นวัตกรรม ชุดที่9การขยายพันธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ด

ชดุ ที่9 หนังสอื อเิ ล็กทรอนิกส์ ( E-Book )

ชดุ การปลูกพืชสมนุ ไพร
กลุ่มสาระการเรียนรกู้ ารงานอาชีพ ช้นั มัธยมศึกษาปีท่ี 6

ชดุ ท่ี 9 การขยายพนั ธพุ์ ืชโดยการเพาะเมล็ด

นายสายธาร สาระกลู
ตำแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูชำนาญการพิเศษ
โรงเรยี นไทรเดย่ี ววทิ ยา สังกัดองคก์ ารบรหิ ารส่วนจงั หวัดสระแกว้
กรมสง่ เสริมการปกครองทอ้ งถิน่ กระทรวงมหาดไทย

คำนำ ก

หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุด การพืชสมุนไพร รายวิชา ง33202 วิชาการปลูกพืชสมุนไพร
ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6 กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพ ผู้สอนได้ศึกษาและวิเคราะห์หลักสูตรแกนกลาง
การศกึ ษาขน้ั พ้ืนฐาน พทุ ธศักราช 2551 โดยออกแบบการเรียนรู้ใหส้ อดคลอ้ งมาตรฐานการเรียนรู้ และผลการ
เรียนรู้ตามโครงสร้างของหลักสูตรสถานศึกษาโรงเรียนไทรเดี่ยววิทยา โดยมีเนื้อหาและกิจกรรมท่ีเหมาะสม
กับความรู้ความสามารถของนักเรียน กระตุ้นกระบวนการคิดให้นักเรียน ผู้สอนจัดทำขึ้นเพื่อใช้ประกอบ
กิจกรรมการเรียนรู้ การปลูกพืชสมุนไพร เพ่ือเป็นการส่งเสริมให้นักเรียนมีศักยภาพการเรียนรู้
และมีความสามารถในการคิดอย่างมีวิจารณญาณตามมาตรฐานหลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน
พุทธศักราช 2551 และมาตรฐานสากลท่ีมุ่งเน้นให้นักเรียนมีทักษะชีวิตและการทำงานทักษะการเรียนรู้
และนวัตกรรม ทักษะด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ สื่อและเทคโนโลยี นักเรียนสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง
และมที ักษะการปลูกพืชสมนุ ไพรมากข้ึน

หนงั สอื อิเล็กทรอนกิ ส์ ( E–Book ) ชุด การปลกู พชื สมนุ ไพร มีทงั้ หมด 13 ชดุ ดงั นี้
ชดุ ที่ 1 ความหมาย ความสำคญั และประเภทของสมนุ ไพร
ชดุ ท่ี 2 ความสำคญั และประโยชน์ของการแปรรปู ผลิตภณั ฑ์สมนุ ไพร
ชดุ ท่ี 3 พืชสมุนไพร1
ชดุ ที่ 4 พืชสมนุ ไพร2
ชุดท่ี 5 พชื สมุนไพร3
ชดุ ท่ี 6 พืชสมนุ ไพร4
ชุดท่ี 7 พชื สมุนไพร5
ชุดที่ 8 ความหมาย ความสำคัญและประโยชน์ของการขยายพนั ธุ์พชื
ชุดที่ 9 การขยายพันธ์ุพชื โดยการเพาะเมล็ด
ชุดท่ี 10 การขยายพันธพ์ุ ืชโดยการปกั ชำ
ชุดที่ 11 การขยายพันธุ์พชื โดยการตอนกิง่
ชุดที่ 12 การเตรียมดินปลูกและการปลกู พชื
ชุดท่ี 13 การดูแลรกั ษาและกำจดั ศตั รูพืช

ข

ผู้จัดทำหวงั เป็นอย่างยิ่งว่าหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุด การปลูกพืชสมุนไพรนี้ จะสามารถ
พัฒนาทักษะและเพ่ิมศักยภาพการเรียนรู้ ตามจุดมุ่งหมายของหลักสูตรและเป็นประโยชน์สำหรับครูผู้สอน
และผู้สนใจ เพอื่ นำไปพฒั นาคณุ ภาพการเรียนการสอนกลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชพี ใหม้ ีคุณภาพยิง่ ขึน้ ไป

นายสายธาร สาระกลู

สารบญั ค

คำนำ ก
สารบญั ค
คำแนะนำในการใช้งาน 1
ขั้นตอนการเปิดหนงั สืออเิ ลก็ ทรอนิกส์ ( E–Book ) 2
คำชแี้ จงสำหรับนักเรียน 12
มาตรฐานการเรยี นรู้ 13
แผนผงั ลำดบั ข้ันตอนการเรียนรู้ 14
แบบทดสอบกอ่ นเรียน 15
ใบความรู้การขยายพันธพุ์ ชื โดยการเพาะเมลด็ 17
ใบกิจกรรมท่ี 1.1 การขยายพนั ธ์พุ ชื โดยการเพาะเมลด็ 24
ใบกิจกรรมท่ี 1.2 การขยายพันธุ์พชื โดยการเพาะเมล็ด 25
แบบทดสอบหลังเรียน 26
บรรณานุกรม 28

1

คำแนะนำในการใชง้ าน

ระบบเครื่องโทรศัพท์ในการใชง้ าน

1. เปน็ โทรศพั ทแ์ บบ Smart Phone
2. ระบบปฏิบตั กิ ารท่ีนิยม Android , iOS
3. มีหนว่ ยประมวลผลกลาง ( CPU ) ความเร็วอยา่ งน้อย 1 GHz ข้นึ ไป
4. มีหน่วยความจำแรมไม่ตำ่ กว่า 1 GB

2

ขนั้ ตอนการเปดิ ใช้หนังสอื อเิ ลก็ ทรอนิกส์ ( E–Book )

1. เปิดเครื่องโทรศพั ทใ์ หพ้ รอ้ มใชง้ าน

2. เข้าไปที่ Application Line

3. เข้าไปท่ี Line ของครูผู้สอน

3

ขั้นตอนการเปิดใช้หนังสืออิเลก็ ทรอนิกส์ ( E–Book ) (ต่อ)

4. บนั ทึกคิวอาร์โค้ดหนังสืออเิ ล็กทรอนกิ ส์ ( E–Book ) ชุดที่ 9 การขยายพันธพ์ุ ชื โดยการเพาะเมล็ด

5. เขา้ ไปที่หน้าหลกั และไปที่เพิ่มเพอ่ื น

6. เข้าไปท่ี ควิ อาร์โค้ด

4

ข้นั ตอนการเปิดใช้หนงั สืออเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ( E–Book ) (ตอ่ )

7. เขา้ ไปเลือกควิ อารโ์ ค้ด

8. เลือกควิ อารโ์ คด้ ทเี่ ราตอ้ งการ

9. ลิงกจ์ ะขึ้นอยดู่ า้ นบน ใหแ้ ตะไปทลี่ ิงคเ์ พอื่ เปิดลิงก์

5

ขั้นตอนการเปดิ ใช้หนังสืออเิ ล็กทรอนกิ ส์ ( E–Book ) (ต่อ)

10. จะเขา้ สู่หนา้ หนงั สอื อเิ ลก็ ทรอนิกส์ ( E–Book )

6

ข้นั ตอนการทำแบบทดสอบก่อนและหลงั เรียน

1. เมื่อเปดิ ถึงหน้า แบบทดสอบกอ่ นเรยี น และแบบทดสอบหลงั เรยี น จะมีลง้ิ ค์และควิ อารโ์ ค้ดอยู่
ดา้ นลา่ ง ให้นกั เรยี นแคป็ หน้าจอน้นั ไว้

2. แลว้ กลับเขา้ ไปที่ Application Line

3. เขา้ ไปทห่ี นา้ หลกั และไปท่ีเพ่ิมเพอ่ื น

7

ขน้ั ตอนการทำแบบทดสอบกอ่ นและหลงั เรยี น (ตอ่ )

4. เขา้ ไปที่ คิวอารโ์ ค้ด

5. เข้าไปเลือกคิวอารโ์ ค้ด

6. เลอื กคิวอารโ์ คด้ ที่เราแค็ปหนา้ จอไว้

8

ขนั้ ตอนการทำแบบทดสอบกอ่ นและหลงั เรียน (ตอ่ )

9. ลิงกจ์ ะขนึ้ อยดู่ ้านบน ใหแ้ ตะไปทล่ี งิ คเ์ พอื่ เปดิ ลิงก์

10. นกั เรียนทำแบบทดสอบใน Google Forms ได้เลย

9

ข้นั ตอนการทำกิจกรรม

1. เมือ่ เปดิ ถึงหนา้ กิจกรรมที่ 1.1 และกิจกรรมที่ 1.2 จะมลี ง้ิ ค์และควิ อารโ์ ค้ดอย่ดู ้านลา่ ง ใหน้ ักเรยี น
แคป็ หน้าจอนนั้ ไว้

2. แลว้ กลบั เขา้ ไปท่ี Application Line

3. เข้าไปทห่ี น้าหลกั และไปทเ่ี พิม่ เพอื่ น

10

ขัน้ ตอนการทำกิจกรรม (ตอ่ )

4. เข้าไปท่ี ควิ อาร์โค้ด

5. เข้าไปเลอื กควิ อาร์โค้ด

6. เลอื กควิ อาร์โคด้ ท่เี ราแคป็ หน้าจอไว้

ขัน้ ตอนการทำกิจกรรม (ตอ่ ) 11

9. ลิงกจ์ ะขึ้นอยดู่ ้านบน ใหแ้ ตะไปทล่ี ิงคเ์ พอื่ เปดิ ลิงก์

10. นักเรยี นทำแบบทดสอบใน Google Forms ได้เลย

12

คำช้แี จงสำหรบั นักเรยี น

1. นกั เรยี นศกึ ษาและปฏบิ ัตติ ามแผนผงั ลำดับขนั้ การเรยี นรใู้ ห้เข้าใจ
2. นกั เรียนทำแบบทดสอบก่อนเรยี น โดยคลิ๊กลิง้ คเ์ ข้าไปทำใน Google Forms แล้วกดส่ง
3. นักเรียนศึกษาใบความรู้ให้เข้าใจด้วยตนเอง หากมีข้อสงสัยการใช้ชุดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์
( E–Book ) ใหป้ รึกษาครผู ู้สอนเพอ่ื ใหค้ ำแนะนำ
4. นกั เรยี นทำกิจกรรมท่ี 1.1 และกจิ กรรมท่ี 1.2 โดยคล๊ิกล้งิ คเ์ ขา้ ไปทำใน Google Forms แลว้ กดส่ง
5. นักเรียนทำแบบทดสอบหลงั เรียน โดยคลิ๊กลิง้ ค์เขา้ ไปทำใน Google Forms แล้วกดสง่
6. ครูจะแจ้งคะแนน ของแบบทดสอบกอ่ นเรียน แบบทดสอบหลังเรียน กิจกรรมที่ 1.1 และกิจกรรม
ท่ี 1.2
7. หากนักเรียนคนใดทำแบบทดสอบหลังเรียนไม่ผ่านเกณฑ์ร้อยละ 80 ให้นักเรียนทำการศึกษา
ชุดหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ตามลำดับขั้นการเรียนรู้อีกคร้ัง เพื่อให้เกิดความเข้าใจท่ีถูกต้อง และมี
ประสทิ ธิภาพมากข้ึน โดยนักเรียนสามารถศกึ ษาชุดหนงั สืออิเล็กทรอนิกส์ ( E–Book ) ด้วยตนเองในเวลาว่าง
ตามความเหมาะสม

มาตรฐานการเรียนรู้ 13
ชดุ ท่ี 9 การขยายพนั ธพ์ุ ชื โดยการเพาะเมล็ด 2

มาตรฐานการเรียนรู้

สาระที่ 1 การดำรงชวี ิตและครอบครัว
มาตรฐาน ง1.1 เข้าใจการทำงาน มีความคิดสร้างสรรค์ มีทักษะกระบวนการทำงาน ทักษะการ
จัดการ ทกั ษะกระบวนการแกป้ ัญหา ทักษะการทำงานรว่ มกนั และทกั ษะการแสวงหาความรู้ มคี ุณธรรม และ
ลักษณะนิสัยในการทำงาน มีจิตสำนึกในการใช้พลังงาน ทรัพยากร และสิ่งแวดล้อมเพื่อการดำรงชีวิตและ
ครอบครัว

ผลการเรยี นรู้

1. มีความรู้ความเขา้ ใจเกี่ยวกับการขยายพันธ์พุ ชื โดยการเพาะเมลด็
2. นำความร้เู กยี่ วกับประโยชน์ของการขยายพันธพ์ุ ืชโดยการเพาะเมลด็ ไปใช้ในชีวิตประจำวันได้

จุดประสงค์การเรียนรู้

1. อธบิ ายการขยายพนั ธพุ์ ืชโดยการเพาะเมล็ดได้ ( K )
2. สามารถประยุกต์ใช้ประโยชน์ของการขยายพนั ธุ์พืชโดยการเพาะเมล็ดในชีวติ ประจำวันได้ ( P )
3. เห็นความสำคญั ของการขยายพนั ธพ์ุ ืชโดยการเพาะเมลด็ ( A )

สาระการเรียนรู้

1. ความหมายของการเพาะเมลด็
2. เทคนิคการขยายพนั ธุ์ด้วยเมลด็
3. ข้ันตอนในการเพาะเมล็ด
4. การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์

14

แผนผังลำดบั ขั้นตอนการเรยี นรู้

นักเรียน

ทำแบบทดสอบก่อนเรียน

ศกึ ษามาตรฐานการเรยี นรู้/ผลการเรียนร้/ู
จุดประสงคก์ ารเรยี นร/ู้ สาระการเรยี นรู้

ศึกษาใบความรู้
ทำกจิ กรรมที่ 1.1 และ 1.2

ทำแบบทดสอบหลงั เรียน

ไม่ผา่ นเกณฑ์ ผลการประเมิน ผา่ นเกณฑ์
ผ่านร้อยละ 80

ศึกษาชุดหนังสืออิเลก็ ทรอนิกส์ ( E–Book ) ชุดตอ่ ไป

15

แบบทดสอบก่อนเรยี น

รายวิชา การปลกู พชื สมุนไพร รหสั วิชา ง33202 ช้ันมัธยมศกึ ษาปีที่ 6

ชดุ ท่ี 9 การขยายพนั ธพุ์ ชื โดยการเพาะเมลด็

คำช้แี จง ใหน้ ักเรยี นทำแบบทดสอบกอ่ นเรยี นโดยเขา้ ไปทำใน Google Forms ( ใชเ้ วลา 10 นาที )

1.ขอ้ ใดเปน็ การขยายพนั ธพ์ุ ชื แบบอาศัยเพศ.

ก. ติดตา ข. ปักชำ

ค. แยกหนอ่ ง. เพาะเมลด็

2.การขยายพันธุ์แบบใดจงึ จะเกดิ การกลายพันธ.์ุ

ก. ตอน ข. ปักชำ

ค. แยกหนอ่ ง. เพาะเมลด็

3.ขอ้ ใดไม่ใช่ข้อดีการขยายพนั ธ์ุพชื ด้วยเมล็ด.

ก. มกี ารกลายพนั ธุไ์ ดง้ ่าย

ข. มรี ากแกว้ สามารถหยั่งลกึ ลงไปในดนิ ชว่ ยยึดลำต้นได้ดี

ค. ทำไดง้ า่ ยไม่ตอ้ งใช้เครอื่ งมือมาก

ง. สะดวกในการขนสง่ ปลอดจากโรคไวรสั พชื ท่ปี ลกู ดว้ ยเมล็ดจะอยู่ไดน้ าน

4.การขยายพนั ธ์ุโดยการผสมเกสรเพอ่ื ให้เกดิ เปน็ เมลด็ และนำเมลด็ ไปเพาะใหเ้ กดิ ตน้ ใหม่หมายถงึ

ขอ้ ใด

ก. การขยายพันธ์ุพชื แบบอาศัยเพศ

ข. การขยายพนั ธ์ุพชื แบบไมอ่ าศัยเพศ

ค. การขยายพันธพุ์ ชื แบบตอนกง่ิ และทาบกงิ่

ง. ถูกทัง้ ข้อ ก และ ข

5.การปลกู ผักชเี ป็นการขยายพันธ์ุพชื แบบอาศยั เพศเพราะเหตุผลในข้อใด.

ก. ใช้แมลงในการผสมเกสรตัวผตู้ วั เมีย

ข. ใชเ้ มลด็ ไปเพาะใหเ้ กดิ เปน็ ตน้ ใหม่

ค. ใช้เมล็ดตวั ผูแ้ ละเมล็ดตัวเมยี ปลูกดว้ ยกนั

ง. ตอ้ งผ่านขั้นตอนการผสมพันธพ์ุ ชื ก่อนปลูก

16

6. มนษุ ย์รูจ้ กั การขยายพนั ธพุ์ ืชวธิ แี รกคือขอ้ ใด.

ก. การเพาะเมลด็ ข. การทาบกง่ิ

ค. การตดิ ตา ง. การตอนกง่ิ

7. การขยายพนั ธพ์ุ ืชผักสวนครัววธิ ีใด ชว่ ยให้พืชผัก สวนครวั เจรญิ เติบโตได้ดีท่ีสดุ

ก. การเพาะเมล็ดในแปลงเพาะ ข. การเพาะเมล็ดในกระบะเพาะ

ค. การแยกหน่อหรือหัว ง. การเพาะเมลด็ แบบตน้ เดยี ว

8. การขยายพนั ธุแ์ บบอาศัยเพศ หมายถงึ อะไร

ก. การขยายพันธ์ุด้วยตา ข. การขยายพนั ธ์ุด้วยหนอ่

ค. การขยายพันธด์ุ ว้ ยเมล็ด ง. การขยายพันธ์ดุ ้วยเนอ้ื เยอื่ เจรญิ

9. ตน้ พริกควรขยายพนั ธดุ์ ว้ ยวธิ กี ารใด

ก. การตัดชำ ข. การตดิ ตา

ค. การตอนก่งิ ง. การเพาะเมล็ด

10. การขยายพนั ธพุ์ ชื วธิ ีใดทเี่ กษตรกรนิยมมากทส่ี ุด

ก. การตดิ ตา ข. การต่อก่งิ

ค. การเพาะเลยี้ งเนอื้ เยอ่ื พชื ง. การเพาะเมล็ด

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfRvJB7nMuX8j8h2F-
DX4Mlb360rUF4jPmWTVT0omVBGU7AMw/viewform?usp=sf_link

ใบความรู้ 17

ความหมายของการเพาะเมล็ด

การขยายพันธ์ุพืชท่ีสามารถทำได้ง่ายและสะดวก มากวิธีหน่ึงคือการเพาะเมล็ด จัดเป็นวิธีการ
ขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศที่ต้องการขบวนการผสมเกสรระหว่าง ละอองเกสรเพศผู้ และไข่ซึ่งเป็นเซลล์
สืบพันธ์ุเพศเมีย เกิดการปฏิสนธิรวมตัวและพัฒนาต่อไปเป็นเมล็ด ถ้าเซลล์ สืบพันธ์ุนั้นมาจากต้นที่มีลักษณะ
ทางพนั ธุกรรมแบบเดยี ว กันหรือจากตน้ เดยี วกันเรียกว่า การผสมตวั เอง (self - pollination ) หรอื จากตน้
ท่ีต่างพันธุกรรมกันเรียกว่า การผสมข้าม (cross - pollination)เมล็ดที่พัฒนาข้ึนมาจากไข่(ovule) น้ันจะ
ประกอบ ด้วยส่วนต่างๆ ท่ีสำคัญคือ เปลือกหุ้มเมล็ด (seed coat) อยู่ด้านนอกของเมล็ดทำหน้าท่ีป้องกัน
อนั ตรายใหก้ ับ สว่ นท่อี ยูภ่ ายในเมล็ด จึงสามารถขนสง่ สะดวก และเกบ็ รักษาได้นานขึ้น ส่วนของอาหารสะสม
(endosperm) เป็นเน้ือเย่ือที่เก็บอาหารไว้สำหรับใช้ในการงอกของเมล็ด คัพภะ (embryo or embryonic
plant) เป็นส่วน ท่ีเกิดขึ้นมาจากการปฏิสนธิพัฒนาเป็นลำต้น ราก ใบ ในพืชบางชนิดจะเก็บสะสมอาหาร
ไวใ้ นส่วนของใบ เลีย้ งท่ีคพั ภะนี้ เชน่ ถ่ัวเหลอื ง แตงโม มะขาม ดาวเรอื ง เป็นต้น

18

เทคนคิ การขยายพนั ธุ์ด้วยเมล็ด

ในทางพืชสวนนั้นใช้การเพาะเมล็ดในการผลิตพืชผัก ไม้ดอกหลายชนิด เป็นวิธีท่ีเหมาะกับ การ
ผลิตเป็นปริมาณมาก สามารถทำได้รวดเร็วและสะดวก ส่วนใหญ่จึงนิยมใช้กับพืชฤดูเดียว (annuals)
พืชสองฤดู (biannials) หรือพืชหลายฤดูบางชนิด (perennials) โดยเฉพาะกับการผลิตเป็นต้นตอของไม้ผล
สำหรับการเปลี่ยนพันธ์ุต่อไป การเพาะเมล็ดจะทำได้ผลสำเร็จน้ันต้อง ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่างเช่น เมล็ด
พนั ธ์ุท่ีดีและสามารถงอกได้ การจัดการสภาพแวดล้อมต่างๆ ท่ีเหมาะสม เช่น ความช้ืน อุณหภูมิ แสงและวัสดุ
อปุ กรณต์ ่างๆ ทีจ่ ำเป็นต้องใช้ในการเพาะเมล็ด พชื บางชนิดมีเปลือกหุ้มเมล็ดหนาและแข็งจำเปน็ ต้องทำให้ช้ัน
ของเปลือกบางหรอื ออ่ นตัวเพื่อช่วยให้ ดดู ซมึ น้ำไดส้ ะดวกขนึ้ ด้วยวิธกี ารต่างๆ ที่ปฏิบตั ิกับเมลด็ ก่อนการเพาะ
เมล็ด เช่น การตัดปลายเมล็ด การฝนหรือถูให้เปลือกบางลง (scarification) หรือ วิธีการแช่ด้วย สารเคมี
เพ่ือกระตุ้นการงอก เช่น โพแทสเซียมคลอไรด์ (KCl) เมลด็ ของพืชเขตหนาวหลายชนิดมี การพักตวั ของคัพภะ
จึงต้องผ่านกรรมวิธี แก้การพักตัว (stratification) โดยเก็บไว้ในที่มีอุณหภูมิต่ำประมาณ 3 องศาเซลเซียส
และมีความช้ืน เป็นเวลาประมาณ 8 สัปดาห์หรือนานกว่าน้ีก่อนนำเมล็ดไปเพาะ ด้วยวิธีปกติทั่วไปจึงจะ
สามารถงอกได้ พืชบางชนิดต้องการความชื้นสลับกับความแห้งหรือต้องการแสง มากระตุ้นการงอกของเมล็ด
ก็ได้ข้ึนอยู่ กับชนิดของพืช จึงจำเป็นต้องมีความร้คู วามเข้าใจในเมล็ดพืชแต่ ละชนิดก่อนทำการเพาะเมล็ดจึง
จะประสพความสำเรจ็ การเลือกเมลด็ พันธุท์ ี่ดีมีคุณภาพมาใช้ในการเพาะเมลด็ เป็นอีกเรื่องหนงึ่ ท่ีมีความสำคัญ
ด้วย เมล็ด ทีด่ ีต้องมีคุณสมบัติตรงตามพันธ์ุ เปอร์เซ็นต์ความงอกสูง มีความแข็งแรง สามารถงอกได้เร็ว และ
ผา่ นการพักตัวของเมล็ดแลว้ เมล็ดท่ีสามารถงอกได้เรว็ หลังจากการเพาะแล้ว จะลดความเส่ียง อนั ตรายจาก
สภาพแวดลอ้ มทีแ่ ปรปรวนหรือศัตรูธรรมชาตทิ ที่ ำลายเมล็ดหรอื ต้นกล้าในระยะแรกได้ เม่ือตน้ กล้าสามารถหา
อาหารไดแ้ ละเจรญิ เตบิ โตอยา่ งรวดเร็วจงึ ทำให้ผลผลิตสงู และเกบ็ เกี่ยวผลผลิตไดอ้ ยา่ งพรอ้ มเพรียงกันอีกด้วย

19

ข้ันตอนการเพาะเมลด็

1.วิธีการเพาะเมล็ด
การเพาะเมล็ดในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม ก่อนการย้ายกล้า สำหรับนำไปปลูกต่อไปนั้น

เรียกว่า indirect seeding นิยมใช้กับเมล็ดท่ีมีราคาแพง ต้องการการดูแลเอาใจใส่มากในระยะแรกเป็นวิธี
ที่กระทำได้โดยการเตรียมวัสดุเพาะ ท่ีเหมาะสมต่อการงอกของเมล็ด เช่น ทรายหยาบ ผสมขุยมะพร้าว
อัตราส่วน 1 : 1 โดยปริมาตร เปน็ วัสดุที่ใชไ้ ด้ดเี หมาะสมกบั เมลด็ ทงี่ อกได้เรว็ และใชเ้ วลานอ้ ยในการเลี้ยงดตู ้น
กล้า สำหรับภาชนะที่ใช้เพาะเมล็ด ควรมีลักษณะแบน หน้ากว้าง มีรูระบายน้ำออก ได้สะดวก เช่น ตะกร้า
พลาสติกท่ีปูพ้ืนด้วยกระดาษ ป้องกันการร่ัวไหล ของวัสดุ ใส่วัสดุเพาะให้อยู่ต่ำกว่าระดับขอบภาชนะคร่ึงนิ้ว
ทำเป็นร่องลึกด้วยไม้ ยาวสำหรับการหยอดเมล็ดเป็นแถวเพื่อความสะดวก ในการย้ายกล้าหรือ
ปอ้ งกันกำจัดโรคเข้าทำลาย ต้นกล้าได้งา่ ย

2.การงอกของเมล็ด

เมล็ดจะงอกได้ต้องได้รับสภาพแวดล้อมภายนอกที่เหมาะสม มากระตุ้นการเปลี่ยนแปลง

ภายในเมล็ด ซ่ึงเก่ียวขอ้ งกับหลายกระบวนการ เริ่มตั้งแต่เมลด็ มีการดูดน้ำเพอื่ ทำให้เซลล์ไดร้ ับน้ำเขา้ ไปจงึ เริ่ม
มีการทำงาน ของเอนไซม์สำหรับย่อยอาหารที่เก็บสะสมไว้ในการพัฒนาของต้นกล้า อย่างไรก็ตามการดูดน้ำ
ของเมล็ดเป็นกระบวนการฟิสิกส์ เมล็ดที่ไม่มีชีวิต ก็สามารถดูดน้ำได้ เมล็ดท่ีไม่มีชีวิตจึงอาจจะบวมข้ึนได้
เช่นกนั อาหารท่ี ถูกเกบ็ สะสมไวใ้ นเมลด็ พวกแป้ง โปรตีน ไขมนั และนำ้ มันจะถกู ยอ่ ยใหเ้ ป็น สารท่ีมโี ครงสรา้ ง
ง่ายๆ แลว้ เคลอื่ นย้ายไปท่จี ดุ เจริญ มีการแบง่ เซลล์ทปี่ ลายยอดและปลายราก ตอ่ จากนน้ั พฒั นา เป็นโครงสรา้ ง
ของต้นกล้าประกอบด้วยแกนต้น (embryonic axis) ที่มีใบเล้ียง (cotyledon) ติดอยู่ ส่วนท่ีอยู่เหนือใบเลี้ยง
ขนึ้ ไปเรยี กว่า epicotyl ประกอบดว้ ยส่วนยอดอยทู่ ่ีปลายของแกนต้น เรยี กวา่ plumule และสว่ นของแกนตน้
ทีอ่ ยใู่ ต้ใบเลี้ยงเรียกว่า hypocotyl มีสว่ นของรากทเ่ี รียกวา่ radicle ทจี่ ะพัฒนาไปเป็นรากต่อไป

20

ขัน้ ตอนการเพาะเมลด็ (ต่อ)

3.การยา้ ยตน้ กลา้
หลังจากการงอกของเมล็ดเป็นต้นกล้าแลว้ จะเกิดการพัฒนาของใบจริง เพื่อทำหน้าท่ี ในการ

สังเคราะห์แสงสำหรับใช้ในการเจริญเติบโตต่อไป จึงเป็นระยะที่สามารถทำการย้ายปลูก ต้นกล้าในพ้ืนที่
ทเี่ หมาะสม วิธีการย้ายตน้ กลา้ ควรทำดว้ ยความระมัดระวังอย่าทำให้เกดิ การกระทบกระเทอื นมากนกั เริ่มจาก
การขุดต้นขึน้ จากวัสดุเพาะแล้ว จับบริเวณใบของต้นขณะทำการย้ายปลูก ไม่ควรจับบรเิ วณลำตน้ เพราะจะทำ
ให้เป็นอันตรายกับต้นได้ และให้มีส่วน ของวัสดุเพาะติดมากับรากด้วย วางต้นกล้าลงไปในหลุมท่ีเตรียมไว้ให้
รากเหยียดตรงลงไปแล้ว จึงใช้วสั ดุกลบลงไปกดเบาๆ ให้วัสดุกระชับและสัมผสั กับรากกอ่ นทำการรดน้ำให้ชุ่ม
เพอ่ื นำ ไปเลี้ยงดตู ่อไป เมือ่ ตน้ กลา้ มีการเจริญเติบโตมากขึ้นต้องทำ การย้ายปลูกอีก คร้ังหนง่ึ ใสใ่ นภาชนะปลูก
ท่ีมีขนาดใหญ่ข้ึน สามารถทำได้โดย ใช้มือจับภาชนะปลูกแล้ว สอดนิ้วเข้าไปท่ีลำต้นให้อยู่ระหว่างน้ิว
คว่ำกระถางลงเพ่ือดันก้นกระถางให้ต้นออกมากบั ดิน จึงย้ายใส่ ในภาชนะปลูกที่มีขนาดใหญ่ข้ึนหรือย้ายปลูก
ในแปลง

4.การควบคมุ การพกั ตวั ของเมล็ด
เมลด็ เมอ่ื พัฒนาจนแกเ่ ต็มทแ่ี ล้ว มักมีการพกั ตัวคร้ังแรก (primary dormancy) เกิดขนึ้ เพ่ือ

ช่วยให้เมล็ดพืชสามารถอยู่รอดได้โดยไม่เกิดการงอกของเมล็ดทันทีที่ ถูกแยกออกจากต้นจนกระท่ังได้รับ
สภาพแวดล้อมท่ีเหมาะสมก่อนจึงจะงอกได้ อย่างไรก็ตามพืชบางชนิดยังมี กลไกการพักตัวคร้ังท่ีสอง
(secondary dormancy) เกิดข้ึนด้วยเพอื่ ช่วยให้เมล็ดอยู่รอดไดใ้ นสภาพแวดลอ้ มที่ไมเ่ หมาะสมและเป็น การ
กำหนดเวลาท่เี หมาะสมกบั การเตบิ โตของต้นกลา้ ได้ การพักตัวของเมลด็ จึงเกิดขน้ึ จากปัจจัยภายในของเมล็ด
ท่ียงั ไมพ่ ร้อมตอ่ การงอก ซง่ึ มสี าเหตตุ ่างๆ กัน

1. การพกั ตัวเนอ่ื งจากเปลอื กหุม้ เมล็ด (seed coat dormancy) พบได้ กบั พชื ทีม่ ีเปลือกหนาและ
แข็ง หรือเมล็ดที่มเี ปลือกเป็นมนั ไม่ยอมให้นำ้ ซึม ผ่านเข้าไปไดง้ ่าย และอาจทำให้ตน้ กล้าเจริญผ่านเปลือกหุ้ม
เมล็ดออกมาไม่ได้ จนกว่าส่วนของเปลือกจะอ่อนตัวลงตามธรรมชาติ ซ่ึงต้องใช้เวลานานใน การงอก เช่น
พุทรา มะกอกน้ำ บว๊ ย พีช

2. การพักตัวเน่ืองจากสารเคมี (chemical dormancy) เกิดจากสารเคมีที่สะสมอยู่ในผลและ
เนอ้ื เยือ่ ของเปลือกเมลด็ ทำหน้าทเ่ี ปน็ สารยับยง้ั การงอก เช่น สม้ มะละกอ มะเขอื เทศ แตงกวา

21

ขน้ั ตอนการเพาะเมล็ด (ตอ่ )

3. การพักตัวทางสัณฐานวิทยา (morphological dormancy) พบได้ในเมล็ดท่ียงั พัฒนาไม่
เต็มท่ีเม่ือแยกจากต้น ต้องใช้ระยะเวลา ต่ออีกระยะหน่ึงจึงจะสามารถพัฒนาได้เต็มที่ เช่น โสม ปาล์ม
น้อยหนา่

4. การพั กตั วท างส รีรวิท ยา (physiological dormancy) มักพ บ ใน พื ชที่ ต้ อ งการ
สภาพแวดลอ้ มพเิ ศษสำหรบั การงอกมาก กวา่ เมลด็ ท่ไี ม่มีการพักตวั จงึ ตอบสนองตอ่ การปฏิบตั บิ างอย่าง ได้แก่
การใหค้ วามเย็นจดั การใหอ้ ุณหภมู ิสลับการให้ช่วงแสง ต่อการงอก เชน่ ผักกาดหอม

5. การพักตัวอยา่ งปานกลาง (intermediate dormancy) พืชพวกนี้ต้องการปจั จยั บางอยา่ ง
มากระตุ้นการงอกของเมล็ดให้เกิดขึ้นได้เร็วข้ึน แต่ถ้าไม่ได้รับเมล็ดก็งอกได้เอง เช่น สน ต้องการอุณหภูมิเย็น
จดั ชว่ ยให้การงอกเรว็ ขึน้ อยา่ งเหน็ ได้ชัด

6. การพักตัวของคัพภะ (embryo dormancy) พบมากในเมล็ดของไม้ยืน ต้นในเขตหนาว
ซง่ึ เมลด็ มกี ารพัฒนาจนแก่เตม็ ทใ่ี นฤดูใบไม้ร่วงและร่วงหลน่ อยู่ในดินตลอดช่วงฤดูหนาวก่อนจะงอกเป็นต้นได้
ในฤดูใบไม้ผลิ เมล็ดของพืช พวกน้ีบางชนิดจะพบว่ามีเปลือกหุ้มเมล็ดท่ีหนาด้วย เช่น พีช แอปเปิล
พลบั สาล่ี พลับ

7. การพักตัวของเอพิคอทีล (epicotyl dormancy) เมล็ดพวกนี้ต้องการ สภาพแวดล้อม
สำหรบั กระตนุ้ การเติบโตของepicotyl ระยะหนง่ึ ดว้ ยจงึ จะงอกได้ เช่น ลิล่ี โบต๋นั

5.สภาพแวดลอ้ มท่ีเหมาะสมตอ่ การงอกของเมลด็
1. น้ำ มีบทบาทหลายประการนอกจากจะทำให้เปลือกหุ้มเมล็ดอ่อนตัว ยังช่วยให้มีการ
แลกเปลี่ยนก๊าซออกซิเจนได้ด้วย น้ำช่วยทำให้เกิดการทำงาน ของเอนไซม์เพื่อย่อยอาหารสะสมมาใช้ในการ
งอกพืชแต่ละชนิดต้องการ ปริมาณน้ำมากน้อยแตกต่างกัน สำหรับเมล็ดพวก บีท คึ่นฉ่าย ผักกาดหอม
ต้องการความช้ืนในการงอกสูงกว่าพืชไร่ เช่น ข้าวโพด ข้าวฟ่าง อย่างไร ก็ตามพืชบางชนิด เช่น ผักโขม ถ้า
ได้รับน้ำมากเกินไปเมล็ดจะผลิตเมอื ก ออกมามากและมีผลยับยง้ั การงอกได้
2. อณุ หภมู ิ มสี ่วนเกย่ี วข้องกบั อัตราการทำงานของกระบวนการทางชวี เคมี ภายในเมลด็ ของ
พชื แตกตา่ งกันเช่นกัน พชื แต่ละชนิดต้องการอุณหภูมิที่เหมาะสม ไม่เท่ากนั นอกจากนั้นการได้รับอุณหภูมิสูง
ในเวลากลางวันและต่ำในเวลากลางคืน จะช่วยทำให้เมลด็ งอกได้ดีกวา่ ในสภาพทีม่ ีอณุ หภมู ิคงท่ตี ลอดเวลา อีก
ด้วย

22

ขั้นตอนการเพาะเมล็ด (ต่อ)

3. การระบายอากาศ ชว่ ยทำให้มีการแลกเปลี่ยนออกซเิ จนทีเ่ กย่ี วขอ้ งกับ กระบวนการหายใจ
ของเมล็ดท่ีกำลังงอกในสภาพแปลงเพาะเมล็ดที่มี การระบายน้ำท่ีดีน้ันจะมีการระบายอากาศในดินที่ดีด้วย
เมล็ดท่ีถูกหยอด เมล็ดในระดับลึกเกินไปจึงมักจะไม่สามารถงอกได้ อย่างไรก็ตามพืชบาง ชนิดนั้นต้องการ
ปริมาณออกซิเจนต่ำ จึงงอกไดเ้ มื่อเมลด็ อยู่ใต้นำ้ เช่น ขา้ ว พชื นำ้

4. แสงสว่างไมม่ ีบทบาทต่อการงอกของเมล็ดพชื สว่ นใหญ่ แต่เก่ียวขอ้ งกับการกระตุน้ การงอก

ของพืชบางชนิด เชน่ ผกั กาดหอม ค่ึนฉ่าย หญา้ บางชนิด ต้องการแสงในการงอกของเมลด็ ในทางตรง กนั ขา้ ม

พชื บางอย่างไมต่ อ้ งการแสงเลยในการงอก เช่น แพนซี เวอร์บีน่า ดาวเรอื งหมอ้ หอมหวั ใหญ่ จึงต้องใชว้ ัสดปุ ิด

คลมุ แปลงไวใ้ ห้ไมไ่ ดร้ ับแสง

23

การเกบ็ รกั ษาเมล็ดพนั ธุ์

เมล็ดพันธ์ุจะมีคุณภาพสูงสุดและสามารถงอก ได้ต้นกล้าท่ีแข็งแรงและเปอร์เซ็นต์สูงหลังจากการ
เก็บเก่ียวมาใหม่ ถ้าเมล็ดยังไม่ต้องการนำไปปลูกจึง ต้องเก็บรักษาไว้เพื่อให้ตรงตามฤดูกาลปลูกและความ
พร้อม ของเกษตรกรต่อไป จึงจำเป็นต้องเกบ็ ไว้ให้คุณภาพ คงอยู่หรอื ลดลงน้อยทีส่ ุด เน่ืองจากเมล็ดพันธ์ุเป็น
สิ่งมี ชีวิตที่มีการหายใจเกิดอย่างต่อเน่ืองตลอดเวลาของการเก็บรักษา ดังนั้นการนำเมล็ดไว้ในสภาพท่ีมี
อณุ หภูมิและ ความชื้นตำ่ จึงเหมาะสมต่อการคงสภาพของเมล็ดพันธไุ์ วไ้ ด้นานข้ึน อย่างไรก็ตามระยะเวลาของ
การเก็บรักษา ต้องขึ้นอยู่กับชนิดของพืชด้วยว่าจะมีอายุอยู่ได้นานเพียงใดเช่น พืชบางชนิดมีอายุส้ันมาก
(recalcitrant seed) เพียง 2-3 วัน หรือ2-3เดือนก็จะหมดสภาพแล้ว พืชบางชนิดมีอายุได้ 2-3 ปี ถึง 15 ปี
(orthodox seed) ได้แก่ ผัก ไม้ดอก ธัญพืช วิธีการเก็บรักษาเมล็ดพันธ์ุจึงเป็นการคงสภาพความ
มี ชีวติ ของเมล็ดพนั ธ์ใุ ห้อยู่ได้นานที่สดุ

24

กจิ กรรมที่ 1.1

การขยายพนั ธพุ์ ชื โดยการเพาะเมล็ด
คำช้แี จง ให้นักเรยี นตอบคำถามตอ่ ไปน้ใี ห้ถกู ต้อง

1. ปัจจัยท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การงอกของเมลด็
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
2. การขยายพนั ธพ์ุ ชื แบบอาศัยเพศ หมายถึง
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
3. การผลิตเมลด็ พนั ธ์ุน้ันสามารถแบ่งเมล็ดพนั ธอ์ุ อกเปน็ กชี่ ้นั อะไรบา้ ง
...........................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf0YhMsntXWbNbFNjmyDORQ9GqlAlqiomclEvW
OeCUOEEqz5A/viewform?usp=sf_link

25

กจิ กรรมท่ี 1.2

การขยายพนั ธพุ์ ชื โดยการเพาะเมลด็
คำช้ีแจง ใหน้ ักเรยี นตอบคำถามต่อไปนี้ใหถ้ กู ตอ้ ง

1. ขัน้ ตอนการเพาะเมลด็ มอี ะไรบ้าง
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
2.การเกบ็ รกั ษาเมล็ดพนั ธอ์ุ ยา่ งถกู ต้องสามารถทำไดอ้ ยา่ งไรบา้ ง
...........................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdg91uu8bfL5JWnvQJf6GBiWfAXmD-
mOhGP94GBktfUnP--4w/viewform?usp=sf_link

26

แบบทดสอบหลังเรียน

รายวชิ า การปลูกพชื สมนุ ไพร รหสั วชิ า ง33202 ชั้นมธั ยมศกึ ษาปีท่ี 6

ชดุ ที่ 9 การขยายพันธุ์พชื โดยการเพาะเมล็ด

คำช้แี จง ให้นักเรยี นทำแบบทดสอบก่อนเรยี นโดยเขา้ ไปทำใน Google Forms ( ใชเ้ วลา 10 นาที )
1. มนุษยร์ จู้ กั การขยายพันธพ์ุ ืชวธิ ีแรกคือขอ้ ใด.
ก. การเพาะเมล็ด

ข. การทาบก่ิง

ค. การตดิ ตา

ง. การตอนกิ่ง

2. การขยายพนั ธพ์ุ ชื ผกั สวนครวั วธิ ีใด ชว่ ยใหพ้ ืชผัก สวนครัวเจรญิ เตบิ โตได้ดที สี่ ดุ

ก. การเพาะเมลด็ ในแปลงเพาะ

ข. การเพาะเมล็ดในกระบะเพาะ

ค. การแยกหนอ่ หรือหัว

ง. การเพาะเมล็ดแบบตน้ เดยี ว

3. การขยายพนั ธ์ุแบบอาศยั เพศ หมายถึงอะไร

ก. การขยายพนั ธุด์ ้วยตา

ข. การขยายพนั ธดุ์ ว้ ยหนอ่

ค. การขยายพนั ธุ์ดว้ ยเมล็ด

ง. การขยายพันธดุ์ ว้ ยเนอ้ื เยอื่ เจรญิ

4. ต้นพริกควรขยายพนั ธุ์ดว้ ยวิธกี ารใด

ก. การตดั ชำ ข. การติดตา

ค. การตอนกงิ่ ง. การเพาะเมล็ด

5. การขยายพนั ธพุ์ ืชวธิ ใี ดทเี่ กษตรกรนิยมมากที่สดุ

ก. การตดิ ตา ข. การตอ่ กง่ิ

ค. การเพาะเล้ียงเนอ้ื เยื่อพชื ง. การเพาะเมลด็

27

5.การขยายพนั ธพุ์ ืชแบบอนรุ กั ษส์ ิ่งแวดลอ้ มตรงกบั ขอ้ ใด.

6.ขอ้ ใดเปน็ การขยายพนั ธพ์ุ ชื แบบอาศัยเพศ.

ก. ติดตา ข. ปักชำ

ค. แยกหนอ่ ง. เพาะเมล็ด

7.การขยายพันธ์ุแบบใดจงึ จะเกิดการกลายพนั ธุ์.

ก. ตอน ข. ปกั ชำ

ค. แยกหน่อ ง. เพาะเมลด็

8.ข้อใดไม่ใชข่ ้อดกี ารขยายพนั ธุ์พชื ด้วยเมลด็ .

ก. มีการกลายพันธ์ไุ ดง้ า่ ย

ข. มีรากแก้วสามารถหยง่ั ลกึ ลงไปในดนิ ชว่ ยยึดลำตน้ ได้ดี

ค. ทำได้ง่ายไม่ตอ้ งใช้เครอื่ งมือมาก

ง. สะดวกในการขนสง่ ปลอดจากโรคไวรสั พชื ท่ปี ลกู ดว้ ยเมลด็ จะอยู่ได้นาน

9.การขยายพันธ์ุโดยการผสมเกสรเพื่อให้เกดิ เปน็ เมลด็ และนำเมลด็ ไปเพาะให้เกดิ ตน้ ใหม่หมายถึง

ขอ้ ใด

ก. การขยายพนั ธพุ์ ชื แบบอาศัยเพศ

ข. การขยายพันธ์พุ ชื แบบไมอ่ าศยั เพศ

ค. การขยายพนั ธพ์ุ ชื แบบตอนกิ่งและทาบก่ิง

ง. ถูกทัง้ ข้อ ก และ ข

10.การปลูกผกั ชีเปน็ การขยายพันธพ์ุ ืชแบบอาศยั เพศเพราะเหตผุ ลในขอ้ ใด.

ก. ใชแ้ มลงในการผสมเกสรตัวผู้ตวั เมีย

ข. ใช้เมลด็ ไปเพาะใหเ้ กิดเปน็ ต้นใหม่

ค. ใชเ้ มล็ดตัวผูแ้ ละเมล็ดตัวเมยี ปลูกดว้ ยกัน

ง. ตอ้ งผ่านขนั้ ตอนการผสมพนั ธพ์ุ ชื กอ่ นปลูก

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdDLx9O8T4NQKARqZUv_POpRtFYGTMTT8bn4-

XLnpSIEdPX3g/viewform?usp=sf_link

28

บรรณานกุ รม

กรมอาชวี ศึกษา 2524. หลกั การขยายพันธพุ์ ืช คมู่ อื การเรียนการสอน กษ. 216 น.
นนั ทยิ า วรรธนะภูติ. 2542. การขยายพันธพุ์ ืช. โอเอสพรนิ้ ติ้งเฮ้าส์, กรุงเทพฯ. 449 น.
นงพร สิทธเิ จรญิ ชยั . 2535. เทคนิคการขยายพนั ธุ์พชื ภาควชิ าพชื ศาสตร์ คณะทรพั ยากรธรรมชาติ

มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ สงขลา. 145 หนา้ .
ประเวศ ไชยวงศ์ . 2519 .บทปฏบิ ตั ิการขยายพันธ์พุ ชื ระดับประกาศนียบตั รวชิ าชพี ขนั้ สงู ปที ี่ 4

วทิ ยาลยั เกษตรกรรมนครราชสีมา นครราชสมี า.
สนั่น ขำเลศิ . 2523. หลักและวธิ ีการขยายพันธพุ์ ืช. นำอกั ษรการพิมพ์ กรุงเทพฯ.374 หนา้ .
อรษา แสงอุทัย. 2527. การขยายพันธ์พุ ืช. มหาวทิ ยาลยั รามคำแหง, กรงุ เทพฯ. 195 น.