E-book ชุดกิจกรรมที่ 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้

เรื่อง ระบบนเิ วศ ช้นั มัธยมศกึ ษาปีที่ 3

ชุดท่ี 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ

ประกอบการจดั การเรียนรู้ รายวชิ า ว23102 วิทยาศาสตร์พน้ื ฐาน 6

ชื่อ-สกุล.......................................................................
ชื่อเล่น..................... ชัน้ .................... เลขท่ี..............

คานา

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ ประกอบการจัดการเรียนรู้ รายวิชา ว23102 วิทยาศาสตร์
พ้ืนฐาน 6 ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 3 กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โรงเรียนวัดนวลนรดิศ
กรงุ เทพมหานคร สพม. เขต 1

สาหรับเลม่ นีเ้ ปน็ ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ เร่อื ง ระบบนิเวศ ชดุ ท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ ใช้
เวลาในการจัดกจิ กรรมการเรยี นรู้ 2 คาบ จานวน 3 ชั่วโมง

ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างยิ่งว่าชุดกิจกรรมการเรียนรู้เล่มนี้ จะทาให้นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ
เก่ียวกับองค์ประกอบของระบบนิเวศ โดยใช้กิจกรรมการเรียนรู้ทางวิทยาศาสตร์ผ่านกระบวนการสืบ
เสาะหาความรู้ (5E) โดยยึดหลักให้นักเรียนเป็นศูนย์กลางของการเรียนรู้ ครูเป็นเพียงผู้ให้คาแนะนาและ
ประสานกิจกรรมให้เกิดการเรียนจากการได้ทากิจกรรมร่วมกัน ซึ่งจะทาให้นักเรียนรู้จากการลงมือทา
(Learning by doing) นักเรียนจึงเกิดกระบวนการเรียนรู้จากประสบการณ์ตรงและทาให้องค์ความรู้นั้น
คงอยูถ่ าวรยง่ิ ข้นึ

ขอขอบคุณผู้เช่ียวชาญทุกท่านท่ีได้ใหค้ วามรู้ คาปรึกษา และข้อเสนอแนะที่เป็นประโยชนต์ ่อการ
จัดทาชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่อง ระบบนิเวศ ชุดท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศเล่มนี้ จนสาเร็จลุล่วง
ไปไดด้ ้วยดี

ศยามล ดีวิลยั
ผจู้ ดั ทา

สารบญั

เรือ่ ง หนา้
คานา.........................................................................................................................................................ก

สารบัญ....................................................................................... ...............................................................ข

คาแนะนาการใชช้ ดุ กิจกรรมการเรยี นรูส้ าหรบั ครู......................................................................................1
คาแนะนาการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้สาหรบั นกั เรยี น.............................................................................2
สาระการเรียนรู้ มาตรฐานการเรยี นรู้และตัวช้วี ัดของชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้.............................................3
สาระสาคญั และความคดิ รวบยอดของชุดกิจกรรมการเรยี นรู้.....................................................................3
จุดประสงค์การเรียนรขู้ องชุดกิจกรรมการเรยี นรู้.......................................................................................4
สมรรถนะสาคัญของผเู้ รียน........................................................................................................................4
แผนผงั ลาดับขั้นตอนการใช้ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้.....................................................................................5
ขน้ั ท่ี 1 ขั้นสรา้ งความสนใจ........................................................................................................................6
ข้ันที่ 2 ขั้นสารวจและค้นหา....................................................................................................................7-8
ขั้นท่ี 3 ขน้ั อธบิ ายและลงข้อสรปุ ...............................................................................................................9
ขั้นท่ี 4 ขน้ั ขยายความรู้.......................................................................................................................10-11
ขน้ั ท่ี 5 ขัน้ ประเมิน..................................................................................................................................12
ใบความรู้ เร่ือง องค์ประกอบของระบบนิเวศ......................................................................................13-16
ภาคผนวก................................................................................................................................................17

คำแนะนำกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรยี นรู้ เรอ่ื ง ระบบนเิ วศ
ชดุ ท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ (สำหรบั คร)ู

การนาชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ ชุดที่ 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ ไปใช้ในการ
จดั การเรยี นรู้กบั นกั เรียน ครูผ้สู อนควรศึกษาและทาความเขา้ ใจตามขัน้ ตอน ดงั ตอ่ ไปน้ี

 ขน้ั เตรียมก่อนสอน
1. ครูควรศึกษาและทาความเข้าใจวิธีการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่อง ระบบนิเวศ ชุดที่ 1

องค์ประกอบของระบบนิเวศ โดยเริ่มจากขั้นตอนการดาเนินกิจกรรม การใช้ส่ือและอุปกรณ์ การวัดและ
ประเมินผลของชุดกจิ กรรมการเรยี นร้ใู หช้ ดั เจน

2. ครูควรศึกษาแผนการจัดการเรียนรู้ เร่ือง องค์ประกอบของระบบนิเวศ เพื่อให้การดาเนินการจัด
กิจกรรมการเรียนรู้บรรลุตามจุดมุ่งหมายของชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ ชุดที่ 1 องค์ประกอบ
ของระบบนิเวศ

3. ครคู วรศึกษา คน้ ควา้ และอา่ นเนื้อหาทีเ่ ก่ียวข้องเพิ่มเติมล่วงหน้า และเตรียมชุดกจิ กรรมการเรียนรู้
เรือ่ ง ระบบนิเวศ ชดุ ท่ี 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ

 ข้นั สอน
1. ครูแจ้งจดุ ประสงค์การเรียนรู้ใหน้ ักเรียนทราบ
2. ครูดาเนนิ กิจกรรมตามแผนการจดั การเรยี นรู้
3. ในชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ เร่อื ง ระบบนเิ วศ ชุดท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ ประกอบการ

จดั การเรียนรดู้ าเนนิ การโดยใช้กระบวนการสบื เสาะหาความรู้ (5E) ดงั น้ี
ข้ันที่ 1 ขน้ั สร้างความสนใจ (Engagement)
ขน้ั ท่ี 2 ขั้นสารวจและคน้ หา (Exploration)
ขน้ั ที่ 3 ขน้ั อธิบายและลงข้อสรปุ (Explanation)
ข้นั ท่ี 4 ข้ันขยายความรู้ (Elaboration)
ขน้ั ท5่ี ขน้ั ประเมิน (Evaluation)

4. ครูควรดูแลนักเรียนอย่างใกล้ชิดเพ่ือคอยใหค้ าแนะนาและเป็นทีป่ รึกษา
5. ครูประเมนิ ผลการเรยี นรูข้ องนกั เรียนเมอ่ื จบการเรียนในแตล่ ะชดุ กจิ กรรม

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ เรื่องระบบนิเวศ ชดุ ท่ี 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ หน้า 1

คำแนะนำกำรใช้ชุดกิจกรรมกำรเรียนรู้ เรอื่ ง ระบบนเิ วศ
ชุดที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ (สำหรับนักเรียน)

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ ชุดที่ 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ ท่ีนักเรียนจะศึกษา
ต่อไปน้ี เป็นชุดกิจกรรมการเรียนรู้ที่เน้นกระบวนการสืบเสาะหาความรู้ เพื่อให้นักเรียนได้คิด และลงมือปฏิบัติ
กิจกรรมตามท่ีกาหนดไว้ในชุดกิจกรรมการเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง เพื่อให้เกิดประโยชนส์ ูงสุด นักเรียนควรปฏิบตั ิ
ตามคาชี้แจงท่กี าหนดไว้ในชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ตามลาดับ ดงั นี้

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ ชุดท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ ใช้เวลา 3 คาบ
จานวน 3 ชั่วโมง หรอื 180 นาที

2. ศกึ ษาผลการเรียนรแู้ ละจดุ ประสงค์การเรยี นรู้
3. นักเรียนปฏบิ ัตกิ ิจกรรมตามขนั้ ตอนในชุดกิจกรรมการเรียนรู้โดยศึกษาคาช้ีแจงทีก่ าหนดไว้ในแต่ละ
ขั้นของกจิ กรรมอย่างละเอียด
4. ในชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่อง ระบบนิเวศ ชุดที่ 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ ประกอบด้วยใบ
ความรู้และกจิ กรรมการจดั การเรยี นรทู้ ่เี น้นกระบวนการสบื เสาะหาความรู้ มี 5 ขั้นตอน ดงั น้ี

ข้นั ที่ 1 ขั้นสรา้ งความสนใจ (Engagement)
ขั้นท่ี 2 ขั้นสารวจและค้นหา (Exploration)
ขน้ั ท่ี 3 ข้นั อธบิ ายและลงขอ้ สรปุ (Explanation)
ข้นั ท่ี 4 ข้นั ขยายความรู้ (Elaboration)
ข้นั ท5ี่ ขั้นประเมิน (Evaluation)
5. เมื่อปฏิบัติกิจกรรมต่าง ๆ ในแต่ละข้ันเสร็จ นักเรียนสามารถตรวจสอบคาตอบและเฉลย
ชดุ กิจกรรมการเรียนรทู้ ี่อยใู่ นสว่ นของภาคผนวกของแตล่ ะชุดกจิ กรรมการเรียนรู้
6. เมือ่ นักเรยี นมีข้อสงสัยในการปฏบิ ัติกจิ กรรม ใหน้ กั เรยี นขอคาปรึกษาจากครูผูส้ อน

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ เร่อื งระบบนเิ วศ ชุดท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ หนา้ 2

สำระกำรเรยี นรู้ มำตรฐำนกำรเรียนรู้ และตัวชว้ี ดั ของชดุ กิจกรรมกำรเรียนรู้
เร่อื ง ระบบนิเวศ ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ

สำระที่ 1 วิทยำศำสตร์ชวี ภำพ
มาตรฐาน ว 1.1 เขา้ ใจความหลากหลายของระบบนิเวศ ความสัมพนั ธร์ ะหว่างส่ิงไม่มีชีวิตกบั ส่ิงมชี วี ิตและ

ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิตต่าง ๆ ในระบบนิเวศ การถ่ายทอดพลังงาน การเปล่ียนแปลงแทนท่ีใน
ระบบนเิ วศ ความหมายของประชากร ปัญหาและผลกระทบท่ีมตี ่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม แนวทางใน
การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและการแก้ไขปญั หาสิง่ แวดล้อม รวมทัง้ นาความรไู้ ปใช้ประโยชน์

ตัวช้ีวัด
ว 1.1 ม.3/1 อธิบายปฏสิ ัมพันธข์ ององค์ประกอบของระบบนิเวศท่ีได้จากการสารวจ
ว 1.1 ม.3/3 สรา้ งแบบจาลองในการอธบิ ายการถ่ายทอดพลงั งานในสายใยอาหาร
ว 1.1 ม.3/4 อธบิ ายความสมั พันธข์ องผผู้ ลิตผูบ้ ริโภค และผู้ยอ่ ยสลายสารอินทรยี ใ์ นระบบนิเวศ

สำระสำคัญ/ควำมคดิ รวบยอด

1. ระบบนิเวศประกอบด้วยองค์ประกอบท่ีมีชีวิต เช่น พืช สัตว์ จุลินทรีย์ และองค์ประกอบท่ีไม่มีชีวิต
เช่น แสง น้า อุณหภูมิ แร่ธาตุ แก๊ส องค์ประกอบเหล่าน้ีมีปฏิสัมพันธ์กัน เช่น พืชต้องการแสง น้า และแก๊ส
คาร์บอนไดออกไซด์ในการสร้างอาหาร สัตว์ต้องการอาหาร และสภาพแวดล้อมท่ีเหมาะสมในการดารงชีวิต
เช่น อุณหภูมิ ความช้ืน องค์ประกอบท้ังสองส่วนน้ีจะต้องมีความสัมพันธ์กันอย่างเหมาะสม ระบบนิเวศจึงจะ
สามารถคงอยตู่ อ่ ไปได้

2. กลุ่มส่ิงมีชีวิตในระบบนิเวศแบ่งตามหน้าท่ีได้เป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ ผู้ผลิต ผู้บริโภค และผู้ย่อยสลาย
สารอินทรีย์ ส่ิงมีชีวิตทั้ง 3 กลุ่มน้ี มีความสัมพันธ์กัน ผู้ผลิตเป็นส่ิงมีชีวิตที่สร้างอาหารได้เอง โดยกระบวนการ
สังเคราะหด์ ว้ ยแสง ผู้บริโภคเปน็ ส่งิ มีชวี ิตที่ไม่สามารถสร้างอาหารได้เอง และต้องกนิ ผู้ผลิตหรือส่ิงมีชีวิตอื่นเป็น
อาหาร เมอ่ื ผู้ผลิตและผบู้ รโิ ภคตายลง จะถกู ย่อยโดยผ้ยู ่อยสลายสารอนิ ทรีย์ซึ่งจะเปล่ียนสารอินทรีย์เปน็ สารอนิ
นทรีย์กลับคืนสู่ส่ิงแวดล้อม ทาให้เกิดการหมุนเวียนสารเป็นวัฏจักร จานวนผู้ผลิต ผู้บริโภค และผู้ย่อยสลาย
สารอินทรยี จ์ ะต้องมคี วามเหมาะสม จงึ ทาให้กลมุ่ ส่ิงมีชีวติ อย่ไู ดอ้ ยา่ งสมดลุ

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรอ่ื งระบบนเิ วศ ชุดท่ี 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ หนา้ 3

จุดประสงคก์ ำรเรียนรขู้ องชุดกิจกรรมกำรเรยี นรู้ เร่ือง ระบบนเิ วศ
ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ

ดำ้ นควำมรู้ (K : Knowledge)
1. นกั เรยี นสามารถอธบิ ายปฏสิ ัมพนั ธข์ ององค์ประกอบของระบบนิเวศได้
2. นักเรยี นสามารถอธิบายความสัมพันธ์ของผผู้ ลิตและผ้บู รโิ ภคได้

ด้ำนทกั ษะกระบวนกำร (P : Process)
1. นักเรียนใช้ทักษะการวัดโดยเลือกและใช้เคร่ืองมือเพื่อวัดปริมาณขององค์ประกอบที่ไม่มีชีวิตใน

ระบบนิเวศได้
2. นักเรียนใช้ทักษะการตีความหมายข้อมูลและลงข้อสรุป โดยนาข้อมูลจากการสังเกตและการสืบค้น

ข้อมลู มาแปลความหมายเพือ่ สรปุ ปฏสิ ัมพนั ธข์ ององคป์ ระกอบของระบบนิเวศ
3. นกั เรยี นใช้ทกั ษะการสร้างแบบจาลอง โดยการนาข้อมูลมาสรา้ งแบบจาลองสายใยอาหาร

ด้ำนคณุ ลกั ษณะอนั พงึ ประสงค์ (A : Attribute)
1. มีความสนใจใฝ่รใู้ ฝเ่ รยี น
2. ความมเี หตมุ ีผล
3. มรี ะเบยี บและรอบคอบ
4. มีความซือ่ สัตย์
5. มคี วามรับผิดชอบ

สมรรถนะสำคัญของผู้เรยี น

1. ความสามารถในการส่ือสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการแกป้ ญั หา
4. ความสามารถในการใชท้ กั ษะชีวติ
5. ความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยี

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ เร่ืองระบบนเิ วศ ชุดท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ หนา้ 4

แผนผงั ลำดับข้ันตอนกำรใชช้ ุดกจิ กรรมกำรเรียนรู้ เรอ่ื ง ระบบนิเวศ
ชดุ ท่ี 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ

ศกึ ษำคำแนะนำ/จุดประสงค์กำรเรียนร้/ู สมรรถนะสำคัญของผ้เู รียน

ศกึ ษำชุดกิจกรรมกำรเรียนรู้ เรื่อง ระบบนิเวศ ชดุ ถัดไป
หมำยเหตุ เกณฑก์ ารผา่ น นกั เรยี นมีคะแนนผลการทดสอบข้ันประเมินผลร้อยละ 80 ข้นึ ไป

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ เรื่องระบบนเิ วศ ชดุ ท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ หนา้ 5

กิจกรรมท่ี 1 “ระบบนเิ วศคอื อะไร” (15 นำท)ี

คำชีแ้ จง: ให้นักเรยี นอ่านขอ้ ความทกี่ าหนดให้ จากนนั้ ตอบคาถามตามความคิดเหน็ ของนักเรียน
สภาพแวดล้อมในแตล่ ะพืน้ ที่บนโลกมคี วามแตกตา่ งกนั เชน่ ทะเล เมอื ง ปา่ ไม้ ภเู ขา ทีร่ าบ ที่ลมุ่

ทะเลทราย ธารน้าแขง็ ในแต่ละสภาพแวดลอ้ มจะพบสงิ่ มีชีวิตอยรู่ ว่ มกนั โดยมปี ฏิสัมพนั ธ์กนั ในรปู แบบตา่ ง ๆ
และมีปฏสิ มั พันธ์กบั ส่งิ ไมม่ ชี ีวิต ทาให้ส่ิงมีชีวิตสามารถดารงชวี ติ อยไู่ ด้ในสภาพแวดล้อมน้ัน

ภาพที่นักเรยี นเห็น
คอื ภาพอะไร และสง่ิ ที่
เห็นในภาพมีอะไรบา้ ง?

ภาพที่เห็นคือภาพของ ..............................................................
สิ่งทเี่ ห็นในภาพ

- ส่ิงท่ีไมม่ ีชีวิต ได้แก่ .............................................................................................................................
- ส่ิงมชี ีวติ ไดแ้ ก่ ...................................................................................................................................
............................................................................................................................ .................................................
นกั เรียนได้ขอ้ สรุปว่า ระบบนิเวศ คือ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………...................………………………………..…………….……

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ เรอื่ งระบบนเิ วศ ชดุ ที่ 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ หนา้ 6

กจิ กรรมที่ 2 “สำรวจระบบนเิ วศในท้องถน่ิ ” (90 นำท)ี

คำช้แี จง: ให้นักเรียนศึกษาการสารวจระบบนิเวศในท้องถ่ินจากคลิปตัวอย่างดา้ นล่างจากนนั้ นามาบนั ทึกผล
และตอบคาถามท้ายกิจกรรมใหถ้ ูกต้อง

คลิปวดี ที ัศน์: กำรสำรวจระบบนิเวศแหลง่ น้ำ วิทยำศำสตร์ ม.3
เวบ็ ไซตอ์ ้างองิ https://www.youtube.com/watch?v=w4zHL2lxlnY

(ชอ่ งYouTube: บทเรยี นออนไลน์ กระทรวงศกึ ษาธิการ)

 อปุ กรณใ์ นกำรทำกจิ กรรม
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................... ................................................................

 ขนั้ ตอนกำรทำกิจกรรม (อธิบำยโดยละเอียด)
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................... ................................................................
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................... ................................................................

 กำรบนั ทกึ ผลกำรทำกจิ กรรม

บริเวณท่ีเลือกสารวจ คือ ............................................................................................................................

ขอ้ มูลสภาพแวดลอ้ มในบรเิ วณทีส่ ารวจ

- อณุ หภูมิท่ีวดั ได้ คอื .............................................. - ความเป็นกรด-เบส (pH) ทว่ี ัดได้ คือ .............................

- ความโปรง่ ใสของน้าทีว่ ดั ได้ คอื ............................ - ปริมาณออกซิเจนท่ลี ะลายนา้ คือ ..................................

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรือ่ งระบบนิเวศ ชุดที่ 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ หน้า 7

 ตำรำงบันทึกขอ้ มลู สิ่งมีชีวิตทีพ่ บในบรเิ วณที่สำรวจ

รายการ สิง่ มชี วี ติ จานวน

 สรุปผลกำรทำกจิ กรรม
...............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................................. ..................................................
...............................................................................................................................................................................

 คำถำมทำ้ ยกจิ กรรม

1. ในบรเิ วณทส่ี ารวจพบสิ่งมีชวี ิตชนิดใดมากทีส่ ุด และสิ่งมีชีวติ ชนิดใดนอ้ ยทีส่ ดุ เพราะเหตใุ ด
................................................................................................................... ............................................................
...................................................................................... ...................................................... ...................................

2. สิ่งมชี วี ิตท่ีพบในบรเิ วณที่สารวจมคี วามสัมพันธ์กันหรือไม่ อยา่ งไร
.............................................................................................. .................................................................................
............................................................................................................................. ..................................................
............................................................................................................................. ..................................................

3. สิง่ ไมม่ ีชีวติ ท่พี บในแตล่ ะบรเิ วณมผี ลทาใหช้ นดิ ของสิง่ มีชีวิตมคี วามแตกต่างกันหรือไม่ อย่างไร
................................................................................................................... ............................................................
............................................................................. ...................................................................................... ............
............................................................................................................................. ..................................................
.

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ เร่อื งระบบนเิ วศ ชดุ ที่ 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ หน้า 8

กจิ กรรมท่ี 3 “เขยี นสรุปองค์ควำมรู้” (15 นำที)

คำช้แี จง: ให้นักเรยี นเขียนสรุปองค์ความรู้เก่ยี วกับปฏสิ มั พันธ์ขององคป์ ระกอบของระบบนิเวศ

ระบบนิเวศ

............................................................................................................................. ..
...............................................................................................................................
...............

องค์ประกอบของระบบนเิ วศ

องคป์ ระกอบทมี่ ีชวี ติ องค์ประกอบท่ีไม่มีชีวิต

...................................................................... .....................................................................
...................................................................... .....................................................................
...................................................................... .....................................................................
...................................................................... .....................................................................
...................................................................... .....................................................................
...................................................................... .....................................................................
...................................................................... .....................................................................
.... ...........

ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ เร่อื งระบบนเิ วศ ชุดที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ หน้า 9

กจิ กรรมที่ 4 “ควำมสมั พนั ธข์ องสิง่ มีชวี ิตในระบบนิเวศ” (45 นำท)ี

คำชแี้ จง: ให้นกั เรียนอา่ นข้อความท่กี าหนดให้ จากนน้ั วิเคราะห์ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวติ ในระบบนิเวศ

ส่งิ มชี ีวติ ในระบบนิเวศต้องการอาหารเพ่ือดารงชีวติ บางชนดิ สามารถสร้างอาหารเองมีบทบาทเป็นผผู้ ลติ
บางชนิดกินส่งิ มีชวี ติ ชนดิ อ่ืนเป็นอาหารมีบทบาทเป็น ผูบ้ ริโภค และบางชนิดเป็นผยู้ ่อยสลายซากส่ิงมีชวี ติ มีบทบาท
เป็นผู้ย่อยสลายสารอินทรยี ์ การท่ีสงิ่ มชี ีวิตแต่ละชนิดมีบทบาทแตกต่างกัน ทาใหเ้ กดิ การถ่ายทอดพลังงานโดยการ
กินต่อไปเป็นทอด ๆ เรียกว่า โซ่อาหาร

สิง่ มชี วี ติ ระบบนิเวศนาข้าว ให้นกั เรียนสืบค้นข้อมลู เกยี่ วกับ
ข้าว อาหารทบี่ ริโภค อาหารของส่ิงมีชวี ติ แต่ละชนิด จากน้ัน
นามาเขยี นโซ่อาหารของระบบนิเวศน้ี
หอยเชอรี
ตั๊กแตน ใหไ้ ดม้ ากทีส่ ุด
นกกระจอก
งูเหลอื ม
หญ้า
เป็ด

โซอ่ ำหำรในระบบนเิ วศนำข้ำว

1. ............................ .............................. .............................
ผบู้ รโิ ภคลาดับท่ี 1 ผูบ้ รโิ ภคลาดบั สดุ ท้าย
ผผู้ ลิต

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ เรอ่ื งระบบนเิ วศ ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ หน้า 10

สำยใยอำหำรในระบบนิเวศนำข้ำว

นาโซอ่ าหารท่ไี ดม้ านาเสนอ
ความสมั พันธ์ของส่ิงมีชวี ติ

ในสายใยอาหาร

 สรปุ ผลกำรทำกิจกรรม
................................................................................................................... ............................................................
................................................................................................................... ............................................................
................................................................................................................... ............................................................
................................................................................................................... ............................................................
..................................................................................................... ................................................................ ..........
..................................................................................................... ................................................................ ..........

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ เรอ่ื งระบบนเิ วศ ชดุ ท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ หน้า 11

กจิ กรรมท่ี 5 “เกมจับค่อู งค์ประกอบของระบบนเิ วศ” (15 นำท)ี

คำช้แี จง: ให้นกั เรยี นลากเสน้ จบั คูค่ าสาคัญกบั ความหมายของคาสาคัญให้ถูกต้อง

คำสำคัญ ควำมหมำย

ระบบนิเวศ   ประกอบด้วย อนินทรียสาร อินทรียสาร และสภาพแวดล้อม
ทางกายภาพ
องค์ประกอบท่ีมชี วี ติ 
 ความสัมพนั ธ์ของส่งิ มีชวี ิตกับสงิ่ แวดล้อมท่ีเป็นแหล่งที่อยู่
องคป์ ระกอบท่ีไม่มีชีวติ  อาศัย ณ ท่ีใดท่ีหน่ึง

ประชากร   ส่ิงมชี ีวิตตั้งแต่ 2 ชนิด (Species) มาอยู่รว่ มกันเปน็ กลุ่ม
 ประกอบดว้ ย ผูผ้ ลติ ผบู้ รโิ ภค และผยู้ ่อยสลายสารอินทรยี ์
กลุ่มสิง่ มีชวี ิต   สิ่งมีชวี ิตชนิดเดียวอาศัยอยรู่ ่วมกัน
 เป็นส่ิงมชี วี ติ ที่ไมส่ ามารถสร้างอาหารจึงบรโิ ภคส่งิ มชี ีวิต
แหลง่ ทอี่ ยู่ 
ชนิดอื่นเปน็ อาหาร
ผู้ผลิต   เปน็ ส่ิงมชี วี ติ ท่ีไม่สามารถสรา้ งอาหารได้ แต่สามารถย่อย

ผ้บู รโิ ภค  สลายอินทรยี สารให้เป็นอนินทรียสารได้
 บรเิ วณท่ีส่ิงมีชีวิตใชเ้ ป็นที่อยู่อาศัย
ผยู้ ่อยสลายสารอนิ ทรยี ์   ความสมั พันธ์ของส่งิ มีชวี ิตในเร่ืองของการกินต่อกันเป็น

โซ่อาหาร  ทอดๆ จากผู้ผลิตสผู่ ู้บริโภค
 เปน็ สิ่งมีชีวิตที่สามารถสร้างอาหารได้
สายใยอาหาร   โซ่อาหารหลายๆ โซท่ ม่ี ีความสัมพันธก์ ันโดยในธรรมชาติการ

กินต่อกนั เป็นทอดๆ ในโซ่อาหารจะมีความซับซ้อนกันมาก

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ เรอ่ื งระบบนเิ วศ ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ หนา้ 12

ใบควำมรชู้ ุดกจิ กรรม เร่ือง ระบบนเิ วศ
ชุดท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ

ภำพแสดง ระบบนเิ วศบนบกและแหล่งนำ้
ที่มา: https://sites.google.com/site/scienceinging

ระบบนิเวศ คอื อะไร?

ในบริเวณหน่ึง ๆ จะพบส่ิงมีชีวิตหลายชนิดที่แตกต่างกัน เช่น พืช สัตว์ เห็ดรา แบคทีเรีย บริเวณท่ี
ส่งิ มชี ีวติ เหล่านี้อาศยั อยู่ เรยี กวา่ แหล่งที่อยู่ (habitat) เชน่ สระนา้ สนามหญา้ ขอนไม้ ในแตล่ ะแหลง่ ที่อยู่ซึ่ง
มีสภาพแวดล้อมแตกต่างกันจะพบสิ่งมีชีวิตต่างชนิดกัน ส่ิงมีชีวิตชนิดเดียวกันที่อาศัยอยู่ในแหล่งท่ีอยู่เดียวกัน
ในช่วงเวลาหน่ึง เรียกว่า ประชำกร (population) ประชากรของส่ิงมีชีวิตหลาย ๆ ชนิดที่อาศัยอยู่ในแหล่งที่
อยู่เดียวกันและมีความสัมพันธ์กันเรียกว่า กลุ่มส่ิงมีชีวิต (community) เราเรียกระบบท่ีมีส่ิงมีชีวิตต่าง ๆ
อาศัยในแหล่งท่ีอยู่เดียวกันที่มีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน และมีปฏิสัมพันธ์กับสภาพแวดล้อมว่า ระบบนิเวศ
(ecosystem) ในท้องถ่นิ ของเราอาจจะพบระบบนิเวศท่ีมขี นาดเล็ก เช่น ระบบนเิ วศต้นไม้ ระบบนิเวศสวนผัก
ระบบนิเวศขอนไม้ จนถึงระบบนิเวศขนาดใหญ่ เช่น ระบบนิเวศทะเล ระบบนิเวศป่าไม้ ขนาดของระบบนิเวศ
สามารถเปล่ยี นแปลงได้ข้ึนอยกู่ ับการกาหนดขอบเขตระบบนิเวศของผู้ศึกษา

ดังนั้น ระบบนิเวศ หมายถึง ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในแหล่งท่ีอยู่อาศัย ณ
ที่ใดท่ีหน่ึง ความสัมพันธ์มี 2 ลักษณะ คือ ความสัมพันธ์ระหวา่ งสิ่งมีชีวิตกับส่ิงไม่มชี ีวติ
และระหว่างสิ่งมีชีวิตกับส่งิ มีชีวิตด้วยกันเอง โดยมีการถ่ายทอดพลังงานและสารอาหาร
ในบรเิ วณนนั้ ๆ สูส่ ่ิงแวดลอ้ ม

คลิปวีดที ัศน์: ควำมสมั พันธร์ ะหวำ่ งแหลง่
ท่ีอยู่ ประชำกรและกลุ่มส่งิ มีชีวติ

เว็บไซต์อ้างองิ ipst.me/10606

ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ เร่อื งระบบนิเวศ ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ หน้า 13

องค์ประกอบของสภำพแวดลอ้ มในท้องถน่ิ

องค์ประกอบในสภาพแวดล้อมแต่ละบริเวณ เช่น สนามหญ้า สระน้า จะพบชนิดและปริมาณของ
สงิ่ มีชีวิตและส่งิ ไมม่ ีชีวิตแตกต่างกนั ไป ส่งิ มีชีวติ ทพี่ บ เชน่ สตั ว์ พืช จุลินทรยี ์ และสง่ิ ไม่มชี วี ติ เชน่ แสง อากาศ
นา้ ดิน ธาตอุ าหาร ซึง่ สามารถแบง่ องค์ประกอบของระบบนิเวศได้ 2 ประเภท ดงั น้ี

1. องค์ประกอบท่ีมีชีวิต ได้แก่ พืช สัตว์ รวมทั้งส่ิงมีชีวิตขนาดเล็กและส่งิ มีชีวิตเซลล์เดียว ซ่ึงช่วยทา
ใหร้ ะบบนเิ วศทางานไดอ้ ย่างเป็นปกติ โดยแบง่ ออกตามหน้าที่ของส่งิ มีชวี ติ ได้เป็น 3 ประเภท ได้แก่

- ผู้ผลิต (producer) คือ สิ่งมีชีวิตที่สามารถสร้างอาหารเองได้โดยการสังเคราะห์ด้วยแสง ได้แก่
พืชสีเขียว แพลงก์ตอนพืช และแบคทีเรียบางชนิด ผู้ผลิตมีความสาคัญมากเพราะเป็นจุดเริ่มต้นท่ี
เช่อื มต่อระหว่างส่งิ ไม่มีชวี ิตและส่ิงที่มชี ีวติ อ่นื ๆในระบบนเิ วศ

- ผู้บริโภค (consumer) คือ สิ่งมีชีวิตท่ีไม่สามารถสร้างอาหารขึ้นเองได้ แต่ได้รับธาตุอาหารจาก
การกนิ สิง่ มชี ีวติ อ่ืนอีกทอดหนง่ึ

- ผู้ย่อยสลาย (decomposer) คือ ส่ิงมีชีวิตที่ไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ แต่อาศัยอาหารจาก
สิ่งมีชีวิตชนิดอื่น โดยการสร้างน้าย่อยออกมาย่อยสลายแร่ธาตุต่างๆในส่วนประกอบของซากส่ิงมีชีวิต
ใหเ้ ป็นสารโมเลกุลเล็กๆ แล้วจึงดูดซึมอาหารผา่ นเยื่อหุ้มเซลลเ์ ข้าไปใช้ เชน่ แบคทีเรีย เห็ด รา เปน็ ต้น
2. องค์ประกอบที่ไม่มีชีวิต (abiotic component ) เป็นส่วนประกอบในระบบนิเวศท่ีไม่มีชีวิต ซึ่ง
เป็นสว่ นสาคัญที่ทาให้เกดิ ความสมดุลของระบบนิเวศขึ้นมา แบง่ ออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่

- อนินทรีย์สาร เป็นสารที่ได้จากธรรมชาติและเป็นส่วนประกอบที่เป็นแร่ธาตุพื้นฐานของสิ่งมชี ีวติ
เชน่ ธาตคุ ารบ์ อน ไฮโดรเจน น้า ออกซิเจน ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั เป็นต้น

- อนิ ทรีย์สาร เปน็ สารทีไ่ ด้จากส่ิงมีชีวติ เชน่ คาร์โบไฮเดรต โปรตนี ฮิวมัส เป็นต้น
- สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เช่น แสงสวา่ ง อุณหภมู ิ ความชืน้ ความเปน็ กรด-เบส เปน็ ตน้

สภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน ทาให้การดารงชีวิตของส่ิงมีชีวิตในระบบนิเวศนั้นแตกต่างกันออกไป โดยที่
องค์ประกอบจะมีปฏิสัมพันธ์กัน เช่น สิ่งมีชีวิตต้องการน้าเพ่ือใช้ในกิจกรรมต่าง ๆ ของร่างกาย ส่ิงมีชีวิตใช้แก๊ส
ออกซิเจนในการหายใจ พืชและสาหร่ายใช้แก็สคาร์บอนไดออกไซด์และแสงในการสังเคราะห์ด้วยแสงเพ่ือสร้าง
อาหาร และปล่อยแก๊สออกซิเจนออกสู่อกาศ พืชและสิ่งมีชีวิตบางชนิดใช้ดินเป็นท่ีอยู่และแหล่งแร่ธาตุอาหาร ถ้า
องค์ประกอบท่ีไม่มีชีวิตมีการเปล่ียนแปลงไปองค์ประกอบท่ีมีชีวิตอาจต้องมีการปรับตัวเพ่ือให้สามารถดารงชีวิต
และอยู่รอดตอ่ ไปไดใ้ นสภาพแวดล้อมนั้น ๆ

ระบบนิเวศจึงประกอบด้วยสิ่งมีชีวิตนานาชนิดและรูปแบบต่างกัน ไม่ว่าจะเป็นพืช สัตว์ จุลินทรีย์ท่ีอยู่
รวมกันบริเวณใดบริเวณหนึ่ง โดยส่ิงมีชีวิตเหล่านั้นสามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาวะแวดล้อมรอบ ๆ ตัวได้
การปรับตัวเปล่ียนแปลงบางอย่างของส่ิงมีชีวิตอาจเกิดข้ึนภายในหน่ึงช่ัวอายุหรือยาวนานหลายช่ัวอายุ โดยผ่าน
การคัดเลือกตามธรรมชาติ ตามกระบวนการวิวัฒนาการ คุณสมบัติและความสามารถของส่ิงมีชีวิต ส่ิงมีชีวิตและ

ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ เรื่องระบบนิเวศ ชุดที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ หนา้ 14

สภาวะแวดล้อมต่างก็มบี ทบาทร่วมกัน และมปี ฏิกริ ิยาต่อกันและกันอย่างซับซ้อนในระบบนิเวศทส่ี มดุล โครงสร้าง
และคณุ สมบตั ขิ องระบบนิเวศเป็นส่ิงสาคัญทีช่ ่วยให้สิ่งมชี ีวิตตา่ ง ๆ รวมทัง้ มนุษย์อยู่รว่ มกนั ได้อย่างสมดลุ

ควำมสัมพันธข์ องส่ิงมชี ีวติ ในระบบนเิ วศ

สงิ่ มีชีวติ ในระบบนเิ วศต้องการอาหารเพื่อการดารงชวี ิต บางชนิดมบี ทบาทในการสร้างอาหารบางชนิด
กินส่ิงมีชีวิตอ่ืนเป็นอาหาร และบางชนิดเป็นผู้ย่อยสลายซากสิ่งมีชีวิต สิ่งมีชีวิตที่สามารถสร้างอาหารได้เอง
โดยใช้กระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสง สิ่งมีชีวิตกลุ่มนี้มีบทบาทเป็น ผู้ผลิต (producer) ได้แก่ พืช สาหร่าย
และแบคทีเรยี บางชนิด สิ่งมีชีวติ บางชนิดไม่สามารถสร้างอาหารได้เอง ตอ้ งกนิ สิ่งมชี วี ิตอน่ื เปน็ อาหาร สง่ิ มีชีวิต
กลุ่มน้ีมีบทบาทเป็น ผู้บริโภค (consumer) เช่น มนุษย์ สัตว์ต่าง ๆ ถ้าพิจารณาอาหารท่ีผู้บริโภคกินสามารถ
แบ่งกลุ่มผู้บริโภคได้เป็นผู้บริโภคที่กินพืชเป็นอาหาร เรียกว่า ส่ิงมีชีวิตกินพืช (herbivore) เช่น วัว ช้าง
ผบู้ ริโภคที่กินสัตว์เป็นอาหาร เรยี กวา่ สงิ่ มชี ีวิตกินสัตว์ (carnivore) เชน่ เสือดาว สงิ โต และผ้บู ริโภคที่กินท้ัง
พชื และสัตวเ์ ปน็ อาหาร เรยี กวา่ ส่งิ มชี ีวิตกินพชื และสัตว์ (omnivore) เช่น ไก่ มนษุ ย์ นอกจากน้ยี งั มีสิง่ มีชีวิต
บางชนดิ ทีก่ ินเฉพาะซากสง่ิ มชี ีวติ เช่น แร้ง เรียกสิ่งมีชวี ิตพวกนว้ี า่ สตั วก์ ินซำก (scavenger)

เมอ่ื สงิ่ มีชวี ติ ตายลง จะมสี ่ิงมีชวี ติ อีกกลุ่มหนง่ึ ท่มี บี ทบาทเปน็ ผู้ยอ่ ยสลำยสำรอนิ ทรีย์ (decomposer)
เช่น เห็ดรา แบคทีเรีย ซ่ึงดารงชีวิตโดยผลิตเอนไซม์ออกมาย่อยสลายซากส่ิงมีชีวิตให้เป็นสารอาหารที่มีขนาด
โมเลกุลเล็กลง แล้วดูดซึมสารอาหารไปใช้เพียงบางส่วน ส่วนที่เหลือจะอยู่ในสิ่งแวดล้อม ซึ่งผู้ผลิตสามารถ
นาไปใชใ้ นการดารงชีวิตต่อไป

การที่ส่ิงมีชีวิตแต่ละชนิดมีบทบาทแตกต่างกัน ทาให้เกิดการถ่ายทอดพลังงานที่อยู่ในอาหารไปตาม
ลาดับโดยการกินกันเปน็ ทอด ๆ เรียกวา่ โซ่อำหำร (food chain) โดยทวั่ ไปโซอ่ าหารประกอบด้วยผ้ผู ลิตและ
ผู้บริโภคลาดับต่าง ๆ ดังภาพ จะเห็นว่าในโซ่อาหารน้ีมีหญ้าเป็นผู้ผลิต มีต๊ักแตน ก และงู เป็นผู้บริโภค โดย
ต๊ักแตนกินหญ้า ต๊ักแตนจัดเป็นผู้บริโภคลาดับท่ี 1 กบกินตั๊กแตน กบจัดเป็นผู้บริโภคลาดับท่ี 2 ส่วนงูกินกบ
งจู ดั เป็นผบู้ ริโภคลาดบั ท่ี 3 หรอื ผู้บรโิ ภค ลาดบั สุดท้ายของโซ่อาหารน้ี

ภำพแสดง โซอ่ ำหำร
(ทีม่ า: หนังสือเรยี นรายวชิ าพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชัน้ ม.3 เล่ม 2 สสวท. หน้า 167)

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ เรอื่ งระบบนิเวศ ชดุ ที่ 1 องค์ประกอบของระบบนิเวศ หน้า 15

ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตในโซ่อาหารเป็นความสัมพันธ์ในด้านการถ่ายทอดพลังงาน โดยการกิน
กันเป็นทอดๆ ไม่ซับซ้อน แต่ในธรรมชาติอาจมีผู้ผลิตมากกว่าหน่ึงชนิดและมีผู้บริโภคท่ีสามารถบริโภคพืชและ
สัตว์อื่น ๆ ได้หลายชนิด เช่น กบกินต๊ักแตน แมลงปอ และแมลงหว่ี ในขณะเดียวกันผู้บริโภคชนิดหน่ึงอาจเป็น
อาหารของผู้บริโภคได้หลายชนดิ เช่น กบเป็นอาหารของแมว งู และนกอินทรี ดังภาพ แสดงความสัมพันธ์ของ
สิง่ มีชวี ิต ในการถ่ายทอดพลังงานโซ่อาหารหลายสายที่สมั พนั ธ์ซบั ซอ้ นน้ี เรียกว่า สำยใยอำหำร (food web)

ภำพแสดง สำยใยอำหำร
(ทีม่ า: หนงั สือเรยี นรายวชิ าพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ช้นั ม.3 เล่ม 2 สสวท. หนา้ 168)

ระบบนเิ วศหนึ่ง ๆ จะมสี ่ิงมชี ีวิตหลายชนิดที่มีความสัมพันธ์กันในดา้ นการถ่ายทอดพลงั งานโดยการกิน
กันเป็นทอดๆ ในรูปของสายใยอาหาร ซ่ึงประกอบด้วยโซ่อาหารหลายโซ่อาหารสัมพันธก์ ัน ในธรรมชาติสายใย
อาหารจะมคี วามซบั ซ้อนแตกตา่ งกนั ไปข้นึ อยกู่ ับชนิดและจานวนชนดิ ของสงิ่ มชี ีวิตที่อยใู่ นระบบนเิ วศ

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรอื่ งระบบนเิ วศ ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ หนา้ 16

ภาคผนวก

แนวการตอบคาถามแตล่ ะกิจกรรมของชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้
เรื่อง ระบบนิเวศ ชดุ ท่ี 1 องค์ประกอบของระบบนเิ วศ

กจิ กรรมที่ 1 “ระบบนิเวศคอื อะไร” (15 นาท)ี

คาชแ้ี จง: ให้นักเรยี นอ่านข้อความทีก่ าหนดให้ จากนน้ั ตอบคาถามตามความคดิ เหน็ ของนักเรียน
สภาพแวดลอ้ มในแต่ละพนื้ ท่ีบนโลกมีความแตกต่างกัน เช่น ทะเล เมือง ปา่ ไม้ ภเู ขา ทร่ี าบ ทีล่ ่มุ

ทะเลทราย ธารนา้ แข็ง ในแต่ละสภาพแวดล้อมจะพบสิง่ มีชีวติ อยรู่ ว่ มกันโดยมีปฏสิ ัมพันธ์กันในรูปแบบต่าง ๆ
และมีปฏิสมั พันธ์กบั ส่งิ ไม่มชี ีวติ ทาใหส้ ่ิงมีชวี ติ สามารถดารงชวี ติ อยู่ได้ในสภาพแวดล้อมน้ัน

ภาพท่นี ักเรยี นเห็น
คอื ภาพอะไร และสิง่ ที่
เห็นในภาพมีอะไรบา้ ง?

ภาพทีเ่ หน็ คือภาพของ ระบบนเิ วศบรเิ วณแหล่งน้า.
ส่งิ ทเี่ หน็ ในภาพ

- สิ่งท่ีไมม่ ีชีวติ ไดแ้ ก่ แสงสวา่ ง ออกซิเจน น้า
- สง่ิ มีชวี ติ ไดแ้ ก่ หญ้า ต้นไม้ บวั แมลงปอ แมลงเต่าทอง เตา่ ปลาเล็ก ปลาใหญ่ กบ แรคคูน กวาง เหยี่ยว
นักเรียนได้ข้อสรปุ วา่ ระบบนิเวศ คอื

ระบบนิเวศ หมายถึง ความสัมพนั ธ์ของสงิ่ มชี ีวิตในแหลง่ ท่ีอยูอ่ าศยั ณ ที่ใดท่หี น่งึ โดยมีการ
ถ่ายทอดพลงั งานและสารอาหารในบริเวณนัน้ ๆ สสู่ ง่ิ แวดลอ้ ม

กจิ กรรมที่ 2 “สารวจระบบนิเวศในทอ้ งถิ่น” (90 นาที)

คาชแ้ี จง: ให้นักเรียนศึกษาการสารวจระบบนเิ วศในท้องถิ่นจากคลิปตวั อย่างดา้ นล่างจากน้ันนามาบันทกึ ผล
และตอบคาถามทา้ ยกจิ กรรมให้ถกู ต้อง

คลปิ วดี ีทศั น:์ การสารวจระบบนิเวศแหลง่ น้า วิทยาศาสตร์ ม.3
เวบ็ ไซตอ์ ้างองิ https://www.youtube.com/watch?v=w4zHL2lxlnY

(ชอ่ งYouTube: บทเรยี นออนไลน์ กระทรวงศึกษาธิการ)

 อุปกรณ์ในการทากจิ กรรม
1) กระดาษยูนิเวอร์ 2) เทอร์มอมิเตอร์ 3) บีกเกอรข์ นาด 80 ลบ.ซม. 4) เซคิดสิ ก์ 5) กลอ้ งจลุ ทรรศน์
6) สไลด์และกระจกปิดสไลด์ 7) หลอดหยด 8) เคร่ืองตรวจวัดออกซิเจนในน้า 9) สวงิ ตักสิง่ มีชีวติ ในนา้

 ขนั้ ตอนการทากจิ กรรม (อธิบายโดยละเอียด)
1) วัดอุณหภูมิแหล่งน้า โดยใชเ้ ทอรม์ อมเิ ตอร์
2) วดั ระยะที่แสงส่องผา่ น โดยใช้เซคิดิสก์ ทาได้โดยหย่อนเซคดิ ิสก์ในแหล่งน้าจนถึงระยะท่ีเรม่ิ มองไม่เห็นบนั ทึก
ค่าความลกึ ของระดบั น้าและค่อยๆดึงขึ้นจนเร่ิมมองเห็นแลว้ จดบนั ทึกคา่ ความลึกอีกครัง้ จากน้นั นามาหาค่าเฉล่ีย
3) เก็บตวั อย่างน้าด้วยเครื่องมือเก็บตวั อย่างน้า จากน้ันวดั ความเปน็ กรด-เบส สังเกตสี กลิ่น วดั ปริมาณออกซฺเจน
สงั เกตและศึกษาสง่ิ มชี วี ติ ท่ีพบ

 การบนั ทกึ ผลการทากิจกรรม

บริเวณทเี่ ลือกสารวจ คอื ระบบนิเวศแหลง่ น้า

ขอ้ มูลสภาพแวดล้อมในบริเวณทีส่ ารวจ

- อณุ หภมู ิทีว่ ดั ได้ คอื ผวิ นา้ 27 °C , น้าลกึ 26.5 °C - ความเป็นกรด-เบส (pH) ท่วี ัดได้ คอื 7

- ความโปร่งใสของนา้ ทวี่ ดั ได้ คอื ผวิ นา้ : ใส , น้าลกึ : ขุ่นเล็กนอ้ ย - ปรมิ าณออกซเิ จนที่ละลายนา้ คอื มาก

 ตารางบันทึกข้อมลู ส่ิงมีชวี ติ ท่พี บในบริเวณท่ีสารวจ

รายการ สิง่ มีชีวติ จานวน
1 สาหร่ายหางกระรอก พบจานวนมาก
2 สาหร่ายลกั ษณะเปน็ เสน้ พบจานวนมาก
3 แพลงก์ตอนพชื พบจานวนมาก
4 ลูกออ๊ ด พบจานวนมาก
5 ปลา
6 แมงมมุ น้า 5 ตวั
3 ตัว

 สรุปผลการทากิจกรรม
ในสภาพแวดล้อมแต่ละบริเวณจะพบชนิดและปริมาณของสิ่งมีชีวิตและส่ิงไม่มีชีวิตต่างกัน เราสามารถพบ

ส่ิงมีชีวิต ได้แก่ พืช สัตว์ เป็นองค์ประกอบที่มีชีวิต และสิ่งไม่มีชีวิต เช่น แสงแดด อากาศ น้า ดินอุณหภูมิ ท่ีเป็น
องค์ประกอบที่ไม่มีชีวิตแตกต่างกนั ออกไปในแตล่ ะระบบนิเวศ เพราะองค์ประกอบดงั กล่าวจะมีปฏสิ มั พันธ์ต่อกัน

 คาถามท้ายกิจกรรม

1. ในบริเวณท่สี ารวจพบส่งิ มีชวี ติ ชนิดใดมากทส่ี ดุ และสิง่ มีชีวติ ชนิดใดน้อยทีส่ ดุ เพราะเหตุใด
แนวคาตอบ ตอบตามข้อมลู ที่นกั เรยี นสารวจได้ โดยใหน้ ักเรียนแสดงหลกั ฐานสนับสนุนข้อมูลจานวนของชนดิ
สิ่งมีชวี ิตแต่ละชนดิ เชน่ ตารางบนั ทึกผล ภาพถ่าย ภาพวาด

2. สิ่งมชี ีวติ ทพ่ี บในบริเวณท่สี ารวจมีความสัมพันธก์ ันหรือไม่ อยา่ งไร
แนวคาตอบ ตอบตามความคดิ เห็นและข้อสรุปของนักเรียน ซง่ึ ครสู ามารถนาอภิปรายร่วมกนั ถึงปฏิสัมพันธ์ของ
องค์ประกอบในระบบนิเวศนั้น ๆ เช่น มดขุดดินเพ่ือสร้างรัง และกินตั๊กแตนตัวเล็ก ๆ เป็นอาหาร หรือปลา
อาศัยอยู่ในน้า กินสาหร่ายเป็นอาหาร ส่วนสาหร่ายมักข้ึนริมตล่ิงเพราะต้องอาศัยแสงแดด ในการสังเคราะห์
ด้วยแสง จงึ ไม่สามารถเจริญเตบิ โตในบรเิ วณน้าลกึ ได้

3. ส่ิงไม่มชี ีวติ ทพ่ี บในแต่ละบรเิ วณมผี ลทาให้ชนดิ ของส่ิงมีชวี ิตมคี วามแตกต่างกันหรือไม่ อยา่ งไร
แนวคาตอบ ความแตกต่างของสิ่งไม่มีชีวิต เช่น แสง น้า อากาศ ในแต่ละบริเวณ ส่งผลให้สิ่งมีชีวิต
ที่อาศัยอยู่ในแต่ละบริเวณน้ันแตกต่างกัน เนื่องจากสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดมีความต้องการพ้ืนฐานในการดารงชวี ติ
ท่ีแตกต่าง เช่น พืชบางชนิดเจริญเติบโตได้ดีในพ้ืนท่ีชุ่มน้า ดังนั้นในบริเวณที่ใกล้แหล่งน้าก็จะพบพืชชนิดน้ี
มากกว่าบริเวณที่แห้งแลง้ เปน็ ต้น

กจิ กรรมท่ี 3 “เขียนสรปุ องค์ความรู้” (15 นาที)

คาชแี้ จง: ให้นักเรยี นเขียนสรุปองค์ความร้เู กี่ยวกับปฏิสมั พันธ์ขององค์ประกอบของระบบนเิ วศ

ระบบนิเวศ

ความสัมพันธข์ องสิ่งมชี ีวิตในแหล่งทอ่ี ยู่อาศยั ณ ที่ใดท่ีหน่ึง ความสมั พันธ์
โดยมกี ารถ่ายทอดพลังงานและสารอาหารในบรเิ วณนั้น ๆ สู่สงิ่ แวดล้อม

องคป์ ระกอบของระบบนิเวศ

องคป์ ระกอบทีม่ ีชีวิต องคป์ ระกอบท่ีไม่มีชวี ติ

แบ่งออกเปน็ 3 ประเภทได้แก่ 1) ผู้ผลติ คือ แบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ 1) อนินทรียส์ าร
ส่ิงมชี วี ิตทีส่ ามารถสรา้ งอาหารเองได้ เชน่ คาร์บอน ไฮโดรเจน น้า 2) อนิ ทรีย์สาร

2) ผบู้ รโิ ภค คือ ส่งิ มชี วี ติ ท่ีได้รับธาตุอาหาร เชน่ คารโ์ บไฮเดรต โปรตีน เป็นต้น
จากการกินสงิ่ มีชวี ติ อน่ื อีกทอดหนึ่ง และ 3) สภาพแวดล้อมทางกายภาพ เชน่ แสง
สวา่ ง อุณหภมู ิ ความช้ืน กรด-เบส เป็นต้น
และ 3) ผยู้ อ่ ยสลาย คือ สง่ิ มีชวี ติ ที่อาศยั
อาหารจากส่ิงมีชวี ติ ชนิดอน่ื โดยการสรา้ ง

น้าย่อยออกมาย่อยสลายแร่ธาตตุ ่างๆ

กิจกรรมที่ 4 “ความสมั พนั ธข์ องสิ่งมชี ีวิตในระบบนิเวศ” (45 นาที)

คาชแ้ี จง: ให้นกั เรยี นอ่านข้อความทกี่ าหนดให้ จากน้ันวิเคราะหค์ วามสมั พนั ธข์ องสิง่ มีชีวติ ในระบบนิเวศ

ส่ิงมีชวี ติ ในระบบนเิ วศต้องการอาหารเพื่อดารงชวี ิต บางชนิดสามารถสร้างอาหารเองมีบทบาทเป็นผูผ้ ลิต
บางชนิดกินสงิ่ มีชีวิตชนดิ อ่ืนเป็นอาหารมีบทบาทเป็น ผู้บริโภค และบางชนิดเป็นผู้ย่อยสลายซากสิ่งมีชวี ิตมีบทบาท
เปน็ ผูย้ ่อยสลายสารอินทรีย์ การทส่ี งิ่ มชี วี ิตแต่ละชนิดมีบทบาทแตกต่างกัน ทาใหเ้ กดิ การถ่ายทอดพลังงานโดยการ
กนิ ต่อไปเป็นทอด ๆ เรียกว่า โซอ่ าหาร

สงิ่ มีชีวติ ระบบนเิ วศนาข้าว ใหน้ ักเรยี นสบื คน้ ข้อมลู เก่ยี วกับ
ข้าว อาหารทบ่ี ริโภค อาหารของส่ิงมชี วี ิตแตล่ ะชนดิ จากน้นั
- นามาเขยี นโซ่อาหารของระบบนิเวศน้ี
หอยเชอรี ต้นหญ้า ต้นข้าว
ต๊ักแตน ตน้ หญ้า ต้นข้าว ให้ได้มากท่สี ุด
นกกระจอก ตน้ ขา้ ว ต๊ักแตน
งเู หลือม
หญา้ หอยเชอรี นกกระจอก เปด็
เป็ด -

หอยเชอรี

โซอ่ าหารในระบบนิเวศนาข้าว

1. ตน้ หญา้ นกกระจอก งเู หลือม
ผู้บรโิ ภคลาดบั ที่ 1 ผบู้ ริโภคลาดับสุดทา้ ย
ผผู้ ลติ
หอยเชอรี เป็ด งูเหลือม
2. ตน้ ข้าว ผู้บริโภคลาดับที่ 1 ผู้บริโภคลาดบั ที่ 2 ผู้บริโภคลาดบั สดุ ทา้ ย

ผผู้ ลิต ต๊กั แตน นกกระจอก งเู หลือม

3. ตน้ หญา้ ผู้บรโิ ภคลาดับที่ 1 ผูบ้ ริโภคลาดบั ท่ี 2 ผ้บู รโิ ภคลาดับสดุ ทา้ ย

ผผู้ ลติ

สายใยอาหารในระบบนิเวศนาขา้ ว

นาโซ่อาหารทไ่ี ด้มานาเสนอ เป็ ด งเู หลอื ม
ความสมั พันธข์ องสิ่งมชี วี ติ หอยเชอรี นกกระจอก
ตก๊ั แตน
ในสายใยอาหาร

ต้นหญ้า ต้นข้าว

 สรปุ ผลการทากิจกรรม

ความสัมพันธ์ระหวา่ งส่ิงมีชวี ติ ในระบบนเิ วศจะมีความสมั พันธ์ในด้านการถ่ายทอดพลังงานโดยการกิน
กันเป็นทอดๆ ไม่ซับซ้อน ที่เรียกว่าโซ่อาหาร แต่ในธรรมชาติอาจมีผู้ผลิตมากกว่าหนึ่งชนิดและมีผู้บริโภคท่ี
สามารถบริโภคพืชและสัตว์อ่ืน ๆ ได้หลายชนิด ในขณะเดียวกันผู้บริโภคชนิดหน่ึงอาจเป็นอาหารของผู้บริโภค
ได้หลายชนดิ โดยการถ่ายทอดพลงั งานของโซ่อาหารหลายสายทสี่ มั พนั ธ์ซับซอ้ นนี้ เรียกวา่ สายใยอาหาร

กจิ กรรมท่ี 5 “เกมจบั ค่อู งค์ประกอบของระบบนิเวศ” (15 นาที)

คาชีแ้ จง: ให้นกั เรียนลากเสน้ จับคูค่ าสาคญั กับความหมายของคาสาคญั ใหถ้ ูกต้อง

คาสาคัญ ความหมาย

ระบบนเิ วศ   ประกอบดว้ ย อนินทรียสาร อินทรียสาร และสภาพแวดล้อม
ทางกายภาพ
องค์ประกอบที่มีชวี ิต 
 ความสัมพันธ์ของสง่ิ มีชีวติ กับสง่ิ แวดล้อมที่เป็นแหล่งที่อยู่
องค์ประกอบที่ไม่มชี วี ติ  อาศัย ณ ที่ใดที่หน่ึง

ประชากร   สง่ิ มชี ีวติ ตั้งแต่ 2 ชนิด (Species) มาอย่รู ว่ มกนั เป็นกลุ่ม
 ประกอบด้วย ผู้ผลติ ผบู้ รโิ ภค และผยู้ ่อยสลายสารอินทรยี ์
กล่มุ ส่ิงมีชีวิต   สิ่งมชี วี ติ ชนิดเดียวอาศัยอยู่ร่วมกัน
 เป็นส่ิงมีชีวติ ที่ไม่สามารถสร้างเองอาหารได้จึงบริโภค
แหลง่ ทอี่ ยู่ 
สง่ิ มชี ีวติ ชนิดอ่ืนเป็นอาหาร
ผผู้ ลิต   เปน็ สิ่งมีชีวิตท่ีไม่สามารถสร้างอาหารได้ แต่สามารถย่อย

ผูบ้ ริโภค  สลายอินทรยี สารให้เป็นอนินทรียสารได้
 บรเิ วณท่ีสิ่งมีชีวิตใชเ้ ป็นท่ีอยู่อาศัย
ผู้ย่อยสลายสารอินทรีย์   ความสัมพันธ์ของส่งิ มีชีวิตในเรื่องของการกินต่อกันเป็น

โซอ่ าหาร  ทอดๆ จากผู้ผลิตสผู่ ู้บริโภค
 เปน็ ส่ิงมชี ีวติ ที่สามารถสร้างอาหารได้
สายใยอาหาร   โซ่อาหารหลายๆ โซท่ ่ีมีความสัมพันธก์ ันโดยในธรรมชาติการ

กินต่อกันเปน็ ทอดๆ ในโซ่อาหารจะมีความซับซ้อนกันมาก