นายสายธาร สาระกูล ตำแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชำนาญการพิเศษ โรงเรียนไทรเดี่ยววิทยา สังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดสระแก้ว กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย ชุดที่9 ชุดที่ 9 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด ชุด การปลูกพืชสมุนไพร กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 หนังสืออิเล็กทรอนิกส์( E-Book )
หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุด การปลูกพืชสมุนไพร รายวิชา ง33202 วิชาการปลูกพืช สมุนไพร ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพ ผู้สอนได้ศึกษาและวิเคราะห์หลักสูตร แกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 โดยออกแบบการเรียนรู้ให้สอดคล้องมาตรฐานการเรียนรู้ และผลการเรียนรู้ตามโครงสร้างของหลักสูตรสถานศึกษาโรงเรียนไทรเดี่ยววิทยา โดยมีเนื้อหาและกิจกรรม ที่เหมาะสม กับความรู้ความสามารถของนักเรียน กระตุ้นกระบวนการคิดให้นักเรียน ผู้สอนจัดทำขึ้นเพื่อใช้ ประกอบกิจกรรมการเรียนรู้การปลูกพืชสมุนไพร เพื่อเป็นการส่งเสริมให้นักเรียนมีศักยภาพการเรียนรู้ และมีความสามารถในการคิดอย่างมีวิจารณญาณตามมาตรฐานหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 และมาตรฐานสากลที่มุ่งเน้นให้นักเรียนมีทักษะชีวิตและการทำงานทักษะการเรียนรู้ และนวัตกรรม ทักษะด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ สื่อและเทคโนโลยี นักเรียนสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง และมีทักษะการปลูกพืชสมุนไพรมากขึ้น หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุด การปลูกพืชสมุนไพร มีทั้งหมด 13 ชุด ดังนี้ ชุดที่ 1 ความหมาย ความสำคัญ และประเภทของสมุนไพร ชุดที่ 2 ความสำคัญและประโยชน์ของการแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร ชุดที่ 3 พืชสมุนไพร1 ชุดที่ 4 พืชสมุนไพร2 ชุดที่ 5 พืชสมุนไพร3 ชุดที่ 6 พืชสมุนไพร4 ชุดที่ 7 พืชสมุนไพร5 ชุดที่ 8 ความหมาย ความสำคัญและประโยชน์ของการขยายพันธุ์พืช ชุดที่9 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด ชุดที่ 10 การขยายพันธุ์พืชโดยการปักชำ ชุดที่ 11 การขยายพันธุ์พืชโดยการตอนกิ่ง ชุดที่ 12การเตรียมดินปลูกและการปลูกพืช ชุดที่ 13การดูแลรักษาและกำจัดศัตรูพืช คำนำ ก
ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุด การปลูกพืชสมุนไพรนี้ จะสามารถ พัฒนาทักษะและเพิ่มศักยภาพการเรียนรู้ ตามจุดมุ่งหมายของหลักสูตรและเป็นประโยชน์สำหรับครูผู้สอน และผู้สนใจ เพื่อนำไปพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอนกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพให้มีคุณภาพยิ่งขึ้นไป นายสายธาร สาระกูล ข
คำนำ ก สารบัญ ค คำแนะนำในการใช้งาน 1 ขั้นตอนการเปิดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) 2 คำชี้แจงสำหรับนักเรียน 12 มาตรฐานการเรียนรู้ 13 แผนผังลำดับขั้นตอนการเรียนรู้ 14 แบบทดสอบก่อนเรียน 15 ใบความรู้การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด 17 ใบกิจกรรมที่ 1.1 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด 24 ใบกิจกรรมที่ 1.2 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด 25 แบบทดสอบหลังเรียน 26 บรรณานุกรม 28 สารบัญ ค
1. เป็นโทรศัพท์แบบ Smart Phone 2. ระบบปฏิบัติการที่นิยม Android , iOS 3. มีหน่วยประมวลผลกลาง ( CPU ) ความเร็วอย่างน้อย 1 GHz ขึ้นไป 4. มีหน่วยความจำแรมไม่ต่ำกว่า 1 GB คำแนะนำในการใช้งาน ระบบเครื่องโทรศัพท์ในการใช้งาน 1
1. เปิดเครื่องโทรศัพท์ให้พร้อมใช้งาน 2. เข้าไปที่ Application Line 3. เข้าไปที่ Line ของครูผู้สอน ขั้นตอนการเปิดใช้หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) 2
4. บันทึกคิวอาร์โค้ดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุดที่9 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด 5. เข้าไปที่หน้าหลักและไปที่เพิ่มเพื่อน 6. เข้าไปที่คิวอาร์โค้ด ขั้นตอนการเปิดใช้หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) (ต่อ) 3
7. เข้าไปเลือกคิวอาร์โค้ด 8. เลือกคิวอาร์โค้ดที่เราต้องการ 9. ลิงก์จะขึ้นอยู่ด้านบน ให้แตะไปที่ลิงค์เพื่อเปิดลิงก์ ขั้นตอนการเปิดใช้หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) (ต่อ) 4
10. จะเข้าสู่หน้า หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ขั้นตอนการเปิดใช้หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) (ต่อ) 5
1. เมื่อเปิดถึงหน้า แบบทดสอบก่อนเรียน และแบบทดสอบหลังเรียน จะมีลิ้งค์และคิวอาร์โค้ดอยู่ ด้านล่าง ให้นักเรียนแค็ปหน้าจอนั้นไว้ 2. แล้วกลับเข้าไปที่ Application Line 3. เข้าไปที่หน้าหลักและไปที่เพิ่มเพื่อน ขั้นตอนการทำแบบทดสอบก่อนและหลังเรียน 6
4. เข้าไปที่คิวอาร์โค้ด 5. เข้าไปเลือกคิวอาร์โค้ด 6. เลือกคิวอาร์โค้ดที่เราแค็ปหน้าจอไว้ ขั้นตอนการทำแบบทดสอบก่อนและหลังเรียน (ต่อ) 7
9. ลิงก์จะขึ้นอยู่ด้านบน ให้แตะไปที่ลิงค์เพื่อเปิดลิงก์ 10. นักเรียนทำแบบทดสอบใน Google Forms ได้เลย ขั้นตอนการทำแบบทดสอบก่อนและหลังเรียน (ต่อ) 8
1. เมื่อเปิดถึงหน้า กิจกรรมที่1.1 และกิจกรรมที่ 1.2 จะมีลิ้งค์และคิวอาร์โค้ดอยู่ด้านล่าง ให้นักเรียน แค็ปหน้าจอนั้นไว้ 2. แล้วกลับเข้าไปที่ Application Line 3. เข้าไปที่หน้าหลักและไปที่เพิ่มเพื่อน ขั้นตอนการทำกิจกรรม 9
4. เข้าไปที่คิวอาร์โค้ด 5. เข้าไปเลือกคิวอาร์โค้ด 6. เลือกคิวอาร์โค้ดที่เราแค็ปหน้าจอไว้ ขั้นตอนการทำกิจกรรม (ต่อ) 10
9. ลิงก์จะขึ้นอยู่ด้านบน ให้แตะไปที่ลิงค์เพื่อเปิดลิงก์ 10. นักเรียนทำแบบทดสอบใน Google Forms ได้เลย ขั้นตอนการทำกิจกรรม (ต่อ) 11
1. นักเรียนศึกษาและปฏิบัติตามแผนผังลำดับขั้นการเรียนรู้ให้เข้าใจ 2. นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียน โดยคลิ๊กลิ้งค์เข้าไปทำใน Google Forms แล้วกดส่ง 3. นักเรียนศึกษาใบความรู้ให้เข้าใจด้วยตนเอง หากมีข้อสงสัยการใช้ชุดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ให้ปรึกษาครูผู้สอนเพื่อให้คำแนะนำ 4. นักเรียนทำกิจกรรมที่ 1.1 และกิจกรรมที่1.2 โดยคลิ๊กลิ้งค์เข้าไปทำใน Google Forms แล้วกดส่ง 5. นักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรียน โดยคลิ๊กลิ้งค์เข้าไปทำใน Google Forms แล้วกดส่ง 6. ครูจะแจ้งคะแนน ของแบบทดสอบก่อนเรียน แบบทดสอบหลังเรียน กิจกรรมที่ 1.1 และกิจกรรม ที่ 1.2 7. หากนักเรียนคนใดทำแบบทดสอบหลังเรียนไม่ผ่านเกณฑ์ร้อยละ 80 ให้นักเรียนทำการศึกษา ชุดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์( E–Book ) ตามลำดับขั้นการเรียนรู้อีกครั้ง เพื่อให้เกิดความเข้าใจที่ถูกต้อง และมี ประสิทธิภาพมากขึ้น โดยนักเรียนสามารถศึกษาชุดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์( E–Book ) ด้วยตนเองในเวลาว่าง ตามความเหมาะสม คำชี้แจงสำหรับนักเรียน 12
มาตรฐานการเรียนรู้ ชุดที่ 9 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด สาระที่ 1 การดำรงชีวิตและครอบครัว มาตรฐาน ง1.1 เข้าใจการทำงาน มีความคิดสร้างสรรค์ มีทักษะกระบวนการทำงาน ทักษะการ จัดการ ทักษะกระบวนการแก้ปัญหา ทักษะการทำงานร่วมกัน และทักษะการแสวงหาความรู้ มีคุณธรรม และ ลักษณะนิสัยในการทำงาน มีจิตสำนึกในการใช้พลังงาน ทรัพยากร และสิ่งแวดล้อมเพื่อการดำรงชีวิตและ ครอบครัว 1. มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด 2. นำความรู้เกี่ยวกับประโยชน์ของการขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ดไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ 1. อธิบายการขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ดได้ ( K ) 2. สามารถประยุกต์ใช้ประโยชน์ของการขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ดในชีวิตประจำวันได้ ( P ) 3. เห็นความสำคัญของการขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด ( A ) 1. ความหมายของการเพาะเมล็ด 2. เทคนิคการขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด 3. ขั้นตอนในการเพาะเมล็ด 4. การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ 13 2 มาตรฐานการเรียนรู้ ผลการเรียนรู้ จุดประสงค์การเรียนรู้ สาระการเรียนรู้
แผนผังลำดับขั้นตอนการเรียนรู้ นักเรียน ทำแบบทดสอบก่อนเรียน ศึกษามาตรฐานการเรียนรู้/ผลการเรียนรู้/ จุดประสงค์การเรียนรู้/สาระการเรียนรู้ ศึกษาใบความรู้ ทำกิจกรรมที่ 1.1 และ 1.2 ทำแบบทดสอบหลังเรียน ผลการประเมิน ผ่านร้อยละ 80 ศึกษาชุดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์( E–Book ) ชุดต่อไป ไม่ผ่านเกณฑ์ ผ่านเกณฑ์ 14
คำชี้แจง ให้นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียนโดยเข้าไปทำใน Google Forms ( ใช้เวลา 10 นาที) 1.ข้อใดเป็นการขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศ. ก. ติดตา ข. ปักชำ ค. แยกหน่อ ง. เพาะเมล็ด 2.การขยายพันธุ์แบบใดจึงจะเกิดการกลายพันธุ์. ก. ตอน ข. ปักชำ ค. แยกหน่อ ง. เพาะเมล็ด 3.ข้อใดไม่ใช่ข้อดีการขยายพันธุ์พืชด้วยเมล็ด. ก. มีการกลายพันธุ์ได้ง่าย ข. มีรากแก้วสามารถหยั่งลึกลงไปในดินช่วยยึดลำต้นได้ดี ค. ทำได้ง่ายไม่ต้องใช้เครื่องมือมาก ง. สะดวกในการขนส่ง ปลอดจากโรคไวรัส พืชที่ปลูกด้วยเมล็ดจะอยู่ได้นาน 4.การขยายพันธุ์โดยการผสมเกสรเพื่อให้เกิดเป็นเมล็ดและนำเมล็ดไปเพาะให้เกิดต้นใหม่หมายถึง ข้อใด ก. การขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศ ข. การขยายพันธุ์พืชแบบไม่อาศัยเพศ ค. การขยายพันธุ์พืชแบบตอนกิ่งและทาบกิ่ง ง. ถูกทั้งข้อ ก และ ข 5.การปลูกผักชีเป็นการขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศเพราะเหตุผลในข้อใด. ก. ใช้แมลงในการผสมเกสรตัวผู้ตัวเมีย ข. ใช้เมล็ดไปเพาะให้เกิดเป็นต้นใหม่ ค. ใช้เมล็ดตัวผู้และเมล็ดตัวเมียปลูกด้วยกัน ง. ต้องผ่านขั้นตอนการผสมพันธุ์พืชก่อนปลูก รายวิชา การปลูกพืชสมุนไพร รหัสวิชา ง33202 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ชุดที่9 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด แบบทดสอบก่อนเรียน 15
6. มนุษย์รู้จักการขยายพันธุ์พืชวิธีแรกคือข้อใด. ก. การเพาะเมล็ด ข. การทาบกิ่ง ค. การติดตา ง. การตอนกิ่ง 7. การขยายพันธุ์พืชผักสวนครัววิธีใด ช่วยให้พืชผัก สวนครัวเจริญเติบโตได้ดีที่สุด ก. การเพาะเมล็ดในแปลงเพาะ ข. การเพาะเมล็ดในกระบะเพาะ ค. การแยกหน่อหรือหัว ง. การเพาะเมล็ดแบบต้นเดียว 8. การขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศ หมายถึงอะไร ก. การขยายพันธุ์ด้วยตา ข. การขยายพันธุ์ด้วยหน่อ ค. การขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด ง. การขยายพันธุ์ด้วยเนื้อเยื่อเจริญ 9. ต้นพริกควรขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใด ก. การตัดชำ ข. การติดตา ค. การตอนกิ่ง ง. การเพาะเมล็ด 10. การขยายพันธุ์พืชวิธีใดที่เกษตรกรนิยมมากที่สุด ก. การติดตา ข. การต่อกิ่ง ค. การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช ง. การเพาะเมล็ด https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfRvJB7nMuX8j8h2FDX4Mlb360rUF4jPmWTVT0omVBGU7AMw/viewform?usp=sf_link 16
การขยายพันธุ์พืชที่สามารถทำได้ง่ายและสะดวก มากวิธีหนึ่งคือการเพาะเมล็ด จัดเป็นวิธีการ ขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศที่ต้องการขบวนการผสมเกสรระหว่าง ละอองเกสรเพศผู้ และไข่ซึ่งเป็นเซลล์ สืบพันธุ์เพศเมีย เกิดการปฏิสนธิรวมตัวและพัฒนาต่อไปเป็นเมล็ด ถ้าเซลล์ สืบพันธุ์นั้นมาจากต้นที่มีลักษณะ ทางพันธุกรรมแบบเดียว กันหรือจากต้นเดียวกันเรียกว่า การผสมตัวเอง (self - pollination ) หรือจากต้น ที่ต่างพันธุกรรมกันเรียกว่า การผสมข้าม (cross - pollination)เมล็ดที่พัฒนาขึ้นมาจากไข่(ovule) นั้นจะ ประกอบ ด้วยส่วนต่างๆ ที่สำคัญคือ เปลือกหุ้มเมล็ด (seed coat) อยู่ด้านนอกของเมล็ดทำหน้าที่ป้องกัน อันตรายให้กับ ส่วนที่อยู่ภายในเมล็ด จึงสามารถขนส่งสะดวก และเก็บ รักษาได้นานขึ้น ส่วนของอาหารสะสม (endosperm) เป็นเนื้อเยื่อที่เก็บอาหารไว้สำหรับใช้ในการงอกของเมล็ด คัพภะ (embryo or embryonic plant) เป็นส่วน ที่เกิดขึ้นมาจากการปฏิสนธิพัฒนาเป็นลำต้น ราก ใบ ในพืชบางชนิดจะเก็บสะสมอาหาร ไว้ในส่วนของใบ เลี้ยงที่คัพภะนี้ เช่น ถั่วเหลือง แตงโม มะขาม ดาวเรือง เป็นต้น ใบความรู้ ความหมายของการเพาะเมล็ด 17
ในทางพืชสวนนั้นใช้การเพาะเมล็ดในการผลิตพืชผัก ไม้ดอกหลายชนิด เป็นวิธีที่เหมาะกับ การ ผลิตเป็นปริมาณมาก สามารถทำได้รวดเร็วและสะดวก ส่วนใหญ่จึงนิยมใช้กับพืชฤดูเดียว (annuals) พืชสองฤดู (biannials) หรือพืชหลายฤดูบางชนิด (perennials) โดยเฉพาะกับการผลิตเป็นต้นตอของไม้ผล สำหรับการเปลี่ยนพันธุ์ต่อไป การเพาะเมล็ดจะทำได้ผลสำเร็จนั้นต้อง ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่างเช่น เมล็ด พันธุ์ที่ดีและสามารถงอกได้การจัดการสภาพแวดล้อมต่างๆ ที่เหมาะสม เช่น ความชื้น อุณหภูมิ แสงและวัสดุ อุปกรณ์ต่างๆ ที่จำเป็นต้องใช้ในการเพาะเมล็ด พืชบางชนิดมีเปลือกหุ้มเมล็ดหนาและแข็งจำเป็นต้องทำให้ชั้น ของเปลือกบางหรืออ่อนตัวเพื่อช่วยให้ ดูดซึมน้ำได้สะดวกขึ้น ด้วยวิธีการต่างๆ ที่ปฏิบัติกับเมล็ดก่อนการเพาะ เมล็ด เช่น การตัดปลายเมล็ด การฝนหรือถูให้เปลือกบางลง (scarification) หรือ วิธีการแช่ด้วย สารเคมี เพื่อกระตุ้นการงอก เช่น โพแทสเซียมคลอไรด์(KCl) เมล็ดของพืชเขตหนาวหลายชนิดมีการพักตัวของคัพภะ จึงต้องผ่านกรรมวิธี แก้การพักตัว (stratification) โดยเก็บไว้ในที่มีอุณหภูมิต่ำประมาณ 3 องศาเซลเซียส และมีความชื้น เป็นเวลาประมาณ 8 สัปดาห์หรือนานกว่านี้ก่อนนำเมล็ดไปเพาะ ด้วยวิธีปกติทั่วไปจึงจะ สามารถงอกได้ พืชบางชนิดต้องการความชื้นสลับกับความแห้งหรือต้องการแสง มากระตุ้นการงอกของเมล็ด ก็ได้ขึ้นอยู่ กับชนิดของพืช จึงจำเป็นต้องมีความรู้ความเข้าใจในเมล็ดพืชแต่ ละชนิดก่อนทำการเพาะเมล็ดจึง จะประสพความสำเร็จการเลือกเมล็ดพันธุ์ที่ดีมีคุณภาพมาใช้ในการเพาะเมล็ดเป็นอีกเรื่องหนึ่งที่มีความสำคัญ ด้วย เมล็ด ที่ดีต้องมีคุณสมบัติตรงตามพันธุ์ เปอร์เซ็นต์ความงอกสูง มีความแข็งแรง สามารถงอกได้เร็ว และ ผ่านการพักตัวของเมล็ดแล้ว เมล็ดที่สามารถงอกได้เร็วหลังจากการเพาะแล้ว จะลดความเสี่ยง อันตรายจาก สภาพแวดล้อมที่แปรปรวนหรือศัตรูธรรมชาติที่ทำลายเมล็ดหรือต้นกล้าในระยะแรกได้เมื่อต้นกล้าสามารถหา อาหารได้และเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วจึงทำให้ผลผลิตสูงและเก็บเกี่ยวผลผลิตได้อย่างพร้อมเพรียงกันอีกด้วย เทคนิคการขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด 18
1.วิธีการเพาะเมล็ด การเพาะเมล็ดในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม ก่อนการย้ายกล้า สำหรับนำไปปลูกต่อไปนั้น เรียกว่า indirect seeding นิยมใช้กับเมล็ดที่มีราคาแพง ต้องการการดูแลเอาใจใส่มากในระยะแรกเป็นวิธี ที่กระทำได้โดยการเตรียมวัสดุเพาะ ที่เหมาะสมต่อการงอกของเมล็ด เช่น ทรายหยาบ ผสมขุยมะพร้าว อัตราส่วน 1 : 1 โดยปริมาตร เป็นวัสดุที่ใช้ได้ดีเหมาะสมกับเมล็ดที่งอกได้เร็ว และใช้เวลาน้อยในการเลี้ยงดูต้น กล้า สำหรับภาชนะที่ใช้เพาะเมล็ด ควรมีลักษณะแบน หน้ากว้าง มีรูระบายน้ำออก ได้สะดวก เช่น ตะกร้า พลาสติกที่ปูพื้นด้วยกระดาษ ป้องกันการรั่วไหล ของวัสดุ ใส่วัสดุเพาะให้อยู่ต่ำกว่าระดับขอบภาชนะครึ่งนิ้ว ทำเป็นร่องลึกด้วยไม้ ยาวสำหรับการหยอดเมล็ดเป็นแถวเพื่อความสะดวก ในการย้ายกล้าหรือ ป้องกันกำจัดโรคเข้าทำลาย ต้นกล้าได้ง่าย 2.การงอกของเมล็ด เมล็ดจะงอกได้ต้องได้รับสภาพแวดล้อมภายนอกที่เหมาะสม มากระตุ้นการเปลี่ยนแปลง ภายในเมล็ด ซึ่งเกี่ยวข้องกับหลายกระบวนการ เริ่มตั้งแต่เมล็ดมีการดูดน้ำเพื่อทำให้เซลล์ได้รับน้ำเข้าไปจึงเริ่ม มีการทำงาน ของเอนไซม์สำหรับย่อยอาหารที่เก็บสะสมไว้ในการพัฒนาของต้นกล้า อย่างไรก็ตามการดูดน้ำ ของเมล็ดเป็นกระบวนการฟิสิกส์เมล็ดที่ไม่มีชีวิต ก็สามารถดูดน้ำได้ เมล็ดที่ไม่มีชีวิตจึงอาจจะบวมขึ้นได้ เช่นกัน อาหารที่ ถูกเก็บสะสมไว้ในเมล็ดพวกแป้ง โปรตีน ไขมัน และน้ำมันจะถูกย่อยให้เป็น สารที่มีโครงสร้าง ง่ายๆ แล้วเคลื่อนย้ายไปที่จุดเจริญ มีการแบ่งเซลล์ที่ปลายยอดและปลายราก ต่อจากนั้นพัฒนา เป็นโครงสร้าง ของต้นกล้าประกอบด้วยแกนต้น (embryonic axis) ที่มีใบเลี้ยง (cotyledon) ติดอยู่ ส่วนที่อยู่เหนือใบเลี้ยง ขึ้นไปเรียกว่า epicotyl ประกอบด้วยส่วนยอดอยู่ที่ปลายของแกนต้น เรียกว่า plumule และส่วนของแกนต้น ที่อยู่ใต้ใบเลี้ยงเรียกว่า hypocotyl มีส่วนของรากที่เรียกว่า radicle ที่จะพัฒนาไปเป็นรากต่อไป ขั้นตอนการเพาะเมล็ด 19
3.การย้ายต้นกล้า หลังจากการงอกของเมล็ดเป็นต้นกล้าแล้วจะเกิดการพัฒนาของใบจริง เพื่อทำหน้าที่ ในการ สังเคราะห์แสงสำหรับใช้ในการเจริญเติบโตต่อไป จึงเป็นระยะที่สามารถทำการย้ายปลูก ต้นกล้าในพื้นที่ ที่เหมาะสม วิธีการย้ายต้นกล้าควรทำด้วยความระมัดระวังอย่าทำให้เกิด การกระทบกระเทือนมากนัก เริ่มจาก การขุดต้นขึ้นจากวัสดุเพาะแล้ว จับบริเวณใบของต้นขณะทำการย้ายปลูก ไม่ควรจับบริเวณลำต้นเพราะจะทำ ให้เป็นอันตรายกับต้นได้ และให้มีส่วน ของวัสดุเพาะติดมากับรากด้วย วางต้นกล้าลงไปในหลุมที่เตรียมไว้ให้ รากเหยียดตรงลงไปแล้ว จึงใช้วัสดุกลบลงไปกดเบาๆ ให้วัสดุกระชับและสัมผัสกับรากก่อนทำการรดน้ำให้ชุ่ม เพื่อนำ ไปเลี้ยงดูต่อไป เมื่อต้นกล้ามีการเจริญเติบโตมากขึ้นต้องทำ การย้ายปลูกอีก ครั้งหนึ่งใส่ในภาชนะปลูก ที่มีขนาดใหญ่ขึ้น สามารถทำได้โดย ใช้มือจับภาชนะปลูกแล้ว สอดนิ้วเข้าไปที่ลำต้นให้อยู่ระหว่างนิ้ว คว่ำกระถางลงเพื่อดันก้นกระถางให้ต้นออกมากับดิน จึงย้ายใส่ ในภาชนะปลูกที่มีขนาดใหญ่ขึ้นหรือย้ายปลูก ในแปลง 4.การควบคุมการพักตัวของเมล็ด เมล็ดเมื่อพัฒนาจนแก่เต็มที่แล้ว มักมีการพักตัวครั้งแรก (primary dormancy) เกิดขึ้นเพื่อ ช่วยให้เมล็ดพืชสามารถอยู่รอดได้โดยไม่เกิดการงอกของเมล็ดทันทีที่ ถูกแยกออกจากต้นจนกระทั่งได้รับ สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมก่อนจึงจะงอกได้อย่างไรก็ตามพืชบางชนิดยังมีกลไกการพักตัวครั้งที่สอง (secondary dormancy) เกิดขึ้นด้วยเพื่อช่วยให้เมล็ดอยู่รอดได้ในสภาพแวดล้อมที่ไม่เหมาะสมและเป็น การ กำหนดเวลาที่เหมาะสมกับการเติบโตของต้นกล้าได้ การพักตัวของเมล็ด จึงเกิดขึ้นจากปัจจัยภายในของเมล็ด ที่ยังไม่พร้อมต่อการงอก ซึ่งมีสาเหตุต่างๆ กัน 1. การพักตัวเนื่องจากเปลือกหุ้มเมล็ด (seed coat dormancy) พบได้ กับพืชที่มีเปลือกหนาและ แข็ง หรือเมล็ดที่มีเปลือกเป็นมัน ไม่ยอมให้น้ำซึม ผ่านเข้าไปได้ง่าย และอาจทำให้ต้นกล้าเจริญผ่านเปลือกหุ้ม เมล็ดออกมาไม่ได้จนกว่าส่วนของเปลือกจะอ่อนตัวลงตามธรรมชาติ ซึ่งต้องใช้เวลานานใน การงอก เช่น พุทรา มะกอกน้ำ บ๊วย พีช 2. การพักตัวเนื่องจากสารเคมี (chemical dormancy) เกิดจากสารเคมีที่สะสมอยู่ในผลและ เนื้อเยื่อของเปลือกเมล็ด ทำหน้าที่เป็นสารยับยั้งการงอก เช่น ส้ม มะละกอ มะเขือเทศ แตงกวา ขั้นตอนการเพาะเมล็ด (ต่อ) 20
3. การพักตัวทางสัณฐานวิทยา (morphological dormancy) พบได้ในเมล็ดที่ยังพัฒนาไม่ เต็มที่เมื่อแยกจากต้น ต้องใช้ระยะเวลา ต่ออีกระยะหนึ่งจึงจะสามารถพัฒนาได้เต็มที่ เช่น โสม ปาล์ม น้อยหน่า 4. การพั กตัวทางสรีรวิทยา (physiological dormancy) มักพ บ ใน พื ชที่ ต้องการ สภาพแวดล้อมพิเศษสำหรับการงอกมาก กว่าเมล็ดที่ไม่มีการพักตัว จึงตอบสนองต่อการปฏิบัติบางอย่าง ได้แก่ การให้ความเย็นจัด การให้อุณหภูมิสลับการให้ช่วงแสง ต่อการงอก เช่น ผักกาดหอม 5. การพักตัวอย่างปานกลาง (intermediate dormancy) พืชพวกนี้ต้องการปัจจัยบางอย่าง มากระตุ้นการงอกของเมล็ดให้เกิดขึ้นได้เร็วขึ้น แต่ถ้าไม่ได้รับเมล็ดก็งอกได้เอง เช่น สน ต้องการอุณหภูมิเย็น จัดช่วยให้การงอกเร็วขึ้นอย่างเห็นได้ชัด 6. การพักตัวของคัพภะ (embryo dormancy) พบมากในเมล็ดของไม้ยืน ต้นในเขตหนาว ซึ่งเมล็ดมีการพัฒนาจนแก่เต็มที่ในฤดูใบไม้ร่วงและร่วงหล่น อยู่ในดินตลอดช่วงฤดูหนาวก่อนจะงอกเป็นต้นได้ ในฤดูใบไม้ผลิเมล็ดของพืช พวกนี้บางชนิดจะพบว่ามีเปลือกหุ้มเมล็ดที่หนาด้วย เช่น พีช แอปเปิล พลับ สาลี่ พลับ 7. การพักตัวของเอพิคอทีล (epicotyl dormancy) เมล็ดพวกนี้ต้องการ สภาพแวดล้อม สำหรับกระตุ้นการเติบโตของepicotyl ระยะหนึ่งด้วยจึง จะงอกได้ เช่น ลิลี่ โบตั๋น 5.สภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อการงอกของเมล็ด 1. น้ำ มีบทบาทหลายประการนอกจากจะทำให้เปลือกหุ้มเมล็ดอ่อนตัว ยังช่วยให้มีการ แลกเปลี่ยนก๊าซออกซิเจนได้ด้วย น้ำช่วยทำให้เกิดการทำงาน ของเอนไซม์เพื่อย่อยอาหารสะสมมาใช้ในการ งอกพืชแต่ละชนิดต้องการ ปริมาณน้ำมากน้อยแตกต่างกัน สำหรับเมล็ดพวก บีท คึ่นฉ่าย ผักกาดหอม ต้องการความชื้นในการงอกสูงกว่าพืชไร่ เช่น ข้าวโพด ข้าวฟ่าง อย่างไร ก็ตามพืชบางชนิด เช่น ผักโขม ถ้า ได้รับน้ำมากเกินไปเมล็ดจะผลิตเมือก ออกมามากและมีผลยับยั้งการงอกได้ 2. อุณหภูมิมีส่วนเกี่ยวข้องกับอัตราการทำงานของกระบวนการทางชีวเคมีภายในเมล็ดของ พืชแตกต่างกันเช่นกัน พืชแต่ละชนิดต้องการอุณหภูมิที่เหมาะสม ไม่เท่ากัน นอกจากนั้นการได้รับอุณหภูมิสูง ในเวลากลางวันและต่ำในเวลากลางคืน จะช่วยทำให้เมล็ดงอกได้ดีกว่าในสภาพที่มีอุณหภูมิคงที่ตลอดเวลา อีก ด้วย ขั้นตอนการเพาะเมล็ด (ต่อ) 21
3. การระบายอากาศ ช่วยทำให้มีการแลกเปลี่ยนออกซิเจนที่เกี่ยวข้องกับ กระบวนการหายใจ ของเมล็ดที่กำลังงอกในสภาพแปลงเพาะเมล็ดที่มีการระบายน้ำที่ดีนั้นจะมีการระบายอากาศในดินที่ดีด้วย เมล็ดที่ถูกหยอด เมล็ดในระดับลึกเกินไปจึงมักจะไม่สามารถงอกได้ อย่างไรก็ตามพืชบาง ชนิดนั้นต้องการ ปริมาณออกซิเจนต่ำ จึงงอกได้เมื่อเมล็ดอยู่ใต้น้ำ เช่น ข้าว พืชน้ำ 4. แสงสว่างไม่มีบทบาทต่อการงอกของเมล็ดพืชส่วนใหญ่แต่เกี่ยวข้องกับการกระตุ้นการงอก ของพืชบางชนิด เช่น ผักกาดหอม คึ่นฉ่าย หญ้าบางชนิด ต้องการแสงในการงอกของเมล็ด ในทางตรง กันข้าม พืชบางอย่างไม่ต้องการแสงเลยในการงอก เช่น แพนซี เวอร์บีน่า ดาวเรืองหม้อ หอมหัวใหญ่ จึงต้องใช้วัสดุปิด คลุมแปลงไว้ให้ไม่ได้รับแสง ขั้นตอนการเพาะเมล็ด (ต่อ) 22
เมล็ดพันธุ์จะมีคุณภาพสูงสุดและสามารถงอก ได้ต้นกล้าที่แข็งแรงและเปอร์เซ็นต์สูงหลังจากการ เก็บเกี่ยวมาใหม่ ถ้าเมล็ดยังไม่ต้องการนำไปปลูกจึง ต้องเก็บรักษาไว้เพื่อให้ตรงตามฤดูกาลปลูกและความ พร้อม ของเกษตรกรต่อไป จึงจำเป็นต้องเก็บไว้ให้คุณภาพ คงอยู่หรือลดลงน้อยที่สุด เนื่องจากเมล็ดพันธุ์เป็น สิ่งมีชีวิตที่มีการหายใจเกิดอย่างต่อเนื่องตลอดเวลาของการเก็บรักษา ดังนั้นการนำเมล็ดไว้ในสภาพที่มี อุณหภูมิและ ความชื้นต่ำจึงเหมาะสมต่อการคงสภาพของเมล็ดพันธุ์ไว้ได้นานขึ้น อย่างไรก็ตามระยะเวลาของ การเก็บรักษา ต้องขึ้นอยู่กับชนิดของพืชด้วยว่าจะมีอายุอยู่ได้นานเพียงใดเช่น พืชบางชนิดมีอายุสั้นมาก (recalcitrant seed) เพียง 2-3 วัน หรือ2-3เดือนก็จะหมดสภาพแล้ว พืชบางชนิดมีอายุได้2-3 ปี ถึง 15 ปี (orthodox seed) ได้แก่ ผัก ไม้ดอก ธัญพืช วิธีการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์จึงเป็นการคงสภาพความ มีชีวิตของเมล็ดพันธุ์ให้อยู่ได้นานที่สุด การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ 23
การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด คำชี้แจง ให้นักเรียนตอบคำถามต่อไปนี้ให้ถูกต้อง 1. ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการงอกของเมล็ด ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... 2. การขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศ หมายถึง ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... 3. การผลิตเมล็ดพันธุ์นั้นสามารถแบ่งเมล็ดพันธุ์ออกเป็นกี่ชั้น อะไรบ้าง ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf0YhMsntXWbNbFNjmyDORQ9GqlAlqiomclEvW OeCUOEEqz5A/viewform?usp=sf_link กิจกรรมที่ 1.1 24
การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด คำชี้แจง ให้นักเรียนตอบคำถามต่อไปนี้ให้ถูกต้อง 1. ขั้นตอนการเพาะเมล็ด มีอะไรบ้าง ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... 2.การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์อย่างถูกต้องสามารถทำได้อย่างไรบ้าง ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdg91uu8bfL5JWnvQJf6GBiWfAXmDmOhGP94GBktfUnP--4w/viewform?usp=sf_link กิจกรรมที่ 1.2 25
คำชี้แจง ให้นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียนโดยเข้าไปทำใน Google Forms ( ใช้เวลา 10 นาที) 1. มนุษย์รู้จักการขยายพันธุ์พืชวิธีแรกคือข้อใด. ก. การเพาะเมล็ด ข. การทาบกิ่ง ค. การติดตา ง. การตอนกิ่ง 2. การขยายพันธุ์พืชผักสวนครัววิธีใด ช่วยให้พืชผัก สวนครัวเจริญเติบโตได้ดีที่สุด ก. การเพาะเมล็ดในแปลงเพาะ ข. การเพาะเมล็ดในกระบะเพาะ ค. การแยกหน่อหรือหัว ง. การเพาะเมล็ดแบบต้นเดียว 3. การขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศ หมายถึงอะไร ก. การขยายพันธุ์ด้วยตา ข. การขยายพันธุ์ด้วยหน่อ ค. การขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด ง. การขยายพันธุ์ด้วยเนื้อเยื่อเจริญ 4. ต้นพริกควรขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใด ก. การตัดชำ ข. การติดตา ค. การตอนกิ่ง ง. การเพาะเมล็ด 5. การขยายพันธุ์พืชวิธีใดที่เกษตรกรนิยมมากที่สุด ก. การติดตา ข. การต่อกิ่ง ค. การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช ง. การเพาะเมล็ด รายวิชา การปลูกพืชสมุนไพร รหัสวิชา ง33202 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ชุดที่ 9 การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด แบบทดสอบหลังเรียน 26
5.การขยายพันธุ์พืชแบบอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมตรงกับข้อใด. 6.ข้อใดเป็นการขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศ. ก. ติดตา ข. ปักชำ ค. แยกหน่อ ง. เพาะเมล็ด 7.การขยายพันธุ์แบบใดจึงจะเกิดการกลายพันธุ์. ก. ตอน ข. ปักชำ ค. แยกหน่อ ง. เพาะเมล็ด 8.ข้อใดไม่ใช่ข้อดีการขยายพันธุ์พืชด้วยเมล็ด. ก. มีการกลายพันธุ์ได้ง่าย ข. มีรากแก้วสามารถหยั่งลึกลงไปในดินช่วยยึดลำต้นได้ดี ค. ทำได้ง่ายไม่ต้องใช้เครื่องมือมาก ง. สะดวกในการขนส่ง ปลอดจากโรคไวรัส พืชที่ปลูกด้วยเมล็ดจะอยู่ได้นาน 9.การขยายพันธุ์โดยการผสมเกสรเพื่อให้เกิดเป็นเมล็ดและนำเมล็ดไปเพาะให้เกิดต้นใหม่หมายถึง ข้อใด ก. การขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศ ข. การขยายพันธุ์พืชแบบไม่อาศัยเพศ ค. การขยายพันธุ์พืชแบบตอนกิ่งและทาบกิ่ง ง. ถูกทั้งข้อ ก และ ข 10.การปลูกผักชีเป็นการขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศเพราะเหตุผลในข้อใด. ก. ใช้แมลงในการผสมเกสรตัวผู้ตัวเมีย ข. ใช้เมล็ดไปเพาะให้เกิดเป็นต้นใหม่ ค. ใช้เมล็ดตัวผู้และเมล็ดตัวเมียปลูกด้วยกัน ง. ต้องผ่านขั้นตอนการผสมพันธุ์พืชก่อนปลูก https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdDLx9O8T4NQKARqZUv_POpRtFYGTMTT8bn4- XLnpSIEdPX3g/viewform?usp=sf_link 27
กรมอาชีวศึกษา 2524. หลักการขยายพันธุ์พืช คู่มือการเรียนการสอน กษ. 216 น. นันทิยา วรรธนะภูติ. 2542. การขยายพันธุ์พืช. โอเอสพริ้นติ้งเฮ้าส์, กรุงเทพฯ. 449 น. นงพร สิทธิเจริญชัย. 2535. เทคนิคการขยายพันธุ์พืช ภาควิชาพืชศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ สงขลา. 145 หน้า. ประเวศ ไชยวงศ์ . 2519 .บทปฏิบัติการขยายพันธุ์พืช ระดับประกาศนียบัตรวิชาชีพขั้นสูง ปีที่4 วิทยาลัยเกษตรกรรมนครราชสีมา นครราชสีมา. สนั่น ขำเลิศ. 2523. หลักและวิธีการขยายพันธุ์พืช. นำอักษรการพิมพ์ กรุงเทพฯ.374 หน้า. อรษา แสงอุทัย. 2527. การขยายพันธุ์พืช. มหาวิทยาลัยรามคำแหง, กรุงเทพฯ. 195 น. บรรณานุกรม 28