C2W Mei 2020

#5

Jaargang 116
mei
2020

Voor leden van
de KNCV, KVCV,
NBV en NVBMB

Testuitdaging

Coronatests moeten sneller en beter, en we hebben er meer nodig

Monitoring & Veiligheid Tom de Greef Wegwijs in tumortherapie

‘Testen, testen, testen’, zegt de WHO De synthetisch bioloog beperkt zijn Proteomics laat zien hoe tumorcellen
over COVID-19. Maar hoe doe je dat gedrevenheid niet tot zijn onderzoek. reageren op therapie, stelt Maarten
het best? En hoe los je de tekorten op? ‘Wat mij betreft schaffen we publiek- Altelaar. Het biedt perspectief voor
Een stand van zaken. private subsidies helemaal af.’ triple-negative borstkanker.
u Pagina 20 u Pagina 8 u Pagina 15

BRANDVEILIGHEIDSKAST
Veilig opslaan van chemicaliën
De standaard voor een veilige werkplek
W 90 minuten brandwerend
W Getest en goedgekeurd volgens

EN-14470-1, EN 1363-1 en EN 1427
W Individueel samen te stellen interieur

BASIC

Veilig werken met chemicaliën
De standaard in luchttechniek
W 16 breedtematen
W 2 hoogtematen
W 3 dieptematen
W Individuele inrichting van het werkblad

Ga voor meer informatie naar: www.denios.nl
of bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87

Redactioneel

Illusie van kennis

Los van alle ellende die het met zich mee- 13
brengt, zou je de coronacrisis ook kunnen
omschrijven als een triomftocht van de Immunologie­
wetenschap. Ineens weten half Nederland boeken verdienen
en Vlaanderen iets van statistiek, epidemiologie, een update
virologie en medisch onderzoek in het algemeen.
We mogen zelfs hopen dat er bij sommigen iets is Nieuws 4
blijven hangen over de kinetiek van een wolk zwe-
vende druppeltjes, getuige de animaties die zelfs op Interview 8
televisie voorbijkwamen. Tom de Greef: enthousiast binnen
Dat is natuurlijk ook een gevaar, want met de toegeno- én buiten het lab
men kennis komt in het kielzog onherroepelijk het idee
dat je erover mee kunt praten. Maar het dringt niet tot ie- Achtergrond 12
dereen door dat zes weken COVID-19-nieuws volgen niet Immunologieboeken herzien 15
gelijk staat aan een wetenschappelijke opleiding. ‘The greatest Perspectief voor borstkanker
enemy of knowledge is not ignorance, but the illusion of knowledge’,
schreef onder andere Stephen Hawking al. Thema Monitoring & Veiligheid
Niemand anders dan Donald Trump vormt een beter voorbeeld
van deze uitspraak. Ik werd vanmorgen wakker met een nieuwsbe- Met man en macht testen 20
richt waarin hij tijdens een persconferentie suggereerde om desinfec-
tant te injecteren. ‘I see the disinfectant that knocks [SARS-CoV-2] out in a
minute, one minute. And is there a way we can do something like that by injection
inside or almost a cleaning? As you see, it gets in the lungs, it does a tremendous number
on the lungs, so it would be interesting to check that.’ Aldus de man met een zelfverklaard
natural instinct for science. Er was nauwelijks genoeg ruimte op de social media voor de
paniek van echte experts die smeekten om dat toch vooral níet te doen.
Dichter bij huis zie ik hetzelfde. Het lukt me maar niet om een kennis, overtuigd dat hy-
droxychloroquine dé oplossing voor COVID-19-infecties is, ervan te doordringen dat je
niet zomaar onbewezen medicijnen kunt gaan voorschrijven. Mijn betoog over dubbelblind
gerandomiseerd onderzoek, anekdotisch bewijs en medische ethiek zijn aan dovemansoren
gericht. Hij heeft er ‘veel over gelezen’ en bezit nu de gevaarlijke illusie van kennis.
Ook andere kennissen en vrienden doen naar mijn mening veel te stellige uitspraken over
COVID-19 op basis van wat ze in de media hebben gelezen, of menen dat de richtlijnen
van de overheid overdreven zijn en geven daar vervolgens hun eigen interpretatie aan.
Social distancing is door een bevriende arts, zelf net hersteld van COVID-19, als ‘onzinnig’
betiteld; hij stelde voor binnenkort met vijf vrienden af te spreken voor een drankje.
Ik ben dus wat sceptisch over die wetenschappelijke triomftocht. Blijkbaar zit de wens
om iets te begrijpen diep geworteld in het menselijk brein, zelfs als je maar een deel
van het plaatje hebt. Niettemin blijf ik uit een soort moreel plichtsbesef en liefde voor
wetenschap strijden tegen onwetenschappelijk geleuter. Noem het een hobby. Al
schreef Fallacy Man op zijn anonieme blog The Logic Of Science: ‘It’s not a very rewar-
ding hobby, and it comes with high stress levels and periodic fits of rage, so I don’t particularly
recommend it.’

Corona-wetenschapsblog 25

Denios: inzicht in veiligheid 26

Erwin Boutsma, hoofdredacteur Start-up 38
[email protected]
@erwinboutsma Media 41
www.linkedin.com/in/erwinboutsma
Mensen 42

Verenigingen 28

Labtechnology 16

mei 2020 | 3

Nieuws

@chem2w Weinig verbindingen maakt collageen sterk

c2w.nl Collageen vormt de basis voor bindweefsel den, een bepaald aantal onderlinge
mensenmolecule.be in botten, nagels, haar, huid et cetera. Het verb­ indingen hebben.
maakt zulk weefsel heel sterk, maar tegelijk Onder leiding van Gijsje Koenderink
linkedin.com/company/chem2w ook flexibel. Hoe dat precies zit, hebben (AMOLF, TU Delft) loste het team ver-
onderzoekers van de TU Delft, Wageningen schillende commercieel verkrijgbare colla-
Synthon omgedoopt tot Byondis University & Research (WUR) en het geentypes op en liet die opnieuw assemble-
AMOLF-instituut van Amsterdam uitge- ren in vezels die uit zichzelf netwerken
Het Nederlandse biofarmaceutische bedrijf zocht. Het blijkt dat ideale collageennet- vormden. Met een elektronenmicroscoop
Synthon Biopharmaceuticals gaat opnieuw werken, gestapeld en met elkaar verbon- bekeken de onderzoekers de verschillende
van start onder de naam Byondis. Met de netwerken terwijl ze er kracht op uitoefen-
naamswijziging gaat het bedrijf officieel zelf­ den. De beelden combineerden ze met
computersimulaties die de WUR-
standig verder, nadat ze Synthon onderzoekers maakten.
International Holding heeft overgenomen Zo kwam het team tot de conclusie dat
­afgelopen november. Byondis focust op het meest sterke en flexibele collageen tus-
o­ nderzoek naar en ontwikkeling van preci­ sen de drie en vier verbindingen op
siemedicijnen voor patiënten met hardnek­ knooppunten in het netwerk moet hebben.
kige kankersoorten of auto-immuunziektes. Hoe meer verbindingen, hoe stijver de
netwerken worden. Bij minder bindingen,
Leids-Brits-coronavaccin heb je juist meer mogelijkheden om het
netwerk te vervormen, wat resulteert in
HALIX, dat in Leiden is gebaseerd, gaat een een flexibeler collageennetwerk. De bevin-
samenwerking aan met de University of dingen willen de onderzoekers gebruiken
Oxford in een groter consortium om een bij het ontwerpen van nieuwe biomateria-
len. (DL)
­vaccin te ontwikkelen tegen COVID-19. Het
vaccin, dat op dit moment klinische tests Sterk en flexibel word je niet zomaar. u Burla, F. et al. (2020). Proceedings of the National
­ondergaat, is gebaseerd op adenovirus Academy of Sciences, 117(15)
vaccin vector-technologie (ChAdOx1) van
het Jenner Institute. HALIX zorgt in het Tekenspeeksel visualiseert atherosclerose

project voor GMP-faciliteiten met een Bij atherosclerose (slagaderverkalking) ver- evasine-3 bindt aan CXCL1, verliest het
capaciteit tot 1.000 l SUB. nauwen de kransslagaders door de vorming de mogelijkheid om CXCR2 te activeren.
van plaques, waardoor de bloedtoevoer van Met een fluorescente tag aan evasine-3
Alles volgens Plan (S) het weefsel dat erachter ligt, vermindert. In en NMR-spectroscopie konden ze zo ont-
een vroeg stadium speelt chemokine ligand stekingen laten zien door evasine-3 te
Ook tijdschrift Nature wil open access-­ 1 (CXCL1) een grote rol in de ontwikke- binden aan verschillende CXC-
papers gaan accepteren. Uitgever Springer ling van atherosclerose. Stepan Denisov, chemokines op de wanden van menselijke
Ingrid Dijkgraaf en collega’s van endotheelcellen.
Nature wil zich in 2021 aansluiten bij het Maastricht University wilden bepalen hoe Omdat je evasine-3 en zijn varianten rede-
open acces-initiatief Plan S voor de meeste je CXCL1 kunt blokkeren. Het antwoord lijk makkelijk met solid-phase peptide synthe-
Nature-tijdschriftvarianten. Naar aanleiding bleek een eiwit uit tekenspeeksel. sis kunt maken, vormen evasines een aan-
Teken (en andere parasieten) gebruiken trekkelijke kandidaat voor betere imaging
van veranderingen in de spelregels begin een klasse eiwitten (evasines) die chemoki- van hart- en vaatziektes. (DL)
april besloot Springer Nature alsnog zijn nes neutraliseert, om niet op te vallen voor
het immuunsysteem. In tekenspeeksel zit u Denisov, S. S, et al. (2020). Bioconjugate Chemistry,
­eerder terughoudende houding te evasine-3, een eiwit dat specifiek CXCL1 31(3)
heroverwegen. en aanverwante CXC-chemokines bindt.
De onderzoekers gebruikten dit eiwit om Hoe tekenspeeksel ons kan helpen.
Eendagsvoorzitter de atherosclerose-ontstekingen te
visualiseren.
Mauro Ferrari, die in januari voorzitter werd CXCL1 geeft normaal gesproken een sig-
van de European Research Council, is na naal aan de CXCR2-receptor, wat resul-
een zeer korte zitting van drie maanden teert in een plaque van monocyten (een
ontslagen van zijn functie door de overige type witte bloedcel) op de (slag)ader.
leden van de raad. De leden vonden dat Maar, ontdekten de wetenschappers, als

Ferrari’s houding niet overeenkwam met de
doelen van de ERC, en dat hij onjuist en
onkundig met zijn hoge positie omging.
De raad zoekt naar een vervanger.
Ondertussen zal een van de drie
vicevoorzitters het voorzitterschap op
zich nemen.

RECTIFICATIE

In het artikel Dubbel zo veel waterstof in
editie 4 werd ten onrechte beweerd dat na­
triumboorhydride vroeger als bleekmiddel in
wasmiddelen werd gebruikt. Als reductor zal

het die taak nimmer op zich nemen.

4 | mei 2020

Nieuws

’s Werelds complexste microdeeltje

Amerikaanse wetenschappers produceren stekelig microscopisch deeltje dat complexer is dan zijn evenbeeld.

Om beter te begrijpen hoe complexe mi- JIANG/UNIVERSITY OF MICHIGANde cysteïnevorm creëerden de onderzoe-lend voor de complexiteit van het deeltje.
crodeeltjes in de natuur ontstaan, probeer- kers microdeeltjes met complexe stekels die Tot dusver bestond er geen officiële metho-
den onderzoekers van de University of allemaal dezelfde richting op draaien. Die de om de complexiteit van dit soort deel-
Michigan ze in een laboratorium na te ma- chiraliteit is volgens de onderzoekers bepa- tjes te meten. De onderzoekers besloten
ken. Als voorbeeld namen zij het kalkste- met graph theory-modellen de complexiteit
nen omhulsel van eencellige algen genaamd Nog complexer dan een coccolithofoor. een waarde te geven. Die bleek voor de ste-
coccolithoforen, die een van de meest ge- kelige microdeeltjes het hoogst te zijn (87).
compliceerde deeltjes vormen die op deze Voor coccolithoforen was de complexiteits-
schaal voorkomen in de natuur. Het resul- waarde aanzienlijk lager (49).
taat, stekelige microdeeltjes met een diame- Een hoge mate van complexiteit kent nuttige
ter van slechts een paar micrometer, over- toepassingen. Nanostekels zorgen er bijvoor-
trof echter de complexiteit van het natuur-­ beeld voor dat de microdeeltjes niet aan el-
lijke voorbeeld, meldden de onderzoekers kaar klonteren en gelijkmatig in een vloeistof
in hun Science-publicatie van april. verspreiden. Microdeeltjes met gedraaide ste-
Als bouwstenen voor de microdeeltjes ge- kels kunnen daarnaast UV-licht opnemen en
bruikten de onderzoekers goudsulfide na- gepolariseerd licht uitstralen. Met dat soort
nosheets gecoat met cysteïne. Cysteïne is deeltjes kunnen volgens de onderzoekers mo-
een chiraal aminozuur, wat betekent dat gelijk biosensoren, elektronica en chemische
het voorkomt in twee versies die, net als je reacties verbeterd worden. (DD)
linker en rechter hand, elkaars spiegelbeeld
zijn. Door alle sheets te coaten met dezelf- u Jiang, W., et al. (2020). Science.

Column

Veiligheid voor iedereen

Voorkomen is beter dan genezen. De focus In opslag en transport identificeren en redu- eerstehulpver­lening die 24/7 bemand is.
van BASF ligt dan ook op preventie en het ceren we de risico’s die gepaard gaan met het En veiligheid stopt niet aan de fabrieks­poort.
vermijden van incidenten. Dat begint al bij opslaan en transporteren van chemische stof- Ongevallencijfers leren dat de weg van en
het ontwerp van een installatie. Risico’s bren- fen. Ook onderzoeken we of de werkplek er- naar het werk gevaarlijker is dan het werk
gen we vooraf in kaart en de installaties gonomisch is ingericht en iedere medewerker zelf. Daarom moedigen we collega’s via onze
rusten we uit met efficiënte veiligheids­-­ krijgt regelmatig een medische check-up. verkeersveiligheidscampagnes aan om veilige
mechanismes. Via ‘Mission 0’ zetten we in op een cultuur keuzes te maken in het verkeer.
Collega’s die in een productie-installatie wer- van eigenaarschap én emotionele betrokken- Veiligheid is dus iets waar we allemaal terecht
ken, doen dat volgens strikte procedures en heid, waarbij ieder van ons verantwoordelijk veel belang aan hechten, daar het ook ieder-
krijgen de ‘STOP-reflex’ aangeleerd voor het handelt én initiatief neemt om veilig te wer- een ten goede komt. Het is ieders verant-
geval ze iets niet begrijpen. Dan stop je eerst, ken.We voeren bovendien regelmatig veilig- woordelijkheid om zich veiligheidsbewust te
en loopt alles opnieuw na, indien iedereen heidscampagnes op onze site, onder meer op gedragen en te handelen.
het eens is voer je de volgende stap uit. het vlak van arbeids- en procesveiligheid. Het is niet genoeg, te weten, men moet ook
Dankzij duidelijke gedrags­regels weet ieder- We zetten volop in op preventie, maar wan- toepassen; het is niet genoeg, te wil-
een op de site wat wel en niet kan. Elk jaar neer zich toch een incident voordoet, dan len, men moet ook hande-
spenderen we meer dan 30.000 uur aan vei- staat onze gespecialiseerde interventiedienst len, aldus Johann
ligheidsgerelateerde opleidingen. 24/7 paraat. Die bestaat uit getrainde profes- Wolfgang von
Veel aandacht gaat naar de persoonlijke vei- sionals met de expertise én high-tech­ Goethe.
ligheid van medewerkers.Voor elke mogelijke materiaal in huis die nodig is om met chemi-
blootstelling aan chemieproducten, geluid of sche stoffen om te gaan. Die expertise zetten Gert Van Bortel,
extreme temperaturen geldt het principe we ook buiten de site in ter ondersteuning bij
‘Vermijden, collectieve bescherming en als incidenten met chemische producten. Daarnaast vice-president
laatste persoonlijke beschermingsmiddelen’. beschikken we over een medische dienst voor
emergency response

van BASF

mei 2020 | 5

Nieuws

ERC auto-immuunziektevaccin Stekeltjes kweken

René Toes van het LUMC ontvangt een ERC In Wageningse bioreactoren groeien de eiwitbouwstenen voor een COVOD-19 vaccin.
Advanced Grant voor de ontwikkeling van
een vaccin tegen auto-immuunziektes. De ‘Het mooiste zou zijn als iemand ons te kent de Wageningse viroloog Gorben
hoogleraar experimentele reumatologie gaat vlug af is’, begint bioprocestechnoloog Pijlman. Ooit was Martens zijn copromo-
de auto-reactieve B-cellen in reuma bestu­ Dirk Martens. ‘Dan is er immers nog snel- tor, en sindsdien hebben ze vaker samenge-
deren in verschillende stadia van de ziekte, ler een vaccin beschikbaar.’ Binnen werkt. Pijlman acht de kans heel groot dat
om zo te ontdekken welk deel van de cellen Wageningen University & Research tuigt de spike een goede basis is voor een vaccin.
hij momenteel in ijltempo een productie- ‘We weten dat de natuurlijke immuunres-
je als target kunt aanvallen. proces op voor de eiwitten die de uitsteek- pons tegen coronavirussen vooral gericht is
sels (spikes) op coronavirussen vormen, en tegen de uitsteeksels. Er zijn weinig groe-
Financiële injectie acuut nierfalen die essentieel zijn voor het infecteren van pen die zich richten op andere eiwitten.’ Je
menselijke cellen. Los toegediend zouden kunt ze echter niet ongewijzigd gebruiken:
AM Pharma heeft nog eens € 47 miljoen op­ ze het immuunsysteem moeten aanzetten ‘Ze binden receptoren op cellen, maar zijn
gehaald voor de ontwikkeling van zijn recom­ tot de productie van antilichamen, die ook tevens fusie-eiwitten die zorgen dat het cel-
spikes blokkeren op het echte virus. membraan samensmelt met het membraan
binante humane alkalische fosfatase (re­ van het virus. Dat vraagt een conformatio-
cAP)-therapie tegen acuut nierfalen. De Reactoromstandigheden nele verandering onder invloed van de pH,
totale financiering voor dit enorme project en dus zijn spikes relatief dynamische mo-
komt nu tot € 163 miljoen. Daarmee gaat het Als kweekvijver dienen cellen uit de nacht- leculen. Wij willen ze stabiliseren in een
bedrijf een fase 3-klinische test doen onder vlinder Spodoptera frugiperda, waarin een ba- pre-fusion state, de vorm die antistoffen
1400 patiënten verdeeld over meer dan hon­ culovirus de DNA-code introduceert voor moeten herkennen om virusspikes te kun-
het gezochte eiwit. ‘In ons lab hebben we nen neutraliseren.’ Daarvoor moeten enke-
derd ziekenhuizen en twaalf landen. hiervoor bioreactoren van 1 tot 15 l, vol- le aminozuren worden vervangen. ‘We heb-
doende om testeiwitten te maken voor dier- ben ook een truc om ze trimeren te laten
Corona-uitleg voor de kleintjes proeven. In de industrie gaan ze bij dit soort vormen, net als op het virus. Anders komen
kweekprocessen tot 2.000 l’, stelt Martens, ze waarschijnlijk als monomeren de biore-
Adrian Liston van het Vlaams Instituut voor die schat dat je zo batches kunt kweken van actor uit.’
Biotechnologie en de KU Leuven heeft een 1 g eiwit of ruwweg 100.000 doses vaccin. Volgens Pijlman gokken andere groepen op
zestien pagina’s tellend boekje geschreven ‘Tenzij we de productiviteit van de cellen injecties met DNA en RNA, die de ontvan-
verder kunnen opvoeren.’Wel blijft het op- ger zélf spike-eiwitten laten aanmaken. Dat
met uitleg over het coronavirus speciaal schalen een uitdaging: ‘Cellen zijn heel ge- is sneller te realiseren, maar of het aanslaat
voor kinderen. Hij legt onder andere uit waar voelig voor de omstandigheden in een reac- is nog de vraag. ‘Het is goed als er veel ver-
tor. Het gaat goed als je eenmaal de routine schillende benaderingen zijn. Dan zit er al-
het virus vandaan komt en hoe we het het te pakken hebt, maar dat duurt wel even.’ tijd wel een tussen zitten die werkt.’ (AD)
beste te lijf kunnen gaan. Het is vertaald Voor het exacte ontwerp van de eiwitten te-
door Mathijs Willemsen en is gratis online te
lezen: tinyurl.com/corona-kinderboek WAGENINGEN UNIVERSITY & RESEARCH

Fase 1 BP001 gelukt

Het middel BP001 tegen hevige allergische
astma – een biosimilar van Xolair (omalizu­

mab) – van het Australisch-Nederlandse
BiosanaPharma is door een fase 1-studie on­
der 84 gezonde Australische mannen geko­
men. Het bijzondere aan dit middel is dat het

in een volledig continu productieproces is
ontwikkeld en daarmee het eerste klinische
monoclonale antilichaam dat op deze ma­
nier is geproduceerd. Een fase 3-studie gaat

in 2021 van start.

Goed advies voor angio-oedeem

Het Committee for Medicinal Products for
Human Use (adviesorgaan van de European
Medicines Agency) brengt een positief ad­
vies uit voor Ruconest, een medicijn van het

Nederlandse Pharming. Pharming wil het
medicijn inzetten tegen acute angio-

oedeemaanvallen bij kinderen met erfelijk
angio-oedeem.

Fabrieken voor zuiver gas

Air Products en Nederlandse Gasunie bouwen
drie fabrieken om geïmporteerd aardgas te

zuiveren, zodat de compositie geschikt is voor
Nederlandse consumenten. De bouw is een re­
actie op het besluit dat Nederland het aardgas

uit Groningen zoveel mogelijk wil vervangen.
De fabrieken moeten in 2022 gereed zijn.

De Wageningse bioreactoropstelling met voldoende opbrengst voor dierproeven.

6 | mei 2020

Nieuws

Koppig element verbonden

Duitse onderzoekers zijn er voor het eerst in geslaagd een anion te maken dat neon bevat: [B12(CN)11Ne]-.

Edelgassen, zoals argon, neon en helium, tende anionen observeren of voorspellen, WARNEKE/UNIVERSITÄT LEIPZIGmen de eerste experimentele waarneming
staan bekend om hun uiterst geringe reac- maar [B12(CN)11]- vormde volgens de van [B12(CN)11Ne]-, ontstaan door het
tiviteit. Toch kunnen ze in uitzonderlijke Duitse wetenschappers een veelbelovende binden van [B12(CN)11]- met de twee
gevallen verbindingen aangaan met andere kandidaat. Het anion bevat namelijk, on- meestvoorkomende stabiele isotopen van
elementen. Voor anionen echter blijkt dit danks zijn algehele negatieve lading, een neon: 20Ne en 22Ne. (DD)
nog steeds moeilijk te zijn, omdat zij vaak superelektrofiel vrij booratoom met een u Mayer, M., et al. (2020). Chem Commun.
geen elektrofiele bindingsplaats hebben die significante positieve partiële lading. Dit
sterk genoeg is om een edelgas te kunnen stelt het anion in staat om een stabiele Het kan dus wel: neon koppelen aan een anion.
binden. Onderzoekers van de Universität verbinding te vormen met neon.
Leipzig ontdekten recentelijk echter een Om te bewijzen dat het bestaan van het
anion dat dit wel kan: [B12(CN)11]-. Zij cre- neonanion mogelijk was, lieten de onder-
ëerden daarmee het eerste neonbevattende zoekers [B12(CN)11]- reageren met neon-
anion. gas in een massaspectrometer. Naast het
‘Neon kan worden gerangschikt als het signaal van [B12(CN)11]-, te herkennen aan
meest koppige element in het periodiek de piek rond 416 m/z in het massaspec-
systeem’, schrijven de onderzoekers in trum (zie afbeelding), observeerden de
Chemical Communications. Onderzoekers onderzoekers twee extra signalen rond
konden tot nu toe nog geen neonbevat- 436 m/z en 438 m/z. Deze signalen vor-

Column

Kerkhofje

‘Als jullie later arts zijn…’, begonnen veel RIVM voorzichtig spreekt over een terug- jij op je geweten hebt. Dat knaagt.
docenten hun colleges tijdens mijn studie. gang in de groei van het aantal besmettin- Jelles persoonlijke kerkhofje groeit mee met
‘Wij worden geen arts!’, riepen wij studen- gen, blijft het aantal patiënten op de inten- de coronacrisis. Door ruimtegebrek op de
ten biomedische wetenschappen dan lache- sive care stijgen. Zorgverleners moeten alle intensive care moeten hij en zijn collega’s
rig terug. Dat ik alsnog zoveel respect voor zeilen bijzetten. nu al pijnlijke keuzes maken. Als opname
de geneeskunde zou krijgen, had ik nooit Een van hen is mijn vriend Jelle, arts in op- op de intensive care op termijn niets toe-
kunnen vermoeden. leiding tot internist in het Nijmeegse voegt voor een patiënt, is het enige alterna-
Achtergrondkennis over anatomie, fysiolo- Radboudumc. Hij werkt ‘in de loopgraven’, tief palliatieve sedatie: een verdoving die de
gie en biologie van het menselijk lichaam is op de afdeling waar patiënten binnenkomen patiënt uit zijn lijden verlost. Het RIVM
belangrijk voor iedere medisch weten- met een verdenking op het coronavirus. Jelle verwacht dat de piek in het aantal co-
schapper. Veel colleges over die onderwer- draait zeven dagen avond-, nacht- en dag- ronapatiënten nog moet worden bereikt.
pen waren daarom samengesteld voor stu- diensten. Daarna mag hij twee dagen op De offers die Jelle en andere zorgverle-
denten geneeskunde én biomedische adem komen. Het verschil tussen week en ners brengen om het coronavirus
wetenschappen. Waar wij BMW’ers het lab weekend is hij kwijt en zijn opleiding staat Nederland uit te krijgen, zijn bewonde-
in gingen om geneesmiddelen en behandel- minimaal twee maanden op pauze. Maar renswaardig. Wij kunnen deze helden be-
methodes te onderzoeken, werden mijn ge- positief als hij is, ziet Jelle in alle hectiek col- danken door binnen te blijven en afstand
neeskunde-vrienden arts. Veel van hen wer- legialiteit en samenwerking ontstaan. En zijn te houden. Hun kerkhof-
ken intussen in ziekenhuizen, van pionierswerk vindt hij ontzettend interessant. jes zo klein mogelijk
Leeuwarden tot Maastricht. En sommigen ‘Iedere arts heeft zijn eigen kerkhofje in houden is het min-
bezweren op dit moment een crisis – waar- zijn achtertuin’, zei een docent eens tijdens ste dat we kun-
schijnlijk de grootste die ze in hun hele car- een van onze gezamenlijke colleges. Je kunt nen doen.
rière te verstouwen krijgen. niet elke patiënt redden. Die uitspraak was
Bij het schrijven van deze column is bedoeld als geruststelling: als arts kun je Koen Scheerders,
Nederland in de greep van het coronavirus. veel, maar sommige dingen liggen buiten je
De horeca is gesloten en we beperken het macht. Toch zat het veel studenten niet lek- biomedisch weten­
sociale leven tot een minimum. Hoewel het ker, zo’n groeiend kerkhofje met doden die
schapper en

wetenschapsjournalist

mei 2020 | 7

Interview Puck Moll

Tom de Greef: ‘Ik vraag mijn aio’s altijd superkritisch te zijn over mijn ideeën’

Doelbewust
associëren

Zijn enthousiasme en associatieve karakter hebben Tom de Greef geen windeieren
gelegd. Inmiddels vertolkt de synthetisch bioloog zijn plannen ook buiten de
universitaire muren. ‘Wat mij betreft schaffen we publiek-private subsidies
helemaal af.’

Het is Goede Vrijdag als Tom hoofdstuk van hun boekje beginnen. Al zaken waarvoor ik me hard wilde gaan ma-
de Greef (40) en ik elkaar met al is de schade voorlopig beperkt.’ ken, anders doe je het niet. Zo stelde ik in
online via Zoom treffen; de mijn sollicitatiebrief voor om de publiek-pri-
intelligente lockdown van Sinds eind 2018 werkt De Greef een dag vate subsidies helemaal af te schaffen.’
Rutte is nog in volle gang. De Greef werkt per week als hoogleraar aan de Radboud
vanuit een gehuurd kantoortje in zijn Universiteit. Die aanstelling vloeide voort Vertel op.
woonplaats nabij Eindhoven, sinds hij niet uit zijn jarenlange nauwe samenwerking ‘Ik denk dat publiek-private samenwerkin-
meer op de TU Eindhoven (TU/e), dan met Wilhelm Huck, hoogleraar fysisch or- gen niet werken. Enerzijds omdat bedrij-
wel de Radboud Universiteit mag komen – ganische chemie aan de Radboud, met wie ven doorgaans geïnteresseerd zijn in toege-
hij is er respectievelijk universitair hoofd- hij veel interesses deelt. Daarmee stapte past onderzoek. Daardoor komt het werk
docent en hoogleraar synthetische ‘de verstokte Eindhovenaar’ (De Greefs in de praktijk neer op optimalisatie of
biologie. woorden) uit zijn vertrouwde kring. hardcore engineering en ontbreekt de funda-
Alhoewel... Het College van Bestuur van mentele component. Daar is op zich niets
de TU/e zette alles op alles om de online­ Eind 2019 verbreedde je je horizon mis mee, maar waarom zou NWO hieraan
colleges zo snel mogelijk vlot te trekken en verder: je trad toe tot de Jonge meebetalen? Het Nederlandse onderzoeks-
dus was De Greef deze week drie dagen op Akademie. Waarom wilde je dit? budget gaat nu voor een flink deel op aan
de campus te vinden. ‘Ik heb al mijn colle- ‘Als ik mag discussiëren in kleine groepen, dit type samenwerkingen.
ges voor het vierde kwartiel opgenomen. met studenten, over wetenschappelijke pro- Anderzijds moet volgens de NWO-richtlijn
Het was goed geregeld met een aparte zaal blemen, dan voel ik me in mijn element. Ik het IP van publiek-private samenwerkin-
met apparatuur en iemand die je ter plekke wilde kijken of ik ook grotere groepen men- gen gedeeld worden, met lang getouwtrek
helpt met de opnames. Desalniettemin was sen kon overtuigen van mijn mening rond tot gevolg. Ik zie collega’s honderden
het een flinke klus om tienmaal 45 minu- beleidsthema’s; doorgaans toch diffusere e-mails heen en weer sturen met advocaten
ten materiaal op te nemen.’ materie dan een gemiddeld onderzoekspro- van bedrijven. Moeten we willen dat uni-
ject. Het klinkt misschien gek dat ik me om versitair medewerkers, naast hun primaire
Onderwijs is een ding. Je onderzoek deze reden heb aangemeld voor de Jonge werk, ook nog eens met advocaten van be-
ligt ook stil – alleen coronagerela­ Akademie.Tegelijkertijd zijn er natuurlijk drijven gaan onderhandelen? IP delen is
teerd werk mag doorgaan. Hoe houd ook helemaal niet interessant voor bedrij-
je je werk gaande? ‘ Nadenken over de ven, met als bijkomend gevolg dat grote
‘Voor mijn groep heb ik een Slack-ruimte implicaties geeft bedrijven in deze context niet aan hun core­
geopend, een communicatieplatform dat richting aan mijn business werken en startende bedrijven er
werkt via chatboxes. Daarin delen we idee- fundamentele werk’ niet eens aan beginnen.’
ën en heb ik met elke aio een apart kanaal
om hem te kunnen begeleiden. Voor de Hoe zie jij de ideale manier van onder­
meeste aio’s is het niet zo’n groot pro- zoek doen dan voor je?
bleem, die kunnen alvast aan het eerste ‘Ik kijk graag naar hoe organisaties als

8 | mei 2020

Tom de Greef

u 2019-heden
lid van de Jonge Akademie

u 2018-heden
hoogleraar Radboud
Universiteit Nijmegen

u 2018-heden
lid van de TU/e Young
Academy of Engineering

u 2016
NWO Vidi-subsidie

u 2016-heden
universitair hoofddocent
TU/e

u 2015
ERC starting grant

u 2010-2016
universitair docent TU/e

TU/E heb kortgeleden een voorstel voor een
ERC consolidator grant de deur uit ge-
DARPA, de Amerikaanse Defense Avanced flink investeert. daan met als doel een moleculaire compu-
Research Projects Agency, werken. Die or- Wat mij betreft stappen we af van pu- ter te ontwikkelen. Hierbij komen heel veel
ganisatie doet aan wat je noemt toepas- bliek-private samenwerkingen, en richten fundamentele vraagstukken kijken. Hoe
singsgericht fundamenteel onderzoek naar we ons op opkomende technologieën die kun je bijvoorbeeld heel grote moleculaire
opkomende technologieën. Ze volgt daarbij onze maatschappij radicaal gaan verande- netwerken bouwen en die reproduceerbaar
het kwadrant van Pasteur, een model dat ren en een lange aanlooptijd hebben. Ik moleculaire stappen laten doorlopen? Hoe
Donald Stokes in 1997 introduceerde om denk hierbij bijvoorbeeld aan senolytic kun je op moleculair niveau data opslaan,
te laten zien dat fundamenteel en toegepast drugs, computer-brein-interfaces, een au- waarbij je van moleculaire operaties iets
onderzoek wel degelijk goed te combineren tonome elektronische huid en alternatieve maakt wat permanent gevangen blijft, zo-
zijn. In dit geval mogen bedrijven aanslui- hardware voor kunstmatige intelligentie dat je het later kunt uitlezen?
ten, maar de funding van projecten is daar- (zoals de DNA-computer waaraan De Tegelijkertijd denk ik continu na over de
van niet afhankelijk. Greef zelf werkt, red.).’ implicaties van mijn werk. Zo heb ik net
Als je goed kijkt, zie je ook dat het type een artikel voor Nature Nanotechnology
onderzoek dat DARPA uitvoert, zeer lan- Jouw eigen onderzoekswerk draait gereviewd waarin onderzoekers een DNA-
ge termijn met een fundamenteel karakter enerzijds om DNA-origami (zie editie computer wisten te bouwen die ziektes kan
en een onzeker verdienmodel, niet goed 4) en anderzijds om DNA-computing. classificeren. Daarbij werkt de computer
matcht met de snellere verdienmodellen Kun je voor die laatste tak schetsen als een soort neuraal netwerk, waarbij hij
van de private sector. Een voorbeeld is hoe je jouw visie op onderzoek doen, op basis van een spectrum van microRNA’s
machine learning, waarvan we nu de toepast op je eigen werk? van patiënten een patroonclassificatie uit-
vruchten beginnen te plukken, maar ‘Mijn groep is zowel bezig met aan DNA voert. Op die manier kan hij met hoge
waarin DARPA al sinds de jaren zeventig rekenen als met data opslaan op DNA. Ik nauwkeurigheid vertellen of een patiënt
ziek is of niet.
Ik stel me met mijn groep ook die vraag:
hoe kun je een moleculaire computer voor
dit werk trainen? Kunnen we een DNA-
computer bouwen die zelf kan leren, als een
echt neuraal netwerk, en er een lerende bio-
sensor van maken? Het klinkt misschien fu-
turistisch, maar het geeft wel degelijk rich-
ting aan mijn fundamentele werk.’

Ik ben wel benieuwd waar je op uit­
komt als je gewoon vrij mag door
associëren.
‘Stel, je koppelt een DNA-computer aan
een DNA-opslagmedium – dit idee heb ik

mei 2020 | 9

VEILIG WERKEN IN DE VEILIG STERILISEREN IN DE
LABOGENE LAF-KASTEN SYSTEC AUTOCLAVEN

Exclusief
verkrijgbaar

bij
Hettich Benelux

190x135C2W Veiligheid.indd 1 www.hettichbenelux.com

vjeemLJroanceanbietrcnruheeiwèeet!rrtdee 20-4-2020 10:05:35

Als je geen vacature maar JOBNET.NL
een loopbaan zoekt.

trouwens ook opgenomen in mijn ERC Hoe zie je jouw samenwerking met ‘ Machine learning is
consolidator grant-voorstel. Die combina- Microsoft in het licht van wat je hier­ mijn nieuwe hobby’
tie is in staat om biologische signalen bin- voor vertelde?
nen te halen, te verwerken en op te slaan. ‘In dit geval werkt het heel goed, mede Ligt je volgende idee ook al op de
Stel vervolgens dat je zo’n deeltje in je li- doordat de afspraken duidelijk zijn. plank?
chaam kunt laten rondzwemmen. Dan kun Microsoft betaalt de aio en heeft het eerste ‘Ja! Ik ben momenteel veel aan het lezen
je het na een jaar laten uitlezen met next recht op IP. Met dat laatste heb ik trou- over machine learning; dat is zeg maar
generation sequencing om te zien wat er op wens geen enkel probleem. Belangrijk voor mijn nieuwe hobby. Binnen een Slack-
moleculair niveau in jouw lichaam in die mij is dat mijn groep aan onderwerpen kan kanaal wissel ik nu met een aantal aio’s
tijd is gebeurd.’ werken die echt uitdagend zijn, waaraan ideeën uit over hoe we machine learning
fundamentele vraagstukken ten grondslag kunnen inzetten om de cel, die nog steeds
En dan nu weer met beide benen op liggen en waarin ik veel vrijheid heb. Dat is een black box voor ons is, beter te leren
de grond: waar staan we op dit hier duidelijk het geval.’ begrijpen. Veel onderzoekers proberen
moment? zijn geheim te ontrafelen door een synthe-
‘Ik verwacht dat Microsoft, waarmee ik Waarom koos je eigenlijk voor je hui­ tische cel te bouwen. Ik wil hetzelfde doel
sinds 2018 samenwerk op het vlak van dige onderzoeksrichting? bereiken door machine learning-modellen
DNA-computing, binnen vijf jaar een com- ‘Omdat ik het leuk vind’, zegt De Greef la- zo te trainen dat ze DNA-, RNA- of eiwit-
mercieel data-opslagmedium op basis van chend en tegelijkertijd bloedserieus. ‘Op sequenties kunnen relateren aan een
DNA klaar heeft. Als je dan gaat kijken een gegeven moment word ik ergens door genotype.’
naar de snelheid van DNA-computing in gegrepen en dan ga ik ermee aan de slag.
verhouding tot die van elektronische cir- Zo ben ik kortgeleden met drie aio’s een Uit jouw verhaal blijkt overduidelijk
cuitjes: die is nog ontzettend, ontzettend nieuwe onderzoeksrichting gestart rond dat je een associatieve denker bent.
langzaam. Maar, en daar gaat mijn ERC het ‘re-engineeren’ van zoogdiercellen. Ik ‘Klopt, en dat heeft me in mijn werk tot nu
consolidator grant-voorstel voor een be- ben benieuwd of we levende systemen zo toe enorm geholpen. Dat vinden studenten
langrijk deel over, als we grote moleculaire kunnen ontwerpen dat ze op een volledig en aio’s volgens mij ook leuk aan mij. En
netwerken weten te bouwen, in plaats van programmeerbare manier moleculaire in- zij vormen tegelijkertijd ook een heel goe-
de nu 160 straks duizenden DNA-strands, formatie uit hun omgeving kunnen verwer- de testcase; ik moet mijn gekste ideeën aan
dan zie ik kansen. Het grote voordeel van ken en/of opslaan. Met DNA doen we in hun kunnen verkopen. Ik zeg altijd tegen
DNA is namelijk dat het in parallel kan re- feite precies hetzelfde, maar dat is een abi- mijn aio’s: ‘Je moet zeker niet altijd overal
kenen. De fundamentele vraag is of het otisch systeem. Een levende cel heeft van ja op zeggen, je moet juist superkritisch
mogelijk is om zo’n groot moleculair net- zichzelf al een machinerie. Kunnen we die zijn.’ Uit die interactie kunnen heel leuke
werk te bouwen.’ toolbox uitbreiden?’ ideeën ontstaan, zoals nu rond machine
learning en de levende cel.’

TOM DE GREEF / TU/E En daarmee zijn we weer terug bij de
plek waar jij je als een vis in het water
Een DNA-computer in wording. Zogenoemde proteïnosomen, capsules met daarin verschillende DNA-computer­ voelt: in het samenwerken met en het
circuits, kunnen gezamenlijk fungeren als rekenmachine. Encapsulatie zorgt niet alleen voor een hogere rekensnelheid, begeleiden van je aio’s.
maar voorkomt ook dat enzymen in bijvoorbeeld bloedserum de DNA-strengen direct afbreken. Dat laatste opent een
weg naar in-vivogebruik. (Nature Nanotechnology 2019; samenwerking tussen de groep van De Greef, Microsoft en de ‘Daar heb ik inderdaad heel veel plezier in.
University of Bristol). Ik vind het ook mooi om aio’s in vier jaar
te zien groeien. Ik zie ze in die tijd vaak
vallen en weer opstaan, dat is inherent aan
onderzoek doen. Zelf liep mijn eerste jaar
bijvoorbeeld helemaal niet; de vijf-
tien-staps-synthese die ik probeerde uit te
voeren, mislukte volledig. Maar in de ver-
werking van die teleurstelling vond ik een
enorme veerkracht.
Mentale veerkracht en het vermogen om
continu te improviseren zijn volgens mij
belangrijke snel genoeg weer op en geven
een draai aan hun project. Ik probeer mijn
aio’s enthousiast te houden door zelf en-
thousiast te zijn en altijd mijn deur voor ze
open te hebben staan.’

mei 2020 | 11

Immunologie Jop de Vrieze

In tien jaar brachten onderzoekers een nieuw onderdeel van ons immuunsysteem in kaart

Handboek immuno­
logie verdient update

Lang werd gedacht dat het aangeboren immuunsysteem geen geheugen had. Er
zijn steeds meer aanwijzingen dat dit wél zo is. En dat vaccinaties er zowel een
positieve als een negatieve invloed op kunnen uitoefenen.

Het is 2010 wanneer een onder- anderingen worden deels bewerkstelligd 99 % van de infecties afhandelt, en het aan-
zoeker in het lab van hoogle- door epigenetische veranderingen: genen geleerde immuunsysteem, dat bij een eerste
raar experimentele interne ge- die zijn betrokken bij het metabolisme van besmetting geheugencellen maakt die er bij
neeskunde Mihai Netea in het deze cellen worden aangeschakeld of op een een tweede besmetting voor zorgen dat de
Radboud UMC in Nijmegen onderzoek hogere stand gezet. indringer veel sneller wordt opgeruimd. Dit
doet naar het effect van het BCG-vaccin – Deze verhoogde staat van paraatheid treedt is het mechanisme waarvan vaccins
een verzwakte variant van de tuberkelbacte- niet alleen op bij monocyten in het bloed, gebruikmaken.
rie die runderen infecteert – tegen tubercu- maar ook in het beenmerg, dat deze cellen ‘Waarschijnlijk spelen er meer mechanismes
lose. In de helft van de labschaaltjes stelt ze produceert en klaarzet om in actie te ko- dan alleen de epigenetische veranderingen’,
bloedmonsters afkomstig van gevaccineerde men. Hierdoor kan het effect maanden aan- zegt Tobias Kollmann, een arts gespeciali-
vrijwilligers bloot aan de de tuberkelbacte- houden. ‘En we toonden ook aan dat die seerd in kinderinfectieziektes aan het
rie Mycobacterium tuberculosis, in de contro- verhoogde activiteit leidt tot meer bescher- Telethon Kids Institute in Perth (Australië).
leschaaltjes voegt ze in plaats daarvan de ming’, zegt Netea. ‘Na het geven van het Op een congres in februari presenteerde hij
Candida-schimmel toe. gelekoorts-vaccin, dat ook een levend, ver- resultaten waaruit blijkt dat vaccinaties zo-
Op een zeker moment meldt de onderzoe- zwakt virus bevat, zijn er in de gevaccineer- als BCG bij pasgeboren kinderen emergency
ker zich bij Netea. Er is waarschijnlijk iets de groep vijf dagen later minder virusdeel- granulopoiesis kunnen opwekken, een proces
misgegaan: de immuuncellen in het bloed tjes in het bloed aanwezig.’ waarbij in korte tijd meer neutrofielen – een
waren na het BCG-vaccin niet alleen tegen ander type cel van het aangeboren im-
de tuberkelbacterie beter bestand, maar ook Observaties in de praktijk muunsysteem – vrijkomen. Die verlagen
tegen de schimmel. Dat kan toch niet? Het daardoor de hoeveelheid bacteriële infecties
vaccin is daar immers niet tegen gericht? Ze De ontdekking van dit geheugen van het en daarmee de kans op bloedvergiftiging.
doet het experiment over, maar er komt aangeboren immuunsysteem was destijds ‘Dit proces duurt slechts een week vanaf
precies hetzelfde uit. behoorlijk opzienbarend. Dit stond er tot het moment van vaccinatie’, zegt Kollmann.
Netea besluit de literatuur in te duiken en dan toe namelijk in de studieboeken: onze ‘Maar omdat het effect zo sterk is, maakt
stuit op een flink aantal studies waarin het afweer bestaat uit het aangeboren immuun- het daarmee al een groot verschil.’
effect van BCG op meer ziekteverwekkers systeem, wat snel en tamelijk aspecifiek los- De bevindingen van Netea en anderen slui-
was beschreven, van malaria tot listeria en gaat op alles wat lichaamsvreemd is en zo ten aan bij observaties in de praktijk.Twee
griep. In 2011 publiceert hij met twee colle- Deense onderzoekers, Peter Aaby en
ga’s een eerste artikel over het fenomeen in ‘W aarschijnlijk spelen Christine Stabell Benn, doen al tientallen
Cell Host Microbe; ‘getrainde immuniteit’ er meer mechanismes jaren onderzoek naar de aspecifieke effecten
noemen ze het daarin. Netea en anderen dan alleen de van vaccinaties in het West-Afrikaanse land
ontdekten de afgelopen tien jaar dat BCG epigenetische Guinee-Bissau. Zij keken daarbij naar de
bepaalde witte bloedcellen van het aange- veranderingen’ sterfte in de periode na vaccinaties en kwa-
boren immuunsysteem, monocyten, triggert men tot deze hypothese: levende vaccins,
om actiever te worden. Deze monocyten zoals BCG en het mazelenvaccin, verhogen
kunnen transformeren in macrofagen, die de weerstand tegen andere ziekteverwekkers
ongewenste indringers opslokken. Die ver- en verlagen het totale aantal infecties daar-

12 | mei 2020

NATIONAL BCG COMMITTEE / ANNE MACLELLAN

Recruten voor het Amerikaanse leger krijgen in 1960 een vroege versie van het BCG-vaccin tegen tbc.

mee tot wel 70 %; dode vaccins of vaccins ‘W ij pleiten er nu voor op korte termijn met bijvoorbeeld BCG de
met slechts stukjes van de ziekteverwekker om standaard na het kans op infecties verlaagd wordt, op lange
verlagen die juist, waardoor het aantal in- kinkhoestv­ accin een termijn een verhoogde kans op slagaderver-
fecties stijgt. De belangrijkste hiervan is het ander, levend vaccin kalking krijgen. ‘Maar dat blijkt gelukkig
vaccin tegen kinkhoest, in ontwikkelingslan- te geven’ niet het geval’, concludeert hij. Het omge-
den meestal tegelijk gegeven met die tegen keerde lijkt zelfs mogelijk: Amerikaanse on-
tetanus en difterie. ‘Wij pleiten er daarom slagaderverkalking. Op het project dat hier- derzoekers lieten in Diabetes zien dat het
voor om standaard na het kinkhoestvaccin uit volgde ging promovenda Siroon BCG-vaccin effectief lijkt te zijn tegen type
een ander, levend vaccin te geven, bijvoor- Bekkering aan de slag. Bekkering noemt de 1 diabetes, een autoimmuunziekte. Het lijkt
beeld dat tegen de mazelen, om zo het im- centrale onderzoeksvraag: ’Als een bacterie erop dat het vaccin bepaalde regulerende
muunverzwakkende effect op te heffen’, het geheugen van het aangeboren immuun- immuuncellen activeert die de afweer weer
zegt Stabell Benn. systeem kan aanzwengelen, kan een mole- in balans brengen.
cuul als cholesterol het dan ook? En zo ja, De komende jaren hoopt Netea te gaan be-
Kunstmatig onderscheid onder welke omstandigheden? En zou dit grijpen welke specifieke moleculen centraal
mede kunnen verklaren waarom sommige staan bij het aanzwengelen of in slaap sus-
Netea is nog niet helemaal overtuigd van de mensen wel en andere geen slagaderverkal- sen van het aangeboren immuunsysteem,
schadelijke effecten van het kinkhoestvaccin king krijgen?’ zowel voor de bestrijding van infectieziekten
en van die strakke tweedeling in levend- In het lab stelde ze witte bloedcellen van als ontstekingsprocessen bij onder meer
gunstig en niet-levend-ongunstig. ‘Dat on- gezonde vrijwilligers bloot aan cholesterol- slagaderverkalking. In levende vaccins zitten
derscheid is kunstmatig. Het maakt nogal bevattende deeltjes en ontdekte dat dit, en- die moleculen op het oppervlak van de ver-
uit hoe een vaccin niet-levend is gemaakt. kele dagen later, een versterkte immuunre- zwakte ziekteverwekker, in niet-levende zijn
Het gaat waarschijnlijk om het soort stimu- actie gaf op bacteriën. ‘Inmiddels weten we dit vaak toegevoegde adjuvantia. Hij weet
lus, afhankelijk van de moleculen die het dat er een heleboel deeltjes zijn die geasso- inmiddels al dat betaglucaan, aanwezig in de
immuunsysteem triggeren.’ cieerd zijn met hart- en vaatziektes die het celwanden van veel bacteriën, hetzelfde ef-
Het aanzwengelen van het aangeboren im- aangeboren systeem aanwakkeren, waar- fect geeft als het hele BCG-vaccin en dat
muunsysteem klinkt positief, maar zou ook door de witte bloedcellen actiever reageren LPS, een ander molecuul in bacteriecelwan-
negatieve effecten kunnen hebben. Het zou en daardoor nog meer hart en vaatziekten den, juist tolerantie lijkt op te wekken.
in theorie kunnen bijdragen aan chronische kunnen veroorzaken’, zegt Bekkering. Dat biedt inzichten voor het eventueel aan-
ontstekingen die het gevolg zijn van een Naar aanleiding van deze onderzoekslijn passen van bestaande vaccins en opent de
overactief immuunsysteem, zo dacht een bekroop Netea de vrees dat mensen bij wie weg naar gerichte toediening van losse ad-
andere onderzoeker in het Radboud UMC juvantia, bijvoorbeeld in de vorm van
kort na de eerste publicatie, hoogleraar vas- nanovetbolletjes. ‘Het adjuvant is in elk ge-
culaire geneeskunde Niels Riksen. Het im- val zeer bepalend voor hoe het aangeboren
muunsysteem, zo was de jaren daarvoor be- afweersysteem wordt geactiveerd’, zegt
kend geworden, speelt een rol bij een Netea.
ziektebeeld dat hem bezighield, namelijk

mei 2020 | 13

recruitment
specialist in chemie
& life sciences

chemistry life sciences

Bent u op zoek naar een betrouwbare specialist voor de chemicals medical
invulling van uw vacatures in de chemie, biotech, food of
farma?
Dan is CheckMark Labrecruitment de juiste partner voor u.

Werving voor (complexe) vacatures in een veelal schaarse pharma food/agri
markt, is een vak apart. Wij helpen u graag in uw zoektocht
naar de juiste professional.

other petrochemistry

Nieuw adres: Kantoor Amsterdam Kantoor Rotterdam Kantoor Oss
Matrix Innovation Center Based Inn Business Center Pivot Park
Kantoor Gouda - hoofdkantoor Science Park 402 Hoefsmidstraat 41 gebouw RK Henry Chesbrough
Tielweg 10 1098 XH Amsterdam 3194 AA Hoogvliet Rotterdam Kloosterstraat 9
2803 PK Gouda 5349 AB Oss

0182 - 590 210 020 - 8204 430 010 - 8208 950 0412 - 820 395
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

www.checkmark.nl

Arno van ‘t Hoog   Proteomics

STAMATIA RONTOGIANNI, UU sneld gaat recyclen: eiwitten, organellen en
andere onderdelen worden in blaasjes inge-
Ophoping van blaasjes in borstkankercellen, waardoor de cel doodgaat. kapseld en verteerd tot basisbouwstenen.
Dat proces heet autofagie, en wordt vaak
Wegwijs in tumortherapie gezien bij snelgroeiende tumoren, vooral in
reactie op chemotherapie. Hetzelfde verte-
Proteomics laat zien hoe tumorcellen reageren op ringsproces komt op gang in gezonde li-
therapie of juist resistent worden, stelt Maarten chaamscellen bij mensen die langdurig vas-
Altelaar, die het toepaste op een combinatietherapie ten. Zelfconsumptie is kortom universeel
tegen een ernstige vorm van borstkanker. een overlevingsmechanisme bij stress. Dat
de tumorcellen in de combinatietherapie
Wie wil snappen wat tumor- Altelaar werkt samen met het Nederlands toch het loodje leggen, komt door het ge-
cellen zo bijzonder maakt, Kanker Instituut (NKI), en onderzoekers lijktijdig aanjagen en blokkeren van
moet begrijpen wat er op daar vonden in een eerdere screening een autofagie.
eiwitniveau in gebeurt, zegt veelbelovende combinatie van twee midde- Altelaar: ‘Wij zien dat de tumorcel in reac-
Maarten Altelaar, hoogleraar pharmaceuti- len, die een deel van de triple-negative tu- tie op EGFR-remming de autofagie heel
cal proteomics aan de Universiteit Utrecht. moren wél kan doden. De ene stof remt de hard aanzet om te overleven. Als we vervol-
Tumorcellen zijn ware ontsnappingsarties- epidermal growth factor receptor (EGFR), gens ook een ROCK-remmer toedienen,
ten, en de celfysiologie leert veel over hun maar dat heeft een beperkt effect.Toevoeging loopt de autofagie-machine vast, doordat
sterke en zwakke kanten. Altelaar ontwikkelt van een tweede stof remt zogenoemde het transport van blaasjes in de cel stag-
massaspectrometrische methodes om eiwit- ROCK-kinases, en dat zet de tumorcel neert. Je krijgt een enorme ophoping van
profielen van cellen in kaart te brengen. Dat klem. blaasjes, waardoor de cel doodgaat.’
levert nieuwe inzichten op, bijvoorbeeld Met proteomics keek de groep van Altelaar Het idee is dat deze combinatie van stoffen
voor de behandeling van borstkanker. wat er tijdens dit proces precies in de cel voor gezonde lichaamscellen minder scha-
gebeurt. Die analyse laat zien dat de tu- delijk is, zegt Altelaar, omdat normale cellen
Autofagie-machine morcel in eerste instantie de celinhoud ver- autofagie veel minder hard aanzetten. ‘Met
de juiste dosis moet je dus de snelgroeiende
‘Borstkanker is erg heterogeen. Je hebt een ‘ Het gelijktijdig aan- tumorcel veel harder kunnen raken.’ Beide
paar grote subgroepen van borsttumoren, jagen en blokkeren remmers zijn al geregistreerd als anti-tumor­
met bijvoorbeeld oestrogeenreceptoren op van autofagie is het middel, en daarmee is het een potentiele
het celoppervlak, die je met een middel als geheim’ combinatietherapie die verder ontwikkeld
tamoxifen kunt aanpakken. Bij andere re- kan worden. ‘Maar het is aan de oncologen
ceptoren kun je antilichamen inzetten’, ver- en clinici van het NKI om te bepalen of dat
telt Altelaar. ‘Maar bij triple-negative borst- ook interessant genoeg is om nieuwe stap-
kanker ontbreken zulke receptoren, en is er pen te zetten richting patiënten met triple-
daardoor geen gerichte therapie mogelijk.’ negative borstkanker.’

Resistentie

Proteomics is een interessante methode om
meer te weten te komen over de precieze
werking van antitumortherapie, zegt Alte­
laar. ‘Vaak werken tumorremmers aanvan-
kelijk goed bij een patiënt, maar ontstaat er
geleidelijk toch resistentie. Remmers slui-
ten meestal een signaalroute in de cel af,
maar tumorcellen zijn goed in het verleg-
gen van signaalroutes.’
Die resistentie ontstaat op eiwitniveau vaak
door eiwitmodificaties zoals fosforylering,
wat de activiteit van kinases aanstuurt. Het
proteoom verandert daarbij ingrijpend, maar
die omslag zie je niet in het tumor-DNA.
Altelaar: ‘Proteomics kan helpen te bepalen
waarom sommige tumoren geleidelijk resis-
tent worden. Het is nog een erg grote stap,
maar zou mooi zijn als we massaspectrome-
trie op termijn ook voor patiënt-diagnostiek
kunnen inzetten in de kliniek.’

mei 2020 | 15

Nieuws Now Hiring!
gierig
Senior Scientist Molecular & Bioassays
We openen
nieuwe werelden Regio Leiden | PhD + >7 jaar ervaring

Research Analist HTS

Regio Utrecht | HLO/WO + Cell Based Assays

Senior QA Systems Officer

Regio Amsterdam | HLO + GMP + QA + QMS

Analist Radiofarmaca

Regio Rotterdam | MLO/HLO, GMP, Cleanroom

Allround Laborant Microbiologie

Regio Zwolle|MLO, klassieke QC microbiologie

USP/DSP Process Developer

Regio Nijmegen | HLO + GMP, USP & DSP

Oxford biedt een gespecialiseerde recruitment service
in geheel Nederland voor vaste en tijdelijke science- en
laboratoriumbanen. Wij zijn op zoek naar startende en
ervaren labprofessionals op MLO, HLO en WO niveau.

Bekijk al onze vacatures op 
jobs.oxfordcorp.com

Tel: 020-4069750 - Email: [email protected]

Met ons professioneel Platform voor
advies door vakpersoneel professionals in
zijn we de sterke partner de chemie &
aan uw zijde.
life sciences
Onze missie:
Uw visie. Blijf op de hoogte

carlroth.nl Wil je op de hoogte blijven van het relevante nieuws? Schrijf dan
nu in voor de gratis C2W Nieuwsbrief. De nieuwsbrief biedt jou:
NL_C2W_Labtechnology_Neugier_Beratung_1_3_60x25290.in.0d3d.20120 08:58:22 • Iedere week het

nieuws dat op
C2W.nl verschijnt
• Interessante
bijeenkomsten
en congressen
• Relevante
vacatures

Ga naar C2W.nl/nieuwsbrief en
schrijf je vandaag nog in!

#5
Mei
2020

Snelheidsboost Twentse fabriek transformeert
afvalkatoen
miDiagnostics haalt € 14 miljoen op
dankzij bestaande aandeelhouders en Textielbedrijf SaXcell verwerkt oud katoen tot een
twee nieuwe investeerders, de life science- sterke, oneindig recyclebare cellulosevezel.
en tech-ondernemers Rudi Pauwels en Binnenkort start de productie van de SaXcell vezel in
Urbain Vandeurzen. Met het geld kan de een nieuwe pilotfabriek in Enschede.
start-up uit Leuven het tempo verhogen
van de ontwikkeling van hun minisysteem Circulaire textielstart-up SaXcell korter.’ Van honderd kilo oud textiel
voor bloed- en speekselanalyses. Het kan een proeffabriek gaan in- kan SaXcell honderd kilo pulp maken.
apparaatje, een soort lab-on-a-chip, moet richten in Enschede, nadat het De pulp is nu geschikt voor het natspin-
snel en goedkoop testresultaten gaan consortium van investeerders proces, wat plaats zal vinden bij drie
opleveren bij chronische aandoeningen, op 9 april een overeenkomst is aange- Turkse investeerders. Bij natspinnen los
acute ziektes en pandemieën. In editie 1 gaan. Het textielbedrijf gaat per dag je eerst de grondstof op, waarna je het
van Labtechnology vind je meer informa- honderd kilo katoenafval omzetten in door een spinkop met kleine gaatjes
tie over de technologie. een speciale cellulosevezel, de SaXcell perst. ‘We gebruiken hiervoor NMMO,
midiagnostics.com vezel. Onderzoekers van het lectoraat een oplosmiddel dat vrijwel volledig
Sustainable & Functional Textiles van de wordt teruggewonnen en hergebruikt’,
Eendenkroosfabriek hogeschool Saxion ontwikkelden de ve- zegt Gooijer. Als het oplosmiddel is
zel. De pilotfase van de fabriek duurt verwijderd, worden de filamenten
Op 5 maart is de nieuwe proeffabriek twee jaar, goed voor de productie van uitgerekt en vormen de cellulosemo-
van Rubisco Foods (voorheen bekend 25 ton vezelpulp. leculen bindingen die het garen de
onder de naam ABC-Kroos) geopend op Alle aandeelhouders spelen een gewenste sterkte geven.
The Green East-campus in het Twentse rol in de circulaire productieketen. Het resultaat is de SaXcell vezel. Gooijer:
Raalte. De productiefaciliteit verwerkt per Kledinginzamelaar Sympany en ‘We maken dus geen nieuw katoen,
uur 1.200 kg waterlinzen (eendenkroos) textielproducent WeVoTex zamelen het maar bewerken de cellulosemoleculen
tot eiwitconcentraat. Het kroos is een gebruikte textiel in. ‘Het afvalkatoen uit het afvalkatoen op zo’n manier
plantaardig en duurzaam alternatief voor werken we vervolgens op tot cellulo- dat er een nieuwe vezel ontstaat met
dierlijke eiwitten. De fabriek gebruikt sepulp’, zegt Henk Gooijer, technisch verbeterde eigenschappen.’ De SaXcell
grondstoffen en restproducten van directeur van SaXcell. ‘Dat gebeurt vezel is eindeloos recyclebaar en beter
lokale telers en bedrijven. Eind 2020 wil de via een chemisch recycleproces. We van kwaliteit dan de originele katoen-
productiefaciliteit opschalen naar een drie verwijderen daarbij verontreinigingen vezel. Daarnaast is het recycleproces
tot vijf keer zo hoge productie als nu. zoals polyester en maken de cellulose- milieuvriendelijker dan de productie
rubiscofoods.com moleculen die uit het katoen komen van katoen.

Promotie in plastic

Frederique van Baarle wordt leider van de
bedrijfstak High Performance Materials
van chemiebedrijf LANXESS. De bedrijfstak
heeft 1.700 werknemers en twaalf locaties.
Vanaf 1 juni neemt de Nederlandse de rol
van Michael Zobel over in Keulen. Zobel
gaat verder als hoofd van dochterbedrijf
Saltigo. Sinds 2011 bekleedde Van Baarle
verschillende posities binnen LANXESS.
High Performance Materials produceert
engineering plastics die worden gebruikt
voor auto-onderdelen, elektronica en
meubilair.
lanxess.com

Combating COVID-19 with vaporized

hydrogen peroxide bio-decontamination

In January of 2020, the International Health Regulations Emergency
Committee of the World Health Organization announced the outbreak
of coronavirus disease 2019 (COVID-19). Clinical presentations of active
cases of COVID-19 range from no symptoms to life threatening illness.
The scientific and medical communities are learning more every day, but
currently it is believed that COVID-19 is transmitted through sneezing
and coughing or through contact with contaminated surfaces.

According to the US CDC, “The KCDC has Biosafety level 2 and Biosafety level 3 laboratories handle
decontaminating for COVID-19 through 3 laboratories with a total volume potentially lethal pathogens, are strictly
standard procedures is appropriate. 2500 m3,” says Wilska. “Our bio- controlled, must be registered with
The World Health Organization’s decontamination contract with our governing agencies, and have strict
interim guidance on laboratory local partner BioAll included both bio-decontamination procedures. BSL-3
biosafety, disinfection procedures for laboratories. The labs were about labs require specialized facility design
COVID-19 recommends: “Appropriate equal in size, with multiple separate features, including airflow/ventilation
disinfectants with proven activity rooms, airlocks and corridors. To controls, automatic and locking double
against enveloped viruses ... (e.g. decontaminate the spaces we used doors. Biosafety level 4 laboratories
hypochlorite (bleach), alcohol, four portable networked Cleamix encompass research on extremely high-
hydrogen peroxide, quaternary vapor generators.” risk pathogens or any agent with an
ammonium compounds and phenolic uncertain level of pathogenicity. These
compounds).” Biosafety laboratories are used to labs employ the strictest safeguards,
study contagious materials safely; with constraints, regulations, facility design
Recent bio-decontamination work protective measures for personnel and and equipment requirements.
performed by Cleamix Oy at Korea’s to prevent contamination. Biosafety
Centers for Disease Control has labs are designed and operated Inline H2O2 Concentration
validated this approach, and the in compliance with laws, policies, Measurement: Effective, Efficient
company performed hydrogen regulations, and guidelines for research
peroxide vapor bio-decontaminations into infectious agents. This research is “During the bio-decontamination
in early 2020 during the coronavirus needed to understand pathogens in process, the HPP270 probes showed
outbreak. order to produce vaccines and other that the H2O2 concentration was rising
treatments. quite rapidly,” says Wilska. “The average
The Cleamix bio-decontamination units treatment time per segmented area
are portable, highly efficient hydrogen There are four levels of biosafety that was seventy-five minutes, plus aeration
peroxide vapor generators. The define the type of research that can be time. Aeration was very fast as we could
generators use Vaisala’s HPP270 series performed and the safety measures have the air conditioning system turned
probes to automatically control vapor that must be employed. These on after each treatment. The process
output during bio-decontamination. levels are based on the practices, was validated by biological indicators to
The probes also provide stable, processes and systems that provide have achieved a 6-log kill.”
accurate monitoring data that protection from the pathogens being
allows operators to observe process researched. From BSL-1 to BSL-4, the In bio-decontamination, a 6-log kill
conditions in real-time. protective barriers and processes refers to the relative number of live
increase. Biosafety level 1 covers work microbes destroyed during disinfection.
Bio-decontamination of with micro-organisms that present A 6-log kill has destroyed the number
Biosafety Labs a minimal threat. Biosafety level 2 of microbes by a factor of 1,000,000.
laboratories research agents with a A 6-log reduction is a common goal
We recently spoke with Cleamix CEO moderate risk. Extra cautions and of bio-decontamination, whereas
Panu Wilska about the company’s protections are used, with added the goal of sterilization is to kill all
work with Korea’s Centers for Disease constraints on access and processes. microorganisms, viruses, and spores.
Control (KCDC) in the wake of the BSL-2 labs use biosafety cabinets and Bio-decontamination is used due to its
coronavirus outbreak. other containment systems. relative safety for operators, equipment
and materials.

Please contact us at [email protected] Scan the code for
www.vaisala.com/contactus more information

LABTECHNOLOGY Mei 2020

Het roer om voor de coronapandemie

Bedrijven schieten massaal te hulp tijdens de coronacrisis. desinfectiemiddelen. In de fabriek in
Ze produceren beschermingsmiddelen zoals handgels en Waalwijk produceerde de firma in rap
medische apparatuur of ontwikkelen tests om het virus tempo 260.000 halveliterflessen hand-
SARS-CoV-2 op te sporen. We zetten een aantal initiatieven desinfectiemiddel om te doneren aan de
op een rijtje. overheid.

Al snel ontstonden er in de medi- levert zes miljoen doses en Mylan hoopt LABLEVERANCIERS
sche sector grote tekorten in be- op te kunnen schalen naar vijftig miljoen
schermingsmaterialen. tabletten. Leveranciers van laboratoriumproducten
Petrochemiebedrijf SABIC do- presenteren tijdens de coronacrisis nieuwe
neerde daarom ruim drieduizend produc- ALCOHOL MET NIEUW DOEL en bestaande apparatuur die van pas kan
ten, waaronder maskers en handschoenen, komen bij het onderzoek naar het virus.
aan het academisch ziekenhuis in Desinfecteergels waren in recordtempo Greiner Bio-One levert bijvoorbeeld een
Maastricht. Daarnaast riep sectorfederatie overal uitverkocht en ook in ziekenhuizen scala aan producten voor mensen die vac-
Essenscia zevenhonderd chemie- en farma- dreigen tekorten. Toen de horeca moest cins ontwikkelen of bezig zijn met testen op
bedrijven op om duizenden mondmaskers sluiten, besloten meerdere drankbedrijven COVID-19. Denk daarbij aan pipetten, PCR-
te doneren aan Belgische ziekenhuizen. En daarom het roer om te gooien. In plaats producten, TC flessen en Cryo.s-producten.
Vermarc Sport staakte de productie van van bier of jenever, maakten ze desin- Scala Scientific en het Amerikaanse
wielerkleding om in plaats daarvan mond- fecterende middelen op alcoholbasis. Zo Plas-Labs werken samen voor de verkoop
maskers te produceren. produceerde AB InBev kosteloos 50.000 van verschillende soorten handschoenen-
Ook beademingsapparatuur is schaars. l ontsmettingsmiddel en 26.000 flesjes kasten, die gebruikt kunnen worden bij
Het Nederlandse kabinet bestelde daarom handgel. De bierreus gebruikte daarvoor onderzoek naar COVID-19. Bijvoorbeeld de
vijfhonderd beademingssystemen bij restalcohol dat vrijkomt bij de productie 890-THC, een kast die de temperatuur en
technologieleverancier Demcon. Al na twee van alcoholvrij bier. Bavaria haalde luchtvochtigheid automatisch reguleert
weken werden de eerste prototypes getest overgebleven bier uit de horeca terug om en die geschikt is voor diagnostische
in ziekenhuizen. handgel van te maken. Avandis, stoker van testkits. Daarnaast bieden de bedrijven de
Een werkend medicijn tegen het coronavirus jenever en likeur, maakte zo’n honderd- 700-MCS, een modulair en mobiel schild
is er nog niet, maar chloroquine – een duizend flessen handalcohol per week, met handschoenen, die een barrière vormt
middel tegen malaria – is een kandidaat, bedoeld voor ziekenhuizen en andere tussen patiënt en arts.
al zijn de eerste testresultaten wisselend. zorginstellingen. Distilleerder Hooghoudt Ook rondom het opsporen van het virus
Farmaceutische bedrijven schroefden leverde desinfecterende alcohol aan onder zitten bedrijven niet stil. Analis biedt de
niettemin alvast massaal de productie van meer TSN Thuiszorg en Ambulancezorg KogeneBiotech Powerchek, wat op 4 febru-
chloroquine op. Bayer schenkt bijvoorbeeld Groningen. ari de eerste diagnostische set op de markt
drie miljoen tabletten aan de VS, Teva Ook chemiebedrijf DSM maakte was. De test identificeert twee genen in het
capaciteit vrij voor de productie van coronavirus. Daarnaast lanceerde Analis een
immunoassay, geproduceerd door Healgen,
voor de detectie van SARS-CoV-2 infecties.
LED Techno biedt, samen met Eurofins
Technologies, tests voor detectie van het
virus op oppervlakken en in voedingssam-
ples. De VIRSeek SARS-CoV-2 Screen kit
spoort binnen een uur het E-gene op via
RT-PCR. Dit gen codeert voor de envelop
rond de virale schil van het coronavirus.

Colofon

Labtechnology Magazine is een uitgave van Vakbladen.com.
Labtechnology Magazine verschijnt in C2W, Mens & Molecule
(Vlaanderen), Medicines en EVMI.

Deze uitgave komt tot stand onder verantwoordelijkheid van
Rik Stuivenberg (uitgever), Michelle Wijma (tekst en redactie) en
Bas van den Engel (sales).

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bas van den Engel:
[email protected], 06-423 069 37
Persberichten naar Michelle Wijma: [email protected]
Oplage: 22.500

Monitoring & Veiligheid Marysa van den Berg

‘Er is geen enkel bedrijf dat aan deze ongewone vraag naar tests kan voldoen’

Met man en
macht

De coronaviruspandemie grijpt hard om zich heen en dus is het zaak om
te ‘testen, testen, testen’, zoals het motto van de WHO luidt. Maar om
wat voor tests gaat het dan, hoe betrouwbaar zijn die en hoe zit dat met
die tekorten?

Medisch-diagnostische labo- transcriptase (RT) zorgt voor deze stap. Dit maakt dan ook direct
ratoria in Nederland draai- ‘Vervolgens amplificeren we het DNA in het zwakke punt van de PCR-test duide-
en overuren. Inmiddels cyclische processen’, vertelt medisch mole- lijk, merkt Claas op. ‘Er is een risico dat bij
zijn er (op het moment van culair microbioloog en universitair hoofd- het pipetteren van 96 monsters een spoor-
schrijven) meer dan 100.000 tests uitge- docent Eric Claas van het LUMC. ‘We tje terecht komt in een ander reactievaatje,
voerd op de aanwezigheid van het SARS- maken het hele proces zichtbaar met be- dat dan ook positief test. Meerdere tests
CoV-2 virus in monsters van patiënten en hulp van fluorescente labels. De mate van doen per patiënt is dus belangrijk. Een an-
medewerkers in de gezondheidszorg. In de fluorescentie is recht evenredig met de der nadeel van PCR is dat je alleen resul-
loop van de maand april is de testcapaci- hoeveelheid DNA.’ Geen signaal na PCR taat krijgt van datgene waar je naar zoekt,
teit omhooggegaan van 4.000 naar 17.500 betekent dus dat de patiënt geen SARS- in dit geval SARS-CoV-2. Er bestaan ook
per dag. Door ruimere werktijden, meer CoV-2 (meer) bij zich draagt. kweektechnieken en sequentie-analyse­
personeel en creatief omgaan met materia- Het grote voordeel van PCR-tests om technieken waarbij je álle micro-organis-
len, moeten dit er uiteindelijk bijna 30.000 COVID-19 bij patiënten aan te tonen, is mes uit een materiaal kunt identificeren.’
worden. Het gaat dan om tests op basis de hoge gevoeligheid. Claas: ‘Je kunt in Juist daarom komen sommige fabrikanten
van PCR (polymerase chain reaction), die theorie één kopie van het virus aantonen nu ook met een zogenaamde multiplex-
het genetisch materiaal van het virus in per monster. Uiteraard haal je dit in de PCR-tests, die naast SARS-CoV-2 ook an-
een monster uit de keel en neus aantoont. praktijk niet, omdat je te maken hebt met dere luchtwegpathogenen kunnen aanto-
Maar er zijn momenteel meer tests in om- contaminerende factoren in je monster, nen. Een zo’n bedrijf is Qiagen. Hun
loop, zoals sneltests die kijken naar eiwit- zoals ander RNA, DNA en eiwitten.’ ‘teststraat’ QIAstat-dx Respiratory-SARS-
ten van het virus of reageren op antistof- Bert Niesters, hoogleraar klinische virolo- CoV-2 Panel kreeg eind maart al versneld
fen. En de Inspectie Gezondheidszorg en gische diagnostiek aan het UMCG, voegt toestemming van de FDA om in te zetten
Jeugd (IGJ) heeft de handen vol aan de daaraan toe dat de viral load bij iemand als apparaat om coronavirustests te doen.
talloze nieuwe aanbieders van tests. met ziekteverschijnselen enorm is. ‘Bij ‘Ons instrument doet de benodigde ex-
COVID-19 wordt ongeveer honderd keer tracties en verdeelt het RNA vervolgens
Eén kopie zoveel virus geproduceerd als bij een ge- over acht verschillende kamers’, legt
middelde griep.’ woordvoerder Robert Reitze uit. ‘Deze ka-
De PCR-test is een routinematige molecu- mers worden verhit en gekoeld om zo ver-
lair-biologische techniek die je in talloze ‘ Ik krijg elke dag wel schillende PCR-tests tegelijk mogelijk te
toepassingen in labs kunt gebruiken. Het twee of drie tests maken. Als je je als arts afvraagt of je te
vermenigvuldigt een minuscule, onmeet- aangeboden om te maken hebt met een patiënt met
bare hoeveelheid specifiek DNA in een proberen’ COVID-19 of een andere luchtweginfectie,
monster tot een hoeveelheid die je kunt kan dit de oplossing zijn, want je kunt hier
meten. In het geval van het corona-virus is ook diverse soorten griep, verkoudheden
er een extra tussenstap: omdat het een en andere coronavirusinfecties mee
RNA-virus is, moet je dit virale RNA eerst aantonen.’
omzetten naar DNA. Het enzym reverse

20 | mei 2020

Een blik in het PCR lab van het LUMC. Op de voorgrond een DNA/RNA-extractierobot, achterin analiste Erin Meijers die een pipetteer-robot gereedmaakt.

Een heel ander type sneltest komt voorna- ‘W e zullen creatief Claas stelt dat de verhalen in de media over
melijk uit China. Het gaat dan om testjes moeten worden’ schaarste niet overdreven zijn. ‘Er is niet al-
die je ook zelf thuis kunt uitvoeren. Een leen een tekort aan buffervloeistof, maar
drupje speeksel of bloed en een kwartiertje vals-negatieve resultaten. Nee, ik denk niet ook aan allerlei reagentia en zelfs aan plastic
later zie je twee streepjes bij een positieve dat we de oorlog tegen het virus momen- reactieplaatjes om de opwerking in te doen.
uitslag. Ook Nederlandse groothandels teel winnen met dit soort tests.’ Op dit moment hebben we nog genoeg om
voor laboratoriumbenodigdheden bieden Bij een serologische test breng je een syn- de maand april door te komen, maar daar-
zulke sneltests al aan, voor een paar tien- thetisch stukje van het virus aan op het fil- na hebben we nieuwe reagentia nodig.’
tjes per stuk. Ze zijn meestal gebaseerd op ter en laat je daaraan antistoffen van de
lateral flow immuunchromatografie. Je hebt testpersoon binden, waarna ook hier een ‘Crisis is bizar’
ze in twee soorten: de antigeentest en de tweede antistof de uitslag brengt. Zo weet je
serologische test. Bij antigeentesten kijk je of iemand antistoffen tegen het nieuwe co- Toch willen we in Nederland naar die ge-
naar een stukje eiwit van het virus. ‘In deze ronavirus heeft en daarmee dus de infectie noemde 17.500 tests en meer per dag. ‘We
testkit zit een antistof op een filter gebon- heeft doorgemaakt. Hoewel ook hier de no- zullen creatief moeten worden’, zegt Claas.
den die antigenen van het virus kunnen dige vragen zijn met betrekking tot de sen- ‘Laboratoria betrokken bij bevolkingson-
binden’, legt Claas uit. ‘Dankzij een twee- sitiviteit en specificiteit, kun je met serologi- derzoeken naar bijvoorbeeld baarmoeder-
de antistof met een label, krijg je een sche tests wel meer. ‘Op individueel niveau halskanker, wat momenteel stilligt, worden
kleursignaal bij aanwezigheid van het kun je misschien niet altijd zeggen of ie- nu ingeschakeld om ook coronavirustests
virus.’ mand daadwerkelijk immuun is, maar wel te gaan doen. Die werken met een ander
op welke schaal het virus op groepsniveau is platform, waar mogelijk nog wel voldoen-
Sensitiviteit en specificiteit verspreid’, vertelt Claas. ‘Er zijn momenteel de reagentia beschikbaar voor zijn.’
verschillende onderzoeken in Nederland De wereldwijde tekorten zijn helemaal niet
Zowel Claas als Niesters roepen op tot te- gaande om een indruk te krijgen van de op- zo gek, vertelt Reitze van Qiagen. ‘Deze
rughoudendheid bij het gebruik van deze gebouwde immuniteit.’ Ook een pluspunt is crisis is gewoonweg bizar. Er is geen enkel
zelftests. Claas: ‘Ik krijg er elke dag wel dat grote bedrijven op dit moment werken bedrijf dat aan deze ongewone vraag naar
twee of drie aangeboden om te proberen. aan het ontwikkelen van serologische tests tests kan voldoen. Op dit moment verho-
We hebben dat met een aantal gedaan, voor screeningsmachines, zodat veel testen gen we onze productie van anderhalf mil-
maar de resultaten waren nog niet erg po- tegelijkertijd kunnen worden uitgevoerd. joen testkits per maand naar vijf miljoen
sitief.’ Niesters vult aan: ‘Je hebt veel eiwit Maar zijn er genoeg tests beschikbaar? en later dit jaar zelfs naar twintig miljoen.
nodig voor een positief signaal. En er kan Maar elke speler in de diagnostiek-indus-
sprake zijn van kruisreactiviteit, bijvoor- trie zal met man en macht moeten werken
beeld voor andere coronavirussen. Je hebt om deze enorme vraag het hoofd te kun-
dus vaak te maken met vals-positieve en nen bieden.’

mei 2020 | 21

Smart vaporized hydrogen peroxide, humidity
and temperature measurement probe for
bio-decontamination processes

Vaisala PEROXCAP® HPP272

• For demanding H202 bio-decontamination
• For isolator, material transfer hatch, and room

bio-decontamination
• Provides all the parameters you need: hydrogen peroxide

vapor, temperature, humidity as relative saturation
and relative humidity, dew point, and vapor pressure
• Corrosion-resistant stainless-steel housing (IP65)
• Traceable calibration certificate

Read more:
www.vaisala.com/hpp272
Contact us:
[email protected]

Bètabanen is
vernieuwd!

CHEMTEIECBH&ANNLIIEFENEKSI,NCICIET,NCES

Met een breder platform, meer banen,
extra plaatsingsmogelijkheden en scherpere prijzen.

Bekijk vandaag de vernieuwde website nog!
www.betabanen.nl

Systec autoclaven voor veilig virusonderzoek FIND THE NEWEST
VACANCIES ON
De Systec autoclaven zijn speciaal ontwikkeld voor laboratorium OUR WEBSITE
sterilisatie applicaties. Uw processen worden veiliger, eenvoudiger,
nauwkeuriger, reproduceerbaar en valideerbaar met de autoclaven www.cls-services.nl
serie van Systec. De autoclaven variëren van 45 tot 1580 liter en zijn
gemaakt van roestvrijstaal AISI 304 (drukvat AISI 316L). recruitment, selection and secondment in
chemistry | pharma | biotech | food | feed
De H-serie 2D is een horizontale doorgeef autoclaaf. Deze kan worden
ingebouwd in een gasdichte wand voor bioveiligheidslaboratoria of Recruitment is about people. Our drive is to make people
cleanrooms. Deze serie bestaat uit 13 modellen van 90 tot 1580 liter. happy. Not only by having excellent employment conditions
but also by preparing you as good as possible for upcoming
Temperatuur- en drukbereik interviews and trying to make the whole recruitment process
Standaard tot 140 °C/4 bar, optioneel 150 °C/5bar. a more fun and positive experience. We have built expert
knowledge in our field when it comes to recruitment,
Touchscreen selection and secondment. We speak your language and
Geavanceerde touchscreen bediening. understand your needs and the challenges you face.
Zijbalk voor snelle informatie over Interested to know what we can do for you?
geactiveerde functies. Visit our website for more information, current vacancies
or send an open application.
Data opslag
Bestanden kunnen minimaal 10 jaar And with our free app you have new
worden bewaard. Downloaden rechtstreeks uit de autoclaaf via USB is jobs at your fingertips.
ook mogelijk (pdf of csv).
CLS Services
Vele opties beschikbaar
Onder andere wifi aansluiting, het opslaan van data rechtstreeks op CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE
uw computer of netwerk, Advanced 21 CFR Part 11 inclusief AuditTrail,
tot 5 extra PT-100 temperatuur sensoren.

Hettich Benelux produceert naast centrifuges standaard en maatwerk
klimaatapparatuur. Hettich Benelux levert ook laboratoriumapparatuur
van gerenommeerde merken, eventueel aangepast aan uw wens.

Hettich Benelux B.V.
De Aaldor 9 I 4191 PC I GELDERMALSEN I 088 221 99 00

www.hettichbenelux.com

90x123C2W Productpreview systec.indd 1 20-4-2020 11:40:20

ADEMEN UW LABCOLLEGA’S LABORA ANCIER
WEL SCHONE LUCHT?
VOORKOM SCHADEL�KE DAMPEN
DIE ONBEWUST VR�KOMEN IN UW LAB

TORIUMLEVER

k�k voor meer info op: www.boomlab.nl/veilige-hplc-opstelling

Boom B.V. Rabroekenweg 20, 7942 JE Meppel | P.O. Box 37, 7940 AA Meppel The Netherlands
T. +31 (0)522-26 87 00 | E. [email protected] | www.boomlab.nl

Daniël Linzel & Erwin Boutsma   Monitoring & Veiligheid

Corona-blog

Het nieuws over SARS-CoV-2 bereikt ons sneller dan we kunnen verwerken. De
ontwikkelingen leest u dagelijks in een blog op onze website; op deze pagina een
selectie van de meest interessante berichten van de afgelopen tijd.

Virus ontleed Superfluorescentie

Het mooiste populair-wetenschappelijke bericht van In de speurtocht naar snelle, goedkope, robuuste tests
de laatste weken komt op naam van de New York (zie ook pagina 20-21) hebben onderzoekers van
Times met de pakkende titel Bad news wrapped in Washington University in St. Louis een biosensor met
protein. Ze zetten alle genen van SARS-CoV-2 op een zeer sterke fluorescentie ontwikkeld, staat in Nature
rijtje, compleet met genetische code en 3D-model van Biomedical Engineering. De gevoeligheid is de grootste
het eiwit waarvoor het codeert. Prachtig gedaan, en troef: dankzij plasmonic-fluor, wat het signaal van con­
bijzonder dat een generiek medium als de NYT hier ventionele fluorescente labeling tot 6.700 keer ver­
ruimte aan geeft. sterkt, zou de methode honderd keer gevoeliger zijn
voor het detecteren van COVID-19.
u tinyurl.com/svrmlzb
u Luan et al. (2020). Nature Biomed Eng. doi.org/10.1038/
s41551-020-0547-4

Meerdere PCR’s tegelijk Testrobot ATS

Onderzoekers van de Goethe Universität Frankfurt am De Ben Gurion University in Israël ontwikkelde een
Main en het Rode Kruis bedachten een nieuwe corona- snellere coronadetectietest op basis van kunstmatige
testprocedure die veel sneller is dan bestaande metho­ intelligentie en een robot. De sleutel tot meer snelheid
des. Ze combineren neus- en keelholtesamples in een bleek te liggen in het onderverdelen van monsters
bufferoplossing en laten er dan een PCR-analyse op in verschillende pools. Door slim te mixen heb
los. Bij een negatief resultaat zijn alle gecombineerde je minder tests nodig om aan te tonen of iemand
samples negatief. Bij een positief resultaat moet je in­ COVID-19 heeft. Het systeem detecteert ook asympto­
dividueel verder testen en heb je binnen vier uur matische patiënten.
resultaat.
u tinyurl.com/c2w-testrobot
u tinyurl.com/c2w-pcrtest.
Nano-eilandjes
Genetische bescherming
Chinese en Zwitserse onderzoekers hebben een nieu­
Een van de meest raadselachtige aspecten van SARS- we, veelbelovende diagnostische test voor COVID-19
CoV-2 is de willekeur over hoe ziek iemand wordt. ontwikkeld aan de hand van een dubbel-functioneel
Misschien ligt dit aan een bepaalde genetische make- plasmonische biosensor gecombineerd met het plas­
up, net als bekend is van hiv, stellen onderzoekers in monische fotothermische effect en localized surface
Science. Verschillende initiatieven zijn inmiddels ge­ plasmon resonance sensing transduction. Je hebt dan
start om inzicht te krijgen in een gemeenschappelijke tweedimensionale gouden nano-eilandjes gefunctiona­
factor bij mensen die relatief milde klachten hebben, of liseerd met DNA-receptoren die SARS-CoV-2 door
juist doodziek worden. De universiteit van Helsinki is hybridisatie kunnen detecteren tot een concentratie
zelfs een website gestart om data van biobanken over van 0,22 picomolair.
de hele wereld te bundelen.
u tinyurl.com/c2w-plasmonbiosensor
u tinyurl.com/c2w-genmakeup
mei 2020 | 25

VEILIGHEID

iMeasure stimuleert veilig gedrag in productieomgevingen en geconditioneerde ruimtes

Zichtbaar veilig werken

Het monitoringsysteem iMeasure brengt onzichtbare risico’s in beeld en bevordert

veilig werken bij de gebruiker. De technologie is uniek in zijn eenvoudigheid en

flexibiliteit.

W aar gewerkt wordt met ge- technologie onzichtbare omstandighe- groot bedrijf kun je de data ook
vaarlijke stoffen, bestaan ri- den in beeld brengt. Daarnaast kunnen verzenden naar de regiekamer,
sico’s. Bedrijven gebruiken we het product precies aanpassen op de waar een veiligheidsmedewerker
strenge veiligheidsprotocol- behoeftes van de klant.’ zicht heeft op het grotere geheel.

len om riskante situaties zoveel mogelijk METEN, WETEN, VERBETEREN Is er iets niet orde? Dan laat het
te voorkomen. Maar hoe weet je écht ze- systeem dat weten. Je kunt precies

ker dat de werkomgeving van je laborato- iMeasure is een innovatieve methode, instellen wanneer er een alarm

rium veilig is? Hoe garandeer je de veilig- maar is voor de gebruiker heel eenvou- afgaat en hoe urgent de situatie

heid van je medewerkers of het product dig. Per apparaatje zijn er drie ingangen is. Rumaruson: ‘Is de temperatuur

dat je maakt? waar je verschillende meters aan kunt een paar graden te hoog? Dan

Om echt zeker te zijn van de situatie, hangen. De standaarduitrusting komt verschijnt er bijvoorbeeld een geel

moet je deze in beeld brengen. Dat kan met sensoren voor temperatuur, lucht- uitroepteken om de lage alarmfase

met iMeasure, een geautomatiseerd vochtigheid en drukverschil, maar je aan te geven. Wordt de situatie echt

monitoringsysteem van Denios dat de kunt bijvoorbeeld ook een deeltjesteller gevaarlijk? Dan kom je in de hoge

hoge veiligheidseisen van bijvoorbeeld integreren. ‘Ik heb ook wel eens gezien alarmfase en is het uitroepteken

farmaceutische bedrijven en voedings- dat een klant er een stoplicht op had rood.’

producenten waarborgt. geïnstalleerd, om te voorkomen dat Het alarm is zichtbaar op het kastje

iMeasure is speciaal ontwikkeld om mensen de ruimte betreden wanneer dat zelf en op de monitor. ‘Daarnaast

veilig gedrag in productieomgevingen niet veilig is’, vertelt Rumaruson. verstuurt het systeem een e-mail of

en geconditioneerde ruimtes zoals Het kastje verzamelt de gemeten sms naar een veiligheidsmedewerker’,

laboratoria en cleanrooms te stimuleren. data en zendt de versleutelde gegevens zegt Rumaruson. ‘Die kan dan meteen

Geen overbodige luxe, want tijdsdruk vervolgens door naar een online cloud. ter plaatse komen en handelen. Het

of financiële redenen kunnen er soms ‘Alleen de persoon met inloggegevens systeem maakt de lijnen dus veel

voor zorgen dat veilig werken, al dan niet kan bij die gegevens’, legt Rumaruson korter.’

onbewust, op de tweede plaats komt. uit. ‘Ook Denios kan hier dus niet bij. Je FLEXIBILITEIT EN ZEKERHEID
kunt het vergelijken met de aanschaf van
IN DE PRIJZEN een nieuwe telefoon. Je kiest zelf een iMeasure is merkonafhankelijk en

‘De meeste bedrijven beweren dat hun provider uit, maar die kan verder niet zien geheel naar smaak in te richten. Wat wil

werkomgeving veilig is, maar toon het wat jij met je telefoon doet. Heb je van- je meten? Wanneer slaat het systeem

maar eens aan’, zegt Norman Rumaruson, wege bedrijfsveiligheids-redenen geen alarm en hoe ziet dat eruit? Wie krijgt

technisch commercieel specialist bij toegang tot internet? Geen probleem, daar bericht van en hoe?

Denios. ‘Met iMeasure kan dat, want het het systeem werkt ook met een simkaart.’ Het systeem komt vervolgens kant en

systeem verzamelt 24/7 data, slaat alarm LIVE CONTROLEREN klaar bij de gebruiker aan. ‘Alle sensoren
bij gevaar en rapporteert precies wat je zijn aangesloten en de boel is getest,

nodig hebt. Zo kun je de veiligheid van Alle metingen zijn vervolgens zichtbaar, gekalibreerd en gevalideerd’, zegt

de werkomgeving altijd aantonen, ook gewoon op een monitor of tablet. Als Rumaruson. ‘Het enige dat nog moet

met terugwerkende kracht.’ je een scherm in de werkomgeving zet, gebeuren is de apparatuur ophangen

iMeasure is ontwikkeld in samenwerking kunnen laboranten dus live controleren en aansluiten op het netwerk of wifi.’

met hard- en softwareontwikkelaar of bijvoorbeeld de zuurkast waarmee Maar wat als het internet uitvalt? ‘Geen

iSense. In 2018 introduceerde Denios het ze willen werken veilig is. Maar in een probleem, iMeasure kan meer dan

product tijdens de World of Technology 400.000 metingen lokaal opslaan en

and Science vakbeurs. Ze wonnen toen ‘iMeasure gaat een stap zodra de verbinding hersteld is, uploadt
de TechAward voor beste innovatie bin- het systeem de data alsnog.’

nen de laboratoriumsector. Rumaruson: verder dan andere Als er iets misgaat in de werkruimte
‘iMeasure gaat een stap verder dan monitoringsystemen’ kun je dat dus direct zien en ondervan-
andere systemen, omdat de slimme gen, maar iMeasure is ook ideaal voor

controles achteraf. ‘Je kunt risicoanalyses
uitvoeren en rapporten maken’, zegt
Rumaruson. ‘En bij een controle kun je
precies aantonen wat de exacte status
van de situatie was op een bepaalde
datum.’

ALERTER EN BEWUSTER

iMeasure is bijvoorbeeld toepasbaar in de
VARIO-Flow van Denios, een innovatieve
zuurkast zonder glazen schuifwand die
de lucht op een speciale manier afzuigt.
Rumaruson: ‘Een klant had vier VARIO-
Flows en vroeg zich af: hoe weet ik zeker
dat mijn medewerkers veilig werken? Ze
gebruikten vaak een balans in de kast en

als je die tegen de achterwand plaatst,
kan dat de afzuiging belemmeren. We
hebben iMeasure toen aangesloten op
de drukmeters boven in de kast. Door
het drukverschil te monitoren, weet je

of de afzuiging in orde is.’
In een cleanroom ziet het er weer
heel anders uit. ‘Daar monitor je de
ruimte met een deeltjesteller en
een thermometer. Is een van de

twee niet in orde? Dan zie je dat in
bijvoorbeeld de omkleedruimte en
mag je niet naar binnen.’

VEILIGHEIDSBESEF

De voorbeelden illustreren hoe
iMeasure bijdraagt aan het veilig-
heidsbesef van de gebruiker. ‘In
een zuurkast gaat bijvoorbeeld
de lamp pas aan als de afzuiging

gereed is’, zegt Rumaruson. ‘Maar
hoe weet je echt zeker of dat
klopt? Is de luchtdruk wel in
orde? Of zijn er misschien nog
giftige dampen in de kast aan-

wezig? Het monitoringsysteem
kan dit herkennen en geeft
dan aan dat het onverstandig
is om de zuurkast te gebrui-

ken. Het is zichtbaar bewijs
en dat zorgt voor meer
bewustzijn bij de laborant.
Zo kunnen we écht veilige
werkplekken bieden.’

Dit artikel is tot stand
gekomen in samenwerking
met onze partner Denios.

KNCV

(Her)examen scheikunde

Door de maatregelen gewone situatie. Voor schei- vragen uit 2019. Kunt u
rondom het corona- kunde stonden de examens ge- het nog, deze vraagstukken
virus gaan de centra- pland op 11 mei (havo) en 19 oplossen? De antwoorden
le eindexamens dit jaar niet mei (vwo). Om toch een beetje vindt u op onze website
door. Normaal gesproken zijn in de eindexamensfeer te ko- kncv.nl/examen.
dat spannende tijden, nu door men, nemen we u graag mee
omstandigheden een heel on- naar een paar oude examen- Hanneke Reinders

28 | mei 2020

KNCV

mei 2020 | 29

KNCV Derde Nationaal
Chemisch Erfgoed

In 2018 zijn de Nederland kent een rijke Chemisch Erfgoed. Uit de lijst Barchusen deed experimenten
Chemie chemische historie, van voorgedragen locaties heeft in de kazematten waar vroeger
Historische met veel Nobelprijs­ een commissie dit jaar het de kanonnen stonden. Het bas-
Groep en de winnaars en kwalitatief hoog- ‘Laboratorium chimicum’ van tion kon tegen een stootje als er
KNCV begon­ staand onderzoek.Veel locaties de Duitse chemicus Johann iets mis zou gaan. De oude
nen met het in Nederland kennen dan ook Conrad Barchusen verkozen. tegelvloer, stookovens en instru-
benoemen van een bijzondere chemische ge- Deze was gelegen in het oude menten (o.a. een alambiek) zijn
Nationaal schiedenis. Het zou zonde zijn bastion van Sonnenborgh in nu nog steeds te zien in de vorm
Chemisch om dit verleden uit het oog te Utrecht. Hier begon Barchusen van een permanente
Erfgoed. verliezen. De Chemie rond 1695 in de verlaten ruim- tentoons­ telling.
Historische Groep en de KNCV te met het uitvoeren van zijn Het was de bedoeling om de
KNCV, FRANK SEKERIS zijn in 2018, in navolging van experimenten. Het werd daar- plaquette behorende bij deze
internationale zusterverenigin- mee het eerste Utrechtse che- toekenning te onthullen tijdens
gen, begonnen met het benoe- mische laboratorium en heeft een bijeenkomst begin juni, wat
men van Nationaal Chemisch 28 jaar dienst gedaan. helaas geen doorgang vindt we-
Erfgoed. gens de coronacrisis.We hopen
Het eerste jaar viel de eer te het later dit jaar alsnog te kun-
beurt aan de Ovale Zaal met de nen doen.
Grote Elektriseermachine van
het Teylers Museum.Vorig jaar Frans Koeman
kreeg het Grote Kantoor van
DSM het predikaat Nationaal

30 | mei 2020

KNCV

Voormalig winnaar Van
Marumpenning aan het woord

De KNCV reikt sinds 1987 de Van Marumpenning uit aan chemici die
een bijzondere bijdrage leveren aan de communicatie naar een breed
publiek over de de ontwikkeling en betekenis van de chemie voor de
maatschappij. Wij blikken terug met de winnaar van 2014: Arne Mast.

Stel uzelf voor… ring van de beeldvorming van Hogeschool van Amsterdam. eind van mijn carrière. Voor
scheikunde bij jongeren als Daarnaast ontwikkel ik les- jongere winnaars zal het meer
‘Ik ben chemicus en lid van voor mijn bijdrage aan de on- materiaal, geef ik trainingen deuren open, maar voor mij
de KNCV. Ik heb mijn hele derwijsvernieuwing CMLS en geef ik op de Woudschoten was het voornamelijk een
werkzame leven in, voor of en de nieuwe scheikunde. Chemieconferentie jaarlijks mooie erkenning. Hier kreeg
aan scheikundeonderwijs ge- Het is belangrijk om te blij- Chemical Egg-races met ik mooie complimenten over
werkt. Ik ben onlangs zeven- ven vernieuwen en mee te Susanne Dirks-Trommelen. vanuit de omgeving en ik ben
tig jaar oud geworden, dus gaan met de tijd.’ Dat is een korte scheikundige er zelf erg trots op dat ik tus-
dat werkzame leven duurt in- wedstrijd die in anderhalf uur sen de namen van de voor-
middels vijftig jaar.’ Wat doet u momen­ een winnaar oplevert.’ malig winnaars sta. Het is ten
teel nog in het che­ slotte een onderscheiding
Voor welke verdien­ mische werkveld? Wat heeft de Van door je vakgenoten en vanuit
sten heeft u de prijs Marumpenning u de beroepsvereniging.’
ontvangen? ‘Best wel veel. Ik ben vervan- gebracht?
gend docent, lerarenopleider Frank Sekeris
‘Dat staat me nog goed bij. en scheikundedocent aan de ‘Ik kreeg de penning in het
Het was voor zowel verbete-

Nomineer nu

De Van Marumpenning
wordt toegekend aan
chemici die een bijzondere
bijdrage leveren aan de
communicatie naar een
breed publiek over de
ontwikkeling en betekenis
van de chemie voor de
maatschappij. Dat zijn
bijvoorbeeld initiatieven
op het gebied van onder­
wijs, voorlichting, onder­
zoek, innovatie of ge­
schiedbeschouwing. Zo­
wel jonge talenten als
mensen met een lange
staat van dienst, kunnen
worden genomineerd.
Sinds 2018 is de van Mar­
umpenning een publieks­
prijs. Dat betekent dat u
als KNCV-lid bepaalt wie
de winnaar wordt. Tot
31 mei kunt u kandidaten
nomineren via www.kncv.
nl/marum. Daarna bepa­
len alle leden van de KNCV
in twee stemrondes de
winnaar van deze penning.

mei 2020 | 31

Bedrijvengids Overzicht van laboratoriumleveranciers en dienstverleners

LABORATORIUMAPPARATUUR ONDERHOUD EN VALIDATIE

Inacom Instruments Poly Temp Scientific

Industrial & Analycal Components A: De Marne 211 | 8701 MH Bolsward
Dwarsweg 71a T: +31 (0)515-575105
3959 AE OVERBERG E: [email protected]
T: +31 (0)318-521151 W: www.polytemp.nl
E: [email protected]
I: www.inacom.nl Part of your team! Uw leverancier van moderne lab apparatuur met ouderwets goede
service
Al meer dan 30 jaar toeleverancier van laboratorium artikelen zoals onderde- Naast ons leveringsprogramma van laboratorium apparatuur voeren wij ook
len, verbruiksartikelen en toebehoren voor chromatografie en vloeistof analyse merkonafhankelijk onderhoud uit op vriezers, flowkasten en incubatoren. Zowel
systemen. Inacom Instruments is al vele jaren distributeur van IDEX Health & koeltechnisch onderhoud en reparaties als validatie van LAF-kasten behoort tot onze
Science, Vici/Valco en vele anderen. Onze website geeft een goed overzicht expertise. Ook bieden wij een 24/7 storingsdienst en hebben wij de beschikking over
hiervan en tevens alle informatie per product. een eigen reparatiecentrum en leenapparatuur.

Instrument Solutions BIOBANKING/KOELAPPARATUUR

A: De Liesbosch 50 | 3439 LC Nieuwegein (NL) PHC Europe B.V
T: +31 (0)88 4678786
E: [email protected] Voorheen bekend als Panasonic
W: www.instrument-solutions.com Biomedical Sales Europe B.V.
A: Nijverheidsweg 120 / 4879 AZ Etten-Leur
Vanaf 2000 uw partner op het gebied van laboratorium analyseapparatuur, T: +31 (0)76 - 543 38 33
verbruiksmateriaal en Service Support in België, Nederland en Luxemburg. F: +31 (0)76 – 541 37 32
Specialiteit is monstervoorbewerking en –behandeling in het algemeen, E: [email protected]
automatisering & dosering voor elementanalyse, chromatografie, geur- en W: www.phchd.com/eu/biomedical
smaakanalyse, deeltjesgrootte & materiaalkarakterisering.
Service Support betreft installatie, reparatie en preventief onderhoud op uw Voorheen als Panasonic, en nu onder onze huidige merknaam PHCbi, staan we
locatie of in ons Service Center in Nieuwegein. al bijna 30 jaar garant voor kwaliteit en betrouwbaarheid. Snelle levering, uit-
Verder beschikken wij over een eigen demonstratie- en applicatielaboratorium. stekende (back-up) service, optimale celkweek resultaten en de meest veilige
en zekere opslag voor uw kostbare samples zijn hiervan o.a. de reden.
Labexchange (ULT) vriezers, CO2- en multigas incubatoren, koel- en broedstoven, klimaat-
kasten bloedbewaarkasten, medische- en farmaceutische vriezers, LN2 opslag,
Laboratorium- en analysesystemen. Als autoclaven.
nieuw. Met garantie.
BIOPROCESSING
Labexchange is de toonaangevende aanbieder van gebruikte laboratorium-
en analyseapparatuur. Labexchange staat al 30 jaar voor grote technische INFORS Benelux BV
betrouwbaarheid en veelomvattende service.
Uw specialist voor bioreactoren, schud-in-
T: +49 7475 9514 0 cubatoren en bioprocess software. U
E: [email protected] profiteert van geavanceerde systemen die bijdragen aan uw succes door de
W: www.labexchange.com productiviteit van uw cellijnen of micro-organismen te maximaliseren zonder
de reproduceerbaarheid op te offeren.
We hebben een omvangrijk assortiment gebruikte en nieuwe laboratoriumequip- A: Markweg 9-A / 6883 JL Velp
ment in de volgende categorieën: laboratorium en analyse, spectroscopie, chroma- T: +31 (0)26-3693100
tografie, laboratoriuminrichting en life science. Bijvoorbeeld: gaschromatografen, E: [email protected]
GC/MS, FTIR-spectrometers, massaspectrometers, HPLC-systemen, ICP- W: www.infors-ht.com
systemen, laminarflow, ovens, centrifuges, laboratoriummeubels en zuurkasten.
We offer the right solutions for your applications:
LabMakelaar Benelux BV - Fermentatie van microorganismen (bacterien, schimmels en gisten)
- Cell culture (mammalian cells, insect cells, plant cells and algae)
A:Knibbelweg 18-C | 2761 JE Zevenhuizen (ZH) - Biofuels (biodiesel and bioethanol)
T: +31 (0) 180-321820 - Bioprocess integration in one software platform
E: [email protected] - Customer-specific bioreactors and incubation shakers
W: www.labmakelaar.com - Qualification of bioreactors and incubation shakers

Dé Benelux specialist voor aan- en verkoop van alle gebruikte laboratorium instru- An eye toward solutions and personal, sustainable customer relationships are
menten en meubilair. Met garantie. Ruime ervaring in life-sciences, milieu, medisch, our greatest strengths.
R&D, voeding, onderwijs en labinrichting.
LabMakelaar Benelux B.V. bestaat uit 3 bedrijfsdivisies om een all-in concept voor
het laboratorium te kunnen bieden;
- LabMakelaar voor laboratorium apparatuur en meubilair
- Laboratorium.shop voor glaswerk en disposables
- LabforRent voor huur en verhuur van laboratorium ruimtes

LABORATORIUMAPPARATUUR &
BIOBANKING

G.R.Instruments BV Scientific equipment
specialist
A. Voswijk 7 – 3961 NH – Wijk bij Duurstede (NL)
T. +31-(0)-343-520284
E. [email protected]
W. www.grinstruments.com

Bent u op zoek naar innovatieve laboratoriumapparatuur van hoge kwaliteit Wilt u ook een vermelding
voor de juiste prijs? in de Bedrijvengids?
Wij bieden u passende oplossingen met zowel nieuwe en/of gebruikte labora-
toriumapparatuur, voor bewerking en optimale, veilige opslag van waardevolle Informeer naar de mogelijkheden,
onderzoeken, producten of samples. [email protected]
Eigen Inkoop - Verkoop - Levering - Onderhoud - Reparaties - Keuringen en uit-
stekende eigen 24uurs-Service voor Anaerobe werkstations, ULT vriezers -86°C,
LN2 opslag -196°C, koel/Vriescellen, Koel/vries en klimaatkasten, Centrifuges,
Incubatoren, Ovens, Waterbaden, Vriesdrogers & Veiligheidswerkbanken.

NBC-20

Netherlands Biotechnology Conference

Biotechnologiecongressen uitgesteld in verband met corona

Door de verspreiding van het Coronavirus (COVID-19), heeft het organiserend comité
besloten om de gezamenlijke organisatie van de congressen NBC-20, ECB2020
en IBS2020 uit te stellen. De conferenties stonden gepland van 28 juni tot en met
1 juli 2020.
Het gezamenlijk georganiseerde biotechnologiecongres zal nu plaats vinden van
9 tot en met 12 mei 2021 in het MECC in Maastricht. De NBV onderzoekt momenteel
tevens de mogelijkheid voor de organisatie van een NBC in 2020. Zodra hier meer
duidelijkheid over is, verneemt u dit uiteraard via onze kanalen.

KVCV

Onze lucht bleef lang
een onbekende!

Dit is deel Het vuur als grote on- vroegen, kreeg deze allereerste gen van de gasvolumes. Eerst
twee van een bekende kreeg plots algemene theorie over de ver- zag hij volgens het recept van
tweeluik over een mogelijke verkla- branding overal aanhangers. Priestley hoe zacht verwarmd
de geschiede­ ring. De zogenaamde ‘flo- kwik een rode korst vormde,
nis van het be­ giston-theorie’, eerst bedacht Gedeflogistikeerd doch merkte tegelijk dat in een
palen van de door Johann Joachim Becher aangesloten vat een gedeelte
luchtcomposi­ (1635-1682), later uitgewerkt Voornamelijk in Engeland van de lucht werd opgenomen.
tie. Deel één door Georg Ernst Stahl (1660- bloeide deze zogenaamde Dit stopte uiteindelijk bij onge-
kon u lezen in 1734). Dit ‘flogiston’ betekent ‘pneumatische’ chemie heel veer een vijfde afname. Hoe
het vorige ‘het brandbare‘ in elke mate- sterk op (pneuma = lucht of kon nu de verwachtte flo-
nummer. rie. Het zou dus het gedeelte wind). Een bijzondere figuur giston-afgave bij deze calcinatie
van de stof zijn dat door ver- was Joseph Priestley (1733- ook deze afname in lucht ver-
hitting via de vlam door de 1804). Hij was een zeer goede klaren? Meer nog, bij verder
lucht wordt opgenomen. Zo experimentator en ontdekker apart verhitten van deze rode
zal volgens deze theorie bij- van verscheidene gassen. Zeker stof kwam ook evenveel ‘lucht’
voorbeeld een brandende kaars de belangrijkste was zijn berei- vrij als voordien was opgeno-
in een gesloten pot uitdoven ding van een nieuwe soort men, de zogenaamde gedeflo-
omdat de lucht verzadigd lucht die volgens hem totaal gistikeerde lucht volgens
wordt aan dit flogiston. Dit ‘gedeflogistikeerd’ is omdat Priestley.
leek bijzonder logisch. deze veel sterker dan gewone Door de meting van gasvolu-
Doch hoe dan te verklaren dat lucht de verbranding kon sti- mes en afzonderlijk onderzoek
metalen bij het verhitten muleren en dus beter het flo- op de eigenschappen van beide
zwaarder worden? Dit was dui- giston kan opnemen. In 1774 fracties zag Lavoisier een mo-
delijk bij enkele voorbeelden bezocht Priestley Parijs en de gelijke verklaring. Zoals bleek
als lood en ijzer onweerlegbaar academie voor wetenschappen, bij inademingsproeven met
gemeten. Het verzwaren van ook al stonden Engeland en muizen op de twee apart opge-
sommige metalen bij de zoge- Frankrijk toen op oorlogsvoet. vangen luchtfracties, zijn dit
naamde ‘calcinatie’ (bv. het In 1775 deed Antoine twee soorten gassen. Een in de
roesten van ijzer) leek niet te Lavoisier (1743-1794) deze verhouding van 4/5 lucht waar-
passen in deze theorie. wel heel bijzondere bereiding in muizen stikken (stikstofgas
Mogelijk kon het vrijkomende uitgaande van kwik over, maar was al eerder ontdekt) en een
flogiston een negatief gewicht dan met een paar extra metin- gedeelte dat ook bij de mens
hebben. Of misschien zouden bij inademen een zeker eufo-
het vuurpartikels zijn die in het risch gevoel gaf. Bij verbran-
metaal kruipen. Ondanks het dingsproeven van koolstof,
feit dat zekere waarnemingen zwavel of fosfor in deze nieuwe
een vrij speculatieve uitleg soort lucht werden gassen ge-
vormd die bij opvang in water
telkens zuren vormden.
Vandaar de naam ‘oxygène’

34 | mei 2020

voor dit nieuwe gas (afgeleid meetbare volumes zuurstof. elementen als atomen te be-
uit het Grieks ‘oxus’ voor zuur Elke stof bleek bij verbranding schouwen (dat materie uit ele-
en uit het Frans vertaald ‘zuur- een bepaald gewicht zuurstof te mentaire deeltjes zou samen­
vormend’ of kortweg zuurstof). binden. gesteld zijn, was al eerder
Dit gas was dus een normaal De Fransman Louis Proust voorgesteld door Newton en
gedeelte van lucht. Bij de ver- (1754-1826) besloot uit de vele tijdgenoten in de loop van de
branding wordt dus niet een nieuwe gegevens anno 1800, 17de eeuw).
soort flogiston vrijgesteld, maar dat elke stof een vaste samen-
wordt net andersom een ge- stelling moest hebben. Maar de Latijnse namen
deelte lucht, de zuurstof, op­ gerenommeerde landgenoot van
genomen. De vrij koppige Proust, Claude-Louis Berthollet Vermits water van welke oor-
Priestley bleef tot aan zijn (1748-1822) vond bij oxidatie sprong dan ook telkens dezelfde
dood in 1804 een verwoede van onder andere koper toch eigenschappen in soortelijk ge-
tegenstander van deze in zijn variabele hoeveelheden zuur- wicht bezit en met een vaste
ogen ‘vermaledijde’ opvatting. stof. Proust kon evenwel bewij- verhouding tussen de hoeveel-
Ondanks het aanvankelijke on- zen dat hier sprake was van heid waterstof en zuurstof bij
geloof van velen werd deze mengsels (koper vormt de ver- elke synthese wordt gevormd,
nieuwe verbrandingstheorie bindingen CuO en ook Cu2O). zouden ook de kleinste deeltjes
vanaf 1800 vrij algemeen aan- Het was John Dalton (1766- van water een vaste samenstel-
genomen. Het zette de chemie 1844), aanhanger van de hypo- ling moeten hebben. Dalton te-
definitief op het goede spoor. these van Proust, die verder kende de atomen voor zuurstof
doordacht op het begrip ‘ele- en waterstof aanvankelijk als
Moderne chemie ment’.Voornamelijk door zijn bolletjes.
studie op de vorming van water, Een decennium later volgde de
De moderne chemie start vol- eerder beschreven door voorstelling volgens Jöns Jacob
gens velen bij de publicatie van Lavoisier, kwam Dalton met Berzelius met de eerste letters
Lavoisier in 1787 over ‘zuur- een gedurfde voorstelling om de van de Latijnse namen, O voor
stof’ en met het einde van de oxygen en H voor hydrogen.
flogistontheorie. Lavoisier be- Water kreeg nu een eerste voor-
schreef zuurstof en stikstof als stelling met een letterformule
‘elementen’, stoffen welke niet HxOY maar Dalton ging nog
verder te ontbinden zijn zoals verder. Hij poneerde X=Y=1
eerder de lucht wel was. Met de als een zuivere hypothese. De
nieuwe inzichten over de ver- formule van water bleef heel
branding werden vanaf nu ‘oxi- lang HO. Dit idee is een halve
datiereacties’ mogelijk met eeuw een onderwerp van dis-
cussie geweest waarop we ver-
der ingaan in een ander artikel

mei 2020 | 35

KVCV

over ‘Waterstof’. Pas vanaf hoeveelheid maar wel een aan- Een zuurstofconcentratie van minder dan 14 %, zoals hier op Denali in Alaska, zorgt
midden 19de eeuw kregen de zienlijk gehalte in de uitgea- voor problemen met de ademhaling.
gassen van lucht de formules demde lucht. De eenvoudigste
O2 en N2. proef is de vertroebeling van eerst vrij traag het koolzuur laars zijn. In het totaalplaatje
Stikstof, aanwezig in lucht kalkwater door vorming van dat dan snel overgaat in het heeft het toch weinig te beteke-
voor 78 %, werd in 1772 als het zeer weinig oplosbare goed oplosbare bicarbonaat. nen. Het cijfer 24 is niet zeker,
‘flogistonrijke’ lucht geïso- calciumcarbonaat. Dit effect moet ook actueel omdat deze molecule beter de
leerd doch pas in 1840 als ele- In de prehistorie van onze aar- heel sterk meespelen in de warmte zou absorberen, want
ment erkend. Als vloeistof bij de (het krijttijdperk) moet het klimaatregeling. Een illustra- deze apolaire moleculen doen
-196 °C is het een modern gehalte aan CO2 bijzonder tie: uit berekening van de dit veel minder goed. Dit getal
koelmiddel met vele toepas- hoog zijn geweest. Door de al- verbrande hoeveelheid steen- is eerder een vrij arbitraire
singen. De benaming ‘stikstof’ gengroei in de toen erg warme kool en petroleum in 2015 schatting verwijzend naar de
wordt in de media vaak ver- wateren werden enorme afzet- (cf. Google) werd dat jaar langere levensduur van me-
noemd, maar eigenlijk bedoelt tingen van kalksteen gevormd , 5 ppm CO2-gas de lucht in- thaan in de atmosfeer vergele-
men de verbindingen van stik- nu zo herkenbaar in de kalk- gestuurd. Maar de metingen ken met CO2. De meest be-
stof, voornamelijk dan NO2 steenmassieven van de Alpen in de lucht geven minder dan langrijke vorming van methaan
als giftig uitstootgas van mo- en Pyreneeën. Sinds de eerste 1 ppm stijging aan voor dat kan komen van het ontvriezen
toren en ook de nitraten in metingen rond 1900 is dit ge- jaar. Dit feit komt echter niet van de permafrost, in grote op-
verband met overbemesting halte gestegen van 0,03 v% tot in de klimaatrubrieken! pervlakten aanwezig in het
en waterverontreiniging. 0,04 v%. Velen vermoeden dat (Nota: de omzetting van vo- hoge noorden.
Zuurstof is onder normale deze stijging een bedreiging lumeprocent in gassen naar Om het klimaatverhaal te ver-
omstandigheden voor onge- wordt voor ons klimaat omdat deeltjesverhouding in ppm of volledigen werd ook het afne-
veer 21 % aanwezig. Voor dit als broeikasgas voor een deeltjes per miljoen kan je mend ozongehalte op het eind
onze ademhaling blijkt dat de stijging van de globale tempe- vinden op Facebook ‘ik heb van vorige eeuw als een bedrei-
opname in onze longen sterk ratuur kan werken. een vraag’). ging aangezien. Dit gas zit
afneemt vanaf een gehalte van Dit fenomeen werd voor het voornamelijk in de stratosfeer
14 %. Zo zal een persoon in eerst beschreven door de Ierse Methaan (op 10 à 20 km hoogte) en
een gesloten ruimte van chemicus John Tyndall (1820- vangt voornamelijk de schade-
4 à 5 m3 deze grenswaarde na 1893). Maar volgens hem is Als kleinste in dit verhaal is lijke uv-stralen van de zon op.
24 uren ervaren en aan zuur- waterdamp en dus de lucht- het vaak vernoemde methaan- De laatste decennia blijkt er
stoftekort lijden. Ook op grote vochtigheid veel belangrijker. gas. Het is slechts voor 1,8 ppm een herstel te zijn van ozon in
hoogte nemen onze rode Zonder waterdamp zouden bij (of 0,0001 %) aanwezig in de het zuidpoolgebied. Men denkt
bloedlichaampjes te weinig ons de planten in één nacht be- lucht. Met als conotatie dat dat de verminderde uitstoot
zuurstof op. vriezen. Dit fenomeen kennen dit gas een minstens 24 maal van gechloreerde chemicaliën
we ook duidelijk in de droge sterker broeikasgas is dan hiermee te maken heeft.
Spectroscopie woestijn met zijn grote hitte CO2, kan men wel de indruk
overdag en zijn vriesnachten. geven dat de herkauwende Arsène Lepoivre
Eind 19de eeuw werden vele Verzadigde lucht kan ruim 1 % koeien grote klimaatbezoede-
elementen in de lucht ontdekt vocht (in de gasfase) bevatten
door middel van nieuwe ana- en bij een opwarming van 5 °C
lysemethoden. Voornamelijk geeft het verschil in dampdruk
de spectroscopie reveleerde van water een toename van
minuscule hoeveelheden van 0,3 % (dit is ruim 3.000 ppm
de edelgassen (helium in wat in orde van grootte veel
1868, neon, xenon en krypton aanzienlijker is dan de mogelij-
in 1898). Alleen argon bleek ke stijging aan CO2)!
voor 0,94 % voldoende aan- Wat dit betekent in de toename
wezig om al in 1894 ontdekt van de bewolking kan dus
en geïsoleerd te kunnen enorm zijn. De hamvraag blijft
worden. of we door de beperking van
Koolzuuranhydride (CO2) onze CO2-uitstoot dit fenomeen
was al vroeg aangetoond in kunnen vermijden? Hopelijk
lucht. De eerste grondige stu- springt de natuur ons ter hulp,
die kwam van Joseph Black want CO2 kan volledig worden
(1728-1799). Hij toonde de opgenomen in de grote ocea-
vorming aan bij het verhitten nen. Bij een pH rond 8 neemt
van kalksteen. In de lucht zeewater het gas op en vormt
vond hij slechts een minieme

36 | mei 2020

ChemCYS 2020
DVan 19e btiojetenekonmmst veontd21 fdeeborrguanaisrciheocrhgemaine,id­e re-
triciteit het gedurende een vijf- welbekende KaféCV.
sdcoeenefevrreidjnftepkiteelicadneeabnetnsetrrdijgunosmeehn.eFetOgloBdoerlkiéartantelii-je-nsvealkvcnaeeitrtreshieinebpaetorvlaleayanrmasdnfCederriidhts(iaeReet-iAfemrKFaegnTiVms)dCeternaroVtdyanitcti-ae- tiental minuten begaf als ge- Op donderdagavond kregen de
Cdeonsndfeezereednitice ebleef het in- wikkeling en commercialisatie volg van een stroompanne die deelnemers de kans hun benen
de hele kuststreek trof. te strekken tijdens het social
fteornratYioonaulenkgaraSktcerieuintgte-ists (vCanhinetrma- CkriYstSall)ij.ne mesopo- Deze editie konden we ook re- event, dat van de juiste tonen
kenen op 126 posters binnen werd voorzien door de lokale
sproken met de aanwezigheid reuze zeolieten. diezelfde zes categorieën. Deze DJ Kevin. De foto’s kan je te-
posters werden onderverdeeld rugvinden in het fotoalbum op
van 310 deelnemers afkomstig in twee postersessies, wat zorg- de KVCV-website, ze spreken
de voor een gezellige drukte voor zich.Tijdens deze avond
uit 31 verschillende landen. Hoge kwaliteit op woensdag- en donderdag- werd ook de Nattapon-award
avond in de gangen tussen de in het leven geroepen voor de
Het wetenschappelijke pro- Tijdens de parallelle sessies posterborden. deelnemer met de beste dance
Op woensdagavond konden moves.
gramma bestond uit drie ple- waren alle onderdelen van de we weer beroep doen op een Als afsluiter werden op vrijdag-
diverse groep van werknemers ochtend twee soft-skill
naire sprekers, vier parallelle chemie vertegenwoordigd, ge- uit de sector van de chemie en workshops gegeven. Hier kre-
life sciences die tussen pot en gen de deelnemers tips over
sessies, postersessies en afslui- groepeerd in zes categorieën. pint met passie vertelden over hoe ze hun netwerk kunnen
hun carrièreverloop en huidige uitbouwen en welke rol sociale
tend twee soft-skill workshops. Dit resulteerde in 106 zeer di- functie tijdens het ondertussen media als LinkedIn hierbij kun-
nen spelen.
De plenaire sprekers, Sarah verse lezingen. De kwaliteit

O’Connor, Krzysztof Matyjas­ van de lezingen en de kennis

zewski en Noemi Linares, zijn van de sprekers waren dit jaar

elk experten in hun vakgebied zeer hoog. Ook het improvisa-

en gaven inspirerende lezingen tietalent van de deelnemers en

over respectievelijk het ge- de organisatoren werd even op

bruik van plantenenzymen in de proef gesteld toen de elek-

Netwerk uitbreiden

Kortom, ChemCYS 2020 was
een zeer geslaagde editie. De
deelnemers hebben tijdens dit
congres zowel hun netwerk als
hun kennis aanzienlijk kunnen
uitbreiden. Een strandwande-
ling zat er voor velen mis-
schien niet in tijdens de koude
februarimaand, maar gezien
de huidige omstandigheden
kunnen we ons wel gelukkig
prijzen dat het congres niet
belemmerd geweest is.Vele an-
dere activiteiten en congressen
zijn dezer tijden een ander lot
beschoren.

Nathan Carpentier
Voorzitter Jong-KVCV

COLOFON De KVCV-redactie kan gecontacteerd € 363,- Universiteiten en hogescholen Zilveren KVCV-lidmaatschap:
worden op [email protected]. € 1.694,- (goud), € 1.029,- (zilver), € 363,- Janssen Pharmaceutica
KVCV vzw Aankondigingen van activiteiten e.d. kun- (brons) Bedrijven Bronzen KVCV-lidmaatschap:
p/a Universiteit nen eveneens doorgegeven worden voor Al deze bedragen zijn inclusief 21 % Analytik Jena, ARLANXEO Belgium, Bayer
Antwerpen - opname. BTW. Agriculture, Covestro, Evonik Antwerpen,
Campus Groenenborger - Departement KVCV-bestuur Op www.kvcv.be vindt u de modaliteiten Interscience Belgium, Laborama, Optimus
Chemie - Groenenborgerlaan 171 - Algemeen Voorzitter: Christophe De Bie van de verschillende lidmaatschappen en Instruments, Primoris Belgium,
2020 Antwerpen ([email protected]) is er de mogelijkheid tot intekenen op het SerCoLab, Tessenderlo Chemie, Tiense
tel: +32 479 60 12 32, [email protected], Ondervoorzitter: Eric Schouteden gewenste lidmaatschap. Suikerraffinaderij, Umicore
www.kvcv.be Secretaris: Thomas Vranken Binnen het standaard lidmaatschap is er Lidmaatschap universiteiten en
BTW-nummer: BE410-934-461 Penningmeester: Karel Haesevoets de mogelijkheid om het lidgeld over te hogescholen:
IBAN: BE04 4310 6848 8131, BIC: KREDBEBB Raadsleden: Denis Comeyne en Rudolf maken via domiciliëring (www.kvcv.be). Odisee
Redactie KVCV-pagina’s Vanheertum Indien u intekent voor domiciliëring, krijgt
An Mammolito en Christophe De Bie. KVCV-lidgelden u een eenmalige korting van € 10,-, wat
€ 55,- Standaard lidmaatschap het lidgeld eenmalig op € 45,- brengt.
€ 30,- Young professionals KVCV wordt gesteund door
(t. e. m. 29 jaar, kopie identiteitskaart) Gouden KVCV-lidmaatschap:
€ 12,- Studenten (kopie studentenkaart) BASF Antwerpen, ExxonMobil Chemical
€ 165,- Secundaire scholen Europe, Oxford Global Resources,
Sumitomo Chemical Europe

mei 2020 | 37

advertentie

Start-up Michelle Wijma

Nieguiewrsig Van gist naar‘We wisten precies aan welke knoppen we moesten draaien’
eiwitpoeder
We openen
nieuwe werelden

In FUMI Ingredients kunnen Edgar Suarez en Corjan
van den Berg volledig hun ei kwijt. Ze ontwikkelden
hét product waarnaar de voedingsmarkt zo hongerig
is: een plantaardig alternatief voor kippenei-eiwit.

Met ons assortiment uit Vier jaar lang zochten biotechno- voedingsmarkt’, stelt Van den Berg.
meer dan 30.000 artikelen logen Corjan van den Berg en Dat is mooi meegenomen, maar het is niet
vindt u altijd het juiste om Edgar Suarez naar een manier de reden dat Van den Berg en Suarez een
verder te komen. om hoogwaardige eiwitten te alternatief zochten.Van den Berg: ‘De pro-
produceren uit microalgen, destijds als res- ductie van kippenei-eiwit is ontzettend inef-
Onze missie: pectievelijk assistent professor en promoven- ficiënt. Dat is waardoor wij aan gaan staan.
Uw visie. dus bij de vakgroep bioprocess engineering Wij zijn engineers en denken: deze keten is
aan Wageningen University and Research. omslachtig, dat kan beter en slimmer.’ Hun
carlroth.nl ‘We zagen er wel muziek in,’ vertelt Van den doel is dan ook niet om een exact lijkende
Berg, ‘maar microalgen zijn een prijzige vervanger te maken. ‘We zoeken iets wat
grondstof, dus een kostenefficiënt product zich gedraagt als kippenei-eiwit en zuiveren
neerzetten bleek moeilijk.’ het precies zo ver op als strikt noodzakelijk.
Het duo was op zoek naar een plantaardige Dat is hoe je een kosteneffectief product op
vervanger voor kippenei-eiwit, een ambiti- de markt zet.’
euze uitdaging. ‘Eiwitpoeder gemaakt van
kippeneieren is zo uniek in zijn functionali- De gamechanger
teit, dat het nauwelijks na te bootsen is’,
zegt Van den Berg. ‘En het zit overal in. Je Begin 2019 besloten de twee biotechnolo-
plakt er vleesvervangers mee aan elkaar, gen te experimenteren met een ander mi-
schuimt het op voor bakkerijproducten of cro-organisme: gist. ‘Niets hield ons tegen
gebruikt het als emulgator in mayonaise.’ om te kijken of we er hoogwaardige ingredi-
Maar de voedingsmarkt snakt naar een alter- ënten uit konden halen’, zegt Van den Berg.
natief, want de productie van het eiwitpoe- En dat lukte. ‘Je kunt de gistcel voor je zien
der is belastend voor dier en milieu. ‘Merken als een gevulde ballon.Wij prikken de cel-
willen graag het label plant based op hun pro- wand door en zuigen de inhoud eruit. Na
ducten dragen, want dat resoneert op de het proces blijft er een poeder over dat be-
staat uit grote, functionele eiwitten waarvan
‘ We zijn benieuwd de tertiaire structuur nog intact is.
hoe ons product Daardoor heeft het ingrediënt vergelijkbare
het doet in effecten als kippenei-eiwit.’
vleesvervangers’ Opnieuw deed Van den Berg een kostenbe-
rekening. Dit keer met het voordeel dat gist
relatief goedkoop is, want bij bierbrouwerij-
en blijft het over als restproduct. ‘Er kwam
uit dat we na opschaling zelfs onder de prijs
van kippenei-eiwit kunnen gaan zitten. Dat

NL_C2W3_8L a|b tmecehni o2l0og2y0_Neugier_Auswahl_1_3_60x2592.0in.d0d3.21020 08:58:07

was voor mij de gamechanger, toen wist ik: den Berg geeft niet prijs welke bedrijven dat ‘Dankzij het succes van vorig jaar, zitten we
dit moeten we de wereld in brengen.’ zijn, ‘maar als je in de supermarkt een merk inmiddels ook in het vizier van investeer-
Na de oprichting van FUMI Ingredients ziet dat kippenei-eiwit gebruikt, is de kans ders’, vervolgt Van den Berg. Het leverde
ging het razendsnel. ‘Op die algen hadden groot dat het contact met ons heeft gezocht.’ FUMI Ingredients begin 2020 € 500.000
we al een poosje zitten broeden, dus we De voedselproducenten gaan het eiwitpoe- op. ‘Met dat geld gaan we een grotere pro-
wisten precies aan welke knoppen we nu der nu testen in hun producten en Van den ductiefaciliteit bouwen. Die zijn we nu aan
moesten draaien’, zegt Van den Berg. Het Berg hoopt op positieve feedback. ‘We zijn het plannen.’Veel verder kijkt Van den Berg
ondernemersduo begon op labschaal te heel benieuwd hoe ons ingrediënt het doet niet vooruit. ‘Ik ben vooral bezig met van-
produceren. ‘Maar met tien gram product in bijvoorbeeld vleesvervangers. Dat kun- daag en morgen, maar het zou gaaf zijn als
kun je geen tests doen in voedingsmiddelen. nen we zelf niet testen. Als een enthousiaste er over vijf jaar een kleine fabriek staat te
We moesten dus snel opschalen, en daar is klant vervolgens een grote bestelling wil draaien en we bezig zijn met nog grotere
geld voor nodig.’ doen, is dat genoeg aanleiding voor ons om plannen.’
Van den Berg en Suarez volgden een accele- verder op te schalen.’ FUMI Ingredients is niet Van den Bergs
rator program, StartLife, waarin start-ups eerste start-up. Als je een goed idee hebt,
een stoomcursus ondernemen krijgen. Geld Fundamenteler niveau moet je het volgens hem gewoon gaan uit-
hengelden ze binnen door mee te doen aan proberen. ‘Wees niet bang om op je bek te
wedstrijden. Ze wonnen onder meer de Ondertussen experimenteren Van den Berg, gaan’, zegt hij. ‘FUMI Ingredients bestaat
Rabo Duurzame Innovatieprijs van de Suarez en hun twee nieuwe werknemers pas een jaar en we hebben al zo veel fouten
Rabobank. ‘Met het prijzengeld van volop met het gisteiwit. ‘Klanten testen hoe gemaakt.Test je idee eerst uit in een ver-
€ 20.000 hebben we een pilotinstallatie het ingrediënt presteert in hun producten, trouwde omgeving en ontwikkel het zo ver
aangeschaft’, zegt Van den Berg. maar wij kijken op een fundamenteler ni- mogelijk door.Treed er daarna mee naar
Inmiddels maakt FUMI Ingredients zo’n veau’, zegt Van den Berg. ‘Hoe goed schuimt buiten en doe eens mee aan zo’n accelerator
500 g eiwitpoeder per week, genoeg om op het en waarom? Hoe werkt de gelvorming program. En wordt het toch niks? Dan begin
te sturen naar geïnteresseerde partijen.Van en wanneer wordt die het best? Zo leren we je gewoon opnieuw!’
ons product steeds beter begrijpen.’

mei 2020 | 39

Colofon

C2W is het onafhankelijke nieuwsorgaan van de KNCV,
de Nederlandse beroepsvereniging voor mensen
met een passie voor moleculen.

Mens & Molecule (MeMo) is het onafhankelijke nieuwsorgaan
van de KVCV, de beroepsvereniging van alle Vlaamse chemici,

ongeacht hun diploma.
C2W en MeMo zijn inhoudelijk meestal identiek.

Redactie Is uw HPLC-opstelling
+31 88 6440640, [email protected] wel veilig?

hoofdredacteur: dr. Erwin Boutsma Als laboratorium medewerker weet u dat chemicaliën schadelijk
vak-/eindredacteur: ir. Puck Moll kunnen zijn, daarom gebruiken we volop PBM’s (persoonlijke
eindredacteur: drs. Franny Scholte
beschermingsmiddelen). Maar hoe zit het eigenlijk met het inademen
vak-/webredacteur: Daniël Linzel MSc van stoffen op de werkvloer, bijv. bij de mobiele fase en waste
container van een HPLC opstelling?
 Advertentie-exploitatie
Bas van den Engel Oplosmiddelen die daarbij worden gebruikt zijn o.a. Acetonitril, Methanol, Heptaan,
Tolueen, Aceton en Xyleen. Deze verdampen wanneer ze worden blootgesteld aan
+31 6 42306937, [email protected] de open lucht. In de praktijk merken we dat de veiligheid nog een stuk beter kan,
terwijl u eenvoudig uzelf en uw labmedewerkers kunt beschermen tegen het
Media-order/traffic inademen van deze schadelijke dampen. Sta eens stil bij de vele handige
+31 88 2266690, [email protected], oplossingen van SCAT; eenvoudig en betaalbaar.

[email protected] BOOM B.V. RABROEKENWEG 20, 7942 JE MEPPEL
P.O. BOX 37, 7940 AA MEPPEL THE NETHERLANDS
Marketing T. +31 (0)522-26 87 00 | E. [email protected]
Lisa Plenge
+31 88 2266670, [email protected] WWW.BOOMLAB.NL/VEILIGE-HPLC-OPSTELLING

Abonnementen
KNCV-leden ontvangen C2W gratis; de contributie bedraagt tussen de

€ 32 en € 122. C2W-abonnement voor niet-KNCV-leden:
€ 288,50 (NL en BE; daarbuiten € 313.

 KVCV-leden ontvangen MeMo gratis; de contributie bedraagt tussen
de € 12 en € 55. MeMo-abonnementen voor niet-KVCV-leden en

bedrijven: € 112,50 (BE en NL; daarbuiten € 137. De opzegtermijn voor
abonnees bedraagt 2 maanden voor afloop van de
abonnementsperiode.

 

Ledenadministratie
KNCV-ledenadministratie: Postbus 249,
2260 AE, Leidschendam, +31 70 3378797, [email protected].
Het lidmaatschap van de KNCV en/of de secties kan schriftelijk
worden opgezegd vóór 15 november van het lopende jaar.

Hiervan krijgt u een bevestiging.

Abonnementenadministratie
+31 88 2266680, [email protected]

 
Verschijningsfrequentie
C2W verschijnt 12 keer per jaar en is online te lezen
op www.c2w.nl. De niet-KNCV-leden van de NBV
ontvangen 7 edities. De niet-KNCV-leden van de NVBMB ontvangen
4 edities. MeMo verschijnt 12 keer per jaar en is online te lezen op
www.mensenmolecule.be.

Vormgeving
Content Innovators, Yvonne Kramer

 Druk
Veldhuis Media

Reproductie
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën,
opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke

toestemming.

Uitgever
Rik Stuivenberg
Vakbladen.com
Postbus 19949
2500 CX Den Haag
Enthovenplein 1 (5e verdieping)
2521 DA Den Haag

Duurzaamheid
Dit tijdschrift is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier.
De plastic wikkel is gemaakt uit suikerriet en 100 % biologisch

afbreekbaar.

Daniël en Jacqueline Linzel Media

Groene vingers niet nodig

In de afgelopen tijd was het advies om
vooral binnen te blijven in verband met
het coronavirus. Gelukkig hadden we
het nieuwe, fantastisch leuke spel
Photosynthesis om te spelen.

Het principe achter het bord-
spel Photosynthesis is vrij
eenvoudig. Op het hexago-
nale speelveld dat in vakjes
is opgedeeld, begin je met twee kleine

boompjes. Afhankelijk van de grootte van

de bomen en de positie van de zon – die

in een ‘jaar’ alle zes de hoeken van het

bord afgaat – vang je ‘zonlichtpunten’.

Die kun je gebruiken om zaadjes te

planten, bomen te laten groeien ‘Voor het
en uiteindelijk de grootste spel kan be-
bomen in te leveren voor
‘oogstpunten’. Degene die

de meeste oogstpunten ginnen, heb je drie tot vijf kwartier. een bijzondere eigenschap hebben.
heeft verzameld na drie twintig minuten Wel heb je met meer- Photosynthesis is een origineel, creatief
‘jaren’, wint het spel. bedacht bordspel dat zelfs na een aantal
keer spelen niet verveelt. Het kan vrij uit-
Je kunt niet zomaar star- knutselwerk dere personen een dagend zijn en je hersens laten kraken,
ten met het spel: voor je voor de boeg’ grotere kans om an- maar het is simpel genoeg om het spel
kunt spelen, heb je wat deren te dwarsbomen snel te begrijpen en aan te leren.
knutselwerk voor de boeg. als je je bomen strate-
u Gratis Harvard-onderwijs
We hadden samen een dikke gisch neerzet, en anders- Op zoek naar een leerzame

twintig minuten nodig om alle bo- om. Je ziet al gauw door de uitdaging tijdens de quarantaine?
Harvard University heeft
men, munten en tokens uit te drukken en bomen het (spel)bord niet meer. verschillende Engelstalige

in elkaar te zetten. De bomen bestaan uit Het spel zelf is prachtig vormgegeven, onlinevakken gratis beschikbaar
gesteld, waaronder wat biologie- en
twee schijfjes die je in elkaar moet schui- met een warme opmaak en leuke details, chemiegerelateerde onderwerpen,

ven, en vind je in vier varianten: een ei- zoals een konijntje aan de voet van een zoals ‘Fundamentals of
Neuroscience’, ‘Principles of
kenboom (geel), een esdoorn (groen), een boom, of een vogel tussen de takken. Alle Biochemistry’ en ‘Bioethics’. De

blauwspar (blauw) en een linde (rood). onderdelen zijn daarnaast van gerecycled vakken variëren in
moeilijkheidsgraad van inleidend tot
De boomsoorten staan niet officieel aan- materiaal gemaakt, wat in lijn is met het geavanceerd en duren tussen de 1

gegeven, maar dit is wat ze waarschijnlijk motto van Blue Orange, de uitgever van en 15 weken om te voltooien. Je
bent daarin vrij om je eigen
representeren, zo lazen wij op een forum. het spel (‘Hot games for a cool planet’).
werktempo te bepalen, en na afloop
Dwarsbomen Een leuk weetje is misschien nog wel dat ontvang je een geverifieerd
de ontwerper, Hjalmar Hach, bezig is met certificaat. De vakken kosten

De spelduur hangt af van het aantal spe- een vervolg: Photosynthesis: alien worlds, normaal gesproken zo’n enkele
honderden euro’s, maar zijn nu
lers en hun ervaring met het spel. We waarin er vier nieuwe werelden en vier
kosteloos te volgen.
moeten bekennen dat we zelf (nog) geen nieuwe boomsoorten zijn, die allemaal tinyurl.com/gratis-harvard-onderwijs

strategie hebben gevonden die altijd een

definitieve overwinning belooft, wat er-

voor zorgt dat je lang aan tafel zit, omdat

je continu aan het nadenken bent over je Photosynthesis

beste opties. Vooral met vier personen – Blue Orange

het maximum aantal spelers – kun je tus- 10-99 jaar

sen de anderhalf en twee uur bezig zijn. 2 tot 4 spelers

Met meer ervaren spelers is de speelduur € 38

mei 2020 | 41

Mensen Dina Diek

Momentum voor
klimaatactie

Thaddeus Anim-Somuah haalde dit jaar
de Forbes 30 Under 30 Europe-lijst. Zijn
succes ziet hij als een stap dichterbij
een duurzame toekomst en een
inclusieve samenleving.

‘Het is voor mij een soort
stempel van goedkeuring’,
zegt Thaddeus Anim-
Somuah (29) over zijn se-
lectie voor de 2020 30 Under 30 Europe-lijst

van Forbes. Het zakenblad maakt jaarlijks

uit duizenden internationale nominaties

een selectie van jonge visionaire lei-

ders vanuit verschillende vakge- ‘Ik ben zelf
immigrant en
bieden die een plekje verdienen
in de spotlight. Anim-Somuah
is geselecteerd voor de catego-

rie Manufacturing & Industry, vind integratie doelstelling om cli- afronden van zijn master chemical enginee-
bedoeld voor mensen die de daarom erg ring kwam hij naar Nederland voor zijn werk
producten, methodes en mate- bij Croda. ‘Ik leg vluchtelingen graag uit hoe
de Nederlandse maatschappij werkt. Ik kan
rialen van de toekomst belangrijk’ mate, land & people me heel makkelijk verplaatsen in hun verhaal
ontwikkelen. positive te zijn. Dat en heb daarin een toegevoegde waarde.’

‘Hopelijk opent dit belangrijke betekent dat het meer Sinds 1 april is Kris Sterkens de
nieuwe managing director en
deuren waarmee ik mijn netwerk kan CO2 hoopt te besparen voorzitter van het directiecomité
vergroten’, zegt hij. ‘Zo kan ik meer mo- dan het uitstoot.’ Aan hem is van Janssen Pharmaceutica. Hij
volgt daarmee Stef Heylen op.
mentum creëren voor klimaatactie.’ Onder de taak om technologieën te ontwikke- Verder behoudt Sterkens zijn

meer als adviseur bij GreenDeal4Youth len die dit mogelijk maken, zoals nieuwe ka- functie als company group
chairman van Janssen Europa,
hoopt hij jonge klimaatleiders samen te talysatoren en productieprocessen.
Midden-Oosten en Afrika.
brengen met de Europese Commissie en de Volgens Anim-Somuah moet techniek een
Hoogleraar bio-inspired sustainable
Nederlandse Regering. ‘We willen graag heel grote rol spelen in klimaatactie, en dat catalysis Bas de Bruin heeft de
hoogste onderscheiding van
meediscussiëren in het klimaatbeleid, en houdt hij niet stil. Ook als bestuurslid bij de
Chemistry Europe ontvangen. Zijn
daarvoor moeten we in contact komen met Nederlandse Procestechnologen, een sectie onderzoek focust op het

belangrijke mensen, zoals Frans Timmer- van de KNCV, brengt hij zijn ideeën onder ontwikkelen van homogene
katalysatoren. Daarbij brengt hij
mans en Stientje van Veldhoven, die ervoor de aandacht. ‘Ik probeer technologen met
metalen in onconventionele
zorgen dat je aan tafel komt.’ een inspirerend verhaal bij elkaar te brengen, oxidatietoestanden en liganden.

Rode draad zodat zij ideeën kunnen delen en we wellicht
samen tot een oplossing kunnen komen voor

Duurzaamheid loopt als een rode draad de klimaatproblematiek.’

door zijn leven; zo ook in zijn werk als pro- Zijn ideale toekomst is echter niet alleen

cestechnoloog bij Croda Gouda.Toen duurzaam, maar ook inclusief. In zijn vrije

Anim-Somuah daar in 2012 begon, werkte tijd werkt hij vrijwillig als transportbegelei-

hij aan het Quarterback Project, wat de der bij het Rode Kruis en als vluchtelingen-

CO2-uitstoot van het bedrijf verminderde maatje bij stichting Mano. ‘Ik ben zelf immi-
met 25 % door glycerine-water – een grant en daarom vind ik integratie erg

co-product van olie- en vethydrolyse – om te belangrijk.’ Hij groeide op in Ghana en ver-

zetten in biogas. ‘Voor 2030 heeft Croda als huisde op zijn zesde naar Engeland. Na het

42 | mei 2020

Plant Monitoring with
SIGIS 2

 Real-Time Leak Detection and Identification
 Source Localization and Visualization
 Air Quality & Emission Monitoring
 Reliable Plant Monitoring Solutions. 24 Hours/Day, Every Day
 Early Warning System for Seveso Type Areas

Remote Sensing – Get The Grand Perspective

Bruker remote sensing systems answer the need to monitor large facilities in an
intuitive way – revealing the unseen. Our systems automatically identify hazardous
compounds (HAPs and VOCs).

The imaging gas detection system SIGIS 2 pinpoints gas leaks in real-time and
identifies chemicals with laboratory precision from long distances.

When action is needed there is data to rely on.

Contact us for more details www.bruker.com/sigis2 Bruker Nederland B.V.
Elisabethhof 15
Innovation with Integrity 2353 EW Leiderdorp
Phone +31 88 1122-770
Fax +31 88 1122-779
E-Mail: [email protected]

FTIR

®