchers present their work and engage with peers from various universities in the same field. ctc.kncv.nl 15 APRIL BLOOTSTELLING AAN MICROPLASTICS UIT ONZE LEEFOMGEVING Zwolle Hoogleraar analytische chemie voor milieu en gezondheid Marja Lamoree toonde als eerste aan dat microplastics in ons bloed aanwezig zijn. In haar avondlezing deelt ze inzichten uit haar onderzoek. ckz.kncv.nl APRIL 3 APRIL INNOVATION FOR HEALTH Rotterdam This year’s theme, Joining Forces, will bring together 800+ innovators, entrepreneurs, scientists, investors, and policymakers to accelerate the development of healthcare solutions that will shape the future. hyphenprojects.nl/i4h 8 APRIL VERPAKKEN, HOE DAN? ’s-Hertogenbosch Avondlezing door Piet Degen georganiseerd door de Bossche Chemische Kring. b-c-k.nl
74 nummer 2 2025 In de media Colofon ‘De energietransitie gaat hoe dan ook plaatsvinden, van dat pad gaan we niet meer af’ aldus KNCV-lid en ondernemer Fons Janssen in een interview in de Volkskrant over zijn drijfveren, visie en mensbeeld. Op LinkedIn zegt Janssen daarover: ‘Door regie te nemen over je eigen aandeel in het geheel, kun je van het leven een waardevol avontuur maken en iets betekenen voor de gemeenschap om je heen.’ ‘Al heel snel na de oprichting van Proviron zijn ze gestart met het recycleren van gebruikte remvloeistoffen (…) om het weer opnieuw in de automarkt te gebruiken. Die unit hebben we nog steeds staan. In het jaar ’77 dacht Proviron al aan het sustainability verhaal.’ Gregory Jansseune, Business Unit Manager bij Proviron, spreekt in de podcast Cool & Comfort van Engineeringnet over hun Glycol-based Heat Transfer Fluids. C2W | Mens & Molecule is hét platform voor chemie, life sciences en procestechnologie in Nederland en Vlaanderen. C2W | Mens & Molecule is het onafhankelijke nieuwsorgaan van de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging (KNCV), de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (KVCV), de Nederlandse Biotechnologie Vereniging (NBV) en de Nederlandse Vereniging voor Biochemie en Moleculaire Biologie (NVBMB). REDACTIE drs. Esther Thole (hoofdredacteur) Daniël Linzel, MSc Nine Gerrits, MSc contact: redactie@kncv.nl REDACTIERAAD NEDERLAND dr. Wouter van den Berg (Yparex - Exxelor) prof.dr. Matthias Bickelhaupt (VU Amsterdam) dr. Monique Bruining (ICMS / TU Eindhoven) prof.dr. Jan van Esch (TU Delft) dr. Bert Gebben (Teijin Aramid) dr. Roberta Hofman (KWR) Enrico Lammers (pro6com, namens NPT) prof.dr. Katja Loos (Rijksuniversiteit Groningen) prof.dr. Sijbren Otto (Rijksuniversiteit Groningen) dr. Gino van Strijdonck (Zuyd Hogeschool) Hannah Thuijs (ARC CBBC) prof.dr. Moniek Tromp (Rijksuniversiteit Groningen) dr. Wouter Verdurmen (Radboudumc, namens NVBMB) Tim Vos (TU Delft, namens NBV) dr. André de Vries (Symeres) REDACTIERAAD VLAANDEREN prof.dr. Wouter Maes (Universiteit Hasselt) dr. Ken Broeckhoven (VU Brussel) prof.dr. Iris Cornet (Universiteit Antwerpen) dr. Christophe De Bie (namens KVCV) prof.dr. Wim De Borggraeve (KU Leuven) prof.dr. Stefan De Gendt (KU Leuven/ imec) Gert Jaddoulle (essencia) dr. Vera Meynen (Universiteit Antwerpen) Eric Schouteden (KVCV) dr. Karolien Vanbroekhoven (VITO) prof.dr. Sandra Van Vlierberghe (Universiteit Gent) UITGEVER mr. drs. Jan-Willem Toering (directeur) KNCV Media Loire 150, 2491 AK Den Haag ADVERTENTIE-EXPLOITATIE SGNM, Bas van den Engel (bas@sgnm.nl, 06 42 30 69 37) TRAFFIC SGNM, traffic@sgnm.nl VORMGEVING Curve Mags and More, Roy Wolfs DRUK Veldhuis Media LEDENINFO KNCV, NBV, NVBMB Loire 150, 2491 AK Den Haag 070-3378797 ledenadministratie@kncv.nl www.kncv.nl Het lidmaatschap van de KNCV en/of de secties kan schriftelijk worden opgegezegd vóór 15 november van het lopende jaar. U krijgt hiervan een bevestiging. LEDENINFO KVCV Groenenborgerlaan 171, 2020 Antwerpen 0479 60 12 32 info@kvcv.be www.kvcv.be Op www.kvcv.be vindt u de modaliteiten van de verschillende KVCV-lidmaatschappen en is er de mogelijkheid tot intekenen op het gewenste lidmaatschap. Redactie KVCV-pagina’s en aanlevering kopij: Christophe de Bie (memo@kvcv.be) REDACTIE NBV Redactie NBV-pagina’s en aanlevering kopij: Tim Vos (t.vos@tudelft.nl) REDACTIE NVBMB Redactie NVBMB-pagina’s en aanlevering kopij: Wouter Verdurmen (wouter. verdurmen@radboudumc.nl) VERSCHIJNINGSFREQUENTIE C2W | Mens & Molecule verschijnt 10 keer per jaar. KNCV- en KVCV-leden ontvangen alle edities als onderdeel van hun lidmaatschap. De niet-KNCV-leden van de NBV of NVBMB ontvangen 7 respectievelijk 4 edities. Vrijwel alle artikelen zijn (eerder) online te lezen op www.sciencelink.net/C2W. Leden van KNCV, KVCV, NBV en NVBMB hebben onbeperkt toegang. ABONNEMENTEN Een jaarabonnement op C2W | Mens & Molecule kost €321,55 (NL en B), €367,35 (EU), €383,70 (RoW). Gedurende de eerste abonnementsperiode van 1 jaar geldt een korting van 25%. Een abonnement is te bestellen via MijnTijdschrift.com of kncv@mijntijdschrift.com REPRODUCTIE We zien graag dat u onze content deelt, maar niet in uw eigen mediakanalen zonder onze toestemming. Stuur ons een bericht op redactie@kncv.nl en dan komen we er vast uit. DUURZAAMHEID Dit tijdschrift is gedrukt op FSC-gecertificieerd papier. KRANT PODCAST CREDIT: JOHNNATUREPHOTOS VIA PIXABAY
Meet LabWare in Den Bosch on March 11th in Den Bosch on March 11th
Laboratoriumautomatisering is essentieel voor efficiënte en nauwkeurige analyses. LabAutomation brengt professionals samen om de nieuwste innovaties, technologieën en best practices te ontdekken. Of je nu efficiëntie wilt verhogen, processen wilt optimaliseren of op de hoogte wilt blijven van trends, dit event biedt waardevolle inzichten. Laat je inspireren door experts, ontdek cutting-edge oplossingen en breid je netwerk uit binnen de industrie. Mis deze kans niet! Channel Partner Meer informatie: 010 258 1870 www.davinci-ls.com LabAutomation 11 maart 2025 Congrescentrum 1931, Den Bosch Uitnodiging Scan de QR-code en registreer je kostenloos: Georganiseerd door De GERSTEL MultiPurpose Sampler MPS is een autosampler en monstervoorbereidingsrobot, compatibel met alle standaard Agilent GC- en GC / MS-systemen. De MPS voert alle gangbare monsterintroductietechnieken uit.