ทักษะการกำหนดนิยามเชิงปฏิบัติการ

เอกสารประกอบการเรยี นการสอน
วชิ า ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์

เรื่อง
ทักษะการกาหนดนิยามเชงิ ปฏบิ ตั ิการ

โดย
ครูศริ ิอร คล้ายสกุล
ครูชานาญการพเิ ศษ
โรงเรียนเขาทะลุพทิ ยาคม

ทกั ษะการกาหนดนิยามเชงิ ปฏิบัตกิ าร

ทักษะการกาหนดนิยามเชิงปฏิบัติการ ( Defining Variables Operationally ) หมายถึง
ความสามารถในการกาหนดความหมายและขอบเขตของคาหรือข้อความเพื่อให้เป็นที่เข้าใจตรงกัน สามารถ
สงั เกตหรือตรวจสอบได้ง่าย

การกาหนดนยิ ามเชิงปฏบิ ตั กิ าร
ก็หมายถึง การกาหนดความหมายของคาหรือข้อความที่อยู่ในสมมติฐานที่เราต้องการทดลอง เหตุผลที่ต้อง
กาหนดนิยามก็เพื่อให้เข้าใจตรงกนั และสามารถท่จี ะหาเคร่ืองมือมาวดั หรือตรวจสอบได้ ตวั อย่างเชน่
เรากาหนดนิยามเชิงปฏบิ ัตกิ าร คาว่า วชั พชื ไดว้ ่า วัชพชื คอื พืชท่มี นุษยไ์ ม่ไดป้ ลกู แตข่ ้ึนเองตามธรรมชาติและ
ก่อให้เกดิ ความเสียหายแกพ่ ชื ที่เราตั้งใจปลูก

ตวั อยา่ งการกาหนดคานยิ ามเชิงปฏบิ ัตกิ าร
ตวั อยา่ งท่ี 1

“ กระต่ายทเี่ ล้ยี งดว้ ยแครอทจะเจริญเตบิ โตกวา่ กระตา่ ยท่เี ล้ยี งดว้ ยอาหารเสริม”
จากสมมติฐานเราสามารถกาหนดนิยามเชงิ ปฏบิ ัตกิ ารของคาวา่ “ เจริญเตบิ โต ”
ซ่ึงไดแ้ ก่ มีขนาดและนา้ หนกั ตัวเพ่มิ มาก

ตัวอยา่ งท่ี 2
“ มะเขือเทศท่อี อกผลในอากาศเยน็ มปี รมิ าณมากกวา่ ในอากาศร้อน ”
จากสมมติฐานนี้ เราสามารถกาหนดนยิ ามเชงิ ปฏิบตั ิการของคาว่า “อากาศเยน็ ”
ซง่ึ ได้แก่ สภาพอากาศทมี่ ีอณุ หภมู ติ า่ กวา่ 25 องศาเซลเซยี ส

ตัวอยา่ งที่ 3
“ ไกท่ ี่สมบูรณ์ขายได้ราคาดี ”
จากสมมติฐานน้ี เราสามารถกาหนดนยิ ามเชงิ ปฏิบตั กิ ารของคาวา่ “ไก่ท่ีสมบรู ณ์”
ซึง่ ไดแ้ ก่ ไก่ทีน่ ้าหนกั ตวั มาก วัดไดจ้ ากการชั่งน้าหนัก

ตัวอย่างที่ 4
“ อาหารประเภทโปรตีนทาให้ไก่มีน้าหนกั มากกว่าอาหารประเภท คาร์โบไฮเดรต ”
จากสมมติฐานน้ี เราสามารถกาหนดนิยามเชงิ ปฏิบตั ิการของคาวา่ “ อาหารประเภทคารโ์ บไฮเดรต ”
ซ่ึงไดแ้ ก่ อาหารทใี่ ห้สารอาหารประเภทคารโ์ บไฮเดรต เช่น ขา้ ว นา้ ตาล เผอื ก มนั เป็นต้น

หลักในการกาหนดนิยามเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร
การกาหนดนิยามเชิงปฏิบัติการของคาต่าง ๆ นั้น นอกจากจะต้องใช้ภาษาที่กะทัดรัด รัดกุม ชัดเจน ไม่
กากวมแล้ว จะตอ้ งระบุสาระสาคัญ 2 ประการคอื

1. ระบุสง่ิ ที่สามารถสังเกตหรือวัดได้
2. ระบุวิธปี ฏบิ ัติเพื่อทดสอบวดั หรือสงั เกตได้
ประโยชน์ของการกาหนดนยิ ามเชงิ ปฏิบตั ิการในชวี ติ ประจาวนั กจิ กรรมที่ต้องอาศัย
การกาหนดนยิ ามเชิงปฏบิ ตั กิ าร ได้แก่ การส่อื ความหมาย เพ่ือแสดงความคิดเห็น ความรู้สึก ตลอดจนสามารถ
ถ่ายทอดข่าวสารตา่ ง ๆ เพื่อให้เขา้ ใจและสามารถท่ีจะปฏบิ ัติได้ตรงกนั กจิ กรรมต่าง ๆ ที่นาไปใช้ ได้แก่
1. ใชต้ ีความหมาย ระเบียบและข้อบังคับตา่ ง
2. เปน็ ขอ้ ตกลงในการศึกษา วจิ ยั สถานการณ์และเรื่องราวเฉพาะกรณี
3. ใช้ในการกาหนดความหมายและขอบเขตของศัพท์เฉพาะสาขาวิชาต่าง ๆ เช่น ศัพท์เฉพาะทาง
ฟิสกิ ส์ ทางการแพทย์ตา่ ง ๆ ทางดา้ นการศกึ ษาเคมี เปน็ ตน้
พฤติกรรมที่แสดงว่าเกิดทกั ษะการกาหนดนิยามเชิงปฏิบัติการ คือ จะต้องมีความสามารถในเร่ือง
การกาหนด ความหมายและขอบเขตคาหรือตวั แปรต่าง ๆ ให้สังเกตไดแ้ ละวดั ได้

ใบงานท่ี 1

ทกั ษะการกาหนดนยิ ามเชงิ ปฏบิ ัตกิ าร

ชอ่ื ....................................................................... ช้ัน..................................เลขที่................................
คาชี้แจง ดูรปู ภาพทก่ี าหนดให้แล้วตงั้ คาถามทน่ี าไปสกู่ ารกาหนดนยิ ามเชิงปฏบิ ตั ิการให้ถูกต้อง

ตวั อยา่ ง คำถำมท่ีนำไปสู่กำรกำหนดนิยำมเชิงปฏิบตั ิกำรคือ
0. ...........ไก่ท่ีสมบรู ณ์ สงั เกตไดอ้ ยำ่ งไร.........................

คาถามทนี่ าไปสู่การกาหนดนิยามเชงิ ปฏิบัติการคือ
1 ...........................................................................................................

คาถามที่นาไปสู่การกาหนดนิยามเชิงปฏิบัตกิ ารคือ
2 ...........................................................................................................

ใบงานท่ี 2

ทกั ษะการกาหนดนิยามเชิงปฏิบตั กิ าร

ช่อื ....................................................................... ชัน้ ..................................เลขท.่ี ...............................

คาชแี้ จง : จงอ่านข้อความที่กาหนดใหแ้ ลว้ เขียนคาตอบลงในชอ่ งว่าง

เหตุการณ์ : กอ่ นการทดลองเพอื่ หาคาตอบวา่ “เมอื่ หนกู ินดนิ ประสวิ ผสมข้าวสุกจะเกิดอนั ตราย หรือไม่”
คณุ ครู : อาการอย่างไรจงึ จะเรียกวา่ เกิดอันตรายกบั หนจู ๊ะ
กร : หนูชกั ด้ินชักงอหลังจากกินดินประสวิ ครับ
จอม : หนูมีน้าลายฟูมปาก
ตอง : หนูชักดิ้นชักงอภายหลังกินดนิ ประสวิ ผสมขา้ วสกุ ในอัตราส่วน 1 ต่อ 10 โดย
นา้ หนักภายในเวลา 30 นาที ครบั

1. คาตอบของนกั เรียนคนใดเปน็ นยิ ามเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร
ตอบ ________

ก. ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์เป็ นก๊าซไมม่ กี ลนิ่ แตล่ ะโมเลกลุ ประกอบด้วยธาตคุ าร์บอนหนงึ่ อะตอมและ
ออกซิเจนสองอะตอม

ข. เสอื เป็ นสตั ว์บกชนิดหนง่ึ อาศยั อยใู่ นป่ า มีนสิ ยั ดรุ ้ายกินเนอื ้ เป็ นอาหาร
ค. องศาเซลเซียส คอื หนว่ ยวดั อณุ หภมู ิ
ง. ความหนาแนน่ คือ ผลทไ่ี ด้จากการหาคา่ มวลวตั ถซุ ง่ึ มีหนว่ ยเป็นกรัมตอ่ ปริมาตร 1 ลกู บาศก์เซนติเมตร

2. จากนิยามในกรอบข้างต้น จงพิจารณาวา่ นยิ ามใดเหมาะสมทจ่ี ะเปน็ นยิ ามเชงิ ปฏิบัติการ
ตอบ ________

“ สงั คมจะสงบเรียบร้อย ถ้าทกุ คนปฏิบตั ติ ามกฎหมาย ”
เปา : สงบเรียบร้อย คือ ไมม่ ผี ้รู ้ายพลกุ พลา่ น
แวว : สงบเรียบร้อย คือ ไมม่ อี าชญากรรมเลย

3. จากข้อความข้างต้น คาพูดของใครเปน็ การกาหนดนยิ ามเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร
ตอบ ________

จากการทดลองดงั ตอ่ ไปนี้ จงพิจารณาว่า การตัง้ คาถามใดทนี่ าไปสกู่ ารนยิ ามเชิงปฏิบัติการ
4. ไกท่ ีเ่ ลยี้ งด้วยราจะเตบิ โตแตกต่างจากไก่ท่เี ลยี้ งด้วยขา้ วหรอื ไม่
ก. เติบโต หมายความวา่ อยา่ งไร
ข. ความแตกตา่ งคืออะไร
5. น้าบรสิ ทุ ธน์ิ าไฟฟา้ ไดห้ รือไม่
ก. น้าบริสุทธ์ิ หมายความวา่ อย่างไร
ข. นาไฟฟา้ หมายความวา่ อย่างไร
6. นา้ มจี ดุ เยือกแขง็ ท่ีอณุ หภมู เิ ท่าไร
ก. อณุ หภมู ิ หมายความว่าอย่างไร
ข. จดุ เยือกแขง็ หมายความว่าอย่างไร

จงเลอื กคาตอบขอ้ ทเี่ ปน็ นยิ ามเชิงปฏิบัตกิ าร
7. จดุ เดือดของนา้
ก. อณุ หภมู ทิ ีอ่ า่ นคา่ จากเทอรโ์ มมิเตอร์ขณะทีน่ า้ กาลงั เดือด
ข.อุณหภมู คิ งท่ที ่ีคา่ เฉพาะตัวของน้าเดอื ด คือ 100 องศาเซลเซียส
8. ข้าวนาปรัง
ก. ขา้ วท่ีปลกู ไดผ้ ลในระยะอันส้ันนอกฤดูทานาปกติ
ข. ข้าวท่ีปลูกโดยอาศัยน้าจากชลประทานในพ้ืนที่บางส่วนของประเทศระหว่างเดือนมกราคม-
เดอื นพฤษภาคม
9. คารบ์ อนไดออกไซด์
ก. กา๊ ซที่เกิดจากการเผาไหม้ มคี าร์บอนและออกซิเจนเป็นส่วนประกอบ
ข. กา๊ ซทไ่ี ม่มีสี ไมม่ กี ลนิ่ เมอ่ื ผ่านลงส่นู า้ ปูนใสทาใหน้ ้าปนู ใสขุ่น
10. ข้อความในข้อใดจัดเปน็ นยิ ามเชงิ ปฏบิ ัตกิ าร
ก. การเจริญเตบิ โตของข้าวโพด คือ ความสูงของต้นข้าว
ข. ความสงบเรยี บรอ้ ย คอื ไม่มีโจรขโมย

แบบทดสอบ
ทักษะการกาหนดนิยามเชงิ ปฏิบัติการ

คาชแ้ี จง : จงเลอื กคาตอบที่ถูกตอ้ งทสี่ ดุ เพียงข้อเดียว
1. ข้อความที่กาหนดความหมายของสิ่งใดสิง่ หนงึ่ เปน็ ทเี่ ข้าใจกัน เรียกวา่ อะไร
ก. กฎ
ข. ทฤษฎี
ค. นยิ าม
ง. หลกั การ
2. ข้อใดจดั เปน็ นิยาม
ก. จุดเดอื ดของนา้ คอื 100 องศาเซลเซยี ส
ข. ดวงจันทรเ์ ป็นบริวารของโลก
ค. การเจริญเติบโตของตน้ ถ่วั เรว็ มาก
ง. ออกซิเจน คือ กา๊ ซทชี่ ว่ ยใหไ้ ฟติด
3. นิยามเชงิ ปฏบิ ัติการบอกให้ทราบถงึ อะไร
ก. วธิ ีการวดั
ข. ส่งิ ทต่ี ้องการวัด
ค. เคร่อื งมือท่ีใช้วดั
ง. ถกู ทุกข้อ
4. จากการทดลองเพือ่ หาคาตอบ “ เมอื่ หนกู นิ ดนิ ประสิวจะอนั ตรายหรือไม่” คาตอบของข้อใดเปน็
นิยามเชิงปฏบิ ัตกิ าร
ก. กบ – หนูชกั ดิน้ ชกั งอหลังกนิ ดินประสิว
ข. กิง่ – หนูจะตายหลงั กนิ ดนิ ประสวิ
ค. กันย์ – หนูจะนา้ ลายฟูมปาก
ง. กอ้ ย – หนูจะชกั ด้ินชกั งอเมื่อกินดินประสิวในอตั ราส่วน 1 : 10 ในเวลา 10 นาที
5. ขอ้ ความในข้อใดจัดเป็นนยิ ามเชงิ ปฏิบตั กิ าร
ก. การเจริญเติบโตของต้นถ่วั คือ ความสูงของต้นถ่วั
ข. ความสงบเรยี บร้อย คือ ไม่มผี ู้ร้ายพลุกพลา่ น
ค. ขา้ วนาปรงั คอื ข้าวท่ีตอ้ งใชร้ ะยะเวลานานในการปลูก
ง. สารส้ม คือ สารท่มี ีสสี ้ม
6. ข้อใดจดั เป็นนยิ ามเชงิ ปฏิบตั กิ าร
ก. ต้นไมต้ น้ น้ีคือต้นมะมว่ ง
ข. นมเปน็ สารอาหารประเภทโปรตนี
ค. ท้องฟ้าเปน็ สีฟ้า
ง. วัตถทุ จ่ี มนา้ คือ วัตถทุ ีเ่ มื่อนามาใส่ลงในนา้ แลว้ จมนา้ ทกุ ส่วน

7. ข้อใดไมเ่ ป็นนิยามเชงิ ปฏิบตั ิการ
ก. นา้ สะอาดคือน้าไม่มสี ี ไม่มีกลน่ิ
ข. กา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ มีคาร์บอนและออกซิเจนเป็นสว่ นประกอบ
ค. วชั พชื คอื พชื ทเี่ กิดขน้ึ เองและก่อใหเ้ กิดความเสยี หายแก่พืชท่เี ราตง้ั ใจปลูก
ง. กา๊ ซออกซิเจน คือก๊าซท่ีตดิ ไฟได้

8. ลกั ษณะของนิยามเชงิ ปฏบิ ตั ิการ คอื ข้อใด
ก. เป็นคาจากดั ความ
ข. มคี วามครอบคลุม
ค. เปน็ นิยามท่สี งั เกตได้
ง. เปน็ สง่ิ ท่ีเข้าใจได้งา่ ย

9. ผทู้ ่มี ีทกั ษะในการกาหนดนิยามเชิงปฏิบัติการต้องมีความสามารถดา้ นใด
ก. การสังเกต
ข. การใช้ภาษา
ค. การกาหนดความหมายและขอบเขตตัวแปร
ง. การต้ังสมมติฐาน

10. จุดประสงค์ของการกาหนดนิยามเชงิ ปฏิบัติการ คืออะไร
ก. เพือ่ ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจตรงกันและหาเคร่ืองมือวดั มาตรวจสอบได้
ข. เพอ่ื ใหเ้ ข้าใจความหมายของคาต่าง ๆ
ค. เพอ่ื ให้การต้งั สมมตฐิ านเป็นไปในทางท่ีถูกต้อง
ง. เพ่อื ให้การทดลองมีความถูกต้องสมบรู ณ์