นิทานอารียา

นทิ านพืน้ บา้ น
เรือ่ ง พระอภัยมณี

พระอภัยมณีและศรีสุวรรณเป็นโอรสของท้าวสุทัศน์และปทุมเกสร กษัตริย์ผู้ครองเมืองรัตนา
เจา้ ชายทัง้ สองไดอ้ อกเดนิ ทางจากบ้านเมืองเพื่อเรยี นไสยศาสตร์ และเสาะหาของวิเศษจากทิศา
ปาโมกข์ตามคาสั่งของบิดา แต่พระอภัยมณีกลับเลือกเรียนวิชาดนตรีคือการเป่าปี่ได้เป็นเอก มี
อานุภาพโน้มน้าวจิตในคนหรือประหารผูฟ้ ังได้ตามใจปรารถนา ส่วนศรีสุวรรณเรียนวิชากระบี่
กระบองจนเป็นเลิศ เมื่อกลับมาถึงบ้านเมือง ท้าวสุทัศน์โกรธมากที่โอรสไม่ปฏิบัติตามคาสั่ง
และโดยที่ไม่ได้พิจารณาคุณค่าของสิ่งที่โอรสเรียนมาพระองค์ได้ตรัสในทานองว่าน่าจะไล่ออก
จากเมือง พระอภยั มณีและศรีสุวรรณน้อยใจจึงชวนกันออกจากเมืองไป

ทั้งสองพระองค์เดินทางด้นดั้นมาจนถึงริมฝั่งทะเล ได้พบพราหมณ์หนุ่มน้อยสามคน มีโมรา ผู้
ชานาญในการผูกหญ้าเป็นสาเภายนต์ท่องทะเล วิเชียร ผู้สามารถยิงธนูได้คราวละ 7 ลูก และ
สานน ผูส้ ามารถเรียกลมฝนได้ตามใจปรารถนา เมื่อพราหมณ์ทราบปัญหาของกษัตรยิ ์ทั้งสองแล้ว
เกดิ สงสยั ในวิชาเป่าปีข่ องของพระอภัยมณีว่ามีคุณค่าอย่างไร พระอภัยมณีเป่าป่ีให้ฟัง พราหมณ์ทั้ง
สามรวมทั้งศรีสุวรรณได้ฟังก็เคล้ิมหลับใหลไป ระหว่างนั้น นางผีเสื้อสมุทร ซึ่งอาศัยอยู่ในถ้าใต้
ทะเลได้ผา่ นมาเหน็ พระอภัยมณีน่งั เปา่ ป่อี ยู่ ก็นึกรัก จงึ อุ้มพาไปไว้ในถา้ แปลงตนเป็นหญิงสาวคอย
ปรนนิบตั ิ พระอภัยมณีดูดวงตาก็รู้ว่ามิใช่มนุษย์แตก่ ็จาทนต้องอยู่กินกับนางผีเสื้อสมุทร จนมีลูกชื่อ
วา่ สินสมุทร

ฝ่ายศรีสุวรรณและพราหมณ์ทั้งสามคน เมื่อต่ืนข้ึนมาไม่เห็นพระอภัยมณีก็ออกติดตามจนพลัดหลงไปยัง
เมืองรมจักร ศรีสุวรรณปลอมตัวเป็นพราหมณ์เข้าเมือง จนได้พบนางเกษราธิดาของท้าวทศวงศ์เจ้าเมือง
เกิดความรักตอ่ กัน ขณะนัน้ เมืองรมจักรกาลังประสบปัญหาคือ ท้าวอุเทนกษัตริย์เมืองชวามาสู่ขอนางเกษ
รา ท้าวทศวงศ์ไม่ยอมยกให้ เพราะเหน็ ว่าเป็นกษัตริย์ต่างชาติ ต่างศาสนา ท้าวอุเทนยกกองทัพมาตีเมือง
รมจักร ศรีสุวรรณและพราหมณ์ทั้งสามอาสาสู้ศึกจนได้ชัยชนะ ศรีสุวรรณได้อภิเษกกับนาง เกษรา ได้
ครองเมืองรมจักรและตอ่ มามีธิดานามว่า อรุณรศั มี

ด้านพระอภัยมณี ได้โอกาสหนีนางผีเสื้อสมุทร โดยอาศัยลูกคือสินสมุทร ทั้งนี้เพราะ
สินสมุทรเมื่ออายุได้ 8 ปี เป็นคนมีพละกาลัง มีอานาจ มีความสามารถเหมือนแม่ ได้
เปิดหินปากถ้าออกไปเที่ยวเล่น พบเงือกก็จับมาให้พระอภัยมณีดู พระอภัยมณีจึง
วางแผนหนีร่วมกับนางเงือกซึ่งอาสาจะช่วยเหลือ หลังจากออกอุบายให้นางผีเสื้อ
สมุทรไปจาศีลสะเดาะเคราะห์แล้ว พระอภัยมณีและสินสมุทรก็หนีนางผีเสื้อสมุทรมุ่ง
ตรงไปยังเกาะแก้วพิสดารซึ่งมีพระโยคีผู้วิเศษพานักอยู่ โดยพระอภัยมณีอาศัยผลัดขี่
หลังเงือกพ่อ แม่ และลูกสาว ว่ายน้าได้กันได้ห้าคืน นางผีเสื้อสมุทรกับมาถงึ ถ้ารู้เร่ือง
ก็ตามมาทัน จับเงือกพ่อ เงือกแม่กินเสีย พระอภัยมณีขี่หลังเงือกลูกสาวต่อไป โดยมี
สนิ สมุทรต่อสูก้ ับผีเสอ้ื สมุทรถ่วงเวลาไว้

ในที่สุดพระอภยั มณี นางเงือก และสนิ สมุทรสามารถขึ้นเกาะแก้วพสิ ดารได้ นางผีเสือ้ สมุทรไม่
สามารถตดิ ตามต่อไปได้ เพราะอานาจมนต์ของพระโยคีแหง่ เกาะแก้วพสิ ดาร และขณะทีพ่ ักอาศัยอยู่
กับพระโยคี พระอภยั มณีก็ได้นางเงือกเป็นเมีย ต่อมาพระอภัยมณีและสนิ สมุนทรไดบ้ วชเป็นฤาษี ได้
สนิทสนมกับคนเรอื แตกหลายชาตหิ ลายภาษา ซงึ่ อาศัยใบบุญของพระโยคีดว้ ยกัน

เนื้อเรื่องตอนที่ 2

การเดินทางของนางสวุ รรณมาลี กลา่ วถงึ เมืองผลกึ มีทา้ วสลิ ราชเป็น
กษัตริยป์ กครอง มีธดิ าชือ่ วา่ นางสุวรรณมาลี ซง่ึ ไดห้ มัน้ หมายไวก้ ับอุศเรน
โอรสของกษัตรยิ ฝ์ รง่ั เมืองลังกา วันหนึ่งนางสุวรรณมาลีฝันว่า ต้องระเหเร่รอ่ น
อยูก่ ลางทะเล พลัดพรากจากบ้านเมือง โหรจึงแนะนาให้สะเดาะเคราะห์โดยการ
ออกท่องเที่ยวทะเล ระหว่างการเดินทาง เรือโดนพายุหลงทิศทาง ไปจนถึงเกาะ
แก้วพิสดาร ทา้ วสิลราชและนางสวุ รรณมาลีได้ขน้ึ เฝา้ พระโยคี และได้พบกบั พระ
อภยั มณี

เมื่อซ่อมแซมเรือและได้เสบียงอาหารแล้ว ท้าวสิลราชก็พระโยคีกลับเมือง พระอภัยมณี สินสมุทร
และพวกเรือแตกทั้งหลายก็อาศัยเดินทางไปด้วย ระหว่างการเดินทาง ถึงแม้จะรู้ว่านางสุวรรณ
มาลีมีคู่หมั้นอยู่แล้ว พระอภัยมณีก็ยังเกี้ยวนาง โดยอาศัยสินสมุทรเป็นสื่อรัก สินสมุทรกับนาง
สุวรรณมาลีสนิทสนมกันมาก สินสมุทรเรียกนางว่าแม่ เมื่อนางผีเสื้อสมุทรซึ่งวนเวียนคอยพระ
อภัยมณีอยู่ทาใหเ้ รือแตก สินสมุทรก็อุ้มนางสุวรรณมาลีว่ายน้าไป จนกระทั่งถึงเกาะและปลอดภัย
ท้าวสิลราชสูญหายไปพรอ้ มไพร่พล ส่วน พระอภัยมณีกับพรรคพวกจากเกาะแก้วพิสดารว่ายน้าไป
ข้ึนบนเกาะเล็ก ๆ ต่อมาใช้การเป่าป่ีเป็นอาวุธฆ่านางผีเสื้อสมุทร หลังจากนั้นได้พบกับอุศเรน
คูห่ มั้นของนางสุวรรณมาลีทีอ่ อกเรือเดนิ ทางตดิ ตามหานางมา เมือ่ ทราบเรอ่ื งกัน พระอภัยมณีก็ได้
อาศัยเรือของอุศเรนติดตามหาสินสมุทรและนางสุวรรณมาลีด้วยกัน

สนิ สมุทรและนางสุวรรณมาลี ออกจากเกาะรา้ งโดยอาศัยเรือของโจรสุหรั่งที่แวะเกาะรา้ งเพื่อหา
น้าจืดเรือของโจรสุหร่ังเป็นเรือที่มีขนาดใหญ่โตมโหฬาร มีตึกรามบ้านช่อง สวนผลไม้ และสัตว์
เลี้ยงอยู่บนเรือครบถ้วน พร้อมพร่ังด้วยเรือกาปั่นอีกห้าร้อยมีอาวุธครบ เที่ยวปล้นเรือและ
บ้านเมืองต่าง ๆ ตอ่ มาสินสมุทรฆ่าหัวหน้าโจรตาย เพราะโกรธหัวหน้าโจรที่ทาลวนลามตอ่ นาง
สุวรรณมาลี ไพร่พลของโจรสุหร่ังเกรงกลัวฤทธิ์เดชของสินสมุทร จึงยอมอยู่ใต้อานาจ สินสมุทร
คุมเรือโจรสุหร่ังจนกระทั่งถึงเมืองรมจักร เกิดรบพุ่งกับ ศรีสุวรรณ สินสมุทรจับศรีสุวรรณได้
ตอนนั้นศรีสุวรรณมองเห็นสินสมุทรสวมแหวนของพระอภัยมณี จึงได้ถามข้ึน ก็ทราบว่าเป็นอา
เป็นหลานกัน ศรีสุวรรณเข้าใจว่านางสุวรรณมาลีเป็นแม่แท้ ๆ ของสินสมุทร เพราะสินสมุทรบอก
เช่นนัน้ นางสุวรรณมาลีก็ไม่ปฏิเสธ

ต่อมาศรีสวุ รรณ สนิ สมุทร นางสุวรรณมาลี และ อรุณรัศมี ได้พากันออกตดิ ตามหาพระอภัยมณี เมื่อฝ่ายที่
ตามหากันไดพ้ บกัน ความยุ่งยากก็เกิดข้นึ เพราะสินสมุทรไม่ยอมคืนนางสุวรรณมาลี และนางสุวรรณมาลี
กเ็ ลือกที่จะอยูก่ ับสนิ สมุทร ซ่งึ หมายความวา่ นางเลือกอยู่กับพระอภัยมณีแทนที่จะเลือกอุศเรน ทั้งสองฝ่าย
จึงทาสงครามกัน อุศเรนถูกสินสมุทรจับได้ แต่พระอภัยมณีขอชีวิตไว้เพื่อตอบแทน บุญคุณ อุศเรนกลับ
เมืองลังกาด้วยความโกรธแค้นอาฆาตพยาบาท

ส่วนฝ่ายพระอภัยมณีเดินทางสู่เมืองผลึก มเหสีท้าวสิลราชเหน็ นางสุวรรณมาลีกลับมาก็ดีใจมาก
เมื่อนางทราบว่าพระอภัยมณีเป็นโอรสกษัตริย์และมีรูปงาม นางจึงยกเมืองผลึกให้พระอภัยมณี
ครอบครองหวังจะได้อภัยมณีเป็นเขย แต่นางสุวรรณมาลีไม่ยอมอภิเษกกับพระอภัยมณีเพราะ
นางเห็นวา่ พระอภัยมณีใจโลเล ข้ีขลาด ไม่กล้าตัดสินใจเมื่อเกิดปัญหากับอุศเรน ทาให้นางต้อง
อับอายขายหน้า นางจึงออกบวชเป็นชี พระอภัยมณีพยายามอย่างไรก็ไม่ประสบผลจนกระทั่งได้
นางวาลี หญิงเจ้าปัญญาแต่รูปชั่วมาช่วยวางแผน จึงได้อภิเษกกับนาง เมื่อทุกสิ่งทุกอย่าง
เรียบรอ้ ยแล้ว พระอภัยมณีจึงได้ศรีสุวรรณและสินสมุทร เดินทางกลับไปเยี่ยมท้าวสุทัศน์ที่เมือง
รตั นา

เนื้อเร่อื งตอนที่ 3
กาเนิดสุดสาคร และศึกระหว่างเมืองผลึกกับเมืองลังกานางเงือก ซ่ึงอาศัยอยู่ที่อ่าวหน้า

เกาะแก้วพิสดารได้คลอดลูกชาย พระโยคีนาไปเลี้ยงไว้ให้ชื่อว่า สุดสาคร สุดสาครเป็นเด็กที่มี
ความสามารถโดยกาเนิดอยู่แล้ว เมื่อได้เรียนวิชาอาคมจากพระโยคีก็ยิ่งเก่งกล้ามากขึ้น เมื่อ
อายุได้สามขวบก็ลาพระโยคีและแม่ ออกตามมหาบิดา โดยมีม้านิลมังกร ม้าวิเศษลูกผสม
ระหว่างม้ากับมังกร ซึ่งจับได้กลางทะเลเป็นพาหนะคู่ใจ และมีไม้เท้าของพระโยคีเป็นอาวุธ
คู่มือ ระหว่างการเดินทางได้ผจญภัยต่าง ๆ กันเช่น รบกันพวกผีดิบ ถูกชีเปลือยเฒ่าเจ้าเล่ห์
ผลักตกเหว แตท่ ุกคร้งั พระโยคีกม็ าชว่ ย และสอนใหร้ ูถ้ ึงการดารงชีวติ ในโลกดว้ ย

ตอ่ มาสุดสาครได้เข้าไปถึงเมืองการะเวก กษัตรยิ ์เมือง การะเวกเห็นเข้าก็นึกรัก จึง
เลี้ยงไว้เป็นโอรสบุญธรรมคู่กับธิดาของพระองค์ชื่อเสาวคนธ์ ต่อมาพระองค์มีโอรส
อีกองค์หน่ึงคือหัสไชย สุดสาครอยู่ในเมืองการะเวกถึง 10 ปี ก็ทูลลาเจ้าเมืองกา
ระเวกติดตามพระบิดา นางเสาวคนธ์และหสั ไชยไดข้ อตดิ ตามไปดว้ ย

สงครามระหว่างเมืองผลึกกับเมืองลังกาเกดิ ข้นึ จากความโกรธของอุศเรน ผลการรบ
ปรากฏวา่ เมืองผลึกชนะดว้ ยอุบายอันชาญฉลาดของนางวาลี อุศเรนถูกจับได้ พระอภยั
มณีกาลังจะปลอ่ ยกลับเมือง แต่นางวาลีใช้อุบายยั่วจนอุศเรนอกแตกตาย ปีศาจอุศเรน
กลับมาฆา่ นางวาลีในภายหลังด้วย เจา้ ลังกาเศร้าโศกถงึ อุศเรนจนตรอมใจตาย นาง
ละเวงวลั ลาธดิ าได้ครองเมืองต่อมาแล้วทาสงครามแก้แค้นพระอภยั มณีตอ่ ไป กลายเป็น
ศกึ ยืดเยื้อ มีการใช้อุบายใหก้ ษตั รยิ ์เมืองต่าง ๆ มาช่วยนางรบ ใครชนะจะไดน้ างและ
ครองเมืองลงั กา ศกึ ที่สาคญั ๆ เช่น ศึกเจา้ ละมานตเี มืองผลึก ศกึ เก้าทัพตีเมืองผลกึ ศึก
พระอภยั มณีตีเมืองลังกา เปน็ ต้น สงครามคร้งั นี้มีประเดน็ ที่นา่ สนใจ ดังนี้

1. การทาสงครามของทั้งสองฝ่าย สุนทรภู่ได้บรรยายถึงฉากการรบในทะเลเป็นสว่ นใหญ่ อาวุธ
ที่ใช้ในการรบมีทั้งอาวุธธรรมดา เช่นปืน ดาบ และอาวุธทางไสยศาสตร์ คาถาอาคมการ
สะกดทัพ แตส่ ิง่ ทีช่ ีข้ าดชัยชนะ สุนทรภู่เนน้ ที่สตปิ ัญญาของตัวละคร

2. ตัวละครสาคัญในฐานะแม่ทัพของฝ่ายเมืองผลึกมี พระอภัยมณี ศรีสุวรรณ สินสมุทร นาง
สวุ รรณมาลี สุดสาคร พราหณ์โมรา สานนและวิเชียร พร้อมด้วยนางเสาวคนธ์และหัสไชย ซึ่ง
เดินทางมาพบบิดาที่เมืองผลึกในช่วงที่พระอภัยมณีกาลังหลงรูปนางละเวงที่ถูกปีศาจเจ้า
ละมานสิง ตัวละครสาคัญฝ่ายเมืองลังกามี นางละเวง นางราภาสะหรีลูกอิเรนแม่ทัพ นาง
ยุพาผกา นางสุลาลีวัน ซึ่งเป็นธิดาบุญธรรมของนางละเวง โดยมีที่ปรึกษาคือ พระสังฆราช
และบาทหลวงปีโป มีทหารเอกครงึ่ คนคร่งึ ผีดบิ คือ ย่องตอด

3. การทาสงครามอันยาวนานนี้ จุดเริ่มมาจากความโกรธแค้นพยาบาท แตต่ ่อมาในตอนหลัง ๆ ตัวละคร
ทั้งสองฝ่ายอา้ งว่าตนตอ้ งทาสงครามเพื่อรกั ษาชาติและศาสนา ฝ่ายเมืองผลึกก็กลัวสูญชาติศาสนา ถ้า
แพฝ้ รั่งลังกา ฝา่ ยลังกากก็ ลัวสน้ิ ชาตศิ าสนาถา้ แพฝ้ า่ ยเมืองผลึก

4. ขณะที่ตวั ละครอืน่ ๆ ฝา่ ยเมืองผลึก มุ่งชัยชนะทางการทหาร แตพ่ ระอภัยมณีกลับทาสงครามโดยอาศัย
การเขียนเพลงยาวถึงนางละเวง พระอภัยมณีให้เหตุผลว่า ถ้าได้นางก็จะได้เมืองด้วย โดยไม่ต้องเสีย
ทหารในการรบ ดังคากลอน "วิสัยพี่ชานาญแต่การปาก มิให้ยากพลไพร่ใช้หนังสือ" ซึ่งสุดท้ายก็ทา
สาเร็จสมประสงค์

5. ตัวละครเอกผู้ชายฝ่ายเมืองผลึก คือพระอภัยมณี ศรีสุวรรณ สินสมุทร สุดสาคร
ถูกฝ่ายนางละเวงทาเสน่ห์ จนหนีกองทัพเข้าไปอยู่กินกับผู้หญิงฝ่ายเมืองลังกา ศรี
สุวรรณกับนางราภาสะหรี สินสมุทรกับนางยุพาผกา สุดสาครกับนางสุลาลีวัน ท้ิง
ให้กองทัพฝ่ายเมืองผลึกอยู่ในความควบคุมของ นางสุวรรณมาลี นางเสาวคนธ์และ
หสั ไชย เหตกุ ารณ์ตอนน้เี ปน็ ทั้งสงครามรกั และสงครามรบ

6. สงครามทั้งสองฝ่ายพัวพันกันจนยุ่งเหยิง บุคคลสาคัญที่มาหย่าทัพให้
กษัตริย์ทั้งหมดสามัคคีกันคือ พระโยคีแห่งเกาะแก้วพิสดารเสร็จศึกลังกาแล้ว
พระอภยั มณีได้จัดการอภิเษกสินสมุทรกับนางอรุณรัศมี และสู่ขอนางเสาวคนธ์
ให้กับสดุ สาคร แต่นางเสาวคนธ์ไมย่ อมอภิเษกด้วย เพราะนางโกรธที่สุดสาคร
มีเมียฝร่ัง คือนางสุลาลีวัน นางจึงปลอมตัวเป็นฤาษีชื่อพระอัคนีแล่นเรือไปยัง
เมืองวาหุโลม ทาสงครามชนะเจ้าวาหุโลมและได้ครองเมือง ฝ่ายสุดสาคร
ติดตามมาจนถงึ เกาะค้างคาว ได้เรียนอุปเท่หส์ ตรีจากเฒ่าที่เกาะ พอเข้าเมือง
วาหโุ ลมกไ็ ด้นางเสาวคนธ์ตามที่ปรารถนา

เนื้อเรื่องตอนที่ 4 ปิดเรื่องการศึกคร้ังนี้เกิดขึ้นระหว่างพ่อแม่กับลูก ฝ่ายเมืองลังกามีผู้นาคือ มัง
คลา ซ่ึงเป็นโอรส พระอภัยมณีกับนางละเวง วลายุดา วายุพัฒ หัสกัน โอรสของศรีสุวรรณ สิน
สมุทร สุดสาคร ตามลาดับ ฝ่ายเมืองผลึกประกอบด้วยเมืองผลึก เมืองรมจักร เมืองการะเวก
รวมทั้งนางละเวง นางราภาสะหรี นางยุพาผกาและนางสุลาลีวันก็เข้าร่วมกับฝ่ายเมืองผลึกด้วย
เพราะโกรธแค้นโอรสของตัวเองที่รบกับบิดาและวงศาคณาญาติ ต้นเหตุของสงครามก็คือ เมื่อมัง
คลาข้ึนครองเมืองแทนนางละเวง พระสังฆราชยุให้มังคลาไปแย่งโคตรเพชรของเมืองลังกา ซึ่ง
นางเสาวคนธ์ขอนางการะเวกไปกลับคืนมา แต่นี่เป็นเพียงแต่ข้ออ้างเท่านั้น เพราะมังคลาส่ง
กองทัพไปโจมตีทั้งเมืองการะเวก เมืองผลึกและเมืองรมจักรในเวลา

พอดีช่วงเวลานั้น พระอภัยมณี ศรีสุวรรณ สินสมุทร ไปทาศพท้าวสุทัศน์ที่เมือง
รัตนา ส่วนสุดสาครและนางเสาวคนธ์ยังไม่ได้กลับเข้าเมืองการะเวก ฝ่ายมังคลา
จึงจับนางสุวรรณมาลีและธิดาคือสร้อยสุวรรณ จันทร์สุดา รวมทั้งท้าวทศวงศ์และ
นางเกษราไปขังไว้ที่เมืองลังกา เมื่อทราบข่าวร้ายพระอภัยมณี ศรีสุวรรณ สิน
สมุทรก็รีบยกทัพไปเมืองลังกาสมทบกับสุดสาคร และนางเสาวคนธ์ ฝ่ายนาง
ละเวงเข้าร่วมกับฝ่าย พระอภัยมณีทาสงครามกับโอรสของตน สุดท้ายฝ่ายลูกก็สู้
พ่อแม่ไมไ่ ด้ เลยหลบหนีไป

เมือ่ เหตกุ ารณส์ งบเรียบรอ้ ยแลว้ ศรีสวุ รรณกก็ ลับไปครองรมจักร หสั ไชยได้อภิเษกกับ
สร้อยสุวรรณจันทรส์ ดุ าและกลับไปครองเมืองการะเวก สนิ สมุทรครองเมืองผลึก สุด
สาครครองเมืองลังกา สว่ นพระอภัยมณีโกรธนางสุวรรณมาลีและนางละเวงในการที่
ไม่ปรองดองกัน จงึ ออกบวชเปน็ ฤาษี นางสุวรรณมาลีและนางละเวงจงึ ออกบวชเปน็ ชี
มาคอยรบั ใช้พระอภัยมณีที่เขาสงิ คุต

End & Thank you