CoCU1- Kertas Penerangan P 1.2 - Lukisan Bntangan dan Lukisan Gambarjah Skematik

BAHAGIAN PEMBANGUNAN KURIKULUM
KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA
ARAS 4 - 8 BLOK E9, KOMPLEKS E
62250 PUTRAJAYA

KERTAS PENERANGAN

(INFORMATION SHEET)

KOD DAN NAMA PROGRAM/ EE-320-2:2012 SINGLE AND THREE PHASE
PROGRAM’S CODE & NAME ELECTRICAL INSTALLATION & MAINTENANCE

TAHAP / LEVEL L2

NO. DAN TAJUK UNIT EE-320-2:2012-C01 SINGLE PHASE DRAWING
KOMPETENSI /

COMPETENCY UNIT NO.AND
TITLE

NO. DAN PERNYATAAN 1. IDENTIFY SINGLE PHASE DRAWING
TUGASAN/ WORK SPECIFICATIONS AND REQUIREMENT
ACTIVITIES NO.AND
STATEMENT 2. CARRY OUT LAYOUT DRAWING
3. CARRY OUT SINGLE LINE / SCHEMATIC

DIAGRAM DRAWING
4. CARRY OUT SINGLE PHASE WIRING DRAWING
5. INSPECT SINGLE PHASE DRAWING

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page:1

Drp / Of : 17

TAJUK / TITLE:
LUKISAN BENTANGAN DAN LUKISAN GAMBARAJAH SKEMATIK SATU FASA.

TUJUAN / PURPOSE:
Kertas Penerangan ini bertujuan untuk memberi kefahaman dan pengetahuan kepada
pelatih tentang prosedur menyediakan lukisan satu fasa berdasarkan keperluan
piawaian, mengenalpasti alat perlindungan pembekal dan pengguna satu fasa
berdasarkanfungsi, melukis gambarajah bentangan mengandungi simbol, sambungan
dan spesifikasi berdasarkan peraturan elektrik, melukis simbol elektrik pada lukisan
bentangan dengan menggunakan perisian komputer, melukis gambarajah skematik
mengandungi peranti keselamatan, saiz dan jenis kabel dan jenis pendawaian dan
simbol elektrik berdasarkan peraturan elektrik.

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

1. Menyediakan Lukisan Satu Fasa
1.1 Mengenalpasti keperluan dan spesifikasi lukisan satu fasa
i) Menyatakan prosedur menyediakan lukisan satu fasa berdasarkan
keperluan piawaian. Lukisan satu fasa menunjukkan bentuk laluan dan
sambungan sesuatu litar pada kedudukan tertentu dan pendawaian sebenar
atau hampir-hampir menyamai dengan kedudukan asal yang melibatkan
komponen, aksesori dan unit-unit tertentu. Lukisan ini termasuk kedudukan
fizikal komponen, pendawaian dan aksesori.

Lukisan Elektrik Satu Fasa merangkumi :

a) Lukisan bentangan
Lukisan bentangan menunjukkan kesemua kelengkapan, alatan dan
aksesori yang hendak dipasang dalam bentuk simbol.

b) Lukisan skematik
Lukisan skematik menunjukkan kendalian keseluruhan dan rekabentuk
sesuatu litar pendawaian. Lukisan skematik merangkumi beberapa
kriteria seperti berikut:
 Unit pengguna
 Turutan kawalan
 Jenis beban
 Saiz kabel
 Kadaran alat perlindungan

c) Lukisan pendawaian
Lukisan pendawaian bermaksud lukisan yang menunjukkan bentuk
laluan dan sambungan sesuatu litar pada kedudukan dan pendawaian
sebenar yang melibatkan komponen, alat tambah dan unit-unit tertentu.
Di antaralitar yang perlu dipelajarii alah :
 Litar lampu
 Litar kuasa
 Litar kawalan motor

ii) Mengenalpasti alat perlindungan pembekal dan pengguna satu fasa
berdasarkan fungsi.

PERANTI PERLINDUNGAN

Setiap pemasangan pendawaian memerlukan peranti perlindung bagi melindungi litar, peralatan
elektrik dan pengguna daripada sebarang gejala kerosakan arus atau pun litar pintas. Peranti ini
berfungsi memutuskan litar apabila berlaku arus lebihan melaluinya. Di antara contoh peranti
pelindung ialah fius perkhidmatan, fius utama, pemutus litar arus baki (PLAB), pemutus litar arus
bocor ke bumi (PLBK) dan pemutus litar miniatur (PLM).

5

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Simbol dan fungsi peranti pelindung adalah seperti rajah 1 berikut:

Aksesori Fungsi Simbo HakMilik
lskem /Peralatan

a Pembekal
 Kadaran yang
Kotak Simpang  Menyambungbekalanelektrikdaritalianpe
rkhidmatankefiusperkhidmatanpengguna sesuai
 Tidakbolehdipind

a
 Tidakbolehmemb

uatpenyambunga
n

FiusPerkhidma  Pengasinganbekalan Pembekal
tan&Perangkai  Menghadkanarusmaksima
Neutral

Meter kWj  Merekodjumlahtenaga yang digunakan Pembekal

kWj

SuisdanFiusUt  Memutuskanlitarpenggunabilaperlu Pengguna
ama  Memutuslitarapabilaberlakunyalitarpintas  Kadaran yang

danlebihanarus betul

Pemutus Litar  Memutus litar apabila berlakunya Pengguna
Arus Baki/ kebocoran arus ke bumi Pengguna
Pemutus Litar
Bocor ke bumi  Mengasingkan litar utama dan litar akhir

Kotak Agihan

Rajah 1 :Simbol dan fungsi peranti pelindung

1.2 Menyediakan lukisan bentangan
i. Melukis gambarajah bentangan mengandungi simbol, sambungan
dan spesifikasi berdasarkan peraturan elektrik. Sebagai
pengenalan awal kepada lukisan bentangan, perkara-perkara ini
perlu diambil perhatian sewaktu melukis gambarajah bentangan
pemasangan domestik.

6

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

 Daun pintu dan pintu hendaklah dilukis dengan jelas arah ia ditutup

dan dibuka.

 Setiap bilik atau ruang hendaklah dilabelkan dengan jelas.

 Suis hendaklah ditempatkan di tempat yang mudah dicapai, tidak

terselindung atau di tempat yang dilarang oleh peraturan IEE.

Berikutialahbeberapacontohpenempatansuis yang dicadangkan.

 Suisdipasangdalambilik di

tepidindingpintumasukkebilikitukecualibilikmandi.

Iamestilahdipasang di luarataumenggunakansuistarik.

 Suis 2 hala atau suis perantaraan digunakan di laluan jalan,

kaki lima, tangga dan sebagainya.

 Setiap bilik mestilah mempunyai sekurang-kurangnya sebuah lampu

kecuali bilik itu besar dan memerlukan cahaya yang terang atau bilik

untuk kegunaan khas. Berikutialahcontoh-contohpenempatanlampu

yang sesuai.

 Lampudindingmungkinsesuai di bilikrehat, olehkeranacahaya yang

dapatdisebarkanterbatas,

bilanganlampuperlulahditambahlebihdaripadasatu.
 Bagimendapatkankeseimbangancahaya yang diterima di

sesebuahbilik, biasanyalampu-lampuituakandilukis di tengah –

tengahbilik.



 Kipas siling dilukiskan ditengah-tengah bilik. Jika lebih daripada satu,

ia mestilah di pasang di tempat yang sesuai agar kelihatan seimbang

 Papan agihan dan alat kawalan pengguna ditempatkan dalam bilik stor

atau di tepi dinding pintu masuk rumah.

 Soket alur keluar tidak boleh dipasang dalam bilik mandi atau di paras

kurang daripada 300mm dari paras lantai kecuali jenis khas.

7

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Rajah 2 dan Rajah 3 di bawah menunjukkan simbol elektrik bagi lukisan bentangan.

Nama Simbol Nama Simbol

AlatHawaDingin Lampu

KipasSiling LampuKecemasan

AlaturKipas LampuPenunjuk

Perangkai Neutral PapanFiusAgihan12
KawalanUtama Hala
3 Fasa

PapanFiusAgihan 4
Hala

PoinlampuTungtenTumpu PemutusLitarMiniatur
(PLM)
PoinLampu Tungsten
Dinding PemutusLitarArusBaki

PoinLampu Tungsten Meter Kilowatt Jam
Limpah

PoinLampu Tungsten LitarGelang
Glob

SuisUtama Loceng
Rajah 2 :Simbol elektrik bagi lukisan bentangan

8

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Nama Simbol Nama Simbol

Poin Lampu Suis Satu Hala
Pendarflour Satu Kutub

Poin Lampu Suis Dua Hala
Pendarflour Satu Kutub
Dengan Rod
Gantung Suis
Perantaraan
PoinLampuPend
arflourKembar Suis Dengan
Pemalap
Poin Lampu
Pendarflour Suis Tarik
Dinding
Suis Dua Kutub
Soket Alur
Keluar SuisTiga Kutub

Soket Alur Jam Elektrik
Keluar Bersuis Soket Alur
Keluar Dengan
Soket Alur Lampu
Keluar Beregu Penunjuk
Suis Tiga Kutub
Soket Alur Berangkai
Keluar 15A

Soket Alur
Keluar 13A

Suis Dua Kutub
Berangkai

Rajah 3 :Simbol elektrik bagi lukisan bentangan

9

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Rajah 4 menunjukkan contoh lukisan bentangan

BILIK TIDUR 3

RUANG MAKAN

DAPUR

BILIK AIR 2

BILIK AIR 1

BILIK TIDUR 2 RUANG TAMU
GARAJ

BILIK TIDUR 1

10

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Rajah 4 : Contoh lukisan bentangan yang telah siap dilukis simbol elektrik.

Rajah 5 menunjukkan lagenda bagi Lukisan Bentangan Rajah 4

Bil Simbol Nama Bil Simbol Nama

Lampu Soket
1 Pendarflour 8 Keluar

Berkembar Kipas
Lampu 9 Siling
2 dinding
Kipas
Lampu Glob 10 Ekzos

3

Lampu Poin
4 Pendarflour 11 Pemanas Air

Bulat Papan
12 Fius
Lampu
5 Candelier Agihan

Kipas Dinding Poin
13 Talian
6
Telefon
Alatur Kipas Unit Kawalan
14 Pemasak
7

Rajah 5: Lagenda bagi Rajah 4

1.3 Menyediakan lukisan gambarajah skematik satu fasa.
i) Melukis gambarajah skematik mengandungi peranti keselamatan, saiz
dan jenis kabel, jenis pendawaian dan simbol elektrik berdasarkan
peraturan elektrik.
Sebelum kerja-kerja melukis lukisan skematik, perkara yang berikut
hendaklah dipastikan terlebih dahulu :-

1. Bagaimana menentukan bilangan litar kecil akhir.

Bilangan litar kecil akhir dapat ditentukan dengan memastikan nombor
pada setiap beban termasuk soket alur keluar dan lain-lain komponen
yang terdapat pada lukisan bentangan. Jika nombor paling besar pada
beban itu ialah enam, ini bererti bilangan litar kecil akhir pada pemasangan
itu ialah enam point tidak termasuk simpanan. Litar akhir simpanan
biasanya tidak melebihi separuh daripada jumlah litar akhir.

11

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

2. Menetapkan kadaran arus bagi peranti pelindungan

Kadaran arus bagi setiap peranti pelindungan litar akhir dapat ditentukan
berdasarkan beban yang dipasang pada litar tersebut. Untuk
mendapatkan kadaran yang tepat, satu pengiraan khas perlu dilakukan.
RujukJadual 1.

Bilanganbeban Beban Kadaranarusperantipelindungan

10 Lampu atau Kipas 6A
32A ( kawasan tak melebihi 50m² )
Tidak terhad Soket alur keluar 13A menggunakan saiz kabel 4 mm² pvk
Tidak terhad 32 A (kawasan tak melebihi 100m² )
Soket alur keluar (litar menggunakansaiz kabel 2.5mm² pvk
2 gelang) 13 A
2 10 A
1 Soket alur keluar
1 5A 16 A

Soket alur keluar 16 A
13 A < 32 A

Soket alur keluar
15 A

Pemasak

Jadual 1

3. Saiz kabel yang hendak digunakan

Kabel yang hendak digunakan bergantung kepada jenis beban yang
dipasang dan jenis pendawaian yang hendak digunakan. Satu pengiraan
khas perlu dilakukan bagi mendapatkan saiz kabel yang tepat. Bagi
memudahkan kerja melukis dan sebagai panduan awal tanpa pengiraan
khas, jadual berikut bolehlah digunakan untuk kerja-kerja melukis lukisan
skematik. Rujuk Jadual 2.

Saizkabel Jeniskabel Beban
1.5mm² pvk/pvk Lampu ( < 6 A )
2.5mm² pvk/pvk Soket alu rkeluar (13A)
4.0mm² pvk/pvk Pemasak/ pemanas (< 32 A )

Jadual2 :Jadual saiz kabel

12

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

4. Jenis pendawaian

Dalam lukisan bentangan tidak dinyatakan jenis pendawaian yang
digunakan. Oleh kerana itu agak sukar ditentukan jenispendawaian yang
hendak dicatatkan dalam lukisan skematik. Penentuan jenis pendawaian
di pemasangan itu hanyalah sebagai anggapansahaja. Misalnya
bangunan kediaman rumah batu mungkin menggunakan pendawaian
jenis tersembunyi, bangunan kediaman rumah kayu menggunakan
pendawaian jenis permukaan, pendawaian pembuluh dan sebagainya.

5.Kadaran arus / jenis alat-alat kawalan

Alat-alat kawalan yang dimaksudkan ialah alat kawalan pengguna
seperti :-
 Fius perkhidmatan & perangkai neutral (pemotong dan
perangkai).
 Suisutama / pemencil.
 Pemutus litar bocor ke bumi / arus baki.
 Papanagihan.

Kadaran arus alat-alat kawalan ini secara am ditentukan daripada jumlah
arus yang digunakan oleh litar akhir di pemasanganitu (jumlah arus beban.
Pihak pembekal biasanya akan menggunakan kadaran arus ini
berdasarkan factor kepelbagaian.

6. Melukis lukisan skematik berpandukan data

Dalam data perincian yang diberikan itu perlulah dihurai dan dibuat
pembahagian untuk memudahkan melukis gambar rajah skematik,
disamping memudahkan untuk menyemak iaitu :-

 Bilangan litar kecil akhir termasuk simpanan
 Kadaran arus pelindungan arus lebih di papan agihan
 Saiz dan jenis kabel
 Sistem pendawaian yang digunakan
 Kadaran arus atau jenis alat-alat kawalan pengguna
 Jenis takrif dan pengguna kuasa
Rajah 6 menunjukkan contoh pelan susun atur bagi sebuah rumah kediaman.

13

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Bilik air Dapur
Tandas

Bilik 1

Ruang tamu

Bilik 2

Rajah 6 : Contoh Pelan susun atur sebuah rumah.

14

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Jadual 3 adalah senarai peralatan elektrik yang telah ditentukan bagi pelan susun atur seperti
Rajah 6.

Lokasi Keperluan Bilangan
Ruangtamu Lampu pendarflour kembar 2
Kipas siling 1
Bilik 1 Soket alur keluar 13 Amp 2
Lampupendarflourtunggal (lampudinding) 1
Bilik 2 Kipassiling 1
Soketalurkeluar 13 Amp 1
Dapur Lampupendarflourtunggal (lampudinding) 1
Kipassiling 1
Bilik air Soketalurkeluar 13 Amp 1
Tandas Lampupendarflourtunggal 2
Kipasdinding 1
Kipasekzos 1
Soketalurkeluar 13 Amp 2
Lampupendarflourtunggal 1
Lampupendarflourtunggal 1

Jadual3 :Senarai beban dalam pemasangan sebuah rumah

15

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Rajah 7 menunjukkan contoh system penomboran dalam lukisan bentangan.

2 1 Dapur 1 5
1 2 5
Bilik air

1
Tandas

1 Bilik 1

Ruang tamu 1
3
32 2
4
1
4
2

Bilik 2
1

Rajah 7 : Contoh sistem penomboran litar kecil akhir dalam lukisan bentangan.

16

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Rajah 8 menunjukkan contoh lukisan skematik litar kecil akhir

Rajah 8 : Contoh lukisan skematik litar kecil akhir
17

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

Latihan
1. Namakan simbol–simbol elektrik pada Rajah 1.

Simbol Nama

Rajah 1
18

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

2. Labelkan komponen litar kecil akhi rpada Rajah 2 dengan merujuk Jadual 1.

kWj

Meter kWj Rajah 2 Pemutus Litar Miniatur
SuisUtama Fius Perkhidmatan PemutusLitar Arus Baki

Kotak Simpang

Jadual 1

19

NO. KOD / CODE NO. EE-320-2-2012-C01/P(1/2) Muka Surat / Page : 1

Drp / Of : 17

RUJUKAN:

1. Abd. SamadHanif (2000). Pemasangan Dan Penyenggaran Elektrik, Edisi
Kedua. Dewan Bahasa Dan Pustaka

2. Mohd. Nazi Bin Haji Mustafa, Abd. Samad Bin Haji Hanif Teknologi Elektrik
(Untuk Sekolah Menengah Vokasional). Editor : Amirudin Bin Abdullah Pustaka
Sistem Pelajaran Sdn. Bhd. ISBN 967-902-285-4

3. Lukisan Elektrik dan Elektronik – Abdul Samad Hanif

20